SINTA. Anuario 2021 da EASD Antonio Faílde.

Page 1



P s u c

e e n o

r n h n

c i b i r p o t i d o s _ E a s e n s a c s c i e n c i a

r m e d i o d o s x p e r i m e n t a r i ó n _ T e r _ P r e s e n t i r


S i n t a . A n u a r i o d a E A S D

d e c r e a t i v i d a d e A n t o n i o F a í l d e

D i r e c c i ó n

2 0 2 1

e d i t o r i a l

Xosé Manoel González

D i r e c c i ó n

T r a d u c i ó n s

a o

i n g l é s

Opentrad-Imaxin

d e

r e d a c c i ó n

Tonho Ferreiro

E d i c i ó n EASD Antonio Faílde Avda. Universidade 18. 32005 Ourense

D i r e c c i ó n

d e

a r t e

www.escolarte.com

Josetxu F. Cárcamo I m p r e s i ó n D e s e ñ o

g r á f i c o

e

m a q u e t a c i ó n

Rodi Artes Gráficas

Laura Presas _ alaurapresas@gmail.com Laura Pérez _ laurapn11@gmail.com

I S B N 978-84-09-37634-6

C o n s e l l o

d e

r e d a c c i ó n

Ofelia Cardo

D e p ó s i t o

Armando García

OU 7‑2022

l e g a l

Lois Guillán Tonho Ferreiro

Copyright das/os autoras/es

Jacobo Fernández As cubertas imprimíronse en papel CREATOR VOL de 350 gr e a tripa en papel CREATOR VOL de 120 gr. O apartado de traducións é papel POPSET de 120 gr.

C o n t i d o s A l u m n a d o Carlos Santomé, Álex Fernández, Esther Pérez, Abel Fernández, Carmen Muñiz, Íria Fernández, Alicia Blanco, Raquel Guerra, Sara Alonso, Rocío Araújo, Javier Diéguez, Paula García, Rocío Rivas, Tai Rodríguez, Maiky Peixoto, Laura Pombo, Izar Magallanes, Moncho Bene, Andrés Bonader, Antía Antepazo, Cristina Rey, Iván Fernández, Mariana Alejandra e Zeltia Iglesias.

P r o f e s o r a d o Ofelia Cardo e Xosé Manoel González.

C o l a b o r a c i ó n s

e x t e r n a s

Eduardo Aires, Uqui Permui e Abel F.D. Boama

Os textos asinados son responsabilidade das/os autoras/es, non se identificando, necesariamente, a revista cos distintos puntos de vista. Prohibida a reprodución total ou parcial dos contidos da revista por calquera medio sen autorización expresa e por escrito das/os autoras/es. Publicación subvencionada pola Dirección Xeral de Política Lingüística. Consellería de Cultura, Educación e Universidade. Xunta de Galicia.


S e n t i d o e s e n s i b i l i d a d e No albor da revolución industrial, Jane Austen recrearía unha bela e premonitoria analoxía da eterna dialéctica sobre o propósito das artes aplicadas e do deseño. Nesta improbable especulación, o bon xuizo de Elinor e a exaltación sentimental de Marianne mostraríanse como metáforas do movemento oscilatorio entre a razón e a emoción, entre a utilidade e a beleza, entre a función e a forma... Mais destes elementos, aparentemente antagónicos, emerxen matices sincréticos e a polarización transfórmase en complementariedade necesaria para que, tal como acontece no devir vital das irmás Dashwood coas súas virtudes e contradicións, a actividade proxectual funcione e provea solucións que resolvan problemas. Sabemos que aplicar un enfoque pragmático no proxecto non exclúe o emprego de recursos eficaces que, a miúdo, emanan do campo inmaterial das emocións. Sinta, o evocador título escollido por Laura Presas e Laura Pérez para a confección deste anuario, interpélanos para percebermos e procesarmos estímulos, tanto de orixe propia como externa. Do exterior chegou o pasado curso a onda que con dureza evidenciou a nosa vulnerabilidade física e emocional. Foi daquela que concluíu a labor docente de Manuel Seoane, alma mater da escola e referente para alumnado e profesorado por igual. No presente curso finalizou tamén o periplo nesta casa de César Taboada, director de longa data e sempre activo embaixador da escola no Mundo e axiña o fará o de Luis Carreira, profesor de ilustración e incansable promotor de iniciativas relativas ao ámbito do cómic. Pronto a ser enviado este prefacio á redacción, chegou a triste noticia do pasamento da profesora Elena Nieto. Sirva este anuario como dedicatoria e agradecemento de toda a comunidade escolar a ela e a eles que entregaron á Faílde tantos anos de saber e xenerosidade. Xosé Manoel González


E b _ A

E b a n i s t e r í a

0 6 _ O n C a S a 0 6 _ T e Á l F e 0 7 _ M a E s P é 0 8 _ T u A b F e 0 9 _ A g A b F e 1 0 _ S h Á l F e 1 3 _ U C a M u 1 4 _ F o E s P é 1 6 _ T b Í r F e

A r t í s t i c a

d i ñ a s r l o s n t o m é i - D e x r n á n d e z l l a t h e r r e z l i p e l r n á n d e z u d a e l r n á n d e z i n a t o b e a e x r n á n d e z

r m e n ñ i z o t m a n t h e r r e z

M o t h

u r e T i a r n á n d e z

D _ I

D e s e ñ o

1 8 _ E A l B l 2 0 _ C e s u S a R a G u 2 2 _ V i u n S a A l

d e

I n t e r i o r e s

d e E n t r u d i o i c i a a n c o n r n q e

t f t u r

r o d e p a d d l e n a I l l a d o o e l r a

v i r o

e n d a p e r s o a l a n s o

F g _

F o t o g r a f í a

2 4 _ C r R o A r 2 8 _ Q U J a D i 3 2 _ U n f a P a G a 3 6 _ R o R o R i

i s á l i d a c í o a ú j o A U H N I C O L v i e r é g u e z á m i u l r c

l b u m l i a r a í a

m a r í a s c í o v a s

1 6

n o n

t a n


I l _

I l u s t r a c i ó n

4 0 _ A v T a R o 4 2 _ C h o f M a P e 4 4 _ S o L a P o 4 8 _ E s I z M a 5 0 _ H i d e M o B e

a l o n i d r í g u e z r o n i c l e s M a g i x i k y i x o t o n á m b u l a u r a m b o p u m a a r g a l l a n e s s t o r i a s r e t r e t e n c h o n e

D _ G D e s e ñ o

5 2 _ M u A n B o 5 4 _ S o b r t i A n A n 5 6 _ d y C r R e 5 8 _ I n A e d I v F e 6 0 _ A n M a A l 6 2 _ S S Z e I g

G r á f i c o

s i c a t e s s e n d r é s n a d e r m e p t t

a s o í e

s a l s a s l i d e e s t e r e o s c u l t u r a i s a p a z o ,

g n i s t i n a y f c i á r

i o t n n

n i t y D a t a : l e c c i ó n o r i a l

A r t _ A r t i g o s

6 4 _ U m a p a p a r a o E d u a r d A i r e s 7 4 _ Sacando Artesan E A S D A n t o n i 7 6 _ A g r á f f e m i n i U q u i P e r m u i 8 0 _ S i l l e i A b e l F B o a m a

l a v r a P o r t o o

viruta. ía e deseño o

F a í l d e

i c a s t a

r o . D .

á n d e z

a c r u s a r i a n a e j a n d r a S S l t i a l e s i a s

T r _

T r a d u c i ó n s 8 5 _ T r a d u c i ó n s


O n d i ñ a s _ C a r l o s S a n t o m é

ONDIÑAS é un cunco feito en madeira de carballo. Déuselle a forma dun óvalo cunha sucesión de ondas de tamaño e forma regulares en todo o seu perímetro. Uns bonitos surcos que mostran as vetas da madeira lonxitudinalmente e deixan á vista os seus aneis de crecemento. O baleirado do centro fai a función de cunco.

E b _ A

T e i - D _ A l e x F e r n á n d e z

Tei-D é una peza de manufactura artesanal baseada nunha forma triangular coas suas liñas curvadas dotandolle dunha forma sencilla e limpa. Os contenedores que se abren no interior xogando con dita forma triangular dan paso a una zona descendente traballada a gubia. O seu uso estaría destinado para a hostelería dando doble función nun mesmo prato.

P 0 6


M a l l a _ E s t h e r P é r e z

ondiñas Madeira: carballo Tei-D Madeira: nogal MALLA Madeira: castaño Fotografías de Ofelia Cardo

P 0 7

MALLA é unha bandexa para aperitivos realizada en madeira de castaño. A súa forma é cuadrada e consta de catro compartimentos, tamén cadrados, que funcionan como recipientes para os diferentes aperitivos. Os lados están biselados e posteriormente limpáronse as súas aristas inferiores cunha forma ondulante, sen chegar aos vértices. Deste modo, semella elevarse en catro pés e á vez aporta lixeireza e ergonomía. Os ocos foron tallados con gubia deixando a textura natural da ferramenta: unha superficie irrregular que se fusiona coa simetría da bandexa e dos seus compartimentos. Como un prado de herba que se ve a través dunha MALLA metálica. MALLA é fusión: das palabras Madera e Talla que forman o seu nome, da artesanía e o deseño, do ancestral e o contemporáneo, da beleza e a función... Dous mundos que se dan a man, como en tantas outras ocasións, a través da cociña.


T u l i p _ A b e l F e r n á n d e z

A inspiración na natureza, a mellor madeira de cerdeira e o tallado artesán da mesma, son o motivo central deste pequeño espello de tocador. Nel, un elegante casulo de tulipán a punto de brotar dá sustento ó reflexo da nosa imaxen. A valorización do traballo manual, de rodearnos nos propios enseres con fermosas pezas únicas, útiles, duradeiras e realizadas con esmero en materiais nobres son; nunha sociedade actual moi influenciada polo efímero; un valor engadido para un obxeto tan persoal e íntimo que nos acompañará ó longo da nosa vida.

Madeira: cerdeira Fotografías de Ofelia Cardo E b _ A

P 0 8


A g u d a _ A b e l F e r n á n d e z

AGUDA xurde da composición con figuras xeométricas puras na que diferentes triángulos equiláteros realizados en madeiras con marcados contrastes de cor, veta e textura como a noceira, cerdeira, freixo e carballo se agrupan entre sí; incrustadas mediante un chapeado feito á man nun mesado en madeira e chapa de faia con forma cadrada. Dando continuidade ó mesado parten unas patas triangulares unindo os vértices deste e creando una estructura que

dá forma e carácter propio a esta mesa; proporcionando todo elo un equilibrado orden e lixeireza estética do conxunto armado que gaña solidez e consistencia no ensamblado artesán do mesmo. Liñas rectas, xeometría pura con delicadas formas e traballo complexo de ebanistería, fan de aguda una peza única.

Madeira: chapeado de noceira, cerdeira, freixo e carballo Fotografías de Ofelia Cardo

P 0 9

E b _ A


A l i n d e _ E s t h e r P é r e z

“El espejo de alinde para apurar el rostro, la saliva ayuna con el paño para alindar” Arcipreste de Talavera O espello de tocador ALINDE representa, en madeira de faia, a metade dunha FOLLA. A fenda que percorre o seu nervio central sostén o espello, de forma que nel se reflexe a outra metade e se complete. Os demáis nervios que a percorren están recubertos de pan de ouro rosa que, co seu brillo, resalta a imaxe reflexada. A peza busca

E b _ A

actualizar esta tipoloxía de espello ó que envolve tanto simbolismo e lendas. Ó mesmo tempo revitaliza as técnicas máis artesanais e antigas da ebanistería artística. Ademáis, recupera da España do século xiv unha acepción de “alinde”, cando os espellos de ALINDE coñecíanse como os ESPELLOS DE TOCADOR que usaban as damas para ALINDARSE, para poñerse guapas.

P 0 1 0


Madeira: espello e faia Fotografías de Ofelia Cardo

P 0 1 1

E b _ A


S h i n a t o b e a _ A l e x F e r n á n d e z

Madeira: nogal, freixo e wengue Fotografías:

@canela_film

E b _ A

SHINATOBE é una mesa baixa destinada a ter un uso práctico como mesa de café ou mesa auxiliar nun salón. O seu nome proben da mitoloxía xaponesa, sendo este o deus dos ventos, da liberdade e do movemento das cousas. O moble esta producido en 3 tipos de madeiras distintas, sendo o nogal e o freixo utilizados para o mesado e as patas, e a madeira de wengue para as pezas triangulares que conforman a taracea informal na parte superior do mesado e na súa continuación direccional polas patas traseiras. O obxectivo de esta mesa é producir a sensación de pouco peso, de lixereza envolta polo aire que a rodea. Limpeza na súa forma, elegancia e sencillez son conceptos que a poderían definir.


U _ C a r m e n M u ñ i z

“Non teñas nada na túa casa que non saibas que é útil ou que non consideres belo”, de William Morris. Este principio cúmprese na solución sinxela e práctica da mesa U; beleza e funcionalidade. O deseño aberto crea un xogo de volumes permeable á luz natural. As suaves curvas das tres pezas que a compoñen, dan esa estética do livián, dada pola carencia de arestas, a sinxeleza das súas liñas e a continuidade das súas formas. Esa sinxeleza oculta unha técnica e elaboración artesanal moi minuciosa. O acabado é en chapa de carballo, tratada con verniz satinado, que mostra o seu cor e veteado característico. A mesa está constituída por tres aneles de madeira que se abrazan entre sí. O segundo anel é móbil, o que nos permitirá dividir o mesado en función do momento. O mesmo deseño poderíanos permitir diferentes combinacións según as dimensións e colocación dos tres aneis, dándonos distintas posibilidades o que dá unha peza que se adapta ás necesidades do usuario.

Madeira: taboleiro fenólico e chapa de carballo Fotografías:

@canela_film

P 0 1 3


F o o t m a n M o t h _ E s t h e r P é r e z

E b _ A

Os insectos son os animais máis fermosos e descoñecidos da terra. As avelaíñas (moth), posúen ás de formas sinxelas e simétricas que destacan pola grande gama de cores presentes nos seus intricados debuxos xeometricos. Footman moth é o nome dunha desas bolboretas nocturnas, o cal se tomou emprestado para esta pequena mesa á que serviu de inspiración. Footman significa en galego servente, o que tamén fai referencia ao seu uso: mesa de servizo. Dous arcos de circunferencia que se xuntan nos extremos dan forma ó mesado: unha marquetaría formada por case trescentas pezas de madeira de faia, sapeli e nogueira.

O debuxo que compoñen é contemporáneo e revitaliza a antigüidade da técnica. A asimetría das pezas individuais, feitas a man unha a unha, contrasta co resultado simétrico ó combinalas por cores. As súas tres patas consisten nunha prolongación ata o chan de varias destas pezas. A simplicidade da apariencia da MESA DE SERVIZO FOOTMAN MOTH non fai referencia ao seu complicado proceso de elaboración, que a converte nunha peza única, valiosa e duradeira.


Madeira: Faia, sapeli e nogueira Fotografías:

@canela_film

P 0 1 5

E b _ A


T b u r e T _ I r í a F e r n á n d e z

Este pequena banqueta é unha homenaxe á tradición milenaria do té. O peculiar xeito de plantación dos arbustos nesta zona sudoriental de China, a cor arxila da terra de cultivo e a lembranza das cestas onde se recolleitan as follas de oolong, teñen a súa impronta no diseño do TbureT. A súa función é polivalente: desde gardar útiles, como mochila ás costas, asento improvisado e mesiña supletoria. Como principal característica está o seu deseño atípico, en canto a morfoloxía e tipoloxía se refire, a lixeireza e resistencia. Mistura tamén elementos da natureza como son o coiro, o cedro e o cáñamo, permanecendo fiel á súa orixe. A súa realización é netamente artesanal e combina técnicas de ebanistería tales como o rebaixe e o mosaico en madeira.

Madeira: Cedro Fotografías: Rubén Vilanova

E b _ A

P 0 1 6


P 0 1 7

E b _ A


E d e E n t r u d i o _ A l i c i a B l a n c o

D _ I

Deseñar un espazo no que almacenar todos os elementos divulgativos do Entroido de Viana do Bolo, un municipio galego situado no leste da provincia de Ourense. O Entrudio forma parte dunha cultura tradicional, a transmisión de rituais e saberes produciuse de xeración en xeración a través da oralidade. O obxecto principal é a aprendizaxe daqueles que queiran desfrutar desta gran tradición, onde os maiores da vila e da contorna ensinen aos máis cativos a confeccionar máscaras e traxes de Boteiro nun edificio que foi sede da Casa do concello ata o seu traslado á sede actual, realizada fai uns 100 anos. Un edificio dun formato rectangular, proporcionalmente moi logo de 3 plantas, con varios niveis no seu interior que se encontra construído nunha praza cunha pendente moi pronunciada. Relacionase o ritual do Entrudio, personaxes e elementos directamente co edificio. Centrándose especialmente na creación de talleres para a elaboración de traxes e máscaras Debe ser un espazo aberto, xa que o ritual do folión sempre se fai a ceo aberto e el lugares públicos, polo que se busca unha amplitude visual e sensacional. Xogase coas alturas nas diferentes plantas, creando sensación de dinamización e atracción dos espazos, proporcionando relación entre a profundidade do edificio e a altura, que sementará unha inquietude no visitante de recorrer e

investigar todos os ocos do edificio; facendo tamén así, referencia á esvelteza da persoa vestida de Boteiro. Empregarase unha interpretación dun dos elementos fundamentais no traxe de boteiro como a Monca, un instrumento de madeira maciza de sección circular que empregan para saltar, apoiarse e abrir paso ante a xente creando unha barreira, un límite. Levarase esta barreira ao espazo que axudará a crear limitacións de espazos, que mesturados con outros materiais, permitan pasar a luz dun espazo ao outro e a interacción entre visitantes/usuarios a través delas en todas as plantas do edificio. Con estas limitacións conseguiremos: 2 talleres, un de elaboración de máscaras e outro de confección de traxes, nos que se centrará a actividade de todo o edificio; 1 sala de exposicións, recepción e unha cafetería, ademais de aseos, lavabos, comunicacións verticais (ascensor e escaleiras) e almacén... Relacionaranse o fulión e outras partes do traxe do Boteiro para crear elementos de mobiliario, conseguindo unha identificación ou conexión directa coa festividade. Agradecemento especial a David Álvarez, ilustrador.

