ONDER DE PANNEN PIONIER IN TIJDELIJK ONDERDAK ONDER DE PANNEN 1
Onder de pannen_2020_v1.indd 1
13/03/2020 13:21
Een kamer verhuren aan een dakloze helpt hem én jou Een dakloze is werkloos, heeft een drugs- of alcoholverslaving of andere psychische problemen en is in de war. Toch?
Niet per se. In Amsterdam alleen al zijn er minimaal 100 daklozen per maand die om hulp vragen en die ‘zelfredzaam’ worden geacht: ze hebben geen psychische problemen en zouden prima in staat moeten zijn om voor zichzelf te zorgen - als ze maar een woning zouden hebben. Ondanks dat ze op straat wonen, is er voor hen geen plek in de maatschappelijke opvang, want die is bedoeld voor mensen die dakloos zijn en psychische problemen en/of verslavingsproblemen hebben. Bij zijn aantreden in 2013 ging de Amsterdamse ombudsman Arre Zuurmond undercover als zo’n zogenoemde economisch dakloze. Na vier intakegesprekken was duidelijk: hij had recht op een bed. Enige probleem: de wachtlijst daarvoor besloeg 8 maanden. Het advies dat hij kreeg om bij een vriend op de bank te gaan slapen, ging niet op. Want die zou dan worden gekort op zijn bijstandsuitkering. Voor Zuurmond was het de aanleiding om op zoek te gaan naar een duurzamere oplossing om de nieuwe groep daklozen
2 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 2
13/03/2020 13:21
Welke daklozen komen in aanmerking voor Onder de Pannen? Economisch daklozen hebben één groot probleem: ze hebben geen dak boven hun hoofd. Dat kan komen omdat ze schulden hebben, omdat ze geen werk hebben en daardoor geen huis kunnen huren of kopen en/of omdat ze gescheiden zijn en door de lastige woningmarkt niet snel genoeg een nieuwe woning kunnen vinden. Van deze groep wordt gezegd dat ze ‘zelfredzaam’ zijn: ze hebben geen psychische problemen en zouden daarom in staat moeten zijn om voor zichzelf te zorgen. Ze komen dan ook niet in aanmerking voor maatschappelijke opvang, die is bedoeld voor mensen die psychische problemen en/of verslavingsproblemen hebben. Een klein deel van deze groep kan terecht bij Onder de Pannen, zodat ze een jaar lang woonruimte hebben en die tijd kunnen gebruiken om hun leven weer op de rit te krijgen. Er zijn een paar voorwaarden waar daklozen die in aanmerking komen voor ODP aan moeten voldoen: • Ze moeten recent dakloos zijn geworden door bijvoorbeeld een scheiding en/of ontslag • Ze moeten gescreend zijn door de GGD (op de Jan van Galenstraat) en afgewezen zijn voor maatschappelijke opvang • Ze kunnen niet (meer) in hun eigen sociale netwerk terecht voor een logeerplek • De verwachting is dat ze binnen een jaar hun leven weer redelijk op orde hebben en ze dan niet meer afhankelijk zijn van een project als Onder de Pannen • Ze moeten sociaal vaardig zijn en mogen geen zware psychische problemen of verslavingsproblematiek hebben
onderdak te bieden. Ondanks legio regels en wetgeving die in de weg zaten, kwam het experiment er tóch. De Regenboog Groep nam de handschoen op in september 2014. Het project werd Onder de Pannen gedoopt (verderop ook wel ODP genoemd). In maart 2015 vond de eerste match plaats. Onder de Pannen voorkomt dat de economisch daklozen verder in de problemen komen. Het is bijvoorbeeld lastig om je baan te behouden als je continu stress hebt en niet slaapt omdat je geen dak boven je hoofd hebt. Deze groep raakt dan ook heel makkelijk in grotere problemen. Als ze een jaar lang een kamer kunnen huren via Onder de Pannen, krijgen ze rust en kunnen ze zich focussen op het vinden van duurzame huisvesting. Iedereen met een kamer over kan zich melden bij ODP. Het unieke aan het project is dat ook mensen met een uitkering mee mogen doen. Daarover zijn afspraken gemaakt met de
gemeente. Amsterdammers (met uitkering) die een kamer over hebben, kunnen die zonder financiële gevolgen (bijvoorbeeld het verlies van toeslagen of een uitkering) maximaal één jaar verhuren aan iemand uit deze groep. Dat kan een familielid (3de graads of verder weg) of een vriend of kennis zijn, maar ook iemand die je niet kent. Cleo uit Amsterdam Noord verhuurt via Onder de Pannen een kamer aan Donovan. Het verhuren bevalt haar goed, Donovan is alweer de derde huurder die ze in huis heeft. Cleo ontvangt een klein bedrag voor het bieden van huisvesting aan Donovan. Dit is voor haar echter niet de belangrijkste reden dat ze meedoet. “Ik wil iemand helpen zodat hij weer beter de maatschappij in kan. Ik vind het mooi om te zien dat iemand weer vooruit