การจัดการการเงินเพื่อสวัสดิการชุมชนท้องถิ่นแบบบูรณาการ

การจัดการการเงินเพื่อสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ บรรณาธิการ ฉัตรทิพย ชัยฉกรรจ เจาของลิขสิทธิ์ มูลนิธฮิ นั ส ไซเดล ISBN

978-616-92816-1-0

พิมพครั้งที่ 1

พฤษภาคม 2562

จํานวน

1,335 เลม

ราคา

หามจําหนาย

จัดทําโดย

มูลนิธฮิ นั ส ไซเดล 873,873/1 สุขมุ วิท 49/14 คลองตันเหนือ วัฒนา กทม. 10110

พิมพที่

บริษทั แตมสีตพี มิ พ จํากัด 91 ถ.ทิพยเนตร ต. หายยา อ. เมือง จ. เชียงใหม 50100 โทร. 053-281540

คํา นํา

หนังสือ “การจัดการการเงินเพื่อสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณา การ” เลมนี้ไดรวบรวมความรูและบทเรียนที่ไ ดจากการแลกเปลี่ยนเรี ยนรู ระหว า งชุ ม ชน ท อ งถิ่ น และนั ก วิ ช าการ ภายใต ก ารดํ า เนิ น งานของ 4 โครงการ ไดแก 1. โครงการอบรมเชิงปฏิบัติการในหัวขอ “การจัดการการเงินเพื่อ สวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ” ซึ่งเปนความรวมมือ ระหว า งมู ล นิ ธิ ฮั น ซ ไซเดล และ คณะรั ฐ ศาสตร แ ละ สังคมศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา 2. โครงการการจัดการความรู เรื่อง “การจัดการความรูเพื่อการ สร า งเสริ ม สุ ข ภาวะกลุ ม แรงงานนอกระบบ จั ง หวั ด พะเยา (หลั ก ประกั น ทางสั ง คม)” ซึ่ ง เป น ความร ว มมื อ ระหว า ง สํ า นั ก งานสร า งเสริ ม สุ ข ภาพแห ง ชาติ (สสส.) และ คณะ รัฐศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ ก1

3. โครงการการจัดการความรู เรื่อง “การจัดการความรูเพื่อการ สร า งเสริ ม สุ ข ภาวะกลุ ม แรงงานนอกระบบ จั ง หวั ด พะเยา (ความเปนองคกร)” ซึ่งเปนความรวมมือระหวาง สสส. และ คณะรัฐศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา 4. โครงการวิ จั ย เรื่ อ ง แนวทางการพั ฒ นาการประสานความ รวมมือ (Collaboration) ในการจัดสวัสดิการสังคมในทองถิ่น: กรณี ศึ ก ษา จั ง หวั ด น า นซึ่ ง เป น โครงการวิ จั ย ที่ ไ ด รั บ การ สนั บ สนุ น ทุ น วิ จั ย จากสํ า นั ก งานกองทุ น สนั บ สนุ น การวิ จั ย (สกว.) แมความรูและบทเรียนที่ได จ ากการดํา เนินโครงการขางต น จะมี ปริ ม าณมากและซั บ ซ อ น ทว า หนั ง สื อ เล ม นี้ ไ ด นํ า ความรู แ ละบทเรี ย น ดังกลาวมา “ยอย” หรือแปลงใหเขาใจงาย เพราะหวังวาอยางนอยจะไดชวย เป น สื่ อ ในการเผยแพรค วามรู แ ละบทเรี ยนที่ เ กี่ย วข องไปในวงกวา งและ เหมาะสมกับผูคนหลากหลายกลุม นอกจากนี้ หนังสือเลมนี้นําเสนอกรณีศึกษาจากจังหวัดพะเยาและ จัง หวัดนาน โดยในจังหวัดพะเยาจะเปนกรณีศึกษาการจัดการสวัสดิก าร

