TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI HÓA HỌC 11 THPT

SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI HÓA HỌC 11 THPT WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ---------------------------

NGUYỄN THỊ LEN

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI HÓA HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔTHÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2013

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ LEN

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI HÓA HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 60 14 10

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Kim Thành

HÀ NỘI – 2013

2

LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu, đề tài “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hoá chương Sự điện li – Hóa học 11- Trung học phổ thông” đã hoàn thành.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tổ chức khóa đào tạo thạc sĩ, tạo cơ hội học tập, nâng cao trình độ về lĩnh vực mà tôi tâm huyết.

Tôi xin chân thành cảm ơn Phòng Sau đại học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS Nguyễn Thị Kim Thành, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các đồng nghiệp và các em học sinh các trường trung học phổ thông Kinh Môn và trung học phổ thông Chí Linh, Hải Dương đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Sau cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới gia đình, người thân, các anh chị em và các bạn bè đã luôn giúp đỡ động viên tôi hoàn thành luận văn này.

Hà Nội, tháng 12 /2013 Tác giả

Nguyễn Thị Len

3

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

BT

Bài tập

BTHH

Bài tập hóa học

BTPH

Bài tập phân hóa

Dd / dd

Dung dịch

DHPH

Dạy học phân hóa

ĐC

Đối chứng

đktc

Điều kiện tiêu chuẩn

ĐS

Đáp số

GTTB

Giá trị trung bình

GV

Giáo viên

Hh / hh

hỗn hợp

HS

Học sinh

HSG

Học sinh giỏi

KT

Kiểm tra

Nxb

Nhà xuất bản

Pthh

Phương trình hóa học

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

TB

Trung bình

TCHH

Tính chất hóa học

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

VD

Ví dụ

_

Câu trả lời đúng

4

MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn........................................................................................................

i

Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn........................................................

ii

Danh mục các bảng, hình trong luận văn.........................................................

iii

MỞ ĐẦU………………………………………………………………………..

1

1. Lí do chọn đề tài……………………………………………………………..

1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu..............................................................................

2

3. Mục đích nghiên cứu………………………………………………………..

3

4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu……………………………...

3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ……………………………………………………….

3

6. Giả thuyết khoa học…………………………………………………………

3

7. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………..

4

8. Đóng góp mới của đề tài …………………………………………………...

4

9. Cấu trúc của luận văn……………………………………………………….

4

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC PHÂN HÓA…………………………………………………………………………….

5

1.1. Cơ sở lý luận về dạy học phân hóa ……………………………………...

5

1.1.1 Thuyết đa thông minh…………………………………………………….

5

1.1.2. Dạy học phân hóa là gì?.........................................................................

6

1.1.3. Tại sao phải dạy học phân hóa?...............................................................

8

1.1.4. Các yếu tố có thể sử dụng trong dạy học phân hóa……………………..

8

1.1.5. Các đặc điểm của lớp học phân hoá……………………………………

13

1.1.6. Các yêu cầu để tổ chức cho học sinh học phân hoá…………………………

14

1.1.7. Nhiệm vụ của GV và HS trong dạy học phân hóa………………………

16

1.1.8. Một số phương pháp dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa……...

16

1.2. Cơ sở lý luận về bài tập hóa học và bài tập phân hóa…………………

20

1.2.1. Khái niệm về bài tập..................................................................................

20

1.2.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học………………….

20

1.2.3. Sự phân loại bài tập hóa học……………………………………………

21

1.2.4. Quan hệ giữa bài tập hóa học với việc nâng cao khả năng nhận thức và

5

tư duy của học sinh………………………………………………………….

21

1.2.5. Bài tập phân hóa (BTPH)……………………………………………….

22

1.2.6. Nguyên tắc tuyển chọn bài tập phân hóa……………………………….

24

1.2.7. Quy trình xây dựng bài tập phân hóa…………………………………..

24

1.2.8. Tác dụng của bài tập phân hóa………………………………………….

24

1.2.8. Tác dụng của bài tập phân hóa………………………………………….

28

1.3. Thực trạng dạy học môn Hóa học và sử dụng bài tập phân hoá ở các trường THPT…………………………………………………………………...

30

1.3.1. Mục đích điều tra………………………………………………………………………...

30

1.3.2. Nội dung – Phương pháp – Đối tượng – Địa bàn điều tra……………..

31

1.3.3. Kết quả điều tra………………………………………………………….

31

Tiểu kết chương 1……………………………………………………………..

33

Chương 2: TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11 –

34

THPT…

34

2.1. Mục tiêu và cấu trúc chương Sự điện li –Hóa học 11 – THPT…………

34

2.1.1. Mục tiêu chương Sự điện li –Hóa học 11 – THPT……………………...

34

2.1.2. Cấu trúc của chương Sự điện li –Hóa học 11 – THPT…………………

2.2. Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương Sự

35

điện li –Hóa học 11 – THPT……………………………………………….

35

2.2.1. Cơ sở sắp xếp hệ thống BTPH chương Sự điện li–Hóa học 11 –THPT

35

2.2.2. Hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li –Hóa học 11 – THPT

59

2.3. Một số biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học phân hóa…………….

59

2.3.1. Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài truyền thụ kiến thức mới….

62

2.3.2. Sử dụng bài tập phân hóa khi ra bài tập về nhà.....................................

64

2.3.3. Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài luyện và ôn tập……………

74

2.3.4. Sử dụng bài tập phân hóa khi phụ đạo học sinh yếu kém …………….

75

2.3.5. Sử dụng bài tập phân hóa khi bồi dưỡng học sinh khá giỏi…………..

81

2.3.6. Sử dụng bài tập phân hóa trong kiểm tra đánh giá……………………

84

Tiểu kết chương 2………………………………………………………………

85

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM………………………………….

85

6

3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm………………………………………...

85

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm……………………………………

85

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm……………………………………

85

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm…………………………………………..

85

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm……………………………………..

85

3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm………………………………………..

86

3.3.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm……………………………………….

87

3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm……………………………………………

87

3.4.1. Các tham số đặc trưng………………………………………………….

88

3.4.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm…………………………………………

95

3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm…………………………............

95

3.5.1. Phân tích kết quả về mặt định tính……………………………...............

95

3.5.2 Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm…………………….

97

3.5.3. Kết luận chung…………………………………………………...........

98

Tiểu kết chương 3…………………………………………………...................

99

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...……………………… ……………..

101

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................

103

PHỤ LỤC………………………………………………………………

7

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH TRONG LUẬN VĂN 1. Danh mục các bảng Bảng 1.1. Tóm tắt thuyết đa thông minh của Howard Gardner…………………….5 Bảng 1.2. Nội dung của các mức độ nhận thức theo thang Bloom………………….9 Bảng 1.3. Phân loại bài tập theo các mức độ nhận thức và tư duy………………...10 Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Kinh Môn………………………………………………………………..…………………..86 Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chí Linh……………………………………………………………………………………86 Bảng 3.3. Bảng thống kê bài kiểm tra số 1…………………………….……………...88 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 của trường THPT Kinh Môn………………………………………………….…………...89 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 của trường THPT Chí Linh……………………………………………….……………….89 Bảng 3.6. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 1………….………...90 Bảng 3.7. Bảng thống kê bài kiểm tra số 2………………………….………………...90 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 của trường THPT Kinh Môn……………………………………………….……………...91 Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 của trường THPT Chí Linh…………………………………………….………………….91 Bảng 3.10. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 2………..…………92 Bảng 3.11. Bảng thống kê bài kiểm tra số 3…………………………..………………92 Bảng 3.12. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 3 của trường THPT Kinh Môn……………………………………………….……………...93 Bảng 3.13. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 3 của trường THPT Chí Linh………………………………………………………………..93 Bảng 3.14. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 3…………………..94 Bảng 3.15: Bảng thống kê các tham số đặc trưng (giá trị trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên, p độc lập, SMD của các lớp TN và ĐC theo từng bài KT) …………………………………………………………………………...……….95

8

2. Danh mục các hình Hình 1.1. Cấu trúc cơ bản của Thang phân loại cho lĩnh vực nhận thức của Bloom..8 Hình 1.2. Các mức độ tư duy theo thang nhận thức Bloom (mới)…………………..9 Hình 1.3. Các phong cách học……………………………………………………..17 Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 1 trường Kinh Môn……..89 Hình 3.2. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 1 trường Chí Linh………90 Hình 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Kinh Môn……….90 Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chí Linh…………90 Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 2 trường Kinh Môn……..91 Hình 3.6. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 2 trường Chí Linh……….92 Hình 3.7. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Kinh Môn………..92 Hình 3.8. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chí Linh…………92 Hình 3.9. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 3 trường Kinh Môn……...93 Hình 3.10. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 3 trường Chí Linh……...94 Hình 3.11. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 3 THPT Kinh Môn………94 Hình 3.12. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 3 THPT Chí Linh………..94

9

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngày nay, khoa học và công nghệ phát triển nhanh như vũ bão. Để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nước cần có nguồn nhân lực có trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện được nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm bảo chất lượng công việc với hiệu quả cao. Cùng với việc phát triển của công nghệ thông tin, kiến thức không còn là tài sản riêng của trường học. Học sinh có thể tiếp nhận thông tin từ nhiều kênh nguồn khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú đa chiều mà người học có thể tiếp nhận đã đặt giáo dục trước yêu cầu cấp bách là cần phải đổi mới mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp dạy và học để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định cần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đồng thời xác định đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao kết hợp với phát triển khoa học - công nghệ là một trong ba khâu đột phá của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 – 2020. Điểm lại thực trạng của việc tổ chức dạy học hiện nay, chúng ta thấy:



Phần lớn giáo viên dành nhiều thời gian cho việc đầu tư kiến thức mà ít tìm tòi

sáng tạo trong đổi mới phương pháp dạy học.



Trong công tác dạy, giáo viên lại chú trọng đến việc truyền đạt kiến thức cho số

đông học sinh mà không chú ý đến điều kiện, khả năng tiếp thu, tâm lý, thái độ, mức độ ham thích của từng học sinh.



Thực tế dạy học ở nhà trường hiện nay số học sinh lười học, lười suy nghĩ chán

học khá đông và là điều rất đáng lo ngại, là đặc trưng cho nhà trường hiện đại. Một trong những nguyên nhân của hiện tượng này là do “chủ nghĩa bình quân ” trong cách đối xử với học sinh. Trong dạy và học người giáo viên đã không tính đến sự khác nhau của học sinh về tư chất, thiên hướng, trình độ phát triển, điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế-xã hội, môi trường mà các em sống…



Trong giảng dạy chưa chú ý giải quyết mâu thuẫn giữa khối lượng tri thức học

sinh cần nắm với thời gian tổ chức hoạt động dạy và học. Nếu không có phương án đúng để giải quyết mâu thuẫn này thì tình trạng quá tải vẫn sẽ tiếp tục tăng và đặc biệt nặng nề hơn với những học sinh có trình độ trung bình, yếu. Thế nhưng nếu giảm nhịp

10

độ và khối lượng chiều sâu tri thức thì học sinh có năng lực tốt sẽ mất đi hứng thú học tập.

Vì vậy việc phân hóa dạy học là hết sức cần thiết.

Nhằm khắc phục một phần những hạn chế của dạy học đồng loạt, đồng thời mang lại hứng thú cho HS trong quá trình học tập nhằm nâng cao chất lượng dạy và học cho các đối tượng HS trong một lớp học, tôi đã quyết định chọn đề tài : “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hoá chương Sự điện li - Hóa học 11 Trung học phổ thông”.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Ở Việt Nam trong những năm gần đây thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng áp dụng phương pháp dạy và học tích cực.

Cơ sở phương pháp luận của các PPDH tích cực này dựa trên quan điểm dạy học phân hóa, các phương pháp dạy học theo hợp đồng, dạy học theo góc và dạy học theo dự án là những phương pháp dạy học đáp ứng được quan điểm dạy học phân hóa. Để tìm hiểu về quan điểm dạy học phân hóa, về các PPDH trên chúng tôi tìm thông tin trên internet và tham khảo danh mục các luận văn thạc sĩ đã bảo vệ chúng tôi tìm thấy một số kết quả như sau: - Luận văn Th.S Nguyễn Văn Quý, Trường ĐHSP Huế (2010). “Dạy học phân hóa bằng hệ thống bài tập ở phần phản ứng oxi hóa khử và phi kim lớp 10 THPT”.

- Luận văn Th.S Nguyễn Minh Đức, Trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội (2011).

“Vận dụng dạy học theo góc vào phần sự điện li chương trình hóa học lớp 11 nâng cao với sự hỗ trợ của CNTT”.

- Luận văn Th.S Nguyễn Thị Kim Hương, Trường ĐHSP Hà Nội (2012). “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần kim loại lớp 12 chương trình nâng cao THPT”.

- Luận văn Th.S Phan Thị Nguyệt, Trường ĐHSP Hà Nội (2012). “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim lớp 11 nâng cao THPT”.

- Luận văn Th.S Đinh Thị Ngọc Oanh, Trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội (2012).

“Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim lớp 10 THPT”.

11

Số luận văn nghiên cứu về BTHH thì khá nhiều, tuy nhiên nghiên cứu bài tập chương Sự điện li và sử dụng theo quan điểm dạy học phân hóa thì còn ít và đây cũng là một vấn đề rất cần được quan tâm.

3. Mục đích nghiên cứu Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hoá chương Sự điện li- Hóa học 11-THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy và học cho các đối tượng HS trong một lớp học.

4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4. 1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy và học Hóa học ở trường THPT 4. 2. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống bài tập Hóa học phân hóa chương Sự điện li - Hóa học 11-THPT và việc tổ chức dạy học phân hoá thông qua hệ thống bài tập đó.

4. 3. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Chương Sự điện li- Hóa học 11-THPT. - Về địa bàn nghiên cứu: Tiến hành khảo sát tại 4 lớp 11 thuộc 2 trường THPT tỉnh Hải Dương.

- Trường THPT Kinh Môn: lớp 11C và 11D - Trường THPT Chí Linh: lớp 11A và 11B 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài cần thực hiện những nhiệm vụ sau:



Tổng quan cơ sở lý thuyết của vấn đề nghiên cứu về dạy học Hóa học theo quan điểm dạy học phân hoá



Khảo sát thực trạng dạy học Hóa học tại trường trung học phổ thông.

Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li- Hóa học 11Trung học phổ thông.

 Sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li- Hóa học 11-THPT. 

Thực nghiệm sư phạm

6. Giả thuyết khoa học Nếu tuyển chọn, xây dựng được hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện liHóa học 11-THPT có chất lượng tốt và sử dụng có hiệu quả thì sẽ nâng cao khả năng

12

nhận thức, tư duy của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường Trung học phổ thông.

7. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa...

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Trò chuyện, phỏng vấn các giáo viên giảng dạy bộ môn hóa học.

- Thăm dò ý kiến của giáo viên, học sinh bằng phiếu điều tra câu hỏi.

- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng các kết quả nghiên cứu.

7.3. Phương pháp xử lý thống kê các số liệu thực nghiệm 8. Đóng góp mới của đề tài - Tổng quan cơ sở phương pháp luận của quá trình dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá.

- Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập phân hoá chương Sự điện li- Hóa học 11-Trung học phổ thông.

- Tổ chức dạy học phân hoá thông qua hệ thống bài tập đã xây dựng.

9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương:

 Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài  Chương 2: Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hoá chương Sự điện li- Hóa học 11- Trung học phổ thông

 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

13

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC PHÂN HÓA 1.1. Cơ sở lý luận về dạy học phân hóa [15] 1.1.1 Thuyết đa thông minh [7] Năm 1983, tiến sĩ Howard Gardner – một nhà tâm lý học nổi tiếng của Đại học Harvard - đã xuất bản một cuốn sách có nhan đề “ Frames of Mind” (tạm dịch “ Cơ cấu của trí thông minh”) trong đó ông công bố các nghiên cứu và lý thuyết của mình về sự đa dạng của trí thông minh (Theory of Multiple Intelligences).

Theo Gardner, trí thông minh (Intelligences) được ông quan niệm như sau: “ là khả năng giải quyết các vấn đề hoặc tạo ra các sản phẩm mà các giải pháp hay sản phẩm này có giá trị trong một hay nhiều môi trường văn hóa” và trí thông minh không thể chỉ được đo lường duy nhất qua chỉ số IQ. Sau đây là bảy loại trí thông minh mà Gardner đã đề nghị tại thời điểm đó là: Bảng 1.1. Tóm tắt thuyết đa thông minh của Howard Gardner Các loại trí thông minh

Khả năng và nhận thức

Thông minh về ngôn ngữ

Các con chữ và ngôn ngữ

Thông minh về logic - toán học,

Logic và các con số

Thông minh về âm nhạc

Âm nhạc, âm thanh, giai điệu

Thông minh về chuyển động cơ thể

Kiểm soát chuyển động cơ thể

Thông minh về thị giác và không gian

Các hình ảnh và không gian

Thông minh về tương tác

Cảm xúc của những người khác

Thông minh về nội tâm

Tự nhận thức

Vào năm 1996, Gardner có bổ sung thêm 2 loại trí thông minh mà ông và đồng nghiệp đang nghiên cứu: Trí thông minh hướng về thiên nhiên (naturalist): người có khả năng học tập thông qua hệ thống sắp xếp, phân loại, yêu thích thiên nhiên, các hoạt động ngoài trời,…

Trí thông minh về sự tồn tại (existential): người có khả năng học tập thông qua việc thấy bức tranh tổng thể, thông qua những câu hỏi như “ Tại sao chúng ta tồn tại ở

14

đây ?”, “Vai trò của tôi trong thế giới này là gì ?”, “ Vai trò của tôi trong gia đình, nhà trường và cộng đồng là gì ?” Loại trí tuệ này tìm kiếm sự kết nối giữa những kiến thức mới học với các ứng dụng, các kiến thức trong thực tế.

Lý thuyết của Gardner đã chỉ ra rằng mỗi người trong chúng ta đều tồn tại một vài kiểu thông minh trên. Tuy nhiên, sẽ có kiểu thông minh trội hơn trong mỗi người.

Bên cạnh đó, Gardner đã chỉ ra rằng trong trường học thông thường chỉ đánh giá một HS thông qua 2 loại trí thông minh là trí thông minh về ngôn ngữ và trí thông minh về logic - toán học, và điều này là không chính xác. Trường học đã bỏ rơi các em có thiên hướng học tập thông qua âm nhạc, vận động, thị giác, giao tiếp…đồng thời lèo lái tất cả mọi HS đi theo cùng một con đường và cùng chịu chung một sự đánh giá và phán xét. Nhiều HS đã có thể học tập tốt hơn nếu chúng được tiếp thu kiến thức bằng chính thế mạnh của chúng.

Thuyết đa thông minh đã mang lại một cái nhìn nhân bản và cần thiết nhằm kêu gọi nhà trường và GV coi trọng sự đa dạng về trí thông minh ở mỗi HS: mỗi loại trí thông minh đều quan trọng và mỗi HS đều có ít nhiều khả năng theo nhiều khuynh hướng khác nhau. Nhà trường phải là nơi giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau cho các chủ nhân tương lai của xã hội. Làm được điều đó chúng ta sẽ giúp mỗi HS tỏa sáng và thành công trong cuộc sống của chúng.

Thuyết đa thông minh là cơ sở nền tảng của mô hình dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa, chúng tôi sẽ trình bày dưới đây.

1.1.2. Dạy học phân hóa là gì?

Trong lịch sử giáo dục, HS là một danh từ chung chỉ những người tiếp thu sự giáo dục của GV, không phân biệt người này với người khác: Lớp học là một tập thể HS đồng nhất, chỉ gồm những HS cùng một trình độ, cùng một độ tuổi,…cùng nhằm một mục tiêu chung. Ngày nay, PPDH tập thể hóa đó đã bị lung lay. Hiện nay người ta lại quan tâm đến cá nhân người học và việc học trên bình diện tổ chức (từ giai đoạn tiểu học đến đại học,…) cũng như trên bình diện giáo dục (lấy HS làm trung tâm, dạy học cá nhân hóa, dạy học phân hóa,…). Để tăng hiệu quả của việc dạy học, chúng ta có thể “chia” người học thành nhiều “bộ phận” khác nhau để có cách dạy học phù hợp với từng “bộ phận” – đây chính là dạy học phân hóa. Theo từ điển Tiếng Việt, phân hóa là chia ra thành nhiều

15

bộ phận khác hẳn nhau. Có nhiều tiêu chí để “chia” người học, chẳng hạn như chia theo lứa tuổi, chia theo giới tính, chia theo dân tộc, chia theo địa bàn cư trú,…Ở đây, chúng tôi chỉ giới hạn trong việc chia theo năng lực và nhu cầu của người học.

Theo GS.TSKH Nguyễn Bá Kim: “Dạy học phân hóa xuất phát từ sự biện chứng của thống nhất và phân hóa, từ yêu cầu đảm bảo thực hiện tốt các mục tiêu dạy học đối với tất cả mọi HS, đồng thời khuyến khích phát triển tối đa và tối ưu những khả năng của cá nhân”.

Quá trình dạy học trong nhà trường hướng tới các đối tượng HS rất đa dạng, với những khác biệt về năng lực, sở thích, nguyện vọng, điều kiện học tập,..Do đó, dạy học theo một chương trình giống nhau với cách thức tổ chức dạy học như nhau cho tất cả mọi đối tượng HS là không phù hợp với yêu cầu phát triển của từng người học. Trong dạy học cần phải xuất phát từ tình hình thực tế HS, dựa vào đặc điểm phát triển tâm lý, dựa vào vốn hiểu biết của các em, dựa vào mặt mạnh, mặt yếu của các em mà tìm cách dạy thích hợp. Bởi vậy dạy học phân hóa phải tính đến trình độ phát triển khác nhau, đến đặc điểm tâm lý khác nhau của mỗi HS, làm cho mọi HS có thể phát triển phù hợp với năng lực và nhu cầu của mình.

Dạy học phân hóa là phương pháp dạy học hướng đến mọi đối tượng HS ở mọi góc độ: năng lực nhận thức, hứng thú học tập, năng khiếu học tập… Dạy học phân hóa ngược lại với dạy học đồng loạt, khắc phục những nhược điểm của dạy học đồng loạt.

Dạy học phân hóa không đơn thuần là phân loại người học theo năng lực nhận thức mà ở đây là phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng người học trên cơ sở am hiểu từng cá thể, GV tiếp cận người học ở tâm lí, năng khiếu, về mơ ước trong cuộc sống…Có thể nói trong phương pháp dạy học phân hóa GV phải “tìm để giảng dạy và hiểu để giáo dục”.

Dạy học phân hóa là cách thức dạy học đòi hỏi phải tổ chức, tiến hành các hoạt động dạy học dựa trên những khác biệt của người học về năng lực, nhu cầu, nhận thức, các điều kiện học tập nhằm tạo ra những kết quả học tập và sự phát triển tốt nhất cho từng người học, đảm bảo công bằng trong giáo dục, tức là đảm bảo quyền bình đẳng về cơ hội học tập cho người học. Đặc điểm cơ bản của dạy học phân hóa là: - Phát hiện và bù đắp lỗ hổng kiến thức, tạo động lực thúc đẩy học tập.

16

- Biến niềm đam mê trong cuộc sống thành động lực trong học tập.

- Dạy học phân hóa là con đường ngắn nhất để đạt mục đích của dạy học đồng loạt.

1.1.3. Tại sao phải dạy học phân hóa?

Dạy học phân hóa là cần thiết vì những lý do sau đây: - Thứ nhất: Phần lớn HS các lớp trên đã ổn định hứng thú đối với một số môn học, hoặc một dạng hoạt động nào đó.

- Thứ hai: Quá trình dạy học sẽ đạt hiệu quả mong muốn nếu biết sử dụng các hứng thú của HS vào mục đích dạy học và giáo dục.

- Thứ ba: Phân hoá dạy học phù hợp với HS sẽ tạo ra động lực học tập cho họ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển tối đa tư chất và năng lực của HS có năng khiếu.

- Thứ tư: Chỉ có phân hoá dạy học mới có khả năng loại trừ tình trạng quá tải đối với HS. - Thứ năm: Phân hoá dạy học là điều kiện chuẩn bị nghề cho HS. Dạy học phân hóa chính là một chiến lược giúp mọi HS có thể học tích cực dựa trên năng lực của mình. Nói cách khác, việc tổ chức cho HS học phân hóa là con đường nâng cao tính hiệu quả của quá trình dạy học.

1.1.4. Các yếu tố có thể sử dụng trong dạy học phân hóa 1.1.4.1. Phân hóa theo mức độ nhận thức [7] - Thang bậc nhận thức theo Bloom gồm 6 bậc nhận thức từ thấp đến cao:nhận biết, thông hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá. Đánh giá Sáng tạo Phân tích Vận dụng Hiểu Biết

Hình 1.1. Cấu trúc cơ bản của Thang phân loại cho lĩnh vực nhận thức của Bloom

Tuy nhiên đến năm 2001 Lorin Anderson và David Krathwol đã công bố việc phân tích bổ sung đảo ngược vị trí của cấp độ 5 và 6.

17

Sáng tạo Đánh giá Phân tích Vận dụng Hiểu Biết

Hình 1.2. Các mức độ tư duy theo thang nhận thức Bloom (mới)

Bảng 1.2. Nội dung của các mức độ nhận thức theo thang Bloom Biết

Nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại

Hiểu

Là khả năng hiểu, diễn dịch, diễn giải, giải thích hoặc suy diễn (dự đoán được kết quả hoặc hậu quả)

Vận dụng

Năng lực sử dụng thông tin và chuyển đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác (sử dựng các kiến thức đó học trong hoàn cảnh mới).

Vận dụng là mức độ đầu của tư duy sáng tạo. Tức là vận dụng những gì đã học vào đời sống hoặc vào một tình huống mới.

Vận dụng có thể được hiểu là khẳ năng sử dụng kiến thức đã học trong những tình huống cụ thể hay trong tình huống mới.

Phân tích

Là khả năng nhận biết chi tiết, phát hiện và phân biệt các bộ phận cấu thành của thông tin hay tình huống. Ở mức độ này đòi hỏi khả năng phân loại.

Phân tích là khả năng phân nhỏ đối tượng thành các hợp phần cấu thành để hiểu rõ hơn cấu trúc của nó.

Đánh giá

Là khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng thông tin theo các tiêu chí thích hợp (hỗ trợ đánh giá bằng lí do/lập luận). Đánh giá là khả năng phán xét giá trị của đối tượng.

Sáng tạo

Là khả năng hợp nhất các thành phần để tạo thành một tổng thể/sự vật lớn. Ở mức độ này HS phải sử dụng những gì đã học để tạo ra hoặc sáng tạo một cái gì đó hoàn toàn mới.

Sáng tạo liên quan đến khả năng kết hợp các thành phần cùng nhau để tạo một dạng mới.

Hiện nay theo quy định của Bộ Giáo dục Việt Nam, việc đánh giá trình độ nhận

thức của HS theo 3 mức độ : “Biết, hiểu, vận dụng” và tuỳ theo đối tượng của HS có thể đánh giá thêm ở mức độ: “ Vận dụng, sáng tạo”

18

Bảng 1.3. Phân loại bài tập theo các mức độ nhận thức và tư duy Dạng bài

Năng lực nhận thức

Năng lực tư duy

I

Biết (nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại)

Tư duy cụ thể

Bắt chước theo mẫu

II

Hiểu (tái hiện kiến thức, diễn giải kiến thức, mô tả kiến thức)

Tư duy logic (suy luận, phân tích, so sánh, nhận xét)

Phát huy sáng kiến (hoàn thành kỹ năng theo chỉ dẫn, không còn bắt chước máy móc)

III

Vận dụng (vận dụng kiến thức để xử lí tình huống khoa học trong đời sống thực tiễn)

Tư duy hệ thống (suy luận tương tự, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa)

Đổi mới (lặp lại kỹ năng nào đó một cách chính xác, nhịp nhàng không phải hướng dẫn)

IV

Vận dụng sáng tạo (phân tích, tổng hợp, đánh giá)

Tư duy trừu tượng (suy luận một cách sáng tạo)

Sáng tạo (hoàn thành kỹ năng một cách dễ dàng có sáng tạo, đạt tới trình độ cao)

Sử dụng các kiến thức đã có, vận dụng kiến thức vào tình huống mới với cách giải quyết mới, linh hoạt, độc đáo, hữu hiệu.

Kỹ năng

1.1.4.2. Phân hóa về nội dung Nội dung của một bài học có thể được phân hoá dựa trên những gì HS đã biết.

Các nội dung cơ bản của bài học cần được xem xét dựa trên chuẩn kiến thức và kỹ năng của chương trình môn học do Bộ GD & ĐT ban hành. Trong lớp học một số HS có thể hoàn toàn chưa biết gì về khái niệm của bài học, một số HS khác lại làm chủ được một phần của nội dung bài học; một số HS khác nữa lại có những hiểu biết chưa đúng về khái niệm có trong bài và có những HS lại có thể làm chủ toàn bộ nội dung trước khi bài học bắt đầu. Trên cơ sở đó, GV có thể phân hoá các nội dung bằng cách thiết kế các hoạt động cho các nhóm HS bao gồm các mức độ khác nhau của bảng phân loại tư duy của Bloom.

Ví dụ: Khi dạy bài Sự điện li – SGK hóa học 11 Với những HS yếu, kém có thể yêu cầu hoàn thành nhiệm vụ ở mức độ biết, hiểu (cấp độ thấp trong thang tư duy của Bloom).

Câu 1. Dãy chất nào dưới đây chỉ gồm những chất tan và điện li mạnh?

A. HNO3, Cu(NO3)2, Ca3(PO4)2, H3PO4

B. CaCl2, CuSO4, CaSO4, HNO3

C. H2SO4, NaCl, KNO3, Ba(NO3)2

D. KCl, H2SO4, H2O, CaCl2

19

Câu 2. Cho các chất dưới đây: H2O, HCl, NaOH, NaCl, CH3COOH, CuSO4, HgCl2, Al(OH)3. Các chất điện li yếu là?

A. H2O, NaCl, CH3COOH, Al(OH)3

B. Al(OH)3, CH3COOH, H2O

C. H2O, CH3COOH, Al(OH)3 , HgCl2

D. H2O, CH3COOH, CuSO4

Với những HS đã làm chủ một phần của bài học có thể được yêu cầu để hoàn thành nhiệm vụ ở mức độ hiểu và vận dụng.

Câu 3. Các dd sau đây có cùng nồng độ 1M, dung dịch nào dẫn điện tốt nhất?

A. NH4NO3

B. H2SO4

C. Ba(OH)2

D. Al2(SO4)3

Câu 4. Trong dd H3PO4 có bao nhiêu loại ion khác nhau?

A. 3

B. 4

C. 5

D. 6

Câu 5. Nồng độ mol/l của Cl- trong dung dịch CaCl2 0,3 M là?

A. 0,3

B. 0,6

C. 0,9

D. 0,15.

Với những HS đã nắm vững bài học có thể được yêu cầu thực hiện các nhiệm vụ tổng hợp và đánh giá.

Câu 6. Hòa tan 7,1 gam Na2SO4; 7,45 gam KCl; 2,925 gam NaCl vào nước để được 1 lít dung dịch A. a) Tính nồng độ mol/lít của mỗi ion trong dung dịch A? b) Cần dùng bao nhiêu mol NaCl và bao nhiêu mol K2SO4 để pha thành 400 ml dung dịch muối có nồng độ ion như trong dung dịch A? c) Có thể dùng 2 muối KCl và Na2SO4 để pha thành 400 ml dung dịch muối có nồng độ ion như dung dịch A được không?

Hướng dẫn: nNa2SO4 =0,05 (mol); nKCl = 0,1 (mol); nNaCl = 0,05 (mol) PT điện li:

Na2SO4 → 2Na+ + SO42KCl → K+ + ClNaCl → Na+ + Cl-

a) Vậy [Na+] = [Cl-] = 0,15M; [SO42-] =0,05M; [K+] = 0,1M b) Số mol NaCl cần dùng = 0,15.0,4 = 0,06 (mol) Số mol K2SO4 cần dùng = 0,05.0,4 = 0,02 (mol) d) Ta thấy [Cl-] = 0,15M # [K+] = 0,1M và [Na+] = 0,15M # 2[SO42-]=0,05M nên không thể dùng 2 muối KCl và Na2SO4 để pha thành 400 ml dung dịch muối có nồng độ ion như dung dịch A được.

20

Cần nhớ rằng mục tiêu của bài học không được thay đổi và không được hạ thấp chuẩn kiến thức kỹ năng đã quy định. Việc đưa ra các nhiệm vụ học tập với các mức độ thách thức thích hợp cho từng loại HS kém, trung bình và khá giỏi sẽ: • Cho phép HS được lựa chọn.

• Khuyến khích tư duy cấp cao.

• Tăng trách nhiệm học tập.

1.1.4.3. Phân hóa về quá trình Quá trình làm thế nào cho các vật liệu học tập có thể phân hoá cho HS dựa trên phong cách học tập của họ, có tính đến các tiêu chuẩn, hiệu quả và độ tuổi. Ví dụ HS có thể tiếp cận bài học bằng “đọc” văn bản (như nghiên cứu tài liệu SGK...), hoặc bằng nhìn các hình ảnh(như quan sát tranh, ảnh, mô hình...) hoặc bằng “nghe, nhìn” (như quan sát video clip...)... Nhiều GV có thể áp dụng thuyết đa thông minh để cung cấp cơ hội học tập cho HS. Sự phân hoá về quá trình dựa trên nhu cầu, lợi ích, phong cách học tập của HS. GV có thể tổ chức cho HS học theo nhóm cùng sở thích, cùng phong cách học hoặc phân nhóm theo năng lực. Ý tưởng chính đằng sau cách tổ chức dạy học này là ở các cấp độ khác nhau và học tập theo những phong cách khác nhau, do đó, GV không thể dạy cho tất cả HS theo cùng một phong cách. Tuy nhiên dạy học phân hoá không có nghĩa là dạy cho từng HS một. Phân hoá về quá trình dạy học có nghĩa là GV đưa ra các hoạt động học tập hoặc các chiến lược khác nhau để cung cấp các phương pháp thích hợp cho HS học tập: − Đảm bảo sự linh hoạt trong việc phân nhóm. − Khuyến khích tư duy cấp cao trong mỗi nhóm. − Hỗ trợ tất cả các nhóm.

Việc phân nhóm trong lớp học có nhiều trình độ sẽ hỗ trợ việc phân hoá, bao gồm các nhóm “nhóm linh hoạt” và “nhóm hợp tác”.

“Nhóm linh hoạt” là phục vụ cho nhu cầu hoặc sở thích cụ thể của một nhóm nhỏ động nghiên cứu độc lập. Những nhóm này sẽ thay đổi thường xuyên trong ngày hoặc trong một giai đoạn học tập, có thể được thành lập xuyên suốt các mức độ phát triển và do HS chọn.