P 0 1 8


P 0 1 9

D _ I


C e n t r o d e p a d d l e s u r f n a I l l a d o S a n t o _ R a q u e l G u e r r a

D _ I

O presente proxecto ten por obxecto deseñar un centro de pádel surf na Isla Do Santo. Trátase de intervir un illote privado na Ría de Pontevedra e situado na fronte da praia Do Santo pertencente á parroquia de Ardán do municipio de Marín. Cunha superficie de aproximadamente 3.800 m2, a illa presenta a particularidade de poder acceder a ela a pé, a través dun tómbolo que se descobre nos momentos de baixamar. Á marxe do devandito uso, esta intervención, exponse, coa intención de facilitar ao visitante o gozar da excepcional paraxe en que nos atopamos. Sempre desde unha intervención respectuosa, considerando os seus valores naturais, identitarios e paisaxísticos. Ao mesmo tempo, exponse a xeración de escenarios a escala humana, nos que as persoas sentan acollidas e integradas na propia contorna. Proxectaranse distintos elementos e zonas, cumprindo o programa de necesidades adecuado para a actividade. Debido á diferenza de cota entre a praia e a zona para intervir imponse unha primeira necesidade de resolver o acceso á mesma, polo que se dispón unha escada de madeira que arrincando desde o mar penétrase na illa entre a vexetación autóctona. Na superficie intervida distinguimos distintas áreas cos seus respectivos usos: A Capela, partindo das ruínas preexistentes da capela e previa consolidación dos seus muros, xérase un novo volume, integramente en madeira, que emerxe do interior. Este espazo

P 0 2 0


desempeña as funcións de recepción de usuarios, tenda de merchandising e almacén, para o que se deseña todo o mobiliario pertinente. Na concepción desta construción téñense en conta cuestiones como a iluminación e a autonomía eléctrica mediante un lucernario fotovoltaico. Tamén se deseña baixo a premisa de manter unha ventilación permanente ao longo do ano. O Adro trátase do espazo multiuso inmediato tanto ao acceso como á entrada da capela. Nel sitúase unha plataforma a modo de escenario, e unha aliñación de bancos-caixa que axudan a definir o espazo. As buguinas, son elementos inspirados na espiral das buguinas mariñas que enrolados ao redor das árbores e protexéndoos, cumprirán as funcións de vestiarios e aseo. A Praia Verde, cara ao sur-oeste da capela atópase este espazo, no que se desenvolverán actividades físicas de instrución da actividade. Este lugar tamén se presenta como un espazo versátil, cunha atmosfera diferente ás anteriores, máis recolleito entre vexetación e onde se pode xogar coa sombra. Toda a intervención proposta neste proxecto exponse como arquitectura efémera, xa que pode ser desmontada na súa totalidade.

P 0 2 1

D _ I


A intención do proxecto parte de modificar a función industrial actual do inmoble e convertelo nun uso residencial, volvendo así a recuperar a tipoloxía de residencia coa que foi creado no seu momento. As referencias que inspiran este proxecto son as pequenas casas xaponesas, espazos abertos, pequenas dimensións, elevación do espazo e a liberdade visual. Ademais o concepto de vivenda para este proxecto é entendido como, espazo reducido e desenvolvido en altura, con estancias independentes pero relacionadas, é dicir, lugares onde os diferentes ambientes se entrelacen. Do mesmo xeito que a orientación, a luz xoga un papel fundamental no deseño. Se ben é certo, que a orientación descobre as liñas que dan forma á nova configuración da edificación, vinculando así a luz coa comunicación vertical, xustificando a través da orientación a situación e inclinación da escaleira, proporcionando á súa vez a circulación vertical da luz coa propia escaleira creando unha bufarda. Partindo desta idea, conséguese crear un interior transparente e totalmente permeable, así o proxecto conecta todas as estancias separadas en altura.

V i v i e n d a U n i p e r s o a l _ S a r a A l o n s o

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

E

D'

C

D C'

E'

E

03

D'

01

02

C

D C' E'

7.64 m

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

06

05

D'

04

C

5.29 m

D C' E'

4.39 m

E

08

D'

1.97 m

07

C

D C' E'

0.97 m

0.00 m

E

SECCIÓN C-C'

SECCIÓN E-E'

SECCIÓN D-D'

D'

C

D

C'

E' fecha MAY 2021

proyecto VIVIENDA UNIPERSONAL

situación R/ RAMIRANES, 16 PONTEVEDRA

nombre

ARQUITECTURA SECCIONES

escala

A-04

1:50

promotor GONZÁLEZ LAGO, ELIO ALONSO QUINTAS, SARA

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

D _ I

diseñador

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

E


A vivenda está deseñada para unha soa persoa, partindo do principio básico de que o corpo é sempre unha referencia. A estruturación do espazo nesta vivenda é á vez pequena e infinita. Tendo en conta que o tamaño e a escala, mais aló de patróns e medidas ou calquera outro estándar, son relativos. O edificio foi deseñado de tal maneira que se xeran as estancias segundo o tipo de privacidade e uso, que se vai a manter desde a planta semi-soto ata a segunda. O interior do edificio deberá ter a sensación de fogar, en contraposición á aparencia exterior, pero mantendo a continuidade da envolvente, sendo unha pel regular. Ademais de manter unha redución de materiais, permitindo así a versatilidade e flexibilidade de espazos. Desde unha perspectiva a longo prazo, o interior cos seus núcleos separados esta deseñado de tal maneira que a distribución da casa podería ser facilmente transformada, permanecendo sempre fixa a zona de servizos e almacenamento traseira. A configuración do proxecto ofrece diversas posibilidades de deseño ao redor dos distintos niveis de intimidade para as funcións vinculadas en cada planta.

P 0 2 3


C r i s á l i d a _ R o c í o A r a ú j o

M a r t í n e z

Crisálida é un proxecto que xorde como unha necesidade de falar de todo o que temos no noso interior, pero sen falar. Sacar, a golpe de diferentes procesos, todo o que non somos capaces de dicir con palabras e convertelo en imaxes. Partir do que somos, da nosa propia imaxe e, dun modo moi físico, mostrar todo o que hai dentro de nos. Facer visible o invisible, o que non se ve dende fora. Estamos acostumados a construír álbums dos momentos felices, do que queremos recordar e preservar, e tratamos de esquecer o malo e o negativo. Eu non quero esquecelo, porque dalgún xeito tamén forma parte de min e de quen son. Desde pequena vivín a familia como un símbolo de unión, amor, respecto, confianza... Unha serie de valores que pouco a pouco se foron gravando en min. Crecín e fun incorporando persoas a esa familia que eu ía construíndo, cos seus acertos e errores. O proxecto fala de todo iso, case a modo de diario ou de álbum familiar. Situacións e emocións que calquera pode ter vivido pero que aínda non é capaz de contar. Crear unha imaxe a partir dun sentimento. Unha única imaxe, real, sen artificios, sen maquillaxes e sen retoques. Unha representación en forma de imaxe de quen somos realmente, coas nosas marcas e as nosas historias gravadas sobre a pel. Unha imaxe na cal, mediante a manipulación física sobre ela mesma, contar algo que está no noso interior. Para elo analicei cada un dos momentos e recordos da miña propia historia, extraendo unha lista de sentimentos que foron marcando o meu día a día. Comecei a darlles forma, un a un, mediante diferentes procesos nos cales experimentaba esa propia sensación. Soportando cada candea, en medio do xeo, baixo terra, entre brasas, sendo devorada, somerxida en auga, con cadeas... Imaxes que se

F g _

transforman co tempo, ao igual que os sentimentos. Un proceso no cal cada imaxe crease baseándose unicamente en cada emoción, sen buscar unha estética ou resultado final concreto. O xesto non consciente, no cal o sentimento viaxa desde a cabeza ata a man sen pasar pola razón. Algunhas de elas con un elemento común, a costura, un punto de unión a miña historia familiar. Con Crisálida quero romper o medo a mostrar, a deixar saír o que sinto. Retratar, de diversos modos, as diferentes maneiras de sentir nas que creo que moitos poderían verse reflectidos. Cada unha das pezas é a mostra de algo: A carga mental, os valores perdidos co tempo, a fraxilidade, o crecemento, o desgaste, as feridas, os aprendizaxes, o afogamento, o tóxico, o prexudicial, etc. Vinte e sete imaxes a día de hoxe. Un álbum que doe e que cura, case como unha terapia. Vinte e sete imaxes nas que o proceso é parte de min e de quen son hoxe. rocioarmart.myportfolio.com roaraujomartinez@gmail.com

P 2 4


P 2 5

F g _


F g _

P 2 6


P 2 7

F g _


Q E d e

u a u h n x p e r i e i n f n M é x

J a v i e r D i é g u e z

F g _

i e a i

c n n c

o c c o

l 1 6 i a s i a _

M o s q u e r a

Neste proxecto postfotográfico pensado para exposición, utilizo principalmente o arquivo fotográfico familiar, e escrevo a lapis sobre as imaxes para expresar os acontecementos e sensacións da miña infancia. Un traballo de memoria, de unha familia de emigrantes galegos. Na rúa Quauhnicol 16, de México D.F.do 1974-1980, pasei os meus 6 primeiros anos de vida, o portal xá non é o mesmo; cambiárono. Meu irmán Carlos o maior, atopouno en Google Street View, aínda lembraba as rúas, cando nos viñemos el tiña 12 anos. Lembro estar no salón xogando só, vendo a luz entrar pola xanela, sentindo o meu corpo dentro dun pixama dunha peza, con botíns que siseaban o camiñar.

P 2 8


P 2 9

F g _


Sentíame moi querido polos meus país, Avelina e Avelino. O meu pai, non paraba de nos fotografar. Georgina cantábame a Guadalupana, cando facía as labores de casa, eu dirixíaa coas máns coma se tivese unha batuta, foi unha segunda nai, chorou tanto cando nos marchamos. No patio da casa tíñamos un xardín con flores, berzas galegas enormes, e un curral con galos, galiñas e perdices, o meu pai transmitíume o seu amor pola natureza. Decidiron que nos separaríamos, meu pai seguiría vivindo e traballando en México, e nós, nos viríamos a Galiza, para que a miña nai coidara dos meus tíos e avós. En México tivo ate que se xubilou negocios compartidos con socios, turnábanse para traballalos, pero había veces que non vía o meu pai durante dous ou tres anos. Meu pai tiña empregados mexicanos, como Chucho e Salomón, que en varias ocasións tiveran que protexer a meu pai. Contaba a miña nai, que sen que él o soubese, ían detrás del coas súas motos, acompañandoo ate a casa. Eles decían: «Es carne de nuestra carne». Aínda hoxe a comida mexicana segue formando parte da nosa identidade familiar. Xuntabamonos no Centro Galego, más tamén íamos a comer algunha fin de semana o parque de Tres Marías, sigo gostando de todos aqueles pratos, tacos variados e mole ben picante. Nas vacacións íamos a nadar as piscinas de Cuautla, eran medicinais, cheiraban a ovos podres Que ben os paseos co rítmico balance, nas barcas de Xochimilco, escoitando mariachis. As barcas cheas de flores de moitas cores, cores que enchen o espíritu. Que felices naquelas vacacións en Acapulco, aínda que a área te queimase nos pes e aínda que caira unha treboada pola tarde. Que agradable aquel cheiro do mar, a auga efervescente me rodea, a area invade o meu bañador, e meu pai coida de mín, e non permite que o mar me arrastre. Aqueles xogos xuntos, cos meus irmáns Carlos e Alberto, e con moitos primos que non se viñeron coma nós, e aínda viven alá.

F g _

P 3 0


Xogabamos no vocho, chamabamoslle «La Baticueva», era o noso refuxio, a nosa cova, fonte de imaxinación. Disfrazábame para ir as actividades do colexio coa miña amiga Eli, gostaba moito dela, era veciña e filla dos compadres de meus pais. O patio era grande, e o clima case sempre nos permitía estar xogando fora. Cando había un aniversario ou algunha outra festa, non podía faltar unha piñata, chea de sorpresas e doces, que apañabamos cando a partian e caian o chán, gostaba moito de chuchar aqueles anacos de cana de azúcar. Dentro daquela porta de ferro xogabamos a ser «El Zorro», e marcábamos coa espada a «S» ou a «Z», para deixar constancia da nosa presencia.

- Non voltei a percibir aquela ledicia en meus pais, cando lle agasellei o meu pai o fotolibro dixo: «Qué felices éramos!» arriaxida@yahoo.es

P 3 1

F g _


U n á l b u m n o n t a n f a m i l i a r _ P a u l a G a r c í a

P l e g u e z u e l o

Dende pequenos aprendemos a interpretar a realidade que nos rodea dun xeito determinado, xeralmente partindo do común e aceptado na nosa sociedade, de forma que non nos paramos a cuestionar a existencia doutras realidades máis aló do que coñecemos. Deste xeito, interpretamos a realidade que se nos ensina como a única aceptable e válida, e non relexionamos sobre como esa realidade pode variar se se aborda dende outros puntos de vista. Un álbum non tan familiar é un proxecto co que se pretende expandir a conciencia visual do espectador, relexionando sobre a nosa concepción do mundo no que vivimos coma unha construción mental, suxeita ás nosas experiencias persoáis e vivencias e, polo tanto, plantexar a nosa realidade coma unha interpretación subxetiva da cal non temos unha verdade absoluta. Partindo dunha selección de elementos cotiáns asociados aos recordos no ámbito familiar, presento unha serie de abstraccións descontextualizando e desfuncionalizando estes obxectos. Deste xeito, mediante o uso da fotografıá e a súa capacidade para revelar só o que o artista quere mostrar, pretendo evocar novas realidades, disociando por completo o obxecto seleccionado do recordo ou idea á que estaba unido. A través da coniguración destas novas realidades, pretendo cuestionar a realidade aprendida, modificando a percepción do mundo que nos rodea. Ası́ ábrese un amplo abano de posibilidades e realidades, que deixan de depender do aprendido ou aceptado socialmente, senón da concepción e valoración persoal do individuo que observa.

1. Os retratos que adornan a sala de estar

F g _

P 3 2


2. Un termómetro a 38º 3. As xoias da mamá

4. Cando veñen visitas á casa 5. Buscando algo no faiado P 3 3

F g _


Para crear estas novas realidades ou micromundos, considero necesario desvincular completamente o obxecto da realidade obxectiva: as caracterıśticas que fan que o obxecto sexa recoñecible e, polo tanto, permita asocialo a unha idea concreta. Por iso, a abstracción total da imaxe é fundamental neste proxecto, de forma que os elementos e o entorno no que se atopan resultan practicamente irrecoñecibles. Cabe destacar o uso da linguaxe fotográica como referencia ao debate que ao longo da historia da fotografía suscita a representación da realidade a través deste medio, ademais das reflexións que autores como Susan Sontag, Joan Fontcubeta, ou Phillippe Dubois, entre outros, levaron a cabo sobre os conceptos de realidade, veracidade, etc. A fotografía neste proxecto é unha ferramenta que contribúe á creación destas novas realidades. Permít́enos fuxir da representación da realidade (a fotografía como documento). O que vemos na imaxe pasa a estar condicionado polo contexto de cada un, polo que cada individuo interpreta. Ası,́ ofrécenos a posibilidade de observar estes novos elementos desde puntos de vista diferentes aos que estamos acostumados. Da mesma forma, o pequeno texto que acompaña ás fotografıás é de vital importancia á hora de contextualizar cada unha das imaxes. Refıŕese á memoria e recordos

creados dentro do ámbito familiar da autora. Ademáis, o concepto de familia é igualmente importante no proxecto, xa que o ámbito familiar constitúe o contexto principal do desenvolvemento humano, e é o que máis inflúe no desenvolvemento cognitivo, persoal, emocional e socioafectivo dun neno. Deste xeito, é nesta etapa cando comeza a formarse a nosa concepción do mundo. Durante este proceso de aprendizaxe vivimos unha transición na que todo pasa de ser novo a algo habitual. Esta transición prodúcese no caso de moitos nenos a través dun obxecto de apego, que despois se converte nun recordo da infancia. Deste xeito, ese obxecto adquire un valor sentimental, baseado na nosa experiencia. Así, grazas á combinación destes elementos o espectador é quen de asociar varias realidades: a realidade obxectiva (o que existe independentemente do individuo) e realidade subxectiva (o que evoca a imaxe que observamos dun xeito persoal e individual). Estas realidades mostradas deben poñer en dúbida a premisa de que só hai unha verdade. Que só existe unha realidade. Debemos ver a realidade que nos rodea como algo subxectivo, un construto creado e aprendido, e que polo tanto non implica unha verdade absoluta nin inmutable. paula.g.ple@gmail.com

6. A xuntanza familiar de tódolos anos 7. O quinteto de Brahms no cuarto do lado 8. O papá xa chegou

F g _

P 3 4


9. Un chupito de herbas despois do postre

P 3 5

10.Unha visita ó cemiterio

F g _


R o m a r í a s _ R o c í o R i v a s

F g _

M a r t í n e z

“Romarías” é unha foto reportaxe que trata sobre as personas que acoden ás celebracións populares relixiosas galegas a través dunha visión persoal e subxetiva. É un proxecto autobiográfico dado que nacín e crecín dentro deste entorno e participei durante toda a miña infancia e parte da adolescencia, construindo así un retrato da cultura na que vivimos. De este modo, o proxecto adquiere un aire íntimista xa que fala da miña relación cos tipos de cultos e crenzas que aquí existen. Galicia é un pobo que continúa moi unido ó pasado, nas súas festas e na súa gastronomía. Ser unha comunidade pouco urbanizada e cunha paisaxe exuberante que esperta a imaxinación, propicia que se mantivesen moitas costumes, crenzas e supersticións populares. Rosalía de Castro exaltou a súa terra co admirativo «¡Galicia meiga!» e é que esta é unha rexión envolta en crenzas e cultos dispares. Os celtas adoraban os elementos da naturaleza, os cristiáns impuxeron a súa devoción, os curandeiros e meigas mantiveron o coñecemento popular e todos eles mezcláronse ata crear unha fusión que pervive con gran arraigo no imaxinario galego.

