Stulatek w świetnej formie, czyli życie zaczyna się po 60-tce - prof. Henri Joyeux, Jean Joyeux

prof. Henri Joyeux Jean Joyeux

STU LATEK w świetnej formie

czyli życie zaczyna się po 60-tce

STU LATEK

w świetnej formie

czyli

życie zaczyna się po 60-tce

prof. Henri Joyeux Jean Joyeux

STU LATEK

w świetnej formie

czyli życie zaczyna się po 60-tce

Wydawnictwo AA Kraków

Tytuł oryginału: Centenaire et en pleine forme. Bien respirer, bien voir, bien entendre

Ilustracje w oryginale: Christine Bouguet-Joyeux

Przekład: Maria Żurowska

Konsultacja merytoryczna i opracowanie terminologii naukowej: dr Jakub Turcza

Redakcja i korekta: Maria Szarek

Skład, łamanie i projekt okładki: Wydawnictwo AA

© 2023, Groupe Elidia Éditions du Rocher, 28 rue Comte Félix Gastaldi – BP 521 – 98015 Monaco, www.editionsdurocher.fr

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo AA, Kraków 2024

ISBN 978-83-8340-037-2

Wydawnictwo AA s.c. 30-332 Kraków, ul. Swoboda 4 tel.: 12 345 42 00, 695 994 193

e-mail: klub@religijna.pl www.religijna.pl

Przedmowa

Profesor Henri Joyeux zamieścił w swojej książce bardzo cenne rady, jak zdrowo żyć i możliwie najdłużej zachować pełnię formy. A ponieważ ja mam już sto lat, poprosił mnie o napisanie przedmowy. Nie wiem naprawdę, dlaczego dożyłem aż stu lat. Mogę tylko wysunąć dwie hipotezy i jedno stwierdzić na pewno.

Oczywiście przez ostatnie dziesięć lat starałem się przede wszystkim zdrowo odżywiać (pozwalając sobie jednak na kilka koniecznych ekscesów), w miarę możliwości korzystając z produktów bio; przestrzegałem diety śródziemnomorskiej na bazie oliwy z oliwek, znanej mi jeszcze z okresu dzieciństwa; starałem się unikać żywności przemysłowej i produkowanej przez rolnictwo uprzemysłowione; spożycie alkoholu ograniczyłem do kieliszka dobrego czerwonego wina dziennie, najchętniej wina z regionu Médoc, nie zapominając jednak o corocznej listopadowej degustacji dobrego Beaujolais Chermette.

Ale nie uprawiałem żadnego sportu, jeśli nie liczyć intensywnej aktywności kolarskiej do 25. roku życia i upodobania do długich spacerów.

Moja pierwsza hipoteza może się streścić w pojęciu odporności. Jeszcze w okresie płodowym zdołałem się oprzeć działaniu środków poronnych, które zażyła moja chora na serce matka, mająca zakaz rodzenia. Urodzony jako martwy, podduszony pępowiną, według mojego ojca potrzebowałem nieskończenie długiego czasu, zanim na skutek siarczystych klapsów wymierzanych mi przez trzymającego mnie za pięty ginekologa zdecydowałem się wydać pierwszy krzyk.

Byłem jedynakiem. Kiedy miałem 10 lat, śmierć uwielbianej przeze mnie i uwielbiającej mnie matki całkiem mnie przybiła; przez następny

rok oprócz wysokiej gorączki cierpiałem na tajemniczą chorobę, którą lekarze z braku innych pomysłów nazwali pryszczycą.

Ucieczki przed smutkiem szukałem w literaturze, kinie, koncertach, wystawach i – chcąc uciec od mojej rzeczywistości – poprzez wstrząsające doświadczenia odkryłem rzeczywistość świata.

Przechodzę do mojej drugiej hipotezy. Ciągle jeszcze pobudza mnie do działania niezaspokojona ciekawość, która już w dzieciństwie pchała mnie ku poznawaniu najróżniejszych dziedzin; zachowałem dążenia okresu młodości, tracąc równocześnie właściwe mu złudzenia; już w wieku 22 lat jako uczestnik ruchu oporu nabrałem poczucia odpowiedzialności człowieka dorosłego i przez całe życie aż do chwili obecnej nie miałem innych ambicji, jak tylko poświęcać się swojemu dziełu reformowania w zakresie poznawania i myślenia, jak również chęci udostępniania go innym.

Miłość i przyjaźń dawały mi chęć do życia na równi z ciekawością świata i pasją zawodową. W zachowaniu mnie takim, jakim jestem, pomagało mi poszukiwanie poetyckiej wartości życia i bunt przeciwko jego okrucieństwom.

I jeszcze jedno: mój obecny wiek, 101 lat, mogłem osiągnąć dlatego, że od 2009 roku czujność mojej towarzyszki i żony Sabah czterokrotnie uratowała mnie od prawie pewnej śmierci na skutek krwotoków i sepsy. W gruncie rzeczy sama moja „odporność” by nie wystarczyła.

Zawsze potrzebowałem kogoś jeszcze, od ginekologa aż po Sabah, przez tyle spotkanych po drodze drogich mi kobiet i mężczyzn, żeby osiągnąć wiek z okładki tej książki.

Rita Levi-Montalcini 1 mawiała: „Dodawaj raczej życia swoim dniom niż dni swojemu życiu”. Starałem się więc dodawać życia moim dniom, co mi nie przeszkodziło w dodawaniu dni mojemu życiu.