ข2 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การเงินโดยชุมชนใน 2 พื้นที่ ไดแก สถาบันการเงินชุมชนตําบลเวียง อําเภอ เชียงคํา และ เครือขายกองทุนสวัสดิการชุมชน อําเภอดอกคําใต ในขณะที่ จัง หวัดนานจะเปนกรณีศึกษาของการจัดการสวัสดิการการเงินที่มี ชุม ชน ทองถิ่นเปนผูประสานความรวมมือเพื่อจัดการสวัสดิการการเงินที่ตอบสนอง ความตองการของประชาชน ทายที่สุดนี้ ผูเขียนขอขอบคุณทุกภาคสวน องคกร และทุ กคนที่มี สวนรวมในการจัดทําหนังสือ หรือเปนสวนหนึ่งของเนื้อหาในหนังสือเลมนี้ โดยเฉพาะมูล นิธิ ฮันซ ไซเดล แห ง สหพั น ธรัฐสาธารณรั ฐเยอรมนี ที่ เ ป น ผูสนับสนุนการจัดพิมพหนังสือเพื่อเปนประโยชนตอสาธารณะ ทุกตัวอักษรที่ บรรจงรอยเรียงในแตละบท ผูเขียนระลึกถึงความรวมมือและความชวยเหลือ ที่ไดรับและซาบซึ้งอยางยิ่ง

ฉัตรทิพย ชัยฉกรรจ และ ดารารัตน คําเปง -----------------------------------

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ ค3

PREFACE This book, entitled “Financial Management for Integrated Community and Local Welfare”, presents lessons and knowledge acquired through exchanges between community leaders, local administrators and academia. The exchanges occurred during which 4 projects were carried out. These projects include: 1. “Financial management for integrated community and local welfare Project” which is a cooperation between Hans Seidel Foundation and School of Political and Social Science (SPSS), University of Phayao 2. “Knowledge management for informal labours’ health promotion in Phayao (social security) Project” which is a cooperation between Thai Health Promotion Foundation and the SPSS

4ง การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

3. “Knowledge management for informal labours’ health promotion in Phayao (Organization) Project” which is a cooperation between Thai Health Promotion Foundation and the SPSS, and, 4. The research project entitled “Approaches for developing collaboration in local welfare provision: the case of Nan province” which is funded by Thailand Research Fund Expectedly, this book deciphers immense and complex insights and elaborates them in a simpler way for wider audience.

It is with high hope that this book could deliver lessons and knowledge on integrated community and local welfare to readers from all walks of life.

Besides, it presents case studies of Nan and Phayao. In Phayao, there are two interesting cases of financial management for community welfare including Tumbon Wiang Financial

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ จ5

Institution, Chiang Kham District, and Community Welfare Network, Dokkhamtai District. In Nan, selected cases illustrate how local authorities and communities collaborate to provide social welfare benefits in response to needs of their people.

Lastly, the authors would like to thank those who contribute either in the above-mentioned projects or the creation of this book. Particularly, we would like to thank Hans Seidel Foundation for financially supporting this publication. With gratitude, we hope that this book could contribute to local and community development.

Chatthip Chaichakan Dararat Khampeng

ฉ6 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สารบั ญ คํานํา

ก

Preface

ง

สารบัญ

ช

สารบัญตาราง

ฎ

สารบัญรูปภาพ

ฑ

1. เกริ่นนํา: การจัดการสวัสดิการการเงินชุมชนทองถิ่นแบบ

1

บูรณาการ 1.1. ความหมายและความสําคัญ

2

1.2. บริบทเชิงหลักการ

4

1.3. โครงการอบรมเชิงปฏิบัติการในหัวขอ “การจัดการ

17

การเงินเพื่อการจัดสวัสดิการชุมชมทองถิ่นแบบบูรณาการ” 1.4. โครงการการจัดการความรู เรื่อง เรื่อง “การจัดการ

