VE
VERSLAG Nº6 — 10 | 2014 SPRINTSTAD ZAANCORRIDOR
VERENIGING DELTAMETROPOOL ONAFHANKELIJK NETWERK VOOR METROPOLITANE ONTWIKKELING IN SAMENWERKING MET
PROVINCIE NOORD-HOLLAND
SPRINTSTAD WETHOUDERS ZAANCORRIDOR 02.10.2014
SPRINTSTAD ZAANCORRIDOR
WETHOUDERS 02.10.2014
Mobiliteit 2010-2030
Ontwikkeling ruimte 2010-2030 Het spel start deze ochtend in 2014: het masterplan is ingevuld zoals de ambtenaren dat in maart 2013 hebben gedaan en de eerste ronde is al gespeeld volgens het scenario business-as-usual (zie Verslag Zaancorridor #1). Nadat de verschillende ambities naar elkaar zijn uitgesproken wordt er fanatiek begonnen. Het resultaat is niet direct goed: veel gemeentes hebben ingezet op kleinstedelijk woonprogramma, terwijl de vraag naar dit type milieu niet heel groot is. Dit betekent concurrentie en een slecht resultaat voor veel van de stations. In een aantal ronden lukt het de meeste gemeentes om in te zetten op programma waarin ze zich onderscheiden en dat past bij hun huidige kwaliteiten en veranderende netwerkpositie.
De Zaancorridor biedt kansen voor Transit-Oriented Development, door de invoering van Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS) en een groeiende markt naar centrummilieus. Om de nieuwe bestuurders uit de regio inzichten te verschaffen in de kansen die er op de Zaancorridor liggen én om de samenwerking tussen partijen verder vorm te geven is op 2 oktober 2014 de serious game SprintStad Zaancorridor gespeeld. De deelnemers waren wethouders van de gemeenten langs de Zaancorridor, Gedeputeerde Talsma van de provincie Noord-Holland en vertegenwoordigers van de Nederlandse Spoorwegen, Prorail en IenM.
De ambitie van het ov-bedrijf is reizigersgroei en frequentieverhoging. Zij start direct met een behoorlijke aanpassing aan de dienstregeling: de sprinter naar Uitgeest wordt doorgetrokken tot aan Heerhugowaard. Dit betekent dat er op elk station op de corridor minstens elk kwartier een trein stopt waarmee alle andere stations op de lijn te bereiken zijn. Er wordt ook direct een duidelijke keuze gemaakt voor een beperkt aantal IC-stations: Heerhugowaard, Alkmaar, Zaandam, Sloterdijk en Centraal. Castricum protesteert met succes tegen haar intercity verlies: in de volgende ronde stopt daar weer 2x per uur een intercity. Vanuit de motivatie aanbod schept vraag verhoogt het ov-bedrijf de frequentie van zowel de sprinter als één van de intercitydiensten in 2022.
Heerhugowaard, Alkmaar, Zaandam, Amsterdam Sloterdijk en Amsterdam Centraal zetten volop in op (hoog) stedelijk programma. Maar ook Koog Zaandijk kiest voor meer stedelijkheid. Heiloo en Castricum kiezen beiden voor een meer dorps / groen profiel en Uitgeest en Krommenie-Assendelft blijven vasthouden aan het kleinstedelijke programma. De provincie wacht eerst rustig af met het realiseren van regionale voorzieningen, maar haalt dat in de laatste rondes ruimschoots in. Met name in het noordelijke deel van de corridor worden veel bovenregionale voorzieningen gerealiseerd.
Helaas leveren de ruimtelijke ontwikkelingen rondom de stations nog niet genoeg reizigers op om deze frequentieverhoging ook rendabel te maken. Alleen Amsterdam Sloterdijk, Zaandam en Uitgeest eindigen in het groen: ruimtelijke ontwikkeling en reizigersgroei zijn hier in evenwicht met elkaar. Op Heerhugowaard staan door de grote hoeveelheid gerealiseerde voorzieningen de reizigers nog steeds te dringen op het perron, terwijl op de overige stations de reizigersaantallen juist te laag zijn om de extra treinen goed te vullen.