21

“Nhóm hợp tác”: Phân chia vai trò dựa vào kỹ năng của từng HS (VD: người đọc, người ghi, người báo cáo, người hỗ trợ) và hoán đổi vị trí. Phân chia rõ ràng trách nhiệm của từng thành viên trong việc thực hiện nhiệm vụ học. Tạo ra cơ hội học tập độc lập và có thể thành lập xuyên suốt các mức độ phát triển.

1.1.4.4. Phân hóa về sản phẩm Sản phẩm về cơ bản là những gì HS làm ra vào cuối bài học để chứng minh họ đã làm chủ được kiến thức kỹ năng của bài học. Căn cứ vào trình độ kỹ năng của HS và chuẩn kiến thức kỹ năng của bài học, GV có thể giao cho HS hoàn thành các sản phẩm như viết một báo cáo hoặc vẽ sơ đồ, biểu đồ...Cho phép HS được lựa chọn thể hiện sản phẩm cuối cùng dựa trên sở thích thế mạnh học tập của mình.

1.1.5. Các đặc điểm của lớp học phân hoá Theo Tomlison (1995) có bốn đặc điểm điển hình dạy và học trong một lớp học phân hoá hiệu quả 1.1.5.1. Dạy học các khái niệm chủ chốt và nguyên tắc cơ bản Tất cả HS có cơ hội để khám phá và áp dụng các khái niệm chủ chốt của bài học đang được nghiên cứu. Tất cả HS hiểu được các nguyên tắc cơ bản cần cho việc nghiên cứu bài học. Như vậy việc dạy học cho phép người học phải suy nghĩ để hiểu và sử dụng những kế hoạch hành động một cách chắc chắn, đồng thời khuyến khích HS mở rộng và nâng cao hiểu biết của họ trong việc áp dụng những nguyên tắc và khái niệm chủ chốt. Việc dạy học đòi hỏi người học có khả năng phán đoán hơn là sự ghi nhớ và nhắc lại từng phần của thông tin. Dạy học dựa trên khái niệm và các nguyên tắc cơ bản đòi hỏi GV cung cấp quyền học tập khác nhau. Trong các giờ học truyền thống, GV thường yêu cầu tất cả HS cùng làm một công việc. Trong dạy học phân hoá, tất cả các HS có cơ hội khám phá bài học thông qua các con đường và cách tiếp cận khác nhau.

1.1.5.2. Tiến hành đánh giá sự sẵn sàng và tiến bộ của học sinh Quá trình này được đưa vào chương trình học. GV không cho rằng tất cả mọi HS cần một nhiệm vụ cho từng phần nghiên cứu, nhưng liên tục đánh giá sự sẵn sàng và quan tâm của HS, hỗ trợ khi HS cần dạy và hướng dẫn thêm và mở rộng phát hiện của HS hoặc một nhóm HS khi các em đã sẵn sàng để học phần tiếp theo.

1.1.5.3. Nhóm linh hoạt luôn được sử dụng

22

Trong một lớp học phân hoá, HS có thể làm việc cá nhân, theo cặp hoặc theo nhóm. Hoạt động học tập có thể dựa trên sở thích hay phong cách học hoặc theo trình độ nhận thức hoặc theo kết hợp hai trong ba ý trên. Dạy học theo nhóm cũng có thể được dùng để giới thiệu những ý tưởng mới hay khi lập kế hoạch hoặc chia sẻ kết quả học tập.

1.1.5.4. HS được hoạt động như nhà thám hiểm, GV hướng dẫn việc khám phá Trong lớp học phân hoá các hoạt động khác nhau thường xảy ra cùng một lúc.

GV làm việc như người hướng dẫn hoặc điều phối việc học nhiều hơn là cung cấp thông tin HS phải học cách có trách nhiệm với công việc của mình. HS là trung tâm không chỉ thể hiện ở việc các em làm chủ việc học của mình mà còn tạo điều kiện để các em ngày càng độc lập trong suy nghĩ, trong lập kế hoạch và đánh giá.

1.1.6. Các yêu cầu để tổ chức cho học sinh học phân hoá a. Tìm hiểu càng nhiều về học sinh của bạn càng tốt Tìm hiểu về quan tâm và sở thích của HS, thông qua các phiếu trắc nghiệm và yêu cầu HS càng điền nhiều chi tiết càng tốt.

Quan sát HS khi họ làm việc, tìm hiểu tốc độ hoàn thành bài tập của HS, cách em vượt qua khó khăn cũng như các dấu hiệu của sự thất vọng hoặc ngừng hoạt động khi công việc quá khó khăn.

Cung cấp các nhiệm vụ hoặc bài tập giúp HS bộc lộ phong cách học tập của họ.

GV cần quan sát hoạt động học tập của HS để xác định được cách tốt nhất để một HS có thể học.

Xem xét kết quả môn học từ năm học trước. Sử dụng thông tin này trong quá trình lập kế hoạch bài học. b. Cân bằng mục tiêu học tập, tài liệu học tập và nhu cầu học sinh Biết được mục tiêu và chuẩn kiến thức, kỹ năng môn học, chương, bài và các lĩnh vực nội dung để chỉ đạo cho quá trình lập kế hoạch bài học. Quyết định đơn vị học tập phù hợp với các chuẩn kiến thức, kỹ năng môn học, nhóm các đơn vị học tập với nhau.

Sử dụng chương trình, sách giáo khoa môn học do Bộ Giáo dục & Đào tạo ban hành để hỗ trợ quá trình học tập. Sử dụng chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình

23

có thể cung cấp cho GV một cơ sở rộng lớn, từ đó GV có thể bắt đầu quá trình lập kế hoạch bài học cho phù hợp với nhu cầu của HS. c. Xây dựng kế hoạch bài học với các hoạt động đa dạng và hướng dẫn công bằng Hãy xem xét tất cả các phong cách học tập khi lập kế hoạch cả phương pháp dạy học và các hoạt động của HS để làm chủ các kỹ năng thực hành và trình bày. Ít nhất hãy chắc chắn biết rõ những HS nào học tốt nhất bằng cách nghe, nhìn hoặc qua các bài kiểm tra.

Tạo các hoạt động hướng về năng lực của các HS khá trong lớp học, và sau đó tạo ra các hoạt động sửa đổi cho các HS có trình độ trên hoặc dưới mức này. Hãy kỳ vọng ở tất cả HS, tuy nhiên làm sao để cả bài học và hoạt động phù hợp với tất cả học sinh. Đảm bảo các hoạt động phân hoá được công bằng. Nếu chỉ có một số HS được giao nhiệm vụ thích thú với hoạt động của họ, trong khi đó các HS khác gặp nhiều khó khăn khi làm việc với phiếu bài tập của họ, như vậy các hoạt động là không công bằng và việc học tập bị ảnh hưởng.

Cung cấp hướng dẫn cho những HS cần sự giúp đỡ thêm khi làm bài tập, và tạo ra một “thủ tục” cho phép HS có thể chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác. Điều này sẽ giúp duy trì trật tự trong lớp học. d. Sử dụng các nhóm học tập linh hoạt và hợp tác Chỉ định các hoạt động dành cho HS để làm việc cá nhân, theo cặp và các loại động khác làm việc theo nhóm. Tạo ra một loạt các cặp và các nhóm tham gia phù hợp với mức độ, khả năng, phong cách học tập, sự quan tâm và sở thích của học sinh.

Sử dụng các nhóm khác nhau cho các hoạt động khác nhau, đôi khi là có lợi cho HS khi các em tham gia vào nhóm hỗn hợp về cả trình độ và phong cách học tập, trong khi đó vào thời điểm khác nhóm đồng nhất sẽ có lợi hơn...

Dự kiến trước các thành viên của mỗi nhóm và một kế hoạch cho HS di chuyển về nhóm trước để tận dụng tối đa thời gian thực hiện các nhiệm vụ học tập trong lớp học.

24

e. Tiến hành đánh giá thường xuyên Đánh giá việc học tập của HS thường xuyên và liên tục. Mục tiêu của DHPH là đáp ứng nhu cầu học tập của mỗi HS. Vì vậy, đánh giá trong suốt quá trình học tập cho phép GV điều chỉnh hướng dẫn và thay đổi các bài tập khi cần thiết. Đánh giá chính thức và không chính thức. Tiến hành đánh giá không chính thức có thể bao gồm việc quan sát HS khi các em làm việc cá nhân hoặc theo nhóm, cung cấp các đánh giá bằng văn bản được thiết kế để chứng minh sự thành thạo, xem xét các kế hoạch hoặc dự án đang tiến hành hoặc sau khi hoàn thành và yêu cầu HS dạy hoặc hướng dẫn các kỹ năng cho các bạn khác.

Phân hoá đánh giá tổng kết. Cách duy nhất để thực sự đánh giá sự thành thạo của các kỹ năng là đưa ra một đánh giá tổng kết phù hợp với phong cách học, sự quan tâm, sở thích và năng lực của HS. 1.1.7. Nhiệm vụ của GV và HS trong dạy học phân hóa Có thể nói DHPH là PPDH tổng hợp, có thể kết hợp được với nhiều phương pháp dạy học khác như dạy học dự án, dạy học theo nhóm nhỏ...Chính vì vậy mà trong quá trình thực hiện GV cần đặt ra nhiệm vụ rõ ràng cho HS và chính bản thân GV.  Nhiệm vụ của giáo viên - Thường xuyên tiếp xúc với HS để nắm bắt tình hình của từng HS một, kiểm tra đánh giá năng lực của các em để thấy được mức độ tiến bộ.

- Lập kế hoạch giảng dạy phù hợp.

- Xây dựng hệ thống bài tập phù hợp với từng đối tượng HS.  Nhiệm vụ của HS - Thực hiện tốt nhiệm vụ mà GV giao cho.

- Phải biết đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau, HS học giỏi có nhiệm vụ giúp đỡ HS yếu kém, HS yếu kém phải có tinh thần học hỏi bạn bè, không tự ti, tách rời khỏi nhóm học tập.

- HS trưởng nhóm phải giao nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên trong nhóm có ý kiến đóng góp, phản hồi tới GV có thể cùng với GV xây dựng kế hoạch học tập.

1.1.8. Một số phương pháp dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa [7], [8] Dạy học theo góc, dạy học hợp đồng, dạy học theo dự án và dạy học hợp tác nhóm là những PPDH tích cực, phù hợp để hướng tới dạy học phân hóa.

25

1.1.8.1. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ: Nhóm từ 4 đến 6 người Cấu tạo của một lớp học theo nhóm có thể như sau: a. Làm việc chung cả lớp - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức.

- Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ.

- Hướng dẫn cách làm việc trong nhóm. b. Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm.

- Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi kết quả hoặc tổ chức thảo luận trong nhóm. c. Tổng kết trước lớp - Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả.

- Thảo luận chung.

- GV tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo trong bài.

1.1.8.2. Dạy học theo góc Thuật ngữ tiếng Anh “Working in corners” hoặc “Working with areas” có thể hiểu là làm việc theo góc, làm việc theo khu vực và có thể hiểu là học theo góc, nhấn mạnh vai trò của HS trong dạy học.

Hình 1.3. Các phong cách học Dạy và học theo góc: Một hình thức tổ chức dạy học theo đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học nhưng cùng hướng tới chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách học khác nhau.

Ví dụ: Khi dạy học về phản ứng trao đổi ion trong dd chất điện li có thể xây dựng góc theo phong cách học như sau. Bốn góc cùng thực hiện một nội dung và mục tiêu học tập nhưng theo các phong cách học khác nhau và sử dụng các phương tiện,đồ dùng học tập khác nhau.

26

Góc quan sát: HS quan sát các thí nghiệm về phản ứng trao đổi ion trên máy tính hoặc tivi, rút ra kiến thức cần lĩnh hội.

Góc trải nghiệm: HS tiến hành các thí nghiệm về phản ứng trao đổi ion theo nhóm có sự hướng dẫn của GV, quan sát hiện tượng, giải thích và rút ra nhận xét cần thiết.

Góc phân tích: HS đọc tài liệu SGK và tài liệu tham khảo để trả lời câu hỏi và rút ra kiến thức mới cần lĩnh hội.

Góc áp dụng: HS đọc bảng trợ giúp (chỉ đối với góc xuất phát) sau đó áp dụng để giải các bài tập hoặc giải quyết một vấn đề có liên quan đến thực tiễn.

1.1.8.3. Dạy học theo hợp đồng Tên tiếng Anh “Contract Work” thực chất là làm việc hợp đồng hay còn gọi là học theo hợp đồng, nhấn mạnh vai trò chủ thể của HS trong dạy học.

Dạy và học theo hợp đồng là một cách tổ chức môi trường học tập trong đó mỗi học sinh được giao hoàn thành một hợp đồng trọn gói các nhiệm vụ/bài tập khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh được quyền chủ động và độc lập quyết định chọn nhiêm vụ (tự chọn), quyết định về thời gian cho mỗi nhiệm vụ/bài tập và thứ tự thực hiện các nhiệm vụ/bài tập đó trong khoảng thời gian chung.

Trong dạy và học theo hợp đồng: GV là người nghiên cứu các nhiệm vụ/bài tập trong hợp đồng, tổ chức hướng dẫn HS nghiên cứu hợp đồng để chọn nhiệm vụ cho phù hợp với năng lực của HS. HS là người nghiên cứu hợp đồng, kí kết hợp đồng, thực hiện hợp đồng, nhắm đạt được mục tiêu dạy học nội dung cụ thể.

Hợp đồng là một biên bản thống nhất và khả thi giữa hai bên là GV và cá nhân HS, theo đó có cam kết của HS sẽ hoàn thành nhiệm vụ đã chọn sau khoảng thời gian đã định trước.

Dạy học theo hợp đồng là một hình thức thay thế việc giảng bài cho toàn thể

27

lớp học của GV, đồng thời cho phép GV có thể quản lí và khảo sát được các hoạt động của mỗi HS. Với hình thức tổ chức này, GV có thể sử dụng sự khác biệt giữa các HS để tạo ra cơ hội học tập cho tất cả HS trong lớp theo trình độ, theo nhịp độ và theo năng lực.

GV có thể chắc chắn rằng mỗi HS đã kí hợp đồng tức là đã nhận một trách nhiệm rõ ràng và sẽ hoàn thành các nhiệm vụ vào thời gian xác định theo văn bản. * Quy trình thực hiện dạy học theo hợp đồng Bước 1: Chọn nội dung và quy định về thời gian - Chọn nội dung: Trước hết, GV cần xác định nội dung nào của môn học có thể được dạy học thông qua hình thức này, điều sẽ ảnh hưởng đến số lượng các hợp đồng phân công cho HS. Do vậy nhiệm vụ trong hợp đồng có thể chọn là một bài ôn tập-luyện tập là phù hợp nhất, hoặc với bài học mới mà trong đó có thể thực hiện các nhiệm vụ không theo thứ tự bắt buộc. Các nhiệm vụ được giao cũng cần bắt đầu từ hợp đồng đơn giản đến hợp đồng với nhiệm vụ ngày càng phức tạp hơn.

GV cần xác định nội dung của hợp đồng và phương pháp sử dụng. Với việc xác định nội dung các nhiệm vụ và xây dựng một hệ thống tổ chức có thể khảo sát được (thẻ, ngăn kéo, thư mục…) GV có thể để các HS xác định hầu hết phần còn lại của hợp đồng trong giới hạn định hướng (ví dụ các nội dung môn học cần được nghiên cứu trong tuần và số lượng bài tập cần hoàn thành theo từng môn học).

- Quy định thời gian: GV phải quyết định thời gian của HS theo hợp đồng. Việc xác định thời gian của hợp đồng theo số tiết học trên lớp là tốt nhất để giúp các HS quản lí thời gian tốt hơn. Thời gian dành cho hợp đồng tối thiểu nên là 2 tiết (khoảng 90 phút) thay vì nội dung này trước đây chỉ thực hiện trong 45 phút. Đó là do HS cần có thêm thời gian nghiên cứu và kí hợp đồng, có thời gian GV và HS nghiệm thu hợp đồng.

Ngoài ra còn có thể bố trí cho HS thực hiện hợp đồng ngoài giờ học chính khóa hoặc ở nhà tùy theo nhiệm vụ cụ thể.

Bước 2: Thiết kế kế hoạch bài học Sau khi đã xác định nội dung và thời gian, GV cần thiết kế kế hoạch bài học để làm cơ sở tổ chúc dạy học theo hợp đồng.

- Xác định mục tiêu của bài/nội dung.

- Xác định phương pháp dạy học chủ yếu.

28

- Chuẩn bị của GV và HS. - Thiết kế văn bản hợp đồng.

1.2. Cơ sở lý luận về bài tập hóa học và bài tập phân hóa [21] 1.2.1. Khái niệm về bài tập Theo từ điển Tiếng Việt, bài tập là bài giao cho HS làm để vận dụng kiến thức đã học, còn bài toán là vấn đề cần giải quyết bằng phương pháp khoa học.

Theo các nhà lý luận dạy học Liên Xô (cũ), bài tập bao gồm cả câu hỏi và bài toán, mà trong khi hoàn thành chúng, học sinh nắm được hay hoàn thiện một tri thức hoặc một kỹ năng nào đó, bằng cách trả lời vấn đáp, trả lời viết hoặc có kèm theo thực nghiệm. Hiện nay ở nước ta, thuật ngữ “bài tập” được dùng theo quan niệm này.

1.2.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học Thực tiễn ở trường phổ thông BTHH giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo. Nó vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại vừa là phương pháp dạy học hiệu nghiệm. BTHH cung cấp cho HS cả kiến thức, con đường giành lấy kiến thức, đặc biệt góp phần to lớn trong việc phát huy khả năng tư duy độc lập, sáng tạo của HS. - BTHH là một trong những phương tiện hiệu nghiệm cơ bản nhất để HS vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, sản xuất và tập nghiên cứu khoa học, biến những kiến thức đã thu được qua bài giảng thành kiến thức của chính mình. Kiến thức được nhớ lâu khi vận dụng thường xuyên như M.A Đanilôp nhận định: “Kiến thức sẽ được nắm vững thực sự nếu HS có thể vận dụng thành thạo chúng vào việc hoàn thành những bài tập lý thuyết và thực hành”.

- Đào sâu, mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú. Chỉ có vận dụng kiến thức vào việc giải bài tập HS mới nắm vững kiến thức một cách sâu sắc.

- Là phương tiện để ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức một cách tốt nhất.

- Rèn luyện kỹ năng hóa học cho HS như: kỹ năng viết và cân bằng phương trình hóa học, kỹ năng tính toán, kỹ năng thực hành…

- Phát triển năng lực nhận thức, rèn trí thông minh cho HS. - BTHH còn được sử dụng như là phương tiện để nghiên cứu tài liệu mới, giúp HS tích cực, tự lực lĩnh hội kiến thức sâu sắc và bền vững.

29

- BTHH còn là phương tiện để kiểm tra kiến thức, kỹ năng của Hs một cách chính xác.

- BTHH còn có tác dụng giáo dục đạo đức, tác phong, rèn tính kiên nhẫn, trung thực chính xác khoa học và sáng tạo.

1.2.3. Sự phân loại bài tập hóa học a) Dựa vào nội dụng có thể phân bài tập hóa học thành bốn loại */ Bài tập định tính */ Bài tập định lượng */ Bài tập thực nghiệm */ Bài tập tổng hợp b) Dựa vào hình thức thể hiện có thể phân bài tập hóa học thành hai loại */ Bài tập trắc nghiệm khách quan */ Bài tập trắc nghiệm tự luận 1.2.4. Quan hệ giữa bài tập hóa học với việc nâng cao khả năng nhận thức và tư duy của học sinh Trong học tập hóa học, một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy cho HS là hoạt động giải bài tập. Vì vậy GV cần tạo điều kiện để thông qua hoạt động này thì năng lực tư duy được phát triển, HS sẽ có những phẩm chất tư duy mới, thể hiện ở: - Năng lực phát hiện vấn đề mới.

- Tìm ra hướng mới.

- Tạo ra kết quả học tập mới. Để có được những kết quả trên, người GV cần ý thức được mục đích của việc giải bài tập hóa học, không phải chỉ là tìm ra đáp số đúng mà còn là phương tiện khá hiệu quả để rèn luyện tư duy hóa học cho HS. BTHH phong phú và đa dạng, để giải được BTHH cần vận dụng nhiều kiến thức cơ bản, sử dụng các thao tác tư duy: so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa… Qua đó HS phát triển năng lực nhận thức, tư duy logic, biện chứng, khái quát; phát huy khả năng suy luận, tích cực.

Thông qua hoạt động giải bài tập sẽ giúp cho tư duy được rèn luyện và phát triển thường xuyên, đúng hướng, thấy được giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết

30

thế giới của HS lên một tầm cao mới, hình thành phương pháp tự học hợp lý, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách toàn diện của HS. 1.2.5. Bài tập phân hóa (BTPH) 1.2.5.1. Khái niệm bài tập phân hóa Dạy học phân hóa là phương pháp giảng dạy tiếp cận đối tượng và có tính vừa sức. Bài tập là một phần không thể thiếu được trong quá trình học tập các môn học nói chung và đối với môn hóa nói riêng. Bài tập giống như thước đo mức độ phát triển tư duy của HS trong quá trình nhận thức. Với môn hóa học, bài tập hóa học không chỉ là thước đo mức độ phát triển tư duy mà còn rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, rèn tư duy, rèn trí thông minh. Để phát huy ưu điểm của bài tập GV phải biết lựa chọn hệ thống bài tập mang tính vừa sức với khả năng của HS để phát huy tối đa năng lực giải quyết vấn đề của các em. Vậy bài tập phân hóa là loại bài tập mang tính khả thi với mọi đối tượng HS đồng thời phát huy được hết khả năng hiện có của HS trong khi các em giải bài tập.

1.2.5.2. Cơ sở phân loại bài tập phân hoá Căn cứ vào các hình thức của DHPH chúng ta có thể phân loại BTPH như sau: a) Phân loại theo sự hứng thú Căn cứ vào đặc điểm hứng thú học tập của HS để tổ chức cho HS tìm hiểu, khám phá nhận thức. Phân nhóm theo mức độ hứng thú mạnh (là những em rất thích khám phá, quan sát, tìm tòi, vận dụng với tinh thần hào hứng sôi nổi), trung bình (là những em ở mức độ bình thường giao nhiệm vụ cũng hoàn thành nhưng không hào hứng sôi nổi), thấp (là những em không thích tìm tòi chỉ áp dụng nguyên mẫu hoặc những nhiệm vụ tương tự) và dựa vào mức độ này mà GV có thể giao các nhiệm vụ cho nhóm. Nhóm có hứng thú mạnh thì được giao bài tập tìm tòi, độc lập, sáng tạo.

Nhóm có mức độ hứng thú thấp thì được giao bài tập làm theo mẫu…

Ví dụ: Khi học về phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li, để luyện tập cho HS thì tùy từng nhóm đối tượng mà GV giao nhiệm vụ cho phù hợp. */Nhóm có hứng thú mạnh thì được giao bài tập tìm tòi: Trong y học, dược phẩm sữa magie (các tinh thể Mg(OH)2 lơ lửng trong nước), được dùng để trị chứng khó tiêu do dư axit (HCl). Để trung hòa hết 788,0 ml dd HCl 0,035M trong dạ dày cần bao nhiêu ml sữa magie, biết rằng trong 1,0 ml sữa

31

magie chứa 0,08g Mg(OH)2?

Hướng dẫn: Phản ứng trung hòa xảy ra: Mg(OH)2 + 2HCl  MgCl2 + 2H2O 58,0g

 2mol

Số mol HCl cần trung hòa = 788,0.0,035.10-3 = 2,76.10-2 (mol) Khối lượng Mg(OH)2 đã phản ứng =

2, 76.102.58, 0  0,8 g 2

Vậy thể tích sữa magie cần dùng là =

0,8  10ml 0, 08

Như vậy qua bài tập này HS biết thêm một kiến thức có liên quan đến thực tiễn từ đó thúc đẩy động lực tìm hiểu sâu hơn về môn hóa học. */Nhóm có mức độ hứng thú thấp thì được giao bài tập làm theo mẫu: Tính thể tích Mg(OH)2 0,05 M cần dùng để trung hòa 100ml dd HCl 0,1M? Bài tập này HS hoàn toàn có thể làm được vì đây chỉ là bài tập áp dụng nguyên mẫu b) Phân hóa bài tập theo các mức độ nhận thức và tư duy của HS - Biết, hiểu, vận dụng, và vận dụng sáng tạo c) Phân hóa bài tập theo sức học của HS - HS mức học yếu, kém: Bài tập ở mức độ nhớ, học thuộc, ít tư duy, câu hỏi chỉ là nêu định nghĩa, hiện tượng thế nào?, công thức ra sao?

Ví dụ: Viết phương trình điện li các chất sau đây: H2SO4, H2S, KOH, Ca(OH)2, FeCl3, CuSO4, Al2(SO4)3, KHCO3?

- HS mức học trung bình: Bài tập ở mức độ học thuộc có vận dụng kiến thức một chút, trả lời các câu hỏi phải suy luận đơn giản, vì sao?

Ví dụ: Tính nồng độ mol các ion trong dd thu được khi : Trộn 200 ml dd NaCl 2M với 200 ml dd CaCl2 0,5M? - HS ở mức độ khá- giỏi: Bài tập ở mức độ sáng tạo, luôn trả lời câu hỏi tại sao? vận dụng trong thực tế cuộc sống, giải thích các hiện tượng tự nhiên…

Ví dụ: Trong y học, dược phẩm Nabica (NaHCO3) là chất được dùng để trung hòa bớt lượng dư axit HCl trong dạ dày. Hãy viết pthh dưới dạng phân tử và ion rút gọn của phản ứng đó. Tính thể tích dd HCl 0,035M (nồng độ axit trong dạ dày) được trung hòa và thể tích khí CO2 sinh ra ở đktc khi uống 0,336g NaHCO3? d) Phân hóa bài tập theo động cơ, lợi ích học tập của HS

32

Với HS có nhu cầu tìm tòi, hiểu biết cao cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa thêm nhiều nội dung, tài liệu học tập cho HS tự học. Với nhóm HS có nhu cầu học tập không cao thì việc DHPH phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản và bổ sung những vấn đề thực tế giúp HS hào hứng học tập.

1.2.6. Nguyên tắc tuyển chọn bài tập phân hóa + Quán triệt mục tiêu dạy học + Đảm bảo tính khoa học, chính xác của nội dung + Phát huy tính tích cực của HS + Đảm bảo tính hệ thống + Đảm bảo tính thực tiễn + Phù hợp với trình độ, đối tượng HS Tóm lại, việc xây dựng bài tập phân hoá phải dựa trên các nguyên tắc cơ bản trên. Tuy nhiên, không phải bài tập nào cũng phải tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc đó.

Tuỳ vào từng nội dung kiến thức, tuỳ vào mục đích của từng bài học mà vận dụng các nguyên tắc một cách linh hoạt.

1.2.7. Quy trình xây dựng bài tập phân hóa Bước 1. Phân tích nội dung dạy học.

Nội dung dạy học phải dựa trên nội dung chương trình môn học do bộ Giáo dục và đào tạo ban hành. Trên cơ sở đó, phân tích nội dung SGK để xác định các đơn vị kiến thức có thể đưa vào bài học, để xây dựng hệ thống bài tập cho phù hợp.

Trong quá trình phân tích nội dung chương trình và SGK, GV nên lưu ý đến trình độ và mức độ nhận thức của HS mình dạy để có thể giảm bớt các nội dung không cần thiết trong SGK. GV cần nghiên cứu nội dung cơ bản, trọng tâm để xây dựng BT giúp HS lĩnh hội được kiến thức đầy đủ, chính xác.

Trong bước này, GV cần trả lời các câu hỏi sau: - Trọng tâm của bài học là gì?

- Các kiến thức liên quan đến nội dung trọng tâm?

Bước 2. Xác định mục tiêu.

Trong bước này, GV cần trả lời các câu hỏi sau: - Bài tập giải quyết vấn đề gì?

- Bài tập giúp HS rèn luyện các kỹ năng gì?

33

- Thái độ (dự kiến) của HS đối với môn học sau khi thực hiện các bài tập?

Bước 3. Xác định nội dung kiến thức có thể mã hoá thành bài tập.

Trong bước này, GV cần trả lời các câu hỏi sau: - Nội dung nào phù hợp với năng lực nhận thức của HS? - Bài tập có liên hệ hữu cơ với những kiến thức đã học và sẽ học hay không?

- Bài tập có thoả mãn dụng ý, phương pháp của GV không?

Bước 4. Diễn đạt các nội dung kiến thức thành bài tập.

Trong bước này, GV cần trả lời các câu hỏi sau: - Cần ra loại bài tập gì (định tính, định lượng hay thực nghiệm, …) ?

- Có phối hợp với những phương tiện khác không? * Kĩ thuật thiết kế câu hỏi, bài tập: Trong dạy học phân hoá, xây dựng một hệ thống câu hỏi, bài tập phù hợp với các đối tượng HS cần phải được biên soạn một cách công phu, khoa học. Bài tập nên diễn đạt sao cho có thể kiểm tra được nhiều lĩnh vực và phù hợp với mức độ khác nhau của HS như: Nhớ, hiểu, vận dụng…

Theo Tôn Thân (Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 9/1992), quy trình soạn bài tập phân hoá tác động đến 3 đối tượng HS theo sơ đồ sau: Kiến thức cơ bản (hoặc bài tập trong SGK) - Vận dụng trực tiếp.

- Tương tự.

Tác động

HS yếu kém

Bài tập nguyên mẫu - Qua 1, 2 bước trung gian.

- Đặc biệt hoá.

Tác động

Bài tập “quan hệ gần”

HS trung bình

- Qua nhiều bước trung gian.

- Tổng quát hoá.

Tác động

Bài tập “quan hệ xa”

HS khá giỏi

Với quy trình xây dựng bài tập trên, GV có thể sáng tạo được những bài tập nhằm khắc sâu kiến thức cơ bản, rèn luyện kĩ năng và năng lực tư duy cho các đối tượng HS của mình. Từ một số bài tập có hạn trong SGK, GV có thể soạn được nhiều bài tập “nguyên mẫu” hoặc có “quan hệ gần”, “quan hệ xa” với bài tập có sẵn (quan hệ

34

về nội dung hoặc quan hệ về phương pháp) phục vụ cho yêu cầu cụ thể của từng tiết học, của từng đối tượng HS. Ví dụ: khi dạy bài tính pH - Với HS yếu, kém chỉ ra bài tập ở dạng đơn giản: đây là bài tập ở mức độ biết Hoà tan m gam BaO vào nước được 200 ml dung dịch A có pH = 13. Tính m?

Giải: PHPƯ: BaO+H 2O  Ba(OH) 2 ; Ba(OH) 2  Ba 2+ +2OH pH=13   H +  =10-13mol/l  OH-  =10-1M  n OH- =10-1.0,2 =0,02mol  n BaO =0,01mol

- Với HS trung bình ra thêm bài tập mang tính chất áp dụng đơn giản: bài tập ở mức độ hiểu Cho 150 ml dd Ba(OH)2 0,5M tác dụng với 100 ml dd H2SO4 0,5M. Tính PH của dung dịch thu được?

Giải: nBa(OH)2 = 0,075 mol => nH2SO4 = 0,05 mol Ba(OH)2 + H2SO4  BaSO4 + 2H2O 0,05

0,05

n Ba(OH)2 dư = 0,025 mol  [Ba(OH)2 dư ] = 0,1 mol => [OH-] = 0,2 = 2. 10-1 => [H+] = 5.10-12  PH = 11,3 - Với HS khá ra thêm bài tập ở mức độ vận dụng Cho dung dịch A là hỗn hợp H 2SO 4 2.10-4 M + HCl 6.10-4 M Cho dung dịch B là hỗn hợp NaOH 3.10-4 M + Ca(OH) 2 3,5.10-4 M a) Tính pH của dung dịch A và dung dịch B b) Trộn 300 ml dung dịch A với 200 ml dung dịch B thì thu được dung dịch có pH bằng bao nhiêu?

Giải: a)  H +  =2  H 2SO 4  +  HCl  =2.2.10-4 +6.10-4 =10-3M  pH=3 OH -  =2  Ca(OH) 2  +  NaOH  =2.3,5.10 -4 +3.10-4 =10-3 M   H+  =10-11  pH=11

b) n H =10-3 .0,3=3.10-4 mol +

n OH- =10-3 .0,2=2.10-4 mol

Do vậy: H+ dư sau phản ứng: 10-4 n H+ =3.10-4 - 2.10-4 =10-4 mol   H +   =2.10-4  pH = 3,7 0,5

35

Với HS giỏi bài tập ở mức độ vận dụng và vận dụng sáng tạo, muốn giải quyết được loại bài tập này đòi hỏi HS phải vận dụng nhiều kĩ năng như kĩ năng tính toán phức tạp, kĩ năng suy luận, kĩ năng phân tích và tổng hợp thông tin trong mỗi bài tập.

Cho A là dd CH3COOH 0,02M. Trộn 100 ml dd A với 100 ml dd NaHSO4 0,1M thu được dd B. Tính pH của dd B và độ điện li của CH3COOH trong dd B. Cho K a (HSO ) =  4

10-2; K a (CH COOH) = 10-4,75.

3

Giải: Thành phần của dd B: CH3COOH 0,01M; HSO4- 0,05M HSO4- ⇄ H+ + SO42-

K a (HSO ) = 10-2

(1)

4

CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ Ka’ = 10-4,75 (2) + -14 H2O ⇄ H + OH Kw = 10 (3) ’ So sánh (1), (2), (3) ta thấy: K a (HSO ) C HSO >> Ka . CCH COOH >> Kw  4

 4

3

→ Cân bằng (1) chiếm ưu thế HSO4- ⇄ H+ + SO42[]

0,05 – x

x

Ka = 10-2

x

2

Ka 

x = 10-2 → x = 0,018 →pH = 1,745 0, 05  x

Xét cân bằng (2): [] K 'a 

CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ Ka’ = 10-4,75 0,01 –y y 0,018

0, 018y  104,75 → y = 9,87.10-6 →  = 9,87.10-2 %= 0,0987% 0, 01  y

Việc soạn bài tập phân hoá cần được đặc biệt quan tâm trong các giờ ôn tập, giờ luyện tập bởi các giờ học đó HS phải được thực hành giải nhiều bài tập với những kiến thức đã được trang bị trong các giờ học trước đó. Để tổ chức tốt giờ học ôn tập, GV có thể thiết kế theo phương án hoạt động hoá người học thông qua việc bài tập hoá những kiến thức cơ bản. Giờ học nên thiết kế theo chùm ba loại bài tập tương ứng với 3 loại đối tượng HS: yếu kém - trung bình – khá giỏi. Phương pháp chủ yếu là mỗi đối tượng HS được giao một bài tập thích hợp theo mức độ tăng dần. Bài tập được chuẩn bị theo bảng sau: Đối tượng HS yếu kém Hs trung bình HS khá giỏi

Mức độ 1 Bài 1.1 Bài 2.1 Bài 3.1

Mức độ Mức độ 2 Mức độ 3 Bài 1.2 Bài 1.3 Bài 2.2 Bài 2.3 Bài 3.2 Bài 3.3

36

Ghi chú Mức độ 4 Bài 1.4 Bài 2.4 Bài 3.4

Ở đây, mức độ được tăng dần từ mức 1 đến mức 4 (có thể phân bậc mịn hơn nữa). Trong đó, bài 1.4 tương đương bài 2.1, bài 2.4 tương đương bài 3.1....