27

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ ช7

ความรูเพื่อการสร างเสริ ม สุข ภาวะกลุมแรงงานนอก ระบบจังหวัดพะเยา (หลักประกันทางสังคม)” 1.5. ความรู เรื่อง การจัดการความรูเพื่อการสรางเสริมสุข

38

ภาวะกลุมแรงงานนอกระบบ ฯ จังหวัดพะเยา (หลักประกันทางสังคม) 1.6. โครงการวิจัย เรื่อง แนวทางการพัฒนาการประสาน

49

ความร ว มมื อ (Collaboration) ในการจั ด สวั ส ดิ ก าร สังคมในทองถิ่น: กรณีศึกษา จังหวัดนาน 2. การจัดการสวัสดิการการเงินชุมชนแบบองครวม: กรณีศึกษา 80 สถาบันการจัดการการเงินตําบลเวียง อ.เชียงคํา จ.พะเยา 2.1. บริบททั่วไปและโครงสรางของสถาบันการเงินทุนชุมชน 89 ตําบลเวียง 2.2. การบริหารจัดการของสถาบันการเงินทุนชุมชน ตําบลเวียง

ซ8 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

92

2.3. การจัดสวัสดิการ โดยสถาบันการเงินทุนชุมชน

99

ตําบลเวียง 2.4. ปจจัยความยั่งยืนของสถาบันการจัดการเงินทุนชุมชน

106

ตําบลเวียง อ.เชียงคํา จ.พะเยา 2.5. บทเรียนจากการจัดการฯ 3. การจัดการการเงินชุมชนแบบเครือขาย : กรณีศึกษา

110 113

เครือขายศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน อ.ดอกคําใต จ. พะเยา 3.1. บริบททั่วไป และโครงสราง ศูนยรวมน้าํ ใจธนาคาร-

113

หมูบาน อ.ดอกคําใต จ.พะเยา 3.2. การบริหารจัดการของศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน

117

3.3. การจัดสวัสดิการโดย กรณีศึกษาศูนยรวมน้ําใจธนาคาร 121 หมูบาน ต.ดอกคําใต 3.4. ปจจัยความยั่งยืนของศูนยรวมน้ําใจฯ

136

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ ฌ 9

3.5. บทเรียนจากการจัดการฯ 4. การจัดการการเงินเพื่อสรางหลักประกันทางสังคมของ

137 140

แรงงานนอกระบบ : สังเคราะหบทเรียนจาก 2 กรณีศึกษาใน จังหวัดพะเยา 4.1. ความเหมือนและแตกตางระหวางสองกรณีศึกษา

142

4.2. การถอดบทเรียนทางเลือก “การเก็บเงิน” เพื่อสราง

146

สวัสดิการ ?

4.3. การถอดบทเรียนการ “จายเงิน” เพื่อสรางสวัสดิการ

148

โดยการบูรณาการเงิน 4.4. ขอควรรูวาดวย “การจัดการการเงิน” เพื่อ “การจัด

151

สวัสดิการ” 5. ความรวมมือในการจัดการสวัสดิการการเงินในชุมชน

154

ทองถิ่นกรณีศึกษา จังหวัดนาน 5.1. กรอบนโยบายและแนวปฏิบัติในการจัดสวัสดิการ ทองถิ่นในจังหวัดนาน

ญ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 10

155

5.2. ความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่นในจังหวัดนาน

157

5.3. แนวทางการพัฒนาความรวมมือในการจัดสวัสดิการ

163

ทองถิ่น 5.4. ขอเสนอแนะเชิงนโยบาย

165

5.5. บทเรียนจากนาน: ความรวมมือในการจัดสวัสดิการ

168

ชุมชนทองถิ่น สรุปสงทาย

176

รายการอางอิง

180

ภาคผนวก

192

ภาคผนวก 1: Summary report of Workshop on

193

“Financial Management for Integrative Local and Community Welfare Provision” ภาคผนวก 2 : สรุปสาระสําคัญ Workshop ผูนําแรงงาน

