Ortzadar140614

ortzadar larunbata, 2014ko ekainaren 14a. 360 zenbakia

euskal kulturaren kolore guztiak

KALIFORNIAN, NOKAZ KANTUAN Mikel Markezek bat egin du bira batean emakumezko hirukotearekin -- 4-5. orrialdeak --

BERTSOEZ GAINDIKO GIZAKI XUMEAZ Xalbadorren alderik ezezagun eta pertsonalena agertu du Mixel Itzainak liburu batean -- 7. orrialdea --

deia.com

02 // Ortzadar

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA ·

musika & bertsolaritza

IRUÑEA

lako eta beraz, kontzientzia mugitzeko erabiltzen dugulako”, argitu du.

BUELTA HANDIRIK EZ Diskoa kaleratzeko une egokia dela ikusi dute Tximeleta taldekoek. Zatoren esanetan, ez diote “buelta handirik eman”. Esan bezala, orain arte bertsioetan oinarritu dute beren lana, baina horri beste buelta bat ematea erabaki zuten eta hortik abiatu zen ideia: “Disko bat kaleratzeak denbora asko eskatzen du, orain arte ez genion horri behar bezalako denborarik eman eta aurten hori egiteko denbora hartu dugu”.

Jarraitzen du esanez taldearen proposamena izan dela diskoa argitara eramatearena, baina jendeak ere erabaki horretan lagundu duela: “Jendeak askotan eskatu digu gure kantuz osatutako diskoa ateratzea”.

Plazak dantzan jartzeko prest

“Gure filosofia da jendea mugiaraztea, baina plazak aldarrikapenerako lekuak ere badira”. TXIMELETA TALDEA

UXUE RAZKIN

Tximeleta Taldeak ‘Mugitu!’ disko berria aurkeztuko du hilaren 21ean Txantreako Armonia Peñan (Iruñea). Euskal Herriko bertsolariek idatzitako abestiek osatzen dute diskoa, horien errekonozimendua lortzeko asmoz

TT

XIMELETA plaza taldeak pauso berri bat eman du bere ibilbide musikalean.

Elkartu zirenetik, Euskal Herriko hainbat plaza alaitu dituzte askotariko taldeen bertsioekin, baina orain beren lehendabiziko

diskoa emango dute argitara. Mugitu! izenburua ezarri diote diskoari eta Euskal Herriko hainbat bertsolarik idatzitako kantek osatuko dute proiektu berria: “Gure helburua zen nolabait errekonozitzea bertsolariek euskal musikagintzan daukaten pre-

sentzia”, adierazi du Mikel Mundiñano Zatok (trikitilaria eta ahotsa).

Guztira, hamar kantuk osatzen dute disko berria. Zatok azaldu duenez, Tximeleta hasi zenetik, beste taldeen bertsioak egin dituzte. Baina, argi-

itzulpenak - hizkuntza aholkularitza - papergintza 944 480 000

posta@artez.net

www.artez.net

tzen du aurretik grabatutako lau kantu bazituztela eta horiek osatze aldera, beste sei egiteko aukera heldu zitzaiela: “Orain arte hainbat talderen bertsioak egin baditugu ere, disko honetan dauden kantu guztiak gureak dira”. Halere, Kataluniatik ekarritako kantu baten bertsioa ere sartu dute bilduma honetan.

Disko honetan, taldearen esentzia gorde dutela dio Zatok: “Mota askotako estiloak aurkituko ditu publikoak; folk doinuetatik, pixkanaka pop-rockera bideratu daitezkeen soinuetara”. Plaza talde bat baino gehiago direla ere zehazten du: “Gure izaera edo filosofia bada herri batera joan eta jendea mugiaraztea, baina baita ere gauzak aldarrikatzea. Uste dugu plazak aldarrikatzeko lekuak ere badirela”. Hori dela eta, diskoari Mugitu izenburua jarri diote: “Alde batetik, joaten garen herri edo auzoak mugiarazi nahi ditugulako eta bestalde, plaza aldarrikapenerako lekua ikusten dugu-

Zatoren arabera, disko berri hau plazaratzeak euren burua gehiago ezagutzeko beste pauso bat izan da, ez baitute beste xederik bilatu: “Gure helburua ez da honekin kriston salmenta egitea, gastuak kubritzeko adina irabaziko bagenu, konforme geldituko ginen, baina gure burua gehiago ezagutzea izan dugu helburu”. Promozionatzeko beste bide bat dela aitortzen du.

Ez dakite zein izango den publikoak izango duen harrera disko berri honen aurrean, “oso zaila da hori jakitea”. Momentuz, entzun duen jendeak gustuko izan duela dio, “gure helburua da ahalik eta gehien entzutea gure diskoa”.