Debido ao conxunto de todas estas crenzas e culto á relixiosidade nace este proxecto como sentimento desapegado cara a parte tradicional das costumes galegas, xa que existe un protocolo aprendido ao longo dos anos que se demostra na maneira de vivir e comportarse, e que, de non facelo así, parece que estés fóra do apropiado. O traballo desenvolveuse durante as festas populares de Santa Marta de Ribarteme en As Neves, na procesión en barco da Virxe do Carme en Cesantes, Santa María de Reboreda en Redondela e San Benito de Lérez en Pontevedra. rociorivas86@gmail.com

P 3 6


P 3 7

F g _


F g _

P 3 8


P 3 9

F g _


A v a l o n _ T a i R o d r í g u e z

I l _

Avalon é un videoxogo RPG que conta a historia dun mundo de fantasía creado por Jöel Gómez Cendón, baseado no conflicto entre Urian, rei dos anxos, e unha ameaza maior que fará que os personaxes pasen por todo tipo de aventuras para salvar a realidade que coñecen. Neste caso se deseñaron tres personaxes: Urian, o protagonista principal, Dante, maestro de todas as maxias; e Kouri, gardiana do Vacío. O obxectivo principal do proxecto foi o de plasmar visualmente os distintos aspectos deste mundo ficticio, poñendo especial énfase nos detalles dos personaxes e a súa caracterización. Para este fin creáronse diversas follas de referencia, tanto respecto as expresións dos personaxes (en prol de facilitar a comprensión das suas personalidades) como de props e vestimentas. Procurouse dar toda a

P 4 0


información posible sobre materiais e texturas, chegando a crear materiais adicionais nalgúns casos para explicar o funcionamento dos traxes. Ademais, estiveron presentes artes de concepto de environment, permitindo ter unha percepción máis sólida do mundo de fantasía e o seu aspecto para asegurar unha visualización xeral completa.

P 4 1

I l _


C h r o n i c l e s o f M a g i x _ M a i k y P e i x o t o

Winx Club era a miña serie animada cando eu era pequena. Tiña todos os episodios gravados, coleccionaba as bonecas e tiña un montón de revistas. Despois de anos sen interactuar co fandom, no 2019 anunciouse a temporada 8 da serie cun cambio radical no estilo de debuxo e confirmouse que estaban a facer un Life Action en Netflix da serie. Todo aquelo pintaba moi mal, e tiña seguro que se alguén ía arruinarme a infancia, prefería ser eu. Sempre me gustou deseñar personaxes. Todo comezou con redeseños das personaxes principais da serie que pouco a pouco foron expandíndose. A xente empezou a interesarse, e moitos comezaron a preguntarme as razóns de certas decisións artísticas. Foi entonces cando decidín traballar no que en internet coñécese como AU (Universo Alternativo) e escribir unha historia baseada na orixinal de Winx, coas mesmas personaxes e escenarios, pero

I l _

expandindo na historia e o worldbuilding. A miña intención era facer un cómic, e ter que facer un traballo final do curso foi o que me deu o empurrón que necesitaba para porme a traballar no primeiro capítulo. Traballei todo en dixital, utilizando o programa de Clip Studio Paint, o cal ten moitísimas ferramentas para a creación de cómics. Como este cómic sería publicado online na páxina de Tapas.io, debía ter un formato de lectura vertical alongado. Adaptarse a este formato foi posiblemente unha das cousas máis difíciles do proxecto. Despois de iso, todo o proceso foi o dunha ilustración convencional, pulir os bocetos, liñas e cor. O 28 de maio publiquei o primeiro capítulo do webcomic, e a día de hoxe ten casi 7.7mil visitas e algo mais de novecentos subscritores.


P 4 3

I l _


S o n á m b u l a _ L a u r a P o m b o

I l _

Trátase dun videoxogo indie RPG na súa versión DEMO, co obxectivo de promocionar un proxecto definitivo de videoxogo. A historia de Sonámbula comeza en 2017 coa creación da súa protagonista, Rai, unha nena de 15 anos con problemas para adaptarse a vida social. Non se ve ben recibida na súa escola nin na casa, o cal a leva ao illamento. Entre as poucas cousas que a reconfortan atópase un sono recorrente que a axuda a evadirse da realidade. Cando todo comeza a chegar a un límite na vida real, o sono toma unha nova forma, e un mundo de marabillas e misterios aparece ante os seus ollos, coma se renacera. Agora Rai debe investigar que tan real é o que ve, e decidir si é mellor para ela ter unha nova oportunidade de ser feliz nesta estraña e luminosa dimensión, ou manterse esperta no mundo gris que sempre coñeceu. O proxecto abarcou dúas partes diferenciadas: por un lado está a artística, que comprende a escritura do guión da demo, realización dos deseños e gráficos dos personaxes nos

P 4 4


cadros de diálogo ou «faces» e de animación ao camiñar ou correr, entre outras, chamadas «charas», deseño e produción do mapeado en capas e animado, elementos da escenografía, animaciónsdo mapa y deseño do logo, cursor e interface de pantalla de título; por outro lado, a programación: comprensión do programa, busca e instalación de extensións ou «plugins», creación de eventos, recompilación de sons e música ambiente e resolución de problemas. Para o seu desenvolvemento foron necesarios o programa de desarrollo de videoxogos RPG Maker MV, o ClipStudio Pro para a creación do concept art e a maior parte dos gráficos, o Photoshop 2020 para as animacións. O resultado é unha experiencia interactiva de fantasía e historias da vida cos seus propios diálogos, escenas e crebacabezas en forma de aplicación dispoñible para Windows.

P 4 5


I l _

P 4 6


P 4 7

I l _


E s p u m a _ I z a r M a g a l l a n e s

Creei Espuma a partir dun sentimento de tranquilidade e da necesidade de falarme a min mesma sobre as cousas que me importan. É unha viaxe polo meu subconsciente, a miña infancia e as cousas das que non son capaz de falar nin sutil nin explícitamente. Creei este mundo de témpera e lapis de cor para explicarme e convencerme a min mesma que hai saída á escuridade e que os problemas mentais non definen quen somos, só unha parte de nós. Tamén estou convencida de que se no camiño axudo a alguén a sentirse identificado ou menos só, a miña arte terá pagado 100% a pena, e co tempo aprendín que moita máis xente da que pensamos agradece as palabras amables que temos que dicir sobre os nosos propios sentimentos.

I l _

P 4 8


P 4 9

I l _


H i s t o r i a s d e

R e t r e t e _

M o n c h o B e n e

I l _

«Historias de Retrete: A meirande boñiga de merda en formato banda deseñada que poderás atopar dende A Guarda ata Xinzo de Limia.» Trátase dun recopilatorio de historias curtas nas que se atopan as desventuras do protagonista W.C. Johnson, o cal; en diversos frenesís incontrolábeis de testosterona atopa a maneira de sementar o caos alá por onde pasa. Por outra banda, temos os «Moncho·Bene»: pequenas historias de autoficción semibiográfica nas que dramatizamos a nosa vida nun piso de estudiantes en Ourense, coa presenza do iniguálabel Spider-plátano. Orixinalmente ía a ser un recopilatorio de historietas independentes que iamos presentar a certos concursos. Pero despois de que unha persona asiática completamente respetable decidira saborear a deliciosa carne dun inocente quiróptero tamén completamente respetable, un western, un bigote e unha carallada a golpe de mércores sen saír da casa, enxendramos ao maior papafilloas fazañeiro dende Torroso ata á antiga Stalingrado. (Por certo, sabemos que a covid-19 non empezou así). Con iso e un porrón de horas e as que nos quedan por invertir nesta trepidante montaña rusa sen subidas que é a profesión de debuxante de cómics, presentamos o noso primeiro álbum de banda deseñada: Historias de Retrete.

P 5 0


P 5 1


M u s i c a t e s s e n _ A n d r é s B o n a d e r

Este proxecto é encargado pola empresa Incendiaria S.L. para a creación dunha nova marca e produto dende cero. A empresa foi fundada co fin de desenvolver un portal alternativo para noticias musicais, con contidos abertos a todo tipo de xéneros musicais da escena alternativa como música indie, rock, urbana ou electrónica. Esta empresa pretende xerar un produto que funciona como canle de difusión cultural e como marca de calidade. Así, buscan poñer en valor o interese patrimonial do panorama musical alternativo, deixando os ingresos anuncios da industria en segundo plano, tomando a música como un arte e non como un negocio. Este proxecto está planificado de acordo cos valores e a filosofía da empresa.

D _ G

Por iso, a campaña de comunicación debe, como responsabilidade social, posicionarse e apostar polo escenario alternativo de forma honesta e transparente. Seguindo este obxectivo, a difusión cultural e a diversidade están no centro deste proxecto. Outro punto clave é a necesidade de xerar un produto óptimo que sexa de fácil acceso ao público, formulando unha campaña de comunicación eficaz, dinámica, moderna e atractiva. Polo tanto, tómanse como referencia diferentes movementos segundo o noso propósito, como o cinético ou surrealismo, engadindo valor ao proxecto.

P 5 2


P 5 3

D _ G


S l e c

o i s u

m b t l

a r e t

, s a e s d r e o t u r a i

l s a s e i p o s s _

A n t í a A n t e p a z o

Soma nace da necesidade de mellora social que vivimos, aplicada ás pequenas cousas cotiás. O deseño pode ser unha gran ferramenta para combater prexuízos e xerar novos códigos visuais sen caer en estereotipos. Esta é a razón de ser de soma, unha marca de salsas internacionais a cal busca escapar de estereotipos culturais centrándose no produto e a cultura do seu país de orixe. Os estantes están repletos de ruído, colmados de etiquetas que representan prexuízos culturais á conta de indicar ao consumidor o país de orixe. Un problema invisibilizado que este proxecto busca emendar. Soma busca centrarse na representación do produto mediante a súa fragmentación, usando tipografía para encarnar cada ingrediente e facer que esta compoña imitando a forma natural do movemento do mesmo. Isto fai que, xogando coas transparencias, a etiqueta e a salsa fusiónense mostrando un produto de calidade, sen nada que ocultar. O resultado gráfico confire a esta marca un estilo contemporáneo, transparente, dinámico e diferenciador, mostrando á súa vez, tras cada bote, chiscadelas culturais á forma de preparar as salsas que posúe cada país ou rexión. Este é un pequeno proxecto centrado en usar o deseño gráfico como unha ferramenta comunicativa, máis aló do estético.

D _ G

P 5 4


P 5 5

D _ G


d y g n _ C r i s t i n a R e y

D _ G

Este proxecto trata dunha marca de produtos para o coidado da pel que busca ofrecer aos usuarios unha rutina diaria sinxela con fórmulas veganas e sen crueldade animal aptas para todo tipo de pel. Tendo en conta a gran competencia que existe no sector, dygn trata de diferenciarse a través dunha imaxe de marca próxima e amigable co consumidor, creando un ambiente sereno que se afasta da estética fría e de laboratorio que teñen outras marcas. Para iso, dygn ten os valores de ser sinxelo, próximo, transparente, natural, inclusivo e contemporáneo. A identidade visual da marca caracterízase polo uso de cores neutras cálidas e insaturadas que, ademais de reflectir

unha sensación de serenidade e proximidade, remiten tanto á natureza como aos tons das distintas peles. Ademais, conta cun identificador formado por formas suaves e fluídas que axudan a manter o ambiente tranquilo e amigable que a marca persegue en todas as súas aplicacións. En canto aos envases, tentouse reducir ao máximo o uso de plástico nos envases, así como colas ou produtos que poidan dificultar o seu proceso na reciclaxe.

P 5 6


P 5 7

D _ G


I n f i n i t y D a t a : A c o l e c c i ó n e d i t o r i a l _ I v á n F e r n á n d e z

D _ G

Este proxecto nace como unha resposta ó éxito colleito por Marvel Studios nas salas de cinema gracias á franquicia coñecida baixo o nome de Universo Cinematográfico de Marvel. Ante a continua estrea de novos filmes por parte do estudo e á ausencia dun produto editorial destinado ós máis fanáticos, xorde a idea de lanzar unha colección editorial de venta en quioscos. A colección componse dun total de 23 números, nos que se afonda, se analiza e se anota cada un dos filmes que compoñen o arco argumental coñecido como Saga do Infinito. Os números contan cunha encadernación en tapa dura e cun diseño limpo e ordenado. No interior amósanse datos de cada cinta como poden ser: os tipos de plano, personaxes, paletas de cores ou uso da banda sonora. Asemade, conta con anotacións das curiosidades da rodaxe ou referencias aos cómics orixinais.

P 5 8


A colección promove a venta en quiosco no canto da suscripción online. Para iso facilítase unha cartilla de puntos que, conforme esta se vai enchendo con cada nova entrega adquirida, pódese optar ata por tres obsequios: Un xogo de láminas metálicas impresas cos tres fotogramas máis valorados, un xogo de marcapáxinas e un xogo de suxeitalibros para soster a colección. O primeiro número publícase cun tríptico que explica os aspectos técnicos da linguaxe cinematográfica. Así mesmo, cos primeiros números faise uso dun PLV para protexer o fascículo e servir como reclamo publicitario dende o mostrador do quiosco. A colección conta tamén con carteis, unha conta de Instagram, unha newsletter mensual e un anuncio en formato televisivo para emitir as primeiras semanas de lanzamento.

P 5 9


A n a c r u s a _ M a r i a n a A l e j a n d r a

D _ G

1. f.Mús. Nota o grupo de notas débiles que preceden al tiempo fuerte de la melodía. Anacrusa Jazz Club é unha oportunidade para a apertura da cidade de Vigo ao xénero da música jazz, que perdeuse xa fai anos na urbe. Con este proxecto pretendemos devolver o entretenemento público e accesible á cidade de Vigo, sen deixar nunca de lado o deseño. Propomos así unha alternativa aos locais de ocio nocturnos máis comúns. Unha das maiores novedades que oferecerá o local, será a sua carta online, que estará disponible en formato de aplicación pola cual os clientes poderán encargar as bebidas directamente á mesa, o cual no exclue que poidan comunicar ao persoal os seus pedidos. En 2021 é importante que unha marca teña certa presenza online, que logre atraer a posibles clientes a través de redes e que tenña unha comunicación directa e clara. Para iso realizaronse unha serie de cartaces e pezas gráficas que servirían para a difusión en redes sociais do local. Dentro destas aplicacións tamén incluimos unha animación publicitaria, co fin de facer a visualización máis lixeira e rápida para posibles clientes. Anacrusa pretende ser unha opción de ocio amable con todo o mundo, con concertos públicos, unha carta completa e sinxela de usar, e unha imaxe clara. A cultura debe ser para todo el mundo, incluindo claramente, á música en directo. Anacrusa é máis música, máis ritmo, pero ante todo, máis jazz.

P 6 0


P 6 1

D _ G


S S S S _ Z e l t i a I g l e s i a s

SSSS é unha marca de tatuaxes artístico-conceptuais baseada na experimentación tipográfica e inspirada no facer manual da técnica handpoke. O obxectivo do proxecto é repensar as regras convencionais da tipografía e da linguaxe co fin de aproveitar todas as súas posibilidades expresivas tanto a nivel formal e compositivo como no relativo ó significado das palabras e á influencia do corpo como contexto. Trátase dun proceso experimental no que se produce un achegamento entre o deseño gráfico e a creación artística e conceptual. SSSS consiste no desenvolvemento dun estilo de tatuaxe propio e orixinal, estreitamente ligado á realidade galega

D _ G

a nivel temático, e apoiado por unha identidade corporativa de aspecto sinxelo e mecánico, inspirada nas características propias da técnica handpoke. O proxecto inclúe un flashbook, un deseño orixinal mecanografado, tarxetas de visita, manual de identidade corporativa, mandil e camiseta de traballo. Combínanse diferentes tipos de materiais de aspecto natural e orgánico, así como impresións con técnicas dixitais e manuais. O flashbook e as tarxetas de visita inclúen un perforado manual con agulla de tatuar 03rl.

P 6 2


P 6 3

D _ G


U m a p a l a v r a p a r a o P o r t o _ E d u a r d o A i r e s

A r t _

A natureza e a dimensão de um projeto como o do programa de identidade visual para a cidade do Porto recomendam a escrita de um par de palavras que deem suporte ao pensamento e ao desenho que alicerçam a solução gráfica elaborada. Esta publicação não pretende ser uma memória descritiva, exaustiva e quiçá demasiado técnica, mas sim um aclarar das ideias e das intenções que sempre estiveram na rota da investigação levada a cabo e da metodologia utilizada. Não pretende dissecar as especificações técnicas, mas antes trazer ao conhecimento de todos os que se interessam pelo design e pela urbe, as particularidades do processo de trabalho. Não sendo, portanto, uma memória descritiva, no sentido estrito do termo, é um documento que funciona para memória futura e que nos propusemos elaborar num gesto de apreço pelo Porto, devolvendo-lhe parte do que despertou em nós, como criadores. Dar forma a ideias que interpretem e sintetizem o real, traduzi-las em sinais visuais próximo de linguagens que outros possam ler ou descodificar é uma das funções maiores que a prática do Design obriga, seja qual for a área específica de intervenção. Na prática de atelier, as ideias são comprimidas e catalisadas, para que a soma de todas as partes seja, não só a maior possível, como a mais polimórfica. Uma e outra potenciam a solução final. Assim aumenta exponencialmente a sua componente polissémica. Considere-se este texto como um «atelier aberto», um pouco desalinhado em função da actividade intensa que aí decorre. Uma vez no seu interior, apercebemos um caderno de esboços sobre a mesa; uma folha com esquissos avulsos, ao sabor do pensamento e da conversa, alimentada para não deixar esmorecer as ideias; um pequeno grupo que suspende o gesto diante de uma nova sugestão; uma aplicação informática onde se introduzem árias versões da síntese de certo objecto; uma apreciação mais enfática que capta a atenção; um risco novo... Considere-se este texto como a expressão do trabalho desenvolvido na procura e no encontro com o Porto.

