Ortzadar011114

. a 1rte8urren

ortzadar u

larunbata, 2014ko azaroaren 1a. 374 zenbakia

euskal kulturaren kolore guztiak

PATXI ZUBIZARRETA

Mende erdia beteta, hasierako ilusioa mantendu nahian dator ‘50’ obrarekin -- 4-5. orrialdeak --

I. MUNDU GERRA, EUSKARAZ Sarraski Handia euskaraz kontatua, Edorta Jimenez idazlearen eskutik -- 7. orrialdea --

deia.com

02 // Ortzadar

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

antzerkia

Euskal antzerkia, ikuslearen gozamenerako ‘Arren ganbara eta emeen sotoa’ tragikomedia estreinatu berri du ATX Teatroak, Iñaki Ziarrustaren zuzendaritzapean

AINTZANE LARRAÑAGA

II

KUSKIZUN berri batekin publikoa aho zabalik uzteko prest dator Iñaki Ziarrusta aktore eta zuzendariaren ATX Teatroa. Arren ganbara eta emeen sotoa antzezlana prestatu du konpainia bizkaitarrak, eta urriaren 17an izan zen estreinaldia Errekaldeko Udal Aretoan.

Obra berri hori “tragikomedia gordina” da, Ziarrustaren hitzetan, eta publikoak “ikuskizunaz gozatzea” espero duela adierazi du.

Luis Riaza madrildarraren testu bat du oinarri Arren ganbara eta emeen sotoa lanak, eta 2012ko ekainean hasi zen prestaketa prozesua. Ziarrustak adierazi duenez, hasteko, “obra egokitu eta egilearekin bildu” zen, haren “oniritzia eta baimena” jaso ahal izateko. Horren ostean, konpainia bizkaitarrak itzulpena egin, antzezlanaren nolakotasuna zehaztu, aktoreak hautatu eta diruiturriak bilatu zituen, besteak beste, eta 2014ko irailean ekin zien entseguei. “Hilaren 1etik 14ra Luhuson (Lapurdi) izan ginen dena prestatzen, eta 15etik 30era, aldiz, Leioan (Bizkaia)”, zehaztu du zuzendariak.

Hilabete luzez burututako lan gogorraren ostean, “kontatzeko modu grotesko, ironiko eta jostalaria duen tragikomedia” aurkituko du ikus-entzuleak, Ziarrustaren aburuz: “Gaia gordina da, botereak indarrean jarraitzeko erabiltzen dituen mekanismoak azaltzen baititu, muturreko matxismoa, elizaren errepresioa eta emakumearen zapalketa ukituz”.

Kontu horiek guztiak irudikatzeko, metafora erabiltzen du ATX Teatroak. “Ganbaran arrak bizi dira: boteredunak, oportunistak eta matxistak; sotoan, berriz, emea, kateatuta”, adierazi du obraren zuzendariak. Egoera horretatik abiatuta, ikuskizun “berritzailea eta ausarta” da konpainia bizkaitarrak aurkezten duena, “publikoak euskal antzerkiaz gozatu dezan”. Ziarrustaren hitzetan, “ikusleak, aktoreak baino, marrazki bizidunak ikusiko ditu, mugitzeko, hitz egiteko

eta keinuak egiteko moduagatik. Gainera, espektakulu honekin ez du aspertzeko denborarik izango”.

AFIZIOA OFIZIO BIHURTUZ ATX Teatroaren hirugarren ekoizpen propioa da Arren ganbara eta emeen sotoa; aurretik, Gabriel-Gabrielle bakarrizketa eta Gnosia kaleko ikuskizuna estreinatu ditu konpainiak. Horrelako antzezlanen atzean jende asko egon ohi da buru-belarri lanean; Iñaki Ziarrusta da, ordea, ATX Teatroaren arima eta burua.

2010. urtean jaio zen konpainia, eta Ziarrusta da kide ofizial bakarra. Gaitzerdi taldean 20 urtez lan egin ostean otu zitzaion ATX Teatroa sortzea, “profesionaltasuna” izanik bere helmuga.

Bide zail horretan, beste lau kide ditu zenbait lanetan laguntzeko. “Aktoreak izateaz gain, jende trebea dira beste zereginetan aurrera egin ahal izateko”, dio konpainiaren sortzaileak.

Talentua soberan izanik, ekoizpen propioez gain, eszenografiak eta zuzendaritza teknikoak ere egiten dituzte ATX Teatroan parte hartzen duten kideek, eta beste konpainien lanetan aktore gisa ere aritzen dira tarteka-marteka, Ziarrustak zehaztu duenez.

Talde bizkaitarrak euskal antzerkia egitea eta arte modalitate horretara jendea erakartzea du helburu, “horretarako langile guztiei behar bezala ordainduta”, zuzendariaren hitzetan. Artistikoki, distopia, antiestetika eta Euskal Herriko tradizioak ikertu eta antzerkian txertatzea ditu konpainiak jomuga. Norbanakoak ere, taldetik at, izan ohi ditu bere helburuak, eta maite duen ofiziotik “bizi ahal izatea” da Ziarrustaren xedea.