Bước 5. Sắp xếp các bài tập thành hệ thống.

Bài tập sau khi thiết kế nên sắp xếp theo một hệ thống tương ứng với lôgic nội dung hoặc theo chức năng dạy học, để sao cho khi HS trả lời lần lượt được các câu hỏi, bài tập thì sẽ lĩnh hội được toàn bộ kiến thức của bài theo tiến trình bài học.

Tóm lại, quy trình thiết kế bài tập phân hoá có thể được tóm tắt như sau: Phân tích nội dung dạy học Xác định mục tiêu Xác định nội dung kiến thức có thể mã hóa thành bài tập Diễn đạt các nội dung kiến thức thành bài tập Sắp xếp bài tập thành hệ thống

1.2.8. Tác dụng của bài tập phân hóa Bài tập đóng một vai trò hết sức quan trọng trong quá trình nhận thức của HS, nó không chỉ là thước đo khả năng nhận thức, củng cố kiến thức của HS mà còn là phương tiện để rèn cho HS những kĩ năng khác nhau. Tuy nhiên để phát huy tác dụng của bài tập thì chúng ta phải biết sử dụng bài tập như thế nào cho phù hợp với từng đối tượng HS. Nếu bài tập quá khó hoặc quá dễ sẽ trở nên phản tác dụng của bài tập, làm cho HS mất hứng thú học tập. Để tránh tình trạng này chúng ta nên sử dụng bài tập phân hóa trong quá trình giảng dạy nhằm phát huy tốt vai trò của bài tập đồng thời kích thích hứng thú học tập của HS. Ví dụ: Khi luyện tập về hidroxit lưỡng tính GV có thể ra các bài tập như sau để nhận định được mức độ hiểu bài của các em HS:  Bài tập ở mức độ biết Hiện tượng quan sát được khi cho từ từ dd NaOH vào dd Al2(SO4)3 cho tới dư?

A. Không có hiện tượng gì.

B. Xuất hiện kết tủa keo trắng.

C. Xuất hiện kết tủa keo trắng, lượng kết tủa tăng dần đạt đến cực đại.

D. Xuất hiện kết tủa keo trắng, lượng kết tủa tăng dần đạt đến cực đại và sau đó kết

37

tủa tan ra cho đến hết, dung dịch trở nên trong suốt.

Nếu HS chọn đáp án A: Chưa hiểu bài.

Nếu HS chọn đáp án B, C: Đã hiểu bài nhưng chưa chú ý đến lượng kiềm dư.

Nếu HS chọn đáp án D: Đã hiểu và chú ý đến lượng kiềm dư.

Thông qua những lựa chọn của HS, GV có thể biết được HS đang hổng kiến thức nào để kịp thời bù đắp.  Bài tập ở mức độ hiểu Hiện tượng quan sát được khi cho dd KOH vào dd AlCl3?

A. Xuất hiện kết tủa keo trắng.

B. Không có hiện tượng gì.

C. Xuất hiện kết tủa keo trắng, lượng kết tủa tăng dần đạt đến cực đại và sau đó kết tủa tan ra cho đến hết, dung dịch trở nên trong suốt.

D. Không xác định được. Ở bài tập này HS mà hiểu lơ mơ thì rất dễ chọn một trong các đáp án A, B, C. Nhưng bài ra không cho biết lượng chất nào dư nên đáp án là D.  Bài tập ở mức độ vận dụng Cho từ từ dd NaOH 1M vào dung dịch có chứa 26,7 gam AlCl3 cho đến khi thu được 11,7 gam kết tủa thì dừng lại, thấy đã dùng hết V lít NaOH. Giá trị của V là?

A. 0,45

B. 0,65

C. 0,45 hay 0,50

Giải: n AlCl  0, 2mol ; n Al ( OH )  0,15mol 3

3

*/TH1: NaOH thiếu 3NaOH + AlCl3  Al(OH)3  + 3NaCl 0,45  0,15 

0,15mol

VNaOH  0, 45lit

*/TH2: NaOH dư 3NaOH + AlCl3  Al(OH)3  + 3NaCl 0,6

 0,2



0,2mol

NaOH + Al(OH)3  Na[Al(OH)4] 0,05  0,05 Vậy

VNaOH  0, 65lit

38

D. 0,45 hay 0,65

Như vậy ở bài tập này HS phải hiểu được lí thuyết tốt thì mới chọn được đáp án đúng.

Còn nếu hiểu lí thuyết nửa vời thì sẽ dễ bỏ qua chỉ cần tính thấy trùng 1 đáp án là chọn phương án A hoặc B.  Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo Cho 100 ml dung dịch Al(NO3)3 tác dụng với dung dịch NaOH 1M nhận thấy khi dùng 300 ml hay 700 ml dung dịch NaOH đều thu được lượng kết tủa bằng nhau. Nồng độ dung dịch Al(NO3)3 đã dùng là?

A. 1M

B. 3M

C. 4M

D. 2M

Giải: n Al ( NO )  xmol ; nNaOH lần lượt là 0,3mol và 0,7mol 3 3

*/TH1: NaOH thiếu 3NaOH + Al(NO3)3  Al(OH)3  + NaNO3 0,3

0,1mol



*/TH2: NaOH dư 3NaOH + Al(NO3)3  Al(OH)3  + NaNO3 3x

 x



xmol

NaOH + Al(OH)3  Na[Al(OH)4] (0,7-3x)  (0,7-3x) Do lượng kết tủa ở 2 TH là bằng nhau nên: x - (0,7-3x) = 0,1  x = 0,2mol Vậy

CM ( NaOH )  2 M

Như vậy ở bài tập này HS phải nhanh nhạy, sáng tạo để đưa ra tình huống nhanh chóng để xử lý bài cho tốt.

1.3. Thực trạng dạy học môn Hóa học và sử dụng bài tập phân hoá ở các trường THPT 1.3.1. Mục đích điều tra - Tìm hiểu việc dạy học môn Hoá học ở trường trung học phổ thông thuộc địa bàn tỉnh Hải Dương để nắm được những phương pháp giảng dạy chính trong nhà trường hiện nay.

- Tìm hiểu, đánh giá thực trạng việc học tập môn Hóa học lớp 11 các trường trung học phổ thông thuộc địa bàn tỉnh Hải Dương, coi đó là căn cứ để xác định phương hướng, nhiệm vụ phát triển của đề tài.

- Thông qua quá trình điều tra đi sâu phân tích các dạng bài tập mà hiện tại GV

39

thường ra cho đối tượng lớp 11 có vừa sức với các em không, có làm cho các em hứng thú với bộ môn hoá học không.

- Nắm được mức độ ghi nhớ, hiểu và vận dụng kiến thức của HS, xem đây là một cơ sở định hướng nghiên cứu để đưa ra hệ thống bài tập phân hoá.

1.3.2. Nội dung – Phương pháp – Đối tượng – Địa bàn điều tra * Nội dung điều tra : - Điều tra tổng quát về tình hình dạy học hóa học ở trường THPT hiện nay.

- Điều tra tổng quát tình hình sử dụng BT của HS trong quá trình học tập.

- Lấy ý kiến của các GV, chuyên viên về các phương án sử dụng BTPH phù hợp với trình độ của HS trong quá trình giảng dạy. * Phương pháp điều tra : - Nghiên cứu chương trình SGK Hoá học lớp 11, dự giờ trực tiếp các tiết học hóa học ở trường THPT. - Gửi và thu phiếu điều tra (trắc nghiệm góp ý kiến).

- Gặp gỡ trao đổi, tọa đàm và phỏng vấn HS, GV, chuyên viên, cán bộ quản lý. * Đối tượng điều tra : - Các GV trực tiếp giảng dạy bộ môn hóa học ở các trường THPT Tỉnh Hải Dương.

- Các GV có trình độ đại học, thạc sĩ.

- Cán bộ quản lý ở trường phổ thông.

- Các HS lớp 11 ở trường THPT Tỉnh Hải Dương. * Địa bàn điều tra : Tôi đã tiến hành điều tra ở các trường THPT trên địa bàn Tỉnh Hải Dương gồm: THPT Kinh Môn, THPT Chí Linh.

- Đặc điểm về chương trình đào tạo : Chương trình SGK phổ thông.

- Đặc điểm về chất lượng : Lớp học theo chương trình cơ bản.

1.3.3. Kết quả điều tra Để đánh giá được thực trạng dạy Hoá học và việc sử dụng bài tập phân hoá ở trường phổ thông, nhằm xây dựng, tuyển chọn hệ thống bài tập phân hoá phù hợp nhất.

Tôi đã tiến hành khảo sát vào tháng 8 năm 2013: * Với GV, tôi đã xin ý kiến của 12 GV dạy hóa trong 2 trường THPT ở Tỉnh Hải Dương gồm: THPT Kinh Môn, THPT Chí Linh, về việc sử dụng các phương pháp

40

dạy học và cách đánh giá mức độ, khả năng nhận thức và khả năng học tập của HS (phiếu xin ý kiến trong phụ lục 1), kết quả thu được như sau: STT Phương pháp, Phương tiện 1 Vấn đáp tìm tòi 2 3 4 5 6 7

Rất thường Thường xuyên xuyên

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề Sử dụng phương tiện trực quan Sử dụng bản đồ tư duy Dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ Dạy học theo góc

2 (16,7%)

9 (75%) 4 (33,3%) 3 (25%)

Thỉnh thoảng 3 (25%) 5 (41,7%) 7 (58,3%)

5 (41,7%)

Hiếm khi 1 (8,3%) 2 (16,7%) 2 (16,7%) 7 (58,3%)

Không bao giờ

10 (83,3%)

12 (100%) 12 (100%)

Dạy học theo hợp đồng

- Đa số các GV không quan tâm lắm về các mặt: sở thích, hoàn cảnh, thái độ đối với môn học …của HS trong quá trình giảng dạy.

- 100% GV ra bài tập chung cho cả lớp.

- Đa số GV khi ra bài tập cho HS thường lấy những bài tập có sẵn trong SGK và sách bài tập, mà rất ít khi sử dụng bài tập của bản thân soạn thảo.

- Một số lớn những GV trong tiết học chỉ chú trọng vào truyền thụ kiến thức mà xem nhẹ vai trò của bài tập.

- Một số GV còn lại có sử dụng bài tập trong tiết học nhưng chỉ sử dụng để kiểm tra miệng, và cuối tiết học để hệ thống lại bài học. Bài tập được sử dụng chủ yếu trong các giờ luyện tập và ôn tập.

- Một số ít GV sử dụng bài tập như là nguồn kiến thức để HS củng cố, tìm tòi, phát triển kiến thức cho riêng mình.

- Khi được hỏi ý kiến về việc xây dựng một hệ thống bài tập phân hóa môn Hóa học để hỗ trợ cho quá trình tổ chức hoạt động dạy học thì toàn bộ giáo viên đều nhất trí đây là một giải pháp hay và có tính khả thi trong việc nâng cao hiệu quả dạy học ở trường THPT hiện nay. * Với HS, tôi đã tiến hành khảo sát 170 HS (4 lớp học) tại 2 trường THPT Kinh Môn và THPT Chí Linh. Qua việc điều tra cho thấy tuy có rất nhiều khó khăn trong quá trình học tập môn hóa học nhưng đa số các em HS thường xuyên nỗ lực trong học

41

tập, chịu khó hỏi các bạn và các thầy cô. Tuy nhiên, vẫn còn một lượng không nhỏ HS học thụ động, đối phó, không chịu khó nghe giảng và tìm các phương pháp học tập phù hợp với mình. Trên 83% các em không được lựa chọn các bài tập theo sở trường của mình; chỉ có 12,5% HS được giao các bài tập vừa sức; 66% HS cho rằng việc làm bài tập vừa sức với khả năng nhận thức là rất cần thiết; 72,2% HS cho biết nếu được giao bài tập phù hợp với trình độ học lực sẽ giúp các em rất tự tin. Nhiều học sinh học tập trong tình trạng thụ động, chưa xây dựng được ý thức tự học. Học sinh nghe, nhìn một cách thụ động để thu nhận thông tin do giáo viên truyền thụ, ghi chép những điều giáo viên đọc hay ghi lên bảng. Nhiều trường hợp hoạt động của học sinh chỉ là trả lời câu hỏi kiểm tra miệng đầu tiết học, nhắc lại những kết luận, những công thức chính của bài học. Khi được hỏi nếu ra bài tập phù hợp với các em thì đa số đều cho rằng như vậy việc học tập sẽ gây hứng thú rất nhiều cho các em. Để khắc phục những yếu điểm, phát huy khả năng học tập của HS, việc xây dựng và tuyển chọn một hệ thống bài tập phân hoá đa dạng, phong phú có chất lượng phù hợp với đối tượng chắc chắn sẽ phát triển tư duy, trí thông minh, phát huy năng lực sáng tạo cho HS nâng cao hứng thú học tập với bộ môn Hóa học.

Tiểu kết chương 1 Trong chương này tôi đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài, về thuyết đa thông minh, quá trình dạy học, dạy học phân hóa, về BTHH và BTPH: + Mô hình dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa. + Ý nghĩa, tác dụng và phân loại bài tập hóa học. + Khái niệm, nguyên tắc tuyển chọn, quy trình xây dựng và tác dụng của bài tập phân hóa. + Đã tìm hiểu thực trạng của việc dạy học môn Hóa học và sử dụng bài tập phân hoá ở các trường THPT, đánh giá ưu - nhược điểm để tuyển chọn, xây dựng hệ thống BTPH ở chương 2.

42

CHƯƠNG 2 TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Mục tiêu và cấu trúc chương Sự điện li –Hóa học 11 - THPT 2.1.1. Mục tiêu chương Sự điện li –Hóa học 11 – THPT [5] 2.1.1.1. Về kiến thức  Học sinh: - Trình bày được các khái niệm về sự điện li, chất điện li, chất điện li mạnh, chất điện li yếu, cơ chế của qua trình điện li.

- Nêu được sự điện li của nước, tích số ion của nước, khái niệm axit – bazơ theo Areniut.

- Đánh giá độ axit và độ kiềm của dung dịch dựa vào nồng độ ion H+ và dựa vào pH của dung dịch.

- Chỉ ra được bản chất các phản ứng trong dung dịch chất điện li.

2.1.1.2. Về kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng thực hành: quan sát, mô tả, nhận xét, so sánh.

- Viết phương trình ion và ion thu gọn của các phản ứng xảy ra trong dung dịch.

- Dựa vào hằng số phân li axit, hằng số phân li bazơ để tính nồng độ H+, OH- trong dung dịch.

2.1.1.3. Giáo dục tình cảm thái độ - Tin tưởng vào phương pháp nghiên cứu khoa học bằng thực nghiệm.

- Rèn luyện đức tính cẩn thận, nghiêm túc trong học tập, thí nghiệm.

- Có được những hiểu biết đúng đắn và khoa học về dd axit, bazơ, muối.

2.1.2. Cấu trúc của chương Sự điện li –Hóa học 11 - THPT Chương Sự điện li - Hóa học 11- THPT được phân bố thời lượng như sau: STT

Tên chương

Lý thuyết

Luyện tập

Thực hành

Tổng

1

Sự điện li

5

1

1

7

Nội dung kiến thức trong chương gồm ba vấn đề lớn, đó là: - Sự điện li, chất điện li.

- Axit, bazơ. Đánh giá lực axit, bazơ.

- Phản ứng trong dung dịch chất điện li.

43

Các nội dung này được cấu trúc thành các bài học - Bài 1: Sự điện li - Bài 2: Axit – Bazơ – Muối - Bài 3: Sự điện li của nước. pH. Chất chỉ thị axit – bazơ - Bài 4: Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li - Bài 5: Luyện tập - Bài 6: Thực hành 2.2. Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li –Hóa học 11 - THPT 2.2.1. Cơ sở sắp xếp hệ thống BTPH chương Sự điện li–Hóa học 11 -THPT Để thuận tiện cho mục đích của đề tài và việc sử dụng, hệ thống bài tập hóa học đã được tuyển chọn, xây dựng và sắp xếp theo cấu trúc sau: - Sắp xếp theo cấu trúc nội dung: căn cứ vào đặc điểm và mục tiêu của chương Sự điện li lớp 11, trong giới hạn của luận văn tôi chia theo 5 dạng bài gồm: + Dạng 1: Bài tập phân loại chất điện li, tính độ điện li, hằng số phân li + Dạng 2: Bài tập axit – bazơ – muối + Dạng 3: Bài tập về pH + Dạng 4: Bài tập phản ứng trao đổi ion. + Dạng 5: Bài tập về bảo toàn điện tích Trong mỗi dạng bài tôi: - Sắp xếp theo mức độ nhận thức và tư duy của thang Bloom: Trên cơ sở sắp xếp bài tập theo các mức độ: Biết – Hiểu – Vận dụng – Vận dụng sáng tạo phù hợp với trình độ học lực của HS. Cụ thể: + Mức độ 1: Kiến thức ở mức độ biết – hiểu, + Mức độ 2: Kiến thức ở mức độ hiểu – vận dụng + Mức độ 3: Kiến thức ở mức độ vận dụng – vận dụng sáng tạo - Các bài tập đưa ra ở cả dạng trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan 2.2.2. Hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li –Hóa học 11 - THPT 2.2.2.1. DẠNG 1: PHÂN LOẠI CHẤT ĐIỆN LI, TÍNH ĐỘ ĐIỆN LI, HẰNG SỐ PHÂN LI A.1. Bài tập ở mức độ biết (HS Yếu, Kém) Bài tập trắc nghiệm khách quan

44

Câu 1:Câu nào sau đây đúng khi nói về sự điện li?

A. Sự điện li là sự hoà tan một chất vào nước thành dung dịch.

B. Sự điện li là sự phân li một chất dưới tác dụng của dòng điện.

C. Sự điện li là sự phân li một chất thành ion dương và ion âm khi chất đó tan trong nước hay ở trạng thái nóng chảy.

D. Sự điện li là quá trình oxi hóa - khử.

Câu 2: Chất điện li là?

A. Chất tan trong nước

B. Chất dẫn điện

C. Chất tan trong nước phân li ra ion

D. Chất không tan trong nước

Câu 3: Dd nào sau đây dẫn điện được?

A. NaCl

B. C2H5OH

C. HCHO

D. C6H12O6

Câu 4: Chất nào không là chất điện li?

A. CH3COOH

B. CH3COONa

C. CH3COONH4

D. CH3OH

Câu 5: Phương trình điện li nào đúng?

A. NaCl ⇄ Na+ + Cl-

B. Ca(OH)2 Ca2+ + 2 OH-

C. C2H5OH  C2H5+ + OH-

D. Cả A,B,C

Câu 6: Dãy chất nào dưới đây chỉ gồm những chất tan và điện li mạnh?

A. HNO3, Cu(NO3)2, Ca3(PO4)2, H3PO4

B. H2SO4, NaCl, KNO3, Ba(NO3)2

C. CaCl2, CuSO4, CaSO4, HNO3

D. KCl, H2SO4, H2O, CaCl2

Câu 7: Dãy nào sau đây đều gồm những chất điện li mạnh?

A. H2SO4, Na2SO4, Ba(OH)2, HgCl2, CH3COOH B. FeCl3, Al(OH)3, Ca(NO3)2, HClO4, Mg(OH)2 C. NaH2PO4, HNO3, HClO, Fe2 (SO4)3, H2S D. NaOH,CH3COONa, HCl, MgSO4, Na2CO3 Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Viết phương trình điện li các chất sau đây? a) axit: H3PO4, H2SO4 , H2SO3, H2S, HNO3, HCl. b) Bazơ: Pb(OH)2, KOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2. c) Muối: FeCl3, CuSO4, Al2(SO4)3, Na2CO3, KHCO3, KMnO4.

Bài 2. Tính nồng độ mol các ion trong dd sau? a. 100 ml dd chứa 4,26 gam Al(NO3)3

b. 0,2 lít dd có chứa 11,7 gam NaCl

45

ĐS: a)[Al3+] = 0,2(M); [NO3-] = 0,6 (M) b) [Na+] = [Cl-] = 1,0 (M) A.2. Bài tập ở mức độ hiểu (HS Trung bình) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho các chất: NaOH, Na2CO3, Ca(OH)2, CaCO3, CH3COONa, C2H5OH, C2H5ONa, HCl, H2SO4, BaCl2, BaSO4 Số các chất khi cho thêm nước tạo thành dd dẫn điện là?

A. 11

B. 8

C. 9

D. 10

C. AlCl3 nóng chảy

D. Cả A và C

Câu 2: Chất nào sao đây dẫn điện?

A. NaCl nóng chảy

B. CaCO3 nóng chảy

Câu 3: Chất nào sau đây dẫn điện?

A. NaOH đặc

B. NaOH khan

C. NaOH nóng chảy

D. Cả A và C

Câu 4: Chọn câu đúng A. Mọi chất tan đều là chất điện li

B. Mọi axit mạnh đều là chất điện li

C. Mọi axit đều là chất điện li mạnh

D. Cả ba câu đều sai

Câu 5: Công thức tính độ điện li là?

A. α = m chất tan / m dd

B. α =m điện li / m chất tan

C. α = n điện li / n dd

D. α =n điện li / n dd

Câu 6: Trong các yếu tố sau: (1) Nhiệt độ

(2) Áp suất

(3) Xúc tác

(4) Nồng độ chất tan

(5) Diện tích tiếp xúc

(6) Bản chất chất điện li

a,Yếu tố nào ảnh hưởng đến độ điện li?

A. (1), (4),(6)

B. (1),(3),(4),(6)

C. (1),(2),(3),(5)

D. (2),(4),(5),(6)

b,Yếu tố nào ảnh hưởng đến hằng số điện li?

A. (1),(2),(6)

B. (1),(6)

C. (1),(4),(6)

D. (1),(2),(3),(4),(5),(6)

Câu 7: Khi pha loãng dd CH3COOH 1M thành dd CH3COOH 0,5M thì: A. Độ điện li tăng

B. Độ điện li giảm

C. Độ điện li không đổi

D. Độ điện li tăng 2 lần

Câu 8: Dd axit fomic có độ điện li là 0,02%. Nồng độ[H+] của dd là?

A. 10-1

B. 10-3

C. 10-5

Bài tập trắc nghiệm tự luận

46

D. 10-2

Bài 1. Viết công thức của chất mà khi điện li tạo ra các ion: a. K+ và CrO42-

b. Fe3+ và NO3-

c. Mg2+ và MnO4

d. Al3+ và SO42-

Bài 2. Tính nồng độ mol các ion trong dd thu được khi? a. Trộn 200 ml dd NaCl 2M với 200 ml dd CaCl2 0,5M b. Trộn 400 ml dd Fe2(SO4)3 0,2M với 100 ml dd FeCl3 0,3M c. Trộn 200 ml dd chứa 12 gam MgSO4 và 300 ml dd chứa 34,2 g Al2(SO4)3 ĐS: a) [ Na+] = 1(M); [Ca2+] = 0,25 (M); [Cl-] = 1,5 (M) b) [Fe3+] = 0,38 (M); [SO42-] = 0,48 (M); [Cl- ] = 0,18 (M) c) [ Mg2+] = 0,2(M); [Al3+] = 0,4 (M); [SO42-] = 0,8 (M) Bài 3. Điện li dd CH3COOH 0,1M được dd có [H+] = 1,32.10-3 M. Tính độ điện li α của axit CH3COOH?

(ĐS: α =1,32%)

Bài 4. Tính nồng độ mol các ion H+ và CH3COO- có trong dd axit CH3COOH 0,1M? Biết pt điện li: CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ và độ điện li α = 4% (ĐS: [CH3COO-] = [H+] = 0,004 M) Bài 5. Cho dd HClO có nồng độ mol 0,01M và có độ điện li là α = 0,172%. a) Tính nồng độ các ion H+ và ClO-? b) Tính nồng độ mol HClO sau điện li? ĐS: a) [H+] = [ClO-] = 1,72.10-5 (M) b) [HClO] = 9,9828.10-3 (M) Bài 6. Có một dd axit CH3COOH (chất điện li yếu). Nếu hòa tan vào dd đó một ít tinh thể CH3COONa (chất điện li mạnh), thì nồng độ H+ có thay đổi không, nếu có thì thay đổi thế nào? Giải thích?

Hướng dẫn:

CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+

k=

[ H  ][CH 3COO  ] [CH 3COOH ]

Khi hòa tan chất điện li CH3COONa vào dd thì nồng độ CH3COO- tăng lên do sự phân li: CH3COONa → Na+ + CH3COO-. Vì Ka không đổi → [H+] giảm xuống Bài 7. Cân bằng sau tồn tại trong dd: CH3COOH ⇄ H+ + CH3COO-. Độ điện li α của CH3COOH biến đổi như thế nào? a. Khi nhỏ vào vài giọt dd HCl

b. Khi pha loãng dd

c. Khi nhỏ vào vài giọt dd NaOH

d. Nhỏ vào dd vài giọt dd CH3COONa

Hướng dẫn: Độ điện li : α =

[CH 3COO  ] [H  ]  [CH 3COOH ] [CH 3COOH ]

47

a. Khi nhỏ HCl vào lượng H+ tăng lên cân bằng dịch chuyển sang phải lượng CH3COOH tăng lên → α giảm b. Khi pha loãng ddCH3COOH điện li nhiều → α tăng c. Khi nhỏ vào dd NaOH cân bằng dịch chuyển sang phải, (vì H+ + OH-) → α tăng d. CH3COO- tăng lên cân bằng dịch chuyển chiều nghịch

(làm giảm nồng độ

CH3COO- ) → α giảm.

A.3. Bài tập ở mức độ vận dụng (HS Khá) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho các chất: NaCl (dd), KCl (rắn), CaCO3 (rắn), Pb(NO3)2 (dd), PbSO4 (rắn), Na2O (rắn), Ba (rắn), Fe (rắn), C6H12O6 (dd), nước cất, oleum. a, Số chất dẫn điện là?

A. 11

B. 8

C. 4

D. 6

C. 9

D. 8

b, Số chất khi thêm H2O được dd dẫn điện là?

A. 6

B. 11

c, Cho thêm H2O vào toàn bộ các chất,sau đó cô cạn hoàn toàn dd, số sản phẩm thu được dẫn điện là?

A. 11

B. 6

C. 2

D. 1

Câu 2: Cho dd CH3COOH có cân bằng CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ a, Dd chứa những phần tử nào?

A. CH3COOH, H+, CH3COO-

B. H+, CH3COOH

C. H+, CH3COO-

D. H2O, CH3COOH

b, Khi cho thêm HCl vào dd thì độ điện li thay đổi như thế nào?

A. Tăng

B. Giảm

C. Không đổi

D. Tăng giảm tuỳ thuộc vào nồng độ HCl

c, Dd bây giờ chứa những chất nào?

A. H+,CH3COOH, Cl-

B. HCl, CH3COOH

C. H+, Cl-, CH3COO-

D. H+, CH3COOH, Cl-, CH3COO-

Câu 3: Chọn câu phát biểu đúng?

A. Chỉ có hợp chất ion mới bị điện li khi hòa vào nước B. Độ điện li α chỉ phụ thuộc vào bản chất của chất điện li C. Với chất điện li yếu, độ điện li α giảm khi nồng độ tăng D. Độ điện li của chất điện li yếu có thể bằng 1

48

Câu 4: Các dd sau đây có cùng nồng độ 1M, dd nào dẫn điện tốt nhất?

A. NH4NO3

B. H2SO4

C. Ba(OH)2

D. Al2(SO4)3

Câu 5: Cân bằng sau tồn tại trong dd: CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ Trường hợp nào sau đây làm cho độ điện li của CH3COOH giảm?

A. Pha loãng dd

B. Nhỏ thêm vài giọt dd HCl vào

C. Nhỏ thêm vào vài giọt dd NaOH

D. Nhỏ thêm vào vài giọt dd NaCl

Câu 6: Trong dd H3PO4 có bao nhiêu loại ion khác nhau?

A. 3

B. 4

C. 5

D. 6

Câu7: Cho 1ml dd HNO2 có 3.1019 phân tử HNO2; 6.1011 ion H+. Tính độ điện li và nồng độ mol dd HNO2 nói trên?

A. 20%; 0,05M

B. 16,66%; 0,05M

C.20%; 0,06M

D. 16,6%; 0,06M

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. a) Hòa tan 12,5 gam tinh thể CuSO4.5H2O trong nước thành 200 ml dd. Tính nồng độ mol các ion trong dd thu được? b) Hòa tan 8,08 gam Fe(NO3)3.9H2O trong nước thành 500 ml dd. Tính nồng độ mol các ion trong dd thu được? ĐS: a) [ Cu2+] = [SO42-] = 0,05/0,2 = 0,25 (M) b) 0,04 (M) ; 0,12 (M) Bài 2. a) Tính thể tích dd HCl 0,5M có chứa số mol H+ bằng số mol H+ có trong 0,3 lít dd HNO3 0,2M? b) Cần bao nhiêu ml dd HCl 2M trộn với 180 ml dd H2SO4 3M để được một dd có nồng độ mol của H+ là 4,5M? Biết H2SO4 điện li hoàn toàn. ĐS: a) VHCl = 0,12 (lit)

b) VHCl = 108 (ml)

Bài 3. Hòa tan 3g CH3COOH và nước để được 250 ml dd, biết độ điện li α = 0,12.

Tính nồng độ mol của các phân tử và ion trong dd? ĐS: [CH3COOH] = 0,176 (M) ; [H+] = [CH3COO-] = 0,024 (M).

Bài 4. Tính nồng độ mol của các ion H+ và CH3COO- trong 2 lit dd có chứa 24 g CH3COOH hòa tan. Biết độ điện li của axit là α = 1,2%. ĐS: [ CH3COO-] = [H+] = 0,0024 M Bài 5. Dd axit CH3COOH 0,6% có khối lượng riêng xấp xỉ 1 g/ml. Độ điện li của axit α = 1%. Tính nồng độ mol của ion H+ trong 1 lít dd đó? (ĐS: [ H+ ] = 0,001 M)

49

A.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo (HS Giỏi) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho các chất: (1)NaOH, (2)HSO4-, (3)Ag2SO4, (4)CaCO3, (5)C2H5OH Sắp xếp theo chiều độ điện li giảm dần?

A. (1)>(2)>(3)>(4)>(5)

B. (1)=(2)>(3)>(4)>(5)

C. (1)=(2)=(3)=(4)>(5)

D. (1)>(2)>(3)>(4)=(5)

Câu 2: Nhỏ vài giọt dd phenolphtalein vào dd NH3 thấy dd chuyển màu hồng. Trường hợp nào sau đây làm cho màu của dd đậm lên?

A. Đun nhẹ dd NH3

B. Cho vào dd trên vài giọt dd HCl

C. Cho vào dd trên vài giọt dd K2CO3

D. Cho vào dd trên vài giọt dd NH4Cl

Câu 3: Dd HCOOH 0,1M có độ điện li là 0,2%. Pha loãng dd bao nhiêu lần để có độ điện li tăng 4 lần?

A. 14 lần

B. 15 lần

C. 16 lần

D. 17 lần

Câu 4: Dd CH3COOH có độ điện li α= 1%, nồng độ CA, [H+] = 10-a Dd NH3 có độ điện li α’= 0,1%, nồng độ CB, [H+] = 10-b Cho b = a +9. Quan hệ CA/CB? A. CA= 1/CB

B. CA = 8CB

C. CA = C8 +5

D. CA = 9CB

Câu 5: Trong 500ml dd CH3COOH 0,02M có độ điện li 4% có chứa bao nhiêu hạt vi mô?

A. 6,02  1021

B. 1,204  1022

C. 6,26  1021

D. Đáp án khác

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Một lít dd CH3COOH 0,01 M có chứa tổng số 6,28.1021 ion và phân tử CH3COOH. Tính độ điện li của axit này? (ĐS: α =4,3%) Bài 2. Trong 100 ml dd axit nitrơ ở nhiệt độ nhất định có 5,64.1021 phân tử HNO2 và 3,6.1020 ion NO2-. a. Tính độ điện li của axit nitrơ trong dd ở nhiệt độ đó? b. Tính nồng độ mol của dd nói trên? ĐS: a) α =6%; b) 0,1M Bài 3. Tính nồng độ mol ion H+ của dd CH3COOH 0,1M? (biết hằng số phân li của axit Ka = 1,75.10-5)

50

Hướng dẫn: CH3COOH ⇄

H+ + CH3COO-

Bđ :

0,1

0

0

Đli :

x

x

x

x

x (M)

Cb :

0,1 – x

Hằng số điện li của axit: ka 

[H  ][CH 3COO  ] x2  1, 75.105  [CH 3COOH ] 0,1  x

Vì: x << 0,1 → 0,1 – x = 0,1. Do đó: x2 = 1,75.10-5.0,1 → x = 1,32.10-3 Vậy: [H+] = 1,32.10-3 (M).

Bài 4. Tính nồng độ mol của ion OH- có trong dd NH3 0,1M; biết hằng số phân li bazơ kb = 1,8.10-5?

Hướng dẫn: NH3 + H2O ⇄ NH4+ + OHBđ :

0,1

0

0

Đli :

x

x

x

x

x (M).

CB :

0,1 – x

Hằng số điện li của bazo : kb 

[NH 4 ].[OH  ] x2  1,8.105  [NH 3 ] 0,1  x

Vì x << 0,1 → 0,1 – x = 0,1. Do đó : x2 = 1,8.10-5.0,1 → x = 1,34.10-3 Vậy [OH-] = 1,34.10-3 (M).

Bài 5. Trong 2 lít dd axit flohiđric có chứa 4 gam HF nguyên chất. Độ điện li của axit này là 8%. Hãy tính hằng số phân li của axit flohiđric?

Hướng dẫn: nHF = 4/20 = 0,2 (mol); [HF] = 0,2/2 = 0,1 (M) HF ⇄

H+ + F-

Bđ

0,1

0

0

Đli

x

x

x

CB

0,1 –x

x

x (M)

Theo đề: 0,08 = x/0,1 → x = 8.10-3 (M) Hằng số điện li của axit HF là: ka 

[H  ].[F  ] (8.103 ) 2   6,96.104 3 [HF ] 0,1  8.10

2.2.2.2. DẠNG 2: BÀI TẬP AXIT – BAZƠ – MUỐI A.1. Bài tập ở mức độ biết (HS Yếu, Kém) Bài tập trắc nghiệm khách quan

51

Câu 1: Nhận xét nào sau đây sai?