gaat. En ik zal hem wel missen als hij over een paar maanden vertrekt, je raakt toch gewend aan het gezelschap.” Nils (vanwege de privacy van zijn kinderen wil hij niet met zijn echte naam worden genoemd) is een van de daklozen die gebruikmaken van het project. Sinds een aantal maanden huurt hij een kamer bij ‘een hele lieve dame’. Nils komt uit Scandinavië en is zo’n 15 jaar geleden naar Amsterdam verhuisd. Hij begon een eigen bedrijf als timmerman/schilder, ontmoette een leuke vrouw, trouwde. Maar een paar dagen na het huwelijk ging het mis. “Ik kreeg een auto-ongeluk, waardoor ik een dubbele whiplash opliep. De pijn was zo erg, ik slikte op een gegeven moment 48 pillen per dag om te kunnen functioneren.” Nils raakte verslaafd aan morfine. In 2015, nadat hij tijdens het werk op het nippertje een maat had kunnen redden die van de vierde verdieping naar beneden dreigde te vallen, belandde hij in een zware depressie. “Die depressie werd steeds erger, ik kon niets meer. Ik ging naar een afkickkliniek en kwam van de morfine af, maar de depressie werd zo erg dat ik verschillende zelfmoordpogingen heb gedaan. Toen vroeg mijn vrouw de scheiding aan, ze was het zat om de kar in haar eentje te moeten trekken.” Bijna drie jaar geleden was de scheiding rond. Nils - inmiddels hersteld van zijn depressie - bleef bij zijn ex en zijn kinderen wonen totdat hij zelf woonruimte gevonden had, maar dat duurde lang. Zeker nadat hij eind 2018 door alle problemen ook zijn bedrijf moest opzeggen. “Van het geld wat ik heb, moet ik ook mijn twee kinderen onderhouden. Dan blijft er weinig over om iets te huren.” In april werd Nils echt dakloos. Zijn ex wilde ruimte hebben voor zichzelf. Hij sliep soms nog bij haar op de bank, als hij de kinderen naar school moest brengen, andere nachten sliep hij bij vrienden, in zijn auto of - toen hij ook die niet meer had - op straat. Hij klopte aan bij de screeningsbalie aan de Jan van Galenstraat. “Maar ik ben er niet zo slecht aan toe dat ik naar de maatschappelijke opvang kan. Ik ben zelfredzaam. En dan moet je het eigenlijk zelf uitzoeken.” Omdat hij in afwachting van eigen woonruimte nog stond ingeschreven bij zijn ex, die een betaalde baan had, kreeg hij geen uitkering.
ONDER DE PANNEN 3
Onder de pannen_2020_v1.indd 3
13/03/2020 13:21
Waarom bestaat Onder de Pannen? Onder de Pannen is opgericht omdat er steeds meer economisch daklozen zijn in Amsterdam, vertelt projectmedewerker Arnaud de Korver. “Daar zijn verschillende redenen voor, maar de belangrijkste is de moeilijke woningmarkt. Mensen die een prima inkomen hebben, belanden tussen wal en schip omdat dat inkomen nog niet genoeg is om iets te kunnen huren in de vrije sector of om iets te kopen, en de wachtlijsten voor sociale woningen veel te lang zijn.” Sinds Onder de Pannen bestaat, zijn er ruim 150 huurders en verhuurders aan elkaar gekoppeld. Niet zelden komen mensen zelf met een huurder die ze graag willen helpen door hem/ haar een kamer te bieden. Dat De Regenboog dit zakelijk en
Wat gebeurt er als je op straat komt te staan? Als je op straat komt te staan in Amsterdam, kun je je melden bij de centrale toegang aan de Jan van Galenstraat, zoals Nils deed. Hier screent de GGD iemands situatie, waarbij wordt gekeken of je in aanmerking komt voor de maatschappelijke opvang (voor daklozen). Als je geen ernstige zorgvraag hebt door verslaving of psychiatrische klachten, heb je geen recht op de voorzieningen die er overdag en ‘s nachts voor daklozen zijn. Er is inmiddels veel meer oog voor de problematiek van economische daklozen. De gemeente heeft budget vrijgemaakt om in de Huizen van de wijk (de oude buurthuizen) hulp en ondersteuning te bieden aan mensen die economisch dakloos zijn. Sinds 2020 biedt De Regenboog Groep deze vorm van hulp aan in alle zeven stadsdelen. Bij de screening kreeg Nils te horen dat hij zelfredzaam was en dus geen beroep kon doen op de voorzieningen. “Wel werd ik gelukkig doorverwezen naar De Regenboog Groep”, vertelt hij. “Daar strijden ze als een leeuw voor mensen als ik. Ik kreeg contact met Malika, een maatschappelijk werker. Zij hielp me om stap voor stap een plan te maken. Zij kon wat structuur aanbrengen in het traject. Want je krijgt overal een pluk informatie, maar dan is het heel moeilijk om het overzicht te behouden en prioriteiten te bepalen. Bij De Regenboog kreeg ik hulp met het regelen van een uitkering. Ook kwam ik via Malika bij Onder de Pannen terecht.”
