BC Materials

De on-site productie van leemstenen. De productie van gestabiliseerde leemstenen veroorzaakt 90 procent minder CO2-uitstoot dan die van klassieke bakstenen (foto: Thomas Noceto - BC architects & studies).

Er zit toekomst in het dynamische gebruik van grond

Er bestaan in België intussen verschillende producenten van biobased en natuurlijke materialen. Maar een opvallende nieuwkomer is BC materials uit Brussel. De onderneming heeft een ongewone ontstaansgeschiedenis en biedt een ongewoon materiaal aan. Bouwen met leemstenen, lijkt u dat wat?

Alles begon tien jaar in Muyinga, een klein plaatsje in Burundi. BC architects & studies had daar de opdracht voor de bouw van een bibliotheek binnengehaald. Maar de ontwerpers merkten al snel dat het ter plaatse te moeilijk of te duur was om met gebakken bouwmaterialen te werken. Gelukkig kon ter plaatse een oplossing gevonden worden, vertelde ons Anton Maertens, Business Developer bij BC materials.

Anton Maertens: "Van een lokale aannemer heeft BC architects & studies dan geleerd hoe je kon bouwen met ongebakken leemstenen gemaakt van lokale uitgegraven aarde. De ontdekking van dat materiaal was een openbaring. Zou dat ook niet kunnen in België? Omdat architecten in België geen materialen mogen produceren en verkopen, is in 2018 dan de spin-off BC materials opgericht."

Tot twee verdiepingen

Sindsdien werden in ons land een aantal ontwerpen van BC architects & studies uitgevoerd met bouwblokken van lokale uitgegraven aarde. Voor de bio-klas in Fort 5 in Edegem werden bijvoorbeeld 20 000 leemstenen gebruikt, met aan de buitenkant kalkhennep.

Anton Maertens: "Leemstenen gestabiliseerd met kalk kun je gebruiken voor dragende muren tot een gelijkvloers met daarbovenop twee verdiepingen. De productie veroorzaakt 90 procent minder CO2-uitstoot dan die van klassieke bakstenen. Bovendien hebben de stenen een akoestische demping tot 50-60 decibel. En daarnaast dragen ze bij aan de vochtregulatie van het binnenklimaat." "Bij de productie van leemstenen die niet gestabiliseerd zijn, is er zelfs een CO2-reductie van 98 procent. Maar ongestabiliseerde leemstenen kun je niet gebruiken als dragende muren. Ze kunnen bijvoorbeeld wel gebruikt worden als wanden bij houtskeletbouw, opnieuw vanwege de interessante akoestische eigenschappen maar ook omdat het thermische massa creëert en dus de temperatuurvariaties vermindert. Er is wel één caveat: leemsteen is niet geschikt als façadesteen omdat hij niet vochtbestendig is."

500 ton

Bouwwerken produceren duizelingwekkende hoeveelheden aarde. Alleen al in Brussel gaat het om 2 miljoen ton per jaar, waarvan nu slechts ongeveer 30 % hergebruikt wordt. BC materials gebruikt voor de eigen productie grond uit het Brussels gewest. Onder de eerste bodemlaag, die uit zand bestaat, ligt daar klei uit het Ieperiaan, een geologisch tijdperk van 50

Van aarde kunnen ook leempleisters gemaakt worden (foto: Jasper Van der linden, Héarchitectuur, Het Leemniscaat).

miljoen jaar geleden. Deze blijkt zeer geschikt te zijn voor leemblokken.

Anton Maertens: "In 2020 hebben we 250 ton materialen geproduceerd, maar vorig jaar was er een verdubbeling tot 500 ton. Het is een markt waar groei inzit. Veel spelers willen circulaire materialen en een lagere CO2-afdruk, onder meer onder druk van de Europese Green Deal. We zien ook veel interesse bij particulieren, vanuit een zorg voor gezondheid en circulariteit, maar ook omdat onze producten 'iets van hier' zijn. Mensen willen terug naar het lokale. We werken intussen verder om een kritische massa te bereiken voor deze materialen. Op de workshops die we organiseren zien we ook een stijgende interesse bij architecten, bijvoorbeeld omdat ze nog niet weten hoe ze leemstenen kunnen integreren in een ontwerp, maar dat in de komende jaren graag willen doen."