Enquanto autor –e não posso ignorar ser produto de uma escola de Design, a Faculdade de Belas Artes da Universidade do Porto– a importância do desenho e da conquista das ideias pela expressão do próprio traço, ou registo, foi o laboratório mais favorável para o apuramento da fórmula final, tendo a equipa de designers, que integram o atelier de design Studio, cruzado objectivos e afinado conceitos no sentido de procurar um novo rosto para a cidade. A cidade antes da câmara municipal O desafio do encomendador foi orientado para a construção de um «programa de imagem da cidade», no sentido em que esta encimasse a estrutura piramidal de comunicação que deveria acontecer, numa acentuação hierárquica que deveria ser respeitada. Mas essa cidade não seria uma entidade vazia, um mero espaço geograficamente situado, definido por limites conhecidos; seria povoada, vivenciada, possuidora de carácter, com as suas marcas simbólicas, os seus hábitos de estar e de ser, os seus lugares mais emblemáticos, a sua paisagem, o seu horizonte intransmissível. Não se resume ao seu corpo inerte de edifícios e vias, é um organismo vivo, em que uma parte de si pudesse ser observada e a outra um protagonista activo. A causa é a cidade, a causa é o Porto. O programa de identidade visual tem por objectivo conceber uma imagem que defina e identifique o Porto. Não pretendemos criar um acessório da cidade mas interpretar a sua natureza e a sua alma enquanto a caracterizamos. Para isso acontecer, a essa imagem acrescentam-se diferentes assinaturas. O programa vive do diálogo permanente entre essa imagem central –abrangente e definitiva– e as assinaturas que a autenticam: a Câmara Municipal, as empresas municipais, os equipamentos culturais e desportivos, o património edificado monumental, os símbolos, produtos, áreas de actividade. Tratava-se de aproveitar este ponto de partida, estimulante e libertador, questionador e inovador, para encontrar algo que simbolizasse o centro urbano.

P 6 4


Afastámo-nos deliberadamente desse procedimento frequente e muito disseminado, que adopta um elemento iconográfico, de matriz figurativa, para marca. Este tipo de síntese ou de efeito que o design atinge, explora a reminiscência visual que todos possuem de um elemento paradigmático, reconhecido e partilhado. Sendo um caminho possível e legítimo, ele afigura-se, no entanto, simplista, como se poderá comprovar através de uma viagem por soluções escolhidas um pouco por todo o mundo. Assim rejeitámos a abordagem gráfica de um edifício emblemático e favorecemos uma pesquisa diferente. A proposta beneficia do facto de habitarmos no Porto e talvez só pudesse surgir de alguém que vive neste lugar e que o conhece bem. Correndo o risco de estar a incorrer numa fantasia, é muito provável que alguém que não o perceba o interpretasse através de um elemento visual com alguma espetacularidade, não o representando, no entanto, de modo autêntico, verdadeiro. Também admito que alguém que não o conhecesse e que se limitasse a observá-lo de uma perspectiva externa, o interpretasse correctamente. Trata-se, no entanto, de um trabalho que deve ser feito por pessoas comprometidas


com esta cidade onde vivo há mais de trinta anos, que defendo e fui aprendendo a amar. O Porto tem a escala que nos permite uma relação de proximidade com o envolvimento, sem estranheza nem inquietação. Aqui sentimo-nos aconchegados, desenvolvemos um sentido de pertença, circulamos e movimentamo-nos sem grandes interferências. Criamos e percorremos agilmente trajectos, abarcamos o rio e o mar de um golpe, atravessamos toda a corda fluvial e marítima de modo expedito, fixamos comodamente o outro lado das praças e largos, conhecemos o carácter de cada jardim, o temperamento das ruas da baixa, a personalidade de cada café. Não nos cansamos de ver as casas esguias, o ferro forjado das suas varandas e as clarabóias coloridas. Reconhecemos a cada passo o seu sotaque característico. Continuamos a apreciar da pérgola junto ao mar e o Passeio Alegre com as suas palmeiras, a pressentir a natureza das zonas oriental e ocidental, Campanhã e Campo Alegre, em que comunidades distintas deixaram marcas importantes. Adjectivamos os seus diferentes bairros, identificamos os mais e os menos permeáveis. Persistimos em entrar e usar o Bolhão, lembrar a feira de Vandoma e as lojas tradicionais que sobrevivem. Gostamos de nomear as suas ruas de sugestão corporativa e continuamos a utilizar as designações de Baixa, Centro, Boavista ou Foz. Escolhemos os pontos de orientação e os elementos verticais que nos servem de sinalização, sejam torres das igrejas, grandes edifícios ou peças de estatuária. Assistimos à transformação dos transportes públicos –eléctricos, autocarros de dois andares, trólei carro, metro. Mobilizamo-nos em campanhas a favor da preservação de certos edifícios e lugares. Até à expressão «Porto.» Uma das primeiras tarefas que que nos propusemos realizar foi perceber como é que os outros veem a cidade e o que ressalta dessa observação. É óbvia, e até gasta, a verificação de ícones incontornáveis que vão desde as pontes, à Torre dos Clérigos, à Casa da Música ou ao Pavilhão Rosa Mota, ao casario da Ribeira visto de Gaia, a Serralves e à foz do Douro; ícones que se estendem da gastronomia à incomparável na pronúncia do norte, e ao vinho do Porto ou às festividades do S. João. Entre o monumental e o pitoresco, entre o contemporâneo e o histórico, entre o patrimonial

A r t _

e o familiar, estabeleceu-se ao longo do tempo essa cadeia de ícones. Testemunha-se um consenso colectivo, um sentimento partilhado em redor destes elementos urbanos, uma consciência não questionada, ainda que se possa desconhecer a sua origem e as suas razões. No entanto, diante desta rede icónica, orientámo-nos em direcção a uma formulação menos imediata, mas que não fosse inacessível, um enunciado menos directo, mas que se apresentasse em total clareza, uma manifestação menos literal, mas que surgisse com eficácia visual. O rosto novo para a cidade que se exprime na palavra Porto apela, simultaneamente, a algo que já existe há muito tempo, ancestral. Nesta palavra está um Porto novo, muito antigo. Por detrás de uma grande marca há uma grande cidade A caracterização do Porto visava a síntese que acabou por se revelar na palavra. A palavra torna-se suficiente, basta, satisfaz a nossa procura. Prescindimos de qualquer imagem para nos ancorarmos na palavra pura e simples. Palavra e imagem sobrepõem-se, tornam-se uma e a mesma entidade, não se distinguem em registo visual e registo verbal. Resultou, na sua essência, uma imagem tipograficamente sólida, um bloco em que os caracteres são muito próximos, unidos e, ao mesmo, tempo muito sensuais, porque se relacionam: o «r» entrelaça-se com o «t», há formas redondas que se adequam entre si, os «o» com o «P» e o próprio ponto final. Não pretendemos um discurso disruptivo no desenho da palavra Porto que se manteve una e coesa. Recorremos a uma tipografia que representasse a cidade de uma forma neutra, possibilitando uma solução que perdurasse no tempo sem elementos contingências que a tornassem válida a prazo. Esta estratégia resulta do facto de, em cada processo de trabalho, tentarmos situar o projecto no seu horizonte, perceber as suas consequências, antever problemas e questões que vão colocar-se necessariamente no futuro. Porque a marca é um elemento estratégico de afirmação, quisemos uma imagem sem tempo limitado, prazo de validade que não configurasse uma proposta de regime nem ficasse refém de um executivo autárquico com a sua assinatura própria, mas estivesse para lá dos calendários

P 6 6


P 6 7

A r t _


e dos ciclos conjunturais. Ter como motivo e pretexto a cidade e não um dos seus elementos iconográficos de maior relevo ou o edifício dos Paços do Concelho, como atrás referimos, era fundamental para atingirmos este objectivo. Manifestar a essência do Porto através de uma palavra, recriá-lo nesse elemento visual límpido como é o elemento tipográfico, é procurar-lhe a intemporalidade. Este posicionamento relaciona-se com a indagação de valores de permanência e de estabilidade e com uma actuação pautada pela formulação de um conceito reflectido e debatido e não de uma solução de estilo situada e datada. Abordamos a mesmíssima equação de sempre que é a mais complexa equação do design de comunicação: a relação visual entre os elementos (texto, imagem e o suporte) e o equilíbrio entre eles (de escala, por exemplo). Numa prática de quase 30 anos de actividade, esta equação está presente, diariamente, constantemente. Transportá-la para a imagem de uma cidade obriga-nos a resolvê-la e a explorá-la profundamente. É claro que atravessamos etapas em que a palavra ainda não estava presente. Os nossos livros de esboços revelam isso. Era tentador representar um Porto das pontes, o casario, a Torre dos Clérigos ou a Câmara, tal como era tentador explorar a relação da malha construída com o rio. A «tentativa e erro» foi parte do processo porque tínhamos de esgotar os diversos percursos e quando finalmente chegámos à palavra, acrescentámos-lhe o ponto final com todo o peso, com as toneladas semânticas que esse sinal de pontuação encerra. Porto, ponto. É indiscutível, incontornável, incomparável. A sua afirmação não é um dado exterior, é algo intrínseco ao Porto. Precisávamos de o afirmar sem adjectivar e o ponto final permitiu-o. Passámos por outras notações sintácticas, mas nenhuma se adaptava de modo tão verdadeiro como o ponto final: Nada é melhor que o Porto do que o próprio Porto! O Porto deixa de ser abstracto ao ser «Porto, ponto». Na palavra assistimos à visualização da verbalização, vemos a própria oralidade. Na visualização há um reforço que não está presente na mera verbalização e uma das vantagens da utilização da expressão «Porto.» é a possibilidade de a enraizar no seu próprio território e nos

A r t _

valores que os portuenses partilham mas, simultaneamente, projectá-la para lá dos seus limites e dos seus habitantes. A palavra tem uma leitura internacional, o que confere à proposta um outro alcance e uma grande elasticidade nas suas diferentes aplicações. Porto, ponto. aspira a uma integração no património visual da cidade. Para lá da tipografia utilizada, do ponto final integrado, também a cor foi um aspecto fundamental da proposta. É um dado adquirido, e a estatística comprovará o que a simples observação capta, que as igrejas e os edifícios revestidos de azulejos ocupam um lugar dominante no imaginário dos portuenses e no dos visitantes. O azulejo cativou-nos por ser uma espécie de retrato estático da vida urbana. Os painéis de azulejo são contadores de histórias, são formas de contar a história, a profana e a sagrada. Aí também fomos encontrar motivação para a malha de pictogramas que explicitam a natureza desta urbe. O azulejo interessou-nos ainda por outra questão que é a grelha que ressalta da sua ortogonalidade. Transpor os aspectos desta linguagem tão particular para um plano vectorial, foi relativamente simples. Apropriamo-nos desse revestimento arquitectónico, que é como um embrulho com narrativas impressas a azul, extraímos os sinais que aí se encontram e evitámos a artificialidade. O azul que esta proposta encerra tem essa proveniência e adiciona um argumento acerca da ideia de que este programa de identidade visual só poderia ter sido criado aqui. Para o momento da primeira apresentação pública da proposta de identidade visual, recusámos o espectáculo mediático, tecnológico, digital que seria expectável num contexto disruptivo e enveredámos por uma relação de autenticidade com o Porto, mediante a escolha de um painel de azulejo pintado artesanalmente. Depois do «Porto.» Depois desta austeridade, desta depuração, sentimos a necessidade de trabalhar outros componentes. Se olharmos a cidade de cima, os interstícios são riquíssimos, o Porto tem muito para contar e era necessário abordar igualmente essa dimensão, multiplicar os centros de interesse, outros valores. A palavra «Porto» torna-se um íman que atrai tudo o que nele se contém e será à volta desse íman que começam a ser gerados desenhos

P 6 8



que exprimem, não apenas o seu lado mais exposto, mais evidente, mais reconhecível, mas o seu interior, o seu lado mais secreto, mais intimista. Nascem os pictogramas. A metáfora do íman é apenas uma das muitas metáforas que se podem construir à volta desta ideia. Outra poderia ser a que põe em cena a cidade ideal e a real; a imaginada e a efectivamente vista; a planeada e a cumprida, a projectada e a consumada, a do designer e a dos cidadãos. Enquanto cidadãos, podemos perguntar: o que nos traz esta proposta? O que ganhamos com ela? Primeiro, um farol. Um farol que guia e que identifica o Porto. As pessoas que aqui habitam vão passar a relacionar-se com um elemento visual tipograficamente limpa, tipograficamente legível, que não é conotado, que não tem outro valor senão a própria palavra. E esse farol, mesmo estando longe, vai permitindo construir um caminho que cada um pode desenhar. Os pictogramas podem reflectir vivências particulares, interesses específicos, experiências peculiares. O modelo, módulo, padrão do designer germinará em função das aportações individuais, não será imposto, viverá do valor que cada um lhe atribuir. Cada um é guiado por essa luz, por essa clareza de informação, mas ao mesmo tempo pode seguir o seu trilho, escolher o seu desenho, fazer a malha que entender, quase como se pudesse montar o trajecto à sua medida e representar a cidade à sua medida. Modo de usar - visão e missão de de uma marca A criação da identidade visual do Porto serve todas as utilizações institucionais da Câmara Municipal, assiste e incorpora toda a actividade cultural, social, educativa, ambiental, económica do município, identifica o sentido estratégico da política de planeamento urbano e regional, articula quanto se deve à intervenção autárquica e une as funções que desempenha. No entanto, entendemos esta proposta de forma mais lata e, principalmente, disseminada fora desse circuito oficial de actuação. Os signos gráficos apresentados, a imagem de força que a palavra «Porto.» expressa é demasiado enraizada no contexto vernacular para ficar presa aos papéis e aos documentos oficiais, para se confinar aos corredores e aos gabinetes dos serviços públicos e dos equipamentos enquadrados pela Câmara Municipal. A circulação

A r t _

da imagem criada teria forçosamente de extravasar os muros dos espaços da solenidade e chegar aos das pessoas, teria de ultrapassar a operacionalização burocrática e insinuar-se na vivência mundana. A imagem visual contempla uma dimensão destinada a um uso informal, um uso e uma apropriação que correspondam à prática de residentes e de visitantes. A experiência cultural contemporânea coloca-se no campo do receptor a quem é dada a oportunidade de intervir, reelaborar, reconfigurar, recriar ou, até mesmo, criar a partir do que lhe é oferecido, do que tem à sua disposição, textos, imagens, discursos, objectos. Um dos seus aspectos mais marcantes da contemporaneidade é o papel atribuído às práticas de uso, à adaptabilidade e à personalização dos produtos e dos serviços. A identidade visual do Porto não poderia alhear-se deste contexto e, ao proporcionar uma teia de elementos gráficos a que poderão adicionar-se outros, alimenta o desejo de colaborar, cumpre a vontade de participação, assegura a faculdade de contribuir, assume a democraticidade inerente ao seu funcionamento. O sistema elaborado dá voz, capacidade de intervenção aos cidadãos e coloca-os numa rede de cumplicidades e de nexos que definem a esfera pública. O design não inventa apenas a imagem da cidade, cria cidade e consolida a teia de significados que nela se tece. Há duas formas de intervenção da imagem apresentada que coabitam e preenchem as inquietudes que a expressão «Porto.» pode desencadear. As pessoas podem rever-se numa simples palavra, mas também na malha de pictogramas construída em seu redor. O Porto é o território e a palavra é o íman agregador de tudo o que gravita nesse território. É essa malha de pequenos desenhos que lhe confere significado e é nesse significado que se espelha a identidade de todos e de cada um. Umas terão mais dificuldade em encontrar o seu Porto nesses pictogramas, outros contribuirão para a elaboração de novos elementos, para esse sistema que se configurou como uma gramática. O sistema criado é aberto e, por isso mesmo, destina-se a ser apropriado por cada um que o tome como seu. Cada habitante ou visitante poderá enriquecer o sistema a partir dos referentes existentes ou reinventá-lo-á ao inscrever nele os símbolos dos acontecimentos,

P 7 0


das instituições, das emoções que ainda estão por cumprir. A ideia foi proporcionar a cada um o seu Porto e permitir que a palavra se preencha com a realidade de cada um, porque qualquer palavra é vazia sem o carácter humano e sem a dimensão institucional, sem a vivência e sem a experiência. Os pictogramas fazem da expressão “Porto.” uma realidade encarnada, corporizada, subjectivada. Este sistema foi preparado para articular sucessivamente novos discursos e cumprir as muitas cidades que o Porto tem. A proposta integra uma dimensão dialéctica entre o Porto e a malha que responde à grande questão de fundo: qual é o teu Porto? como quero desenhar o meu Porto? Os ícones não têm que ter uma interpretação literal, não exigem captação imediata, contemplam um espaço de abstracção e de descoberta, de representação e de narrativa.