juridisch goed regelt, een vinger aan de pols houdt en ook garant staat voor de huur, geeft vaak de doorslag om het te doen. Een van de mensen die zelf een huurder aandroegen, is Sien. Sinds mei heeft zij haar oud-collega Len in huis. “We werkten allebei in een muziekbar in het centrum van Amsterdam”, vertelt ze. “Afgelopen februari werd ik 60 en gaf ik een feest, daar was hij ook bij. Hij vertelde dat hij was gescheiden en bij zijn ex op zolder woonde. ‘Heb jij geen kamer te huur?’ vroeg hij me.” Dat had ze niet, maar ze had wel ruimte over. “Muzikanten die in onze bar optraden en geen onderdak hadden kunnen regelen, konden altijd wel bij mij terecht. Len is op onderzoek uitgegaan of hij daar iets mee zou kunnen en kwam met dit project op de proppen. Daar was ik wel voor te porren, dus toen zijn we samen bij De Regenboog langsgegaan. Ze zijn ook in mijn huis komen kijken en daarna was het eigenlijk wel snel geregeld.” Sien zit in de ziektewet en woont in een sociale huurappartement aan de rand van Amsterdam. Eerst woonde ze ergens anders, maar ze kreeg voorrang voor een grotere woning toen ze tijdelijk haar kleinkinderen in huis nam. Toen haar kleinkinderen niet meer bij haar woonden, had ze ruimte over. Door de indeling van haar huis hebben zowel zij als haar huurder best veel privacy. Een beetje zoals in een studentenhuis, zegt ze. “Als de deur dicht is, klop je en anders loop je door naar binnen.” Het gaat haar niet om Len, zegt ze ook. “Als ik zelf had ontdekt dat dit project bestaat, had ik me er ook voor opgegeven. Een jaar is zo om.” Ze hoopt dat meer mensen zich aanmelden. “Je komt er pas achter hoe het is als je het doet, je moet er zonder vooroordelen in gaan. Gewoon doen! Economisch daklozen kun je niet in een gewone opvang zetten. Dan worden het vanzelf psychiatrische patiënten.” Daar kan ze zelf over meepraten. Toen Sien naar Amsterdam kwam, 25 jaar geleden, was ze verslaafd aan van alles en nog wat. Ze kwam veel bij Blaka Watra, vertelt ze. “Dat was toen het inloophuis voor verslaafde Surinamers.” Via het Leger des Heils en Progein kreeg ze uiteindelijk woonruimte. Ze haalde haar cateringpapieren en ging weer aan het werk. Nu is ze nog twee keer per week gastvrouw in het buurthuis. Tot nu toe verloopt het samenwonen goed bij Sien en Len. Er zijn weleens akkefietjes - zo viel Len een keer op een van haar lievelingsplanten. Maar hij doet ook boodschappen, kookt af en toe en ze gaan samen uit eten. “Als hij weg is, mag er wat mij betreft weer iemand komen”, zegt Sien. “Misschien dan een vrouw, voor de afwisseling?”
4 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 4
13/03/2020 13:21
ONDER DE PANNEN 5
Onder de pannen_2020_v1.indd 5
13/03/2020 13:21
Zo worden huurders en verhuurders bij Onder de Pannen aan elkaar gekoppeld Een deel van de koppels, onder wie Sien en Len, komen samen naar De Regenboog Groep. Andere koppels, zoals Nils en zijn verhuurster, worden ‘gematcht’. Er wordt dan onder meer op basis van vragen die ze hebben beantwoord gekeken of de verwachting is dat ze een jaar lang zonder problemen met elkaar onder een dak kunnen wonen. Denken ze bij Onder de Pannen dat dat kan, dan volgt een kennismakingsgesprek op het kantoor van De Regenboog Groep en daarna krijgen huurder en verhuurder allebei een paar dagen de tijd om te bedenken of ze het zien zitten om met elkaar verder te gaan. Is dat zo, dan volgt een tweede gesprek bij de verhuurder thuis, zodat de huurder gelijk het huis kan zien. Dan zijn er weer een paar bedenkdagen en als ze dan nog allebei enthousiast zijn, dan wordt het papierwerk in orde gemaakt.