Etorkizun hurbil batean, printzipioz ez dute beste proiekturik esku artean: “Hau ahalik eta gehien esplotatu nahi dugu, egin dugun lan hori ezagutzera eman, ahalik eta gehienek entzun dezatela diskoa, herri eta txoko ezberdinetara hel dadila. Gure musikarekin batera, ea gu ere Euskal Herriko plazetan mugitzen garen”.

Gertuko gaiak, beti euskaraz

L

ehen aipatu bezala, ‘Mugitu!’ diskoan sartu dituzten letrak bertsolarienak dira: “Zenbat eta zenbat letra egingo zizkieten bertsolariek Euskal Herriko hainbat talderi! Horien errekonozimendua bilatu nahi izan dugu, eta zentzu horretan kokatzen dugu diskoa”, dio ‘Zato’k. Ildo honetatik aipatzen du egindako letra guztiak euskaraz direla: “Gure hizkuntza beti euskara izan da, dena den, ingelesez eta gazteleraz ere egin ditugu abestiak. Baina euskararen alde lanean jarraitzen dugu plazetan ere bai. Letrei dagokienez, euren kezkak, eta oro har, gizartearenak, agertu dituzte, “garai beltzek” iradokitzen dituztenak, alegia. Horretaz gain, jai herrikoien aldeko mezuak ere badaude; hala nola, maitasunari buruzkoak, presoen ingurukoak, gazteriaren aldekoak: “Pixka bat gertuen ditugun gaiak”, argitu du.

Ortzadar //03

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

saski-naski

ATARIA

Hortzeria OO LIVER Twist-enirakurdaiteke. “Janzkiaren boterearen zein adibide ona Oliver Twist gaztea! Ordura arte bere estalki bakarra izan zen mantan bildurik, noble baten edo eskale baten umea izan zitekeen (…).

Baina gero, perkal bata batean bilduta, erabiliaren erabiliaz horitua, sailkatua eta markatua zegoen, (…)–parrokia haur bat–hospizioko umezurtza– umila, goseak erdi hildako esklaboaeskumuturrak lotu eta munduak jipoitzeko, denek mesprezatua, inor errukitzen ez duena”. Janzkera informazio iturri da, eta berau inkontzienteki eman dezakegu, edo kontzienteki.

SALDUENAK

Estetikaren erabilera kontziente eta subertsiboaren adibide Omarren eszena batena da, The Wire telesailean narkotrafikatzaileei osten dien lapurrarena. Epaiketa batetara joan behar duen batean dirua ematen diote okasiorako bere ohiko arropa baino egokiagoa eros dezan, eta gutxienez gorbata jar dezala eskatzen diote; halaxe agertzen da, gorbataz, baina betiko txandalaren gainean lotuta. Paradoxa komikoak ere sortzen ditu arropak. Donostiaren monarkikotasunari kritika titulartzat utzi zuen gure idazleak berri-

UXUE APAOLAZA

paper baten azaletik begiratzen zigun, besoetan lagunak seinalatu zidan Burberry etxeko trend coat bat zuela (etiketa ez dut garbi-garbi ikusterik lortu, markakoa ez bazen, imitazio bat, efektu estetikoa mantentzen zuena); marka hori Erresuma Batuko errege-etxearen hornitzaile ofiziala omen da Isabelek, eta gero Carlosek, hala izendatuta.

Azken aldian espainiar plaza publikoan proposamen estetiko mordoa egiten ari dena Podemos partidu politiko berria da. Komentarioak partiduaren buru mediatikoenaren mototsarekin hasi ziren, Pablo Iglesiasena, bere alkandorekin eta arropa Alcampo-n erosteko ohiturarekin. Baina beharbada horiek dira joko politikorako inkontzienteenak; ez hemendik aurrera.

Josi estilistari entzun nion patriotismo berri baten ikur denez, janzki erregionalak eraman behar lituzkeela Iglesiasek (hemen barre egiteko gai izango ez diren abertzaleek, tapatu begiak); euskal kaikua edo manta zamorarra. Ez du hortik jo, bai patriotismo berri batetik agian, sinpatikoagoa; telebistako interbentzioetan espainiar errepublikaren poloa jantzi izan du, futbol selekzio espainiarra-

Fikzioa

ren kamiseta errepublikanoak egiten dituzten markakoa, salmentak igo omen dituena publizitate horri esker; sinbolo nazional indartsua da selekzioa Espainian, geratzen zaien bakarra agian.

Badute beste ezaugarri estetiko bat Podemosekoek; direla esaten dutena dirudite; Teresa Rodriguez sinesgarria da eskola publikoko andereñotzat, Madrileko marea berdearen kamisetaz, baita gorbatadun Villarejo ere fiskaltzat, edo Monedero Zientzia Politikoetako irakasletzat. Ez dira okasiorako politikoz mozorrotu, ez dirudite politikoak, hiritarrak baizik.