Arren ganbara eta emeen sotoa obrari begira amets bat ere badu aktore eta zuzendariak: “Euskal Herriko zazpi probintzietan antzeztu ahal izatea”. 2016ko udaberrira arte, behintzat, biran aritzeko asmoa duela zehaztu du eta, orain arte jasotako deiekin, Bizkaian, Gipuzkoan eta Lapurdin antzezlan horretaz gozatzeko parada izango dela baieztatu du.

Editorial Iparraguirre S.A. Zuzendaria: Bingen Zupiria Ardura: Iñaki Mendizabal Elordi (mendi@deia.com) Koordinazio lana: Julene Larrañaga Diseinua: Jesús Santamaría

Maketazioa: Naroa Etxebarria Zuzenketak: Iratxe Gaztañaga Portada: Roberto Zarrabeitia Lege Gordailua: BI 1720-06

Errekaldeko Udal Aretoan estreinatu zen ATX Teatroaren obra. PABLO VIÑAS

Laino beltzak antzerkiaren zerumugan

E

konomia egoerarik onenean ez dagoela begi bistakoa da, eta antzerkiaren mundua ere ez da errealitate gordin horretatik at gelditu. Iñaki Ziarrustak azaldu duenez, Arren ganbara eta emeen sotoa ikuskizunarekin “25 emanaldi inguru” egin beharko dituzte “bizirik jarraitzeko”; bestela, konpainiak “pertsiana jaitsi” beharko duela aitortu du.

Gabriel-Gabrielle bakarrizketa, esaterako, “leku txikietan erreperkusio txikiarekin” antzeztu izan duela adierazi du aktoreak, eta Gnosia, aldiz, Polonian kontratatu nahi izan zutela baina, ekonomikoki bideragarria ez zenez, bertan behera gelditu zela.

Gehigarri honek Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza jaso du

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

Ortzadar //03

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

saski-naski

KRITIKA

SALDUENAK

DANELE SARRIUGARTE

Laboaren aurpegiak TITULUA: ‘MEMORIAK. MIKEL LABOAREN BIOGRAFIA BAT’

M M

IKEL Laboaren biografia bat, bizitza-kontakizun posibleetarik bat dira Mari Sol Bastida haren alargunak bizitza osoan bildutakoarekin eta lau urte inguruz sakon landutakoarekin osatutako memoriok. Artista gizonezkoei buruz euren emazteek idatzitakoek nolabaiteko deserotasuna sortu izan didate beti; dena dela, Jose Luis Zumetaren azaldun eta Koro Navarrok euskaratutako honi kuriositatez heldu nion, Bastidaren eta Laboaren bizitzaz egiazki nekien gutxiak bultzatuta.

Azalgilea ez dut ausaz aipatu, margolari usurbildarrak jantzi baitzituen musikari donostiarraren disko guztiak, eta, zentzu horretan, liburu honek Laboaren obraren jarraipen moduko bat baitirudi. Azken Lekeitio bat. Argi dago, horrenbestez, biografiak zabarki bi korronte nagusitan bana badaitezke, autorearen asmoaren arabera, batetik geneuzkakeelarik despitaren fruituak, alegia, biografia mendekatiak, eta bestetik maitasunarenak, alegia, biografia omenezkoak, bigarren talde horretan sar-

EGILEA: MARISOL BASTIDA

1. Harrian mezua ARGITALETXEA: ELKAR

Alberto Ladron de Arana. Elkar.

2. Hutsaren itzalak Jon Arretxe. Erein.

tuko litzatekeela gaur hemen hizpide duguna.

Horiek argituta, esango nuke lehen parte osoan memoriok badirela biografia bat baino zerbait gehiago, Bastidak euren garaia, euren ikasketak, euren Donostia, euren bidaiak, euren beste hiriak deskribatzen baititu dotore, eta berdin arteari eta ekonomiari buruzko hausnarketak. Bereziki azpimarragarria da letra larriz idazten ez den historiaren testigantza-bilketa, batzuk hitz erdiz iradokitzen badira ere. Kasu baterako, Bastidak aipatzen du gaztetan joan ohi zen etxe bat, bertan emakume gazte asko egon ohi ziren beti, eta usain berezi bat, handik tarte batera desagertu zen etxean bizi zen emakumea, abortuak egiteagatik atxilotua antza. Landa-gunetik hirira etorri eta neskame jarduten zutenen istorioak ere hortxe daude.

Eta seme-alabak aurrera ateratzeko garai zailetan ausart aurrera egin zuten amak ere.