P 7 1


Constroem-se mediante observação atenta, reprodução cuidada, simplificação, redução aos elementos estruturais, às linhas de força, recriação gráfica. O que serve de alimento a esta metodologia pode ser uma cobertura opulenta e visível de longe, um pavimento, um sinal do vento sobre a água, uma textura, uma fachada reticulada, um barril que contém vinho, uma forma urbana, um reflexo no rio, uma torre iluminada...a enumeração poderia continuar sem nunca abarcar a riqueza de estímulos visuais que os centros urbanos contêm. A abertura e a versatilidade do sistema permitem que a identidade possa revelar os seus diferentes estados de maturidade, crescer, desenvolver-se num registo dinâmico e mutável. O desejo contido nesta imagem é que ela funcione para todos os portuenses, que ela possa ser abrigo de todos os portuenses e que todos se possam encontrar nessa imagem. Auscultar o modo como as pessoas poderão contribuir com o seu desenho, auscultar o vernáculo, poderá levar-nos a perceber se a marca durará um ano, dez, vinte, mas a ideia basilar é criar regras para que a sua evolução possa ocorrer. Todos os projectos acabam por atingir aquele estádio em que entram num lado oculto e desenvolvem um comportamento que se aparenta ao da auto-gestão. Esse é o momento em que os projectos evoluem para soluções que nem nós enquanto autores

A r t _

conseguiríamos imaginar. A história do design de comunicação conhece alguns desses momentos felizes. Tal como a forma urbana evolui ao longo do tempo, altera-se, também a sua identidade visual é passível de modificações e adaptações. Pensámos na relação do Porto num quadro macro –o lugar como território –e num quadro micro– o lugar vivenciado na sua malha, no seu traçado, nos seus interstícios. A criação deste sistema permite exprimir as cidades que vivem dentro do Porto e contribuir para a sua maleabilidade e a sua dimensão orgânica. Assumir este fervilhar, este sistema circulatório, levou ao outro desenho da palavra, formada pelos pictogramas. Na plasticidade da malha encontra-se também uma certa ideia de portugalidade, uma qualidade filigrânica, rendada. O Porto, na sua essência, corresponde à imagem de solidez que admite uma cadeia de elementos transparentes, à força e à fragilidade que coexistem. Este projecto não faz mais do que trazer à superfície os valores do Porto, evidenciá-los de forma subtil, recusando espectacularidade e ostentação; não faz mais do que sublinhar e acentuar qualidades portuenses que todos reconhecemos, mas para as quais precisamos, periodicamente, de ser alertados. Como se a atitude da cidade estivesse apenas à espera de ser revelada. «Porto.» é a estratégia da revelação e da afirmação.

P 7 2



S a c a n d o v i r u t a A r t e s a n í a e d e s e ñ o _ E A S D A n t o n i o

F a í l d e

O título da exposición ten o significado metafórico de extraer o material residual da madeira e construír a forma, tanto no sentido dos mobles e obxectos creados como no sentido de formarse, de irse labrando como artesán ebanista. Aspezas mostradas son unha trintena, entre mobiliario e obxectos pequenos, e caracterízanse por unir proxecto e proceso nun camiño de aprendizaxe entre o manexo do material e a concreción do mesmo. A maioría dos obxectos situados en vitrinas son pezas pequenas realizados en talla que mostran as texturas da ferramenta sobre o material que se quere enxalzar. Trátase de contar historias que constrúen significados evocados coa forma e os títulos, para así transcender ao mero uso funcional dos mesmos e achegarnos un valor estético engadido. O mobiliario é de liñas limpas e atemporais onde se aplicaron técnicas de ebanistería como a taracea, os torneados, os ensambles e diferentes sistemas de curvados, sendo as formas moi sinxelas pero os procesos artesanais moi complexos onde se unen artesanía e deseño para crear pezas únicas. Se aposta por unha cultura do deseño que actualice as formas nun mobiliario contemporáneo, sempre tendo en conta o respecto á tradición, aos procesos e ao material, buscando a aprendizaxe do oficio, a renovación da linguaxe plástica e unha opción de crecemento sostible. Biblioteca Pública NÓS Ourense, 29 de abril - 26 de maio, 2021.

A r t _

P 7 4


P 7 5

A r t _


A g r á f i c a f e m i n i s t a _ U q u i P e r m u i

A r t _

A gráfica como expresión das ideas O feminismo contemporáneo ten unha historia cargada de marcas e pintadas nas rúas que teñen como función comunicar, dun xeito rápido e directo, as súas mensaxes políticas. Estes graffitis son realizados, a maioría das veces, de maneira espontánea polas propias activistas. Malia seren gráficas bastante precarias, eran –e seguen a selo, en moitos casos– a única forma posible de facer visible e difundir unha mensaxe á marxe do discurso establecido; pódense considerar, daquela, armas de comunicación subversiva e, como tales, ilegais e anónimas. Algo similar sucede coas pancartas e os carteis que se utilizan nas manifestacións, mesmo co propio corpo cando o empregamos como ferramenta política, aínda que, obviamente, é menos anónimo. En calquera caso, as gráficas que se usan teñen máis en común do que poderiamos pensar en principio. Activismo gráfico Desde os setenta, os movementos feministas, un dos colectivos sociais máis activos a nivel mundial, utilizaron todo tipo de ferramentas creativas para expresarse, na maioría dos casos de forma colaborativa e outorgándolle unha grande importancia ao proceso, tanto na creación de consignas como na produción, valéndose de técnicas como a colaxe e a fotomontaxe, que, ademais de seren técnicas doadas de desenvolver en colectividade, son claramente transgresoras; como sinala Raquel Pelta «socavan a pureza formal que desde as vangardas históricas dominou o deseño gráfico –e que atopou a súa máxima expresión na Escola Suíza–. Nese sentido, na gráfica feminista podemos atopar propostas realmente sucias, moi próximas ás expresións do movemento punk»1. Así mesmo, Martha Scotford chámalles a estas gráficas messy history (historias desordenadas), como unha forma alternativa de comunicar, transgresora e diferente á convencional. Scotford, igual que Pelta, oponas ás historias pulcras, dominadas pola clase media heteronormativa e privilexiada. Tamén Sheila Levrant –deseñadora e investigadora– relaciona esta desorde cos traballos de patchwork realizados polas mulleres, considerándoos como un material de ensamblaxe de experiencias e fragmentos espazo-temporais, en contraste co racionalismo patriarcal, que desdeña o particular e persegue o universal2.

Nesta liña podemos atopar traballos de varios grupos feministas, como as Chicago Women’s Graphics Collective (cwgc), grupo fundado en 1970, e en activo ata 1983, que seguen a ser recoñecidas na actualidade como exemplo de feminismo, deseño social e activismo. O cwgc realizaba obradoiros de formación para as mulleres que se querían incorporar ao grupo, e os carteis e slogans creábanse, de forma colectiva, en encontros «onde a autocrítica era fundamental para acadar resultados eficaces»3. Este colectivo empregaba diferentes técnicas, sendo especialmente interesante o tratamento tipográfico, como nos carteis Women are not chicks ou Women working4, nos cales utilizan suxestivas composicións tipográficas e lettering. O obradoiro pechou definitivamente en 1990. Tamén o grupo londiniense See Rede Women’s Workshop creaba os seus carteis de forma colectiva. O grupo foi fundado por tres ex-estudantes de arte en 1974. «Reunímonos a través dun anuncio colocado en Red Rag, unha revista feminista radical pedindo mulleres interesadas en formar un grupo para mirar e combater as imaxes negativas das mulleres na publicidade e os medios de comunicación»5. Un caso diferente é o das Riot grrrl, un colectivo feminista que naceu a principios dos noventa nos Estados Unidos, vinculado á música independente e que tiña como finalidade «bombardear o centro neurálxico da falocracia do rock», en palabras de Kim Gordon, baixista de Sonic Youth6. Un dos primeiros grupos foron as Bikini Kill, e o primeiro fanzine editouse en 1992. Un dos referentes máis coñecidos sería Kurt Cobain e o seu grupo Nirvana. A súa influencia tamén chegou ata o contexto español, aínda que en menor medida, con Pauline en la Playa, Las Vulpes ou Hello Cuca, entre outros grupos. A nivel tipográfico, é unha clara mostra do eclecticismo que se vivía en case todos os movementos sociais que seguían a consigna do «faino ti mesmo» (do it yourself), con propostas moi diferentes, radicais e sucias, propias do movemento punk. Durante a década dos oitenta, e tamén cun uso tipográfico determinante, destaca especialmente o traballo de Barbara Kruger, neste caso xa usando letra tipográfica, normalmente a Futura Bold, coa que interpela directamente o público, que queda atrapado tanto polo grosor como polo tamaño das letras. A Futura, aínda que neste

P 7 6


P 7 7

A r t _


caso condensada, é tamén a tipografía utilizada polo colectivo de artistas Guerrilla Girls. Aínda que ata agora os exemplos que expuxen son de tipografía robusta –negra, en pau seco–, tamén atopei o uso da letra caligráfica, maiormente en Latinoamérica. Pódese dicir que está no lado oposto da anterior tipografía; é unha gráfica en minúsculas, escrita de maneira continuada. Un exemplo desta forma pódese observar no colectivo mexicano Polvo de Gallina Negra, fundado en 1983 por Maris Bustamante e Mónica Mayer; é un os primeiros grupos de arte feminista en México, aínda en activo. Tamén as bolivianas Mujeres Creando utilizan para as súas pintadas de rúa a escritura caligráfica, que resulta próxima e amable, en contraste co contido, que adoita ser agresivo. O seu uso pode ser tamén como expresión de rexeitamento á tipografía centroeuropea. Este colectivo, que segue activo desde finais dos oitenta, publica libros e revistas como Mujer Pública, cunha liña gráfica moi similar, o que consegue crear unha identidade propia e recoñecida. Outra experiencia interesante atopeina no Cairo (Exipto), onde as mulleres tiveron un papel importante nas manifestacións da contracultura, a partir da Primavera Árabe de 2011, xa que tamén a represión tivo unha maior incidencia sobre elas. Unha imaxe que se converteu en icona feminista e revolucionaria foi a dun grupo de axentes atacando unha manifestante con veo e medio espida. A partir desa imaxe, varias activistas e grafiteiras, como Bahia Shehab, Mira Shihadeb ou Geel el Shaikh, comezaron a pintar os muros do Cairo cun modelo en que se plasmaba un suxeitador azul e a mensaxe «longa vida a unha revolución pacífica». Como declaran estas activistas, «a arte urbana é unha forma de zarandear a zona de confort e o ambiente relixioso»7. Creouse o grupo de grafiteiros/as Sit al-hita para darlles visibilidade e presenza ás mulleres no espazo público. En todas estas manifestacións o que se pon en evidencia é, por un lado, a relación da gráfica rueira espontánea, sucia e rotunda cos movementos sociais en xeral e,

A r t _

máis concretamente, pola súa maior actividade na rúa, co movemento feminista. E, por outro lado, a homoxeneidade gráfica dentro dos colectivos como forma identitaria de recoñecelos e recoñecerse. Xa sexa co uso de maiúsculas en pau seco ou coa utilización da caligrafía continua, trátase de alcanzar o público da forma máis rápida posible e romper a dicotomía que lle outorga á masculinidade unha relación directa co espazo público, fronte ao espazo doméstico relacionado co feminino. Esta identificación foi a que levou a Carmen Nogueira a realizar as letras bold en maiúsculas para o proxecto Contenedor de feminismos (Carme Nogueira, Uqui Permui e Anxela Caramés) e, de igual xeito, tamén o considerei apropiado para crear a gráfica nesta exposición que conflúe nun diálogo constante entre a arte e o activismo. Por último, quero destacar tamén a inclusión do símbolo do lambda (λ) coa finalidade de reforzar a letra e ampliar o seu significado. O lambda é, desde os anos setenta, un símbolo internacional dos movementos l.

P 7 8



S i l l e i r o _ A b e l F . D . B o a m a

No ano 2019 trouxéronme para reparar ó meu taller o primeiro exemplar que ollei dun antigo e sorprendente modelo de cadeira. Logo souben que fora fabricado pola, ata ese momento descoñecida para min, industria silleira de Maside. Puiden reparar toda a parte de madeira pero non así o plano de asento, que estaba tecido con moito esmero con algún tipo de fibra vexetal descoñecida. Iniciouse naquel intre a curiosidade, e unha teima tamén, por descubrir a historia destas cadeiras e de como estaban feitas, labor que foi quedando postergada no tempo e que con motivo da realización do Proxecto Integrado do ciclo superior de ebanistería artística, puiden retomar e plasmar nun prototipo de cadeira propio. Grazas ós documentos facilitados polo historiador Xosé Ricardo Rodríguez Pérez, fun sabendo da antigüidade e características xerais desta actividade, as diferentes xeracións de artesáns que a desempeñaron e o seu modo de vida. Na actualidade non queda ningún taller desta industria silleira, vestixio físico da ferramenta que empregaban ou memoria viva do proceso de construción, polo que cumpriu ir pouco a pouco trenzando os anacos de recordos de maiores que de nenos viron, e nalgún caso axudaron, a traballar aos seus devanceiros. Normalmente tratábase dunha industria familiar complementaria ás labores do campo, na que os homes confeccionaban a estrutura de madeira e as mulleres tecían en xunca os planos de asento. Aínda que tradicionalmente se fala dos silleiros de Maside é de xustiza falar tamén das silleiras, xa que se encargaban dunha parte fundamental do proceso de construción.

A r t _

Os primeiros indicios documentados da existencia de artesáns silleiros no Concello de Maside datan de mediados do século XVII e a actividade veuse desenvolvendo de maneira continua polo menos ata os anos 1965-70, no que figuran en funcionamento os dous últimos talleres. É previsible que a antigüidade desta actividade sexa maior, pero os douscentos dezasete anos que nos constan da existencia ininterrompida de talleres, danos conta da importancia económica e social que a fabricación de cadeiras tivo na vila de Maside. Nos modelos conservados distínguese fundamentalmente o emprego da madeira de bidueiro para as cadeiras de uso cotián e a de cerdeira para as de encarga ou mais contía. Abranguen tódolos usos, cadeiras de comedor con repousabrazos, de costura co plano de asento mais baixo, infantís, tronas de neno, reclinatorios de igrexa e o modelo mais común ou de cociña, que é o que inspira ó prototipo realizado. A pesar dos distintos usos, tódalas cadeiras posúen un formato de patas onduladas moi característico, tanto nas traseiras como nas dianteiras, un plano de asento semicircular realizado en xunca trenzada á man, nun laborioso proceso que seguramente estaba en torno ás catro ou cinco horas de traballo, e unhas espaldeiras na que o tallado era a marca identificadora e característica de cada artesán ou familia de construtores. Extraordinariamente ben pensadas tanto pola sinxeleza construtiva (estaban ideadas para poder construírse con pouca ferramenta e sempre con materiais de proximidade, abundantes e de fácil acceso) como tamén pola súa ergonomía, son froito, sen dúbida, da evolución de practicamente dous séculos e medio: pensadas para

P 8 0


P 8 1


espazos reducidos, de fácil transporte, accesibles en prezo á maioría da poboación e altamente duradeiras. Todo o que a día de hoxe se lle pode esixir a un bo deseño. No deseño do prototipo fun fiel a ese espírito dos silleiros, respectando escrupulosamente os materiais, a estética e a morfoloxía orixinal. Estilizar e dar forma á estrutura con novos radios de curvatura adaptados á ergonomía actual; seccións de carpintería; graos de inclinación; ángulos de corte; tipos de ensambles e as súas posicións; técnicas construtivas… son algúns dos factores que tiven que artellar á hora de dar forma a un novo prototipo de cadeira.

A r t _


Foi necesario tamén o desenvolvemento dun proceso construtivo propio e a fabricación dalgunhas ferramentas específicas para garantir maior axilidade na fabricación, mellor calidade técnica e de acabados, maior precisión de marcado e mecanizado e sobre todo, maior seguridade no traballo. Freixo, cerdeira e xunca son as materias primas que conforman un renovado modelo de cadeira mais estilizado, lixeiro e contemporáneo pero coa mesma pegada artesán de antano, formando unha peza con identidade propia, sostible e duradeira.

P 8 3


A r t _

P 8 4


0 6 _ O n d i ñ a C a r l o s S a n t o m é

0 8 _ T u l i p A b e l F e r n á n d e z

of artistic woodwork. In addition, it recovers a meaning

ONDIÑAS (waves) is a bowl made of oak wood. It was given

Inspired by nature, the finest cherry wood and hand-crafted

mirrors were known as DRESSER MIRRORS used by

the shape of an oval with a succession of waves of

carving are the central motifs of this small dressing

regular size and shape around its perimeter. Beautiful

table mirror. In it, an elegant tulip pod about to open

grooves show the grain of the wood lengthwise and expose its growth rings. The hollow in the centre acts as a bowl.

supports the reflection of our image. The appreciation of manual work, of surrounding our own belongings with beautiful, unique, useful, long-lasting,

of alinde from 14th century Spain, when ALINDE

ladies to ALINDARSE, to make themselves look pretty.

0 1 2 _ S h i n a t o b e A l e x F e r n á n d e z SHINATOBE is a low table intended for practical use as a

and carefully crafted pieces made of noble materials

coffee table or side table in a living room. Its name

0 6 _ T e i - D Á l e x F e r n á n d e z

are, in today’s society, very influenced by the

comes from Japanese mythology, being the god of the

Tei-D is a handmade piece based on a triangular shape with

intimate object that will accompany us throughout

curved lines giving it a simple and clean form.

ephemeral, an added value for such a personal and

our lives.

wood, with walnut and ash used for the table top and legs, and wenge wood for the triangular pieces that

The containers that open on the inside, playing with the triangular shape, give way to a descending area

winds, of freedom, and of the movement of things. The piece of furniture is produced in 3 different types of

worked with a gouge. It is intended for use in the hotel

0 9 _ A g u d a Á l e x F e r n á n d e z

and catering industry, providing a double function in

AGUDA (acute) arises from the composition with pure

make up the informal inlay in the table top and in its directional continuation by the back legs. The aim of this table is to produce the feeling of lightweight,

geometric shapes in which different equilateral

of lightness enveloped by the air that surrounds it.

triangles made in woods with marked contrasts of

Clean lines, elegance, and simplicity are concepts that

0 7 _ M a l l a E s t h e r P é r e z

colour, grain, and texture such as walnut, cherry, ash,

could define it.