DIN-genormeerd

Een van de problemen waarmee BC materials moest afrekenen, is dat er in ons land geen officiële normering bestaat voor leembouw.

Anton Maertens: "Daarom zijn we uitgeweken naar de zeer gründliche DIN-normen in Duitsland. Onze producten zijn dus DINgenormeerd. Het testen, evalueren en bekomen van dergelijke certificaten, normen en labels is niet goedkoop, maar daarmee wordt elk nieuw bouwmateriaal op de markt geconfronteerd. We hebben ook plannen om een ATG aan te vragen (Agrément Technique - Technische Goedkeuring). Deze verklaart dat een product geschikt is voor bepaalde toepassingen en schrijft voor hoe het toegepast wordt. Sommige opdrachtgevers gaan nog een stapje verder en vragen specifieke labels zoals het C2C-label. Ik ben ervan overtuigd dat we ook daarvoor zeer goed kunnen scoren, het zal enkel nog wat tijd vragen."

Samenwerking met WTCB

Intussen werkt BC materials samen met het WTCB aan de ontwikkeling van een Belgische normering. Maar dat is niet het enige gezamenlijke project. In samenwerking met het WTCB wordt ook onderzocht hoe de leemsteenproductie fors opgetrokken kan worden.

Anton Maertens: "Metrolijn 3 in Brussel zal verlengd worden. Voor de zeven nieuwe stations zal naar schatting 1,5 miljoen ton grond uitgegraven moeten worden, vooral klei. We hebben een project ingediend bij innoviris in Brussel om te onderzoeken of we die grond ter plaatse kunnen omzetten in bouwmaterialen voor de stations. Zo leren we enorm veel bij over samenstelling, opschaling en logistiek. Het kan een katalysator zijn voor de opschaling van de productie. We onderzoeken nu een aantal scenario's, om uit te vissen waar het beste evenwicht ligt tussen een lage milieuimpact en een zo laag mogelijke kostprijs."

Overheidssteun

Producenten die uitgegraven grond omzetten in ruwe bouwmaterialen zijn pioniers. BC materials is het enige voorbeeld in de Benelux. In Frankrijk is recent Cycle Terre opgericht in de buurt van Parijs, en ook in Zwitserland is er een producent. Dat BC materials van start kon gaan in Brussel, was onder meer dankzij de financiële steun van het gewest.

Anton Maertens: "We hebben subsidies gekregen voor onze productie-infrastructuur, onder meer via be.circular, het Brusselse initiatief dat de transitie naar een circulaire economie wil bevorderen. Deze steun was belangrijk als opstart. Nu, na amper twee, drie jaar, draaien we al goed en zijn we winstgevend. We zijn rendabel dankzij de verkoop van onze materialen, workshops en onze R&D & consultancy. Het overgrote deel van onze winst gaat naar onderzoek en ontwikkeling van nieuwe materialen. We zijn ervan overtuigd dat er nog veel marge voor ecologisch beterschap bestaat in de bouw."

Maar volgens Anton Maertens heeft de overheid niet alleen als subsidiegever een rol te spelen.

Anton Maertens: "Openbare aanbestedingen zijn goed voor 10 tot 15 procent van de bouwmarkt. Een aanbestedende overheid kan de transitie naar een circulaire economie stimuleren door in de bestekken circulaire criteria op te nemen, zoals het hergebruik van grond ter plaatse."

Een muur van dichtbij. Er is wel één caveat: leemsteen is niet geschikt als façadesteen omdat hij niet vochtbestendig is (foto: Jasper Vanderlinden).

