INTERVIEW JOHAN BAC

INTERVIEW DIRECTEUR RECLASSERING NEDERLAND

Johan Bac werkt nog maar vier jaar bij Reclassering Nederland, maar klinkt als een doorgewinterde reclasseerder. 'Wij werken met daders om slachtoffers te voorkomen', zegt hij. 'Natuurlijk moeten boeven straf krijgen als ze iets verkeerd hebben gedaan, maar je moet óók kijken wat je kunt doen om een volgende fout te voorkomen.' Hij kent de organisatie en het werk intussen door en door. In zijn kennismakingstijd ging hij op bezoek bij veel reclasseringsmedewerkers in een aantal Nederlandse gevangenissen. Om te ervaren hoe het is om een deel van je straf thuis uit te zitten liep hij een week rond met een enkelband. ’Op de snelweg kreeg hij een waarschuwing. Zijn enkelband trilde en een melding op zijn telefoon gaf aan: ‘Je bent in je verboden gebied, je bent in overtreding, ga terug.' Ook werkstraffen probeerde hij uit. 'Ik heb staan schoffelen bij de afdeling Groen, heb kleding gesorteerd in de kringloopwinkel en heb ook productiewerk gedaan. Werken zonder geld te verdienen is niet per se leuk. Het is echt wel een straf.'

VEEL PROBLEMEN TEGELIJK

Hij komt van het OM, waar hij ook leidinggevende was. Zowel in die baan als bij de reclassering heeft hij altijd oog voor het menselijke gehad. Hij is ook zo opgevoed vertelt hij, ergens in een dorp onder de rook van Rotterdam. 'Humaan in je hart, handen uit de mouwen, zo was het thuis. Maar hier bij de reclassering ben ik meer gaan zien hoe complex het is. Mensen hebben veel problemen tegelijk. Dat zie je als reclasseringswerker dag in dag uit. Ik ben intussen al vaak meegegaan met ze, ook met huisbezoeken. En ja, ik denk wel dat ik hierdoor met nog meer compassie naar mensen ben gaan kijken.' Er is meer veranderd. 'In mijn vorige functie heb ik veel gesproken met slachtoffers, tegenwoordig weet ik dat het óók nodig is met daders te spreken. Wij zijn als reclassering daarnaast veel langer betrokken bij onze cliënten, en zijn veel meer bezig met het sociale, het aanmoedigende. Het strafrecht ziet mensen maar even, wij zien cliënten soms hun hele leven. Als iemand TBS krijgt bijvoorbeeld, of levenslang onder toezicht wordt gesteld, dan heb je altijd te maken met de reclassering. Soms ben je

Johan Bac

‘JE MOET ECHT OPNIEUW BEGINNEN’

Sinds 2018 is hij de directeur van Reclassering Nederland, en dus ook van Bureau Buitenland. Johan Bac (52) zou mensen die vastgezeten hebben in het buitenland graag helpen bij de terugkeer naar de Nederlandse maatschappij. 'Na een gevangenisstraf is dat een waanzinnig grote stap.'

TEKST: Marjolein van Rotterdam BEELD: Laura Cnossen

vanaf de dag dat iemand gearresteerd wordt tot aan de dood bij iemand betrokken.'

CONTACT MET THUISFRONT

Bureau Buitenland werkt met Nederlanders die in het buitenland gedetineerd zijn. Een groot verschil met de reclassering thuis, is dat die in het buitenland niet verplicht is. Als gedetineerde word je alleen geholpen als je dat zelf wilt. 'Omdat mensen er zelf voor moeten kiezen (via het reclasseringsformulier, zie kader, red.) komen we niet bij iedereen. Dat is echt heel erg jammer. Ik ben ervan overtuigd dat onze vrijwilligers iedereen zo goed mogelijk proberen te helpen. Als je Comeback ontvangt, heb je toestemming gegeven. Misschien zijn er Nederlanders in je gevangenis waarvoor dat niet geldt. Vertel ze over de mogelijkheid. ‘Spread the word!’, zou ik zeggen. We organiseren ook thuisfrontdagen voor achterblijvers. Ook daarvan zou ik willen dat veel meer mensen weten dat ze bestaan.' De mensen van Bureau Buitenland zijn er om te helpen bij het voorbereiden op terugkeer. De vrijwilligers helpen je om het contact met Nederland en je thuisfront vast te houden en helpen je met opleidingen – iedereen in een buitenlandse cel kan (gratis!) een schriftelijke opleiding doen. 'Een opleiding is echt heel belangrijk. Toch wordt van de gelegenheid om een cursus te doen niet gek veel gebruik gemaakt. De stichting Educatie Achter Buitenlandse Tralies regelt alles voor je. Ideaal zou zijn dat mensen hun detentieperiode intensief benutten om straks beter te landen.' De vrijwilligers van Bureau Buitenland zijn er verder goed in om gedetineerden een hart onder de riem te steken in moeilijke tijden. De bezoeken zijn een gelegenheid om hun hart te luchten.'