Edgar Morin * * *

1 Dożyła wieku 103 lat. W 1986 roku otrzymała Nagrodę Nobla za swoje odkrycie nośników wzrostu komórek nerwowych.

W wieku 100 lat Edgar Morin opublikował książki Réveillons-nous!

i Leçons d’un siècle de vie2. Ukazał nam sens naszego życia, maleńkiego, jedynego i niepowtarzalnego ogniwa w historii ludzkości.

Stary Testament, długość życia Patriarchów, dane mityczne

Adam żył 130 lat, Matuzalem 969, Noe 950, Abraham 175, Tobiasz 112… Hiob zmarł syty swoich dni, w wieku 140 lat…

Czas historyczny, długie żywoty sławnych ludzi

Platon 80 lat. Michał Anioł 89 lat. Wybitny malarz Pierre Soulages 102 lata. Rosa Bouglione 107 lat. Geoffroy de Souzenelle 108 lat. Robert Marchand, kolarz wyczynowy, 109 lat. Fauja Singh, urodzony w 1911 roku, przebiegł swój pierwszy maraton w wieku 89 lat, biegał do 107. roku życia, a w wieku 109 lat chodzi 8 km dziennie. Lazare Ponticelli, ostatni z weteranów pierwszej wojny światowej, zmarł w wieku 110 lat. Siostra André, urodzona jako Lucile Randon, odeszła w wieku 118 lat. Jeanne Calment, rekordzistka długości życia ludzkiego, żyła 122 lata, 5 miesięcy i 14 dni.

Francja liczy ponad 20 tysięcy stulatków, w roku 2050 będzie ich 60 tysięcy.

Obowiązuje zakaz bycia starym.

Rabin Nachman z Bracławia

2 E. Morin, Leçons d’un siècle de vie, Éditions Denoël, Paris 2021; E. Morin, Réveillons-nous!, Éditions Denoël, Paris 2022.

Prolog

Siedem wskazówek jak zostać młodym mimo upływu lat

Nie można przeszkodzić w starzeniu się, ale można przeszkodzić w byciu starym.

Henri Matisse

Wraz z wiekiem twoje ciało się zmienia, zdając sobie sprawę z upływu lat, jeszcze zanim ty sam to sobie uświadomisz. Jeśli siła mięśni i zdolność oddychania słabną, to należy to uznać za znak: ciało domaga się, żeby umysł zareagował. To ostatnia chwila na podjęcie wszystkich możliwych starań, żeby się dobrze starzeć, dopóki masz potrzebne do tego siły fizyczne i psychiczne. Dopóki czujesz się dobrze, nie zwracasz uwagi na drobne sygnały wysyłane przez twoje ciało. A przecież to byłoby najlepsze dla twojego zdrowia. W miarę pogarszania się twojego stanu, te sygnały będą słabły…

Każdy z nas potrafi zauważyć i obserwować to coś, co można by nazwać „markerami starzenia się”.

W oparciu o długie doświadczenie kliniczne w tej dziedzinie zachęcamy do przyjrzenia się siedmiu przedstawionym poniżej markerom.

1

Siedem markerów do pilnowania jak stojącego na ogniu garnka z mlekiem

Twoje podniebienie: mieszaj pokarm ze śliną i przeżuwaj go dla własnego dobra

Spożywany pokarm powinieneś przeżuwać możliwie jak najdłużej przed połknięciem każdego kęsa, aktywizując sześć głównych gruczołów ślinowych, zdolnych wytworzyć ponad litr śliny dziennie. Skład śliny pozwala wychwycić smaki, jeszcze zanim zawarte w niej enzymy rozpoczną pierwszy etap trawienia. Pozytywne skutki tego działania mają wpływ na całe twoje ciało, poczynając od mózgu.

To, że twoje policzki od wewnątrz są ciągle wilgotne, zawdzięczasz setkom mikroskopijnych gruczołów ślinowych, rozsianych na wewnętrznej śluzówce policzków. To nie żołądek informuje cię, że akurat ten owoc czy wino są smaczne!

Uzębienie w dobrym stanie używane wiele razy w ciągu dnia jest nieodzowne dla dobrego starzenia się. Nie zwlekaj ze sprawdzeniem stanu swoich zębów, pozbądź się resztek zębów, jeśli to konieczne postaraj się o implanty. Przeżuwanie jest bardzo ważne dla zdrowego starzenia się.

Twoja powłoka: masz ją nawadniać i odżywiać

Dzięki temu będzie jędrna i delikatna. Skóra zbyt często jest sucha, pomarszczona, odwodniona, dlatego że za mało pijesz. Można to łatwo sprawdzić, szczypiąc się w skórę wierzchniej strony dłoni. Skóra nie powinna być zbyt cienka, plamista ani popękana. Ale to już zależy od każdego z osobna i jeszcze nie wszystko o tym wiemy.

Często trudno osiągnąć właściwe nawodnienie skóry. Kobiety obawiają się nietrzymania moczu ze względu na osłabienie mięśni otaczających cewkę moczową. Warto im wyjaśnić, jak je ćwiczyć: zaciskając mięśnie krocza w trzech pozycjach: siedzącej, stojącej i leżącej co najmniej trzydzieści razy dziennie w każdej pozycji.