BC MATERIALS

Prijsvergelijking

Naast leemstenen maakt BC materials leempleister en stampleem van uitgegraven grond. Stampleem is een soort versie van beton, waarin het cement vervangen wordt door klei als bindmiddel. Het materiaal is niet zo sterk als beton maar heeft een veel kleinere milieu-impact. Anton Maertens relativeert de prijsverschillen die er bestaan met klassieke materialen.

Anton Maertens: "Onze leempleister kost zonder het aanbrengen drie tot vier euro per vierkante meter. Dat is niet duurder dan klassieke pleister. Maar de toepassing kan wel iets duurder zijn omdat er minder leempleister-aannemers zijn. Het voordeel is dan weer dat je ons product niet hoeft te verven om mooi te zijn. Alles samen kom je dus uit op een gelijkaardige prijs." "Onze leemstenen van 29,5 op 14,5 op 9 centimeter kosten pakweg 30 procent meer dan een klassieke steen van hetzelfde formaat. Maar de impact op een groter bouwproject is zeer beperkt, gezien materialen maar een beperkt aandeel vormen van de totaalprijs. Bovendien zijn de energieprijzen recent sterk gestegen. Voor de productie van klassieke materialen is veel energie nodig. Bij leemsteen gaat slechts één, twee procent van de productiekosten naar energie. Daarom hebben we recent onze prijzen kunnen verlagen." "De grondstof voor stampleem is goedkoop maar de toepassing is wel vrij duur. Je moet grondstoffen ter plaatse gieten, aanstampen, laten uitharden enzovoort. Dat vraagt mankracht en is technisch zowel intensief als complex."

Echt milieuvriendelijk?

Een blik op de Totem-databank maakt duidelijk dat bouwmaterialen slechts zelden herbruikbaar zijn. Dat geldt ook voor materialen waarvan je dat op het eerste gezicht wel zou verwachten. Scoren leemstenen beter?

Anton Maertens: "Inderdaad. De eerste optie is de demontage van gestabiliseerde of niet-gestabiliseerde leemstenen. Je legt ze op pallets en je kunt ze hergebruiken. Dat is heel goed mogelijk omdat we werken met aardemortel. Die kun je veel gemakkelijker verwijderen dan cementmortel, die zeer sterk hecht." "De tweede optie is het materiaal breken en in big bags stoppen. Het kan dan integraal gebruikt worden om nieuwe leemstenen te maken, zonder bewerkingen die veel energie vragen. Ten slotte kun je resten van leemstenen ook storten. Dat zal geen pollutie veroorzaken, want wij gebruiken alleen aarde die gegarandeerd niet vervuild is."

De toekomst

Volgens BC materials zit er toekomst in het dynamische gebruik van grond. Verschillende bouwbedrijven hebben al interesse laten blijken.

Anton Maertens: "We werken al samen met De Meuter. Daarnaast zijn er spelers zoals Aertssen, Willemen en BESIX. Zulke ondernemingen hebben regelmatig projecten met veel grondverzet die niet ver van een bouwplaats liggen. Dat maakt hergebruik interessant. Je hoeft de aarde niet te stockeren of over lange afstanden te vervoeren. Onze machines zijn mobiel. Ze kunnen op de bouwplaats de uitgegraven grond mixen en ter plaatse materialen produceren." "Daarnaast zal milieu-impact van een bouwmateriaal steeds belangrijker worden in de regelgeving. De Europese Commissie bekijkt een verplichte levenscyclusanalyse en in landen zoals Nederland, Frankrijk, Zweden en Denemarken is er voor bepaalde gebouwen een verplicht CO2-plafond voor materialen dat jaarlijks daalt waardoor je steeds meer materialen moet gebruiken met lage CO2-voetafdruk, een EPB voor materialen met andere woorden." "Ons model zit in de lift en daar willen we op inspelen. Op termijn zouden we willen gaan naar tiendui zend en meer ton per jaar." • -

Uitgegraven aarde kan grondstof zijn (foto: Anaïs Pereira).