Champagne

TEKST MICK PALARCZYK & PAUL SMIT FOTOGRAFIE MICK PALARCZYK

In de wijngaarden boven het dorp Ville-Dommange is Violette de lieveling van de druivenplukkers. Ze sleept met de zwaarste kratten, moppert niet op de baas, klaagt niet over een pijnlijke rug of steekvliegen en heeft nooit een balorige bui. Ze is het serene, oersterke middelpunt van de ploeg en iedereen die haar passeert, strijkt even lie ozend door haar mooie donkerbruine manen. Ik ben in de wijngaard van Jeeper Champagne, een klein wijnhuis dat ecologisch werken hoog in het vaandel heeft. Eigenaresse Myriam Dubois vertelt: “Pesticiden zijn uit den boze bij ons en ik werk liever ook niet met rupswagentjes om de net geplukte druiven uit de wijngaard te rijden, want de rupsbanden drukken de bodem dicht. De hoeven van Violette maken de grond juist losser.” Het paard wordt begeleid door voerman Fabrice, die haar met precisie een slee vol druivenbakken omhoog laat trekken tussen de ranken. “De kans op beschadiging van de wijnstokken is zo veel kleiner dan met een machine”, meent Fabrice. “De eerste jaren van Jeeper Champagne waren minder ecologisch”, vertelt Myriam. “Je ziet hoe steil de hellingen hier zijn. Dat is de reden dat Armand Goutorbe, stichter van het wijnhuis, aan het eind van de Tweede Wereldoorlog een Jeep cadeau kreeg van het Amerikaanse leger, om tegen de heuvels van zijn domein omhoog te

kunnen rijden. Hij scheurde wat af met dat ding. En als hommage aan zijn onverwoestbare voertuig vernoemde hij zijn champagne ernaar.”

Tijdens een dégustation in de middeleeuwse wijnkelders van Châlons-en-Champagne legt sommelier Anthony uit dat kleine, ambachtelijk werkende wijnboeren vaak betere champagnes produceren dan de beroemde grote wijnhuizen. “Het is essentieel dat de geplukte druiven binnen vijf uur geperst worden. Hoe meer tijd er verstrijkt, des te groter de kans op oxidatie van het druivensap, met als gevolg smaakverlies en verkleuring van de wijn. Boeren die hun eigen druiven persen, doen dat vaak al binnen drie uur. De grote wijnhuizen hebben vaak zelf geen wijngaarden en moeten het merendeel van hun druiven van anderen kopen. Ze hebben daardoor minder zicht op de verstreken tijd sinds het plukken.” Anthony houdt een glas tegen het licht. “Neem deze grand cru van Voirin-Jumel, een kleine wijnbouwer bij Cramant: helder, sprankelend en delicaat. Een feest voor de tong!” Als de avond valt trakteert de stad Châlons me op een ander ‘vloeibaar’ festijn: de Métamorph’eau’ses, een lichtshow waarbij bruggen, stadspoorten en kerken langs het water worden verlicht met bewegende projecties. Zo lijkt een brug over de Mau verzonken in magisch turquoise rivierwater › Openingspagina’s: Violette trekt een slee met vers geoogste druiven. Linkerpagina: fi etsen bij de abdij van Hautvillers. Boven: Alice Voirin van champagnehuis Voirin-Jumel.

en zwemmen vissen voor zijn stenen bogen langs. Dan trekt het water plots terug als een golf op het strand en blijft een mozaïek van goudgele schelpen op de brugfaçade achter.

Bij Cramant bezoek ik op aanraden van sommelier Anthony een van de wijngaarden van wijnhuis Voirin-Jumel, gerund door Alice Voirin, haar broer en dochters Pauline en Julie. Ik tref Alice als zij aan de rand van het veld net het warme middagmaal serveert aan de plukkers. Alice: “Het is belangrijk om op tijd voedzaam en lekker eten te verzorgen, want anders raak ik mijn plukkers kwijt. Het zijn allemaal Fransen hier uit de buurt en die pikken het niet als de maaltijden niet deugen.” Ze zorgt inderdaad goed voor haar ploeg, want na het maal zie ik haar moederlijk in de weer met pleisters en zalf om schrammen en kleine wondjes te verzorgen. “Dit is voor mij het fijnste moment van de dag”, vertrouwt ze me toe als de plukkers weer aan het werk zijn. “Door de aard van mijn product heb ik veel te maken met kapitaalkrachtige maar lastige klanten en dan verlies ik mezelf toch altijd een beetje. Na een moeizame onderhandeling over een grote verkoop is het een verademing om op het veld onder de plukkers te zijn.” Alice’s overgrootvader, de stichter van het wijnhuis, werkte tijdens de Eerste Wereldoorlog in een distilleerderij en ontving zijn loon wegens geldgebrek in de vorm van tientallen kleine lapjes wijngaard, die toen heel goedkoop waren. Alice werkt nog steeds met die stukjes land, die te klein zijn om er machinaal te plukken. “Dat kost tijd, maar het heeft ook een voordeel om met de hand te plukken. Dan raken de druiven minder gekneusd, een beschadiging waardoor het druivensap gaat oxideren en de champagne minder fris wordt.” Alice is een warme persoonlijkheid met eigen ideeën over het maken én drinken van champagne. “Ik zag laatst de statistieken van de consumptie van Prozac per departement in Frankrijk. Onze regio stond onderaan de lijst.” “Denk je dat champagne depressiviteit vermindert?” vraag ik. Alice heft haar glas en glimlacht. “Nee nee, dat is het niet. Champagne drink je samen met vrienden, en daar word je gelukkiger van!”