Zdarza się, że mężczyźni ze względu na problemy z prostatą nie mogą całkiem opróżnić pęcherza. Można zrozumieć, że nie mają ochoty zbyt często wstawać w nocy. W każdym razie powinni wiedzieć, że wstając w nocy, nie mogą się bać uzupełniania zapasu wody w organizmie przez wypicie jednej czy nawet dwóch szklanek letniej wody, która rano zostanie wydalona jako mocz. Można im również zalecać, żeby więcej pili w ciągu dnia.

Najrzetelniejszym miernikiem dla każdego jest zabarwienie moczu. Mocz powinien być jasny, prawie albo całkiem bez zapachu, nie może się pienić. Doskonałym nawykiem byłoby picie jednej szklanki wody przy każdym „siusiu” albo dwóch szklanek, jeśli mocz ma zbyt ciemną barwę.

Skóra to tkanka, której zdrowie ściśle się łączy ze sposobem odżywiania się. Potrzebuje ona surowców do zachowania dobrego stanu. Jak już powiedzieliśmy, potrzebuje wody, a także dobrych tłuszczów, w tym najlepszych olejów roślinnych z oliwek, rzepaku, orzechów, które nadadzą jej elastyczność i zdolność izolacyjną. Bez odpowiedniej dawki

witamin rozpuszczalnych w tłuszczach3, oligoelementów i antyoksydantów, skóra nie zachowa swojej delikatności. O właściwych nawykach należy pamiętać już przy śniadaniu: porcja świeżych owoców sezonowych, surowych, do dobrego pogryzienia i przeżucia. Właściwe źródło białka i wysokiej jakości tłuszczów: dwa jajka na miękko albo sadzone z płynnym żółtkiem, rośliny oleiste (zmieszane orzechy włoskie, laskowe, migdały… około pięćdziesięciu gramów, jedna lub dwie garście)… W tych produktach znajdzie się wiele odżywczych skarbów, magnez, wapno, tłuszcze omega-3, omega-6, omega-9, w postaci najlepiej nadającej się do trawienia.

Twoja struktura kostna i mięśniowa musi być mocna

Im mniej używasz swoich mięśni, tym bardziej się kurczą i zmniejszają. A ciało pochyla się ku przodowi. Podejście narcystyczne nie ma tu racji bytu, bo mięśnie mają zasadnicze znaczenie dla ludzkiego zdrowia; bez mięśni kości nie utrzymują się we właściwej pozycji. Dbałość o mięśnie jest tym ważniejsza, że wraz z wiekiem coraz trudniej utrzymać je w dobrym stanie. Chcąc je wspomóc, zmuszaj do pracy swoje ramiona, nogi i plecy.

Na ramionach chudną i słabną przede wszystkim bicepsy w przedniej części i tricepsy w tylnej części, jak również mięśnie piersiowe, mięśnie ramion w kształcie „delty”, mięśnie piersiowe naramienne. Wiotczejąc, nie mogą już unieść nawet najlżejszego ciężaru. Ramiona pochylają się, ręce przypominają zapałki. Regularne ćwiczenia (trzy razy po 20 minut tygodniowo poza aktywnością na świeżym powietrzu) z małymi hantlami albo z gumą, ruchy stymulujące wszystkie mięśnie obręczy barkowej pozwolą uniknąć tego rodzaju kłopotów.

W nogach należy stymulować pracę mięśni łydek i ud. Samo chodzenie, jak wszystkie inne stworzenia dwunożne, tak naprawdę nie wystarcza. Ideałem byłoby wykonywanie ruchów ustawiających uda w pozycji horyzontalnej, ewentualnie przy pomocy roweru treningowego,

3 Dietetycy rozróżniają cztery witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K oraz rozpuszczalne w wodzie: witaminę C (kwas askorbinowy) oraz witaminy z grupy B. 3

na którym należy pedałować najlepiej dwa razy dziennie. Jeśli chcesz mocno trzymać się na nogach pamiętaj, że codzienne, regularne ćwiczenia fizyczne są o wiele ważniejsze niż w wieku 20 lat, kiedy się je wykonuje bez wysiłku.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę ze znaczenia mięśni na plecach, które obejmują i podtrzymują nasze kręgi. Mięsień trapezowy, umieszczony z obu stron kręgosłupa i mocno przyczepiony do kręgów górnej części pleców, pokrywają kark i tylną część ramion.

Punkty przyczepu, umieszczone z każdej strony najszerszego mięśnia grzbietu, otaczają dolną część ciała, przyczepione do wszystkich kręgów dolnego odcinka pleców, sięgając wewnętrznej strony rąk. Ze względu na ochronę dolnej części pleców jeszcze ważniejsze są mięśnie głębokie, umożliwiające rozciągnięcie kręgosłupa. One łączą kręgi między sobą i utrzymują je we właściwej pozycji, co w dużym stopniu ogranicza ryzyko lumbago.

Wszystkie te mięśnie mają bardzo duże znaczenie w trzymaniu prosto osi kręgosłupa. Razem ze swoimi mięśniami antagonistycznymi, mięśniami brzucha, pozwalają zachować równowagę miednicy. Zapewniają to, co często się nazywa „powłoką”, którą należy ćwiczyć dwa do trzech razy w tygodniu.