Pozten nau estetika sinbolizatzaile berriak, edukiak janzten dituztela dirudielako espainiar herritarren ikurra berriro hortzeria izaten ari den honetan

Pozten nau estetika sinbolizatzaile berriak, edukiak janzten dituztela dirudielako espainiar herritarren ikurra berriro hortzeria izaten ari den honetan, azken aldian zuri zuritu ziren klase ertaineko horiek atzean utzita; behin Carlos Herrera eta bere kolaboratzaileek barrez komentatzen zituzten antzinako hortzeriak, lotería irabazleen irudietakoak, Espainiako auzo langileetan; orain Marokoko merkatuetan igual-igualak ikusten ei dituzte. Hortz okerrak, hortz horiak, belztuak, hautsiak… (Erreparatu diozue Pablo Iglesiasen hortzeriari?).

Ez Fikzioa

1. Nevadako egunak

4. Azken afaria

1. Hiztunpolisa

Bernardo Atxaga. Pamiela.

Xabier Montoia. Susa.

Jon Sarasua. Pamiela.

2. Ez zen diruagatik

5. Inon ez, inoiz ez

Ana Jaka. Elkar.

Iban Zaldua. Elkar.

3. Martutene (e-book)

6. Hutsaren itzalak

2. Lehen Mundu Gerra eta Euskal Herria

Ramon Saizarbitoria. Erein.

Jon Arretxe. Erein.

4. Gorbeialdeko sendabelar tradizionalak Gorka Menendez. Ediciones Beta III Milenio.

5. Haur kantak...

Eneko Bidegain. Elkar.

Euskal kantuzaleen elkartea/Gara. Astero.

3. Egiari zor

6. E.H-ren historia laburra

Iulen Madariaga. Erein.

Iñaki Egaña. Txertoa.

ITURRIA: Elkar.

ERAKUSLEIHOA

ZALDI EROA

NARRAZIOAK

ELEBERRIA

‘Amodioaren martirra’

‘Egunsentiko argia’

Ernest Daudet. Elizetxe (itzul.). Xabier Altzibar (sarrera, edizioa, hiztegia...). Euskaltzaindia.

422 orr. 14,25 euro.

Toti Martínez de Lezea. Koro Navarro/ Rosetta Testu Zerbitzuak (itzul.). Erein.

280 orr. 10 euro.

Bertutez beteko Itahisa deritzon nobela erromantikoa antzineko obsesioa ‘Amodioaren martirra. Dolores, emazte bat berthutez bethea’ Ernest Daudetek (1837 - 1921) idatzitako eleberri erromantikoa da. Edizio honetan, Xabier Altzibarrek lanaren edizio kritikoa eskaintzen du. Horretaz gain, lanaren hiztegia gehitu eta gaur egungo euskara moldatu du euskaltzain urgazleak. Euskaltzainak izeneko bilduman, euskaltzain izan diren eta direnen obrak eta eurei buruzko azterketak argitaratzen ditu Euskaltzaindiak, beste hainbat egileren lanak alboratu gabe.

Hamabost urtetik gora etxetik kanpo eman ondoren, Julian Zautuola bere jaioterrira itzuli da. Gizon diruduna da orain, eta, hala, gurasoen baserria zaharberritu eta bailarako neska batekin ezkondu da: Inexarekin. Alabaina, Julianek bihotza mindua du, obsesionatua dago maite izan zuen eta oraindik ere maite duen emakumearen oroitzapenarekin eta ez da gauza bere emazteak eskaintzen dion guztia estimatzeko. Itahisa da emakume haren izena. Itahisa da obsesioaren izena...

GAZTE LITERATURA

‘Karlisten altxorra’ Gaizka Arostegi. Julen Ribas (ilus.). Elkar.

140 orr. 16,50 euro.

Balio handiko altxor baten bila: amodioa Alex Baztango familia batengana bidali du aitak udako oporraldian; ikasturte osoa alperrik galdu baitu.

Ohiko girotik kanpo egun batzuk ematea ongi etorriko zaiola uste du, hau da, Irati eta bere amaren etxean.

Hasieran, Alexek erabat zapuztuta onartuko du egoera. Ustekabean, baina, bere burua abentura kitzikagarri batean murgilduta ikusiko du.

200 urte lehenago galdutako altxor baten bila jartzea tokatuko zaie bi lagunei, eta bide batez beste altxor baliotsuago bat aurkituko dute...