A. dd bazơ có chứa ion OH –

B. dd HNO3 có môi trường axit

C. dd muối không bao giờ có tính axit hoặc bazơ

D. dd axit có chứa ion H+

Câu 2: Dãy chất nào sau đây vừa tác dụng với dd HCl vừa tác dụng với dd NaOH? A. Pb(OH)2, ZnO, Fe2O3

B. Al(OH)3, Al2O3, Na2CO3

C. Na2SO4, HNO3, Al2O3

D. Al(OH)3 , ZnO, Zn(OH)2

Câu 3: Cho dãy các chất: Cr(OH)3, Al2(SO4)3, Mg(OH)2, Zn(OH)2, MgO, CrO3. Số chất trong dãy có tính chất lưỡng tính là?

A. 2.

B. 4.

C. 5.

D. 3.

Câu 4: Dãy gồm các hidroxit lưỡng tính là?

A. Pb(OH)2, Cu(OH)2, Zn(OH)2

B. Al(OH)3, Zn(OH)2, Fe(OH)2

C. Cu(OH)2, Zn(OH)2, Mg(OH)2

D. Mg(OH)2, Zn(OH)2, Pb(OH)2

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Trộn 200ml dd HCl 1M với 300 ml dd HCl 2M. Nếu sự pha trộn không làm thay đổi thể tích thì dd mới có nồng độ mol/l là bao nhiêu?

(ĐS.1,6M)

Bài 2. Cần phải trộn dd NaOH 0,1M với dd NaOH 0,2M theo tỉ lệ thể tích như thế nào để thu được dd NaOH 0,15M? (cho rằng sự trộn lẫn không thay đổi thể tích) (ĐS: 1 : 1) Bài 3. Cho 100 ml dd KOH vào 100 ml dd HNO3 0,5M thì thu được dd có chứa 4,67 gam chất tan. Tìm nồng độ mol/lít của dd KOH?

(ĐS:0,4M)

A.2. Bài tập ở mức độ hiểu (HS Trung bình) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Để đánh giá độ mạnh yếu của axit, bazơ, người ta dựa vào?

A. Độ điện li

B.Số lượng nguyên tử H hoặc số nhóm OH-

C. Khả năng phân li ra ion H+, OH-.

D. Hằng số phân li axit, bazơ (Ka, Kb)

Câu 2: Hằng số axit (Ka) và hằng số bazơ (Kb) có đặc điểm là?

A. phụ thuộc nhiệt độ.

B. chỉ phụ thuộc vào nồng độ dd

C. Phụ thuộc vào bản chất phân tử axit và bazơ

D. Cả A và B đúng

Câu 3: Cho các axit sau: (1) H3PO4 (Ka = 7,6.10-3); (2) HClO (Ka = 5.10-8) (3) CH3COOH (Ka = 1,8.10-5) Sắp xếp độ mạnh của các axit theo thứ tự tăng dần?

52

(4) HSO4- (Ka = 10-2)

A. (1) < (2) < (3) < (4)

B. (4) < (2) < (3) < (1)

C. (2) < (3) < (1) < (4)

D. (3) < (2) < (1) < (4)

Câu 4: Cho 10 ml dd hỗn hợp HCl 1M và H2SO4 0,5M. Thể tích dd NaOH 1M cần để trung hoà dd axit đã cho là?

A. 10ml

B. 15ml

C. 20ml

D. 25ml

Câu 5: Thể tích dd H2SO4 0,15M cần để trung hoà 100ml dd hỗn hợp NaOH 0,1M và Ba(OH)2 0,1M là?

A. 100ml

B. 150ml

C. 200ml

D. 250ml

Câu 6: Trong dd H3PO4 (bỏ qua sự phân li H2O) chứa bao nhiêu loại ion?

A. 2

B. 3

C. 4

D. 5

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Cho 40 ml dd HCl 0,75M vào 160 ml dd chứa đồng thời Ba(OH)2 0,08M và KOH 0,04M. Tính nồng độ mol/lít của ion OH  trong dd thu được?

(ĐS: 0,01M)

Bài 2. Cho 200 ml dd A gồm HCl 0,5M và H2SO4 0,2M vào 200 ml dd Ba(OH)2 0,25M. Tính nồng độ mol/lít của ion H  trong dd thu được?

(ĐS: 0,2M)

Bài 3. Đổ 10 ml dd KOH vào 15 ml dd H2SO4 0,5 M, thu được dd X vẫn dư axit.

Thêm 3ml dd NaOH 1M vào thì dd X vừa được trung hoà. Tính nồng độ mol/lít của dd KOH?

(ĐS. 1,2M)

A.3. Bài tập ở mức độ vận dụng (HS Khá) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Các chất NaHCO3, NaHS, Al(OH)3, Zn(OH)2 đều là: A. axit

B. Bazơ

C. chất trung tính

D. chất lưỡng tính

Câu 2: Cho dd chứa a mol Ba(OH)2 vào dd chứa b mol H2SO4. Dd thu được sau phản ứng có môi trường gì?

A. Axit.

B. Bazơ.

C. Trung tính.

D. Không xác định.

Câu 3: Cho dd chứa x gam Ba(OH)2 vào dd chứa x gam HCl. Dd thu được sau phản ứng có môi trường gì?

A. Axit.

B. Bazơ.

C. Trung tính.

D. Không xác định.

Câu 4: Phản ứng nào sau đây không phải là phản ứng axit-bazơ?

A. H2SO4 + NaOH  Na2SO4 + H2O

B. 2HCl + Na2S  2NaCl +H2S

C. H2SO4 + BaCl2  BaSO4 + 2HCl

D. MgO+2HCl  MgCl2 + H2O

53

Câu 5: Trộn dd NaHCO3 với dd NaHSO4 theo tỉ lệ số mol 1:1 rồi đun nóng. Sau phản ứng thu được dd có môi trường gì?

A. không xác định

B. axit

C. trung tính

D. bazơ

Câu 6: Cho 2 dd: Dd A chứa 2 axit H2SO4 0,1M và HCl 0,2M. Dd B chứa 2 bazơ: NaOH 0,2M và KOH 0,3M. Để trung hòa hết 100 ml dd A cần phải thêm bao nhiêu ml dd B? A.120 ml

B.100 ml

C. 80 ml

D.60ml

Câu 7: Cho 200ml dd A gồm HCl 1M và HNO3 2M tác dụng với 300ml ml dd B chứa NaOH 0,8M và KOH xM được dung dich C, để trung hòa hết dd C cần thêm 300ml dd HCl 1M. Giá trị của x là?

A. 0,1M

B. 1,1M

C. 2,2M

D. 4,4M

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Dd X chứa hỗn hợp NaOH a mol/l và Ba(OH)2 b mol/l. Để trung hoà 50ml dd X cần 60ml dd HCl 0,2 M. Mặt khác cho 1 lượng dư dd Na2CO3 vào 50 ml dd X thấy tạo thành 0,394g kết tủa. Tìm a và b?

(ĐS: a = 0,16 M ; b = 0,04 M)

Bài 2. Cần bao nhiêu lít axit H2SO4 (d = 1,84 g/ml) và bao nhiêu lít nước cất để pha thành 9 lít dung dịch H2SO4 có d = 1,28 g/ml?

(ĐS: 3 lít và 6 lít)

Bài 3(Đề TSĐH-A-07). Cho 1 mẫu hợp kim Na-Ba tác dụng với nước dư thu được dd X và 3,36 lít H2 (đktc). Thể tích dd axit H2SO4 2M cần dùng để trung hòa dd X ? (ĐS: 75ml) Bài 4. Để trung hòa 1lit dd A gồm H2SO4 và HCl cần vừa đủ 400 ml NaOH 0,5 M cô cạn dd sau pư được 12,95 g muối khan. Tìm CM của H2SO4 và HCl? (ĐS: 0,05 và 0,1) Bài 5. Hòa tan hoàn toàn 2,81(g) hỗn hợp A gồm Fe2O3 , MgO và ZnO bằng 300ml dd H2SO4 0,1M (vừa đủ). Cô cạn dd thu được sau phản ứng thu được khối lượng muối sunfat khan là?

(ĐS: 5,21g)

A.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo (HS Giỏi) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Độ điện li  của CH3COOH trong dd 0,01M là 4,25%. Nồng độ ion H+ trong dd này là bao nhiêu?

A. 0,425M

B. 0,0425M

C. 0,85M

54

D. 0,000425M

Câu 2: Một dd CH3COOH 0,1 M có độ điện li α là 1,32%. Hằng số phân li Ka của axít là?

A. 1,766.10-5

B. 1,744.10-5

C. 1,799.10-5

D. 1,788.10-5

Câu 3: Có dd A chứa 2 axit là HCl aM và H2SO4 bM. Để trung hòa vừa đủ V lít dd A thì cần x lít dd B chứa 2 bazơ là NaOH cM và Ba(OH)2 dM. Biết các chất đều có độ điện li  = 1, biểu thức tính x theo V, a, b, c, d là đáp án nào sau đây?

A. x =

V(a  2b) c  2d

B. x =

V(a  b) cd

C. x =

a  2b V(c  2d)

D. x =

ab V(c  d)

Câu 4: Hoà tan 17 gam hỗn hợp NaOH, KOH, Ca(OH)2 vào nước được 500 gam dd X. Để trung hoà 50 gam dd X cần dùng 40 gam dd HCl 3,65%. Cô cạn dd sau khi trung hoà thu được khối lượng muối khan là?

A. 3,16 gam

B. 2,44 gam

C. 1,58 gam

D. 1,22 gam

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Dd X chứa axit HCl a mol/l và HNO3 b mol/l. Để trung hoà 20 ml dd X cần dùng 300 ml dd NaOH 0,1 M. Mặt khác lấy 20 ml dd X cho tác dụng với dd AgNO3 dư thấy tạo thành 2,87 gam kết tủa. Tìm a, b?

(ĐS: 1,0 và 0,5.)

Bài 2. Trộn 3 dd HCl 0,3M; H2SO4 0,2M và H3PO4 0,1M với những thể tích bằng nhau thu được dd X. Dd Y gồm NaOH 0,1M và Ba(OH)2 0,2M. Để trung hòa 300 ml dd X cần vừa đủ V ml dd Y. Tìm V?

(ĐS: 200ml)

Bài 3. Lấy 500 ml dd chứa đồng thời HCl 1,98M và H2SO4 1,1M trộn với V lít dd chứa NaOH 3M và Ba(OH)2 4M thì trung hoà vừa đủ. Tìm V? (ĐS: 0,190 lít) Bài 4. Nhỏ 30 ml dd NaOH 2M vào 20 ml dd A chứa hỗn hợp gồm HCl C1 (mol/lít) và HNO3 C2 (mol/lít), thấy dư NaOH. Trung hòa NaOH dư cần 30 ml dd HBr 1M. Mặt khác khi trộn 10 ml dd HCl C1 với 20 ml dd HNO3 C2 thì thể tích dd NaOH 1M cần dùng để trung hòa là 20 ml. Tìm C1 và C2?

(ĐS: 1,0 và 0,5)

Bài 5. Dd axit yếu HX 1M có độ điện li 1 . HX 0,5M có độ điện li  2 . Tìm mối quan hệ giữa 1 và  2 ?

(ĐS:  2 = 1 2 )

2.2.2.3. DẠNG 3: BÀI TẬP VỀ pH A.1. Bài tập ở mức độ biết (HS Yếu, Kém)

55

Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Chọn câu đúng: A. Giá trị pH tăng thì độ bazơ giảm

B. Giá trị pH tăng thì độ axit tăng.

C. Dd có pH >7 làm quỳ tím hoá xanh

D. Dd có pH >7 làm quỳ tím hoá đỏ.

Câu 2: Câu nào sau đây sai?

A. pH = - lg[H+].

B. [H+]=10a thì pH = a.

C. pH + pOH = 14.

D. [H+] . [OH-] = 10-14.

Câu 3: Nồng độ mol/l của dd HNO3 có pH = 3 là A. 3 (M)

C. 10-3(M)

B. -3 (M)

D. - lg3 (M)

Câu 4: Một dd có nồng độ H+ bằng 0,001M thì pH và [OH-] của dd này là?

A. pH = 2; [OH-] =10-10 M

B. pH = 3; [OH-] =10-10 M

C. pH = 10-3; [OH-] =10-11 M

D. pH = 3; [OH-] =10-11 M

Câu 5: Dẫn 4,48 lít khí HCl (đktc) vào 2 lít nước thu được 2 lit dd có pH là?

A. 2

B. 1,5

C. 1

D. 3

Câu 6: Hòa tan hoàn toàn 0,1 g NaOH vào nước thu được 250ml dd có pH là?

A. 2

B. 12

C. 3

D. 13

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Hòa tan m gam BaO vào nước được 200 ml dd A có pH = 13. Tính m?

Hướng dẫn: Ptpư: BaO+H 2 O  Ba(OH) 2

Ba(OH) 2  Ba 2+ +2OH pH=13  H+  =10-13mol/l  OH-  =10-1mol/l  nOH- =10-1.0,2 = 0,02 mol  nBaO = 0,01 mol

 m  mBaO =0,01×153 = 1,53g Bài 2. Tính pH của dd chứa 1,46 gam HCl trong 400 ml?

(ĐS: pH = 1)

Bài 3. Tính pH của các dd sau: a) HNO3 0,04M

b) H2SO4 0,01M + HCl 0,05M

c) dd H2SO4 0,05M

(ĐS: a) 1,4

b) 1,15

Bài 4. Cần bao nhiêu gam NaOH để pha chế 300 ml dd có pH = 10? (ĐS: 1,2.10-3 (g) ) A.2. Bài tập ở mức độ hiểu (HS Trung bình) Bài tập trắc nghiệm khách quan

56

c) 1 )

Câu 1: Pha loãng 200ml dd Ba(OH)2 với 1,3 lit nước thu được 1,5 lit dd có pH=12.

Nồng độ mol của dd Ba(OH)2 ban đầu là?

A. 0,375M

B. 0,075M

C. 0,0375M

D. 0,05M

Câu 2: Cho m gam Na vào nước dư thu được 1,5 lit dd có pH=12. Giá trị của m là?

A. 0,23 gam

B. 0,46 gam

C. 0,115 gam

D.0,345 gam

Câu 3: Hoà tan 20ml dung dịch HCl 0,05M vào 20ml dung dịch H2SO4 0,075 M. Nếu sự hoà tan không làm thay đổi thể tích thì pH của dung dịch mới thu được là?

A. 1

B. 2

C.3

D. 1,5

Câu 4: Trộn 100ml dung dịch H2SO4 0,1M với 150 ml dung dịch NaOH 0,2M. Dung dịch tạo thành có pH là?

A. 13,6

C.13

B.12,6

D.1,3

Câu 5: Cho ba dung dịch có cùng giá trị pH, các dung dịch được sắp xếp theo thứ tự nồng độ mol tăng dần?

A. CH 3COOH, HCl, H 2SO 4

B. HCl, CH3COOH, H 2SO4

C. H 2SO4 , HCl, CH3COOH

D. H 2SO4 , HCl, CH3COOH

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1(CĐKA 05). Trộn 10 gam dd HCl 7,3% với 20 gam dd H2SO4 4,9% rồi thêm nước để được 400 ml dd A. Tính pH của dd A?

(ĐS: pH=1)

Bài 2. Hòa tan hoàn toàn 2,4 gam Mg vào 100 ml dd HCl 3M. Tính pH dd thu được sau khi phản ứng kết thúc?

(ĐS: pH= 0)

Bài 3. Trộn 40 ml dd H2SO4 0,25M với 60 ml dd NaOH 0,5M. Tính pH của dung dịch thu được? (coi thể tích dung dịch thay đổi không đáng kể) (ĐS: pH= 13) A.3. Bài tập ở mức độ vận dụng (HS Khá) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1(ĐHKB 09): Trộn 100 ml dd hỗn hợp H2SO4 0,05M và HCl 0,1M với 100 ml dd hỗn hợp gồm NaOH 0,2M và Ba(OH)2 0,1M thu được dd X. Dd X có pH? A. 13

B. 1,2

C. 1

D. 12,8

Câu 2: Hòa tan hoàn toàn m gam hỗn hợp gồm kim loại kiềm và kim loại kiềm thổ vào nước dư thu được 0,224 lit khí (đktc) và 2 lit dd có pH bằng?

A. 12.

B. 13.

C. 2.

57

D. 3.

Câu 3: Trộn 300ml dd HCl 0,05M với 200ml dd Ba(OH)2 nồng độ a mol/l thu được 500ml dd có pH=x. Cô cạn dd sau phản ứng thu được 1,9875 gam chất rắn. Giá trị của a và x lần lượt là?

A. 0,05M; 13

B. 2,5.10-3M; 13

D. 2,5.10-3M; 12

C. 0,05M; 12

Câu 4: Trộn V1 lit dd Ca(OH)2 có pH=13 với V2 lit dd HNO3 có pH=2 thu được (V1+V2) lit dd có pH=10. Tỉ lệ V1:V2 bằng?

A. 2 : 9

B. 8 : 9

C. 11: 99

D. 3 : 4

Câu 5: Trộn 250 ml dung dịch hỗn hợp gồm HCl 0,08 mol/l và H2SO4 0,01 mol/l với 250 ml dung dịch NaOH a mol/l, được 500 ml dung dịch có pH = 12. Tính a?

A. 0,13 M

B. 0,12 M

C. 0,14 M

D. 0,10M

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Cho dd A là hỗn hợp H 2SO 4 :2.10-4 M + HCl:6.10-4 M Cho dd B là hỗn hợp NaOH:3.10-4 M + Ca(OH) 2 : 3,5.10-4 M a) Tính pH của A và dd B? b) Trộn 300 ml dd A với 200 ml dd B thì thu được dd có pH bằng bao nhiêu? (ĐS: a) dd A pH = 3 và dd B pH = 11

b) pH = 3,7)

Bài 2(ĐHA/2007). Cho m gam hỗn hợp Mg, Al vào 250 ml dd X chứa hỗn hợp axit HCl 1M và axit H2SO4 0,5M, thu được 5,32 lít H2 (ở đktc) và dd Y (coi thể tích dd không đổi). Tìm pH của dung dịch Y?

(ĐS: pH = 1)

Bài 3(ĐHSPHà Nội-2001). Tính thể tích dung dịch Ba(OH)2 0,025M cần cho vào 100ml dung dịch gồm HNO3 và HCl có pH = 1,0 để hỗn hợp thu được có pH=2,0? (ĐS: V = 0,15 lít) A.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo (HS Giỏi) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho từ từ dd Na2CO3 đến dư vào dd HCl, dd thu được có?

A. pH=7

B. pH > 7

C. pH < 7

D. A,B,C đều có thể đúng

Câu 2: Cho a mol NO2 hấp thụ hoàn toàn vào dd chứa a mol NaOH, pH của dd sau phản ứng là?

A. 7

B. 0

C. >7

D. <7

Câu 3: Hòa tan 5 muối sau đây vào nước để tạo ra dd tương ứng: NaCl, NH4Cl, AlCl3, Na2S, C6H5ONa. Dung dịch nào có pH > 7?

58

A. NaCl

B. NH4Cl, AlCl3

C. Na2S; C6H5ONa

D. NaCl, NH4Cl, AlCl3

Câu 4: Dd HCl và dd CH3COOH có cùng nồng độ mol/l, pH của hai dd tương ứng là x và y. Quan hệ giữa x và y là (giả thiết, cứ 100 phân tử CH3COOH thì có 1 phân tử điện li)?

A. y = 100x

B. y = 2x

C. y = x – 2

D. y = x + 2

Câu 5: Trộn 3 dd H2SO4 0,1M; HNO3 0,2M; HCl 0,3M với những thể tích bằng nhau thu được dd X. Lấy 300 ml dd X cho phản ứng với V lit dd Y gồm NaOH 0,2M và KOH 0,29M thu được dd có pH = 2. Giá trị V là?

A. 0,424 lit

B. 0,134 lit

C. 0,414 lit

D. 0,214 lit

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Trộn 250 ml hỗn hợp dd HCl 0,08 mol/lit và H2SO4 0,01 mol/lit với 250 ml dd Ba(OH)2 có nồng độ x mol/l thu được m gam kết tủa và 500 ml dd có pH =12. Tính m và x. Coi Ba(OH)2 điện li hoàn toàn cả 2 nấc. (ĐS: x= 0,06 mol/l; m = 0,5825g ) Bài 2(HSG Hà Tĩnh 2013). So sánh pH của các dung dịch sau đây: NH4HSO4 0,1M; NH4NO3 0,1M; (NH4)2SO4 0,05M; (NH4)2S 0,05M; (NH4)2CO3 0,05M. Cho biết: K a ( NH ) = 10-9,24; K a (HSO ) = 10-2; K 2(H S) = 10-13; K 2(H CO ) = 10-10,33  4

 4

2

2

3

(ĐS: pH của các dung dịch muối tăng theo thứ tự: NH4HSO4 < NH4NO3 < (NH4)2SO4 < (NH4)2CO3 < (NH4)2S) Bài 3 (HSG Hà Tĩnh 2013). Tính pH của dd thu được khi trộn lẫn các dd sau: a. 10ml dung dịch CH3COOH 0,10M với 10ml dung dịch HCl có pH = 4,00 b. 25ml dd CH3COOH có pH = 3,00 với 15ml dung dịch KOH có pH = 11,00 (ĐS: a) pH = 3,02; b) pH = 3,21) Bài 4(ĐHB/2011): Cho 1,82 gam hỗn hợp bột X gồm Cu và Ag (tỉ lệ số mol tương ứng 4 : 1) vào 30 ml dung dịch gồm H2SO4 0,5M và HNO3 2M, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được a mol khí NO (sản phẩm khử duy nhất của N+5). Trộn a mol NO trên với 0,1 mol O2 thu được hỗn hợp khí Y. Cho toàn bộ Y tác dụng với H2O, thu được 150 ml dung dịch có pH bằng bao nhiêu? (ĐS: pH=1)

59

2.2.2.4. DẠNG 4: BÀI TẬP VỀ PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION A.1. Bài tập ở mức độ biết (HS Yếu, Kém) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Phản ứng nào sau đây không phải phản ứng trao đổi ion?

A. MgSO4 + BaCl2  MgCl2+ BaSO4

B. HCl + AgNO3  AgCl + HNO3

C.2NaOH+ CuCl2 2NaCl+Cu(OH)2

D.Cu+ 2AgNO3  Cu(NO3)2 + 2Ag

Câu 2: Cho các ion: Fe3+, Ag+, Na+, NO3-, OH-, Cl-. Các ion nào sau đây tồn tại đồng thời trong dung dịch?

A. Fe3+, Na+, NO3-, OH-

B. Na+, Fe3+, Cl-, NO3-

C. Ag+, Na+, NO3-, Cl-

D. Fe3+, Na+, Cl-, OH-

Câu 3: Cho pư BaCl2+ A  NaCl + B. Trong các câu trả lời sau, câu nào sai?

A. A là Na2CO3; B là BaCO3

B. A là NaOH; B là Ba(OH)2

C. A là Na2SO4; B là BaSO4

D. A là Na3PO4; B là Ba3(PO4)2.

Câu 4: Những ion nào sau đây có thể cùng có mặt trong một dung dịch?

A. Mg2+, SO42 –, Cl–, Ag+

B. H+, Na+, Al3+, Cl–

C. Fe2+, Cu2+, S2 –, Cl–

D. OH –, Na+, Ba2+ , Fe3+

Câu 5: Phản ứng nào dưới đây là phản ứng trao đổi ion trong dd?

A. Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2 B. Fe(NO3)3 + 3NaOH → Fe(OH)3 + 3NaNO3 C. 2Fe(NO3)3 + 2KI → 2Fe(NO3)2 + I2 + 2KNO3 D. Zn + 2Fe(NO3)3 → Zn(NO3)2 + 2Fe(NO3)2 Câu 6: Cho các phản ứng sau: (1)BaCl2+Na2CO3  BaCO3  +2NaCl

(2) CaCO3+2NaCl  Na2CO3+CaCl2

(3)H2SO4 +2NaNO3  2HNO3+Na2SO4

(4)Pb(NO3)2+K2SO4  PbSO4+ 2KNO3

Phản ứng nào có thể xảy ra?

A. Chỉ có 1, 2.

B. Chỉ có 1, 2, 4.

C. Chỉ có 1, 3, 4.

D. Chỉ có 1,4

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Viết PTPT, PT ion rút gọn cho các pư (nếu có) xảy ra giữa các cặp chất sau: 1.

Fe2(SO4)3 + NaOH

7.

Ca(HCO3)2 + HCl

2.

(NH4)2SO4 + BaCl2

8.

NaHS + HCl

60

3.

Na2CO3 + Ca(NO3)2

9.

CaCO3 + H2SO4

4.

CuSO4 + Na2S

10.

Mg(OH)2 + HCl

5.

NaHCO3 + HCl

11.

Al(OH)3 + HNO3

6.

FeS ( r ) + HCl

12.

Al(OH)3 + NaOH

Bài 2. Trộn 100 ml dd Ba(OH)2 0,5M với 100 ml dd KOH 0,5M được dd A. Tính nồng độ mol/l của ion OH- trong dd?

(ĐS: 0,75M)

Bài 3. Cho 500g dd Na2SO4 C% vào 400 ml dd BaCl2 0,2M thấy tạo ra 11,65g kết tủa.

Tìm C% ?

(ĐS: 1,42%)

A.2. Bài tập ở mức độ hiểu (HS Trung bình) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho Ba vào dd có chứa các ion: NH4+, HCO3-, SO42-, K+. Số pư xảy ra là?

A. 2

B. 3

C. 4

D. 5

Câu 2: Có 3 lọ riêng biệt đựng 3 dd không màu, mất nhãn là HCl, HNO3, H3PO4. Chỉ dùng một thuốc thử nào dưới đây để phân biệt được 3 dd trên?

A. Giấy quỳ tím

B. dd BaCl2

C. dd phenolphtalein

D. ddAgNO3

Câu 3: Dd X có chứa Na+, Mg2+, Ca2+, Ba2+, H+, Cl-. Để có thể thu được dd chỉ có NaCl từ dd X, cần thêm vào X hoá chất nào dưới đây?

A. Na2CO3

B. K2CO3

C. NaOH

D. AgNO3

Câu 4: Trộn lẫn 0,2 l dd NaCl 0,2M và 0,3 l ddNa2SO4 0,2 M thì CM [Na+ ] mới là: A. 0,32M

B. 1M

C. 0,2M

D. 0,1M

Câu 5: Cho các phản ứng sau: (1) H2SO4 loãng + 2NaCl  Na2SO4 + 2HCl (2) H2S + Pb(CH3COO)2  PbS  + 2CH3COOH (3) Cu(OH)2 + ZnCl2  Zn(OH)2 + CuCl2 (4) CaCl2 + H2O + CO2 → CaCO3 + 2HCl Phản ứng nào có thể xảy ra được?

A. Chỉ có 1, 3

B. Chỉ có 2

C.Chỉ có 1,4

D.Chỉ có 2,4

Câu 6: 100ml dd A chứa HCl 2M và HNO3 1,5M tác dụng vừa đủ với 0,1 l dd B chứa NaOH 0,5M và KOH a M. Tìm a?

A. 1

B. 2

C. 3

61

D. 4

Câu 7: Có 5 dd muối mất nhãn: NaCl, NH4Cl, Al(NO3)3, Fe(NO3)3, CuSO4. Dùng dd nào sau đây để nhận biết?

A. dd HCl

B. dd NaOH

C. dd BaCl2

D. dd H2SO4

Câu 8: Trong các cặp chất sau đây, cặp chất nào cùng tồn tại trong một dd ?

A. AlCl3 và Na2CO3

B. HNO3 và NaHCO3

C. NaAlO2 và KOH

D. NaCl và AgNO3

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Viết PTPT và ion rút gọn cho các phản ứng theo sơ đồ sau: a. MgCl2 + ?  MgCO3 + ?

c. Ca3(PO4)2 + ? 

b. ? + KOH  ?

d. ? + H2SO4  ? + CO2+ H2O

+ Fe(OH)3

?

+CaSO4

Bài 2. Cho 5,27 gam hỗn hợp ( BaCl2 và CaCl2) tác dụng với dd chứa (NH4)2CO3 và Na2CO3 thu được dd X và m gam kết tủa. Nếu nhiệt phân hoàn toàn lượng kết tủa trên thu được 0,672 lít khí (đktc). Tìm giá trị của m?

(ĐS: 4,94 gam)

Bài 3. Trộn 50 ml dd HNO3 x mol/lit với 150 ml dd Ba(OH)2 0,2M thu được dd X. Để trung hoà lượng bazơ dư trong X cần 100 ml dd HCl 0,1M. Tìm x? (ĐS: 1,0M) A.3. Bài tập ở mức độ vận dụng (HS Khá) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Cho các thuốc thử sau: Quỳ tím, CaCl2, HCl, NaNO3.Số thuốc thử có thể dùng để phân biệt 2 dd NaCl và Na2CO3 là?

A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

Câu 2: 400ml dd NaOH có pH = a tác dụng với 500ml dd HCl 0,4M. Cô cạn dd thu 15,7g chất rắn. Tìm a?

A. 12,5

B. 13,477

C.13,875

D. 13,3

Câu 3 : M là một kim loại nhóm IIA( Mg, Ca, Ba). Dd muối MCl2 cho kết tủa với dd Na2CO3, Na2SO4 nhưng không tạo kết tủa với dd NaOH. Xác định kim loại M? A. Mg

B. Ba

C. Ca

D. Có thể là Mg, Ba

Câu 4: Dd muối A làm quỳ tím hóa xanh, dd muối B không làm quỳ tím đổi màu.

Trộn lẫn 2 dd A và B thì xuất hiện kết tủa trắng. A, B có thể là?

A. Na2SO3, K2SO4

B. Na2CO3, Ba(NO3)2

C. K2CO3, NaNO3

D. K2SO3, Na2SO4

Câu 5: Dự đoán hiện tượng xảy ra khi thêm từ từ dd Na2CO3 vào dd FeCl2?

A. có kết tủa và bọt khí

B. có bọt khí

62

C. không có hiện tượng

D. có kết tủa

Câu 6: Nhỏ từ từ dd NaOH vào dd X thấy dd vẩn đục. Nhỏ tiếp dd NaOH vào thấy dd trong trở lại. Sau đó nhỏ từ từ dd HCl vào thấy dd vẩn đục, nhỏ tiếp dd HCl thấy dd trở nên trong suốt. Dd X là dd nào sau đây?

A. NaAlO2

C. Fe2(SO4)3

B. Al2(SO4)3

D. (NH4)2SO4

Câu 7: Cho dd chứa các ion : Na+, Ca2+, H+, Ba2+, Mg2+, Cl-. Nếu không đưa thêm ion lạ vào dd A , dùng chất nào sau đây có thể tách nhiều ion nhất ra khỏi dd A? A. Dd Na2SO4 vừa đủ

B. Dd K2CO3 vừa đủ

C. Dd NaOH vừa đủ

D. Dd Na2CO3 vừa đủ

Câu 8: Có hiện tượng gì xảy ra khi cho từ từ dd NaHSO4 vào dd hỗn hợp Na2CO3 và K2CO3?

A. Không có hiện tượng gì

B. Có bọt khí thoát ra ngay

C. Một lát sau mới có bọt khí thoát ra

D. Có chất kết tủa màu trắng

Câu 9: Có hiện tượng gì xảy ra khi nhỏ từ từ đến dư dd NaOH vào dd AlCl3?

A. Không có hiện tượng gì B. Có kết tủa keo trắng xuất hiện không tan trong NaOH dư C. Có kết tủa keo trắng xuất hiện không tan trong NaOH dư D. Có kết tủa keo trắng xuất hiện tan trong NaOH dư Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Viết PTPT cho các PT ion rút gọn sau: a. Ag+ + Br-

AgBr

e. CO32- + 2H+ 

Pb(OH)2

f.

SO42- + Ba2+  BaSO4

c. CH3COO- + H+  CH3COOH

g.

HS- + H+  H2S

d. S2- + 2H+  H2S

h.

Pb2+ + S2-  PbS



b. Pb2+ + 2OH- 

CO2 + H2O

Bài 2. Dd A chứa 0,01 mol CuSO4 + 0,02 mol H2SO4. Thêm dd chứa 0,025 mol Ba(OH)2 vào dd A. Tìm khối lượng kết tủa thu được?

(ĐS: 6,315 gam)

Bài 3. Một dd chứa 0,1 mol KHCO3 và 0,2 mol K2CO3. Khi thêm 0,3 mol BaCl2 vào dd trên thu được m1 gam kết tủa. Khi thêm 0,3 mol Ba(OH)2 vào dd trên thu được m2 gam kết tủa. Tìm m1 và m2 ?

(ĐS: 39,4 gam và 59,1 gam)

Bài 4. Lấy 100ml dd A chứa KCl 1,5M và HCl 3M. Trộn 100ml dd B chứa AgNO3 1M và Pb(NO3)2 1M với A.

63

a) Chứng minh rằng: Ag+, Pb2+ kết tủa hết dưới dạng AgCl và PbCl2? b) Phải dùng bao nhiêu ml dd B để pư vừa đủ với 100ml dd A. Tính khối lượng kết tủa thu được?

(ĐS: VddB= 150ml, m  = 63,225 g)

A.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo (HS Giỏi) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Hãy dự đoán hiện tượng xảy ra khi thêm từ từ dd Na3CO3 vào dd FeCl3?

A. Có kết tủa màu nâu đỏ

B. Có kết tủa màu lục nhạt và bọt khí sủi lên

C. Có bọt khí sủi lên

D. Có kết tủa màu nâu đỏ bọt khí sủi lên

Câu 2: Có hiện tượng gì xảy ra khi cho từ từ dd HCl tới dư vào dd Na2ZnO2?

A. Không có hiện tượng gì B. Có kết tủa màu trắng xuất hiện không tan trong HCl dư C. Có kết tủa màu trắng xuất hiện tan trong HCl dư D. Có kết tủa màu nâu đỏ xuất hiện tan trong HCl dư Câu 3: Có các dd: Ba(OH)2, Na2CO3, NaHCO3, NaHSO4. Số cặp chất tác dụng được với nhau là?

A. 2

B. 3

Câu 4: Có 3 dd hỗn hợp:

C. 4

D. 5

a. NaHCO3 + Na2CO3

b. NaHCO3 + Na2SO4

c. Na2CO3 + Na2SO4. Chỉ dùng thêm 1 cặp chất nào trong số các cặp chất cho dưới đây để có thể phân biệt được các dd hỗn hợp nói trên?