Bardzo ważne jest codzienne wykonywanie kilku ćwiczeń rozciągających, zsynchronizowanych z właściwym oddychaniem, bo dzięki temu mięśnie nie sztywnieją w miarę upływu czasu4. Przypomnij sobie metodę Françoise Mézières (1909–1991). Ta niezrównana rehabilitantka zawsze kazała pamiętać, że osoba zdrowa w każdym wieku powinna móc położyć palce rąk na podłodze, delikatnie pochylając się do przodu. To ćwiczenie, nie zawsze łatwe do wykonania, jest dobrym wskaźnikiem stanu zdrowia pleców.

Przypominamy, że – ponieważ o aktywności fizycznej decyduje mózg – ma ona bardzo dodatni wpływ na komórki mózgowe. Uwalnia je, odżywia i najprawdopodobniej regeneruje. Dzięki temu neuroprzekaźniki niepokoju, goryczy, strachu i zniechęcenia topią się jak śnieg na

4 Temat kości, ścięgien, stawów i mięśni poruszymy w następnej publikacji.

słońcu, a zastępują je neuroprzekaźniki psychologii pozytywnej, dającej chęć do życia i udzielającej odpowiedzi na pytania, które sobie stawiasz.

Twoje ciśnienie tętnicze: nie za niskie i nie za wysokie

Wartość twojego ciśnienia tętniczego (ciśnienie skurczowe / ciśnienie rozkurczowe) powinna się utrzymywać na właściwych poziomach w milimetrach słupka rtęci (mm Hg). Często można się spotkać z opinią, że co dziesięć lat te poziomy zwiększają się o jeden zarówno w odniesieniu do ciśnienia skurczowego, jak i do ciśnienia rozkurczowego: jeśli więc w wieku 50 lat masz ciśnienie 120/70 mm Hg czy 130/80 mm Hg, to w wieku 60 lat będziesz mieć 140/90 mm Hg, 150 do 160 w wieku 70 lat i 160 do 170 w wieku 80 lat. Mimo tych trochę teoretycznych liczb warto pamiętać, że niektóre osoby osiemdziesięcioletnie, nawet nie zachowując ścisłej higieny życia, utrzymują idealną wartość ciśnienia nawet bez lekarstw.

Niezależnie od wieku należy unikać gwałtownych skoków ciśnienia (nadciśnienie), często spowodowanych stresem, odpowiedzialnych za bóle głowy, pulsowanie w skroniach, krwawienie z nosa… Najlepszym ze znanych środków regulujących ciśnienie tętnicze jest napar z liści oliwnych z danego roku. Uwaga! Każdy taki liść żyje trzy lata, należy wybierać najmłodsze. Łyżkę dobrze ubitych w szklance liści zalać gotującą się wodą i parzyć przez 10 minut. Napar ma również działanie lekko moczopędne.

Aktywność fizyczna w zakresie podstawowym (żwawy marsz, bieganie, rower, piesze wycieczki…) doskonale wpływa na funkcje sercowo-naczyniowe: twoje serce zyskuje większy „margines”, a naczynia krwionośne większą elastyczność, łagodzącą ewentualne skoki ciśnienia. Te tak zwane funkcje „śródbłonka” można równocześnie wspomagać codziennymi dobrymi nawykami żywieniowymi: trzy do czterech świeżych owoców w całości na dzień, dwie surówki, codziennie dwa warzywa gotowane na małej parze5, oliwa z oliwek, ryba, siedem do

5 Christine Bouguet-Joyeux, Bernadette Jastrebski, Tout à la vapeur douce, Éditions du Rocher, 2019.

dziesięciu orzechów, mniej soli… Na temat wzorcowego żywienia

śródziemnomorskiego ukazało się już tak wiele publikacji (ryby, owoce morza, owoce i warzywa sezonowe, oliwa z oliwek, balon wina dobrej jakości…), że mówienie o nim wydaje się banalne, a mimo to liczba

śmiertelnych wypadków spowodowanych niewydolnością sercowo-naczyniową i neuronaczyniową ciągle nie maleje.

Po ukończeniu 70 lat warto być dobrze wyposażonym w wiedzę nie po to, żeby się martwić swoim zdrowiem, ale żeby lepiej się poznać. Dlatego dobrze mieć u siebie w domu przenośny automatyczny ciśnieniomierz, pozwalający zmierzyć ciśnienie tętnicze na nadgarstku, żeby ewentualnie móc powiązać stresy ze skokami ciśnienia. Można też się wyposażyć w monitor pracy serca na czas marszu lub jazdy, bo on pozwoli ci kontrolować intensywność wysiłku. Wykonany wcześniej u kardiologa test wysiłku umożliwi ci również ocenę twojego stanu zdrowia, szczególnie jeśli zamierzasz na nowo podjąć aktywność fizyczną.

Pięć zmysłów buduje i zachowuje w dobrym stanie twoją pamięć

Poczynając od życia wewnątrzmacicznego, dzień po dniu dzięki zmysłom budujesz swoją pamięć. O zmysły należy więc dbać i utrzymywać je w dobrym stanie przez całe życie. Oto dwie pierwsze percepcje dotyczące zapachu i smaku6, które będą się rozwijać przez całe życie:

Zapach matki powodujący, że dziecko mające zaledwie kilka dni, pozostając w równej odległości od dwóch matek, które dopiero co rodziły, systematycznie będzie się zwracać ku swojej prawdziwej matce.