Kontaketa hau maitasunetik jaioagatik ere, Bastidak aho bilorik gabe kontatu ditu 40 urteko elkarbizitzak sor ditzakeen arazoak

Ostera, bigarren zatian Bastidaren bizitza Laboarenarekin lotuago dagoen heinean bikotearen egunero-

JOSE MIGUEL LLANO-REN BEGIRADA (Barakaldo, 1963 )

Fikzioa

Ikus: www.josemiguelllano.com

koak eta musikariaren jardunak toki zabalagoa hartzen du. Ezagun genuen emazteak oharrak hartzen eta kontzertu-iruzkinak batzen zituela, hala ere, harrigarri gertatzen da zer xeheki bildu zuen informazio hori guztia. Ezin uka, gero, liburua ondo dokumentatua dagoenik. Azkenean errepikakor ere bilaka daiteke errepasoa, Bastidak soilik esanguratsuenak ekartzen dituen arren. Bestalde, deskubritzen dugu Laboak ia manager zuela emaztea, kontzertuak antolatzen eta diskoak kudeatzen lan eskerga egin zuela. Azkenik, kontaketa hau maitasunetik jaioagatik ere, Bastidak aho-bilorik gabe kontatu ditu 40 urteko elkarbizitzak sor ditzakeen arazoak, akaso zenbaiti intimoegiak gerta dakizkiokeenak.

Labur, biografia honek, hala nahi izan edo ez, hutsune baten puska betetzen du, Laboaren obraz jardun nahi dutenek baliabide eta bibliografía baliagarria eskuragarri baitute, eta zaleek aukera paregabea musikariaren beste alde batzuk ezagutzeko: ohiturak, anekdotak, eusten zuten zutarriak.

3. Gerra Txikia Lander Garro. Susa.

Ez Fikzioa 1. Euskal Herriaren...

Iñaki Egaña. Txertoa.

2. Tunelak, izarak...

Josu Martinez. Elkar.

3. Memoriak (Mikel Laboa) Marisol Bastida. Elkar.

ITURRIA: Elkar.

ERAKUSLEIHOA GAZTE LITERATURA

‘Dumitru’ Koldo Izagirre.

Erein. 73 orr.

9,50 euro.

Inmigrazioari buruzko hausnarketa Dumitru errumaniarra da izenez eta jatorriz. Bere kalterako, noski, errumaniarra izatea eta lapurra izatea lotzen ditu gizarte honek. Haatik, semearentzat inguru hobeago bat nahi zuelako ekarri zuen hona Cosmin Petrescu soinujoleak. Badira urte batzuk Dumitru euskalduna dela.

Lagunek maite dute, Olatzek bereziki.

Eta une batez, denak direla Dumitru erabakiko dute.

LITERATURA

‘Hemen naiz, ez gelditzeko baina’ Markel Ormazabal Txalaparta. 170 orr.

16,50 euro.

Barrote arteko gogoetak Gazte mugimenduetan aritzeagatik birritan izan da espetxean Markel Ormazabal (Donostia, 1982). Soziologia ikasketak burutu eta bere lehen liburua osatu du giltzapean. Kartzela-kronika honek Lisabören kantu bat hartu du izenburu, musikaz zipriztinduta baitago erabat. Eta musika hori iparrorratz hartuta, kartografo-lanetan ari da egilea.

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

04 // Ortzadar

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA A · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA EA · ARKIARKI RKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA ARKITEKTURA MA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKT EKTURA URA · INTERNET INT NT TERN RNET ET T · KOMIKIA K KOMI OMIKIA OMI M KIA I · BIDAIAK BIDA BID BI AIAK · AIAK

literatura

PATXI ZUBIZARRETA IDAZLEA

“Abiadura mugarik gabe, 50 PP eta aurrera” Bigarren pertsonan idatzitako narrazio honetan, Nikolas idazlea bere buruari zuzentzen zaio, hots, ‘irakurlearen konplizitatea bilatzen eta exijitzen du’

JON ANDER URKIAGA EGIDAZU

Zubizarreta, paper eta apunte artean. JOSU CHAVARRI

ATXI Zubizarreta (Ordizia, 1964) idazlearen azken argitalpena da 50, errezital artistiko bat aitzakia duen diskoliburua. Idazle, musikari eta pintore banaren, eta kontakizunaren garapenean garrantzia hartuko duen laugarren protagonista baten bidez bizitzari eta gizarteari buruzko gogoetak aurkituko ditu bertan irakurleak.

“Gainera, oso egitura xumeko liburua da. Kapitulu bakoitzak oso eskema argia du: Nire gustuko irakurketa bat, aitzakia ematen duena istorio bat edo beste kontatzeko; nobelaren argumentua bera; eta errezitaldiaren zati bat, errezitaldia bera jaso egiten delako nobelan. Eta ez du besterik. Ez da irakurketa erraz-erraza, baina ezta konplikazio handikoa ere”.