A. Dd KNO3 và dd HNO3

B. Dd HCl và dd KNO3

C. Dd Ba(OH)2 dư

D. Dd HNO3 và dd Ba(NO3)2

Câu 5: Sục 2,24 l CO2 vào 1 l ddNaOH 4M và Ca(OH)2 0,004M. Tính khối lượng muối thu được?

A. 0,2g

B. 0,4g

C. 2g

D. 4g

Câu 6: Khi cho dd Na2CO3 dư vào dd chứa các ion Ba2+, Fe3+, Al3+, NO3– thì kết tủa thu được là?

A. Al(OH)3, Fe(OH)3

B. BaCO3 , Al(OH)3,Fe(OH)3

C. BaCO3

D. Fe(OH)3 , BaCO3

Câu 7: Dd X có chứa các ion : NH4+, Fe2+, Fe3+, NO3–. Để chứng minh sự có mặt của các ion trong dd X cần dùng các hoá chất nào sau đây?

A. Dd kiềm, H2SO4 loãng, Cu.

B. Dd kiềm, giấy quỳ tím.

64

C. Giấy quỳ tím, H2SO4 đặc, Cu.

D. Các chất khác.

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Sục 1,568 lít khí CO2 (đktc) vào 500 ml dd NaOH 0,16M. Sau thí nghiệm được dd A. Rót 250 ml dd B gồm BaCl2 0,16M và Ba(OH)2 xM vào dd A thu được 3,94 gam kết tủa và dd C. Tìm x?

(ĐS: 0,02M)

Bài 2. Đun nóng 6,8 gam hỗn hợp (Mg và S) trong điều kiện không có không khí thu được rắn X. Để hòa tan hết X phải cần 300 ml dd HCl 1M. Tính thành phần của hỗn hợp đầu?

(ĐS:3,6 gam Mg và 3,2 gam S )

Bài 3. Thêm m gam K vào 300ml dd chứa Ba(OH)2 0,1 M và NaOH 0,1M thu được dd X. Cho từ từ dd X vào 200ml dd Al2(SO4)3 0,1M thu được kết tủa Y. Tìm m để thu được lượng kết tủa Y lớn nhất?

(ĐS. 1,17g)

2.2.2.5. DẠNG 5: ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN ĐIỆN TÍCH A.1. Bài tập ở mức độ biết (HS Yếu, Kém) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Dd X có chứa a mol Na+, b mol Mg2+, c mol Cl- và d mol SO42-. Biểu thức liên hệ giữa a,b,c,d là?

A. a + 2b = c + 2d

B. a + 2b = c + d

C. a + b = c + d

D. 2a + b = 2c + d

Câu 2: Một dd chứa x mol Na+, y mol Ca2+, z mol HCO3-, t mol Cl-. Hệ thức liên hệ giữa x, y, z, t được xác định là?

A. x + 2z = y + 2t

B. x+ 2y = z + 2t

C. z+ 2x = y+ t

D. x + 2y = z + t

Câu 3: Một dd chứa 0,2 mol Na+; 0,1 mol Mg2+; 0,05 mol Ca2+; 0,15 mol HCO3-; và x mol Cl-. Vậy x có giá trị là?

A. 0,3 mol

B. 0,20 mol

C. 0.35 mol

D. 0,15 mol

Câu 4: Dd X có chứa 0,1 mol Na+, 0,15 mol Mg2+, 0,2 mol Cl- và x mol SO42-. Giá trị của x là?

A. 0,1

B. 0,05

C. 0,025

D. 0,2

Câu 5: Dd A chứa x mol Ba2+ , 0,02 mol K+ và 0,06 mol OH-. Giá trị của x?

A. 0,05 mol

B. 0,02 mol

C. 0,04 mol

D. 0,08 mol

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. DdA chứa Al3+ 0,1 mol, Mg2+ 0,15 mol, NO3- 0,3 mol và Cl- a mol. Tính a? (ĐS: a = 0,3 mol)

65

Bài 2. Một dd có chứa a mol Ca2+, b mol Mg2+, c mol Cl – và d mol NO3a. Lập biểu thức liên hệ giữa a, b, c và d? b. Nếu a = 0,01; c = 0,01 và d = 0,03 thì b bằng bao nhiêu?

Giải: a. Áp dung định luật BTĐT : 2a + 2b = c + d b. b =

c  d  2a 0,01  0,03  2.0,01   0,01 2 2

A.2. Bài tập ở mức độ hiểu (HS Trung bình) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Dd Y chứa Ca2+ 0,1mol; Mg2+ 0,3mol; Cl- 0,4mol; HCO3- y mol. Khi cô cạn dd Y thì được muối khan thu được là?

A. 37,4g

B. 49,8g

C. 25,4g

D. 30,5g

Câu 2: Một dd có chứa 2 cation là Fe2+ (0,1 mol) và Al3+ (0,2 mol) và 2 anion là Cl- ( x mol) và SO42- ( y mol). Khi cô cạn dd thu được 46,9 gam chất rắn khan. Giá trị x, y lần lượt là?

A. 0,1; 0,2

B. 0,2; 0,3

C. 0,3; 0,1

D. 0,3; 0,2

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Dd A chứa Na+ 0,1 mol , Mg2+ 0,05 mol , SO42- 0,04 mol còn lại là Cl-. Tính khối lượng muối trong dd?

(ĐS: m = 11,6 gam)

Bài 2(CĐ07). Một dd chứa 0,02 mol Cu2+, 0,03 mol K+, x mol Cl- và y mol SO42-. Tổng khối lượng các muối tan có trong dd là 5,435 gam. Tìm x và y? (ĐS: x = 0,03; y = 0,02) A.3. Bài tập ở mức độ vận dụng (HS Khá) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1: Dd B chứa ba ion K+; Na+; PO43-. 1 lít dd B tác dụng với CaCl2 dư thu được 31 gam kết tủa. Mặt khác nếu cô cạn 1 lít dd B thu được 37,6 gam chất rắn khan.

Nồng độ của 3 ion K+; Na+; PO43- lần lượt là?

A. 0,3M; 0,3M; 0,6M

B. 0,1M; 0,1M; 0,2M

C. 0,3M; 0,3M; 0,2M

D. 0,3M; 0,2M; 0,2M

Câu 2: Cho 22,4 gam hỗn hợp Na2CO3, K2CO3 tác dụng vừa đủ với dd BaCl2. Sau phản ứng thu được 39,4 gam kết tủa. Lọc tách kết tủa, cô cạn dd thì thu được bao nhiêu gam muối clorua khan?

A. 26,6g

B 24,6g

C. 25,6g

66

D. 62,6g

Câu 3 (CĐ 07): Dd A chứa các ion Al3+=0,6mol, Fe2+ =0,3mol, Cl- =a mol, SO42- = b mol. Cô cạn dd A thu được 140,7 g. Giá trị của a và b lần lượt là?

A. 0,1 và 0,3

B. 0,5 và 0,1

C. 0,6 và 0,9

D. 0,2 và 0,5

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Hoàn toàn 10g hỗn hợp X gồm Mg và Fe bằng ddHCl 2M. Kết thúc thí nghiệm thu được ddY và 5,6 lit khí H2 (đktc). Để kết tủa phản ứng hoàn toàn với ddY cần vừa đủ 300ml NaOH 2M. Tính thể tích dd HCl đã dùng?

(ĐS: 0,3lit)

Bài 2. Dung dịch X có chứa 5 ion: Mg2+, Ba2+, Ca2+, 0,1 mol Cl- và 0,2 mol NO3-.

Thêm dần V lít dung dịch K2CO3 1M vào X đến khi thu được lượng kết tủa lớn nhất.

Tìm V?

(ĐS: 0,15lit)

Bài 3 (ĐH2010A). Dd X có chứa: 0,07 mol Na+; 0,02 mol SO42- và x mol OH-. Dd Y có chứa ClO4-, NO3- và y mol H+; tổng số mol ClO4- vàNO3- là 0,04. Trộn X và Y được 100 ml dd Z. Tìm pH của dd Z (bỏ qua sự điện li của H2O)?

(ĐS: pH = 1)

A.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo (HS Giỏi) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1(ĐH2007A): Cho hỗn hợp X gồm x mol FeS2 và 0,045 mol Cu2S tác dụng vừa đủ với HNO3 loãng, đun nóng thu được dung dịch chỉ chứa muối sunfat của các kim loại và giải phóng khí NO duy nhất. Giá trị của x là?

A. 0,045

B. 0,09

C. 0,135

D. 0,18

Câu 2(ĐH2010B): Đốt cháy hoàn toàn m gam FeS2 bằng một lượng O2 vừa đủ, thu được khí X. Hấp thụ hết X vào 1 lít dd chứa Ba(OH)2 0,15M và KOH 0,1M, thu được ddY và 21,7 gam kết tủa. Cho Y vào dd NaOH, thấy xuất hiện thêm kết tủa. Giá trị của m là?

A. 23,2

B. 12,6

C. 18,0

D. 24,0

Câu 3(CĐ10): Cho 29,8 gam hỗn hợp bột gồm Zn và Fe vào 600 ml ddCuSO4 0,5M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được dd X và 30,4 gam hỗn hợp kim loại.

Phần trăm về khối lượng của Fe trong hỗn hợp ban đầu là?

A. 56,37%

B. 37,58%

C. 64,42%

D. 43,62%

Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài 1. Chia hỗn hợp X gồm 2 kim loại có hóa trị không đổi thành 2 phần bằng nhau.

Phần 1: Hòa tan hoàn toàn bằng dd HCl dư thu được 1,792 lít H2 (đktc).

67

Phần 2: Nung trong không khí dư, thu được 2,84 g hỗn hợp rắn chỉ gồm các oxit. Tìm khối lượng hỗn hợp X?

(ĐS: 3,12g)

Bài 2. Cho hòa tan hoàn toàn 15,6 gam hỗn hợp gồm Al và Al2O3 trong 500 dd NaOH 1M thu được 6,72 lít H2 (đktc) và dung dịch X. Thể tích HCl 2M tối thiểu cần cho vào X để thu được lượng kết tủa lớn nhất là?

(ĐS: 0,25 lít)

Bài 3(ĐH2010B). Dd X chứa các ion: Ca2+, Na+,HCO3- và Cl-, trong đó số mol của ion Cl- là 0,1. Cho 1/2 dd X phản ứng với dd NaOH (dư), thu được 2 gam kết tủa. Cho 1/2 dd X còn lại phản ứng với dd Ca(OH)2 (dư), thu được 3 gam kết tủa. Mặt khác, nếu đun sôi đến cạn dd X thì thu được m gam chất rắn khan. Giá trị của m là? (ĐS: 8,79g) Bài 4. (ĐH2010B) Nung 2,23 gam hỗn hợp X gồm các kim loại Fe, Al, Zn, Mg trong oxi, sau một thời gian thu được 2,71 gam hỗn hợp Y. Hòa tan hoàn toàn Y vào dd HNO3 (dư), thu được 0,672 lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Số mol HNO3 đã phản ứng là?

(ĐS: 0,18mol)

2.3. Một số biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học phân hóa 2.3.1. Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài truyền thụ kiến thức mới Trong dạy bài mới với khoảng thời gian ít ỏi 45 phút bình thường GV sử dụng để truyền thụ kiến thức của bài mới thậm chí là không đủ. Như vậy việc sử dụng bài tập trong khi dạy bài mới là điều hết sức khó khăn vì không có nhiều thời gian. Tuy vậy nếu GV biết vận dụng các phương pháp giảng dạy mới chắc chắn sẽ tận dụng được nhiều thời gian cho việc sử dụng bài tập trong quá trình giảng dạy bài mới. Khi dạy học bài mới có những kiến thức mà HS có thể tự đọc SGK được thì GV sẽ đưa bài tập vào để HS áp dụng và vận dụng kiến thức lí thuyết vào giải quyết. Làm như vậy bài học sẽ trở nên sinh động hơn và cuốn hút hơn. Trong luận văn này tôi đưa ra một cách giảng dạy bài mới có sử dụng bài tập như sau: GV lập kế hoạch giảng dạy chi tiết cho tiết dạy như sau: Thứ nhất: Xác định rõ nhiệm vụ của GV và HS trong tiết dạy đó Đối với GV cần chuẩn bị kĩ các công việc như hướng dẫn HS về nhà chuẩn bị nội dung bài mới, dự định lượng bài tập sẽ đưa vào, mức độ khó, cách sử dụng, chuẩn bị phiếu học tập có nội dung bài tập phù hợp với từng đối tượng HS, chia HS thành

68

nhóm. Trong khi giảng bài mới có những nội dung HS có thể tự đọc sách được thì GV có thể ra bài tập để HS vận dụng kiến thức phần đó vào giải quyết.

Thứ hai: Thực hiện các kế hoạch đã đề ra thật chu đáo Đối với HS cần chuẩn bị tốt các nội dung mà GV yêu cầu gồm có: Nắm kiến thức cũ, hoàn thành tốt bài tập được giao và chuẩn bị kĩ bài mới.

Ví dụ khi dạy bài 4: PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CÁC CHẤT ĐIỆN LI -Kiến thức: 1. Bản chất của phản ứng trong dung dịch các chất điện li.

2. Điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li.

Trong những nội dụng kiến thức trên thì phần điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi trong dd là sản phẩm phải tạo ra chất kết tủa hoặc chất bay hơi các em đã được học ở THCS, nếu GV giảng lại sẽ gây ra tình trạng nhàm chán. Cụ thể quá trình giảng dạy như sau: - Cho 4 nhóm HS làm các thí nghiệm sau: + Nhóm 1: dd BaCl2 + dd Na2SO4; dd NaOH + dd CuSO4 + Nhóm 2: dd NaOH + dd HCl; dd Ba(OH)2 + dd HNO3 + Nhóm 3: dd CH3COONa + dd HCl; dd NaF + dd HCl + Nhóm 4: dd HCl + dd Na2CO3; FeS + dd HCl - Yêu cầu các nhóm nêu hiện tượng, viết pt phân tử, pt ion , pt ion thu gọn và hoàn thiện lược đồ tư duy còn trống sau.

- HS hoàn thành các phiếu học tập tương ứng với khả năng của mình Phát phiếu học tập về các nhóm để các em luyện tập

69

Phiếu học tập số 1- Màu xanh (Dùng cho HS Yếu-Kém) Câu 1: Phản ứng nào sau đây không phải phản ứng trao đổi ion?

A. MgSO4 + BaCl2  MgCl2 + BaSO4

B. HCl + AgNO3  AgCl + HNO3

C. 2NaOH + CuCl2  2NaCl + Cu(OH)2

D. Cu + 2AgNO3  Cu(NO3)2 + 2Ag

Câu 2: Cho các ion: Fe3+, Ag+, Na+, NO3-, OH-, Cl-. Các ion nào sau đây tồn tại đồng thời trong dung dịch?

A. Fe3+, Na+, NO3-, OH-

B. Na+, Fe3+, Cl-, NO3-

C. Ag+, Na+, NO3-, Cl-

D. Fe3+, Na+, Cl-, OH-

Câu 3: Cho các phản ứng sau : (2) CaCO3 +2NaCl  Na2CO3 +CaCl2

(1) BaCl2 +Na2CO3  BaCO3  + 2NaCl

(3)H2SO4 +2NaNO3  2HNO3 + Na2SO4 (4) Pb(NO3)2+K2SO4  PbSO4 +2KNO3 Phản ứng nào có thể xảy ra?

A. Chỉ có 1, 2

B. Chỉ có 1, 2, 4

C. Chỉ có 1, 3, 4

D. Chỉ có 1,4

Phiếu học tập số 2- Màu vàng (Dùng cho HS Trung bình) Câu 1: Cho Ba vào dd có chứa các ion: NH4+, HCO3-, SO42-, K+. Số pư xảy ra là?

A. 2

B. 3

C. 4

D. 5

Câu 2: Có 3 lọ riêng biệt đựng 3 dd không màu,mất nhãn là HCl, HNO3, H3PO4.

Chỉ dùng một thuốc thử nào dưới đây để phân biệt được 3 dd trên?

A. Giấy quỳ tím

B. dd BaCl2

C. dd phenolphtalein

D. ddAgNO3

Câu 3: Dd X có chứa Na+, Mg2+, Ca2+, Ba2+, H+, Cl-. Để có thể thu được dd chỉ có NaCl từ dd X, cần thêm vào X hoá chất nào dưới đây?

A. Na2CO3

B. K2CO3

C. NaOH

D. AgNO3

Phiếu học tập số 3 – Màu tím (Dùng cho HS Khá) Câu 1: Cho các thuốc thử sau: Quỳ tím, CaCl2, HCl, NaNO3. Số thuốc thử có thể dùng để phân biệt 2 dd NaCl và Na2CO3 là?

A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

Câu 2: Dd muối A làm quỳ tím hóa xanh, dd muối B không làm quỳ tím đổi màu.

Trộn lẫn 2 dd A và B lại với nhau thì xuất hiện kết tủa trắng. A, B có thể là?

A. Na2SO3, K2SO4

B. Na2CO3, Ba(NO3)2

C. K2CO3, NaNO3

D. K2SO3, Na2SO4

Câu 3: Nhỏ từ từ dd NaOH vào dd X thấy dd vẩn đục. Nhỏ tiếp dd NaOH vào thấy dd trong trở lại. Sau đó nhỏ từ từ dd HCl vào thấy dd vẩn đục, nhỏ tiếp dd HCl thấy dd trở nên trong suốt. Dd X là dd nào sau đây?

A. NaAlO2

B. Al2(SO4)3

C. Fe2(SO4)3

70

D. (NH4)2SO4

Phiếu học tập số 4 – Màu đỏ (Dùng cho HS Giỏi) Câu 1: Hãy dự đoán hiện tượng xảy ra khi thêm từ từ dd Na3CO3 vào dd FeCl3?

A. Có kết tủa màu nâu đỏ.

B. Có kết tủa màu lục nhạt và bọt khí sủi lên.

C. Có bọt khí sủi lên.

D. Có kết tủa màu nâu đỏ bọt khí sủi lên.

Câu 2: Có hiện tượng gì xảy ra khi cho từ từ dd HCl tới dư vào dd Na2ZnO2?

A. Không có hiện tượng gì.

B. Có kết tủa màu trắng xuất hiện không tan trong HCl dư.

C. Có kết tủa màu trắng xuất hiện tan trong HCl dư.

D. Có kết tủa màu nâu đỏ xuất hiện tan trong HCl dư.

Câu 3: Có các dd: Ba(OH)2, Na2CO3, NaHCO3, NaHSO4. Số cặp chất tác dụng được với nhau là?

A. 2

B. 3

C. 4

D. 5

Tóm lại: Trong khi dạy bài mới GV cần linh động để tiết kiệm thời gian, phần nào cần giảng phần nào không cần giảng. Thay vì giảng phần đó chúng ta có thể đưa các bài tập vào để các em làm, như vậy sẽ phát huy được tính tích cực của HS. 2.3.2. Sử dụng bài tập phân hóa khi ra bài tập về nhà Sau mỗi bài mới đều có bài tập củng cố kiến thức nằm ở cuối bài trong SGK, các bài tập trong SGK đã có tính phân hóa về mức độ nhận thức của HS tuy vậy số lượng vẫn chưa được nhiều. Để HS có điều kiện củng cố và nâng cao kiến thức của bản thân GV có thể ra thêm bài tập cho HS về nhà tự làm. Bài tập ra về nhà cho HS đảm bảo về mức độ vừa sức với các em HS, có thể tạo được hứng thú học tập của các em khi giải bài tập. Muốn thực hiện được điều đó bài tập cần đảm bảo về tính chất phân hóa sau: - Phân hóa về số lượng bài tập Để củng cố một kiến thức, một kĩ năng, phương pháp nào đó, HS có trình độ khác nhau có thể nhận được số lượng bài tập khác nhau từ GV. Cùng một nội dung kiến thức cơ bản nhưng số lượng bài ra cho HS yếu có thể nhiều hơn, có độ lặp cao hơn, độ phân bậc mịn hơn HS khá giỏi.

Ví dụ để rèn luyện cách viết pt trao đổi ion trong dd chất điện li, ngoài làm hết các bài tập trong SGK học sinh cần làm thêm: - Với HS yếu kém:

71

Viết PTPT, PT ion rút gọn cho các pư (nếu có) xảy ra giữa các cặp chất sau: 1.

Fe2(SO4)3 + NaOH

7.

Ca(HCO3)2 + HCl

2.

(NH4)2SO4 + BaCl2

8.

NaHS + HCl

3.

Na2CO3 + Ca(NO3)2

9.

CaCO3 + H2SO4

4.

CuSO4 + Na2S

10.

Mg(OH)2 + HCl

5.

NaHCO3 + HCl

11.

Al(OH)3 + HNO3

6.

FeS ( r ) + HCl

12.

Al(OH)3 + NaOH

- Với HS trung bình: Viết PTPT và ion rút gọn cho các phản ứng theo sơ đồ sau: a. MgCl2 + ? 

MgCO3 +

b. ? + KOH  ?

?

c. Ca3(PO4)2 + ? 

+ Fe(OH)3

d. ? + H2SO4

?

+CaSO4

 ? + CO2+ H2O

- Với HS Khá, Giỏi: Viết PTPT và ion rút gọn cho các phản ứng: a. dd Na3CO3 vào dd FeCl3

b. Phèn nhôm amoni NH4Al(SO4)2 với xôđa

c. Sắt (III) sunfat với natriaxetat đun nóng - Phân hóa về nội dung: Mức độ khó của các bài tập phải phù hợp với trình độ chung của HS trong nhóm, cùng một nội dung kiến thức cơ bản nhưng các dạng bài tập ra cho mỗi nhóm HS có độ khó khác nhau. Ví dụ để luyện tập về cách tính pH: Với học sinh yếu kém, số lượng bài tập nhiều hơn, độ lặp cao hơn, mức độ khó thấp nhất.

Ví dụ: Tính pH của các dung dịch sau: 1). HNO3 0,04M.

2). H2SO4 0,01M + HCl 0,05M .

3). NaOH 10-3 M

4). KOH 0,1M + Ba(OH)2 0,2M .

(ĐS. 1) pH = 1,4 2) pH = 1,15

3) pH = 11 4) pH = 13,7)

Với học sinh trung bình, số lượng bài tập ít hơn, khó hơn.

Ví dụ: Trộn 40 ml dung dịch H2SO4 0,25M với 60 ml dung dịch NaOH 0,5M. Tính pH của dung dịch thu được?

(ĐS. pH = 13)

Với học sinh khá giỏi, số lượng bài tập ít nhất song mức độ khó nhất, đòi hỏi có sự liên hệ nhiều đến kiến thức đã học trước đó.

72

Ví dụ: Tính pH và độ điện li của: a) dung dịch HA 0,1M có Ka = 4,75.10-5 ? b) dung dịch NH3 0,1M có Kb = 1,8.10-5 ? ĐS.

a) pH = 2,66; α = 2,18% b) pH = 11,13; α = 1,34%

- Phân hoá về mặt độc lập tư duy Mức độ độc lập tư duy thể hiện ở khả năng giải toán. Em có khả năng độc lập hoàn toàn khi tự giải bài toán mà không cần sự hướng dẫn, mức độ độc lập thấp hơn khi cần sự gợi ý của GV. Khi ra bài tập tùy vào mức độ tư duy của HS bài tập đảm bảo độ khó, độ khái quát về kiến thức. Với HS tư duy thấp GV có thể chia nhỏ vấn đề thành những bài tập nhỏ còn với HS có tư duy tốt thì có thể ra trong một bài tập.

Ví dụ: Trộn 3 dd H2SO4 0,1M; HNO3 0,2M; HCl 0,3M với những thể tích bằng nhau thu được dd X. Lấy 300 ml dd X cho phản ứng với V lit dd Y gồm NaOH 0,2M và KOH 0,29M thu được dd có pH = 2. Giá trị V là?

A. 0,424 lit.

B. 0,134 lit.

C. 0,414 lit.

D. 0,214 lit.

Nếu HS có tư duy tốt ta có thể yêu cầu các em làm bài toán đó mà không có hướng dẫn gì thêm. Nếu HS có tư duy chưa tốt ta có thể chia bài tập đó thành những bài tập nhỏ hơn, cụ thể ta chia bài toán đó thành 2 bài toán nhỏ: 1.Trộn 3 dd H2SO4 0,1M; HNO3 0,2M; HCl 0,3M với những thể tích bằng nhau thu được 300ml dd X. Tìm số mol H+ của dd X? A. 0,06mol

B. 0,21mol

C. 0,07mol

D. 0,7mol

2. Lấy 300 ml dd X chứa 0,07mol H+ cho phản ứng với V lit dd Y gồm NaOH 0,2M và KOH 0,29M thu được dd có pH = 2. Giá trị V là?

A. 0,424 lit.

B. 0,134 lit.

C. 0,414 lit.

D. 0,214 lit.

Sau khi HS giải xong 2 bài tập nhỏ GV có thể yêu cầu HS giải lại bài tập gốc.

2.3.3. Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài luyện và ôn tập Trong tiết dạy luyện tập hay tiết dạy ôn tập GV giúp các em cũng cố kiến thức đã học, mở rộng và đào sâu dựa trên kiến thức cơ bản. Ở những tiết dạy này GV tuyệt đối không dạy lại kiến thức lí thuyết mà phải bằng cách nào đó để tái hiện lại kiến thức cho HS. Biện pháp hiệu quả nhất là GV sử dụng bài tập giao cho HS và yêu cầu HS giải quyết những bài tập đó, quá trình HS giải bài tập các em sẽ tự động tái hiện lại

73

kiến thức đã học hoặc các em sẽ tự ôn lại kiến thức bị quên. Để làm tốt điều này GV cần kết hợp với phương pháp dạy học dự án. Tức là GV phải có kế hoạch cho từng chương, từng kì mà chuẩn bị hệ thống bài tập tương ứng phù hợp với từng đối tượng HS. Ví dụ: Khi dạy bài luyện tập: Axit-bazơ-muối. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li, GV lên kế hoạch bài dạy, giao nhiệm vụ cho từng nhóm HS và yêu cầu HS hoàn thành trước giờ luyện tập.

BÀI 5. LUYỆN TẬP AXIT - BAZƠ - MUỐI. PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CÁC CHẤT ĐIỆN LI Những kiến thức HS

Kiến thức mới trong bài học cần được

đã biết

hình thành

-Chất điện li mạnh, chất điện li yếu, - Hệ thống hóa kiến thức đã học vào bảng chất không điện li.

“câm” GV đã giao về nhà.

-Viết pt điện li của chất điện li.

- Áp dụng để viết các phương trình trao

-Axit, bazơ, muối, hiđroxit lưỡng tính.

đổi ion trong dd, bài tập nhận biết, bài tập

-pH, cách tính pH

định tính, bài tập tính pH, bài tập tính

-Điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion toán. trong dd chất điện li.

- Áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Củng cố các kiến thức về axit, bazơ, muối và khái niệm pH của dd.

- Củng cố kiến thức về phản ứng trao đổi ion xảy ra trong dd chất điện li.

2. Kỹ năng -

Rèn luyện kỹ năng viết phương trình phản ứng trao đổi giữa các chất điện li dạng đầy đủ và dạng ion thu gọn.

-

Vận dụng kiến thức để dự đoán chiều hướng của phản ứng trao đổi giữa các chất điện li và làm một số dạng bài tập cơ bản.

3. Thái độ - Làm việc nghiêm túc, tự giác, tích cực, hợp tác trong học tập.

- Giáo dục cho HS tính chính xác cẩn thận.

II. Chuẩn bị

74

1. Giáo viên -

Đồ dùng dạy học.

-

Hợp đồng, phiếu học tập, bảng phụ, máy chiếu, phiếu trợ giúp.

2. Học sinh -

Cần chuẩn bị trước nội dung luyện tập ở nhà, SGK, SBT.

II. Phương pháp giảng dạy -

Dạy theo hợp đồng, dạy học theo nhóm.

IV. Tiến trình tiết học 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, tác phong (2 phút) 2. Nội dung luyện tập Thời gian tiến hành 88 phút Hoạt động 1. Nghiên cứu và kí hợp đồng (5phút ) -GV đưa ra bản hợp đồng, giải thích một số nội dung và yêu cầu cần thực hiện trong hợp đồng -HS xem hợp đồng, thắc mắc những điều còn chưa rõ, rồi kí hợp đồng.

- Hoạt động này nên tiến hành ở tiết học trước để HS có thời gian chuẩn bị tốt hơn.

Hoạt động 2: Thực hiện hợp đồng (60 phút) Nhiệm vụ 1. ( - - 10’- Làm trước giờ luyện tập ở nhà) -GV yêu cầu HS trình bày bảng tóm tắt kiến thức đã làm ở nhà.

- GV yêu cầu HS khác nhận xét và cho ý kiến.

-GV chuẩn bị bảng tóm tắt trình chiếu Power Point.

-GV nhận xét và hỏi các câu hỏi khác có liên quan (cho điểm HS).

Nhiệm vụ 2. ( - - 5’- không có phiếu hỗ trợ) Bài tập 1: Gồm 3 phiếu với 3 màu khác nhau - Giáo viên yêu cầu HS giải bài tập 1, tùy theo khả năng của mình HS lựa chọn phiếu theo các màu khác nhau. Nếu chọn phiếu màu xanh khi làm xong có thể chọn phiếu màu khác.

Nhiệm vụ 3. ( - - 10’- không có phiếu hỗ trợ) -GV yêu cầu HS làm bài tập 2, quan sát học sinh làm bài và góp ý khi cần thiết.

- HS có thể dùng phiếu hỗ trợ nếu cần.

-GV gọi HS lên bảng làm bài tập 2.

75

Nhiệm vụ 4. ( - - 10’- không có phiếu hỗ trợ) -GV tiến hành chia nhóm, mỗi nhóm 2 người.

-GV cho HS thảo luận đưa ra ý kiến bài tập 3.

-GV quan sát các nhóm thực hiện, đưa phiếu trợ giúp khi có nhóm cần trợ giúp.

-HS tiến hành thảo luận trong nhóm của mình và đưa ra lời giải khi GV yêu cầu.

-HS tiến hành thực hiện và tự đánh giá vào bản hợp đồng khi giáo viên cho ngừng nhiệm vụ.

Nhiệm vụ 5. ( - - 10’- có phiếu hỗ trợ) -GV tiến hành chia nhóm, mỗi nhóm 2 người.

-GV cho HS thảo luận đưa ra ý kiến bài tập 4.

-GV quan sát các nhóm thực hiện, và góp ý khi cần thiết.

-HS tiến hành thảo luận trong nhóm của mình và đưa ra lời giải khi GV yêu cầu.

-HS tiến hành thực hiện và tự đánh giá vào bản hợp đồng khi giáo viên cho ngừng nhiệm vụ.

Nhiệm vụ 6. ( -  - 10’- có phiếu hỗ trợ) Bài tập 5: Gồm 3 phiếu với 3 màu khác nhau - Giáo viên yêu cầu HS giải bài tập 5, tùy theo khả năng của mình HS lựa chọn phiếu theo các màu khác nhau. Nếu chọn phiếu màu xanh khi làm xong có thể chọn phiếu màu khác.

-GV đưa ra phiếu hỗ trợ nếu cần.

-GV gọi 3 HS đại diện cho từng phiếu lên bảng làm bài.

-GV nhận xét và đánh giá.

Nhiệm vụ 7. ( -- 5’) GIẢI Ô CHỮ -GV chuẩn bị nội dung ô chữ và trình chiếu bằng Power Point.

-GV lấy ý kiến từ nhiều cá nhân.

-GV đưa ra từ khóa và ý nghĩa của từ khóa.

Hoạt động 3: Thanh lý hợp đồng ( 15 phút) -GV yêu cầu HS đánh giá bài làm của mình vào bản hợp đồng và cũng cho HS đánh giá theo kiểu đồng đẳng nhau để mang tính khách quan.

-Đối với các bài tập khó HS cần hiểu rõ hơn. GV yêu cầu các nhóm mang bảng phụ treo lên bảng để cả lớp theo dõi, nhận xét và cuối cùng đối chiếu với đáp án của

76

giáo viên.

Hoạt động 4: Nhận xét và đánh giá (8 phút) -GV thu thập kết quả thực hiện hợp đồng của HS trong lớp, tổng hợp kiến thức cần nhớ và dặn dò chuẩn bị cho bài sau hay phổ biến cho HS kí hợp đồng cho tiết học sau (nếu có).

HỢP ĐỒNG HỌC TẬP LỚP: …..

Tôi là:…………………………………………………….

Hôm nay, ngày …/…/….. tại lớp …. tôi và cô giáo………………………….. cùng cam kết thực hiện hợp đồng học tập với các nhiệm vụ và nội dung quy định bên dưới đây.

Nhiệm vụ

Nội dung

Lựa chọn

Nhóm

Đáp án 







   1

Tóm tắt SGK





10’

2

Giải bài tập 1





5’

3

Giải bài tập 2





10’

4

Giải bài tập 3





10’

5

Giải bài tập 4





10’

6

Giải bài tập 5





10’

7

Ô chữ





5’

Tôi cam kết thực hiện theo đúng hợp đồng này HỌC SINH

GIÁO VIÊN

( Ký, ghi rõ học tên)

( Ký, ghi rõ học tên)

Đã hoàn thành Rất thoải mái  Bình thường Không hài lòng Hoạt động theo nhóm 4 người Thời gian tối đa Giáo viên chỉnh sửa Hướng dẫn của GV

77







Gặp khó khăn Tiến triển tốt Nhiệm vụ bắt buộc Nhiệm vụ tự chọn Hoạt động nhóm đôi Hoạt động cá nhân Chia sẻ với bạn Đáp án

CÁC NHIỆM VỤ THỰC HIỆN TRONG HỢP ĐỒNG HỌC TẬP Nhiệm vụ 1. ( - - 10’- Làm trước giờ luyện tập ở nhà)

Tự đánh giá

Tự nghiên cứu SGK và tổng kết kiến thức đã học vào các bảng tổng kết sau: Axit

Bazơ

Muối

Hiđroxit lưỡng tính

Định nghĩa Ví dụ, viết pt điện li Phân loại Môi trường Axit Bazơ Trung tính

[H+]

pH

Màu quỳ tím

Điều kiện xảy ra pư trao đổi ion trong dd chất điện li

Màu phenolphtalein

Ví dụ: viết ptpt, pt ion rút gọn

Nhiệm vụ 2. ( - - 5’- không có phiếu hỗ trợ) Bài tập 1: Gồm 3 phiếu với 3 màu khác nhau Phiếu màu xanh (dành cho HS yếu, kém) Phản ứng nào sau đây không phải phản ứng trao đổi ion?