SPRINTSTAD ZAANCORRIDOR
Reizigersgroei en marktvraag Tijdens deze sessie vond een behoorlijke reizigersgroei plaats (127%). De belangrijkste redenen hiervoor waren enerzijds de realisatie van een groot deel van de marktvraag, en anderzijds de aanzienlijke hoeveelheid voorzieningen die de provincie uitdeelde. Bij elkaar zorgden deze regionale voorzieningen voor ruim 1/3 van de reizigersgroei. De provincie ging daarmee over het budget van 2 voorzieningen per ronde heen, maar met resultaat! Ook de grote hoeveelheid aan lokale voorzieningen die werd gerealiseerd zorgde voor een behoorlijke rezigersgroei. Hier kunnen wel vraagtekens gezet worden bij de relatief grote marktvraag naar lokale voorzieningen die binnen deze game is meegenomen. De werkgelegenheid zorgt voor een bescheiden reizigersgroei, omdat een groot deel van de marktvraag bestond uit herstructurering. Het realiseren van woningbouw is belangrijk, maar levert niet direct de meeste reizigers op. Daarnaast zorgt woningbouw voor extra reizigers in de spits naar Amsterdam. Dankzij de behoorlijke hoeveelheid voorzieningen, juist ook in het noordelijke deel van de corridor is er deze spelsessie een tegenspitsrichting geïntroduceerd.
137 ha
104 ha
Wonen stedelijk Wonen kleinstedelijk Wonen dorps Wonen groen
69 ha
Kantoren hoogstedelijk
24 ha
36 ha
14 ha
Voorzieningen stedelijk Voorzieningen kleinstedelijk
4 ha
al tra en m
da
in 2030
Wethouder Stam (Heerhugowaard) in overleg met gedeputeerde Talsma over regionale voorzieningen
Realisatie van de marktvraag naar wonen, werken en voorzieningen tijdens de sessie op 2 oktober. In totaal is 84% van de marktvraag gerealiseerd
NS en ProRail in overleg over de gewenste lijnvoering
Niels Herber Heike Luiten Cees de Vries Tjeerd Talsma Shirin Jaffri Ton Bossink Monique Stam-de Nijs Lisette Henstra Rob Opdam Esther Hollenberg Jan Schouten Addy Verschuren Mirte Rozemond Milko Buter Tjeerd Rienstra Paola Basseluer Thea de Vries
NS NS ProRail Prov. Noord-Holland Prov. Noord-Holland Prov. Noord-Holland Wethouder Heerhugowaard Gemeente Alkmaar Wethouder Heiloo Wethouder Castricum Wethouder Uitgeest Wethouder Zaanstad Gemeente Zaanstad Gemeente Zaanstad Gemeente Zaanstad Gemeente Zaanstad I&M DGB
29.10.2014 Vereniging Deltametropool, Rotterdam
Spelleiders: Paul Gerretsen Miriam Ram
Vereniging Deltametropool Vereniging Deltametropool
SprintStad is een initiatief van Vereniging Deltametropool in samenwerking met TUDelft en Movares
Vereniging Deltametropool is een onafhankelijke ledenorganisatie die door onderzoek en debat de ontwikkeling van metropolitaan Nederland bevordert. Draag bij, word lid! Vereniging Deltametropool Postbus 600 3000 AP Rotterdam +31 (0)107370340 www.deltametropool.nl www.twitter.com/deltametropool
er Am st
m da er
C
Sl o
an
te
rd
da
m
ijk
Overgebleven ontwikkelruimte
Am st
w em
Voorzieningen groen
Za
ijk
jk di aa
-B lo og Ko
-Z og Ko
m
er
m
ve
de W or
ss en -A ie
m en om Kr
Voorzieningen hoogstedelijk
Voorzieningen dorps
er
lft
st ee U itg
tri C
as
5 ha
15 ha
cu m
o lo ei H
Bedrijventerrein
43 ha
52 ha
40 ha
r aa km Al
oo rN
km aa Al
Kantoren perifeer Lichte bedrijvigheid
17 ha
rd
rd aa ow ug rh ee
Overleg en onderlinge afstemming binnen de Zaancorridor is noodzakelijk en gewenst. Zonder een integrale strategie lijken de kansen voor TOD lastig waar te maken. Het is nu tijd om dit ook daadwerkelijk een stap verder te brengen. Dat betekent niet alleen het delen van elkaars plannen, maar daar vervolgens ook conclusies aan verbinden en gezamenlijk afspraken over maken. De provincie neemt het voortouw om nog dit jaar samen met de gemeenten, NS en ProRail een intentieovereenkomst voor de Zaancorridor af te sluiten. Er is behoefte aan een beter beeld van de marktvraag en hoe deze marktvraag kan landen op de corridor. Hoe ziet die marktvraag er nu precies uit? En zijn de huidige plannen voldoende om 50% van de vraag rondom de stations te realiseren, of is daar meer voor nodig? De marktvraag in deze SprintStad-game