Dat laatste betekent dat er een contract wordt opgesteld tussen de huurder en verhuurder, met De Regenboog Groep als 3e partij. De Regenboog Groep betaalt de huur aan de verhuurder en staat zo garant voor betaling. De huur is nooit meer dan de helft van die van de verhuurder, zo blijft het een sociaal initiatief. In het contract staan onder meer afspraken over ‘huisregels’. Van welke ruimtes mag de huurder bijvoorbeeld gebruikmaken, mag er gerookt en/of gedronken worden? Daarnaast wordt alles met de gemeente en Belastingdienst op orde gemaakt, zodat de verhuurder geen onverwachte negatieve gevolgen gaat ondervinden (bijvoorbeeld het korten op een uitkering of toeslagen). Als iemand huurt bij een woningbouwcorporatie, wordt er officieel toestemming gevraagd aan de corporatie van degene die iemand in huis wil nemen.
Het samenwonen “Ik ben me ervan bewust dat de verhuurster iemand in huis neemt die ze niet kent” zegt Nils. “Dat is een grote stap. We hebben regels afgesproken, maar het is vooral een kwestie van gezond verstand. Rekening houden met elkaar. We hebben afgesproken dat ik geen grote veranderingen mag doorvoeren in de kamer, maar dat spreekt voor zich. Verder zorg ik dat mijn spullen niet rondslingeren door het hele huis. Mijn shampoo bewaar ik op mijn kamer. Het is haar huis, dus ik hou rekening met haar structuur. Ik zal bijvoorbeeld ook niet vragen om de tv op een andere zender te zetten als zij zit te kijken. Maar dat zijn geen dingen waar we afspraken over hebben gemaakt.” De matchingsprocedure met de verhuurster vond Nils eng, maar ook goed. “Ik was op van de zenuwen toen ik de verhuurster ging ontmoeten. Het voelde alsof ik een soort sollicitatiegesprek had waar mijn leven van afhing. Ik wilde dat zij zo’n goede indruk van me zou krijgen. En tegelijkertijd maakte ik me zorgen: wat als ik geen klik voel met de verhuurder? Dan had ik twee opties: of toch ja zeggen en er het beste van maken, of op straat blijven slapen. Wat zou ik dan hebben gedaan?” “Gelukkig kwam het niet zo ver. De dame bij wie ik huur is heel aardig. Na het tweede gesprek zeiden we allebei ja en was alles goed. Het is een nette vrouw met een net huis die
eerder iemand heeft opgevangen via Onder de Pannen. Ik heb in de gesprekken geprobeerd mezelf te zijn en mezelf voorgesteld. Ik ben wie ik ben en ik heb meegemaakt wat ik heb meegemaakt, dat maakt me geen slechter persoon. Dat zag zij gelukkig ook. Ze vroeg nog wat extra informatie op bij Arnaud en toen was alles goed.” “Ik ben heel blij dat ik een plek heb waar ik kan slapen en mezelf kan verzorgen. Dat laatste miste ik het meest toen ik op straat sliep: als je twee dagen niet kan douchen, dan voel je je zo vies. Je herkent wel dat je in de rij bij de kassa staat en iemand voor je niet zo lekker ruikt. Dan doen je automatisch een stap achteruit. Als jij diegene bent die niet lekker ruikt, dan doet dat wat met je zelfvertrouwen.” Dat het een stap is om iemand in huis te nemen, weet ook Siroos. Hij verhuurt sinds kort een kamer aan Phil. Voor Siroos was zijn financiële situatie de grootste reden om zich als verhuurder aan te melden bij ODP. “Ik heb al een grote schuld, ik wilde niet het risico lopen dat die nog groter wordt of dat ik mijn huis kwijt zou raken. Maar tegelijkertijd had ik een grote kamer over die ik niet gebruik, dat vond ik ook zonde.” “Ik sprak daarover met iemand van De Regenboog, en die vertelde dat ik de kamer veilig kan verhuren via Onder de Pannen. Vrienden zeiden doe het niet, daar krijg je problemen
6 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 6
13/03/2020 13:21
mee. Maar ik heb het nagevraagd bij onder andere de Belastingdienst, de woningbouw en de gemeente. Ik heb het besproken met mijn bewindvoerder. Ik heb alles heel goed uitgezocht en ik weet nu zeker dat het veilig is.” “Als ik de kamer op een andere manier zou verhuren, dan zou ik er meer geld voor krijgen. Dat weet ik zeker. Maar dan zou ik wel problemen kunnen krijgen, dus ik ben hier heel blij mee. Bij bewindvoering hebben ze voor me berekend hoeveel huur ik apart moet zetten om rekeningen te betalen die hoger zijn als je met zijn tweeën in huis woont, zoals de energierekening. Ik hou dan 140 euro per maand over.” “Het geld is voor mij de belangrijkste reden om de kamer te verhuren. Ik zit in de schuldsanering, dus ik kan dat geld goed gebruiken. Daarnaast hoop ik op een beetje gezelschap, want ik heb last van eenzaamheid.”