Upodobania żywieniowe matki, bo zapachy produktów spożywanych przez matkę są maleńkimi cząsteczkami, które przenikają przez ściankę łożyska i pozostawiają dziecku wspomnienia zaskakujące je przy wprowadzaniu pierwszych produktów spożywczych.

Należy zachować właściwą ostrość wszystkich pięciu zmysłów: – ostrość widzenia: nie zasłaniaj sobie twarzy! bądź czujny/czujna… – ostrość słyszenia: nie udawaj głuchego,

6 H. Joyeux, D. Vialard, Le goût et l’odorat. Stimulez les sentinelles de votre santé , Éditions du Rocher, 2021.

– ostrość smakowa: życie bez smaku powoduje utratę pamięci…

– ostrość węchowa: nie czekaj, aż coś zacznie brzydko pachnieć, – ostrość dotykowa: dotykaj życia końcami palców, z policzkiem przy policzku…

Problemy z pamięcią są jednym z podstawowych zmartwień osób starszych. Sprawy drugorzędne zapomina się łatwo, należy pamiętać o najważniejszym: o tym, co się kocha, o pasjach, które ożywiały nasze aktywne życie.

Trening skupiania uwagi (mindfullness ) dowiódł już swojej skuteczności w odniesieniu do najmłodszych7. Okazał się korzystny dla dobrego samopoczucia i rozwoju niezależnie od wieku. „Praktykowanie medytacji dowiodło już swojego naprawdę korzystnego wpływu na zdrowie psychiczne osób starszych, prowadząc do znaczącej poprawy parametrów właściwych dobremu samopoczuciu i samorealizacji, a także zdolności skupiania uwagi i zdolności społeczno-emocjonalnych, o czym informowali uczestnicy doświadczenia”, podkreślił Antoine Lutz, dyrektor naukowy Inserm (Francuski Narodowy Instytut Badań Zdrowia i Medycyny), odpowiedzialny za trening skupiania uwagi8. Badacze zaobserwowali zmniejszenie się liczby markerów stanu zapalnego, wydzielanych przez komórki odpornościowe9.

7 Nauczyć się lepiej znać samego siebie i pozytywnie żyć chwilą obecną. U młodych osób dorosłych medytacja (albo praca intelektualna) wiąże się ze „strukturalnymi i funkcjonalnymi zmianami mózgu głównie w płatach czołowych i limbicznych, insuli oraz przedniej części zakrętu obręczy, bo są to obszary najbardziej wrażliwe na ćwiczenia medytacyjne”. G. Chétalat, A. Lutz, O. Klimecki et al., Effect of an 18-Month Meditation Training on Regional Brain Volume and Perfusion in Older Adults. The Age-Well Randomized Clinical Trial, „JAMA Neurology Original Investigation”, X 2022.

8 Grupa „Medit-Ageing”, prowadzona przez dyrektorkę badań w Inserm, Gaël Chétalat, z laboratorium Fizjopatologii i Diagnostyki Obrazowej Chorób Neurologicznych (Inserm/Uniwersytet w Caen, Normandia) łączy ekipy z Ośrodka Badań Neuronauki z Lyonu, University College w Londynie, uniwersytetu w Liège i uniwersytetu w Genewie. Celem tego projektu badawczego jest „Age-Well”.

9 https://www.association-mindfulness.org/articles-scientifiques.php [dostęp 22 XI 2023].

Utrzymuj odporność immunologiczną i stan hormonalny

Nawet we własnej świadomości nie pozwalaj sobie rezygnować z troski o swój układ odpornościowy pod pretekstem, że jesteś stary. Masz jeszcze wiele rzeczy do przekazania i nauczenia się o świecie, który ciągle się zmienia.

Należy kontrolować stan biologiczny swojego układu odpornościowego (morfologia krwi ze szczególnym uwzględnieniem poziomu białych krwinek, zwłaszcza zawartości procentowej limfocytów i białka ostrej fazy – CRP lub białka C-reaktywnego wytwarzanego przez komórki wątroby na skutek stanu zapalnego w organizmie).

Twój układ hormonalny musi podlegać kontroli: tarczyca, kora nadnerczy i nawet stan gonad, stan hormonów rozrodczych, hormonów życia; oczywiście nie można się w tym zagubić. Kiedy poziom markerów krwi zaczyna się wahać, można zastosować zastępcze środki hormonalne w ramach medycyny przeciwdziałającej starzeniu (ale ostrożnie i z umiarem).

Nie dość wyraźnie podkreśla się, jak bardzo higiena życia i żywienia może się przyczynić do właściwej równowagi hormonalnej, nawet w podeszłym wieku. Warto się postarać o ograniczenie poziomu kortyzolu przez medytację, podwyższyć poziom hormonu wzrostu i testosteronu przez wzmocnienie i ćwiczenie mięśni, a także przez zsyntetyzowanie hormonów, dostarczając surowce do ich wytwarzania. Należy również zadbać o dobry stan systemu oczyszczania (detoksykacja przez wątrobę, wydalanie przez nerki, jelito grube i skórę – przez pot. Dostarczaj energię swojej psychice, żeby stymulować i zmusić do pracy układ odpornościowy zamiast poddawać się uczuciu niepokoju i w ten sposób doprowadzić do załamania.