A. MgSO4 + BaCl2  MgCl2 + BaSO4

B. HCl + AgNO3  AgCl + HNO3

C. 2NaOH + CuCl2  2NaCl + Cu(OH)2

D. Cu+ 2AgNO3 Cu(NO3)2 + 2Ag

Phiếu màu vàng (dành cho HS trung bình) Pt ion thu gọn: H+ + OH- → H2O. Biểu diễn bản chất của pưhh nào sau đây?

A. 2HCl + Ba(OH)2 → BaCl2 + 2 H2O B. 2NaOH + CuSO4 → Cu(OH)2↓ + Na2SO4 C. H2SO4 + BaCl2 → BaSO4↓ + 2HCl D. 3KOH + Fe(NO3)3 → Fe(OH)3↓ + 3KNO3 Phiếu màu đỏ (dành cho HS khá, giỏi) ĐHA2012. Cho các phản ứng sau: (a) FeS + 2HCl  FeCl2 + H2S (b) Na2S + 2HCl  2NaCl + H2S (c) 2AlCl3 + 3Na2S + 6H2O  2Al(OH)3 + 3H2S + 6NaCl (d) KHSO4 + KHS  K2SO4 + H2S (e) BaS + H2SO4 (loãng)  BaSO4 + H2S

78

Số phản ứng có phương trình ion rút gọn S2- + 2H+  H2S là?

A. 4

B. 3

C. 2

D. 1

Nhiệm vụ 3. ( - - 10’- không có phiếu hỗ trợ) Bài tập 2: Viết phương trình điện li của các chất sau: K2S, Na2HPO4, NaH2PO4, Pb(OH)2, HBrO, HF, HClO4.

Nhiệm vụ 4. ( - - 10’- không có phiếu hỗ trợ) Bài tập 3: Viết các phương trình phân tử và ion rút gọn của các phản ứng ( nếu có) xảy ra trong dd giữa các cặp chất sau: a. Na2CO3 + Ca(NO3)2

e. K2CO3 + NaCl

b. FeSO4 + 2NaOHloãng

g. Pb(OH)2(r) + HNO3

c. NaHCO3 + HCl

h. Pb(OH)2(r) + 2NaOH

d. NaHCO3 + NaOH

i. CuSO4 + Na2S

Nhiệm vụ 5. ( - - 10’- có phiếu hỗ trợ) Bài tập 4: Câu 1: Viết PT phân tử và ion rút gọn cho các phản ứng theo sơ đồ sau: a.MgCl2

+?



MgCO3 +

b. Ca3(PO4)2 + ?  c.

? + KOH

d. ? + H2SO4

?

? +

CaSO4



?

+

Fe(OH)3



? + CO2 + H2O

Câu 2: Viết PT phân tử cho các PT ion rút gọn sau: a. Ag+ + Br-

 AgBr

c.Pb2+ + 2OH- 

Pb(OH)2

b. CO32- + 2H+  CO2 + H2O d. SO42- + Ba2+  BaSO4

e.CH3COO- + H+  CH3COOH

g.

HS- + H+  H2S

h.S2- + 2H+  H2S

k.

Pb2+ + S2-  PbS

Nhiệm vụ 6. ( -  - 10’- có phiếu hỗ trợ) Bài tập 5: Gồm 3 phiếu với 3 màu khác nhau Phiếu màu xanh (dành cho HS yếu, kém) a,Tính pH của dung dịch chứa 1,46 g HCl trong 400ml? b, Tính pH của dung dịch chứa 1,6 g NaOH trong 200ml?

Phiếu màu vàng (dành cho HS trung bình)

79

Khi hòa tan 3 muối X, Y, Z vào nước thu được dung dịch A chứa 0,295 mol Na+; 0,0225 mol Ba2+; 0,25 mol Cl  và a mol NO3 . a) Tính a? b) Hãy xác định 3 muối X, Y, Z và tính khối lượng mỗi muối cần hòa tan vào nước để được dung dịch A? Phiếu màu đỏ (dành cho HS khá, giỏi) Trộn 250 ml dd gồm HCl 0,08M và H2SO4 0,01M với 250 ml dd Ba(OH)2 a mol , thu được m g kết tủa và dd sau phản ứng có V=500 ml và có pH=12. Tìm m và a?

Nhiệm vụ 7. ( -) GIẢI Ô CHỮ 1. Tên gọi của khí có mùi trứng thối ?

1 2 3 4 5 6

Em hãy tìm từ khóa của ô chữ trên?

2. Thành phần chính của núi đá vôi?

3.Công thức hóa học của muối dùng chữa bệnh đau dạ dày?

4. Tên của axit tạo kết tủa trắng với dd AgNO3?

5.Thiếu chất này sẽ gây bệnh bướu cổ?

6. Tên của axit có trong giấm ăn?

Phiếu hỗ trợ cá nhân Đáp án nhiệm vụ 1: GV chiếu và cho HS quan sát phần tóm tắt lý thuyết bằng bảng sau: Điều kiện xảy ra pư trao đổi ion Ví dụ: viết ptpt, pt ion rút gọn trong dd chất điện li - Sản phẩm của phản ứng có chất kết Na2SO4 + BaCl2  BaSO4  + 2NaCl tủa - Bản chất của phản ứng là : Ba2+ + SO42-  BaSO4  - Sản phẩm của phản ứng có chất bay 2HCl + Na2CO3 2NaCl + H2O + CO2  hơi 2H+ + CO32-  H2O + CO2  - Sản phẩm của phản ứng có chất điện - Phản ứng tạo thành nước : li yếu NaOH + HCl  NaCl + H2O H+ + OH-  H2O - Phản ứng tạo thành axit yếu : CH3COONa + HCl  NaCl + CH3COOH CH3COO- + H+  CH3COOH

80

Axit

Bazơ

Muối

Hiđroxit lưỡng tính - Là chất khi tan trong nước vừa có thể phân li như axit vừa có thể phân li như bazơ

Định nghĩa

- Theo Arêniut axit là chất khi tan trong nước phân li ra ion H+

- Theo Arêniut bazơ là chất khi tan trong nước phân li ra ion OH-.

Ví dụ, viết pt

HCl  H+ + ClCH3COOH ⇄ H++ CH3COO-

KOH  K+ + OHBa(OH)2  Ba2+ + 2OH-

- Muối là hợp chất khi tan trong nước phân li ra cation kim loại ( hoặc NH4+) và anion gốc axit.

(NH4)2SO4  2NH4++SO42NaHCO3  Na+ + HCO3-

- Các axit mà một phân tử chỉ phân li một nấc ra một ion H+ gọi là axit một nấc.

Ví dụ : HCl, HNO3, CH3COO - Các axit mà một phân tử phân li nhiều nấc ra ion H+ gọi là axit nhiều nấc.

Ví dụ : H3PO4, H2CO3 …

- Các axit nhiều nấc phân li lần lượt theo từng nấc.

H3PO4 ⇄ H+ + H2PO4H2PO4- ⇄ H+ + HPO42HPO4 2-⇄ H+ + PO43-

- Các bazơ mà mỗi phân tử chỉ phân li một nấc ra ion OH- gọi là bazơ một nấc.

Ví dụ : NaOH , KOH …

- Các bazơ mà mỗi phân tử phân li nhiều nấc ra ion OHgộ là bazơ nhiều nấc.

Ví dụ : Fe(OH)3 ⇄ Fe(OH)2+ + OHFe(OH)2+ ⇄ Fe(OH)2++OHFe(OH)2+ ⇄ Fe3+ + OH-

- Muối trung hoà :Là muối mà trong phân tử không còn hiđrô có khả năng phân li ra ion H+ Ví dụ : NaCl , Na2CO3 , (NH4)2SO4 , Na2HPO3 …

- Muối axit : Là muối mà trong phân tử còn hiđrô có khả năng phân li ra ion H+ Ví dụ : NaHCO3 , NaH2PO4 , NaHSO4 …

điện li Phân loại

81

Zn(OH)2 ⇄ Zn2+ + 2OHZn(OH)2 ⇄ ZnO22- + 2H

[H+]

Môi trường

pH

Màu quỳ tím

Màu phenolphtalein

Axit

[H+]>1,0.10-7M

pH< 7,00 Đỏ

Không màu

Bazơ

[H+]<1,0.10-7M

pH> 7,00 Xanh

pH  8,3 hồng

Trung tính

[H+]=1,0.10-7M

pH= 7,00 tím

Không màu

Phiếu hỗ trợ nhiệm vụ 5 Câu 1: a) Chọn muối tan của CO32-

b) H2SO4

c) Chọn muối tan của Fe3+

d) Chọn muối cacbonat

Câu 2: a) Chọn muối tan của Ag+ , Br-.

b) Chọn muối tan của CO32-, axit mạnh.

c) Chọn muối tan của Pb2+, bazơ kiềm. d) Chọn muối tan hoặc axit của SO42- và muối tan của Ba2+. e) Chọn muối tan của CH3COO-, axit mạnh h) Chọn muối tan của S2-, axit mạnh.

g) Chọn muối tan của HS-, axit mạnh. k) Chọn muối tan của Pb2+, S2-.

Phiếu hỗ trợ nhiệm vụ 6 Phiếu màu xanh a) Tìm sô mol HCl tính nồng độ [H]+  pH b) Tìm sô mol NaOH tính nồng độ [H]+  pH Phiếu màu vàng Áp dụng ĐLBTĐT tìm a = 0,09mol Ba muối X,Y,Z có thể là NaCl (14,625g); NaNO3(3,825g); Ba(NO3)2 (5,8725g) Tìm tổng số mol H+, số mol OH-

Phiếu màu đỏ

pH = 12 là môi trường bazơ nên nOH



du

 nOH   nH  . Vậy a = 0,06M; m = 0,5825g

Đáp án nhiệm vụ 7 1

H I

Đ R O S U N F U A

2 C A N X I 3 4

C A C B O N A T

N A H C O 3 C L O H I

5

I

6

A X Ê T I

TỪ KHÓA: ĐIỆN LI

Đ R I

O T C

82

C

2.3.4. Sử dụng bài tập phân hóa khi phụ đạo học sinh yếu kém Hiện nay ở các trường trung học phổ thông ngoài những giờ học chính khóa còn tổ chức các lớp học phụ đạo cho HS yếu kém. Đây là hoạt động rất có ý nghĩa, nó giúp các HS yếu kém có cơ hội bổ sung thêm phần kiến thức còn bị khiếm khuyết và tiếp tục phát triển lên. Hoạt động phụ đạo HS yếu kém là sự biểu hiện của dạy học phân hóa. Trong quá trình dạy học phụ đạo GV sẽ giảng dạy các HS có cùng năng lực nhận thức, đây là một điều kiện thuận lợi để GV có thể áp dụng phương pháp dạy học phân hóa vào để giảng dạy. Mặt khác trong trường hợp này GV chỉ tập trung cho một đối tượng HS nên chắc chắn hiệu quả sẽ cao hơn. Để phát huy hiệu quả của các giờ dạy học phụ đạo GV cần thực hiện những yêu cầu sau: - Nắm được tình hình của HS về: Trình độ hiện có của HS, nguyên nhân làm cho các em tiếp thu kiến thức kém, những lỗ hổng kiến thức.

- Lập kế hoạch phụ đạo cụ thể - Xây dựng một hệ thống bài tập vừa sức dành cho HS yếu kém - Theo dõi và khuyến khích các em làm bài tập - Kiểm tra, đánh giá mức độ tiến bộ của các em Trong quá trình phụ đạo nhiệm vụ chủ yếu của GV là phát hiện và lấp các lỗ hổng kiến thức, rèn luyện các kĩ năng cần thiết như kĩ năng giải bài tập, kĩ năng làm thí nghiệm nhằm mục đích đưa các em đạt trình độ chuẩn. Để đạt được mục đích trên đối với môn hóa học thì yếu tố bài tập đóng vai trò quyết định, tức là GV sử dụng chủ yếu là bài tập trong quá trình giảng dạy. Vì vậy chất lượng của hệ thống bài tập mà GV đưa vào quyết định đến chất lượng của giờ học phụ đạo.

Ví dụ: Khi phụ đạo về phần ĐLBT điện tích, GV đưa ra một số ví dụ sau: Câu 1: Dd X có chứa a mol Na+, b mol Mg2+, c mol Cl- và d mol SO42-. Biểu thức liên hệ giữa a,b,c,d là?

A. a + 2b = c + 2d

B. a + 2b = c + d

C. a + b = c + d

D. 2a + b = 2c + d

Câu 2: Một dd chứa x mol Na+, y mol Ca2+, z mol HCO3-, t mol Cl-. Hệ thức liên hệ giữa x, y, z, t được xác định là?

A. x + 2z = y + 2t

B. x+ 2y = z + 2t

C. z+ 2x = y+ t

83

D. x + 2y = z + t

Câu 3: Một dd chứa 0,2 mol Na+; 0,1 mol Mg2+; 0,05 mol Ca2+; 0,15 mol HCO3-; và x mol Cl-. Vậy x có giá trị là?

A. 0,3 mol

B. 0,20 mol

C. 0.35 mol

D. 0,15 mol

Câu 4: DdX có chứa 0,1 mol Na+, 0,15 mol Mg2+, 0,2 mol Cl- và x mol SO42-. Giá trị của x là?

A. 0,1

B. 0,05

C. 0,025

D. 0,2

Câu 5: Dd A chứa x mol Ba2+ , 0,02 mol K+ và 0,06 mol OH-. Giá trị của x là?

A. 0,05 mol

B. 0,02 mol

C. 0,04 mol

D. 0,08 mol

Khi phụ đạo về phần pH, GV đưa ra một số ví dụ sau: Câu 1: Chọn câu đúng: A. Giá trị pH tăng thì độ bazơ giảm

B. Giá trị pH tăng thì độ axit tăng.

C. Dd có pH >7 làm quỳ tím hoá xanh

D. Dd có pH >7 làm quỳ tím hoá đỏ.

Câu 2: Nồng độ mol/l của dd HNO3 có pH = 3 là?

A. 3 (M)

C. 10-3(M)

B. -3 (M)

D. - lg3 (M)

Câu 3: Một dd có nồng độ H+ bằng 0,001M thì pH và [OH-] của dd này là?

A. pH = 2; [OH-] =10-10 M

B. pH = 3; [OH-] =10-10 M

C. pH = 10-3; [OH-] =10-11 M

D. pH = 3; [OH-] =10-11 M

Câu 4: Dẫn 4,48 lít khí HCl (đktc) vào 2 lít nước thu được 2 lit dd có pH là?

A. 2

B. 1,5

C. 1

D. 3

Câu 5: Hòa tan hoàn toàn 0,1 gam NaOH vào nước thu được 250ml dd có pH là?

A. 2

B. 12

C. 3

D. 13

Câu 6: Dung dịch nào sau đây có môi trường axit?

A. pH=12

C. [H+] = 0,012

B. pOH=2

D. pH = 7

Trong các bài tập nêu ở trên có một số bài ở mức độ dành cho HS trung bình và HS khá giỏi. Việc đưa thêm các bài tập này trong quá trình phụ đạo HS yếu kém một mặt giúp các em thêm tự tin vào khả năng của mình mặt khác rút ngắn khoảng cách về học lực giữa các em với các bạn có học lực tốt hơn.

2.3.5. Sử dụng bài tập phân hóa khi bồi dưỡng học sinh khá giỏi Song song với việc phụ đạo HS yếu kém nhà trường rất quan tâm tới việc bồi dưỡng HS giỏi. Hoạt động này nhằm mục đích phục vụ cho các kì thi HS giỏi đồng thời nâng cao kiến thức cho các HS có năng lực tốt về từng bộ môn. Dựa trên kiến

84

thức cơ bản GV hướng dẫn HS mở rộng và đào sâu thêm. GV bồi dưỡng HS giỏi cần chuẩn bị nội dung thật chu đáo trong quá trình bồi dưỡng.

Thứ nhất: Phần lí thuyết mở rộng GV có thể đưa vào những lí thuyết mới mà trong SGK không đưa vào.

Thứ hai: Phần bài tập nâng cao Bài tập dùng trong bồi dưỡng HS giỏi ở mức độ vận dụng sáng tạo.

Khi HS giải bài tập đòi hỏi các em phải biết tổng hợp nhiều kiến thức sau đó vận dụng một cách sáng tạo để giải bài tập.

Ví dụ: Phần lí thuyết mở rộng 1. Tính pH của dung dịch đơn axit yếu Giả sử có dd axit yếu HA nồng độ ban đầu CA. Trong dd này có 2 cân bằng sau: HA ⇄ H+ + A-

(a)

H2O ⇄ H+ + OH- (b) Phương trình bảo toàn điện tích [H+] = [OH-] + [A-] (c) Phương trình bảo toàn nồng độ [HA] + [A-] = CA (d) Phương trình hằng số axit HA: K a 

[H  ].[A ] [HA] (e)  [H  ]  K a .  [A ] [HA]

(f)

Từ (c)  [A-]= [H+] – [OH-] (g) Từ (d) và (g)  [HA] = CA – [A-] = CA – [H+] + [OH-]

(h)

Thay (g) và (h) vào (f) ta có: C A  [H  ]  [OH  ] (1) [H ]  K a .

[H  ]  [OH  ] 

-Nếu nước phân li không đáng kể tức là [OH-] << [H+ ] thì phương trình (1) được đơn giản hóa thành: [H  ]  K a .

C A  [H  ] (2) [H  ]

- Nếu [H+] << CA tức là coi HA phân li không đáng kể, (2) được đơn giản hóa thành 1 2

[H+]2 = Ka.CA  [H  ]  K a .C A  pH  ( pK a  lg C A ) (3) 2. Tính pH của dung dịch đơn bazơ yếu

85

Giả sử có dd bazơ yếu B nồng độ ban đầu CB. Trong dd này có 2 cân bằng sau: B + H2O ⇄ BH+ + OH-

(a)

H2O ⇄ H+ + OH- Kw (b) Phương trình bảo toàn điện tích [OH-] = [H+] + [BH+] (c) Phương trình bảo toàn nồng độ [B] + [BH+] = CB (d) Phương trình hằng số bazơ B: Kb  Từ (c), (d), (e) ta có [OH  ]  Kb .

[BH  ].[OH  ] (e) [B]

CB  [OH  ]  [H  ] (4) [OH  ]  [H  ]

-Nếu nước phân li không đáng kể tức là [H+] << [OH- ] thì phương trình (4) được đơn giản hóa thành: CB  [OH  ] (5) [OH ]  Kb .

[OH  ] 

- Nếu [OH-] << CB thì (5) được đơn giản hóa thành 1 1  [OH  ]  K b .CB  pOH  ( pK b  lg CB )  pH  14  ( pK b  lg CB ) (6) 2 2

3. Tính pH của dd đệm Xét dd đệm axit HA (CA) và muối NaA (CB), các phương trình phân li HA ⇄ H+ + A-

(a)

H2O ⇄ H+ + OH-

(b)

NaA  Na+ + A- (c) Để tính pH ta thiết lập các phương trình sau: -

Phương trình tác dụng khối lượng Ka 

[H  ].[A ] [HA]

(7)

Kw = [H+].[OH-] = 10-14 ( 8) -

Phương trình bảo toàn điện tích: [H+] + [Na+] = [OH-] + [A-]

-

(9)

Phương trình bảo toàn nồng độ CB = [Na+]

(10)

86

CA + CB = [HA] + [A-]

(11)

Từ (7),(8), (9), (10), (11) ta có [H  ]  K a .

C A  [H  ]  [OH  ] (12) CB +[H  ]-[OH  ]

Đối với dd đệm thường có [H+] không đáng kể so với CA, CB nên pt (12) thành: [H  ]  K a .

CA C  pH  pK a  lg A CB CB

Bài 1: Tính pH của dung dịch sau: a) NH3 0,1M ( pKb)? b) CN- 0,01M ( pKa HCN =9,21)?

1 2

Giải: a) Áp dụng công thức (6) ta có pH  14  (4, 6  lg 0,1)  11, 2 CN- + H2O ⇄ HCN + OH(bazơ) Kb 

(axit) 1014  104,79  pK b  4, 79 Ka 1 2

Áp dụng công thức (6) ta có pH  14  (4, 79  lg 0, 01)  10, 6 Bài 2(HSG Yên Bái): dd 1 ( dd NaHCO3); dd 2 (dd NaH2PO4 ); dd 3 (dd Na2HPO4 ).

Hãy xét môi trường của 3 dung dịch này?

Biết: H2CO3 có Ka1 = 4,5.10-7; Ka2 = 4,8.10-11 và H3PO4 có H3PO4 có K1 = 8.10-3, K2 = 6.10-8, K3= 4.10-13.

Giải: NaHCO3  Na+ + HCO3 HCO3- + HOH ⇄ CO32  H 3O  (1) HCO3- + HOH ⇄ H 2CO3  OH  (2)

K= Ka 2 = 4,8.10-11 K = Kw.

1 1 = 10-14. = 2,2.10-8 4,5.107 K a1

Do: K ở (2) >> K ở (1) nên cân bằng (2) là chủ yếu  dd NaHCO3 có môi trường bazơ (pH > 7) NaH2PO4  Na+ + H 2 PO4 H 2 PO4  HOH ⇄ HPO42  H 3O  (1)

K= K2= 6.10-8

H 2 PO4  HOH ⇄ H 3 PO4  OH  (2)

K = Kw.

1 1 = 10-14. = 1,25.10-12 3 K1 8.10

Do: K ở (1) >> K ở (2) nên dung dịch NaH2PO4 có môi trường axit (pH < 7).

87

Na2HPO4  2Na+ + HPO42 HPO42  + HOH ⇄ PO43 + H3O+ (1)

K = K3 = 4.10-13

HPO42  + HOH ⇄ H 2 PO4 + OH- (2)

K = Kw.

1 1 = 10-14. = 1,66.10-7 6.10 8 K2

Do: K ở (2) >> K ở (1) nên dung dịch Na2HPO4 có môi trường bazơ (pH > 7) Bài 3 (HSG Hà Tĩnh): So sánh pH của các dung dịch sau đây: NH4HSO4 0,1M; NH4NO3 0,1M; (NH4)2SO4 0,05M; (NH4)2S 0,05M; (NH4)2CO3 0,05M. Cho biết: K a ( NH ) = 10-9,24; K a (HSO ) = 10-2; K 2(H S) = 10-13; K 2(H CO ) = 10-10,33.  4

 4

2

2

3

Giải. Tất cả các dung dịch đều chứa chung gốc NH4+ với C NH = 0,1 M  4

NH4+ ⇄ NH3 + H+

K a ( NH ) = 10-9,24 (axit yếu) 4

→ Chỉ cần so sánh pH của các anion.

HSO4- ⇄ H+ + SO42-

K 2(H 2SO4 ) = 10-2 ( axit tương đối mạnh)

NO3- trung tính SO42- + H2O ⇄ HSO4- + OH-

Kb = 10-12 (bazơ rất yếu)

S2- + H2O ⇄ HS- + OH-

Kb = 10-1 (bazơ mạnh)

CO32- + H2O ⇄ HCO3- + OH-

Kb = 10-3,67 (bazơ)

Vậy pH của các dung dịch muối tăng theo thứ tự: NH4HSO4 < NH4NO3 < (NH4)2SO4 < (NH4)2CO3 < (NH4)2S Bài 4 (HSG Hà Tĩnh 2013). Tính pH của dd thu được khi trộn lẫn các dd sau: a. 10ml dung dịch CH3COOH 0,10M với 10ml dung dịch HCl có pH = 4,00 b. 25ml dd CH3COOH có pH = 3,00 với 15ml dung dịch KOH có pH = 11,00 Giải: a. Dung dịch HCl có pH = 4,0  [H+] = [HCl] = 10-4M Sau khi trộn: 104.10  5.105 M 20 0,1.10 CCH3COOH   0, 05M 20 CHCl 

HCl → H+ + Cl5.10-5M

5.10-5M

88

CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ C ∆C [ ]

0,05M x 0,05-x

 5.10

5

5.10-5M x 5.10-5 + x

0 x x



x x

0, 05  x

 10 4,76

x = 8,991.10-4M (nhận) x = -9,664.10-4M(loại)

pH = -lg[H+] = -lg(5.10-5 + x) = 3,023=3,02

b. Gọi CA là nồng độ M của dung dịch CH3COOH CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ C

CA

0

0

ΔC

x

x

x

CA – x

x

x

[

]

Với pH = 3,0  x = 10-3M 3 2

10 

CA  10 CA 

3

 104,76

3 106  103  101,2410  0, 0585M 4,76 10

Dung dịch KOH có pH = 11,0  [OH-] = [KOH] =

1014  103 M 11 10

Sau khi trộn: 0, 0585x25  0, 03656M  3, 66.10 2 M 40 10 3 x15 C KOH   3, 75.10 4 M 40 CH 3 COOH  KOH  CH 3 COOK  H2O C CH 3COOH 

Phản ứng

3,66.10-2

3,75.10-4

0

Sau phản ứng (3,66.10-2 – 3,75.10-4 )0

3,75.10-4

0 3,75.10-4

CH3COOH ⇄ CH3COO- + H+ C

0,036225

ΔC

x

[ ] 0,036225– x

3,75.10-4 x x+3,75.10-4

0 x x

Nên Ka= x(x+3,75.10-4)/(0,036225-x)=10-4,76 → x = 6,211.10-4  pH = 3,207=3,21

89

2.3.6. Sử dụng bài tập phân hóa trong kiểm tra đánh giá Trong quá trình dạy học phân hoá, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS là một khâu có vai trò quan trọng. Nó đảm bảo mối liên hệ ngược, cung cấp những thông tin phản hồi, giúp GV kịp thời điều chỉnh việc dạy, giúp HS điều chỉnh kịp thời quá trình học, hướng vào việc thực hiện mục tiêu bộ môn và mục tiêu đào tạo của nhà trường.

Kiểm tra, đánh giá góp phần củng cố, đào sâu, hệ thống hoá kiến thức phù hợp với mức độ, tốc độ và hứng thú nhận thức của các đối tượng HS khác nhau. Nó có tác dụng giáo dục đối với HS: Giáo dục tinh thần trách nhiệm, ý thức phấn đấu vươn lên, khắc phục khó khăn trong học tập đối với những HS yếu kém; ý thức đào sâu suy nghĩ, tư duy tích cực, độc lập, sáng tạo, tính cẩnthận, không qua loa, đại khái đối với HS khá, giỏi.

Có nhiều hình thức kiểm tra, đánh giá. Thông thường nhất là kiểm tra miệng, kiểm tra viết, kiểm tra bài làm ở nhà của HS, đánh giá kết quả học tập của HS thông qua quá trình học tập trên lớp, thông qua đánh giá của HS cùng lớp, tự đánh giá của HS…Đối với kiểm tra viết, thường có các đề trắc nghiệm tự luận, đề trắc nghiệm khách quan hoặc đề cả trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan. Tuy nhiên, dù sử dụng hình thức nào thì các đề kiểm tra có tính phân hoá, ngoài những yêu cầu chung đối với một đề kiểm tra còn cần đáp ứng một số yêu cầu sau: + Bài tập phải phù hợp với yêu cầu của chương trình, chuẩn kiến thức, kĩ năng, sát với trình độ HS. + Bên cạnh những bài tập hướng vào yêu cầu cơ bản, cần có những bài tập đào sâu, đòi hỏi vận dụng kiến thức một cách tổng hợp, khuyến khích suy nghĩ tích cực ở các mức độ dễ, khó khác nhau. + Khai thác, huy động được những kinh nghiệm, vốn sống, hoàn cảnh cá nhân của người học.

Tuy nhiên để đánh giá đúng năng lực của HS thì đề kiểm tra mà GV dùng để kiểm tra phải phù hợp với từng đối tượng, có tính phân loại cao. Đối với HS yếu kém đạt 20% - 40% Đối với HS trung bình đạt 50% - 60% Đối với HS khá giỏi đạt 70% - 100%

90

Ví dụ: Đề kiểm tra một tiết chương Sự điện li PHẦN I: TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN (4 ĐIỂM)

Câu 1: Cần thêm bao nhiêu lít nước vào 10 lít dung dịch HCl có pH= 3 để được dung dịch HCl có pH=4?

A. 10 lít

B. 90 lít

C. 100 lít

D. 9 lít

Câu 2: Dãy chất nào dưới đây chỉ gồm chất điện ly mạnh?

A. Ca(OH)2, KOH, CH3COOH, NaCl

B. H2SO4, NaOH, Ag3PO4, HF

C. HBr, Na2S, MgCO3, Na2CO3,

D. CaO, H2SO4, LiOH, K2SiO3

Câu 3: Trường hợp nào sau đây các ion không cùng tồn tại trong một dung dịch?

A. Al3+ , SO42-, Mg2+, Cl-

B. K+, Na+, CO32-, SO42-

C. H+, NO3-, SO42-, Mg2+

D. Fe2+, NO3-, S2-, Na+

Câu 4: Phản ứng nào sau đây không phải phản ứng trao đổi ion?

A. 2NaOH + CuCl2 2NaCl+ Cu(OH)2.

B. MgSO4+ BaCl2 MgCl2+BaSO4.

C. HCl +AgNO3AgCl + HNO3.

D. Cu+ 2AgNO3Cu(NO3)2 + 2Ag.

Câu 5: Trường hợp nào dưới đây không dẫn điện?

A. dd HF

B. NaOH rắn, khan

C. dd NaOH

D. NaOH nóng chảy

Câu 6: Câu nào sai trong các câu sau đây?

A. Khi phân ly trong nước, H3PO4 chỉ phân ly ra cation H+ và anion PO43B. Dung dịch bazơ có pH càng lớn thì độ bazơ càng lớn.

C. Dung dịch axit có pH < 7.

D. Trong dung dịch, tích số ion của nước là một hằng số ở nhiệt độ xác định.

Câu 7: Dãy chất nào sau đây vừa tác dụng với dd HCl vừa tác dụng với KOH? A. Mg(OH)2, NH4+, ZnO

B. Al2O3, KHCO3, Sn(OH)2

C. Al(OH)3, Al2(SO4)3, Al2O3

D. ZnO, Ca(HCO3)2, NH4+

Câu 8: Phản ứng giữa các chất nào sau đây có cùng phương trình ion thu gọn?

(1) HCl +NaOH

(2) CaCl2 + Na2CO3

(3) CaCO3 + HCl

(4) Ca (HCO3)2 + Na2CO3

(5) CaO + HCl

(6) Ca(OH)2 +CO2

A. (2), (3)

B. (2), (3), (4),(5),(6)

C. (4), (5), (6)

D. (2), (4)

PHẦN II. TỰ LUẬN (6 ĐIỂM)

Câu 1 (3,0 điểm):Viết phương trình dạng phân tử và ion rút gọn của các phản ứng ( nếu có ) xảy ra trong dung dịch giữa các cặp chất sau:

91

a) Na3PO4 + AgNO3

b) KNO3 + Na2SO4

c) K2CO3 + HCl

d) Zn(OH)2 + H2SO4

e) Al(OH)3 + NaOH

f) CuO + HCl

Câu 2(2,0đ): Dung dịch X chứa các ion Cu2+, SO42-, NH4+, NO 3 . Chia dung dịch X thành 2 phần bằng nhau: - Phần I : Cho tác dụng với dung dịch NaOH dư, đun nóng, được 1,225gam kết tủa và 0,84 lít khí (đktc).

- Phần II : Cho tác dụng với dung dịch BaCl2 dư, được 5,825 gam kết tủa.

Tính tổng khối lượng muối thu được khi cô cạn dd X? Câu 3 (1,0đ): Dung dịch X gồm CH3COOH 1M (Ka = 1,75.10-5) và HCl 0,001M .

Tính pH của dung dịch X? Đáp án: I. Phần trắc nghiệm khách quan (4đ): Mỗi câu đúng được 0,5đ Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

Đáp án

B

C

D

D

B

A

B

D

II. Phần tự luận (6đ) Câu

Đáp án a) Pt phân tử: Na3PO4 + 3AgNO3  Ag3PO4  + 3NaNO3

Điểm 0,5

Pt ion rút gọn: PO43- + 3Ag+  Ag3PO4 

Câu 1

b) KNO3 + Na2SO4  phản ứng không xảy ra

0,5

c) Pt phân tử:

0,5

K2CO3 +2HCl  2KCl + CO2  + H2O

Pt ion rút gọn:

CO32- + 2H+  CO2  + H2O

d) Pt phân tử: Zn(OH)2 + H2SO4  ZnSO4 + 2H2O

0,5

Pt ion rút gọn: Zn(OH)2 + 2H+  Zn2+ + 2H2O e) Pt phân tử: Al(OH)3 + NaOH  Na[Al(OH)4]

0,5

Pt ion rút gọn: Al(OH)3 + OH-  [Al(OH)4]f) Pt phân tử: CuO + 2HCl  CuCl2 + H2O

0,5

Pt ion rút gọn: CuO + 2H+  Cu2+ + H2O Pt ion :

Cu2+ + 2OH-  Cu(OH)2

0,25

1, 225  0, 0125mol 98

0,0125 0

t  NH3 + H2O NH4+ + OH- 

Câu 2 92

0,25

0,84  0, 0375mol 22, 4

0,0375

Ba2+ + SO42-  BaSO4

0,25

5,825  0, 025mol 233

0,025

Áp dụng ĐLBTĐT: 0,0125.2+ 0,0375 = 0,025. 2 + nNO

 3

0,25

 nNO = 0,0125mol 3

mX = 2(0,0125.64 + 0,0375. 18 + 0,025. 96 + 0,0125 . 62) = 9,3g

1,0

 H+ + ClHCl 0,001M 0,001M CH3COOH ⇄ H+ + CH3COO- Ka = 1,75.10-5 1,0 Ban đầu 1M 0,001M Phân li xM xM xM Cân bằng (1-x) (0,001+ x) x

Pt điện li:

Câu 3

Ka =

(0, 001  x).x  1, 75.10 5  x  3, 705.103 M  pH  2, 43 1 x

Tiểu kết chương 2 Trong chương này chúng tôi đã trình bày mục tiêu, cấu trúc chương Sự điện li – Hóa học 11 – Trung học phổ thông, đưa ra cơ sở sắp xếp bài tập phân hóa. Đã xây dựng và tuyển chọn được hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li gồm 185 câu hỏi và bài tập trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan, được chia thành 5 dạng bài và sắp xếp theo mức độ mức độ nhận thức và tư duy của thang Bloom phù hợp với trình độ học lực của học sinh. Đề xuất 6 biện pháp sử dụng hệ thống bài tập phân hóa trong dạy học Hóa học đa dạng như: Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài truyền thụ kiến thức mới, khi ra bài tập về nhà, trong dạng bài luyện tập và ôn tập, khi phụ đạo HS yếu kém, khi bồi dưỡng HS khá giỏi và trong kiểm tra đánh giá.

93

CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm Trên cơ sở những nội dung đã đề xuất, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi, tính phù hợp và hiệu quả của hệ thống bài tập phân hoá đã lựa chọn ,xây dựng và sử dụng nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Hóa học ở trường phổ thông phù hợp với quan điểm dạy học phân hóa.