Verhuurders met kleine schulden Mensen die een schuld hebben van maximaal 2500 euro, kunnen die aflossen door een kamer te verhuren via Onder de Pannen. Bij de start van de huurovereenkomst zorgt Onder de Pannen ervoor dat die schuld vanuit het fonds Kleine schuld, grote winst wordt afgelost. Met de maandelijkse inkomsten uit de verhuur van de kamer betaalt de verhuurder dat geld terug aan Onder de Pannen.
“Phil is heel aardig. Hij rookt en drinkt wel, dat vind ik vies. Maar ik heb met hem afgesproken dat hij dat alleen op zijn eigen kamer doet. Verder hebben we afgesproken dat het netjes moet zijn thuis. En dat is alles. Ik heb gezegd dat ik het gezellig vind als we wat contact hebben met elkaar en dat hij me misschien kan helpen met de taal. Ik ben in 1995 uit Iran gevlucht en mijn Nederlands is nog niet heel goed. Toen ze bij De Regenboog vroegen of ik een voorkeur had voor bijvoorbeeld een Nederlandse of een Iraanse huurder, zei ik dan ook een Nederlander. Ook omdat die beter zijn in luisteren, Iraniërs praten heel veel, haha.” Phil op zijn beurt is blij dat hij opnieuw via Onder de Pannen onderdak heeft gevonden. Hij huurde op die manier eerder al een kamer bij zijn ex, maar het lukte hem in die periode niet om een vaste woonplek te vinden. “Ik heb, bij uitzondering, voor de tweede keer een plekje bij dit project. Siroos is een heel aardige man”, vertelt hij. “Alleen houdt het ook weer op. Ik probeer positief te blijven, maar denk ook weleens: waar moet dit heen? Ik ben praktisch opgegroeid in Amsterdam, ik zou zo graag hier blijven.” Ondanks dat hij zijn hele leven heeft gewerkt en nooit een uitkering heeft aangevraagd, raakte Phil een jaar geleden toch dakloos. Het huis waarin hij woonruimte huurde via een particulier, werd verkocht. Zelf was hij op dat moment in Australië. “Ik kwam net op tijd terug; drie dagen later en
ONDER DE PANNEN 7
Onder de pannen_2020_v1.indd 7
13/03/2020 13:21
ze hadden al mijn spullen op straat gegooid. Met de oude eigenaar had ik nooit problemen, altijd op tijd mijn huur betaald. De nieuwe huisbaas wilde de boel opknappen en er vijf keer zoveel voor vragen.” “Ik heb nooit een uitkering aangevraagd, netjes pensioen opgebouwd, alles volgens de regels gedaan en dan word je zo gestraft. Het voelt echt als een schop na.” In zijn zoektocht naar een woning greep hij naar eigen zeggen ‘alles aan’.
Het doel van Onder de Pannen Ongeveer de helft van de koppelingen die er bij Onder de Pannen worden gemaakt tussen huurders en verhuurders, zijn koppelingen tussen onbekenden, schat Khadija Addi. Ze is maatschappelijk werkster bij De Regenboog en helpt de huurders en verhuurders die wat hulp nodig hebben. Dat kan bijvoorbeeld zijn met de afwikkeling van schulden of het aanvragen van een uitkering. Daarnaast is een belangrijk onderdeel van haar werk dat ze huurders helpt met het vinden van woonruimte voor ná dat jaar bij Onder de Pannen. “De huurders hebben vaak tijd nodig om eraan te wennen dat ze waarschijnlijk niet in Amsterdam kunnen blijven. Daar hebben ze hun leven, en ze zijn voor hun gevoel al zo veel kwijtgeraakt: hun eigen huis, zelfstandigheid. Ook Amsterdam
opgeven is dan heel moeilijk. Ik probeer hun verwachtingen bij te stellen: ze mogen wel in Amsterdam zoeken, maar ze ‘moeten’ daarnaast ook naar andere opties kijken. En ja, dat kan ook een huis in een krimpregio in Noordoost-Groningen of Zeeuws-Vlaanderen zijn.” 53 procent vindt na het jaar bij Onder de Pannen stabiele woonruimte, anderen huren ergens anders een kamer of kunnen weer tijdelijk gebruikmaken van hun sociale netwerk, dat dan ook een jaar rust heeft gekregen. Zoals Donovan, die via het project bij Cleo in kon wonen. Hij werkt fulltime als chefkok in de horeca en maakt lange dagen. Door pech kwam hij op straat te staan: hij woonde bij een vriend in en wist niet dat er bij hem serieuze financiële problemen speelden. “Ik zag wel brieven binnenkomen, maar daar bleek hij nooit op te reageren. Het liep zo uit de hand dat zijn woning werd ontruimd en ik ook op straat kwam te staan.” Hij woonde uiteindelijk bijna een jaar bij Cleo. Drie maanden voordat zijn contract bij haar afliep, hoorde hij dat er een woning voor hem beschikbaar komt. Khadija: “Of ze woonruimte vinden, is afhankelijk van hoe flexibel ze zijn in waar ze willen wonen, hoe oud ze zijn en hoe hoog hun inkomen is. Oudere daklozen kunnen bijvoorbeeld aanspraak maken op een seniorenwoning, dat vergroot hun kansen. En met een hoger inkomen kan je proberen om in de vrije sector te wonen. Maar er zijn ook huurders die afhankelijk zijn van een uitkering en nog maar vijf of zes jaar staan ingeschreven bij Woningnet. Dan wordt het heel moeilijk, daar moet je eerlijk over zijn. Ook wij kunnen geen wonderen verrichten.”