Editorial Iparraguirre S.A. Zuzendaria: Bingen Zupiria Ardura: Iñaki Mendizabal Elordi (mendi@deia.com) Koordinazio lana: Amaia Santana (asantana@deia.com) Diseinua: Jesús Santamaría Maketazioa: Naroa Etxebarria Zuzenketak: Iratxe Gaztañaga Portada: Ander Egiluz Beramendi Lege Gordailua: BI 1720-06

Gehigarri honek Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza jaso du

04 // Ortzadar

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

musika

Tradizioa kantatuz, aurrerabiderantz

Mikel Markez eta Noka, Los Angeleseko UCLA unibertsitatean.

ANDER EGILUZ BERAMENDI

ANDER EGILUZ BERAMENDI

Kaliforniako Noka musika taldeak euskaraz, nokaz hain zuzen, abesten ditu euskal kantu herrikoiak.

Eguneratuak eta filosofia argi batekin: “Emakumeei ikusgarritasuna ematea”

N N

OKAREN kantak entzutean normala da Hiru Truku burura etortzea.

Ruper Ordorikak, Bixente Martinezek eta Joseba Tapiak abesti zaharrak bildu eta, berbaera errespetatuz, geureganatu zituzten, aire berriz. Antzeko zerbait gertatzen da Kaliforniako hiruko euskaldun hau abesten hasten denean: garai bateko emakumeen kontuak kantatzen dituzte, ezin gustu hobez bilbatutako ahots gozoekin eguneratuta eta, azpimarragarriena dena, noka forma darabiltenak, gehientsuenetan.

“Gizonezkoek elkarri zuzentzeko euskara, toka, bizirik dago, baina noka desagertzen ari da. Nolabait, bada erreputazio txarra hartu duelako. Emakumeentzako euskara izatetik sorginekin lotzera igaro zen, emakume basatiekin, eta hasieran ez zeukan inolako konnotaziorik”, azaldu du Begoña Echeverríak.

Berarekin batera, Andréa Bidartek eta Cathy Petrissans-ek osatzen dute hiruko berezi hau. Taldeak Chinon du sorlekua, Los Angelesetik ordu bi eskasera dagoen hiri txikian.

Txikitatik dira lagun min. “Familia

ez garen arren senide sentitzen gara”, dio Bidartek. Hamaikatxo istorio bizi izan dituzte batera, horietako asko kantuarekin lotutakoak. Chinoko euskal komunitatean hazi eta hezi ziren, musikaz inguratuta, hiruren aitek abestea “maite zutelako”, Bidarten berbetan.

Cathyren amaren familian ere abeslari fin bat baino gehiago ei zegoen eta Andréaren eta Begoñaren aitonak “kantari iaioak” ere ziren, taldeko gazteenak oroitu duen legez.

Andréaren aitaren lagun baten ideia izan zen hiru neskek taldea osatzea.

Kantu bat ingelesez grabatu nahi izan zien, gerora beste hainbat idatzi eta diskoa osatzeko. Baina lehen abesti hura entzun eta gero planak aldatu ziren: “Gehiago grabatzera animatu gintuzten, baina euskaraz”, azaldu du Bidartek. “Orduan sortu zen Noka”, 1990. hamarkada bukaeran.

Ordutik hona bi disko grabatu dituzte: Noka, abesti herrikoiez osatuta, gehien bat; eta Nokatu (ingelesarekin hitz jokoa eginez: Noka Two).

Azken honetan beraiek idatzitako sei kanta ere sartu zituzten. Orain,

hirugarren diskoan daude lanean, baina oraindik ez dakite noiz aterako duten. Izatez, Andréa eta Begoña Chinon bizi badira ere, Pennsylvaniara ezkondu zen Cathy, bere jaioterritik 4.000 kilometro baino gehiagora dagoen herri batera. Baina distantzia, antza, ez da arazoa: “Uste dut batzen garenean askoz hobeto egiten dugula lan, hobeto aprobetxatzen dugula denbora”, esan du atzerriratutakoak.

MUNDU IKUSPEGIA Beren arbasoen jatorriak, gurasoen ogibideak, hazten ikusi zituen herriak… denak

Ortzadar //05

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

musika

du eragina hirukote honen mundu ikuspegian. Nafarroa Beheratik joan ziren Ameriketara Cathyren aita eta ama eta frantsesaz eta ingelesaz inguratuta hazi zen bera. Andréaren birraitona eta birramona izan ziren, Bidartarren artean, mendebalderako bidea egin zutenak, Nafarroa Beheratik ere. Begoñaren gurasoak, bestalde, Nafarroa Garaitik abiatu ziren, Baztan aldetik.