Het dorp Hautvillers en zijn in 658 gestichte abdij worden gezien als geboorteplek van de champagne. De benedictijner monnik Dom Pérignon zwaaide hier vanaf 1668 bijna een halve eeuw lang de scepter over de wijnkelders en aan hem wordt de uitvinding van champagne toegeschreven. “Kom snel, ik proef de sterren”, zou hij enthousiast hebben uitgeroepen nadat hij zijn eerste fles sprankelende champagne opende. Deze uitspraak is vrijwel zeker het resultaat van latere mythevorming rond zijn persoon. Pérignon lijkt als wijnmanager van de abdij juist veel energie gestoken te hebben in het voorkomen van tweede gisting in de fles omdat de flessen uit zijn tijd niet sterk genoeg waren om de druk van de zich ontwikkelende bubbels te weerstaan. Exploderende flessen in een wijnkelder waren levensgevaarlijk. Pas in de 19de eeuw werden de flessen stevig genoeg om dat probleem echt op te lossen. Maar de monnik heeft wel degelijk een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de typische champagnesmaak, zoals door het mengen van de druiven van verschillende percelen om een rijker bouquet te krijgen, en het rigoureus snoeien. Ook zag hij het belang in van het zo min mogelijk beschadigen van de geplukte druiven voordat ze de pers bereikten. In de abdijkerk bezoek ik Pérignons graf – een › Linkerpagina: Alice Voirin serveert de lunch voor haar druivenplukkers. Onder: tijdens de Métamorph’eau’seslichtshow worden de markante punten van Châlons-en-Champagne door projecties omgetoverd in droomobjecten, zoals hier de Pont des Mariniers over de Mau.

Onder: wijngaarden rond Chamery, ten zuidwesten van Reims. Rechterpagina: in Hautvillers trekken wijnboeren de aandacht met hun vrolijke uithangborden. zwarte marmeren plaat voor het altaar – en daarna maak ik een wandeling door de wijngaarden in de omgeving, waarbij ik word beloond met een weids zicht op de Marnevallei en Épernay.

In Épernay, centrum van de champagneproductie, maak ik een vlucht in de Ballon d’Épernay. Hoewel, echt vliegen doe je niet, want het gaat om een zogenaamde kabelballon, die via een ankerkabel verbonden blijft met de grond. De grote met heliumgas gevulde ballon werkt meer als een lift, die je in een paar minuten op een hoogte van honderdvijftig meter boven de stad brengt. Recht naar beneden kijkend vanuit de ringvormige gondel zie ik de strakke lijn van de beroemde Avenue de Champagne, waar de grote champagnehuizen als Moët & Chandon en Mercier in de 19de eeuw hun paleisachtige hoofdkwartieren bouwden. Ingeklemd tussen de Avenue en de Marne is het grote complex van De Castellane Champagne met zijn ornamentele toren niet te missen. Je kunt de toren beklimmen en in het aangrenzende museum kun je oude reclameposters van De Castellane bewonderen. Vooral de exemplaren uit de jaren dertig en vijftig zijn ware kunstwerken. Natuurlijk kun je er ook de wijnkelders van het champagnemerk bezoeken. Het totale netwerk van gangen en kelders onder Épernay, uitgehouwen in de zachte krijtbodem, heeft een lengte van meer dan honderd kilometer, terwijl het bovengrondse wegennetwerk niet meer dan zestig kilometer haalt! Een belangrijk deel van de stad blijft dus verborgen voor het oog als je er in een ballon boven zweeft. Op de helling ten noorden van de Marne ontwaar ik de abdij van Hautvillers en daarboven verheft zich de beboste Montagne de Reims. Van de bomen die daar worden gekapt worden van oudsher de champagnevaten gemaakt. In zuidelijke richting valt mijn blik op een golvend landschap van wijngaarden en kleine dorpen. Daar, ergens aan een tafel in een grote keuken, opent Alice een fles Voirin-Jumel Grand Cru en maakt haar druivenplukkers dolgelukkig.