MALLA is an appetiser tray made of chestnut wood. Its

of a handmade veneer in a square-shaped table top in

the same plate.

shape is square and consists of four compartments, also square, which function as containers for the

and oak are grouped together; embedded by means

wood and beech veneer. Giving continuity to the table top, triangular legs join the

different appetisers. The sides were bevelled and

vertices and create a structure that gives shape and

then the lower edges were filed into a wavy shape,

character to this table, providing a balanced order and

without reaching the corners. In this way, it appears

aesthetic lightness of the assembled set that gains

to stand on all fours and at the same time is light and ergonomic. The holes were carved with a gouge, leaving the natural texture of the tool: an irregular

solidity and consistency in its handcrafted assembly. Straight lines, pure geometry with delicate shapes, and complex joinery work make Aguda a unique piece.

0 1 3 _ U C a r m e n

M u ñ i z

“Don’t have anything in your home that you are not sure is useful or that you don’t consider beautiful,” by William Morris. This principle is fulfilled in the simple and practical solution of the U-table: beauty and functionality. The open design creates a play of volumes permeable to natural light. The soft curves of the three pieces that compose it, provide that aesthetic of lightness, given

surface that blends in with the symmetry of the tray 0 1 0 _ A l i n d e E s t h e r P é r e z

by the lack of edges, the simplicity of its lines, and the

through a wire MALLA (mesh). MALLA is a fusion of the words MAdera (wood) and taLLA (carving)

“The alinde mirror to purify the face, the fasting saliva with

ticulous technique and craftsmanship. The finish is in

and its compartments. Like a meadow of grass seen

that form its name, of craftsmanship and design, of the ancestral and the contemporary, of beauty and

the cloth to get pretty” Arcipreste de Talavera The ALINDE dresser mirror represents, in beech wood,

continuity of its forms. This simplicity hides a very me-

oak veneer, treated with satin varnish, which shows its characteristic colour and grain.

function... Two worlds that come together, as on so

half of a LEAF. The line running along its central vein

The table is composed of three wooden rings that embrace

many other occasions, through the kitchen.

supports the mirror so that the other half is reflected

each other. The second ring is mobile, which allows us to

in it and completes it. The other veins that run along

divide the table top according to the moment. The same

it are covered with rose gold leaf, whose shine

design could allow us different combinations according

highlights the reflected image. The piece seeks to

to the dimensions and placement of the three rings,

update this type of mirror, which is surrounded by so

giving us different possibilities, which results in a piece

much symbolism and legends. At the same time, it

that adapts to the user’s needs.

revitalises the most traditional and ancient techniques

P 8 5

T r _


0 1 4 _ F o o t m a n M o t h E s t h e r P é r e z

0 1 8 _ E f o r E n t r u d i o A l i c i a B l a n c o

Insects are the most beautiful and unknown animals on

To design a space in which to store all the informative

island among the autochthonous vegetation. Different areas and their respective uses are distinguished in the area to be intervened:

earth. Moths have wings with simple, symmetrical

elements of the Carnival of Viana do Bolo, a Galician

shapes that stand out because of the wide range of

municipality located in the east of the province of

chapel and after consolidating its walls, a new volume

colours in their intricate geometric patterns. Footman

Ourense.

is generated, entirely in wood, which emerges from

moth is the name of one of these nocturnal butterflies, which was taken as the inspiration for this small table. Footman means servant in Galician, which also refers to its use: service table. Two circumferential arches that meet at the ends give

The Entrudio is part of a traditional culture, the transmission

The Chapel, starting from the pre-existing ruins of the

the interior. This space performs the functions of

of rituals and knowledge occurred from generation to

user reception, merchandising shop, and storeroom,

generation through orality.

for which all the relevant furniture is designed. The

The main objective is the learning of those who want to

conception of this construction considers issues

enjoy this great tradition, where the elders of the village

such as lighting and electrical autonomy by means

shape to the table top: marquetry of almost three

and the surrounding area teach the youngest to make

of a photovoltaic skylight. It is also designed under

hundred pieces of beech, sapele, and walnut

masks and Boteiro costumes in a building that was

the premise of maintaining permanent ventilation

wood. The pattern they make up is contemporary

the headquarters of the Town Hall until it was moved

and revitalises the antiquity of the technique. The

to its current location, about 100 years ago. A building

asymmetry of the individual pieces, handmade one

of a rectangular shape, proportionally very long, with 3

and the entrance to the chapel. It contains a platform

by one, contrasts with the symmetrical result when

floors, and with several levels inside, built on a square

as a stage and a line of box benches that help to

combined by colour. Its three legs consist of an

with a very steep slope.

extension to the floor of several of these pieces. The simplicity of the FOOTMAN MOTH SERVING TABLE’s appearance belies its complicated manufacturing process, which makes it a unique, valuable, and durable piece.

throughout the year. The Atrium is the multi-purpose space next to both the entry

define the space. The buguinas are elements inspired by the spiral of sea conch

0 2 0 _ P a d d l e s u r f c e n t r e o n d o S a n t o I s l a n d R a q u e l G u e r r a The aim of this project is to design a paddle surf centre on Del Santo Island. It is a private islet in the Pontevedra estuary, located

which, wrapped around the trees and protecting them, will serve as changing rooms and toilets. The Green Beach, to the southwest of the chapel, is in this space, where physical activity instruction activities will be carried out. This place is also presented as a

0 1 6 _ T b u r e T I r í a F e r n á n d e z

in front of Del Santo beach in the parish of Ardán

versatile space, with a different atmosphere to the

in the municipality of Marín. With a surface area

previous ones, more cosy amidst vegetation, and

This small stool is a tribute to the ancient tradition of tea.

of approximately 3,800 m2, the island has the

The peculiar way in which the bushes are planted in this south-eastern part of China, the clay colour of the cultivation soil, and the memory of the baskets

particularity of being accessible on foot, through a tombolo that is uncovered at low tide. Apart from this use, the purpose of this intervention is to

where one can play with the shade. The entire intervention proposed in this project is exhibited as ephemeral architecture, as it can be dismantled in its entirety.

in which the oolong leaves are harvested have their

make it easier for visitors to enjoy the exceptional spot

mark on the design of the TbureT. Its function is

in which we find ourselves. Always from a respectful

multipurpose: from storing utensils, as a backpack,

intervention, considering its natural, identity, and

0 2 2 _ O n e - p e r s o n S a r a A l o n s o

an improvised seat, and an additional table. Its

landscape values. At the same time, the creation of

As with orientation, light plays a fundamental role in the

main characteristic is its atypical design, in terms

scenarios on a human scale, in which people feel

of morphology and typology, its lightness and

welcomed and integrated into the environment, is also

resistance. It also mixes elements from nature such as leather, cedar, and hemp, remaining faithful to its

proposed. Different elements and areas will be planned, complying

H o u s e h o l d

design. While it is true that the orientation reveals the lines that shape the new configuration of the building, thus linking light with vertical communication, justifying

origin. It is handcrafted and combines woodworking

with the programme of needs appropriate to the

through the orientation the situation and the inclination

techniques, such as wood rabbeting and mosaic.

activity.

of the stairs, in turn providing the vertical circulation

Due to the difference in height between the beach and the

T r _

of light with the stairs themselves, creating an attic.

area to be intervened, an initial need to resolve the

Based on this idea, a transparent and totally permeable

access to it is required, which is why a wooden ladder

interior is created, thus the project connects all the

is provided that starts from the sea and penetrates the

rooms separated in height.

P 8 6


The house is designed for a single person, based on the basic principle that the body is always a reference. The structuring of space in this dwelling is both small

a family album. Situations and emotions that anyone may have experienced but are not yet able to recount. To create an image from a feeling. A single image, real,

0 2 8 _ Q U A U H N I C O L J a v i e r D i é g u e z

1 6

In this post-photographic project conceived for exhibition,

and infinite. Taking into account that size and scale,

without artifice, without make-up or retouching. A

I mainly use the family photographic archive, and I

beyond patterns and measurements or any other

representation in the form of an image of who we

write in pencil under the images to express the events

standard, are relative.

really are, with our marks and our stories engraved

and feelings of my childhood. A work of memory of a

The building was designed in such a way that the rooms are organised according to the type of privacy and use, which will be maintained from the semi-basement floor to the second floor.

on our skin. An image in which, through physical manipulation of the image itself, tells something that is inside us. To do so, I analysed each of the moments and memories

family of Galician emigrants. I spent my first six years of life at Quauhnicol 16 Street in Mexico City from 1974 to 1980, the doorway is no longer the same; it was changed. My brother Carlos,

of my own history, extracting a list of feelings that

the oldest, found it on Google Street View, he still

as opposed to the exterior appearance, but maintain

marked my day-to-day life. I began to shape them,

remembered the streets, when we moved here he was

the continuity of the envelope, as a uniform skin. In

one by one, through different processes in which I

addition to maintaining a reduction of materials, this

experienced that very feeling. Bearing each candle,

allows for versatility and flexibility of spaces.

amidst the ice, underground, among embers, being

watching the light come in through the window, feeling

devoured, submerged in water, with chains... Images

my body inside my one-piece pyjamas, with booties

The interior of the building should have the feeling of home,

From a long-term perspective, the interior with its separate

12 years old. I remember being in the living room playing by myself,

that hissed as I walked.

cores is designed in such a way that the layout of

that transform over time, just like feelings. A process

the house could be easily transformed, with the rear

in which each image will be created based solely on

service and storage area always remaining fixed. The

each emotion, without looking for a specific aesthetic

configuration of the project offers various design

or final result. The non-conscious gesture, in which

possibilities around the different levels of privacy for

the feeling travels from the head to the hand without

the housework, I would conduct her with my hands

the linked functions on each floor.

passing through reason.

as if I had a baton. She was like a second mother, she

Some of them with a common element, sewing, a point of 0 2 4 _ C r i s á l i d a R o c í o A r a ú j o Crisálida (chrysalis) is a project that arises as a need

union to my family history. With Cris lida I want to break the fear of showing, of letting out what I feel. To portray, in various forms, the

I felt very loved by my parents, Avelina and Avelino. My father kept taking pictures of us. Georgina used to sing the Guadalupana to me when she did

cried so much when we left. In the patio of the house, we had a garden with flowers, huge Galician collards, and a farmyard with roosters, hens, and partridges. My father passed on to me his love of nature.

to talk about everything we have inside us, but

different ways of feeling in which I think many people

without speaking. To bring out, by means of different

could see themselves reflected. Each one of the pieces

processes, everything that we are not able to say in

is a sample of something: the mental load, the values

continue living and working in Mexico, and we would

words and turn it into images. To start from what we

lost over time, the fragility, the growth, the exhaustion,

come to Galicia so that my mother could take care of

are, from our own image and, in a very physical way, to

the wounds, the learnings, the drowning, the toxic, the

show everything that is inside us. To make visible what

harmful, etc. Twenty-seven images to date. An album

is invisible, what cannot be seen from the outside.

that hurts and heals, almost like therapy. Twenty-seven

with partners. They took turns managing them, but

images in which the process is part of me and of who

there were times when I didn’t see my father for two

We are used to creating albums of happy moments, of what we want to remember and preserve, and we try to forget the bad and the negative. I don’t want

I am today.

They decided that we would separate, my father would

my aunts, uncles, and grandparents. In Mexico, he had, until his retirement, shared businesses

or three years. My father had Mexican employees, such as Chucho and

to forget it, because somehow it is also part of me

Salom n, who on several occasions had to protect my

and who I am. Since I was a child, I have experienced

father. My mother said that without his knowledge,

the family as a symbol of union, love, respect, trust...

they used to follow him on their motorbikes,

A series of values that little by little was engraved

accompanying him to the house. They used to say: “He

in me. I grew up and began to incorporate people into the family that I was building, with its successes and mistakes. The project talks about all that, almost like a diary or

P 8 7

is flesh of our flesh”. Even today, Mexican food is still part of our family identity. We would get together at the Galician Centre, but we would also go to eat some weekends at the Tres Mar as

T r _


park; I still like all those dishes, a variety of tacos and spicy mole. On holidays we would go swimming in the Cuautla pools, they were medicinal and smelled like rotten eggs. How nice the rhythmic swaying rides in the rowboats of Xochimilco, listening to mariachis. The rowboats were full of flowers of many colours, colours

0 3 2 _ A a l b u m

n o t

s o

P a u l a

G a r c í a

f a m i l i a r

To create these new realities or microworlds, I consider it necessary to completely detach the object from objective reality: the characteristics that make the

So, thanks to the combination of these elements, the viewer is able to associate various realities: objective reality (what exists independently of the individual) and subjective reality (what is evoked by the image we observe in a personal and individual way). These realities shown must call into question the premise

object recognisable and, therefore, allow it to be

that there is only one truth. That there is only one

associated with a specific idea. For this reason, the

reality. We must see the reality that surrounds us as

How happy those holidays in Acapulco, even if the sand

total abstraction of the image is fundamental in this

something subjective, a construct that is created and

burned your feet and even if a storm fell in the

project, so that the elements and the environment in

learned, and that therefore does not imply an absolute

afternoon.

which they are found are practically unrecognisable.

and immutable truth.

that fill the spirit.

How pleasant the smell of the sea, the effervescent water

It is worth highlighting the use of photographic language

surrounding me, the sand invading my swimming

as a reference to the debate that the representation of

costume, and my father taking care of me, not allowing

reality through this medium has provoked throughout

the sea to drag me down.

the history of photography, as well as the reflections

Those games together, with my brothers Carlos and Alberto,

0 3 6 _ R o m a r í a s R o c í o R i v a s “Romar as” is a photographic report that deals with

that authors such as Susan Sontag, Joan Fontcubeta,

the people who attend popular Galician religious

and with many cousins who did not leave like us, and

and Phillippe Dubois, among others, carried out on the

celebrations through a personal and subjective vision.

who still live there.

concepts of reality, veracity, etc.

It is an autobiographical project, given that I was born

We would play in the vocho (Volkswagen Beetle), we called

Photography in this project is a tool that contributes

and grew up in this environment and participated

it “The Batcave”, it was our refuge, our cave, a source

to the creation of these new realities. It allows

throughout my childhood and part of my adolescence,

of imagination.

us to escape from the representation of reality

thus constructing a portrait of the culture in which we

(photography as a document). What we see in the

live. In this way, the project acquires an intimate air, as

Eli, I liked her a lot, she was a neighbour and the

image becomes conditioned by the context of each

it speaks of my relationship with the types of cults and

daughter of some friends of my parents.

person, by what each individual interprets. Thus,

I used to dress up to go to school activities with my friend

The playground was big, and the weather almost always allowed us to play outside. When there was a birthday or some other party, there was always a pi ata, full of surprises and sweets, which

it offers us the possibility of observing these new elements from different points of view to those we

festivities and its gastronomy. Being a community with

are used to.

little urbanisation and with an exuberant landscape that

In the same way, the small text that accompanies the

we would catch when they broke it and it fell to the

photographs is of vital importance when it comes to

ground, I loved sucking on those pieces of sugar cane.

contextualising each of the images. It refers to the

Inside that iron door we played at being “Zorro”, and we

beliefs that exist here. Galician people remain very attached to the past, in its

awakens the imagination, it is conducive to maintaining many popular customs, beliefs, and superstitions. Rosal a de Castro exalted her land with the admiring

memory and memories created within the author’s

“Galicia meiga!” (Enchanted Galicia!) and the fact is

marked with the sword the “S” or the “Z” to leave proof

family environment. Furthermore, the concept of

that this is a region enveloped in disparate beliefs and

of our presence.

family is equally important in the project, as the

cults. The Celts worshipped the elements of nature,

family environment is the main context of human

the Christians imposed their devotion, the healers

development, and is what most influences the

and witches preserved popular knowledge and all of

cognitive, personal, emotional, and socio-affective

them mixed together until creating a fusion that is still

- I never saw that joy in my parents again. When I gave my father the photobook, he said: “How happy we were!”

development of a child. Thus, it is at this stage that our conception of the world begins to take shape. During

T r _

deeply rooted in the Galician imaginary. Due to the combination of all these beliefs and the cult

this learning process, we experience a transition in

of religiosity, this project was born as a feeling of

which everything goes from being new to something

detachment from the traditional part of Galician

familiar. For many children, this transition takes place

customs, as there is a protocol learned over the years

through an object of attachment, which then becomes

that is demonstrated in the way of living and behaving,

a childhood memory. In this way, this object acquires a

and that, otherwise, it seems that you are outside of

sentimental value, based on our experience.

what is appropriate.

P 8 8


The work was carried out during the popular festivities of

gradually expanded. People started to get interested,

animation, among others, called “charas”, design and

Santa Marta de Ribarteme in As Neves, during the boat

and many began to ask me the reasons for certain

production of the layered and animated mapping, set

procession of the Virgen del Carme in Cesantes, Santa

artistic decisions. It was then that I decided to work

design elements, map animations and design of the

Mar a de Reboreda in Redondela and San Benito de

on what is known on the internet as AU (Alternate

logo, cursor, and title screen interface; on the other

Lérez in Pontevedra.

Universe) and write a story based on the original

hand, the programming: understanding the program,

Winx, with the same characters and settings, but

finding and installing extensions or plugins, creating

0 4 0 _ A v a l o n T a i R o g r í g u e z

expanding the story and worldbuilding. My intention

events, compiling ambient sounds and music, and

was to make a comic and having to do a course final

problem solving. Its production required the game

Avalon is an RPG video game that tells the story of a fantasy

project was what gave me the push I needed to get to

development software RPG Maker MV, ClipStudio Pro

work on the first chapter.

for the creation of the concept art and most of the

world created by J el G mez Cend n, based on the conflict between Urian, king of the angels, and a greater

I worked on everything digitally, using Clip Studio Paint

graphics, and Photoshop 2020 for the animations.

threat that will make the characters go through all kinds

software, which has a lot of tools for creating comics.