Diskoak, berriz, liburuaren arima eskaintzen duela adierazi du Zubizarretak, “abestiek txertatu egiten dute nobelan dauden oihartzunak”. Hamaika abestiz osatutako diskoan Joserra Senperenak, Maddi Oihenartek, Antton Valverdek, Rafael Berriok, Oihane Igerabidek eta idazleak berak hartu dute parte.

Mintxo Cemillanen irudiek osatzen dute mahaiaren hirugarren hanka.

‘Artea tanatorioan dago, morgean’, irakurri daiteke liburuan.

Zoritxarrez bai; Mintxo Cemillanen marrazkiak kafetegi bateko sabaian daude ikusgai; edo, aurrekoan, hotel batean egon nintzen, eta hotel horretako garajean artelanak daude. Hau da, ez dago bakarrik tanatorioan, baina kondenatu egin dugu.

Erraza da besteei kritika egitea, eta, agian, autokritika egin beharra dugu, eta onartu obra jasanezinak eta iritsi ezinak gizartearen interesetatik oso urruti daudela. Baina nik eutsi egin nahi diot behinola izandako lilurari. 22 urtera arte ez nuen idazlerik ezagutu: Joan Mari Irigoien izan zen ezagutu nuen aurreneko idazlea. Eta Pio Barojaren lagun bat izandakoa ere ezagutu nuen, Javier Bello Portu orkestra zuzendaria, eta horiek ezagutzean izandako lilura hori gaur egun zaila da aurkitzen. Institutu batera joaten zarenean, “behintzat ordu bat libratuko dugu, edo, beharbada, eskolan egoten garenean baino txapa handiagoa botako digu”, entzun ahal diezu ikasleei, hau da, artea, literatura, gure garaitik kanpo dagoen zerbait aspergarria balitz bezala hartzen dute askok, eta nik hasierako lilura hari eutsi nahi diot.

Gogoetaz betetako lana da ‘50’.

Ezkorra eman dezake, baina nik uste dut ziklo aldaketa baten aurrean gaudela. Gizaki prehistorikoa aro berri baten aurrean bezala sentitzen gara gaur egun, gurpila edo sua asmatu zutenean bezala. Izugarrizko aldaketak datoz, ez dakigu zer ger-

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

Ortzadar //05

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

literatura

ORDIZIA

Errezitaldi bat opari

K

Mintxo Cemillanen ilustrazioak ditu osagarri nobelak.

MINTXO CEMILLAN

tatuko den, beraz, literaturaren gainbehera uste dut oso gauza orokorra dela, berdina gertatzen zaie erlijioari, politikari zein ideologiari. Eta gauza batzuetan ez da momentu txarra sortzeko, hau da, idazleak badu kafetegi batean gelditzeko eta jendeari begiratzeko, funtsezko gauzei begiratzeko pribilegioa: adibidez, bizitzari, gaixotasunari, heriotzari eta naturari begiratzeko. Lortu dugun gizartea teknologikoa da; tele-errealitateari buruz asko dakien gizartea da, baina funtsezko gauzak abandonatu dituena. Baina kontua da hori ez nuela transmititu nahi saiakera baten bidez, baizik eta, Mikel Soto editoreak esaten duen bezala, artefakto baten bitartez; hainbat genero diziplina elkartuz, oihartzunez bete nahi izan dut disko-liburua.

Isiltasuna entzungarri bihurtu duzu narrazioan.

Batzuetan pertsonaiak A esan nahi zuen, baina B esan zuen; hau da, badago isiltasunaren aldarri moduko bat. Narrazioan agertzen den bainuetxea bera ere isiltasunaren metafora bat da: Sisifok zeramana kantuak ere esaten du: “…gelditu zure zaldia: / bilatu oasia, / une ttipien oparia”; egon zure buruarekin isilean, zarata lar dago. Julio Llamazares idazleak ere idatzi zuen Nadie escucha lanean: “Hay demasiado ruido” (zarata handiegia dago). Ez ditugu besteak entzuten, eta are gutxiago geure burua. Beldurra diogu isiltasunari.

Narrazio nagusia bigarren pertsonan garatzen da batik bat.

Liburu bakarra neukan bigarren pertsonan idatzia, haur liburu txiki bat, Usoa, eta aitortu behar dut pertsonen erabilera oso erabaki kontzientea izan dela nire aurreko liburuetan. Adibidez, hiru atalez osatu nuen liburu batean hiru pertsona erabili nituen, atal bakoitzean bat: lehen atala lehen pertsonan dago, bigarrena bigarren pertsonan eta azkena hirugarrenean. Baina oraingoan horrela atera zait, eta ez dakit zergatik. Behar-

bada bigarren pertsonak solaskide bat bilatzen du, hau da, Nikolas idazleak bere buruari hitz egiten dio, baina irakurlearen konplizitatea bilatzen eta exijitzen du; teorian bere buruari, protagonistari, ari zaio hitz egiten, baina, era berean, zuri ari zaizu hizketan.

Protagonistak xelebre samarrak dira, ezta?