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm Chúng tôi đã thực hiện những nhiệm vụ sau: - Lựa chọn nội dụng và địa bàn TNSP. - Biên soạn tài liệu thực nghiệm theo nội dụng của luận văn, trao đổi và hướng dẫn giáo viên thực hiện đúng theo nội dung và phương pháp của tài liệu, gồm giáo án và đề kiểm tra.

- Đánh giá tính hiệu quả của giáo án dạy TNSP qua bài kiểm tra, quan sát giờ học, rút kinh nghiệm sau mỗi giờ học, chấm bài và thống kê kết quả kiểm tra.

- Xử lí kết quả TNSP từ đó rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài.

- Rút ra kết luận về phương pháp dạy học phân hóa bằng bài tập phân hóa.

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm - Tiến hành dạy thực nghiệm 3 giáo án, bao gồm: Bài 1: Sự điện li Bài 2: Axit , bazơ và muối (tiết 1) Bài 5: Luyện tập: Axit, bazơ và muối. Phản ứng trao đổi ion trong dd chất điện li Tại lớp đối chứng GV dạy theo phương pháp thông thường, tại lớp thực nghiệm GV dạy theo hướng sử dụng bài tập phân hóa và theo hướng dạy học phân hóa đã biên soạn của luận văn.

Lấy ý kiến nhận xét của GV bộ môn về tính thực tiễn và khả thi của hệ thống câu hỏi và bài tập phân hóa đã đề ra nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm Khi tiến hành TNSP chúng tôi đã thực hiện các công việc sau:

94

3.3.1.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm Được sự đồng ý giúp đỡ của nhà trường và các GV giảng dạy, chúng tôi tiến hành TNSP tại 2 trường THPT Kinh Môn và THPT Chí Linh, Hải Dương, tiến hành vào học kỳ I năm học 2013 – 2014.

Với mỗi trường chúng tôi đã chọn lớp TN và lớp ĐC tương đương nhau về các mặt: - Số lượng HS và chất lượng học tập bộ môn.

- Sự phân hóa trong lớp là tương đương nhau.

- Cùng một GV dạy.

TN Trường

Lớp

ĐC

Số HS

Lớp

GV thực hiện

Số HS

THPT Kinh Môn

11C

44

11D

42

Nguyễn Thị Len

THPT Chí Linh

11A

41

11B

43

Nguyễn Thị Huyền

3.3.1.2.Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Chúng tôi đã tiến hành cho 4 lớp 11 thuộc 2 trường THPT Kinh Môn và THPT Chí Linh làm bài kiểm tra khảo sát trước khi tác động.

Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Kinh Môn Đối

Sĩ

Điểm Xi

tượng

số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

44

0

0

0

2

6

5

12

7

5

5

2

6,39

1,83

ĐC

42

0

0

0

1

7

5

10

8

4

5

2

6,40

1,82

X

S

P độc lập 0,48

Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chí Linh Đối

Sĩ

Điểm Xi

tượng

số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

41

0

0

0

1

4

6

10

8

4

6

2

6,60

1,77

ĐC

43

0

0

0

0

5

6

11

8

5

6

2

6,65

1,70

X

S

P độc lập 0,46

Qua bảng (3.1) và (3.2): giá trị p > 0,05 là không có ý nghĩa, tức là giá trị trung bình ở lớp ĐC và lớp TN là ngẫu nhiên, độ lệch chuẩn của nhóm ĐC và nhóm TN gần tương đương nhau.

95

3.3.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm Chúng tôi đã trao đổi với GV giảng dạy về hướng sử dụng bài tập hóa học theo các hướng đề xuất của luận văn. GV tiến hành dạy các bài thực nghiệm ở lớp TN. Sau đó chúng tôi tiến hành kiểm tra đồng thời ở lớp TN và lớp ĐC để xác định tính hiệu quả, tính khả thi của phương án thực nghiệm.

Phương pháp đánh giá chất lượng hệ thống bài tập gồm các bước sau: - Ra đề kiểm tra 15 phút ngay sau bài dạy kiến thức mới nhằm mục đích xác định kết quả tiếp thu và vận dụng kiến thức của HS sau khi kết thúc hoạt động dạy học và bài kiểm tra 45 phút sau bài luyện tập. Các đề bài kiểm tra được sử dụng như nhau ở cả lớp TN và lớp ĐC, cùng biểu điểm và GV chấm.

- Chấm bài kiểm tra.

- Sắp xếp kế quả theo thứ tự từ điểm 0 đến điểm 10 và phân loại theo 4 nhóm: + Nhóm giỏi: có các điểm 9, 10 + Nhóm khá: có các điểm 7, 8 + Nhóm trung bình: có các điểm 5, 6 + Nhóm yếu: có các điểm dưới 5 - Phân tích kế quả thực nghiệm.

- Nhận xét.

3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm 3.4.1. Các tham số đặc trưng * Điểm trung bình cộng ( X ): Tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu.

1 x N

10

n x

i i

Trong đó: ni là tần số các giá trị xi; xi là điểm số

in

N là số HS tham gia thực nghiệm * Phương sai S2 và độ lệch chuẩn S : Là các tham số đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng:

S2 

1 10 ni ( xi  x ) 2  N  1 i 1

Trong đó: N là số HS của mỗi nhóm thực nghiệm. f = (N−1): Được gọi là bậc tự do. + Độ lệch chuẩn: S  S 2

96

Giá trị S càng nhỏ chứng tỏ số liệu càng ít bị phân tán. * Hệ số biến thiên V chỉ mức độ phân tán : V  S .100% X

+ Nếu V trong khoảng 0 – 10%: Độ dao động nhỏ. + Nếu V trong khoảng 10 – 30%: Độ dao động trung bình. + Nếu V trong khoảng 30 – 100%: Độ dao động lớn.

Với độ dao động nhỏ hoặc trung bình thì kết quả thu được đáng tin cậy, ngược lại với độ dao động lớn thì kết quả thu được không đáng tin cậy. * Tần suất:  A 

fi N

Xử lí theo tài liệu nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng Đại lượng

Công thức tính

Ý nghĩa

TB (giá trị trung bình) S (độ lệch chuẩn) P (độc lập)

=Average (number1,number2…)

Cho biết giá trị điểm trung bình

=Stdev(number1,number2…)

Mức độ đồng đều điểm của HS

=ttest(array1,array2,tail,type) Có định hướng; tail = 1 Biếm không đều: type = 3

Kiểm chứng sự chênh lệch về giá trị trung bình của 2 nhóm khác nhau xảy ra ngẫu nhiên hay không. p ≤ 0,05 có ý nghĩa (không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) p > 0,05 không có ý nghĩa (có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) Cho biết độ ảnh hưởng của tác động

SMD (mức SMD=[GTTB(nhómTN)– độ ảnh GTTB(nhóm ĐC)]/ độ lệch chuẩn hưởng) nhóm ĐC

So sánh giá trị mức độ ảnh hưởng với bảng tiêu chí Cohen Giá trị mức độ ảnh hưởng

Ảnh hưởng

Trên 1,00

Rất lớn

0,80 đến 1,00

Lớn

0,50 đến 0,79

Trung bình

0,20 đến 0,49

Nhỏ

Dưới 0,20

Không đáng kể

97

3.4.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm Bảng 3.3. Bảng thống kê bài kiểm tra số 1 Trường THPT Kinh Môn Chí Linh

Lớp (sĩ số) 11C(44) 11D(42) 11A(41) 11B(43)

Đối tượng TN ĐC TN ĐC

0 0 0 0 0

1 0 0 0 0

2 0 0 0 0

3 0 2 0 0

Điểm Xi 4 5 6 2 3 7 5 5 8 0 6 6 4 8 12

X 7 8 9 10 8 9 10 5 7,57 8 6 6 2 6,59 5 10 9 5 7,61 8 4 5 2 6,53

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 của trường THPT Kinh Môn Điểm Xi(X) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 2 2 5 3 5 7 8 8 8 9 6 10 6 5 2 44 42

%HS đạt điểm Xi TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.76 4.55 11.90 6.82 11.90 15.91 19.05 18.18 19.05 20.45 14.29 22.73 14.29 11.36 4.76 100.00 100.00

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.76 4.55 16.66 11.37 28.56 27.28 47.61 45.46 66.66 65.91 80.95 88.64 95.24 100.00 100.00

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 của trường THPT Chí Linh Điểm Xi(X) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 6 8 6 12 5 8 10 4 9 5 5 2 41 43

%HS đạt điểm Xi TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 9.30 14.63 18.61 14.63 27.91 12.19 18.60 24.39 9.30 21.96 11.63 12.20 4.65 100.00 100.00

98

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 9.30 14.63 27.91 29.26 55.82 41.45 74.42 65.84 83.72 87.80 95.35 100.00 100.00

Từ bảng 3.4 và 3.5 ở trên ta vẽ được đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra số 1

Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 1 trường Kinh Môn

Hình 3.2. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 1 trường Chí Linh

Bảng 3.6. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 1 Trường THPT

Đối tượng

Kinh Môn

TN ĐC TN ĐC

Chí Linh

Yếu,kém (0-4) 4.55 16.66 0.00 9.30

Trung bình (5,6) 22.73 30.95 29.26 46.52

99

Khá (7,8) 38.63 33.34 36.58 27.90

Giỏi (9,10) 34.09 19.05 34.16 16.28

Hình 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Kinh Môn

Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chí Linh Bảng 3.7. Bảng thống kê bài kiểm tra số 2 Trường THPT Kinh Môn Chí Linh

Lớp (sĩ số) 11C(44) 11D(42) 11A(41) 11B(43)

Đối tượng TN ĐC TN ĐC

0 0 0 0 0

1 0 0 0 0

2 0 0 0 0

3 0 0 0 2

4 2 7 2 3

Điểm Xi 5 6 3 7 7 6 2 7 7 10

X

7 8 9 6 11 9 7 6 6 10 6 8 8 7 3

10 6 3 6 3

7.64 6.67 7.56 6.56

Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 của trường THPT Kinh Môn Điểm Xi(X) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 0 2 7 3 7 9 6 7 7 8 6 9 6 6 3 44 42

%HS đạt điểm Xi TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.55 16.67 6.82 16.67 15.90 14.28 13.64 16.67 25.00 14.28 20.45 14.28 13.64 7.15 100.00 100.00

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.55 16.67 11.37 33.34 27.27 47.62 40.91 64.29 65.91 78.57 86.36 92.85 100.00 100.00

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 của trường THPT Chí Linh Điểm Xi(X)

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC

%HS đạt điểm Xi TN ĐC

100

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

0 0 0 0 2 2 7 10 6 8 6 41

0 0 0 2 3 7 10 8 7 3 3 43

0.00 0.00 0.00 0.00 4.88 4.88 17.07 24.39 14.63 19.52 14.63 100.00

0.00 0.00 0.00 4.65 6.98 16.28 23.25 18.60 16.28 6.98 6.98 100.00

0.00 0.00 0.00 0.00 4.88 9.76 26.83 51.22 65.85 85.37 100.00

0.00 0.00 0.00 4.65 11.66 27.94 51.19 69.79 86.07 93.05 100.00

Từ bảng 3.8 và 3.9 ở trên ta vẽ được đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra số 2

Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 2 trường Kinh Môn

Hình 3.6. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 2 trường Chí Linh Bảng 3.10. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 2 Trường

Đối tượng

Yếu,kém

Trung bình

Khá

Giỏi

(0-4)

(5,6)

(7,8)

(9,10)

TN

4.55

22.72

38.64

34.09

ĐC

16.67

30.96

30.94

21.43

TN

4.88

21.95

39.02

34.15

ĐC

11.63

39.53

34.88

13.96

THPT Kinh Môn

Chí Linh

101

Hình 3.7. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Kinh Môn

Hình 3.8. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chí Linh Bảng 3.11. Bảng thống kê bài kiểm tra số 3 Trường THPT Kinh Môn Chí Linh

Lớp (sĩ số) 11C(44) 11D(42) 11A(41) 11B(43)

Đối tượng TN ĐC TN ĐC

0 0 0 0 0

1 0 0 0 0

2 0 0 0 0

3 0 0 0 0

4 2 6 1 5

Điểm Xi 5 6 5 6 5 12 4 5 10 9

7 8 9 6 11 9 6 5 6 11 8 6 7 7 2

X 10 5 7.5 2 6.59 6 7.54 3 6.44

Bảng 3.12. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 3 của trường THPT Kinh Môn Điểm Xi(X) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 0 2 6 5 5 6 12 6 6 11 5 9 6 5 2 44 42

%HS đạt điểm Xi TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.55 14.29 11.36 11.90 13.64 28.57 13.64 14.29 25.00 11.90 20.45 14.29 11.36 4.76 100.00 100.00

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.55 14.29 15.91 26.19 29.55 54.76 43.19 69.05 68.19 80.95 88.64 95.24 100.00 100.00

Bảng 3.13. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích

102

bài kiểm tra số 3 của trường THPT Chí Linh Điểm Xi(X) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 0 1 5 4 10 5 9 11 7 8 7 6 2 6 3 41 43

%HS đạt điểm Xi TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 2.45 11.63 9.76 23.26 12.19 20.93 26.83 16.28 19.51 16.28 14.63 4.65 14.63 6.97 100.00 100.00

%HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 2.45 11.63 12.21 34.89 24.40 55.82 51.23 72.10 70.74 88.38 85.37 93.03 100.00 100.00

Từ bảng 3.12 và 3.13 ở trên ta vẽ được đồ thị đường tích lũy bài kiểm tra số 3

Hình 3.9. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 3 trường Kinh Môn

Hình 3.10. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra số 3 trường Chí Linh Bảng 3.14. Phân loại kết quả học tập của HS(%) bài kiểm tra số 3 Trường THPT

Đối tượng

Yếu,kém (0-4)

Trung bình (5,6)

103

Khá (7,8)

Giỏi (9,10)

TN ĐC TN ĐC

Kinh Môn Chí Linh

4.55 14.29 2.45 11.63

25.00 40.47 21.95 44.19

38.64 26.19 46.34 32.56

31.81 19.05 29.26 11.62

Hình 3.11. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 3 THPT Kinh Môn

Hình 3.12. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 3 THPT Chí Linh Để có kết luận khách quan về hiệu quả của việc sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học, chúng tôi tiến hành xử lí kết quả thu được bằng phương pháp thống kê toán học theo từng cặp lớp trong từng bài.

Bảng 3.15: Bảng thống kê các tham số đặc trưng (giá trị trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên, p độc lập, SMD của các lớp TN và ĐC theo từng bài KT)

X

S2

S

Lớp

11C

11D

11A

11B

Đối tượng

TN

ĐC

TN

ĐC

7.57 7.64 7.50 2.72 2.79 2.90 1.65 1.67

6.59 6.67 6.59 3.56 3.64 3.08 1.88 1.91

7.61 7.56 7.54 2.64 2.80 2.60 1.63 1.67

6.53 6.56 6.44 2.68 3.20 2.92 1.64 1.79

Bài KT1 2 3 1 2 3 1 2

104

3 1.70 1.75 1 21.79 28.53 2 22.61 28.64 3 22.67 26.55 P độc lập 1 0.0065 2 0.0157 3 0.0156 SMD 1 0.62 2 0.51 3 0.52 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm V

1.61 21.42 22.09 21.35

1.71 25.11 27.28 26.55 0.0017 0.0048 0.0017 0.66 0.57 0.64

3.5.1. Phân tích kết quả về mặt định tính - Trong các giờ học ở lớp thực nghiệm HS rất sôi nổi, trên 60% HS thấy hứng thú khi được làm việc theo nhóm, trên 70% HS cho rằng học theo PPDH mới giúp các em làm việc trao đổi hợp tác với nhau tốt hơn, khoảng 67% HS cho biết PPDH mới giúp em hiểu bài và nắm chắc kiến thức hơn, 61% HS có nhận xét học theo hợp đồng mang tính phân hóa phù hợp với trình độ học lực của HS hơn so với HS ở lớp đối chứng.

- Các GV tham gia dạy thực nghiệm đều khẳng định dạy học phân hóa có sử dụng bài tập phân hóa còn có tác dụng rèn luyện tính tích cực, trí thông minh sáng tạo cho HS, tăng hứng thú học tập và đặc biệt có tác dụng giúp HS phát triển năng lực nhận thức, tư duy.

3.5.2 Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm a/ Tỉ lệ HS yếu, kém, trung bình, khá và giỏi Qua kết quả thực nghiệm sư phạm được trình bày ở bảng 3 cho thấy chất lượng học tập của HS khối TN cao hơn HS khối lớp ĐC, thể hiện: - Tỉ lệ phần trăm (%) HS yếu kém, trung bình của khối TN luôn thấp hơn của khối ĐC (thể hiện qua biểu đồ hình cột) - Tỉ lệ phần trăm(%) HS khá giỏi của khối TN luôn cao hơn của khối ĐC (thể hiện qua biểu đồ hình cột). b/ Đường luỹ tích Đồ thị đường luỹ tích của khối TN luôn nằm ở phía bên phải và phía dưới đường luỹ tích của khối ĐC (Đồ thị đường luỹ tích bài 1→ 3). Điều này cho thấy chất lượng của lớp TN tốt hơn lớp ĐC.

105

c/ Giá trị các tham số đặc trưng - Điểm trung bình cộng của HS khối TN cao hơn của khối ĐC (Bảng 3.15).

- Dựa vào bảng 3.15 thì các giá trị S và V của lớp TN luôn thấp hơn của lớp ĐC chứng tỏ chất lượng của lớp TN tốt hơn và đều hơn so với lớp ĐC. - V nằm trong khoảng 10-30% , vì vậy kết quả thu được đáng tin cậy.

- Giá trị p < 0,05 cho thấy kiểm tra sau tác động giữa nhóm TN và ĐC là có ý nghĩa.

- Mức độ ảnh hưởng đều nằm trong mức độ trung bình.

Những kết quả trên cho thấy hướng nghiên cứu của đề tài là phù hợp với thực tiễn của quá trình dạy học và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. d/ Độ tin cậy của số liệu Để đánh giá độ tin cậy của số liệu trên tôi so sánh các giá trị X của lớp TN và ĐC bằng chuẩn Student.

Tính:

tTN 

X Y 2 x

f x S  f y S y2 nx  ny  2

.

nx  ny nx n y

Trong đó: n là số HS của mỗi lớp thực nghiệm X và Y là điểm trung bình cộng của lớp TN và lớp ĐC

Sx2 và Sy2 là phương sai của lớp TN và lớp ĐC nx và ny tổng số HS của TN và lớp ĐC với xác suất tin cậy a và số bậc tự do f = nx + ny - 2.

Tra bảng phân phối Student để tìm t , f .

Nếu tTN > t , f thì sự khác nhau giữa hai nhóm là có ý nghĩa.

Còn nếu t TN < t , f thì sự khác nhau giữa hai nhóm là không có ý nghĩa (hay là do nguyên nhân ngẫu nhiên).

Phép thử Student cho phép kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa nhóm TN và nhóm ĐC là có ý nghĩa hay không.

Ví dụ 1: So sánh điểm trung bình bài kiểm tra số 1 của lớp 11C và lớp 11D của trường THPT Kinh Môn, ta có:

106

tTN 

7,576,59  2,57 43.2,72 41.3,56 44 42 .

44 422 44.42

Lấy  = 0,05 tra bảng phân phối student với f = 44+ 42 − 2 = 84 ta có t , f = 1,96 Như vậy là với độ tin cậy là 95% thì

tTN > ta ,f

Vậy sự khác nhau giữa X và Y là có ý nghĩa (Tức là sử dụng bài tập để phát huy tính tích cực của HS là có hiệu quả hơn trong dạy học) 3.5.3. Kết luận chung - Chất lượng học tập của lớp TN cao hơn lớp ĐC, cụ thể như sau: + Tỉ lệ % HS yếu kém, trung bình của các lớp TN luôn thấp hơn so với lớp ĐC. + Tỉ lệ % HS đạt khá, giỏi của các lớp TN cao hơn lớp ĐC, chứng tỏ HS lớp TN sau khi học xong bài thì hiểu bài và vận dụng kiến thức để giải bài tập tốt hơn lớp ĐC. - Trung bình cộng điểm kiểm tra của các lớp TN luôn cao hơn các lớp ĐC. Như vậy, việc sử phương pháp DHPH trong dạy học hóa học đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập của HS thông qua điểm và xếp loại chất lượng các bài kiểm tra của các lớp TN cao hơn so với các lớp ĐC. - Độ lệch chuẩn điểm kiểm tra của các lớp TN nhỏ hơn các lớp ĐC. Điều này cho phép nhận xét rằng chất lượng bài kiểm tra của các lớp TN không những cao hơn mà còn đồng đều hơn và bền vững hơn các lớp ĐC. - Đồ thị đường lũy tích của các TN thường nằm bên phải và phía dưới so với các lớp ĐC. Điều này cho thấy chất lượng của lớp TN tốt hơn lớp ĐC.

Tiểu kết chương 3 Sau quá trình triển khai chúng tôi đã đạt được mục đích yêu cầu; hoàn thành nhiệm vụ đặt ra, tổ chức thực nghiệm sư phạm theo đúng kế hoạch; Đã tiến hành thực nghiệm tại hai trường THPT Kinh Môn và THPT Chí Linh. Đã sử dụng hệ thống BTPH xây dựng ở chương 2 và triển khai dạy thực nghiệm 3 giáo án chúng tôi đã thiết kế. Chúng tôi đã tiến hành ra 3 đề kiểm tra sau mỗi bài thực nghiệm. chấm được 510 bài kiểm tra. Kết quả thực nghiệm được xử lí một cách chính xác khoa học, những kết luận rút ra từ việc đánh giá cho thấy kết quả thực nghiệm sư phạm đã xác nhận giả thiết khoa học và tính khả thi của đề tài.

107

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Sau khi hoàn thành nghiên cứu luận văn “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li– Hóa học 11 - THPT” chúng tôi đã thu được một số kết quả về lí luận và thực tiễn như sau: 1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài về dạy học và dạy học phân hóa bằng hệ thống bài tập nhằm củng cố nền tảng kiến thức vững chắc và tạo ra hứng thú học tập cho học sinh.

2. Đề xuất nguyên tắc, quy trình xây dựng và cơ sở sắp xếp hệ thống bài tập phân hóa.

3. Xây dựng và tuyển chọn hệ thống bài tập phân hóa chương Sự điện li – Hóa học 11- THPT bao gồm 185 câu hỏi và bài tập trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan, được chia thành 5 dạng bài và sắp xếp theo mức độ mức độ nhận thức và tư duy của thang Bloom phù hợp với trình độ học lực của học sinh.

4. Đã đề xuất 6 biện pháp sử dụng hệ thống BTPH trong dạy học phân hóa 5. Thiết kế và thực nghiệm ba giáo án theo dạy học phân hóa có sử dụng hệ thống bài tập phân hóa, xây dựng 3 bài kiểm tra nhằm đánh giá kết quả học tập của HS. 6. Qua thực nghiệm chúng tôi đánh giá được chất lượng của hệ thống câu hỏi và bài tập để từ đó bổ sung những thiếu sót cho luận văn, loại bỏ những bài toán không hay, phức tạp.

Qua trao đổi với GV trực tiếp giảng dạy bước đầu rút ra kết luận như sau:

108

Khi tiến hành DHPH bằng hệ thống BTPH thì hầu như các em HS đều làm việc khá tốt, đa số HS đều cảm thấy các dạng bài tập mà GV giao cho đều phù hợp vời khả năng của bản thân không quá dễ và không quá khó. Số lượng bài tập mà GV giao cho các em đề hoàn thành tốt và kết quả đạt được cũng khá cao. Với việc giải bài tập HS có cơ hội vận dụng những kiến thức lí thuyết đã học được vào tình huống cụ thể, đồng thời biết được những lỗ hổng kiến thức để tự mình bổ sung thêm hoặc nhờ GV. Trao đổi với HS các GV nhận thấy rằng các em rất thích được giải các dạng bài tập mà GV giao cho. Qua đó nhận thấy rằng phương pháp DHPH bước đầu đã kích thích được hứng thú học tập của HS, dù HS đang ở mức độ nhận thức nào đều cảm thấy kiến thức mình đang tiếp thu phù hợp với khả năng của bản thân.

Thông qua quá trình nghiên cứu đề tài đã giúp chúng tôi có thêm tư liệu giảng dạy, nâng cao kiến thức chuyên môn và đặc biệt là phương pháp giảng dạy. Trên cơ sở đó, trong thời gian tới chúng tôi dự kiến sẽ tiếp tục thiết kế bài học theo phương pháp dạy học phân hóa có sử dụng bài tập.

2. Khuyến nghị Thực hiện tốt phương pháp giảng dạy cần có sự kết hợp nhiều yếu tố khác nhau. Để áp dụng có hiệu quả phương pháp dạy học phân hóa cho môn hóa ở THPT chúng tôi có những khuyến nghị như sau: 1. Trang bị hoàn chỉnh và đầy đủ trang thiết bị trường học nói chung và phòng bộ môn Hóa học, phòng thí nghiệm Hóa học nói riêng ở các trường phổ thông, phân bố 25-30 HS/lớp, tạo điều kiện thuận lợi để GV đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với sách giáo khoa mới và xu hướng dạy học hiện đại hiện nay. Đồng thời giúp HS có điều kiện học tập tốt, phát huy tính năng động, sáng tạo, chủ động, tạo được hứng thú trong học tập.

2. GV dành nhiều thời gian để tiếp cận HS trên nhiều phương diện khác nhau nhằm nắm bắt được khả năng học tập của từng HS, từ đó có kế hoạch giảng dạy phù hợp.

Trong quá trình giảng dạy GV cần hướng các em tới những mục tiêu tốt đẹp, động viên khuyến khích HS kịp thời, tạo ra động lực học tập, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa các em HS trong lớp để các em giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình học tập. Đặc biệt với hóa học là bộ môn gần gũi với cuộc sống hàng ngày chính vì vậy mà

109

GV cần tạo ra được một mối liên hệ giữa lí thuyết và thực tiễn, làm cho HS hiểu được ý nghĩa thực sự của môn học.

3. Ngày nay với việc bùng nổ thông tin, GV cần phải tìm kiếm, học hỏi, trang bị cho mình những phương pháp dạy học mới. GV cần mạnh dạn đầu tư đổi mới phương pháp dạy học kết hợp với việc áp dụng công nghệ thông tin vào dạy học giúp HS tích cực, chủ động, độc lập và sáng tạo chiếm lĩnh kiến thức, tự học và học suốt đời.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Duy Ái (2011), Tài liệu giáo khoa chuyên hoá học 11 – tập 1, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

2. Ngô Ngọc An (2009), 350 bài tập Hóa học chọn lọc và nâng cao lớp 11, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

3. Ngô Ngọc An, Lê Hoàng Dũng, Rèn luyện kĩ năng giải toán Hóa Học 11 (2006), Nxb Giáo Dục.

4. Bộ giáo dục và đào tạo (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT môn hóa học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

5. Bộ giáo dục và đào tạo (2008), Hướng dẫn thực hiện chương trình; sách giáo khoa lớp 11 môn hóa học, Nxb Giáo dục.

6. Phạm Ngọc Bằng, Trương Duy Quyền, Đinh Quốc Trường (2008), Tuyển tập bài tập trắc nghiệm Hóa Học 11, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

7. Dự án phát triển giáo viên THPT và TCCN (2010), Tài liệu hướng dẫn tăng cường năng lực sư phạm cho cán bộ giảng dạy tại các cơ sở đào tạo giáo viên THPT và TCCN. 8. Dự án Việt Bỉ (2003-2009), Bộ phiếu đánh giá dạy học tích cực và 3 phương pháp học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án, Hà Nội.

9. Hoàng Chúng (1993), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, Nxb Giáo dục Hà Nội.

110

10. Vũ Cao Đàm (2007), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

11. Cao Cự Giác(2012), Bài giảng trọng tâm chương trình chuẩn Hóa học 11, Nxb ĐHQG Hà Nội.

12. Phạm Đình Hiến (Chủ biên), Trần Quỳnh Anh, Nguyễn Tường Lân (2009), Các phương pháp cơ bản giải bài tập Hóa học Trung học phổ thông, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

13. Phạm Đình Hiến, Vũ Thị Mai, Phạm Văn Tư (2002), Tuyển chọn đề thi học sinh giỏi các tỉnh và quốc gia, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

14. Vương Dương Minh (2005), Phân hóa trong giáo dục phổ thông, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Hà Nội.

15. Bùi Phương Nga, Đỗ Hương Trà (2011), Học tích cực- đánh giá kết quả học tập của học sinh THCS vùng khó khăn nhất, Hà Nội.

16. Lê Đức Ngọc (2011), Đo lường và đánh giá thành quả học tập, Hiệp hội các trường Đại học và Cao đẳng ngoài công lập – Trung tâm kiểm định, đo lường và đánh giá chất lượng giáo dục, Hà Nội.

17. Đặng Thị Oanh – Nguyễn Thị Sửu (2010), Phương pháp dạy học môn Hóa học ở trường phổ thông, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

18. Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thư, Phạm Đình Hiến, Cao Văn Giang, Phạm Tuấn Hùng, Phạm Ngọc Bằng (2007), Tuyển tập câu hỏi trắc nghiệm Hóa học trung học phổ thông, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

19. Đinh Thị Ngọc Oanh (2012), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim lớp 10 THPT. Luận văn Thạc sĩ Trường ĐHGD - ĐHQG Hà Nội.

20. Nguyễn Khoa Thị Phượng (2008), Phương pháp giải các bài toán hóa học trọng tâm, Nxb ĐHQG Hà Nội.

21. Nguyễn Xuân Trường (2006), Phương pháp giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

22. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2007), Bài tập Hóa học 11, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

111

23. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên), Phạm Văn Hoan, Phạm Tuấn Hùng, Trần Trung Ninh, Cao Thị Thặng, Lê Trọng Tín, Nguyễn Phú Tuấn (2007), Hóa học 11, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

24. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên), Lê Mậu Quyền, Phạm Văn Hoan, Lê Chí Kiên (2007), Sách giáo viên Hóa học 11, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

25. Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Trần Trung Ninh (2005), Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên GV THPT chu kỳ (2004-2007), Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

26. Một số địa chỉ tham khảo trên internet http://ioer.edu.vn/component/k2/item/289. http://baigiang.violet.vn/present/show/entry id/310181. http://www.spnttw.edu.vn/Pages/Content.aspx?siteid=1&sitepageid=162.

PHỤ LỤC Phụ lục 1: CÁC MẪU ĐIỀU TRA VÀ BẢNG SỐ LIỆU KẾT QUẢ ĐIỀU TRA PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG VIỆC DẠY HỌC PHÂN HOÁ MÔN HÓA HỌC LỚP 11 Ở TRƯỜNG THPT Kính chào quý thầy cô!

Hiện nay, chúng tôi đang thực hiện đề tài nghiên cứu “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hoá chương Sự điện li - Hóa học 11 Trung học phổ thông”. Những thông tin mà quý thầy cô cung cấp trong phiếu khảo sát này sẽ giúp chúng tôi đánh giá thực trạng dạy học môn hoá học nói chung và lớp 11 nói riêng.

Chúng tôi xin đảm bảo mọi thông tin quý thầy cô cung cấp sẽ chỉ được sử dụng nhằm mục đích khoa học của đề tài này mà không được sử dụng vào mục đích khác. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của quý thầy cô! * Xin quý thầy cô vui lòng cho biết một số thông tin cá nhân: Họ tên:………………...- Điện thoại liên lạc:………(có thể ghi hoặc không) Hiện đang công tác tại trường …………………………… Tỉnh/TP:………………...

Số năm giảng dạy:……………….. * Xin quý thầy/cô vui lòng đánh dấu chéo (x) vào ô phù hợp với lựa chọn của mình:

112

1. Phương pháp dạy học và mức độ mà quý thầy cô thường sử dụng trong khi dạy môn hoá học (các bài chương Sự điện li) hoá học 11 là ST T Phương pháp-

Rất thường - Phương tiện xuyên

1

Vấn đáp tìm tòi

2 3 4

Thường xuyên

25%

Thỉnh thoảng

Hiếm khi

50%

25%

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề

8,3%

33,3%

33,3%

Sử dụng phương tiện trực quan Sử dụng bản đồ tư duy

16,7%

58,3%

25%

Không bao giờ

25,1%

100%

5

Dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ

16,8%

41,6%

41,6%

6

Dạy học theo góc

100%

7

Dạy học theo hợp đồng

100%

2. Với các phương pháp và phương tiện mà quý thầy cô không sử dụng và ít sử dụng hiện nay là vì?  Chưa nghe thấy bao giờ (33,3%)

 Biết nhưng ngại sử dụng (25%)

 Có biết tên các PPDH đó (16,7%)

 Biết nhưng chưa hiểu rõ (25%)

3. Xin quý thầy cô cho biết trong quá trình giảng dạy quý thầy cô có nắm rõ được trình độ nhận thức của từng HS không?  Phân biệt rất rõ (16,7%)

Phân biệt không rõ lắm ( 25%)

 Phân biệt rõ (41,7%)

 Hầu như không phân biệt (16,6%)

3. Xin quý thầy cô cho biết trong quá trình giảng dạy quý thầy cô có tìm hiểu HS về các mặt: sở thích, hoàn cảnh, thái độ đối với môn học…của HS không?  Hiểu rất rõ (0%)

 Hiểu không rõ lắm ( 41,7%)

 Hiểu rõ (8,3%)

 Không hiểu (50%)

4. Quý thầy cô có chú ý đưa bài tập phù hợp với khả năng nhận thức của từng học sinh chưa?  Rất chú ý (0%)

 Thỉnh thoảng mới chú ý (16,7%)

 Chú ý (25%)

 Không chú ý (58,3%)

5. Quý thầy cô thường sử dụng nguồn bài tập nào cho HS:  Sách giáo khoa (60%)

 Sách bài tập (30%)

113

 Sách tham khảo (8%)

 Bài tập tự biên soạn (2%)

6. Quý thầy cô thường ra bài tập cho HS dựa trên cơ sở phân loại nào:  Theo nội dung (83,3%)  Theo mức độ lực học của HS (Giỏi – Khá – TB – Yếu – Kém) (0%)  Theo phong cách học của HS (Tư duy trừu tượng – Tư duy cụ thể) (0%)  Theo năng lực nhận thức (Biết - Hiểu - Vận dụng – Vận dụng sáng tạo) (41,6%)  Ra bài tập chung cho cả lớp (100%) ***Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của quý thầy cô ***

PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNGVIỆC DẠY HỌC PHÂN HOÁ MÔN HÓA HỌC LỚP 11 Ở TRƯỜNG THPT Các em học sinh thân mến!