201

นอกระบบ จ.พะเยา

ฎ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 11

สารบั ญ ตาราง ตารางที่ 1.1 ประเภทของกิจกรรมการประสานความรวมมือของ

9

อะกรานอฟและแมกไกวร ตารางที่ 1.2 ประเภทของกิจกรรมการประสานความรวมมือของอะ 61 กรานอฟและแมกไกวร ตารางที่ 2.1 รายการเก็บเงินสถาบันการเงินทุนชุมชนฯ

95

ตารางที่ 2.2 การเชื่อมโยงสวัสดิการกับภาคีเครือขายของสถาบัน

97

การเงินทุนชุมชนฯ ตารางที่ 2.3 เปรียบเทียบสิทธิประโยชนที่พึงไดของพลเมืองไทยและ 99 กรณีของสมาชิกสถาบันการเงินทุนชุมชนฯ ตารางที่ 2.4 ขั้นตอนการจายเงินสมทบใหสมาชิกสถาบันการ

103

จัดการการเงินทุนชุมชน ต. เวียง เขารวมกับสมาชิก กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลเวียง ตารางที่ 3.1. เปรียบเทียบกองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปนและ 124 ตําบลคือเวียง

ฏ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 12

ตารางที่ 3.2 หนาที่ดําเนินงานของคณะกรรมการกองทุนฯ ตําบล

131

บานปน ตารางที่ 3.3 เปรียบเทียบสิทธิประโยชนที่พึงไดของพลเมืองไทย

135

และธนาคารหมูบาน ตารางที่ 5.1 แนวทางและเงื่อนไขในการพัฒนาการประสานความ รวมมือ

163

ฐ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 13

สารบั ญ ภาพ

ภาพที่ 1.1 ผูเขารวมโครงการ “การจัดการการเงินเพื่อ

22

สวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ” ณ โรงแรม เกทเวย จังหวัดพะเยา วันที่ 12-14 กุมภาพันธ พ.ศ. 2562 ภาพที่ 1.2 บรรยากาศการเปดโครงการ โดย รศ.พรรณยุพา

24

นพรัก คณบดีคณะรัฐศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา ภาพที่ 1.3 ดําเนินรายการโดย ดร.ฉัตรทิพย ชัยฉกรรจ

24

ภาพที่ 1.4 เวทีเสวนาและแลกเปลี่ยนเรียนรู เรื่อง “การจัด

25

สวัสดิการสังคมแบบบูรณาการ: ทางเลือกหรือ ทางรอดของชุมชนทองถิ่น?” ภาพที่ 1.5 กิจกรรมและผลงานของผูเขารวมโครงการ

ฑ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 14

26

ภาพที่ 1.6 ความเชื่อมโยงระหวางแนวคิดหลักกับสถานการของ

68

การนําสงสวัสดิการภายในทองถิ่น ภาพที่ 1.7 การประสานความรวมมือในการนําสงสวัสดิก ารใน

69

ทองถิ่นเชิงทฤษฎี ภาพที่ 1.8 แสดงการรับฟงขอมูลเรื่องเลาจากผูที่เกี่ยวของ

76

ภาพที่ 2.1 การถอดบทเรียนกับคณะกรรมการสถาบันการ

91

เงินทุนชุมชนตําบลเวียง ภาพที่ 3.1 เครือขายศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน 4 ตําบล

116

ภาพที่ 3.2 การจัดการการเงินแบบบูรณาการของศูนยรวมน้ําใจ

133

ภาพที่ 5.1 การนํานโยบายสวัสดิการสังคมไปปฏิบัติในการจัด

156

สวัสดิการทองถิ่น ภาพที่ 5.2 การดําเนินงานเทศบาลเมืองนาน

160

ภาพที่ 5.3 อํานาจระหวางตัวแสดงตาง ๆ ภายในทองถิ่นตามมา

162

ฒ การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 15

16 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1. เกริ่ น นํา : การจั ด การสวั ส ดิ ก ารการเงิ น ชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบบู ร ณาการ