Hirurek egiten dute lan oso gauza sentibera batekin: arimarekin. Arimari forma ematen diote, musikatu eta idatzi, baina hirurak ere oso erridikuloak dira, oso patetikoak. Gizakia oso poliedrikoa da, eta gure baitan daude narrazioko protagonista nagusiak.

Esaterako, batzuetan oso euskaltzalea eta beste batzuetan batere euskaltzalea ez dena, kokoteraino dagoena arau linguistiko eta politikoekin. “Ez dut horrela bizi nahi, utzi bakean!”. Patetikoak, desafinatuak, baina hirurak ari dira arimarekin lanean. Desberdina da mahaiak, armak edo kotxeak egitea, edo arimarekin lan egitea; horrek batzen ditu protagonistak. Gero eta gehiago dakien gizartea sortu dugu, baina gero eta urrutiago dagoena funtsezko gauzetatik, eta hauei ere hori gertatzen zaie. Bizitzan bertan ere zakartu egiten gara, hoztu, eta besteen arazoen aurrean geruza bat jartzen dugu; kanpora begira egon arren, barrura begira dauden pertsonak dira.

Baina, nolabait, alde xamurra ere badute.

Beren barregarritasun horretan, maitatuak izan nahi dute, horretarako daude publikoaren aurrean, agertokian. Maitatuak izateko behar handia dute, eta behar hori ez da beraien esklusibotasuna, denok nahi dugu hori. Hori ere badu arteak; zerikusi handia du apaltasunarekin: zenbateraino azaldu nahi duzu zure barneko mundu hori? Nik, hain zuzen ere, irakurle moduan hori eskatzen diot liburu bati: “Hemen benetan ari zait idazlea, sakontzen ari da zaurian, mina dagoen tokian”.

Horrek ere hotzikara eragiten dit, min ematen dit.

ontakizunak hari duen diziplina arteko errezitaldia eskaini ere eskaini dute dagoeneko hezur-haragizko artistek. Baso bat opari errezitala Avilan (Espainia) eskaini zuten aurrenekoz Txus Aranburuk, akordeoiarekin eta bandoleoiarekin, eta Patxi Zubizarretak.

“Pedagogo, irakasle eta bibliotekarien aurrean eskaini genuen emanaldia, eta ikusi genuen funtzionatzen zuela. Gero Salamancan (Espainia) eskatu ziguten aurkezteko, liburu azoka batean. Eta ikuskizuna aberasteko asmoz, pintore bat eta piano-jotzaile bat jarri genituen agertokian”. Euskal Herrian, berriz, irailean aritu ziren, Gasteizen, Salburua parkeko Ataria interpretazio zentroan. “Oso ondo atera zen”. Eta aurrerantzean ere errezitaldiak eskaintzen jarraitzea gustatuko litzaiokeela adierazi du Zubizarretak. “Pertsonalki on egiten didate emanaldiek, etxe-zuloan edo biblioteka artean dihardut gehienetan, eta niretzat pribilegio bat da. Liburua irakurlearentzat opari bat izatea nahi nuen, baina oparia, egia esan, niretzat da. 50 urte bete ditut, eta nire gustuko musikariei eskatu diet nirekin lanean aritzeko”.

06 // Ortzadar

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

artea

ALKIZA

M M

UGIMENDUAN dagoen askatasunak bereizten duen figurazio espresibotzat jo daiteke bere estiloa.

Gaiei dagokienez, euskal mitologia eta labar-pintura ditu gogoko, baina, batez ere, paisaiak oinarri dituzten lanak gustatzen zaizkio. Goenagaren artea lurkoloreak eta kolore ilunak bereizten dute, mineralekin identifika daitezkeen koloreak, hain zuzen. Goiz hasi izanak, Gaur mugimenduko artista handiekin jardutera eraman zuten. Artistaren erakusketa garrantzitsuenen artean daude 1971n Parisko Zentro Amerikarrean eginikoa, 1973an Donostiako San Telmo museoan erakutsitakoa, 1978an Bilboko Arte Ederren Museoan eginikoa eta Tossan-Tossan galerian, New Yorken, 1987an aurkeztutakoa”.

Horrela aurkezten du bere webgunean Biarritzeko Anne Broitman arte galeriak Juan Luis Goenaga (Donostia, 1950) artista. Izan ere, azaroaren 15era arte ikusgai egongo dira donostiarraren margolanak Gambetta kaleko zortzigarren atarian dagoen galerian.

Tamaina guztietako hogei margolan aurkitu ahalko ditu ikusleak, baina koadro guztiek hiru ezaugarri dituzte komunean: “denak dira olioz eginak, paisaiak dira irudi guztien oinarri, eta pertsonak ageri dira margolan guztietan paisaiari laguntzen”.