is gebaseerd op bestaande onderzoeken van Companen (2012) en Plabeka en gaat uit van veel stedelijk programma. In Maak Plaats! is de marktvraag nog gedetailleerder bekeken en vanuit de regio’s op corridorniveau weergegeven. Het resultaat daarvan laat ook een behoorlijke vraag naar centrum-dorpse milieus zien. Woningbouw is belangrijk, maar voor een integrale Zaancorridor-strategie gaat het daarnaast ook om het concentreren van werkgelegenheid en voorzieningen bij de stations: zij zijn belangrijk voor de tegenspits én genereren een aanzienlijk deel van de potentiële nieuwe reizigers. Het invoeren van PHS brengt extra reizigersgroei met zich mee: door de hogere frequentie wordt de trein een aantrekkelijker alternatief op de auto, en zullen meer mensen de trein nemen. Er is nog geen duidelijk beeld van het effect van een frequentieverhoging op de reizigersaantallen. Het is interessant om een ander type lijnvoering op de corridor te onderzoeken. Binnen dit spel is geëxpeerimenteerd met een intercitydienst op een beperkt aantal stations en een hoogfrequente sprinter die alle stations bediend. Een dergelijke metropolitane dienstregeling is echter alleen rendabel wanneer de stationsomgevingen nog verder worden versterkt.
H
•
•
•
•
•
Wonen hoogstedelijk
Uiteindelijk kreeg 84% van de marktvraag ook daadwerkelijk een plek kreeg binnen de ontwikkelruimte op de corridor. Ter vergelijking: in het scenario businessas-usual was dit slechts 56%, tijdens de sessie met de ambtenaren in maart 2013 86% en de wethouders van voor de verkiezingen realiseerden vorig jaar 71% van de marktvraag. Opvallend is dat een behoorlijk deel van het stedelijk woon-programma is overgebleven. Ook de meer perifere kantoren hebben maar voor de helft een plek gekregen binnen deze corridor. Een oorzaak hiervan kan zijn dat niet iedereen het geloof had dat de marktvraag zoals ingevoerd in deze game goed aansluit bij de werkelijkheid.
Colofon
Deelnemers
De belangrijkste bevindingen van deze SprintStad sessie op een rij:
WETHOUDERS 02.10.2014
SprintStad@deltametropool.nl www.SprintStad.nl
4.360 2.117 2.373
4.264 2.570 2.114
2.050
1.834
Stelling van Amsterdam
+ 750
2010
2010
2018
2022
2026
2014
2018
2022
2026
Ambtenaren 19.03.2013
2014
6.111 5.354
4.210 3.972
2030
2030
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
2,2
0,8
1
1,2
1,4
100.000
125.000
150.000
175.000
200.000
225.000
250.000
100.000
125.000
150.000
175.000
200.000
1,8 1,6
225.000
250.000 2
2,2
3.990
3.370
2.626
2.708
2014
2014
2022
2018
2022
Business-as-usual
2018
2026
2026
2030
2030
15.109
9.858
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
2,2
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
2,2
50.257
31.272
Wethouders 28.10.2013
7.378
5.913
28.249 10.722
8.923 3.781
3.476
3.390
5.646 3.134
5.217 3.118
2022-2026 2026-2030
91 ha 92 ha
+ 000
2030
2010
Grachtengordel
7.432
5.912
+ 375
38.264 17.260
43.869 18.434
gemeente AMSTERDAM
22.302
21.644
Optimalisering ov-gebruik door betere spreiding van reizigers over de stad. Ontwikkelen van het stationsgebied en optimale profilering daarvan
AMSTERDAM CS (Grootstad)
16.835
8.255 13.059
7.672
Realisering van het plan in samenhang met de omgeving
ZAANDAM (Regionaal Centrum)
3.285
5.951
3.920 2.583
5.136 + 25
aantal reizigers vanuit het invloedsgebied (1200 meter)
aantal werknemers/bezoekers - 0,25 reizigers per werknemer/bezoeker
aantal woningen in invloedsgebied - 2,3 inwoner per woning - 0,15 reizigers per inwoner
4.646
samenhang met de omgeving
2030
2010
door provincie gerealiseerde regionale voorziening met extra reizigers (bezoekers)
2030
2010
ambitie spelsessie
UNESCO werelderfgoed
STATIONSNAAM (knooppuntmilieu in SprintStad) resultaat ruimte 1 2 3 4 5 na ronde
KOOG ZAANDIJK (Poortkwartier)
4.992
5.217
samenhang met de omgeving
WORMERVEER (Centrumdorp)
2018-2022
38 ha
Ecologische HoofdStructuur + Natura 2000
2014-2018
2010-2014 263 ha
76 ha
Prognose op basis van inventarisatie bij de gemeenten en provincie. Totaal 560 ha.