“การจัดสวัสดิการชุมชนท้องถิน เพือความมันคงทางสังคมในงานชินนีมุ่งสร้างกรอบ คิดสําหรับการผสานสวัสดิการสังคมรูปแบบต่าง ๆ ทีมีการนําส่งอยู่ในพืนทีของท้องถินเข้าไว้ดว้ ยกัน ภายใต้หลักการว่าด้วยความมันคงทางสังคม”

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 1

สวัสดิการการเงิน หรือ สวัสดิการในรูปแบบของตัวเงิน เกิดขึ้นทั่ว ทุกหัวระแหงทั้งในและตางประเทศ ยกตัวอยางเชน สวัสดิการเบี้ยยั งชีพใน ประเทศไทย กองทุนยูนุสในบังคลาเทศ กองทุนสวัสดิการชุมชนในประเทศ ไทย เปนตน ซึ่งสวัสดิการในรูปแบบของตัวเงินเหลานี้มีวิธีการบริหารจัดการ แตกต า งกั น ออกไป เช น รั ฐ บาลกลางเป น ผู กํ า หนดนโยบายและจ า ย สวัสดิการ ทองถิ่นเปนผูจายสวัสดิการ หรือ ชุมชนเปนผูจัดการสวัสดิการ การเงินดวยตัวเอง เปนตน 1.1

ความหมายและความสํา คั ญ การจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นเพื่อความมั่นคงทางสังคมในหนังสือ

เลมนี้อยูภายใตกรอบคิดการผสานสวัสดิการสังคมรูปแบบตาง ๆ ที่มีการ นําสงอยูในพื้นที่ของชุมชนและทองถิ่นเขาไวดวยกัน บนฐานของหลักการวา ดวยความมั่นคงทางสังคม และอยูบนความเชื่อที่วาการจัดสวัสดิการชุมชน ท อ งถิ่ น มั ก จะทํ า ให เ กิ ด ความหลากหลายของการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คม ภายในประเทศได (Trydegard และ Thorslund, 2001; 2012) โดยมองวา สวัสดิการสัง คมมั ก จะเปน ระบบที่กํ า หนดโครงสร างการจั ด สวั ส ดิ ก ารใน

2 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ระดับชาติ แตการนํานโยบายไปปฏิบัติเปนความรับผิดชอบของหนวยงาน ระดับชุมชนทองถิ่น (Kröger, 1997) นอกจากนี้ กระบวนการพั ฒ นาสวั ส ดิ ก ารในชุ ม ชนท อ งถิ่ น ใน ประเทศไทยมีลักษณะที่นโยบายของรัฐไดสรางโอกาสใหมใหกับองคกรภาค ประชาสัง คม สวนภูมิภาค และองคกรภาครัฐระดับทองถิ่นรว มกันนํา ส ง สวัสดิการสังคม ซึ่งสอดคลองกับแนวคิดของ Kazepov (2010) ที่มองวา การพัฒนาสวัสดิการชุมชนทองถิ่นควรมีลักษณะของกระบวนการคูขนาน โดยสองกระบวนการนี้ประกอบดวย กระบวนการแรกที่เสริมอํานาจใหกับ หนวยยอยของนโยบายสังคม ซึ่งมักปรากฏในรูปแบบของกรอบนโยบายที่ เอื้อตอการพัฒนาสวัสดิการชุมชนทองถิ่น และกระบวนการคูขนานซึ่ง เปด โอกาสใหองคกรภาคประชาสังคม สวนภูมิภาค และองคกรสวนปกครอง ทองถิ่น (อปท.) ไดเขามารวมในการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่น ซึ่งผลใหการ จัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นของไทยมีตัวแสดงในการจัดสวัสดิการสัง คมที่ หลากหลายในทายที่สุด