Utrecht-Épernay: 429 km

Extra levendig is de streek in de oogsttijd. Die valt meestal begin september, maar dit warme jaar zou het iets vroeger kunnen zijn. Informeer vooraf. De wijngaarden zijn ook met herfstkleuren schitterend, in de tweede helft van oktober.

La Villa Eugène (Épernay) Overnachten op de prestigieuze Avenue de Champagne? Dat kan in La Villa Eugène. Charmante kamers die passen bij de stijl van de belle époque, zwembad en uitzicht op de grote tuin vanuit het restaurant. 84, avenue de Champagne. villa-eugene.com Château d’Étoges (Étoges) Naar de Champagne ga je om verwend te worden, dus waarom niet overnachten in een heus château? Boek dit monument uit de 17de eeuw op tijd op hun eigen website, dan valt de prijs nog mee ook. In de orangerie is een gourmetrestaurant gevestigd; de naastgelegen brasserie L’Atelier biedt een beperktere menukaart in bistrosfeer. 4, rue de Richebourg. chateau-etoges.com

B&B Au Pré du Moulin (Clamanges) In Clamanges, in het zuiden van de beschreven streek, verrast deze B&B in een omgebouwde boerderij met vrolijke kamers, een uitgestrekte tuin en een aantrekkelijke prijs. Als je het vooraf aangeeft, wordt er een uitgebreid diner bereid. 4, rue du Moulin. aupredumoulin.com B&B Champagne Petitjean-Pienne (Cramant) Logeren bij wijnbouwers Dominique en Denis en als je wilt: genieten van een fantastisch avondmaal met een ruime keuze aan champagnes. 4, allée des Bouleaux. champagnepetitjean-pienne.fr B&B Magna Quies (Épernay) Een statig huis aan de Avenue de Champagne, het stijlvolle hart van Épernay, herbergt drie gastenkamers. 49, avenue de Champagne. magnaquies-epernay.jimdofree.com

Dégustation Champagne Pierre Mignon (Épernay) Dit is geen eet-, maar een proefadres in hartje Épernay. De stijlvolle ruimte en vooral de humor en kennis van sommelier Denis Garret maken het proeven (of een ‘masterclass’) met bijbehorende hapjes tot een onvergetelijke ervaring. 9, rue Jean Moet. boutiquepierremignon.com/ degustation

La Table Kobus (Épernay) Een innovatieve keuken in een stijlvol kader dat perfect past bij Épernay. Voor de lunch is er de Formule Ardoise (het schoolbord) en ’s avonds vier uitgebreidere menu’s, en dat alles voor een vriendelijke prijs. 3, rue du docteur Rousseau. la-table-kobus.fr Brasserie La Banque (Épernay) Ooit een bank waar financiële zaken rond de champagne werden afgehandeld, nu vormen de zuilen en kluizen het decor voor aangenaam tafelen. Pluspunt: je hoeft geen bank te beroven om het je te kunnen veroorloven. Minpunt: bij grote drukte wil de bediening wel eens op zich laten wachten. 40, rue du Général-Leclerc. brasserie-labanque.fr Le Comptoir à Bulles (Sacy) Opvallend sympathieke bediening bij de bubbelbar, waar champagne overigens bijzaak is, want het gaat hier om wat je op je bord krijgt. Daarbij kun je echter wel degelijk een passende (bubbel)wijn bij elke gang bestellen, per glas en niet per se per fles. 6, place Saint Avertin. facebook.com/lecomptoirabulles

Proeverij Au 36 (Hautvillers) Verrassend adresje in het mooie dorp Hautvillers. Een terras, een tuin en boven een gezellige salon. Hier proef je 2, 3, 4 of 6 flûtes verschillende champagnes met goed doordachte kleine hapjes erbij. 36, rue Dom Pérignon. au36.net

De kelders van wijnbouwer Voirin-Jumel kunnen bezocht worden. Tevens chambres d’hôtes met uitzicht op het dorp Cramant. champagne-voirin-jumel.com

Proeven in de middeleeuwse wijnkelders van Châlons-enChampagne. en.chalons-tourisme.com/enjoy/ champagne-experiences/tastingin-the-medieval-cellars

Champagnemuseum Le Phare in Verzenay. phare-verzenay.com

Museum en kelders van het grote wijnhuis Castellane in Épernay. castellane.com/en/visites Métamorph’eau’ses, de lichtshow met rondvaart in Châlons-en-Champagne. en.chalons-tourisme.com/ discover/10-must-sees-in-chalons/ metamorpheauses-boat-trip

• nl.france.fr/nl/champagne • tourisme-en-champagne.com • epernay-tourisme.com • nl.chalons-tourisme.com