7

Jakość twojego odpoczynku: odsuń środki nasenne daleko od łóżka

Sen wciąż jest jednym z najważniejszych czynników potrzebnych do zachowania równowagi psychicznej, a więc ma on regenerować, na co nie pozwala nierozsądne stosowanie środków nasennych i innych

psychotropów. Większość tych leków po dłuższym zażywaniu wiąże się ze zwyrodnieniem mózgu. Szczególnie dotyczy to leków benzodiazepinowych (Valium, Xanax i pochodne) i substancji przyswajalnych, niebenzodiazepinowych (Stilnox, Imovane, Equanil itd.), które znacznie zwiększają ryzyko choroby Alzheimera.

Sen jest funkcją witalną. Odgrywa rolę regenerującą i regulującą, jest niezbędny dla równowagi wydzielin hormonalnych i metabolicznych, do kontroli glikemii, do zachowania apetytu i ogólnie wagi ciała. Codzienna aktywność fizyczna, pozwalająca lekko się spocić, będzie sprzyjać regenerującemu działaniu snu. A jeśli masz niedobór snu, pamiętaj o cennym działaniu sjesty, która towarzyszyła wielu sławnym ludziom!

Siedem punktów do kontrolowania jak badanie stanu samochodu

Na zakończenie przypomnijmy, że stan twojego centralnego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego) i wszystkich charakteryzujących go połączeń ściśle zależy od dostarczanych mu składników odżywczych, przemyślanych, bogatych w zasadnicze składniki pokarmowe, a szczególnie w tłuszcze wielonienasycone: dobra oliwa pochodzenia roślinnego odgrywa tu rolę nadrzędną!

Dbaj więc w pierwszym rzędzie o swój system trawienny, żeby mógł pochłaniać i przekazywać te surowce. Utrzymanie dobrze działającej jelitowej bariery selektywnej oznacza także dobry stan bariery krew/mózg i jest to na pewno najlepszy sposób na zachowanie młodości ciała i młodości głowy pomimo starzenia się.

W pewnym wieku mówienie o zdrowych jelitach może się wydać wyzwaniem dla losu. Często wydaje się, że wydolność trawienna maleje, że przepustowość żołądka staje się kapryśna… Najczęściej jednak winę za taki stan rzeczy ponosi jelitowa mikrobiota, otrzymująca pokarm zbyt ubogi w owoce i warzywa albo nieregularnie przyjmowany. Za dużo czerwonego, tłustego mięsa, produktów mlecznych, niewystarczające przeżuwanie, brak produktów roślinnych to idealny przepis

na zaburzenie równowagi jelitowej mikrobioty od góry do dołu, wraz z utratą smaku i węchu, wywołujący różne zaburzenia tego układu: refluks, poczucie ciężkości, zatwardzenie, wzdęcia. Nie zapominaj, że twoje organy trawienne robią wszystko, żeby sprostać temu, co im dajesz do strawienia.

Twoje oddychanie przypomina cztery opony samochodowe. Kto nie zadbałby o dobre napompowanie opon i ruszyłby w podróż?

Niestety, nawet jeśli nikt nie zapomina o regularnej kontroli samochodu, sprawa kontroli stanu zdrowia przedstawia się inaczej, a w tej dziedzinie punktów kontrolnych nie brakuje…

Czy zrozumiałeś? Nie zwracając uwagi na siedem markerów stanu starzenia się, ryzykujesz, że będziesz się źle starzał. Wybór należy do ciebie… bylebyś tylko nie popadł w hipochondrię!

Bądź optymistą, ale także bądź rozsądny, niczego nie nadużywaj (przede wszystkim narkotyków, tytoniu, alkoholu… ani lekarstw, w miarę możliwości). Badaj swoje siły, dowiedz się, jakimi siłami dysponujesz, gospodaruj nimi mądrze, w swoim rytmie.

To najrozsądniejsza droga do stania się stulatkiem w pełni rozkwitu, z głową na karku i nogami mocno stojącymi po ziemi.

W każdym razie to najlepszy sposób na dodanie żywotności swojemu wiekowi.

Wypada oddać sprawiedliwość zaleceniom François Rabelais’go, który w 1537 roku otrzymał tytuł doktora medycyny na uniwersytecie w Montpellier. Śmiech jest lekarstwem zdolnym zapobiegać chorobom i leczyć je. To najtańszy i najdoskonalszy ze wszystkich leków, zdolny dotlenić organizm i zwiększyć wydolność oddychania, zmniejszyć napięcie mięśni, masować żebra, zmuszać do pracy przeponę i ułatwiać wypróżnienie.

Z tej książki dowiesz się, z czego jesteś zbudowany, nauczysz się głęboko oddychać, żeby jak najlepiej dotlenić wszystkie swoje komórki. Zrobisz wszystko, żeby zyskać jak najlepszą zdolność widzenia, taką jaką mają ci, którzy kontemplują życie, oraz jak najlepszy słuch, czujny na najcichsze dźwięki, najpiękniejsze symfonie i najlepsze relacje z twoimi dziećmi, wnukami i z przyjaciółmi dawnymi, obecnymi… i przyszłymi!

Ideałem mędrca jest czujnie nastawione ucho.

Alfred Tomatis

Dzięki tym informacjom przekonasz się, że nawet podeszły wiek może być czasem dzielenia się z innymi, w pełni formy, z głową na karku i nogami mocno stojącymi po ziemi. Trzeba się do tego umiejętnie przygotować.

O smutku, o rozpaczy, o mój wieku zgniły!