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 3

1.2

บริ บ ทเชิ ง หลั ก การ หนังสือเลมนี้อาศัยแนวคิดหลัก 3 แนวคิดในการอธิบายสถานการณ

การจัดสวัสดิการการเงินในชุม ชนทองถิ่น อันไดแก แนวคิดการกระจาย อํานาจ (decentralization) แนวคิดการจัดการการประสานความรวมมือ สาธารณะ (collaborative public management) และแนวคิ ด การจั ด สวัสดิการสังคม 1.2.1. การกระจายอํา นาจ (DECENTRALISATION) คําวา “การกระจายอํานาจ” นั้นมักจะมีลักษณะกํากวมและอธิบาย ได ย าก (Dubois & Fattore, 2009) ทว า เราอาจนิ ย ามความหมายของ การกระจายอํานาจไดวาเปนกระบวนการที่มีพลวัตวาดวยการเคลื่อนย าย ของอํานาจจากรัฐบาลระดับชาติไปสูรัฐบาลหรือองคการที่อยูในระดับต่ํากวา ชาติ (Conyers, 1983) และในการทําความเขาใจการกระจายอํานาจ เรา จํ า เป น ที่ จ ะต อ งมีก ารกํา หนดขอบเขตของการศึ ก ษาใหชั ด เจนเพื่ อไมให การศึกษานั้น ๆ วัดประเภทและระดับของการกระจายอํ านาจแบบผิ ด ๆ (Dubois & Fattore, 2009)

4 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ในภาพกวางวาดวยการศึกษาการกระจายอํานาจในประเทศไทย มีงานศึกษาที่โดดเดนในเชิงการศึกษาการกระจายอํานาจในภารกิจเฉพาะ ดานของทองถิ่น เชน ดานการคลัง (จรัส สุวรรณมาลา, 2553; สกนธ วรัญู วัฒนา, 2556; ดิเรก ปทมสิริวัฒน, 2557) ดานการศึกษา (สุวิมล วองวาณิช และคณะ, 2555; อุทัย บุญประเสิรฐ, 2549) เปนตน อยางไรก็ดี งานศึกษา ที่มุงเนนเฉพาะดานการกระจายอํานาจจากรัฐบาลกลางสูชุมชนทองถิ่นใน การจัดสวัสดิการสังคมดูจะมีอยูอยางจํากัด นอกจากนี้ ถึงแมจะมีงานศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการกระจายอํานาจใน ภาพรวม เชน งานของ วีระศักดิ์ เครือเทพ (2550) และ วีระศักดิ์ เครือเทพ และคณะ (2558) ที่รวมเอาเรื่องการจัดสวัสดิการสังคมไวดวยนั้นงานเหลานี้ กลับกลาวถึง การกระจายอํ านาจด านสวั ส ดิก ารสัง คมจากรั ฐ บาลกลางสู องคกรตาง ๆ ที่กลาวมาขางตนไวนอยมาก ดังนั้น ผูเขียนหวั งเปนอยางยิ่งวาหนัง สือเลมนี้จะเปนสวนหนึ่งใน การตอยอดองคความรูเกี่ยวกับการกระจายอํานาจดานสวัสดิการสังคมสู ชุมชนทองถิ่นได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 5

1.2.2. การจั ด การการประสานความร ว มมื อ สาธารณะ (COLLABORATIVE PUBLIC MANAGEMENT) กรอบแนวคิดวาดวยการจัดการการประสานความรวมมือสาธารณะ (collaborative public management) ที่ นํ า มาใช ใ นหนั ง สื อ เล ม นี้ คื อ กรอบแนวคิดของ อะกรานอฟและแมกไกวร (Agranoff & McGuire, 2003) ซึ่ ง ทั้ ง คู ไ ด ใ ห คํ า นิ ย ามของการจั ด การการประสานความร ว มมื อ ไว ว า หมายถึ ง “กระบวนการในการอํ า นวยการและปฏิ บั ติ ก ารท า มกลาง หนวยงานที่หลากหลาย เพื่อแกปญหาที่ไมสามารถจะถูกแกไขหรือแกไขได โดยงายดวยองคการเดียวโดด ๆ” (Agranoff & McGuire, 2003, หนา 4) ทั้งนี้ แนวคิดนี้ของอะกรานอฟและแมกไกวรมีจุดเนนอยูที่ผูจัดการสาธารณะ (public manager) และนวัตกรรมที่เกิดขึ้น ดัง นั้น กรอบแนวคิดนี้จึงเปน กรอบสํ า หรั บ การวิเ คราะห กลไกการตั ด สิ น ใจเพื่อ ประสานความรวมมือ ระหวางกันขององคการตาง ๆ อันไดแก องคกรปกครองสวนทองถิ่น (อบต. หรือ เทศบาล) ราชการสวนภูมิภาค และคณะกรรมการกองทุนสวัสดิการ ชุมชน ในการจัดสวัสดิการในทองถิ่น