Ederto egiten du euskaraz Begoñak, “hori izan baita neure etxeko hizkuntza”, dio. Cathy, ordea, ez da euskaraz ongi komunikatzeko gai, nahiz eta hobetzen doan, taldekideen hitzetan. Eta tartean, erdibidean, Andréa: laugarren belaunaldiko euskalduna izanda oso ondo egiten du euskaraz, esfortzua egin behar duela aitortzen duen arren. “Ikaragarri gustatzen zait musera jolastea eta, horrela, kartekin, euskara asko ikasi dut. Gizonezkoak eta emakumezkoak, denak euskaraz, hika eta noka”, azaldu du. “Hizkuntza maite baduzu, erabil dezakezu”, bota du.

Baina musak ez dio bakarrik lagundu euskara bere baitan mantentzen, “emakumeen kontu pila bat ikasi ditut beraiekin berbetan”.

Agian horrelako esperientzietatik datorkie generoarekiko eta emakumeen egoerarekiko intere-

sa. Badu, izatez, Andréak emakumeak, euskara eta noka batzen dituen anekdota bat. Aurrekoan, ezaguna zuen gizon batek galdetu zion: “Zer diozu?”, euskara garbian, eta berak erantzun: “Ongi, eta hi?”. “Ez, ongi eta zu?”, zuzendu zion gizonak. “Molestatu zion antza, neure hikak”, azpimarratu du. Hortik denbora batera, hileta elizkizun batean, gizon bera hurreratu eta, zuzenean, galdetu egin zion: “Zer dion?”, eta Andréak, pozarren, “ongi, eta hi?”, arrapostu.

FEMINISTAK Beren burua feministatzat duten galdetuta, aho batez erantzuten dute: “Bai”.

“Gaur egunean, gizonezkook eta emakumezkook ez ditugu eskubide berak”, gehitu du Begoñak.

“Askotan [feminismoa] kontzeptu negatibotzat hartzen da eta ez dugu ulertzen, berdintasuna baita bilatzen duguna, ez besterik”.

“Euskal kulturan gizonezkoak dauka pisu handiena. Emakumeak ez dira abestietan agertzen, ez ditugu ekitaldi publikoetan eta botere guneetan hain usu ikusten. Horregatik nahi dugu fokua hor jarri, emakumeei buruz abestuta eta, gainera, nokaz. Estereotipoak apurtzen

saiatzen gara ere, kanta guztietan emakumeak ez baitira onak, prestatzen gauden hirugarren diskoan baditugu abesti batzuk non emakumezkoak ez diren bereziki zintzoak. Euskal emakumeen aniztasuna erakutsi nahi dugu”, azaldu du Begoñak.

MIKEL MARKEZ KANTAUTORE ETA ABESLARIA

“Kultura batek hamaika adar ditu eta ezin da guztiengatik batera borrokatu, gu kontu honetan zentratu nahi izan dugu”, argitu du Cathyk. Baina euskaraz abestearen erabakia ere bada jarrera argi bat; Euskal Herrian baldin bada, zelan ez da Ameriketan izango, bada? “Badaude euskal eszenan ingelesez dihardutenak beraz, zerbait desberdina eskaini nahi izatekotan, geure esperientzia amerikarra izango da. Ez dugu zertan ingelesez abestu”, argitu du.

Aipatutako euskal eszena nahiko ondo ezagutzen dute, gainera.

Bereziki Andréak, udaro baitoa Euskal Herrira eta Kalakan taldeko Thierry Biscary duelako lehengusu. Hirukote moduan, Kepa Junkeraren Herria diskoan hartu zuten parte. Horrez gain, Andréak, Mikel Markezen Indar bat dabil hor azken lanean abestu du ere bai.

“Badaude euskal eszenan ingelesez dihardutenak; geure esperientzia amerikarra da. Ez dugu zertan ingelesez abestu”

“Niri orain gehien gustatzen zaidana ahotsetara kantatzea da”

A

EBetatik ibili da kantuan Mikel Markez, bi aste luzez, Nokarekin batera.

“Esperientzia ederra” izan da oreretarrarentzat Nokez Tour legez bataiatu duten bira.

Zer sentitzen duzu ‘Nokez Tour’ honekiko?

Polita da kantari bezala egiten duzuna Euskal Herritik kanpo azaltzeko aukera izatea. Eta pertsona bezala, ere, aukera bikaina da Ameriketako euskaldunengandik ikasteko.

Euskal Herritik kanpo abestea eta diasporan abestea gauza desberdina izan behar da.

Diasporako lagunak zinez bihotz zabalak dira. Lehen aldiz Idahon kantatu nuen, 1995eko Jaialdian.

Oso gaztea nintzen orduan eta hiruzpalau kantu baino ez nituen eman. Kalifornian berriz, orain lau urte izan nintzen Erramun Martikorenarekin eta izugarri gozatu genuen ere bai.

Nokarekin egin duzu bira. Amerikarrak, euskaraz abesten.

Txikitatik dira lagun min Cathy Petrissans, Andréa Bidarte eta Begoña Echeverría. A.E.B.