Na cóż-em tak długo żył? […]

…żeby oraz me laury zwiędły tą zniewagą?

Pierre Corneille

monolog Don Diega, Cyd (akt I, scena V), tłum. J.A. Morsztyn10

https://ibl.waw.pl/16bps.pdf [dostęp 22 IV 2023].

Część I

Czy wiesz, z czego jesteś zbudowany?

Rozdział I

Biochemiczny, genetyczny i energetyczny cud powstały z krwi i kości, ale przede wszystkim z atomów…

Najlepszym sposobem poznawania jest studiowanie źródeł.

Arystoteles

Ciało biochemiczne

Czy znasz swoją chemiczną naturę?

Chemiczną? Nie chcę chemicznej natury! Chemia nie cieszy się dobrą sławą, bo zatruwa nawet to, co się znajduje na talerzu. Bądź samą naturą, wypędź wszystko, co chemiczne… Nie zapominaj jednak, że wszystko jest od podstaw chemiczne i że chemia także ma swoje zalety. Czym byłbyś bez tych atomów życia ludzko-zwierzęcego i roślinnego: tlenu, węgla, wodoru, azotu, siarki… i bez wody, H2O?

Pierwotnie wyszedłeś z wody, zbudowany z maleńkich „ziarenek piasku”, elementarnych cząsteczek, składników chemicznych nadzwyczajnie połączonych i zorganizowanych według genialnych planów, które do dziś wymykają się rozumieniu naukowców. Oni mogą je tylko podziwiać… Produkt energii powstałych z tej tajemniczej alchemii życia spowodował, że jesteś poruszającym się bytem cielesnym i myślącym.

Twoje ciało w 96% swojej masy składa się tylko z czterech rodzajów atomów:

– tlenu (O), do 65%!

– węgla (C), do 18%;

– wodoru (H), do 10%;

– azotu (N), do 3%.

– Policz, zostaje tylko niewielkie 4%. Oto co zdziałał cud życia i biochemii11.

Twoje ciało zawiera co najmniej około 50 pierwiastków, które na ciebie pracują. Życie to ciężka praca! A twoje komórki nie funkcjonują bez minerałów, sodu (Na), chloru (Cl), potasu (K), wapnia (Ca), magnezu (Mg), fosforu (P), siarki (S). Ponadto znajdujemy w nim

11 Βίος [bios] w grece znaczy ‘życie’.

nieskończoną ilość elementów, bez których enzymy byłyby niczym: krzem (Si), cynk (Zn), selen (Se), kobalt (Co), chrom (Ch), miedź (Cu). Mówi się nawet o srebrze (Ag) i złocie (Au), ale nie mówi się o ołowiu (Pb) ani o rtęci (Hg), a jeszcze mniej o arsenie (As) czy glinie (Al)12… Występują one w tak niewielkiej ilości, że nazywa się je „oligoelementami”.

Niektóre, ale nie wszystkie działają na rzecz naszego zdrowia. W jaki sposób?

Sam zobacz.

FOSFOR 1% POTAS 0,4%

SIARKA 0,3%

SKŁAd CHEMICzNY

CIAŁA:

SÓd 0,2% CHLOR 0,2% MAgNEz 0,1%

MIEdŹ śladowe ilości

JOd 0,12% ŻELAzO 0,1%

CYNK śladowe ilości

SELEN śladowe ilości MOLIBdEN śladowe ilości

FLUOR śladowe ilości MANgAN śladowe ilości

KOBALTśladoweilości LIT śladowe ilości

TLEN 65% H 2 O u niemOwlęcia – 75% wagi ciała •

KRzEMśladoweilości WANAd śladoweilości

12 H. Joyeux, Refusez l’aluminium dans les produits de santé. Plaidoyez pour les vaccins sûrs et sans danger, Éditions du Rocher, 2022.

Marzenie Europejskiej Agencji Kosmicznej

Życie na Księżycu jest możliwe tylko z tymi czterema pierwiastkami: C (węgiel), O (tlen), H (wodór) i N, po łacinie nitrogenium, czyli azot. Uczestnicy pierwszej i mającej niedługo powstać kolonii księżycowej Moon Village w liczbie 100 osób będą żyć w skafandrach i napotykać tylko kamienie i kurz bez jakiejkolwiek roślinności (według Expressu i AFP z 22 września 2017 roku). A więc odwagi!

Budujesz siebie dzięki cudownemu procesowi biochemicznemu

Ten skład chemiczny jest podstawą twojej wewnętrznej biochemii, twoim podstawowym znakiem rozpoznawczym. Podstawą zdecydowanie różną od podstawy dźwigającej nas Ziemi, bo tlen stanowi zaledwie 47% składu skorupy ziemskiej, a charakteryzujące nas węgiel, wodór i azot pod naszymi stopami, to znaczy w glebie, pozostają daleko w tyle za krzemem (27%), glinem (8%), żelazem (5%), wapniem (4%) czy sodem (3%).

Woda, w bardzo dużej części składająca się z tlenu (88,8% masy wody i 20,9% objętości powietrza) i z wodoru, jest witalnym elementem twojego ciała, obecnym we wszystkich jego organach.

– 81% twoich nerek;

– 79% twojej krwi;

– 79% twojego serca;

– 78% twoich płuc;

– 76% twojego mózgu;

– 75% twoich wnętrzności;

– 75% twoich mięśni;

– 70% twojej skóry;

– 22–23% twoich kości.