Paisaiak gogoko ditu Juan Luis Goenagak, eta bere ibilbidean zehar behin eta berriz agertu izan den elementua da: “Paisaia beti dago hor, inguruan daukadan paisaia da. Nahiz eta era abstraktuan aritu, paisaia dago, era batera edo bestera. Eta, egia esan, ez dakit zergatik. Hala ere, onartu behar dut ez dela aurretiaz planteatzen dudan zerbait: ez dut esaten ‘gaur pasaiak margotuko ditut’, ez”. Beraz, etorriak ere badu lekurik oraindik arte sorkuntza prozesuan.

Baina gaiak ez duela garrantzirik uste du margolariak; paisaiak, pertsonon gorputzak edo itsasoa margotu, hori aitzakia hutsa dela dio. “Pinturan esanahia ez da literarioa, ezin da esanahia azaldu. Ez dago mezurik, margolana egiten nabilenean margolana egiten nabil, oso sartuta nago. Margolana da eta kito. Prozesu bat da: margotzen hasten naizenean ez dut jakiten non bukatuko dudan. Margolanak edo margolan ugariz osaturiko sailak sorpresak dira.

Margotzen joan ahala, obrak berak erakusten dit bidea zein den”. Figurak, erretratuak eta paisaiak nahasten ditu, eta koloreek zein materialek bideratzen diote koadroa.

Helmuga lausoa duen objektu bat da, beraz, margolan bat, egileak badakielako noiz eta nola hasi den, baina hortik aurrerakoa unean-unean zehaztuz doan errealitate bat delako. Izan ere, Goenagaren hitzetan, obra amaituta noiz dagoen jakitea ere ez da erraza: “Lan bat amaitutzat ematea oso zaila da, koadroak bizirik baitaude”.

Tamaina guztietako hogei margolan jarri ditu ikusgai Goenagak Biarritzeko erakusketan. AINARA GARCIA

Munduari lapurturiko paisaia zatiak

JON ANDER URKIAGA EGIDAZU

Azaroaren 15era arte ikusgai dago Juan Luis Goenagaren erakusketa Biarritzeko Anne Brotiman arte galerian BIZITZA BAT PINTURARI Arteari, eta, batez ere, margogintzari, eskainitako bizitza oso bat da Juan Luis Goenagarena. Txiki-txikitatik ernaldutako bokazioa. Sekula hezkuntza artistikorik jaso gabea izan arren, irakasle ezin hobeak izan ditu donostiarrak: “Museo asko ezagutu ditut urteetan barrena, margolan asko ikusi dut. Margotzen ez didate unibertsitateetako irakasleek irakatsi, baina San Telmo museoa, Prado, Louvre eta beste asko eta asko bisitatu ditut”. Eta hor aurkitu ditu dauden eta irakaslerik onenak.

Bere ibilbidea markatu duten margolariez galdetuta, baina, ez du izenik eman, irakasle on asko izan dituelakoan: “espresionistak, inpresionistak, grekoak… asko dira interesatzen zaizkidanak”.

1969an, Malagan (Espainia), lehen erakusketa eskaini zuenetik, etenik gabe erakutsi izan ditu bere lanak han eta hemen Goenagak, haurtzaroko zaletasuna zena, ogibide bihurtu arte. “Oso argi izan dut beti margolaria

izan nahi nuela, eta ez naiz ezer bilatzera joan: profesionaltasunera heltzea prozesu naturala izan da nire kasuan”.

Baina margolana ez da izan jorratu duen arlo bakarra, argazkigintzari eta eskulturari ere egin izan diolako keinurik. “Hasiera batean argazkigintza asko landu nuen, eta laborategi txiki bat ere baneukan, baina argazkiek zerikusi handiagoa zuten mitologiarekin eta Jose Miguel Barandiaranek lantzen zuen historiaren pasarteekin. Eta, bestetik, zenbait eskultura ere egin izan ditut: harria, burdina, zotzak, trapuak eta egurra landu izan ditut, batik bat”.

Aurrerantzean ere sortzen jarraitzeko asmoa du Juan Luis Goenagak, sorkuntza barik ez lukeelako bizitza bere horretan ulertuko. “Ni beti nago margotzen, presarik gabe; eta gero galeriek jakingo dute nik egindako zerbait nahi ote duten, eta zer den nahi dutena. Izan ere, niretzat pintura guztia da, pinturen bitartez ikusten dut dena, nire bizitza da”.

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

Ortzadar //07

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·

historia

I. MUNDU GERRA, EUSKARAZ

SARRASKI HANDIA (I)

E

EDORTA JIMENEZ

HUN urte bete dira sarraskia hasi zenetik. Mundu mailako lehena, iragan XX. mendekoen artean behinik behin. Horra zer dela eta esaten dioten Lehena. Sarraski hitza erabili beharrean Gerra, Guda edota Gerla izena ematen dioten hari, ordea. Pittin zibilitzatzearren edo. Mende oso bat igarota ere ez baitago haren nondik norakoa erabat ulertzerik. Bat datoz horretan adituak. Has gaitezen bada Sarraski Handia ulertzeko gure ahalegina idatziz ematen. Beti ere literaturak, zineak eta beste arte-adierazpide batzuek eman digutenaren harira garatu gura izango genukeena.