Eta nokaz, gainera! Harrigarria eta pozgarria da, aldi berean. Bitxia da nola, Euskal Herrian, hizkuntzak

generoaren baitan duen ñabardurari arreta ez zaion jartzen eta, Nokak, Ameriketan, nola aldarrikatzen duen.

Zelan ezagutu zenituen?

Erramunek eman zidan disko bat eta berehala ulertu nuen Euskal Herritik hain urrun euskaraz kantatzearen garrantzia. Gure hizkuntzaren ondarea da noka, gainera.

Eta kantu herrikoiak molde berrian ematea baino gauza iradokitzaileagorik ez dago. Kantu zaharrek aurrera egiten badute garai berrietarako molde berriak aurkitzen zaizkielako da.

Aberasgarria da, beti, sortzaileen arteko elkarlana.

Dudarik gabe eta, niri, orain, gehien gustatzen zaidana ahotsetara kantatzea da eta Nokarekin aukera bikaina dut. Elkarlanean jarraituko dugu.

Erramun Martikorenak zabaldu zizun Ameriketako bidea. Nori irekiko zenioke zuk?

Patxi Saizi, esango dut. Euskal Herrian egin diren kantu ederrenetariko batzuk berak egin ditu.

Gozatuko luke berak eta euskal amerikarrek ere bere musikaz disfrutatuko lukete.

06 // Ortzadar

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

poesia

DONOSTIA

UNAI BAZTARRIKA INGENIARIA ETA IDAZLEA

“Ezezaguna zitzaidan mundu baten zertzeladak ezagutu ditut” Erronka pertsonal baten ondorioa omen da ‘Ezinbestean’ (Erein) poesia-bilduma.

Erantzunik gabeko itaunak formulatzen eta “bidearekin” disfrutatzen duen ingeniari beasaindarra dugu Unai Baztarrika AINHOA LORES

BB

LAS de Otero poesia saria jaso zuen Unai Baztarrikak (Beasain, 1982) abenduan Arrakalak proiektuarekin, orain Ezinbestean izenburupean argia ikusi du lan horrek, bere aurrenekoa. Ingeniaria dugu ofizioz, afizioz aldiz idazlea, “bizitzan jarritako erronka nagusienetako bat” da idazketa berarentzat.

Espontaneoki sortutako poemak direla esan daiteke, baina sakonean sumatzen da zerbait dutela komunean. Lotzen dituen hari bat.

Liburuaren bizkarrezurra epe laburrean idatzitakoa da eta giro hori antzematen da poemetan, itotasun puntu hori dute poema askok. Bestalde, errepikatzen diren irudiak badaude: hormak, pitzadurak, arrakalak, euria, behaketa... Fragmentarioa izan da idazketa eta idatzi nuenean ez nuen liburu oso baten ideia buruan. Ez nuen gaia izan jomuga, idazketa bera baizik, idazteak eraman nau liburu honetan landu ditudan ideia, irudi, egoera eta deskribapenetara.

‘Arrakalak’ proiektuak ‘Ezinbestean’ izenburupean hartu du liburuaren formatua.

Aldaketa behartua izan da, Gotzon Barandiaranen lehen poema liburuaren izenburua ere Arrakalak baitzen. Ideia hori ikusten nuen indartsuena; gure barneko sentipenetan sortzen diren pitzadurak, denboran zehar sendoak ziren usteak erortzean azaltzen direnak. Izenburua aldatzean, liburuari baino nire sentipen bati heldu nion, idazketa beraren muinera joz; hau da, zergatik eta nola idatzi nituen idatzi nituenak. Orduan ohartu nintzen, barruan gorderik eta loturik nituenak zirela paperera eramandakoak. Urte asko igaro dut idatzi gabe eta harrigarria badirudi ere, poema asko erraz atera ziren, hor baleude bezala. Iluna suerta liteke izenburua alde horretatik, baina adierazi nahi nuen idazten hasteak nire bizitzan jarritako mugarria.

Galderak dira zure poema asko, baina ez duzu erantzunik bilatzen. Zeren bila ibili zara orduan?

Bilaketaren bilaketa bat izan dela esango nuke.

Ikasketa prozesu bat ere bai, erronka pertsonala.

Hasieran zalantza egiten nuen gai izango ote nintzen poema-bilduma bat osatzeko, eta azkenean bide bat izan da. Eta bide horretan, kontraesanak, zalantzak aurkitu ditut. Ez dut erantzun zehatzik bilatu nahi izan, gehiago izan dira egoera jakin batzuen deskribapenak. Nolabait, barneko itaun horien formulazioa bera zen bilatzen nuena.