SPIS TREŚCI

oskrzeli .......................................................................

Ciężki ostry zespół oddechowy (SARS) koronawirusów ...............

Inne patologie oddechowe .............................................................

Coraz częściej spotykany obturacyjny bezdech senny (OBS) ........

Maseczka na twarzy zapobiegająca przekazywaniu infekcji wirusowych .................................................................

Rozdział 4

Jak poprawić stan niewydolności oddechowej i wzmocnić odporność.............................................................

Haust świeżego powietrza, czyli „le Bol d’Air” Jacquiera, albo życie w domu wśród lasów ................................................

Powietrze w ulach jako środek na leczenie astmy i alergii

Nigdy nie jest za późno, żeby się nauczyć oddychać ......................

1

Nieprawdopodobna precyzja, która buduje się powoli ................ 179

Oczy znajdują się w oczodołach już w życiu embrionalnym, a ostrość widzenia kształtuje się później .................................. 181

Mobilny mechaniczny system wzrokowy jest niezwykle precyzyjny ......................................................... 182 W pierwszej kolejności troska o ochronę rogówki ......................... 184

Poznaj trzy błony oka i wodę krążącą w każdym oku .................... 186

Zewnętrzna błona włóknista, twardówka albo białko oka, odporne i wilgotne .................................................................. 186

Błona naczyniowa (środkowa): naczyniówka i tęczówka otaczają źrenicę ........................................................................ 188

Siatkówka – wewnętrzna błona gałki ocznej i widzenie kolorów ... 192

Rozdział 2

Pole widzenia 180°: trzy przezroczyste środowiska oka, nerwy wzrokowe, mięśnie okoruchowe, naturalne

Rozdział

Choroby oczu

Zaćma, główna

błony naczyniowej oka, choroby

Odwarstwienia siatkówki wymagają natychmiastowej

związane

Rozdział

Twoje sześcioro uszu, kruche klejnoty, które masz chronić, żeby długo słyszeć i zachowywać równowagę ........................

Głuchy pod koniec życia? Och nie! ...............................................

Sześcioro uszu, nerw z każdej strony,

Od 3. tygodnia do 3. miesiąca życia płodowego .............................

Ucho zewnętrzne od małżowiny po błonę bębenkową przyjmuje

Ucho środkowe wraz z powietrzem z ust przenosi dźwięk z powietrznego środowiska ucha zewnętrznego ......................

Między uchem środkowym a tylną częścią gardła: równowaga ciśnienia powietrza z jednej i z drugiej strony błony

jednej z kosteczek, otoskleroza: ankyloza strzemiączka

Ucho wewnętrzne zawiera płyn: przekazywanie dźwięków a

Rozdział 2

Twój kapitał słuchowy wyczerpuje się w miarę

Rozdział 4

Szumy w uszach i zawroty głowy ..................................................

Sześć milionów osób we Francji cierpiących na szumy w uszach .....

Leczenie: od jednego specjalisty do drugiego! ...............................

Czy to krążenie? ............................................................................

10% Francuzów pozostawionych bez alopatycznego rozwiązania

...............................................................................

Trzy mniej lub bardziej znane przyczyny szumów w uszach ..........

Prawdziwe przyczyny szumów usznych niewyjaśnionego pochodzenia .................................................

Inne terapie przynoszące ulgę ........................................................

Wraz z wiekiem nasze ciało zmienia się, zdając sobie sprawę z upływu lat, jeszcze zanim to sobie uświadomimy. Jeśli siła mięśni i zdolność oddychania słabną, to należy to uznać za znak: ciało domaga się, żeby umysł zareagował. To ostatnia chwila na podjęcie wszystkich możliwych starań, żeby dobrze się starzeć – dopóki mamy potrzebne do tego siły zyczne i psychiczne.

Kiedy żyjemy w dobrym zdrowiu, raczej nie słuchamy tych wewnętrznych sygnałów zbyt uważnie. Jak zatem można dobrze się starzeć? Zachowanie naszej sprawności, energii i żywotności umysłu jest tu absolutnie niezbędne. Nie można tego zrobić bez wzmacniania i ochrony naszych zmysłów przez całe nasze życie. Utrzymanie naszego wzroku i słuchu na dobrym poziomie pomoże nam żyć w sposób satysfakcjonujący, bez utraty równowagi! Przede wszystkim musimy jednak wiedzieć, że to oddychanie jest podstawą wszystkiego. Znaczenie naszych płuc było zaniedbywane przez zbyt długi okres – nadszedł więc czas, aby to naprawić!

Ta książka to prawdziwa podróż w odkrywaniu niezwykłych możliwości naszego organizmu. Wyjaśnia, jak je ochraniać i wzmacniać, aby nawet w wieku stu lat być w świetnej formie!

Profesor Henri Joyeux – chirurg i onkolog, wykładał na Wydziale Medycyny Uniwersytetu w Montpellier. Opublikował wiele bestsellerowych poradników poświęconych właściwemu odżywianiu. Obecnie jest zaangażowany w działalność dotyczącą zapobiegania nowotworom, promocję właściwego odżywiania i zdrowego trybu życia.

Jean Joyeux jest dietetykiem i doradcą dietetycznym wielu wybitnych sportowców, wykłada na wyższych uczelniach w Genewie oraz na Uniwersytecie Burgundii.

Wydawnictwo AA www.aa.com.pl