8 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 8
13/03/2020 13:21
‘Dit kan iedereen overkomen’ “Ik zou graag zien dat mensen snappen dat dit iedereen kan overkomen”, zegt Khadija. “Stel dat je een relatie hebt, maar je gaat uit elkaar. Wie blijft dan na de scheiding of ruzie in het huis wonen? En hoe kom je dan aan een nieuw huis? Op zo’n moment hoop je dat er voor jou ook een Onder de Pannenachtig project is. Daarom hoop ik dat meer mensen een kamer gaan verhuren. Nu zijn dat er 150, maar we hebben meer mensen die een kamer nodig hebben.” Khadija hoopt dat mensen gaan zien dat het écht écht écht veilig is. “Als mensen bij ons aankloppen en er is geen kamer beschikbaar, dan vragen we altijd of ze iemand kennen bij wie ze een kamer kunnen huren. Ik merk dat ze dan argwanend zijn: kan dit wel echt zonder dat ik die ander in de problemen breng? Pas als we ze daarvan hebben overtuigd, durven ze dat aan een vriend of familielid te vragen. Daar is nog veel winst te behalen.” “Ook voor mensen die een kamer over hebben en geen economisch dakloze kennen, wordt de drempel lager om zich aan te melden”, merkt ze. “Mensen met een koophuis of een huurhuis die via via over ons horen en iets willen betekenen voor deze groep daklozen. Er is een heel groot verschil tussen deze daklozen en mensen die in aanmerking komen voor
De samenwerkingspartners van Onder de Pannen Een project als ODP komt niet zomaar tot stand, daar is de inzet van verschillende stakeholders voor nodig. • Allereerst de medewerking van de gemeente en de woningcorporaties om Onder de Pannen mogelijk te maken. • De gemeente die heeft meegedacht hoe creatief om te gaan met bestaande regelgeving zoals de kostgangersregeling, zodat de bijstandsgerechtigden een kamer mogen bieden aan een economisch daklozen. • De woningcorporaties, die faciliteren dat er twee huishoudens in een woning verblijven. • Woningeigenaren die een kamer ter beschikking stellen aan een onbekende met een woonprobleem. • Last but not least de Amsterdammers zelf, die hun huis openstellen.
de maatschappelijke opvang. We moeten van het beeld af dat alle daklozen dezelfde zware problematiek hebben. Ze hebben in principe maar één probleem: ze hebben geen huis. Maar er is geen verslaving en er zijn geen andere psychische problemen. Je kan heel goed afspraken met ze maken.” Dat beaamt Diederick Klein Kranenburg, beleidsadviseur op de afdeling Onderwijs, Jeugd en Zorg bij de gemeente Amsterdam. “De reguliere wachttijd voor sociale huurwoningen is lang in Amsterdam. In de huidige Amsterdamse woningmarkt is het dan ook heel moeilijk om zelf iets te vinden, zeker als er problemen bij komen kijken als schulden. Economisch daklozen vallen dan buiten de boot.” Een project als Onder de Pannen heeft volgens hem een enorm potentieel. “Er wonen duizenden mensen in Amsterdam die een plek zouden kunnen aanbieden. Het mooie van deze constructie is dat Amsterdammers elkaar kunnen helpen, dat daarvoor ruimte is.” “Een woning is geschikt voor Onder de Pannen als onze huurder een kamer over heeft”, licht Cathelijn Groot toe. Ze is beleidsadviseur Wonen en Zorg bij de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties. “Als er volgens ons geen kamer over is, vinden we het niet verantwoord. Ook niet als de huurder al bij ons bekend staat, bijvoorbeeld vanwege overlast. Per adres mag er maximaal één persoon via Onder de Pannen wonen, zegt ze verder. “Voor de huurder is een extra bewoner een belasting, ook al zegt iemand het wel aan te kunnen. Wij zijn er ook voor het belang van de huurder. Als meer dan twee huishoudens een woning delen, wordt dat logistiek onhandig.”