Wanneer een gedetineerde na zijn straf terugkeert naar Nederland, zit het belangrijkste werk van Bureau Buitenland erop. 'Onze activiteiten beperken zich dan tot verwijzing en overdracht van informatie naar gemeente of andere hulpverleningsinstanties in Nederland. Maar dit doen wij alleen als de gedetineerde ons daar toestemming voor geeft! Soms vertrouwen gedetineerden het niet. Dat vind ik heel jammer: de overdracht is bedoeld om te helpen. Ook de gemeente waar je stond ingeschreven op het moment van aanhouding in het buitenland kan je dus helpen met nazorg. En dat de meeste mensen die nodig hebben, staat voor mij als een paal boven water.' Uiteindelijk komt iedereen een keer terug. Maar gewoon is dat nooit, weet Johan Bac. 'Je moet opnieuw beginnen. Het is echt een andere wereld waar je in terechtkomt. Ook al was je geworteld in Nederland voor je in de gevangenis terechtkwam, alles is anders. Het land is veranderd. Je netwerk is veranderd. Je familie heeft in jouw afwezigheid van alles meegemaakt en is veranderd.

Er is geen warm welkom als je terugkeert. Nederland lijkt het walhalla, en veel dingen gaan ook goed, maar als je terugkomt uit het buitenland en daar jaren vast hebt gezeten, is het moeilijk. Niemand zit op je te wachten. Je komt in een vreemde, koude wereld. Onderschat je terugkeer niet.'

KANS OP HULP

Hij laat de woorden even bezinken en zegt dan: 'Mijn vrouw is psycholoog. Zij begeleidde in het verleden expats. Mensen die vrijwillig zijn weggegaan uit hun eigen land. Er is onderzoek gedaan naar hoe dat is. Daaruit blijkt dat het teruggaan naar je land véél lastiger is dan het weggaan uit je land. Dus ook voor mensen die dat vrijwillig doen, laat staan als je ergens vast hebt gezeten. Grijp dus elke kans op hulp aan. We zien te vaak dat mensen die niet geholpen worden, gefrustreerd raken en terugvallen. Daar heeft echt helemaal niemand wat aan.' 'Als je terugkomt zijn twee dingen belangrijk: een stabiele woonsituatie en een inkomen. Help hen daar dan bij. Zonder belanden mensen vaak weer in het criminele circuit. Het is evident beter om recidive te voorkomen! We kunnen het beter regelen dan nu gebeurt. Gemeenten, zorg en woningcorporaties zouden intensiever moeten samenwerken. Ik denk zelf dat, wil je het op een ideale manier doen, de reclassering een

coördinerende rol zou kunnen hebben. In de Nederlandse gevangenis heeft elke gedetineerde een casemanager. Buiten zijn die er niet. In de ideale wereld zou de reclassering die kunnen leveren. Nu moeten mensen die terug zijn in Nederland bij 5 loketten langs. Dan zakt de moed je wel in de schoenen.'

Tot slot nog een tip. Waar gedetineerden in het buitenland overheen zouden moeten stappen is wantrouwen tegen de reclassering, vindt Bac. 'Soms hebben mensen eerder in een Nederlandse cel gezeten en hebben ze daar slechte ervaringen opgedaan. Maar ik raad iedereen met klem aan over dat vooroordeel heen te stappen. De vrijwilligers van Bureau Buitenland kunnen dingen samen met je voorbereiden en alvast contacten leggen. Allemaal heel, heel erg belangrijk.' ■

‘Nederland lijkt het walhalla, maar dat is het niet als je terugkomt uit het buitenland’

WAT DOET BUREAU BUITENLAND?

Bureau Buitenland van de reclassering ondersteunt elke gedetineerde die daar toestemming voor geeft. De hulp is dus niet verplicht. Alleen als je het reclasseringsformulier invult en terugstuurt komt er iemand langs. Het reclasseringsformulier krijg je van de ambassademedewerker die je opzoekt als je in een buitenlandse gevangenis terechtgekomen bent. Je moet verder in Nederland gewoond hebben voor je detentie en een Nederlands paspoort of een geldige Nederlandse verblijfsvergunning hebben, en na je detentie weer terugkeren naar Nederland. Bureau Buitenland heeft in de meeste landen waar Nederlanders vastzitten vrijwilligers. Bij elkaar opgeteld zo’n driehonderd, verspreid over meer dan 60 landen. De vrijwilligers komen op bezoek en zijn getraind in het helpen van gedetineerden.