The result is an interactive experience of fantasy and

of adventures to save the reality they know.

As this comic would be published online on the Tapas.

real-life stories with its own dialogues, scenes, and

io website, it needed to have an extended vertical

puzzles in the form of an application available for

protagonist; Dante, master of all magics; and Kouri,

reading format. Adapting to this format was possibly

Windows.

guardian of the Void. The aim of the project was to

one of the most difficult things about the project. After

visually capture the different aspects of this fictional

that, the whole process was that of a conventional

world, with special emphasis on the details of the

illustration, working on the sketches, lines, and colour.

In this case, three characters were designed: Urian, the

characters and their characterisation. For this purpose,

On 28 May I published the first chapter of the webcomic,

0 4 8 _ E s p u m a I z a r M a g a l l a n e s I created Espuma (foam) out of a feeling of calmness and

several reference sheets were created, both for the

and today it has almost 7.7K views and just over nine

the need to talk to myself about the things that matter

characters’ expressions (in order to facilitate the

hundred subscribers.

to me. It is a journey through my subconscious, my childhood, and the things I am not able to talk about

understanding of their personalities) and for their props and costumes. As much information as possible on materials and textures was provided, and in some

0 4 4 _ S o n á m b u l a L a u r a P o m b o

cases, additional materials were created to explain how

This is an indie RPG videogame in its DEMO version, with the aim of promoting a definitive videogame

the costumes work. In addition, concept arts of the environment were present,

project. The story of Son mbula (sleepwalker) begins

either subtly or explicitly. I created this world of watercolour and coloured pencils to explain and convince myself that there is a way out of the darkness and that mental problems do not define who we are, only a part of us.

allowing for a more solid perception of the fantasy

in 2017 with the creation of its protagonist, Rai, a

world and its appearance to ensure a complete overall

15-year-old girl with problems adapting to social life.

feel identified or less alone, my art will have been 100%

visualisation.

She feels unwelcome at school and at home, which

worthwhile. Over time I learned that many more people

leads her to isolate herself. Among the few things

than we think are grateful for the kind words we have

that comfort her is a recurring dream that helps her

to say about our own feelings.

0 4 2 _ C h r o n i c l e s M a i k y P e i x o t o

o f

M a g i x

Winx Club was my cartoon series when I was little. I had

escape from reality. When everything begins to reach a limit in real life, the dream takes on a new form,

all the episodes on tape, collected the dolls, and had

and a world of wonder and mystery appears before

a lot of magazines. After years of not interacting

her eyes, as if reborn. Now Rai must investigate how

with the fandom, in 2019 season 8 of the series was

real what she sees is and decide whether it is better

announced with a radical change in the drawing style

for her to have a new chance to be happy in this

and it was confirmed that they were making a Life

strange and luminous dimension or to stay awake

Action on Netflix of the series. It all looked very bad,

in the grey world she has always known. The project

and I was sure that if anyone was going to ruin my

comprised two distinct parts: on the one hand, the

childhood, I’d rather be me.

artistic part, which included writing the demo script,

I’ve always enjoyed designing characters. It all started with redesigns of the main characters in the series that

P 8 9

I am also convinced that if along the way I help someone to

creating the character designs and graphics for the dialogue boxes or “faces” and walking and running

T r _


0 5 0 _ T o i l e t S t o r i e s M o n c h o B e n e “Toilet Stories: The biggest shitty comic strip that you can

responsibility, position itself and bet on the alternative scenario in an honest and transparent way. Following this aim, cultural dissemination and diversity are at

find from A Guarda to Xinzo de Limia.”

users with a simple daily routine with vegan and animal cruelty-free formulas suitable for all skin types.

to generate an optimal product easily accessible to the

misadventures of the protagonist W.C. Johnson, who,

public, formulating an effective, dynamic, modern and

in various uncontrollable testosterone frenzies, finds

R e y

This project is about a skincare brand that aims to provide

the heart of this project. Another key point is the need

It is a compilation of short stories in which we find the

a way to spread chaos wherever he goes. On the other

0 5 6 _ d y g n C r i s t i n a

Considering the great competition that exists in the sector, dygn tries to differentiate itself through a brand image

attractive communication campaign.

that is close and friendly to the consumer, creating

Therefore different movements are taken as a reference

hand, we have the “Moncho-Bene”: short stories of

according to our purpose, such as kineticism or

a serene atmosphere that differs from the cold and

semi-biographical autofiction in which we dramatise

surrealism, adding value to the project.

laboratory aesthetics that other brands have. To achieve this, dygn’s values are to be simple, close,

our life in a student flat in Ourense, with the presence of the incomparable Spider-banana.

comics that we were going to submit to certain

0 s s A

contests. But after a completely respectable Asian

Soma was born from the need for social improvement that

Originally it was going to be a compilation of independent

person decided to savour the delicious flesh of an equally completely respectable innocent chiropteran,

5 a t n

4 u e t

_ c r í

S o m a e s f e o t y a A n

, r e e o f p e s t e p a z o

c u l t u r a l

transparent, natural, inclusive, and contemporary. The brand’s visual identity is characterised by the use of warm, unsaturated neutral colours which, while reflecting a sense of serenity and closeness, make reference to both the natural and the shades of

we live in, applied to small everyday things.

different skins. In addition, it has an identifier

Design can be a great tool to combat prejudices and

a western, a moustache, and a Wednesday night

generate new visual codes without falling into

composed of soft and fluid shapes that helps to

party without leaving home, we spawned the greatest

stereotypes. This is the raison d’ tre of soma, a brand

maintain the calm and friendly atmosphere that the

dauntless gullible from Torroso to the former

of international sauces that seeks to escape cultural

Stalingrad. (By the way, we know that COVID-19 didn’t

stereotypes by focusing on the product and the culture

start like that) With that and a lot of hours and those that we still have to

possible the use of plastic in the containers, as well

of its country of origin.

as glues or products that could hinder the recycling

Shelves are full of noise, full of labels that represent

invest in this frenetic roller coaster without ups that

cultural prejudices at the expense of indicating to the

is the profession of comic book artist, we present our

consumer the country of origin. An invisible problem

first comic strip album: Toilet Stories.

brand pursues in all its applications. As for packaging, the aim was to reduce as much as

that this project seeks to remedy.

process.

0 5 2 _ Musicatessen A n d r é s B o n a d e r

through its fragmentation, using typography to embody

0 E C I

each ingredient and making it compose itself by

This project was born as a response to the success of Marvel

This project is commissioned by the company Incendiaria

imitating the natural form of the product’s movement.

Studios in cinemas thanks to the franchise known as

S.L. for the creation of a new brand and product from

This means that, by playing with transparencies, the

the Marvel Cinematic Universe. Given the continuous

scratch. The company has been founded in order

label, and the sauce merge to show a quality product,

release of new films by the studio and the absence of

to develop an alternative music news portal, with

with nothing to hide.

an editorial product aimed at the most fanatical fans,

Soma aims to focus on the representation of the product

content open to all kinds of musical genres from the

The resulting graphic design gives this brand a

5 d o v

8 i l á

_ I n f i t o r i a l e c t i n F e r

n i t y D a t a : l o n á n d e z

T h e

the idea of launching an editorial collection for sale in newsstands arose.

alternative scene such as indie, rock, urban or electronic

contemporary, transparent, dynamic, and

music. This company aims to generate a product that

differentiating style, while at the same time showing,

works as a channel for cultural dissemination and

behind each jar, cultural nods to the way each country

each of the films that make up the storyline known as

as a quality mark. In this way, they seek to value the

or region prepares its sauces.

the Infinity Saga is explored, analysed, and detailed.

patrimonial interest of the alternative music scene, leaving the commercial revenue of the industry in

This is a small project focused on using graphic design as a communicative tool, beyond the aesthetic.

The collection is made up of a total of 23 issues, in which

The issues feature a hardcover binding and a clean and tidy design. The inside contains information about each

the background, taking music as an art and not as

film, such as types of shots, characters, colour palettes,

a business. This project is planned according to the

and use of the soundtrack. At the same time, there are

values and philosophy of the company. For this reason,

notes on filming curiosities or references to the original

the communication campaign must, as a social

comics.

T r _

P 9 0


The collection promotes newsstand sales instead of online subscriptions. For this purpose, a customer reward poster is provided which, as it is filled with each new

0 6 2 _ S S S S Z e l t i a I g l e s i a s

064_A word to Porto E d u a r d o A i r e s

SSSS is a brand of artistic-conceptual tattoos based on

The nature and dimension of a project such as the visual

issue purchased, can be used to win up to three free

typographic experimentation and inspired by the

identity programme for the city of Porto call for the

gifts: a set of metal plates printed with the three

manual work of the handpoke technique.

writing of a couple of words to support the ideas and

highest-rated stills, a set of bookmarks, and a set of

The aim of the project is to rethink the conventional rules

design that underpin the graphic solution developed.

of typography and language to make the most of

This publication is not intended to be a descriptive,

all its expressive possibilities both at a formal and

exhaustive, and perhaps too technical report, but

technical aspects of film language. Moreover, with the

compositional level and in terms of the meaning of

rather a clarification of the ideas and intentions that

first issue, a POS display is used to protect the issue and

words and the influence of the body as a context. It is

were always at the centre of the research carried out

to serve as an advertising claim from the newsstand

an experimental process that brings together graphic

and the methodology used. It is not intended to dissect

counter. The collection also has posters, an Instagram

design and artistic and conceptual creation.

the technical specifications, but rather to bring to the

bookends to hold the collection. The first issue is published with a leaflet explaining the

account, a monthly newsletter, and a TV advert to be broadcast during the first weeks of the launch.

0 6 0 _ A n a c r u s a M a r i a n a A l e j a n d r a 1. f.Mus. Unaccented note or set of notes preceding the strong beat of a melody. Anacrusa Jazz Club is an opportunity to bring jazz music

SSSS consists of the development of its own original

attention of all those who are interested in design and

tattoo style, closely linked to the Galician reality on a

in the city, the particularities of the working process.

thematic level and supported by a corporate identity

It is not, therefore, a descriptive memoir, in the strict

with a simple and mechanical appearance, inspired by

sense of the term, but a document that serves as a

the characteristics of the handpoke technique.

future memory and which we set out to draw up as a

The project includes a flashbook, an original typed design,

gesture of appreciation for Porto, giving back part of

business cards, a corporate identity manual, an apron, and a work T-shirt. Different types of natural

what it awoke in us as creators. Giving form to ideas that interpret and synthesise reality,

back to the city of Vigo, a genre that has been lost in

and organic-looking materials are combined, as

translating them into visual signs close to languages

the city for years. With this project, we aim to restore

well as prints with digital and manual techniques.

that others may read or decode is one of the major

public and accessible entertainment to the city of

The flashbook and business cards include manual

functions that the practice of Design requires,

Vigo, without ever leaving design aside. We propose an

punching with a 03RL tattoo needle.

whatever the specific area of intervention. In studio

alternative to the most common nightlife venues.

practice, ideas are compressed and catalysed, so

One of the biggest innovations that the venue will offer

that the sum of all the parts is not only the largest

is its online menu, which will be available in app

possible but also the most polymorphic. One and the

format whereby customers can order drinks directly

other enhance the final solution. This exponentially

at the table, which does not exclude the possibility of communicating their orders to the staff. In 2021 it is important for a brand to have a certain online

increases its polysemic component. Think of this text as an “open studio,” a little untidy due to the intense activity that takes place there. Once

presence, to be able to attract potential customers

inside, we perceive a sketchbook on the table; a

through social media and to have direct and clear

sheet of paper with sketches, at the whim of thought

communication. To this end, a series of posters

and conversation, fed so as not to let ideas wane; a

and graphic pieces were designed to be used for

small group that pauses the gesture before a new

the promotion of the venue on social media. Within

suggestion; a computer application where various

these applications we also included an advertising

versions of the synthesis of a certain object are

animation, to make viewing lighter and quicker for

introduced; a more emphatic appreciation that

potential costumers.

captures attention; a new risk... Think of this text as

Anacrusa aims to be a friendly leisure option for everyone, with public concerts, a complete and easy-to-use menu, and a clear image. Culture should be for everyone, including, obviously, live music. Anacrusa is more music, more rhythm, but above all, more jazz.

P 9 1

the expression of the work carried out in the search for and encounter with Porto. As an author – and I cannot ignore the fact that I am a product of a Design school, the Faculty of Fine Arts of the University of Porto – the importance of design

T r _


and the conquest of ideas through the expression of

of solutions chosen from all over the world. Thus,

one’s own line, or register, was the most favourable

we rejected the graphic approach of an emblematic

laboratory for the refinement of the final formula, with

building and favoured a different search.

the team of designers that integrate the design atelier

The proposal benefits from the fact that we live in Porto and

ses, metro. We are involved in campaigns for the conservation of certain buildings and sites. Until the word “Porto.” One of our first tasks was to understand how others view

Studio, crossing objectives and refining concepts in

perhaps it could only come from someone who lives

the city, and what comes out of that observation.

the sense of searching for a new face for the city.

in this place and knows it well. At the risk of indulging

It’s obvious, and even exhausting, the verification of inescapa-

The city before the City Hall

in a fantasy, it is very likely that someone who does

ble icons ranging from the bridges to the Torre dos Cléri-

The commissioner’s challenge was oriented towards the

not understand it would interpret it through a visual

gos, to the Casa da Música or the Pavilhão Rosa Mota, to

construction of a “city image programme,” in the

element with some spectacularism, not representing

the houses of the Ribeira seen from Gaia to Serralves and

sense that this would top the pyramidal structure

it, however, in an authentic, true way. I also admit that

the mouth of the Douro. Icons that go from gastronomy

of communication that should take place, in a

someone who did not know it and who merely obser-

to the incomparable accent of the north, and to the Porto

hierarchical accentuation that should be respected.

ved it from an external perspective would interpret it

wine or the S. João festivities. Between the monumental

correctly. It is, nevertheless, a job that should be done

and the picturesque, between the contemporary and the

geographical location defined by known boundaries;

by people committed to this city in which I have lived

historical, between the patrimonial and the familiar, this

it would be inhabited, experienced, possessing

for over thirty years, which I defend and have learned

chain of icons has been established over time. There is

character, with its landmarks, its habits and ways of

to love. Porto has the scale that allows us a close re-

a collective consensus, a shared feeling around these ur-

living, its most emblematic places, its landscape, its

lationship with involvement, without strangeness or

ban elements, an unquestionable awareness, even if their

unique horizon. It is not just an inert body of buildings

uneasiness.

origin and reasons are unknown. However, faced with

But that city would not be an empty entity, a mere

and streets, it is a living organism, in which one part

Here we feel at home, we develop a sense of belonging, we

this iconic network, we set our sights on a formulation

of itself could be observed and the other be an active

circulate and move around without major interference.

less immediate but not inaccessible, a statement less di-

protagonist.

We create and travel nimbly along paths, we cover the

rect but presented with total clarity, a manifestation less

The cause is the city, the cause is Porto.

river and the sea at a glance, we cross the entire river

The visual identity programme aims to create an image

and sea area expeditiously, we comfortably observe

literal but showing visual efficacy. The new face of the city expressed in the word Porto simul-

that defines and identifies Porto. We do not intend

the other side of squares, we get to know the charac-

taneously appeals to something that has existed for

to create an accessory of the city but to interpret its

ter of every garden, the temperament of downtown

a long time, ancestral. In this word is a new Porto, a

nature and soul while characterising it. For this to

streets, the personality of every café. We never tire of

happen, different signatures are added to that image.

looking at the skinny houses, the wrought-iron balco-

Behind a great brand, there is a great city

The programme thrives on the permanent dialogue

nies, and the coloured skylights. We recognise their

Porto’s characterisation aimed at the synthesis that cul-

between this central image – comprehensive and

characteristic accent at every step. We continue to

minated in the word. The word becomes sufficient,

definitive – and the signatures that authenticate

appreciate the pergola by the sea and the Passeio Ale-

enough, it satisfies our search. We dispense with any

it: the City Hall, municipal companies, cultural and

gre with its palm trees, we feel the nature of the eas-

image to anchor ourselves in the pure and simple

sports facilities, the monumental built heritage,

tern and western areas, Campanhã and Campo Alegre,

word. The word and the image overlap, they become

symbols, products, areas of activity. It was a matter

where different communities have left their mark. We

one entity, there is no distinction between the visual

of taking advantage of this starting point, stimulating,

adjectivise its different neighbourhoods, we identify

and liberating, questioning and innovative, to find

the most and the least permeable. We persist in ente-

something that would symbolise the city centre.

ring and walking through the Bolhão, remembering the

block in which the characters are very close, united

Vandoma market and the traditional shops that sur-

and, at the same time, very sensual because they re-

widespread procedure, which adopts an iconographic

vive. We like to name its streets following corporate

late to each other: the “r” intertwines with the “t”, there

element, of a figurative matrix, for a brand. This

cues, and we continue to use the denominations of

are round shapes that fit together, the “o” with the “P”

type of synthesis or effect that design achieves,

Baixa, Centro, Boavista, or Foz. We choose the orien-

and the dot itself. We did not aim for a disruptive dis-

exploits the visual reminiscence that everyone has

tation points and the vertical elements that serve as

course in the design of the word Porto, which remai-

of a paradigmatic, recognised, and shared element.

signposts, be they church towers, large buildings, or

ned united and cohesive.

