KULTURA ETA AISIA
Larunbata, 2010eko Irailaren 4a
Egiazko zenbait pertsonaien bizitzetan oinarrituta dago filma; testigantzak ikaragarri gogorrak dira.
Emakumezko ugari bildu zen Saturrarango espetxean. Une txarrak pasa zituzten, baina adiskidetasun adibide ugari ere badago.
“Asko dakigu Argentinan gertatu zenari buruz baina oso gutxi dakigu hemengo haur lapurretez”.
Ortzadar \\ 05
“Ez negarrik egin, egin behar duzuena gu ez ahaztea da”, esaten du pelikulan preso ohi batek.
Gerra Zibilean eta gerra ondorengo garaian Saturrarango kartzelan hartutako hainbat irudi. Ondarru eta Mutriku artean zegoen espetxean emakumeak beren seme-alabekin bizi ziren oso baldintza penagarrietan . Argazkia: Ortzadar
Saturrarango espetxea
Testigantzak, liburu batean
Mutriku eta Ondarroa artean kokatutako espetxea 1938 eta 1944 urteen artean egon zen irekita eta epe horretan 3.600 emakume inguru igaro ziren bertatik, Estatu osokoak eta baita atzerrikoak ere. Epe horretan 177 lagun hil ziren guztira, Filma prestatzeko egindako 120 emakume eta 57 haur, Xabier Basterretxea artxibozain eta ikerlariak bildutaelkarrizketak testigantza aberatsa ko datuen arabera. Basterretxeak eta Arantza Ugartek Mutrikuko historia idatzi osatzen dute eta, zinemarako zuten udalak emandako beka baten laguntzaz eta preso ohi asko elkarrizketatu fikzioaren hautua egin ondoren, zituzten Saturrarango espetxearen historia berreskuratzeko. “1.500-1.400 inguru Baleuko ekoiztetxeak dokuegoten ziren batera, eta han zegoen lekuarekin askotxo da”, azaldu du Bastementazio hori beste bide rretxeak. “Asturiana batek kontatu zigun berak ez zuela umerik ikusi Saturrarabatetik zabaldu nahi nen, eta 3 urtez egon zen kartzelan. Berak zeukan lo egiteko lekua, eta “Gertatu zena izan du. Ekimen hantxe inguruan egoten ziren egun guztian. Metro eta piko izango da”. Hauoso gogorra horren emaitza da rrak baziren, eta asko, baina hor ez dago zenbaki zehatzik. 1940ko abenTtarttalo argitaduan egin zuten zentsoaren arabera, 161 ume zeuden, “baina urte horretan izan zen eta letxeak urriaren epidemia handi bat izan zen eta uztaila-iraila bitartean 40 bat ume hil ziren, larria da inork hasieran kaleratuko orduan, 1940an bakarrik 200 bat izango ziren”, Basterretxearen esanetan. ez ezagutzea” duen No lloréis, lo Saturrarango espetxea hotela izan zen lehenago, bainuetxe bezala ireki que tenéis que hacer zuten XIX mende bukaeran, eta 1921ean Elizaren eskuetara pasa zen eta es no olvidarnos libuseminario bihurtu zen. 1938an, gerrarekin, itxi egin zen seminarioa eta rua. Alde batetik, perfil 1938tik 1944ra bitarte emakumeentzako kartzela izan zen. Horren ondoren ezberdineko lau emakuberriz seminario bihurtu zen, eta gero Mutrikuko udalak erosi eta 80ko mezkoen testigantza jasoko du. hamarkadan bota egin zuen. Ez da eraikinaren zantzurik geratzen, baina “Hiru Saturraranen egon ziren, espetxean gertatutakoa gogoratzen duten bi zeinu daude bertan: han preso laugarrena ez, baina kartzelari egondako emakumeen omenez Nestor Basterretxeak egindako oroitarri bat, buruz kontatzen duenagatik oso eta beste oroigarri bat hildako guztien izenekin. interesgarria da”, azaldu du Idoia Arozena editoreak. Halere, liburuak ez da testigantza horietara mugatu nahi eta, Baleukoren ekarpen horri kontestu bat emateko, argitaletxeak Maria González Gorosarri historiagilearengana jo zuen. Berea da liburuaren lehenengo atala, “sarrera historiko mamitsua”, editorearen hitzetan. “XX. mendeko gerrateek Europako emakumeengan izan zuten eragina lantzen du ikuspegi feminista batetik, eta ingurune honetan kokatzen du Saturrarango kartzelako kontakizuna”.
da, agian juxtu emakumezkoak izan zirelako protagonistak, bai alde batean zein bestean”, dio bilbotarrak. Izan ere, emakumeentzako espetxeen arduradunak mesedetako mojak ziren garai hartan, baina hori ez zen presoen mesederako izan, bertan izandakoek erlijiosoen ankerkeria eta bihotzgabetasuna gogoratzen baitituzte. Saturrarandik eta Estatuko beste hainbat espetxetatik pasatako emakumeen testigantzak izan dira gidoia idazteko oinarria, baina historian ahaztuta edo isilpetuta geratu den pasarte hau jakitera eman
nahi bazuen ere, hasieratik proiektu honen apustua fikziozko lan bat egitea zen. Izarren argia ez da dokumentala, baina bertan agertzen diren pertsonaiak eta gertaerak dokumentazio prozesuan agertutako pertsonaia eta gertaerak dituzte oinarri. “Filman ez da Saturraran izena aipatzen, ez genuelako horretara lotu nahi. Baina espetxea eta hainbat pertsonaia benetazkoetan oinarrituta daude. Elkarrizketetan, gertaera zehatzak baino gehiago, sentimendu bat bilatu nuen. Beraien egiaz ongi jabetu nahi nuen, esan nahi zidatenaz, eta esaten zidaten moduaz, eta peli-
kulan egia hori islatzen dela uste dut”. Era berean, Barbara Goenagak antzezten duen Victoria ildo narratiboaren ardatza bada ere, pertsonaia asko eta askotarikoak ditu inguruan. “Pelikula korala osatzen dute, eta horixe nahi nuen: garaiko bizimodu desberdinak azaldu, politikoki konprometituenetik kontrako guztira, bai bando batean zein bestean, zeren mojen artean ere denetarik egon zen”. Aktore talde horretan daude, besteak beste, Itziar Lazkano, Estibaliz Gabilondo, Klara Badiola, Teresa Calo, Amaia Lizarralde, Garbiñe Insausti, Sara Cozar, Aitor Bel-
tran eta Patxi Santamaria. “Aukeraketa prozesua luzea eta gogorra izan zen, baina oso kontentu nago: aktore-taldea bikaina da eta guztiek oso lan ona egin dute, gizonezkoek ere bai, gutxi badira ere”, gehitu du zuzendariak. orren ondoren berriz seminario bihurtu zen, eta gero Mutrikuko udalak erosi eta 80ko hamarkadan bota egin zuen. Espetxean gertatutakoa gogoratzen duten bi zeinu daude bertan: han preso egondako emakumeen omenez Nestor Basterretxeak egindako oroitarri bat, eta oroigarri bat hildako guztien izenekin.