Nhằm mục đích hiểu thêm suy nghĩ, sở thích và khả năng của các em trong quá trình học tập, để có các PPDH hợp lí cho các em. Mong các em đọc kĩ các câu hỏi dưới đây và vui lòng đánh dấu chéo (x) vào ô phù hợp với lựa chọn của mình: 1. Cảm giác chung khi các em học môn hóa học là:  Rất hứng thú (12,5% )  Hứng thú ( 22,4%)  Bình thường (17,4 %)  Không hứng thú (80,7% )  Chán nản ( 10,9%) 2. Trong quá trình học tập các em có được chọn các bài tập theo sở trường của mình không?  Rất thường xuyên (0% )  Thỉnh thoảng (37,3% )  Thường xuyên (0% )  Hầu như không (83% ) 3. GV có phân biệt đối xử giữa HS giỏi, khá, trung bình, yếu, kém không?  Rất phân biệt (20,2% )  Bình thường (20,7% )  Có phân biệt (52,5% )  Không phân biệt ( 6,5%) 4. Trong quá trình học tập các em có được giao các bài tập vừa với sức học của mình không?  Bài tập rất vừa sức (12,5% )  Bài tập khó quá (51,4% )  Bài tập dễ quá (8,2% )  Bài tập không vừa sức ( 27,8%)

114

5. Các em có được GV hỗ trợ đúng mức khi làm bài tập không?  Rất đúng mức (13,6%)  Bình thường (40% )  Đúng mức (19,6% )  Hầu như không (26,8% ) 6. Cho biết mức độ cần thiết của việc làm bài tập vừa sức với khả năng nhận thức (giỏi, khá – TB - yếu, kém) của bản thân?  Rất cần thiết (66% )  Cần thiết (31,6% )  Bình thường (2,2% )  Không cần (0% ) 7. Bài tập của GV giao cho vừa sức với trình độ học lực của em sẽ giúp em:  Rất tự tin (72,2% )  Thiếu tự tin (6,5% )  Tự tin (21,3% )  Không tự tin (0% ) 8. Nguồn bài tập các em làm là từ:  Sách giáo khoa (60% )  Sách bài tập (30% )  Thầy cô cho thêm (8% )  Tự các em sưu tầm (2% ) -----------------------------Hết-----------------------------Cảm ơn các em đã hợp tác

PHIẾU TỰ ĐÁNH GIÁ CỦA HS VỀ PPDH THEO NHÓM VÀ THEO HỢP ĐỒNG Chào em! Em đã được tham gia giờ học về sử dụng PPDH theo nhóm và theo hợp đồng. Xin em vui lòng cho biết ý kiến của em về hai phương pháp này.

STT

Các nội dung khảo sát

Học theo nhóm Có

Một

Không

Học theo hợp đồng Có

phần 1

Một

Không

phần

PPDH theo nhóm và theo hợp đồng có giúp em hiểu bài và nắm chắc kiến thức hơn so với các tiết

75%

25%

0%

67%

33%

0%

62%

27%

11%

70%

26%

4%

67%

30%

3%

61%

31%

8%

52%

33%

15%

52%

27%

21%

60%

31%

9%

66%

28%

6%

dạy thông thường không?

2

Các nhiệm vụ được giao có bám sát nội dung chương trình đồng thời có phù hợp với khả năng của em không?

3

PPDH theo nhóm và theo hợp đồng có phân hóa phù hợp với trình độ học lực của các em không?

4

PPDH theo nhóm và theo hợp đồng có đáp ứng được phong cách học tập của em không?

7

Em có thấy húng thú, tự tin khi được làm việc theo nhóm để thống nhất thực hiện các nhiệm vụ theo phương pháp mới không?

115

8

Em có tự tin khi trình bày kết quả thực hiện nhiệm vụ của nhóm trước tập thể lớp không?

9

56%

44%

0%

67%

25%

8%

59%

32%

9%

58%

27%

15%

73%

19%

8%

52%

36%

12%

76%

20%

4%

70%

17%

13%

54%

40%

6%

69%

26%

5%

80%

20%

0%

71%

29%

0%

Theo em, việc thực hiện các nhiệm vụ trong học theo nhóm , theo hợp đồng có giúp các em pháp huy tính độc lập và sáng tạo hay không?

10

Theo em, việc thực hiện các nhiệm vụ trong học theo nhóm, theo hợp đồng có giúp các em phát hiện- giải quyết vấn đề trong học tập hay không?

11

Theo em, việc thực hiện các nhiệm vụ trong học theo nhóm, theo hợp đồng có giúp các em làm việc trao đổi hợp tác với nhau tốt hơn không?

12

PPDH theo nhóm và theo hợp đồng có làm tăng sự yêu thích của em với môn hóa học không?

13

Em có muốn tiếp tục được học hóa học theo PPDH theo nhóm và theo hợp đồng không?

Chân thành cảm ơn em!

Phụ lục 2: GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM BÀI 1. SỰ ĐIỆN LI Những kiến thức HS đã biết có liên quan - Kiến thức về dòng điện đã học

Kiến thức cần hình thành - Hình thành khái niệm chất điện li, sự điện li

trong Vật lí lớp 9.

bằng thực nghiệm.

- Khái niệm axit, bazơ, muối .

- Nguyên nhân dẫn điện của các chất điện li.

- Biết các khái niệm: ion, ion dương (cation), ion âm (anion).

- Phân loại chất điện li.

- Viết phương trình điện li.

I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức: HS nêu được : - Khái niệm về sự điện li, chất điện li, chất điện li mạnh, điện li yếu, cân bằng điện li.

2. Kĩ năng - Quan sát thí nghiệm, rút ra được kết luận về tính dẫn điện của dd chất điện li.

- Phân biệt được chất điện li, chất không điện li, chất điện li mạnh, chất điện li yếu.

116

- Viết được phương trình điện li của chất điện li mạnh, chất điện li yếu.

3. Thái độ - Tích cực, thoải mái tham gia vào các hoạt động.

- Có ý thức hợp tác, chủ động, sáng tạo trong học tập.

- Rèn luyện đức tính cẩn thận, nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học.

4. Trọng tâm  Bản chất tính dẫn điện của chất điện li (nguyên nhân và cơ chế đơn giản)  Viết phương trình điện li của một số chất.

II. Phương pháp giảng dạy - Phương pháp trực quan, dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm kết hợp sử dụng phương pháp trình chiếu.

III. Chuẩn bị 1.Giáo viên - Chuẩn bị nội dung kiến thức.

- Máy chiếu.

- Dụng cụ: cốc thủy tinh, dụng cụ thử tính dẫn điện.

- Hóa chất: dd NaCl, dd HCl 0,1M; CH3COOH 0,1M; dd NaOH, nước cất, dd ancol etylic (C2H5OH), dd đường saccarozơ (C12H22O11), NaOH khan, NaCl khan.

2. Học sinh - SGK hóa học 11, vở ghi.

- Cần chuẩn bị trước nội dung bài học ở nhà.

Nội dung các phiếu học tập Phiếu học tập số 1: Câu 1: Làm TN chứng minh tính dẫn điện với các dd: dd NaCl, dd HCl; dd NaOH, nước cất, dd ancol etylic (C2H5OH), dd đường saccarozơ (C12H22O11), NaOH khan, NaCl khan. Nêu hiện tượng và nhận xét?

Câu 2: Chất điện li là gì? Những chất nào thuộc loại chất điện li? Cho ví dụ?

Câu 3: Dòng điện là gì? Tại sao có một số chất không dẫn điện, một số chất có dẫn điện? Nguyên nhân tính dẫn điện? Sự điện li là gì?

117

Câu 4: Tại sao dd các axit, bazơ, muối dẫn được điện? Những phần tử mang điện tích của chúng là gì? Biểu diễn sự phân li thành các phần tử mang điện tích của axit, bazơ, muối?

Phiếu học tập số 2: Câu 1: So sánh độ sáng của bóng đèn trong TN chứng minh tính dẫn điện của dd HCl 0,1M với CH3COOH 0,1M? Giải thích?

Câu 2: Nêu khái niệm chất điện li mạnh, chất điện li yếu? Cho ví dụ?

Câu 3: Đặc điểm của chất điện li mạnh, chất điện li yếu? Cho ví dụ?

Phiếu học tập số 3: * Phiếu màu xanh( dành cho HS trung bình – Yếu – Kém) Câu 1: Xác định chất nào là chất điện li O2, CO2, dd H2SO4, dd NaNO3, dd C2H5OH, CuO, dd KOH, nước đường.

Câu 2: Viết phương trình phân li thành ion của các dung dịch: H2SO4, Ba(OH)2, Al(NO3)3, Fe2(SO4)3, NH4Cl, CH3COONa, HClO. Câu 3. Tính nồng độ các ion trong các dung dịch sau: a. dd NaOH 0,1M

b. dd BaCl2 0,2 M

c. dd Ba(OH)2 0,1M

* Phiếu màu đỏ( dành cho HS Khá - Giỏi) Câu 1. Cho các chất sau: AgNO3, HClO4, KOH, CH3COOH, H2SO4, Fe(OH)3, HgCl2, đường sacarozơ, Ba(OH)2, H3PO4, HClO, HNO3, Cu(OH)2, đường glucozơ, HF, H2SO3, H2S, HBr, Al2(SO4)3, C6H6, CaO. Hãy chỉ ra: a) Chất không điện li. b) Viết phương trình điện li của chất điện li.

Câu 2: Tính nồng độ mol/ l các ion trong dd Na2SO4 0,03M; Ba(NO3)2 0,1 M? Câu 3: Trộn 300ml dd HCl 0,1M với 200ml dd H2SO4 0, 05M. Tính nồng độ mol/l ion H+ thu được?

Câu 4: Trộn 250ml dd NaOH 0,1M với 250 ml dd HCl 0,12 M. Tính nồng độ mol/l các ion trong dung dịch thu được?

Phiếu học tập số 4: * Phiếu màu xanh( dành cho HS trung bình – Yếu – Kém) Câu 1. Các chất trong các nhóm nào sau đây đều là chất điện li mạnh?

A.Nhóm 1: KNO3, H2S, Ba(OH)2, HCl

118

B. Nhóm 2: HCl, NaCl, NaOH, K2SO4 C. Nhóm 3: CH3COOH, HNO3, BaCl2, Na2SO4 D. Nhóm 4: H2O, Ca(NO3)2, Al2(SO4)3, KOH Câu 2. Cho các chất dưới đây: H2O, HCl, NaOH, NaCl, CH3COOH, CuSO4, HgCl2, Al(OH)3. Các chất điện li yếu là?

A. H2O, NaCl, CH3COOH, Al(OH)3

B. Al(OH)3, CH3COOH, H2O

C. H2O, CH3COOH, Al(OH)3 , HgCl2

D. H2O, CH3COOH, CuSO4

Câu 3: Trong dung dịch axit axetic (CH3COOH) có những phần tử nào?

A. H+, CH3COO-

C. CH3COOH, H+, CH3COO-, H2O

B. H+, CH3COO-, H2O

D. CH3COOH, CH3COO-, H+

Câu 4. Cho dãy các chất: KAl(SO4)2.12H2O, C2H5OH, C12H22O11 (saccarozơ), CH3COOH, Ca(OH)2, CH3COONH4. Số chất điện li là?

A. 2

B. 4

C. 5

D. 3

* Phiếu màu đỏ( dành cho HS Khá - Giỏi) Câu 1. Các dd sau đây có cùng nồng độ 1M, dung dịch nào dẫn điện tốt nhất?

A. NH4NO3

B. H2SO4

C. Ba(OH)2

D. Al2(SO4)3

Câu 2. Thêm từ từ từng giọt axít sunfuric vào dung dịch bari hidroxit đến dư. Độ dẫn điện của hệ sẽ biến đổi như thế nào?

A. Lúc đầu giảm dần sau tăng dần.

B. Lúc đầu tăng dần sau giảm.

C. Tăng dần.

D. Giảm dần.

Câu 3. Một dung dịch có chứa 2 cation là Fe2+ (0,1 mol) và Al3+ (0,2 mol) và 2 anion là Cl- (x mol) và SO42- (y mol). Khi cô cạn dung dịch thu được 46,9 gam chất rắn khan. Giá trị x, y lần lượt là?

A. 0,1; 0,2

B. 0,2; 0,3

C. 0,3; 0,1

D. 0,3; 0,2

IV. Tiến trình lên lớp 1. Ổn định lớp và kiểm tra sĩ số: (1’) 2.Kiểm tra bài cũ: (Không) 3. Bài mới: Hoạt động của GV và HS

Nội dung

119

Hoạt động 1.(2’)

I. Hiện tượng điện li

- GV chia lớp thành 4 nhóm và hướng 1. Thí nghiệm: dẫn HS các nhóm làm thí nghiệm chứng minh tính dẫn điện như ở SGK cho đại diện học sinh nhận xét và rút ra kết luận.

Hoạt động 2.(10’)

Kết luận:

- Yêu cầu HS làm phiếu học tập số1

- Dung dịch axit, bazơ muối dẫn điện.

- Gọi HS đại diện trình bày phiếu học Các chất rắn khan: NaCl, NaOH các oxit tập của mình.

và một số dung dịch rượu, đường benzen ,

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và nước cất không dẫn điện. chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

- Giáo viên hướng dẫn cách gọi tên 2. Nguyên nhân tính dẫn điện của các dung một số ion.

dịch axit, bazơ, muối trong nước - Các axit, bazơ, muối khi tan trong nước phân li ra các ion làm cho dung dịch của chúng dẫn điện.

- Quá trình phân li các chất trong nước ra ion gọi là sự điện li.

- Những chất tan trong nước phân li ra ion

- GV đưa ra một số axit bazơ, muối gọi là chất điện li. quen thuộc để học sinh biểu diễn sự - Sự điện li được biểu diễn bằng phương phân li và gọi tên các ion tạo thành.

trình điện li.

Thí dụ NaCl → Na+ + ClHCl → H+ + ClNaOH → Na+ + OHTổng quát pt điện li của: Axit  H+ + gốc axit Bazơ  Mn+(NH4+) + OH-

120

Muối  Mn+(NH4+) + gốc axit Hoạt động 3 (10’)

II. Phân loại chất điện li

- Yêu cầu HS làm phiếu học tập số 2

1. Thí nghiệm SGK

- Gọi HS đại diện trình bày phiếu học - Nhận xét ở cùng nồng độ thì HCl dẫn tập của mình.

điện tốt hơn CH3COOH.

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và 2. Chất điện li mạnh và chất điện li yếu chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

a. Chất điện li mạnh - Chất điện li mạnh là chất khi tan trong nước các phân tử hoà tan đều phân li ra ion.

NaCl → Na+ + Cl-

- GV lưu ý:

Chất điện li mạnh bao gồm:

+ pt điện li của chất điện li mạnh biểu -Các axit mạnh như HNO3, H2SO4, HClO4, diễn bằng mũi tên một chiều

HClO3, HCl, HBr, HI, HMnO4...

+ pt điện li của chất điện li yếu biểu -Các bazơ mạnh như NaOH, Ba(OH)2... diễn bằng mũi tên thuận nghịch

-Hầu hết các muối.

+ Cân bằng điện li cũng tuân theo b. Chất điện li yếu nguyên lí chuyển dịch cân bằng Lơ Sa-

- Chất điện li yếu là chất khi tan

tơ-li-ê.

trong nước chỉ có một phần phân li ra ion,

Hoạt động 4 (10’)

phần còn lại tồn tại ở dạng phân tử trong

- GV yêu cầu HS làm phiếu học tập số dung dịch.

3 (Yêu cầu HS tự chọn màu sắc phiếu Thí dụ số 3 của mình, nếu chọn phiếu màu CH3COOH  CH3COO- + H+ xanh khi làm xong có thể chọn tiếp - Chất điện li yếu gồm phiếu màu đỏ).

+ axit có độ mạnh trung bình và yếu:

- Gọi HS đại diện mỗi màu phiếu lên CH3COOH, HCN, H2S, HClO, HNO2, bảng trình bày phiếu học tập của mình.

H3PO4...

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và + bazơ yếu Mg(OH)2, Bi(OH)3... chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

+ Một số muối của thuỷ ngân như Hg(CN)2, HgCl2...

121

4. Củng cố(10’): HS làm phiếu học tập số 4 (Yêu cầu HS tự chọn màu sắc phiếu số 4 của mình, nếu chọn phiếu màu xanh khi làm xong có thể chọn tiếp phiếu màu đỏ).

5. Dặn dò, BTVN (2’): - Làm hết bài tập trong sgk, sbt.

- Làm bài tập dạng 1: Phân loại chất điện li, tính độ điện li, hằng số phân li.

- Chuẩn bị bài mới: “ Axit – Bazơ – Muối”.

BÀI 2. AXIT – BAZƠ – MUỐI (tiết 1) Những kiến thức HS

Kiến thức cần hình thành

đã biết có liên quan - Kiến thức về dòng điện đã học trong Vật lí lớp 9. - ĐN: Axit, bazơ, hiđroxit - Khái niệm axit, bazơ.

lưỡng tính theo A-rê-ni-ut.

- Sự điện li, chất điện li.

- Axit một nấc, nhiều nấc; bazơ

- Phân loại chất điện li.

một nấc, nhiều nấc.

I. Mục tiêu bài học 1.Kiến thức: HS nêu được:  Định nghĩa: axit, bazơ, hiđroxit lưỡng tính và muối theo thuyết A-rê-ni-ut.  Axit một nấc, axit nhiều nấc.

2.Kĩ năng:  Phân tích một số thí dụ về axit, bazơ, muối cụ thể, rút ra định nghĩa.  Nhận biết được một chất cụ thể là axit, bazơ, hiđroxit lưỡng tính theo định nghĩa.  Viết được phương trình điện li của các axit, bazơ, hiđroxit lưỡng tính cụ thể.  Tính nồng độ mol ion trong dung dịch chất điện li mạnh.

3.Thái độ- tình cảm: - Học sinh nhiệt tình, chủ động tiếp thu kiến thức - Có được hiểu biết khoa học đứng đắn về dung dịch axit, bazơ.

4. Trọng tâm:  Viết được pt điện li của axit, bazơ, hiđroxit lưỡng tính theo A-re-ni-ut.  Phân biệt được muối trung hòa và muối axit theo thuyết điện li.

122

II.Phương pháp giảng dạy: - Nêu và giải quyết vấn đề, đàm thoại gợi mở, dạy học theo nhóm, trình chiếu.

III. Chuẩn bị: *Giáo viên: - Dụng cụ: ống nghiệm, công tơ hút.

- Hoá chất: dd NaOH, dd ZnCl2, dd HCl, dd NH3, quỳ tím. *Học sinh: Học bài cũ, chuẩn bị bài mới.

Nội dung các phiếu học tập Phiếu học tập số 1: Câu 1: Nhắc lại khái niệm axit đã học ở THCS? Cho ví dụ?

- Viết phương trình điện li của các axit sau: HCl, HNO3, CH3COOH? - Nhận xét về các ion phân li ra? Theo Arêniut axit là gì?

- Tính chất chung của axit là do ion nào quyết định?

Câu 2: - Viết phương trình điện li của các axit sau: H2SO4, H3PO4?

- Nhận xét sự khác nhau trong pt phân li của HCl, HNO3, CH3COOH với H2SO4, H3PO4? Cho biết có mấy loại axit?

- Thế nào là axit một nấc, axit nhiều nấc?

Phiếu học tập số 2: Câu 1: Nhắc lại khái niệm bazơ đã học ở THCS? Cho ví dụ?

- Viết phương trình điện li của các axit sau: NaOH, KOH? - Nhận xét về các ion phân li ra? Theo Arêniut bazơ là gì?

- Tính chất chung của bazơ là do ion nào quyết định?

Câu 2: - Viết phương trình điện li của các bazơ sau: Ca(OH)2, Mg(OH)2, Fe(OH)3?

- Nhận xét sự khác nhau trong pt phân li của NaOH, KOH với Ca(OH)2, Mg(OH)2, Fe(OH)3? Cho biết có mấy loại bazơ?

- Thế nào là bazơ một nấc, bazơ nhiều nấc?

Phiếu học tập số 3: * Phiếu màu xanh (dành cho HS trung bình – Yếu – Kém) - HS làm TN Zn(OH)2 lần lượt tác dụng với dd HCl, dd NaOH. - Nêu hiện tượng xảy ra trong phản ứng, viết ptpư và rút ra nhận xét?

- Thế nào là hidroxit lưỡng tính? Viết pt điện li kiểu axit, kiểu bazơ của Zn(OH)2?

- Lấy thêm 2 ví dụ về hidroxit lưỡng tính, viết ptpư chứng minh tính lưỡng tính?

123

* Phiếu màu đỏ (dành cho HS Khá - Giỏi) Câu 1: - HS làm TN Zn(OH)2 lần lượt tác dụng với dd HCl, dd NaOH. - Nêu hiện tượng xảy ra trong phản ứng, viết ptpư và rút ra nhận xét?

- Thế nào là hidroxit lưỡng tính? Viết pt điện li kiểu axit, kiểu bazơ của Zn(OH)2, Al(OH)3,Sn(OH)2?

Câu 2: Al vừa tan trong dd axit, vừa tan trong dd bazơ. Vậy Al có phải là chất lưỡng tính không? Giải thích?

Câu 3: Cho các chất sau đây: AlOH)3, (NH4)2CO3, NH3, NaHCO3. Chất nào không tồn tại trong môi trường kiềm, môi trường axit? Giải thích?

Câu 4: Cho từ từ a mol KOH vào dung dịch chứa b mol muối AlCl3. Điều kiện để thu được kết tủa sau phản ứng là?

A. a < 4b

B. a > 4b

C. a = 2b

D. 2b < a < 4b

Phiếu học tập số 4: * Phiếu màu xanh (dành cho HS trung bình – Yếu – Kém) Câu 1: Trong dd H3PO4 (bỏ qua sự phân li của H2O) chứa bao nhiêu loại ion?

A. 2

C. 4

B.

D. 5

Câu 2: Cho 10 ml dd hỗn hợp HCl 1M và H2SO4 0,5M. Thể tích dd NaOH 1M cần để trung hoà dd axit đã cho là?

A. 10ml.

B. 15ml.

C. 20ml.

D. 25ml.

* Phiếu màu đỏ (dành cho HS Khá - Giỏi) Câu 1: Cho các axit sau: (1) H3PO4 (Ka = 7,6 . 10-3) (3). CH3COOH (Ka = 1,8 . 10-5)

(2) HClO (Ka = 5 . 10-8)

(4). HSO4- (Ka = 10-2)

Sắp xếp độ mạnh của các axit theo thứ tự tăng dần?

A. (1) < (2) < (3) < (4).

B. (4) < (2) < (3) < (1).

C. (2) < (3) < (1) < (4).

D. (3) < (2) < (1) < (4).

Câu 2: Cho dd chứa a mol Ba(OH)2 vào dd chứa b mol H2SO4. Dd thu được sau phản ứng có môi trường gì?

A. Axit.

B. Bazơ.

C. Trung tính.

D. Không xác định

Câu 3: Cho dd chứa x gam Ba(OH)2 vào dd chứa x gam HCl. Dd thu được sau phản ứng có môi trường là?

A. Axit.

B. Bazơ.

C. Trung tính.

124

D. Không xác định.

Câu 4: HS làm thí nghiệm nhúng quỳ tím vào dd NH3, nêu hiện tượng? Giải thích?

IV. Tiến trình lên lớp: 1. Ổn định lớp và kiểm tra sĩ số: (1’) 2.Kiểm tra bài cũ: (Lồng vào bài giảng) 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ Hoạt động 1( 10’): Axit - GV chia lớp thành 4 nhóm

NỘI DUNG KIẾN THỨC I/ Axít 1/ Định nghĩa: (theo A-rê-ni-ut) -Axít là chất khi tan trong nước phân li ra

- Yêu cầu HS làm phiếu học tập số 1

cation H+.

Vd: HCl  H+ + ClCH3COOH ⇄ CH3COO + H+.

- Các axit trong nước có một số tính chất

- Gọi HS đại diện lên bảng trình bày chung đó là tính chất của ion H+ trong dd phiếu học tập của mình.

2/ Axít nhiều nấc : -Axít mà 1 phân tử chỉ phân li 1 nấc ra ion H+ là axít 1 nấc.

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và Vd: HCl, CH3COOH, HNO3… chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

-Axít mà 1 phân tử phân li nhiều nấc ra ion H+ là axít nhiều nấc.

Vd: H2SO4, H3PO4

Lưu ý : Các axit mạnh chỉ có nấc thứ H2SO4  H+ + HSO4nhất là điện li hoàn toàn

HSO4- ⇄ H+ + SO42H3PO4 ⇄ H+ + H2PO4H2PO4- ⇄ H+ + HPO42HPO4 2- ⇄ H+ + PO43-

Hoạt động 2( 10’): Bazơ

II/ Bazơ: 1.Định nghĩa (theo thuyết a-rê-ni-út):

- Yêu cầu HS làm phiếu học tập số 2

Bazơ là chất khi tan trong nước phân li ra anion OHVd: NaOH Na+ + OH-

125

KOH  K+ + OH- Gọi HS đại diện lên bảng trình bày - Các bazơ tan trong nước đều có một số phiếu học tập của mình.

tính chất chung , đó là tính chất của các ion OH- trong dung dịch.

2. Bazơ nhiều nấc :

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và - Các bazơ mà mỗi phân tử chỉ phân li chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

một nấc ra ion OH- gọi là bazơ 1 nấc .

Ví dụ : NaOH , KOH …

- Các bazơ mà mỗi phân tử phân li nhiều nấc ra ion OH- gọi là bazơ nhiều nấc Ví dụ : Ca(OH)2  Ca(OH)+ + OH Sự điện li mạnh

Lưu ý : Các bazơ mạnh chỉ có nấc thứ

Ca(OH)+ ⇄ Ca2+ + OH-

nhất là điện li hoàn toàn

 Sự điện li yếu .

Mg(OH)2 ⇄ Mg(OH)+ + OHMg(OH)+ ⇄

Mg2+ + OH-

Fe(OH)3 ⇄ Fe(OH)2+ + OHFe(OH)2+ ⇄ Fe(OH)2+ + OHFe(OH)2+ ⇄ Fe3+ + OHHoạt động 3( 12’): Hiđroxit lưỡng tính

III/ Hiđroxít lưỡng tính:

- GV yêu cầu HS làm phiếu học tập số *Định nghĩa: Hiđroxit lưỡng tính là 3 ( Yêu cầu HS tự chọn màu sắc phiếu hiđroxit khi tan trong nước vừa có thể số 3 của mình, nếu chọn phiếu màu phân li như axit, vừa có thể phân li như xanh khi làm xong có thể chọn tiếp bazơ phiếu màu đỏ).

Vd: Zn(OH)2 là hiđroxít lưỡng tính

- Gọi HS đại diện mỗi màu phiếu lên + Phân li kiểu bazơ: bảng trình bày phiếu học tập của Zn(OH)2 ⇄ Zn 2+ + 2 OHmình.

+ Phân li kiểu axit:

- Sau đó GV nhận xét, bổ sung và Zn(OH)2 ⇄ ZnO2 2- + 2 H+ chiếu kết quả tổng kết trên máy chiếu.

*Đặc tính của hiđroxít lưỡng tính.

126

Giáo viên: Lưu ý thêm về đặc tính -Thường

gặp:

Al(OH)3,

Zn(OH)2,

hiđroxít lưỡng tính: Những hiđroxit Cr(OH)3, Pb(OH)2, Sn(OH)2, Be(OH)2… lưỡng tính thường gặp và tính axit, - Ít tan trong H2O bazơ của chúng.

- Lực axít và bazơ của chúng đều yếu

4. Củng cố( 10’): - GV yêu cầu HS làm phiếu học tập số 4 ( Yêu cầu HS tự chọn màu sắc phiếu số 4 của mình, nếu chọn phiếu màu xanh khi làm xong có thể chọn tiếp phiếu màu đỏ).

5. Dặn dò( 2’): - Học bài, làm bài tập SGK, SBT. - Làm các bài tập dạng 2: Axit – Bazơ – Muối.

- Chuẩn bị nội dung tiết sau “IV. Muối”.

Phụ lục 3: CÁC ĐỀ KIỂM TRA Đề kiểm tra số 1: kiểm tra 15 phút Câu 1: Hãy chọn câu trả lời đúng trong số các câu sau: A. axit phân li nhiều nấc ra ion H+ là axit nhiều nấc.

B. axit mà phân tử có bao nhiêu nguyên tử H thì phân li ra bấy nhiêu H+.

C. H3PO4 là axit ba nấc .

D. A và C đúng.

Câu 2: Dãy nào dưới đây chỉ gồm những chất điện li mạnh?

A. KOH, H2SO3, K3PO4, HCl

B. NH4NO3, NaHSO4, Ba(OH)2 ,HClO4

C. H2SO4, Ba(NO3)2,H2O,NaOH

D. Mg(OH)2 , NH4Cl, CsOH, H2O

Câu 3: Cho các chất: KHS, CH3COOH, HMnO4, NH4NO3, Zn(OH)2 , Sn(OH)2.

Theo Arêniut thì phát biểu nào sau đây sai?

127

A. Bazơ là CH3COOH, Ca(OH)2, Zn(OH)2

B. Axit là CH3COOH, HMnO4

C. Hiđroxit lưỡng tính là Zn(OH)2, Sn(OH)2

D. Muối là KHS, NH4NO3

Câu 4: Dd A chứa 2 axit H2SO4 0,1M và HCl 0,2M, dd B chứa 2 bazơ NaOH 0,2M và KOH 0,3M. Để trung hòa hết 100ml dd A cần phải thêm bao nhiêu ml dd B? A.120 ml.

B.100 ml.

C. 80 ml.

D.60ml.

Câu 5: Dung dịch nước của chất A làm quỳ tím hóa xanh, còn dung dịch nước của muối B làm quỳ hóa đỏ. Trộn lẫn hai dung dịch trên vào nhau thì xuất hiện kết tủa. A và B là?

A. KOH và K 2SO 4

B. KOH và FeCl3 C. K 2 CO3 và Ba(NO3 ) 2 D. Na 2 CO3 và KNO3

Câu 6: Cho mỗi dd đựng trong 1 lọ mất nhãn : HCl, MgSO4, BaCl2, Al(NO3)3.

Dùng thuốc thử nào sau đây có thể nhận biết được tất cả các dd?

A. Quỳ tím.

B. NaOH.

C. HCl.

D. Na2CO3.

Câu 7: Để kết tủa hết ion CO32 trong dung dịch hỗn hợp chứa 0,2 mol K+, 0,3 mol Na+ và CO32 cần ít nhất bao nhiêu lít dd CaCl2 0,5M? A. 1 lít

B. 0,5 lít

C. 0,25 lít

D. không tính được

Câu 8: Cho dung dịch NaOH lần lượt tác dụng với các chất: HCl, NaNO3, CuSO4, CH3COOH, Al(OH)3, CO2, CaCO3. Số phản ứng hóa học xảy ra là?

A. 5

B. 3

C. 6

D. 4

Câu 9: Dd X chứa 0,07mol Na+, 0,02mol SO42- và x mol OH-. Dd Y có chứa ClO4-, NO3- và y mol H+, tổng số mol ClO4-, NO3- là 0,04. Trộn X và Y được 100ml dd Z, dd Z có pH (bỏ qua sự điện li của nước) là?

A. 12

B. 12

C. 2

D. 1

Câu 10: Dãy nào dưới đây chỉ gồm những chất điện li yếu?

A. H2S , HNO2, Mg(OH)2 , NaHS

B. H2S, Al(OH)3 , NH4HCO3, HBrO

C. Hg(CN)2 ,H2O, HBr, Fe(OH)3

D. HClO, H2O, HgCl2, Pb(OH)2

Đáp án: Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

D

B

A

C

B

B

B

A

D

D

Đề kiểm tra số 2: kiểm tra 15 phút

128

Câu 1: Trộn 200ml dung dịch HCl 0,1M với 300ml dung dịch NaOH 0,05M, thu được dung dịch có pH bằng bao nhiêu?

A. 12

B. 1

C. 2

D. 9

Câu 2: Nhóm ion nào dưới đây có thể cùng tồn tại trong một dung dịch?

A.Na+, Mg2+, OH-, NO3-

B.CO32-, HSO4-, Na+, Ca2+

C. Ag+, Na+, F-, NO3-

D. HCO3-, Cl-, Na+, H+

Câu 3: Dung dịch Ba(OH)2 0,005M có pH bằng?

A. 12

B. 2,3

C. 2

D. 5

Câu 4: Có bốn dung dịch trong suốt, mỗi dung dịch chỉ chứa một loại cation và một loại anion. Các loại ion trên bao gồm: Na + , Mg 2+ , Ba 2+ , Pb 2+ , SO 42- , CO32- , Cl- , NO 3- . Đó là bốn dung dịch?

A. BaCl 2 , MgSO 4 , Na 2CO3 , Pb(NO3 )2

B. BaCO3 , MgSO 4 , NaCl, Pb(NO3 ) 2

C. BaCO3 , Mg(NO3 )2 , NaCl, PbSO 4

D. Mg(NO3 ) 2 , Na 2CO3 , PbCl2 , BaSO 4

Câu 5: Phương trình ion thu gọn: H+ + OH−  H2O biểu diễn bản chất của phản ứng hoá học nào sau đây?

A. H2SO4 + BaCl2 → BaSO4 + 2HCl

B. 3HCl + Fe(OH)3 → FeCl3 + 3H2O

C. NaOH + NaHCO3 → Na2CO3 + H2O

D.H2SO4 + 2KOH → K2SO4 + 2H2O

Câu 6: Trộn 150 ml dung dịch gồm Na2CO3 1M và K2CO3 0,5M với 250ml dd HCl 2M thì thể tích khí sinh ra (ở đktc) là?

A. 3,36 lit

B. 5,04 lit

C. 5,6 lit

D. 2,52 lit

Câu 7: Có mấy chất điện li yếu trong số các chất sau: H2SO4, H2SO3, NaCl, HNO3, Zn(OH)2, CuSO4?

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 8: Phản ứng nào sai?

A. FeS + 2HCl  FeCl2+ H2S. C. BaCl2+ H2SO4BaSO4+HCl.

B. CaCl2 + CO2 + H2O  CaCO3 + 2HCl. D. CH3COONa+ HCl CH3COOH + NaCl.

Câu 9: Chất nào sau đây khi cho vào nước không làm thay đổi pH? A. NH4Cl

B. KCl

C. Na2CO3

D. HCl

Câu 10: Dung dịch Y gồm b mol OH- , 0,3 mol NO3-, 0,2 mol Na+, 0,4 mol K+. Để trung hoà dung dịch Y cần dùng 400 ml dung dịch chứa HCl 0,25 M và H2SO4 x M. Xác định nồng độ x của H2SO4?

129

A. 0,3

B.0.5

C. 0,25

D. 0,2

Đáp án: Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

C

C

A

A

D

B

A

B

B

C

130