Although it is a possible and legitimate path, it is

pieces of statuary. We assist in the transformation of

nevertheless simplistic, as can be seen from a tour

public transport: trams, double-decker buses, trolleybu-

We deliberately moved away from that frequent and

T r _

very old Porto.

and the verbal register. The result, in essence, is a typographically solid image, a

P 9 2


We used typography that represented the city in a neutral

Its affirmation is not an external fact, it is something intrin-

way, creating a solution that would last over time wi-

sic to Porto. We needed to affirm it without adjectives

After this austerity, this purging, we felt the need to work on other components. If we look at the city from above,

thout unforeseen events that would invalidate it in

and the dot allowed it. We went through other syntac-

the interstices are very rich, Porto has a lot to tell and it

the long term. This strategy is a consequence of each

tic notations, but none was as true as the dot: Nothing

was necessary to also approach that dimension, mul-

work process, where we try to situate the project in its

is better than Porto than Porto itself!

tiplying the centres of interest, other values. The word

horizon, understand its impact and consequence, and

Porto ceases to be abstract by becoming “Porto, dot.”

“Porto” became a magnet that attracted everything

foresee the problems and issues that will necessarily

In the word we see the visualisation of the verbalisation, we

it contained, and it was around this magnet that

arise in the future.

see the orality itself, and in the visualisation, there is a

drawings began to be generated that expressed not

reinforcement that is not present in the mere verbali-

only its more exposed, more obvious, more recognisa-

ted an image with no time limit or expiry date that

sation. One of the advantages of using the expression

ble side but also its interior, its more secret, more inti-

would not be a regime proposal or hostage to an au-

“Porto.” is the possibility of rooting it in its own terri-

tocratic executive with its own signature but would be

tory and in the values shared by the people of Porto,

beyond calendars and conjunctural cycles. Having the

but, at the same time, projecting it beyond its limits

phors that can be built around this idea. Another could

city as a motif and pretext, and not one of its most im-

and its inhabitants. The word has an international rea-

be the one that sets the scene between the ideal and

portant iconographic elements or the City Hall building,

ding, which gives the proposal another scope and

the real city; the imagined and the actually seen; the

as mentioned above, was fundamental to achieving

great elasticity in its different applications.

planned and the fulfilled, the projected and the con-

As the brand is a strategic element of affirmation, we wan-

this objective. To express the essence of Porto through a word, to recreate it in this limpid visual element such as the typogra-

Porto, dot. aims for an integration into the visual heritage of the city. In addition to the typography used and the integrated dot,

mate side. This is how pictograms are born. The metaphor of the magnet is just one of the many meta-

summated, the designer and the citizen. As citizens, we can ask: what does this proposal bring us? What do we gain from it? First, a beacon. A beacon that

phic element, is to seek timelessness. This positioning

colour was also a fundamental aspect of the proposal.

guides and identifies Porto. The people who live here

is related to the questioning of values of permanence

It is a fact, and statistics will prove what simple obser-

will now relate to a visual element that is clear, legible,

and stability and to an action guided by the formula-

vation captures, that churches and buildings covered

that is not connoted, that has no other value than the

tion of a reflected and debated concept and not of a lo-

in tiles occupy a dominant place in the collective ima-

word itself. And that beacon, even if it is far away, will

calised and dated style solution.

gination of Porto’s inhabitants and visitors.

allow the construction of a path that each one can draw.

We address the same old equation that is the most com-

The tile captivates us because it feels like a static portrait of ur-

Pictograms may reflect particular experiences, specific

plex equation in communication design: the visual re-

ban life. The tile panels are storytellers, they are ways of

interests, peculiar events. The model, module, pattern of

lationship between the elements (text, image, and

telling the history, the profane and the sacred. There we

the designer will germinate according to the individual

medium) and the balance between them (of scale, for

also find the motivation of the pictograms that explain

contributions. It will not be imposed; it will live on the va-

example). In a practice of almost 30 years of activity,

the nature of this city. The tile also interested us because

this equation is constantly present, on a daily basis.

of another issue, which is the grid that emerges from its

Translating it into the image of a city forces us to solve

orthogonality. Transposing aspects of this particular lan-

mation, but at the same time, they can follow their own

it and explore it in depth.

guage onto a vector plane was relatively straightforward.

path, choose their own design, piece together the mesh

We have appropriated this architectural cladding, which is

they want, almost as if they could make the route their

Of course, we went through stages where the word was not

lue that each person attributes to it. Each person is guided by that light, by that clarity of infor-

yet present. Our sketchbooks reflect this. It was temp-

like a package with narratives printed in blue, we extrac-

ting to represent the Porto of the bridges, the houses,

ted the signs that are there and avoided artificiality. The

How to use it - a brand’s vision and mission

the Torre dos Clérigos or the City Hall, just as it was

blue that surrounds this proposal has that provenance

The creation of the visual identity of Porto is at the service

tempting to explore the relationship between the mesh

and adds to the argument that this visual identity pro-

of all the institutional uses of the City Hall, supports

of buildings and infrastructures, and the river. “Trial

gramme could only have been created here.

and incorporates all the cultural, social, educational,

and error” was part of the process because we had to

For the moment of the first public presentation of the visual

own way and represent the city to suit themselves.

environmental, and economic activity of the municipa-

exhaust the various routes and when we finally arrived

identity proposal, we refused the media, technologi-

lity, identifies the strategic sense of the urban and re-

at the word, we added the full weight of the dot, with

cal and digital show that could be expected in a disrup-

gional planning policy, articulates all that is owed to

the semantic tons that this punctuation mark holds.

tive context and opted for a relationship of authenticity

the municipal intervention and unifies the functions it

with Porto, by choosing a hand-painted tile panel.

performs. However, we understand this proposal more

Porto, dot. It is unquestionable, inevitable, incomparable.

After “Porto.”

P 9 3

broadly and, above all, disseminated outside this offi-

T r _


cial circuit of action. The graphic signs presented, the

evolve to solutions that not we, as authors, could have

image of strength expressed by the word “Porto.” is

imagined. The history of communication design knows

too deeply rooted in the vernacular context to be limited to official papers and documents, to be confined

some of those happy moments. Just as the urban form evolves over time, it changes,

0 7 2 _ F e m i n i s t U q u i P e r m u i

g r a p h i c s

Graphics as an expression of ideas Contemporary feminism has a history of street writings and

to the corridors and offices of the public services and

so its visual identity is subject to modification and

graffiti, the function of which is to communicate its po-

facilities framed in the City Hall. The circulation of the

adaptation.

litical messages quickly and directly. These graffiti are

image created would necessarily have to go beyond

We have thought about the relationship between Porto in a

most often done spontaneously by the activists them-

the walls of solemn spaces and reach the people, it

macro framework – the place as territory – and in a

selves. Despite being rather precarious graphics, they

would have to go beyond bureaucratic operations and

micro framework – the place experienced in its mesh,

were – and still are, in many cases – the only possible

infiltrate into the mundane experience.

in its layout, in its interstices. The creation of this sys-

way to make visible and disseminate a message out-

tem allows us to express the cities that live within

side the established discourse. Therefore, they can be

embodied, subjectivised reality. This system was pre-

Porto and to contribute to its malleability and its orga-

considered weapons of subversive communication

pared to successfully articulate new discourses and

nic dimension. Taking on this fervency, this circulatory

fulfil the many cities that Porto has. The proposal inte-

system, led to the other design of the word, formed by

The pictograms make the expression “Porto.” an incarnated,

grates a dialectical dimension between Porto and the mesh that answers the great underlying question: what

the pictograms. In the plasticity of the mesh, we also find a certain idea of

and, as such, illegal and anonymous. Something similar happens with banners and posters used in demonstrations, and even with the body itself when used as a political tool, although it is obviously less

is your Porto? how do I want to design my Porto? The

portugality, filigree, lacy quality. Porto, in its essence, co-

icons do not have to have a literal interpretation, they

rresponds to the image of solidity that allows a chain

do not require immediate comprehension, they con-

of transparent elements, to the strength and fragility

Graphic activism

that coexist.

Since the 1970s, feminist movements, one of the most ac-

template a space of abstraction and discovery, of representation and narrative. They are built through close observation, careful reproduc-

This project does nothing more than bringing Porto’s values

anonymous. In any case, the graphics used have more in common than we might at first think.

tive social collectives in the world, have used all kinds

to the surface, highlighting them in a subtle way, refu-

of creative tools to express themselves, in most ca-

tion, simplification, reduction to structural elements, to

sing spectacularism and ostentation. It does nothing

ses in a collaborative way and giving great importance

the lines of force, graphic recreation. What serves as

more than underline and accentuate qualities of Porto

to the process, both in the creation of slogans and in

fuel for this methodology may be an opulent roof vi-

that we all recognise, but to which we need, periodica-

production, using techniques such as collage and pho-

sible from afar, a pavement, a sign of the wind on the

lly, to be reminded. As if the city’s attitude was just wai-

tomontage, which, as well as being easy to develop

water, a texture, a reticulated façade, a barrel contai-

ting to be revealed. “Porto.” is the strategy of revelation

collectively, are clearly transgressive. As Raquel Pelta

ning wine, an urban form, a reflection in the river, an

and affirmation.

points out, “they undermine the formal purity that has

illuminated tower... the enumeration could continue without ever covering the wealth of visual stimuli that urban centres contain. The openness and versatility of this system allow the identity to reveal its different states of maturity, to grow, to develop in a dynamic and mutable register. The desire

Note to the reader: text adapted at the launch of the “Porto.” brand in September 2014.

dominated graphic design since the historical avant-gardes – and which found its maximum expression in the Swiss School. In this sense, in feminist graphics we can find really dirty proposals, very close to the expressions of the punk movement”1. Likewise, Martha Scotford calls these graphics messy his-

contained in this image is that the identity can work

tory, as an alternative way of communicating, trans-

for each Porto citizen, that they can relate to it and find

gressive and different from the conventional. Scotford,

themselves in this image.

like Pelta, opposes them to the neat histories domi-

Listening to how people might contribute to its design, liste-

nated by the heteronormative and privileged middle

ning to the vernacular, might lead us to understand if

class. Sheila Levrant – designer and researcher – also

the brand will last a year, ten, twenty, but the basic idea

relates this messiness to the patchwork works made

is to create rules so that its evolution can occur. All

by women, considering them as a material for assem-

projects eventually reach that point where they enter

bling experiences and spatio-temporal fragments, in

a hidden side and develop a behaviour that resembles

contrast to patriarchal rationalism, which disdains the

self-management. That is the moment when projects

particular and pursues the universal2.

T r _

P 9 4


In this line, we can find the work of several feminist groups,

tive Guerrilla Girls.

the dichotomy that gives masculinity a direct relations-

such as the Chicago Women’s Graphics Collective

Although the examples I have given so far are of strong

(CWGC), a group founded in 1970 and active until

typography – black, sans-serif –, I have also found

1983, which is still recognised today as an example of

uses of calligraphic typeface, mostly in Latin America.

feminism, social design, and activism. The CWGC held

It can be said to be on the opposite side of the pre-

the bold capital letters for the project Contenedor de

training workshops for women who wanted to join the

vious typography; it is a lowercase graphic, typed in a

feminismos (Carme Nogueira, Uqui Permui and Anxela

group, and posters and slogans were created collecti-

continuous form. An example of this form can be seen

Caramés) and, in the same way, I also considered it

vely in meetings “where self-criticism was fundamen-

in the Mexican collective Polvo de Gallina Negra, foun-

appropriate to create the graphics in this exhibition

tal to achieve effective results”3. This collective used

ded in 1983 by Maris Bustamante and Mónica Ma-

that converges in a constant dialogue between art and

different techniques, with typographic treatment being

yer. It is one of the first feminist art groups in Mexico,

activism. Finally, I would also like to highlight the in-

particularly interesting, as in the posters “Women are

still active today. The Bolivian Mujeres Creando also

clusion of the lambda symbol (λ) to reinforce the let-

not chicks” or “Women working”4, in which suggestive

use calligraphic writing for their street graffiti, which is

ter and broaden its meaning. The lambda has been an

typographic compositions and lettering were used. The

close and friendly, in contrast to the often aggressive

international symbol of the LGTBQI movement since

workshop closed definitively in 1990.

content. Its use may also be an expression of rejection

the 1970s.

The London-based group See Red Women’s Workshop also

has been active since the late 1980s, publishes books

by three former art students in 1974. “We came toge-

and magazines such as Mujer Pública, with a very si-

ther through an advertisement placed in Red Rag, a ra-

milar graphic line, which creates a recognisable iden-

in forming a group to look at and combat the negative

tity of its own. I also found another interesting experience in Cairo (Egypt),

images of women in advertising and the media”5.

where women played an important role in the counter-

A different case is that of the Riot grrrl, a feminist collective

culture demonstrations, starting with the Arab Spring

that was born in the early nineties in the United Sta-

of 2011, as repression also had a greater impact on

tes, linked to independent music and whose aim was

them. One image that became a feminist and revolu-

to “bombard the nerve centre of rock phallocracy”, in

tionary icon was that of a group of police officers at-

the words of Kim Gordon, bassist of Sonic Youth6. One

tacking a half-naked, veiled protester. Based on this

of the first groups was the Bikini Kill, and the first fan-

image, several activists, and graffiti artists, such as Ba-

zine was published in 1992. One of the best-known re-

hia Shehab, Mira Shihadeb, and Geel el Shaikh, began

ferences was Kurt Cobain and his band Nirvana. Their

to paint the walls of Cairo with a blue bra pattern and

influence also reached the Spanish context, although

the message “long live a peaceful revolution”. As these

to a lesser extent, with Pauline en la Playa, Las Vul-

activists state, “urban art is a way to shake up the

pes and Hello Cuca, among other groups. On a typo-

comfort zone and the religious environment”7. The Sit

graphic level, it is a clear example of the eclecticism

al-hita graffiti group was created to give women visibi-

that was present in almost all the social movements that followed the “do it yourself” slogan, with very di-

lity and presence in public space. In all these manifestations, what becomes evident is, on the

fferent, radical, and dirty proposals, typical of the punk

one hand, the relationship of spontaneous, dirty, and

movement.

emphatic street graphics with social movements in

During the eighties, and also with a decisive use of typo-

general and, more specifically, due to its greater acti-

graphy, the work of Barbara Kruger is particularly no-

vity in the street, with the feminist movement. And, on

teworthy, in this case already using typeface, normally

the other hand, the graphic homogeneity within the co-

Futura Bold, with which she directly addresses the pu-

llectives as an identity-based way of recognising them

blic, who are trapped by both the thickness and the

and recognising themselves. Whether with the use of

size of the letters. Futura, although in this case con-

sans serif capitals or continuous calligraphy, the aim

densed, is also the typeface used by the artists’ collec-

is to reach the public as quickly as possible and break

P 9 5

space related to the feminine. It was this identification that led Carmen Nogueira to create

of Central European typography. This collective, which

created its posters collectively. The group was founded

dical feminist magazine calling for women interested

hip with the public space, as opposed to the domestic

T r _


0 8 0 _ S i l l e i r o A b e l F . D . B o a m a In 2019, the first piece I saw of an old and surprising chair

The preserved models are mainly made of birch wood for everyday chairs and cherry wood for custom-made or more expensive chairs. They cover all uses: dining

model was brought to my workshop to be repaired.

chairs with armrests, sewing chairs with a lower seating

I later found out that it had been made by the, until

surface, children's chairs, children's highchairs, church

then unknown to me, silleira (chair making) industry

kneelers, and the most common or kitchen model,

of Maside. I was able to repair the entire wooden part but not the

which is the inspiration for the prototype produced. Despite the different uses, all the chairs have a very

seating surface, which was very carefully woven with

characteristic wavy leg format, both at the back and

some kind of unknown vegetable fibre.

at the front, a semicircular seating surface made

At that time my curiosity, and also a mania, began to

of hand-braided sedge, in a laborious process that

discover the history of these chairs and how they were

probably took around four or five hours of work, and

made. This work was postponed over time, but as part

backs in which the carving was the identifying and

of the Integrated Project for the Higher-Level Course in

characteristic mark of each craftsman or family of

Artistic Woodwork, I was able to resume the task and turn it into a prototype of my own chair. Thanks to the documents provided by the historian Xosé

builders. Extraordinarily well thought out, both for their constructive simplicity (they were designed to be built with few

Ricardo Rodríguez Pérez, I learned about the antiquity

tools and always with local, abundant, and easily

and general characteristics of this activity, the different

accessible materials) and their ergonomics, they are

generations of craftsmen who worked in it, and their

undoubtedly the result of the evolution of practically

way of life.

two and a half centuries: designed for small spaces,

Nowadays there is no workshop left of this silleira industry, a physical vestige of the tools they used or living memory of the construction process, so it was necessary to gradually weave together the pieces of memories of the elders who as children saw, and in some cases helped, their ancestors to work. It was usually a family industry complementary to farming,

easy to transport, affordable for the majority of the population and highly durable. Everything that can be demanded of a good design today. In the design of the prototype, I was faithful to the spirit of the silleiros, scrupulously respecting the materials, aesthetics, and original morphology. Styling and shaping the structure with new radii of

in which the men made the wooden structure and the

curvature adapted to current ergonomics; carpentry

women wove the seating surfaces in sedge. Although

sections; degrees of inclination; cutting angles; types

we traditionally talk about the silleiros (chair makers)

of assemblies and their positions; construction

of Maside, it is also necessary to talk about the

techniques... are some of the factors I had to consider

silleiras (women chair makers), as they were in charge of a fundamental part of the construction process. The first documented evidence of the existence of silleiros

when shaping a new chair prototype. It was also necessary to develop my own construction process and the manufacture of some specific tools

craftsmen in the municipality of Maside dates from

to guarantee greater agility in manufacturing, better

the mid-17th century and the activity was carried out

technical quality and finishes, greater precision in

continuously until at least 1965-70, when the last two

marking and machining, and, above all, greater safety

workshops were in operation. It is foreseeable that the antiquity of this activity is greater, but the two hundred

in the work. Ash, cherry, and sedge are the raw materials that form a

and seventeen years that we know of the uninterrupted

renewed model of chair that is more stylised, light,

existence of workshops, makes us understand the

and contemporary, but with the same craftsmanship

economic and social importance that the manufacture

of yesteryear, creating a piece with its own identity,

of chairs had in the village of Maside.

sustainable and long-lasting.

T r _

P 9 6




Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.