Aintzin giroa

Hasteko, Europan, Sarraskiaren aurreko urteetan intelektualen arteko giroa zertan ote zen, horixe galdetu diogu gure buruari. Erantzuna Thomas Mannen Mendi magikoa izeneko eleberrian antzeman genezake, besteak beste.

Jakintza horiei esker lau urteren buruan, esate baterako, zaldi gaineko erasoetatik tankeen garaira iritsi zen. Ereduzkoa da horretan Spielberg zuzendariaren War Horse filmean britainarrek nola eraso egiten dieten alemanei. Historiaren aldaketaz nekez eman zitekeen eszena adierazgarriagorik. Sarraskia gogoan gordetzekoa izatekoa zen. Zientziarik aurreratuenak eta zientzalari handienetako batzuk zituen lanean alde. Ez guztiak, egia.

Euskal Herriari gagozkiolarik, kontinenteko zatiak zuzen-zuzenean Frantziarekin parte hartu zuen. Hala iskiluekin nola hitzarekin. Bietan izan ziren euskaldunak. Nabarmen nabarmen, Euskualduna astekaria eta hartan idazten zuten batzuk, armetara deituak izan zirenak. Iberiar Penintsulakoak, aldiz, ez zuen parte zuzena edo izan.

Nolanahi ere inor gutxi lotu zen alde baten edo bestearen alde izatetik libre. Sarraskian izan ez ziren herrietakoek eta estatuetakoek ere parte hartu zuten, aldez edo moldez, guda-giro hartan. Horretara, Sarraski Handiaren berriemaila bilakatu zen Kirikiño, hurrengoa idatzi zuen 1914ko ekainaren 29an. “Agintariak ez leukie bein be aiztu bear okerrak okerra dakarrela beti, goiz edo belu.” Bost asteren buruan Eskualdunak hauxe zekarren lehen planan: “Ordurako munduak igaroa zuen hilabete infernuko atetan”.

Mendi magikoa (Der Zauberberg) 1924 an argitaratu bera, Mann haren lan nagusitzat jo izan da. Literatur adituek –zilegi bekigu horrela esatea, aditu– iragan mendeko maisu lanen artean leku egin diote eta, ados literaturaz dugun gure ezagutza apalean.

Thomas Mannen Mendi magikoa eleberrian protagonistek hitz egiten dute, beste ezeren gainetik hitz eta pitz dihardute. Eten barik kasik.

Aurrerabideaz hitz egiten da gehien bat eta osasunaren arloan bertan etorrian datozen berrikuntza nabarmenak islatzen dira, horietariko gehienak oinarri –edo gako– hitza edo hitz egitea dutenak. Psikoanalisia horrien lekuko. Eta hara! Hitz egitetik tiro egitera alde egiten dute Mendi Magikoko hoteletik han direnak. Europako nazioetakoak eurak, zein bere naziokoa azkenean ere, zertara eta gerrara doaz. Zein bere nazioaren alde, baina gerrara.

www.psicomundo.com/foros/crisis/freud.htm

Psikoanalisaren aita, Sigmun Freud, harritu egin zen.

Ez a posteriori, Mann bezala. Sarraski Handiaren berri egunero-egunero gosariarekin batera irakurri ahal izaten zen 1915ean baino. Harriduraren lekukotasuna, Gogo-etak gudaz eta heriotzaz (Zeit-gemässes über Krieg und Tod d) zi delako saiakeran idatzirik utzi zuen Sigmund Freudek.

Sigmund Freud sinestuta ta zegoen, ba ze, sarraski-gerra ra hura lehertu aurreko urteetan an euren buruak Goi Mailako ko Nazio Zibilizatutzat zuten haiek ez zutela elkarren arteko halakorik sekula abiaraziko. Eta zer esan beren burua Munduko Zibilizazioko Hiritartzat zuten intelektualez eta jakintsuez! Horiek, ustez behintzat, Norberaren Nazioa eta halako kontzeptu txonbinista ororen gainetik zein azpitik beren arteko zubi

suntsiezinak eraikiak zituztelakoan bizi izan ziren asko eta asko, Freud bera tartean. Eta hara horiek ere! Antropologoak eta psikiatrak, zientzialariak eta historialariak, guzti-guztiak nor nongoa den, bada, den horrexetako gudaoinekoen alde eginez. Jakintza oro sarraskiaren perfekzioaren zerbitzura ipini zuten.

‘Euskualduna’ astekarirako idazten zutenak ere borrokara deituak izan ziren.

08 // Ortzadar

azkena

Larunbata, 2014ko azaroaren 1a

1968

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

URTEgrafiak

Aldarri egiten ikasi genuen Amaia Zubiria Abeslaria

1968an Frantzian emandako protesta mugimenduaren oroitzapenak lilurarekin gordetzen ditu Zubiriak.