“Zuria izutu, orrialdearen hutsune kalkatuak kikildu, hizki bakartuak ikaratu...”; baina hala ere, idazteko ausardia erakutsi duzu. Zerk eraman zaitu idaztera?

Sua erronka batek piztu zuen, literatura egiteko motibazio artistiko jakinik gabe gainera. Poema sorta bat sortzea zen helburua. Ez nekien nora iritsiko nintzen eta askotan nire burua behartzeak muturreko egoeretara eraman nau. Idazketa prozesua amorragarri bilakatzeraino. Poema askotan hitzekin izandako borrokaz hitz egiten da eta neurri batean hala izan da; hitzik ezin bilatu, zertaz idatzi jakin ez,... Idazten berrikasi dudala esan daiteke eta nire inspirazio bideen bila ere aritu naiz.

Azken finean, nire barnean nituen horiek poema eta estilo jakin batera ekartzeko saiakera izan da.

Liburua berrirakurtzeak gogor egiten zaizula aipatu zenuen behin. Zergatik?

Nire buruari askatasuna eman diot idazteko eta nire bizitzako alde pertsonal jakin batzuk agertu

“

Idazten berrikasi dudala esan daiteke; nire barneko kezkei modu poetikoan eman nahi izan diet bidea”

zaizkit. Fase aldaketa baten ondoren idatzitakoak dira, eta esan daiteke atzera begirako gordin bat ere badela, terapeutikoa baino egungo nire sentipenak indartzeko balio izan dutenak. Hala ere, poesia idatzi dudala argi dut eta helburu estetikoak hor daude; nire barneko kezkei modu poetikoan eman nahi izan diet bidea eta alde pertsonaleko zantzuez gain unibertsalak diren gaiak ere jorratu ditut. Egia da lehen pertsona sarri ageri dela eta zuaren erabilera tranpatia ere badela, ni eta zu poetikoaren arteko desoreka bat badagoela. Distantzia bilatu nahi izan dut idazten ari nintzen horretatik eta. Baina gu bat ere ageri da, gure herriaz eta hemen gertatutakoaz hausnar egin nahi duena.

Blas de Otero Euskara Saria jaso duzu proiektuarekin. Indarra eman al dizu idazten jarraitzeko?

“Poema asko erraz atera ziren, hor baleude bezala”. RUBEN PLAZA

Ez dakit zer gertatuko zen lan honek saririk jaso izan ez balu, baina baliteke inora ez iristea. Hasiberriok behar izaten ditugu halako errekonozimenduak eta gainera, liburua bera argitaratzeko aukera eskaintzen badizute, ez dago kexatzeko motiborik. Ezezaguna zitzaidan mundu baten zertzelada batzuk ezagutzeko aukera eman dit honek eta etorkizunerako indarra ere bai, noski.

Idazten jarraitzen dut, nahiz eta oraindik ez diodan nire buruari helburu jakin bat ezarri. Baditut poema batzuk baina oraingoan, gehiago landu nahiko nituzke argitaratzeko saiakera bat egin aurretik. Prosazko proiektu bat ere badut esku artean eta horri heldu nahiko nioke egunen batean, baina nire lehentasunak beste batzuk dira eta ez dut presarik helmugara iristeko. Bidean ere goza daitekeela pentsatzen dut.

Ortzadar //07

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

bertsolaritza

Goiko ezkerreko irudian, Xalbador oroigarria jasotzen, bere omenaldi egunean, 1976an. Egun hartan bertan hil zen bertsolaria, ordu batzuk geroago. Lerro hauen gainean, Joxean Artze, Leonie (Xalbadorren emaztea) eta Xalbador, etxe atarian. ELKAR

Xalbador bertsolaria, Fernando Aire gizakia Urepeleko artzainaren hurbileko ikuspegia eman du Mixel Itzainak liburu batean

I

PAR Euskal Herriko bertsolarien artean maitatuenetakoa da Xalbador eta, agian, baita ezagunena ere, Amets Arzallus txapeldunaren baimenarekin. Haren bertso landuek, sentimenduak kantuz azaltzeko gaitasunak, belaunaldi anitzetako entzuleak liluratu dituzte.

Mixel Itzainak, ordea, badaki Xalbador pertsonaiaren atzean, bertso gogoangarrien egilearen atzean, bazela pertsona bat, bere akats eta kezkekin. Xalbador liburuan (Elkar), Urepeleko bertsolariaren alderdi ezezagunena azalera ekarri du Itzainak.