“Dakloos zijn is een fulltime baan. (Ik kom hier tot rust en kan nadenken over de volgende stap)” ONDER DE PANNEN 9
Onder de pannen_2020_v1.indd 9
13/03/2020 13:21
Het idee voor het project kwam van De Regenboog Groep, zegt Groot. “Zij hebben het bij alle corporaties neergelegd en bij ons. Onder de Pannen wordt breed gedragen.” De discussie bij de Federatie gaat volgens haar vooral over de randvoorwaarden. “Wat als het misgaat of wat als een inwoner niet vertrekt na 12 maanden? Wat willen (en mogen!) we wel en niet van deze mensen weten, in verband met privacy? De samenwerking met De Regenboog is daarom intensief, maar tegelijkertijd zo low profile mogelijk.” Overlast of gedoe is er vast weleens geweest, denkt ze. “Maar de lijntjes met De Regenboog zijn dan heel kort. Zij zitten er bovenop. Daarom zijn we ook zo blij met dit project. Er wordt gewerkt aan een duurzame oplossing voor de inwoner. We pionieren met zijn allen. Het zijn meer gemeentelijke regels waar ik tegenaan loop. Waarom is het soms zo ingewikkeld om iemand in huis te nemen, denk ik weleens.” Tegelijkertijd is Groot eerlijk over de rol die de woningcorporaties kunnen en willen vervullen. Dat is met name een faciliterende, voor de huurders die hun huis willen openstellen. “We kunnen lastig zeggen: u woont te groot, neem iemand in huis! We geven wel informatie en verwijzen mensen naar Onder de Pannen. Zeker als het om oudere mensen gaat die alleen wonen, die wel hospita willen zijn. Maar officieel moeten we mensen zoveel mogelijk verleiden om naar een kleinere woning te verhuizen als ze te groot wonen.” Ook Nynke Engelhard van het programma Huisvesting kwetsbare groepen van de gemeente Amsterdam denkt dat Onder de Pannen potentieel heeft. “Ik werk nu zo’n 20 jaar met dak- en thuislozen. Eerst bij de screeningsbalie aan de Jan van Galenstraat en nu als projectleider preventieve aanpak. Kwetsbare groepen krijgen urgentie bij het vinden van een woning of een plaats waar ze met begeleiding kunnen wonen, maar voor deze groep geldt dat niet, terwijl zij ook een heel urgente woonvraag hebben.” “Bij deze mensen willen we voorkomen dat ze zo veel problematiek ontwikkelen dat ze wel onder de kwetsbare doelgroep gaan vallen. Zodra dat gebeurt, is er een heel traject nodig om ervoor te zorgen dat ze hun leven weer kunnen oppakken. En dat risico is bij langere dakloosheid wel groot: probeer bijvoorbeeld maar eens je baan te behouden als je niet weet waar je de nacht doorbrengt, of representatief op je werk te komen als je onder een brug hebt geslapen. Deze
Beleid gemeente Amsterdam Voor kwetsbare Amsterdammers en daklozen kent de gemeente Amsterdam verschillende voorzieningen en opvangmogelijkheden. Vanuit deze noodopvang kunnen deze mensen (onder begeleiding) doorstromen naar een zelfstandige woning. De gemeente heeft aangekondigd de door- en uitstroom vanuit deze voorzieningen te willen verbeteren. Daklozen wachten nu maanden en soms zelfs jaren op een woning. Voor zelfredzame daklozen zijn deze voorzieningen niet beschikbaar, vandaar ook het project Onder de Pannen. De gemeente maakt Onder de Pannen mogelijk voor bijstandsgerechtigden door de kostgangersregeling in te zetten (https://www.amsterdam.nl/ beleidwerkeninkomen/6-middelen/6-2-inkomen-0/62-3-aanmerking/6-2-3-11-pannen/). De bijstandsgerechtigde mag per maand in totaal maximaal 355 euro houden (65-plussers: 290 euro) wanneer hij een kostganger in huis neemt. Voor dat bedrag moet hij wel zelf de - naar alle waarschijnlijkheid - hogere elektriciteits- en verwarmingsrekening betalen. Ook moet hij ervoor zorgen dat er genoeg voedsel in huis is om zijn kostganger te kunnen laten eten.