U U

RTE berezia izan zen 68a. Izan ere, Frantzian izugarri aurreratuak ziren gurekin parekatuz gero. Han, agidanez, pelikulek ez omen zuten zentsurarik eta edozein espektakulu ikus zitekeen (omen). Aspalditik nintzen filmezale eta nahiko pelikuleroa, Añorgan zine berri eta dotore bat egin zutenetik. Lau urte eskas nituenetik, edo lehenagotik. Aspaldi zen hori, eta ez zen iganderik zinerik gabe.

Halere, hamasei urtetik hemeretzira, igandero, gazte eta ez hain gazte, orrazten eta apaintzen pasatzen nituen orduak eta orduak eta han irabazitako hiru xoxak amari ematen nizkion.

mundu gerra bailitzan, izugarrizko misterio eta tentsioz kontatzen zizkigun hango iraultzaren bizikizun harrigarriak.

Hala, gure amak Hendaiaraino bere lagun batekin egiten zituen eskapadatxoetan, kantari, aktore eta pertsonai estrabagantez beteriko aldizkari estrafalarioak ekarri ohi zizkidan.

Espaloiko harriak poliziari botatzen omen zizkieten... Eta nolaz hainbesteko zarata eta iskanbilekin ez zituzten denak kartzelatan sartu edota fusilatu. Noski, hura Frantzia zen.

Geroztik konprenitzeko elementu gehiago izan nituen, izan ere, aldarri egiten ikasi genuen neurrian. Ekintza batek bestea sortzen zuen neurrian. Ezer ez zela betirako lortzen eta...

Guzti horrekin asmatzen nituen mundu ezberdin ero eta zoragarriak. Horiekin eta Plaza & Janesen edozein istorio trama erromantikoetan, beltzetan, biografietan, filosofoetan, ulertzen ez baina maite nituen poesietan... Bronte ahizpak, Alan Poe, Stevenson, Capote, Malaparte, Maugam eta, horiekin batera, Verne, Zola, Baudelaire, Molier, Johnny Hallyday, Sylvie Vartan, Truffaut, Godard... a ze nahasketa non de Diou. Simone de Beauvoir edo Sartre edo Rosa Lousenbourg ezagutu baino askoz lehenago.

Erabat txatxu idealizatuta nuen nik Frantzia.

Horregatik, 68an, belarria Parisen jarrita nuen. Espainiako irrati ofizialak hirugarren

Baina berehala oroitu ginen ez zigutela ezer kontatzen, beldurra elikatu baizik. Aspalditxo bezala, gauez eta isil-isilik. Radio París edo Radio Pirenaica irrati debekatuek hobekiago helarazten zizkiguten gure bizi-baremu ezberdinetatik, halere zailak egiten zitzaizkigunak. Luze jo zuen udaberri eta uda hark. Benetan ez nuen konprenitzen zertaz ziren kexu. Frantziatik nire anai apezak ekartzen zituen arropa marabilloso haiek. Alegia, mojei pobreentzat emandakoak eta guretzat aberatsenak zirenak.

Jatekorik azkenean bagenuela, baina, duintasunak bere lekua eskatzen zuela gauza material guztien gainetik... Eskubideak ezagutzen ari ginen heinean, gure gabeziak normalak ez zirela jabetzen ginen neurrian, ze miseri moral eta fisikoan bizi izan ginen ikusten hasi berriak, euskal apaizen errebelioa! Arantzazu, Oteiza... Nor ginenaren lotsa inposatua astintzen ausartzearekin... “Estado de excepción”, Kataluniako “Capuchinada”, ‘20 años de Paz”, “España es diferente”, “Franco bajo

“

Erabat txatxu idealizatuta nuen nik Frantzia. Horregatik, 68an, belarria Parisen jarrita nuen”

Datorren astean...

June Fernandez

palio”, apaiz alferezak... grisak, manifak, kontrolak, karrerak, atxiloketak, tiroak, bonbak, futbola eta Eurovisión!

Juan Manuel Serratek erdaraz kantatu behar zuen Eurovisionen, eta azken mementuan els setze juges bere gorenean, ezetz, katalanez egingo zuela! Eskandalua eta kanpora!

“Indeseables rojos separatistas”, zioten, beti bezala. Masielek abestu eta irabazi zuen.

Esplikazio txatxuak, betiko moduan. Mito zaharrek berriei utzi zieten lekua, ez dakit noiz eta nola...

Badira gauzak, ordea, sekulako ikasten direnak, bizitzaren atal bihurtzen zaizkigunak.

Gure begiek ikusten dutena egia dela bezala.

Horien artean, amatasuna frogatu nuen lehenengo aldia, urte aberats hartako abendu marabillosoan. Hargatik eta ez beste ezergatik dut urte berezi hura gogoan.