ONTWIKKELGEBIEDEN lokaties, capaciteit en fasering
+ 500
+ 750
Resultaten van de ov-speler in 2030. Dankzij de frequentieverhoging van zowel de sprinter als de intercity is de ov-bereikbaarheid van alle stations verbeterd. Maar de blauwe kleur bij veel van de stations laat zien dat de ruimtelijke ontwikkelingen niet voldoende zijn meegegroeid. Deze dienstregeling is nu nog onrendabel. Dit vraagt om een nog verdere versterking van de stationsomgevingen bijvoorbeeld door het toevoegen van extra programma en het optimaliserem van de ketenmobliteit.
Realiseren van het plan, meer viariatie door het toevoegen van woningen en betere verbindingen met het groen
inwoners werknemers & bezoekers Reizigers (index 2010)
2010
2010
2.045
2.318
AMS SLOTERDIJK (Metropolitaan Centrum)
6.129
6.169
samenhang met de omgeving
4.073
4.088
Schermer Beemster
7.124
6.864
Stedelijk woonmilieu met maatschappelijke voorzieningen in de directe stationsomgeving
+ 25
6.984
4.495
Samenhang met de omgeving en optimalisering ov-gebruik van het station
HEERHUGOWAARD (Buitenstad)
gemeente HEERHUGOWAARD ALKMAAR NOORD (OV Kwartier)
Haven Amsterdam
6.167
4.145
gemeente ZAANSTAD
7.025
6.765
Optimalisering ov-gebruik. Samenhang met de omgeving en realisering van het plan
HEILOO (Centrumdorp)
KOOG BLOEMWIJK (Poortkwartier)
20KE contour
8.772
8.462
Meer info en verslagen op www.deltametropool.nl/nl/zaancorridor www.sprintstad.nl
Resultaten van SprintStad spelsessies
100.000
125.000
150.000
175.000
200.000
225.000
250.000
100.000
125.000
150.000
175.000
200.000
225.000
Wethouders 02.10.2014
Ambitie provincie: Voorzien in de regionale woonbehoefte en gebruik maken van de diversiteit op het traject
250.000
KROMMENIE ASSENDELFT (Poortkwartier)
gemeente UITGEEST
gemeente ALKMAAR
Resultaten van de spelsessie met de wethouders op 02.10.2014
Zaancorridor
Realisering van het plan in samenhang met de omgeving
1.278
1.238
+ 50
4.464
4.418
Ambitie vervoerder: Reizigersgroei en frequentieverhoging. Aanbod schept vraag!
IJmond
+190
UITGEEST (Poortkwartier)
Realisering van het plan, voorzien in extra woningbouw (meer dan nu in de plannen is opgenomen)
duinen
gemeente CASTRICUM
+190
+ 100
+ 50
11.171
8.007
CASTRICUM (Centrumdorp)
19.549
18.301
gemeente HEILOO
10.976
9.946
Divers stedelijk knooppunt met een stedelijk woonmilieu en hoog voorzieningenniveau (commercieel, recreatief)
Doorzichten naar bos/duinen behouden en recreatie en toerisme uitbouwen. Intercity-verbindingen behouden ivm de functie als forenzengemeente
+ 1715
+ 50
+ 700
ALKMAAR (Regionaal Centrum)
Rijkswe g A9