mensen hebben hartstikke veel perspectief. Die hebben ook echt geen begeleiding nodig bij het wonen. Engelhard is dan ook groot voorstander van Onder de Pannen. “De Regenboog Groep pakt dit heel zorgvuldig aan. Dat is denk ik ook de kracht die hopelijk steeds meer zorgt voor goede mond-tot-mondreclame. Dat mensen weten dat het écht veilig en legaal is om op deze manier een kamer te verhuren aan iemand die dakloos is. We horen natuurlijk geregeld over woonfraude en illegale onderhuur, en het is heel goed dat dat wordt aangepakt, maar ik merk dat die berichten mensen soms ook huiverig maken om anderen op deze manier te helpen. Laat mij dan vanuit de gemeente zeggen: als je via Onder de Pannen een kamer verhuurt, dan doe je alles volgens de regels en krijg je daar echt geen problemen mee.”
De droom van De Regenboog Groep:
Wij dromen van een stad waarin plek is voor iedereen. Waarin mensen met rijkdom en mensen in (sociale) armoede door elkaar en met elkaar samenleven en -werken. Waarin we betrokken zijn bij elkaars leven en elkaar versterken. Waar mensen die dat kunnen, zich vrijwillig inzetten om de samenleving te helpen dragen. Waarin de stad ieders thuis is. Waarin niemand zich verloren hoeft te voelen.
10 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 10
13/03/2020 13:21
“Hij was gescheiden en woonde bij z’n ex op zolder” Normaal gesproken is het zo dat de inkomens van mensen die in één huis wonen, bij elkaar worden opgeteld om te bepalen of ze bijvoorbeeld recht hebben op toeslagen of hoe hoog hun uitkering wordt, legt Engelhard uit. Het idee daarachter: als je met twee mensen de kosten moet dragen voor bijvoorbeeld een woning, dan zijn die kosten per persoon lager en heb je per persoon dus ook minder geld nodig. Op die regel zijn een paar uitzonderingen. Zo hoeven inwonende kinderen die studeren niet mee te delen in de kosten. Zonder de regels te hoeven aanpassen, is op eenzelfde manier een uitzondering gemaakt voor mensen die een kamer (ver)huren via Onder de Pannen. “Het is ook niet zo dat Amsterdam iets doet wat in andere gemeenten niet zou kunnen”, zegt Engelhard. “Het enige is dat je snel je recht op
kwijtschelding van gemeentelijke belastingen kwijt bent, maar dat is op te lossen met een deel van het bedrag dat je als verhuurder krijgt.” Ook in andere gemeenten is inmiddels veel interesse voor Onder de Pannen. Het project loopt nu dan ook niet alleen in Amsterdam, maar ook in Zaanstad en Haarlem. Het doel van De Regenboog Groep is verder om een sociaal model te ontwikkelen waarmee ook verder weg gelegen gemeenten kunnen profiteren van hun kennis en expertise. Zo zou ook in bijvoorbeeld Limburg of Drenthe een soortgelijk project kunnen worden opgezet onder dezelfde naam. “Het zou natuurlijk mooi zijn als dit project ook in andere gemeenten komt”, zegt Arnaud. “Als zij concrete plannen hebben, dan zijn wij bereid om onze kennis en ervaringen te delen. De woningmarkt is niet alleen in Amsterdam heel moeilijk. Het zou mooi zijn als al onze ervaringen samen ervoor zorgen dat het project nog beter en efficiënter wordt.” Dat hoopt Nils ook. Hij gunt iedereen een kamer via Onder de Pannen. “Dakloos zijn is een fulltime baan. Je moet heel veel doen: afspraken bij de gemeente, deurwaarders bellen, brieven over schulden verwerken… Daarom is het zó fijn om een plek te hebben. Ik kom hier echt tot rust. Daardoor kan ik steeds vol goede moed aan de volgende dag beginnen en nadenken over de volgende stap die ik moet zetten om er weer bovenop te komen. Dat betekent de wereld voor mij.”
ONDER DE PANNEN 11
Onder de pannen_2020_v1.indd 11
13/03/2020 13:21
DE REGENBOOG GROEP
COLOFON
Vanwege de privacy zijn de namen van de deelnemers gefingeerd
Droogbak 1d 1013 GE Amsterdam
Dit rapport is gemaakt op initiatief van De Regenboog Groep
t. 020 531 76 00 info@deregenboog.org
Tekst: Marianne Lucieer & Malin Kox Foto’s: Merlijn Michon Vorm: Tim van Amerongen
www.deregenboog.org www.hulpvanderegenboog.org facebook.com/deregenbooggroep twitter.com/Regenboog020
© De Regenboog Groep 2020
PRIVACY
12 ONDER DE PANNEN
Onder de pannen_2020_v1.indd 12
13/03/2020 13:21