6 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

นอกจากนี้ “การประสานความรวมมือ (Collaboration)” หมายถึง “ความสัมพันธ อยางมีจุดมุงหมายที่ไ ดรับการออกแบบเพื่อแกปญหาหนึ่ง ดวยการสรางสรรค(creating) หรือคนพบ (discovering) ทางออกภายใต ชุดของขอจํากัดตาง ๆ1” (Agranoff & McGuire, 2003, หนา 4) ยิ่งไปกวา นั้น ยังหมายรวมไปถึงกระบวนการที่เกี่ ยวของกับ “ตัวแสดงที่เปนอิ สระ” (Thomson & Perry, 2006) “การพึ่งพาซึ่งกันและกัน” (Gray, 1989) “การ สร า งสรรค ”(Gray, 1989; McGuire, 2006; Thomson & Perry, 2006) และ “การรวมตัดสินใจ” (Gray, 1989; Thomson & Perry, 2006) ดังนั้น หนังสือเลมนี้จึงนิยามความหมายของการประสานความรวมมือวาหมายถึง กระบวนที่ตัวแสดงตาง ๆ ตัดสินใจรวมกันในการที่จะสรางสรรคห รื อ ไม สรางสรรคกิจกรรมที่มีการพึ่งพาอาศัยกัน ภายใตชุดของขอจํากัด ตาง ๆ นั่นเอง การทําความเขาใจการประสานความรวมมือสามารถกระทําไดในมิติ แบบเส น ตรง (linear dimension) หรื อ แบบพหุ มิ ติ (multi-dimension) 1 แปลจาก ‘a purposive relationship designed to solve a problem by creating or

discovering a solution within a given set of constraints’ ใน Agranoff & McGuire (2003, หนา 4)

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 7

ทั้ ง นี้ ในมิ ติ แ บบเส น ตรง อะกรานอฟและแมกไกวร (2009, หน า 23) ได นํ า เสนอกรอบการวิ เ คราะห เ อาไว ใ น 2 มิ ติ ด ว ยกั น คื อ แนวตั้ ง และ แนวนอน (ดู ตารางที่ 1.1) โดยแนวตั้งประกอบดวย การกําหนดนโยบาย แ ล ะ แ ผ น ยุ ท ธ ศ า ส ต ร (policymaking and strategy-making: PM) การแลกเปลี่ยนทรัพยากร (resource exchange: RE) และการรวมโครงการ (project based: PB) และแนวนอนประกอบด ว ย การแสวงหาข อ มู ล (information seeking: IS) และการแสวงการปรั บ เปลี่ ย น (adjustment seeking: AS)

8 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 9

แนวนอน

มิติเชิงเสนตรง

กิจกรรม

x การแสวงหาความชวยเหลือทางเทคนิค

x การแสวงหาแนวทางทั่วไปของแผนงาน/ โครงการ/ กิจกรรม

x การแสวงหาการตีความมาตรฐานและกฎตาง ๆ

x การแสวงหาทุนใหกับแผนงาน/ โครงการ/ กิจกรรม

(adjustment seeking: AS)

x การเรียกรองการเปลี่ยนแปลงในนโยบายที่เปนทางการ

x การผอนปรนเชิงสถาบัน

ก า ร แ ส ว ง ห า ก า ร ป รั บ เ ป ลี่ ย น x การผอนปรนระเบียบ ความยืดหยุน หรือการยกเวนระเบียบ

seeking: IS)