Gaztetatik, Xalbador eta Mixel Itzaina elkarren adiskide izan ziren. Bata bertsolari, bestea saioak antolatzen edo gai jartzaile, harreman estua izan zuten. Beraz, Itzainak, nagusiki, bere bizipenak erabili ditu liburuko pasarteak idazteko. “Semeak galdatu zidan nire oroitzapenak batzea –dio Itzainak–, baina laster ohartu nintzen nire oroitzapenen erdi-erdian zela Xalbador”. Bat-bateko bertsoetan zein idatzizkoetan nabarmendu zela agerian utzi nahi izan du Itzainak eta arreta berezia eskaini dio Xalbadorrek berak idatzitako Odolaren mintzoa liburuari, bere obraren une gorena lan horrekin erdietsi baitzuen.

Elkarrekin bizitako guztiak, Xalbador gizakia ezagutzeko balio izan zion Mixel Itzainari. Fernando Aire Etxart Urepelen jaio zen 1920an eta

1976an hil, 56 urte baino ez zituela. Leonierekin ezkondu zen eta lau seme-alaba izan zituzten.

“Xalbador pertsona ez da bertzeetatik nabarmentzen, batez ere urepeldar bat zen”. Jaioterriaz harro zegoela sarri aipatzen da liburuan. Batzuetan gizon “iluna” zela dio Itzainak. Leonie emaztea zenak gogoratzen omen zuen, bertso saioetan besta egin ondoan, egun batzuez triste antzean ibiltzen zela Xalbador, lanerako gogorik gabe. Beste batzuetan, aldiz, kemen handiz jarduten omen zen. Aita Zabalak Odolaren mintzoa idaztera bultzatu zuenean, adibidez, Leoniek esan omen zuen, “gizona kendu zidaten hiru urtez!”. Itzainaren arabera, “gizon ilunaren itxura bazuen ere, bihotz ona zuen”.

Xalbadorren kezkak ziren euskara, jaioterria eta baita fedea ere. Bizimodu xumea zuen, “Xalbadorrenea baserrian irabazi ttipia zen, bera ez zen Amerikan ibili herrikide asko bezala eta xuhurki bizitzera kondenatua zen”. Baserri lanak ez zuen aberastu eta ezta bertsoak ere, Itzainak liburuan agerrarazi duenez. Atsekabeak ere eman zizkioten jendaurreko agerraldiek. Ospetsuena 1967ko Txapelketa Nagusiko finalekoa izan zen, Donostian. Epaimahaiak buruz-burukoa jokatzeko Xalbador aukeratu zuenean, txistua jo zioten entzuleek, haren euskara zail zitzaielako eta beste bertsolari batzuk nahiago zituztelako. Liburuan gertakari haren kontaketa egiten du Itzainak, Xalbado-

DABI PIEDRA

rren ondoan baitzen une hartan, epaile lanetan.

BERTSO LANDUAK Mixel Itzainak miresmena zion Xalbadorri, “hezur eta muinetaraino olerkaria zen!”. Liburuan metaforak azpimarratzen ditu, “errealitateak nola lotzen zituen, gertakarien atzean dagoena hark ikusten zuen”. Gainera, Xalbadorren bertsoetan, “hitz bakoitza ongi hautatua da, ondoko hitzekin lotzen da, artista handi baten lana da hori, hitzen arima adierazten du”.

Euskararen eragile

M

ixel Itzaina Alduden (Nafarroa Beherea) jaio zen 1933an, Xalbadorren etxetik hiruzpalau kilometrora. Bertso saioak antolatzen, gai jartzaile eta epaile lanetan aritua da. Aljerian zela, ‘Eskual Herria’ aldizkaria sortu zuen eta beste hedabide batzuetan ere idatzi izan du.

Euskaltzaleen Biltzarreko presidente ere izan zen. Aurtengo maiatzean, Ohorezko Euskaltzain izendatu dute.

“Errege edo aski ahaltsu banintz, pentsio bat emanen nion Xalbadorri, bere bizitza oso-osoa bertso lanean eman zezan!”, dio Itzainak. Xalbador, ordea, gazte hil zen, 1976ko azaroaren 7an. Egun hartan, Urepelen, omenaldi handia egin zitzaion baina, bihotzekoak jota, ordu gutxira hil zen. Hain zuzen ere, Mixel Itzaina arduratu zen omenaldia antolatzeaz eta, lagunaren heriotzaren berri izan zuenean, damua etorri zitzaion, “neure burua hobendun sentitu nuen, zorigaizto bat gertatu zen egun hartan euskal kulturarentzat”. Inork ezer leporatzen ez ziola ikusita, errudun sentsazioa gainetik kendu zuen Itzainak. Haatik, Xalbadorren emaria etenda, sorkuntza lan zoragarri asko galdu direlakoan dago, “segi zezakeen bertsoen mundua bere altxorrez aberasten”. Idatzi duen liburua omenaldia baino gehiago izatea nahi luke, “helburua betea litzateke, nik hasitako lan xumea beste batzuek segi balezate”.

08 // Ortzadar

azkena

Larunbata, 2014ko ekainaren 14a