การแสวงหาข อ มู ล (information x การแสวงหาขอมูลทั่วไปของแผนงาน/ โครงการ/ กิจกรรม

ประเภทของกิจกรรม

ตารางที่ 1.1 ประเภทของกิจกรรมการประสานความรวมมือของ อะกรานอฟและแมกไกวร

10 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

แนวตั้ง

มิติเชิงเสนตรง

x การเรียกรองดุลยพินิจใหกับการดําเนินงานโครงการ

ลักษณะตนแบบ

x การเรี ยกร อ งความข องเกี่ ยวกั บ แผนงาน/ โครงการ/ กิ จ กรรมที่ มี

ดําเนินการอยู

x การแสวงหาทุ นใหม ๆ ให กั บ แผนงาน/ โ ครงการ/ กิ จ กรรมที่ กํ า ลัง

กิจกรรม

strategy-making: PM)

x การรวมเขาดวยกันของแรงผลักดันดานนโยบาย

x การไดเปนสวนหนึ่งในการกําหนดนโยบายการกําหนดกลยุทธรวมกัน

ยุ ท ธ ศ า ส ต ร (policymaking and x การไดเปนสวนหนึ่งของความรวมมือแบบหุนสวนอยางเปนทางการ

ก า ร กํ า ห น ด น โ ย บ า ย แ ล ะ แ ผ น x การไดรับความชวยเหลือในการกําหนดนโยบาย

ประเภทของกิจกรรม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 11

กิจกรรม

x การทําสัญญาเพื่อการวางแผนและการนําไปปฏิบัติ

x การใชแรงจูงใจดานการเงินและการคลังรวมกัน

PB)

การแสวงหาความชวยเหลือทางเทคนิค

กิจกรรม

การร ว มโครงการ (project based: x การสรางความรวมมือแบบหุนสวนในการดําเนินแผนงาน/ โครงการ/

exchange: RE)

การแลกเปลี่ยนทรัพยากร (resource x การมองหาทรัพยากรทางการเงินและการคลัง

ประเภทของกิจกรรม

ที่มา: แปลจาก Chaichakan (2014, หนา (179)

มิติเชิงเสนตรง

ในมุ ม มองเชิ ง พหุ มิ ติ ทอมสั น และเพอร รี่ (Thomson & Perry, 2006) มองว า เราสามารถมองการประสานความร ว มได ใ นลั ก ษณะ กระบวนการแบบวนซ้ํา (iterative and cyclical) และเสนอการพิจารณา กระบวนการประสานความรวมมื อ ในห ามิ ติ ดว ยกั น ได แ ก การปกครอง การบริหาร ความรวมมือ ปทัสถาน และอิสรภาพขององคการ เมื่อพิจารณาทั้งสองมุมมอง จึงสรุปไดวา การประสานความรวมมือ นั้นมีลักษณะเปนวงจรและสามารถเกิดขึ้นซ้ําแลวซ้ําเลา ทวา ในการแสวงหา แนวทางในการประสานความรวมมือระหวางท องถิ่น ภูมิภาค และชุมชน ในการจัดสวัสดิการสังคมนั้น สามารถนํากรอบการวิเคราะหหากิจกรรมการ ประสานความรวมมือของอะกรานอฟและแมกไกวร (IS, AS, PM, RE, PB) มาใชเปนแนวทางหลักเพื่ อวิเ คราะหแ ละคนหาความเปนไปไดในการจั ด สวัสดิการสังคมในชุมชนทองถิ่นแบบประสานความรวมมือ

12 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.2.3. การจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คม (SOCIAL WELFARE PROVISION) สวัสดิการสังคม เปนเรื่องที่สามารถถูกตีความไดหลากหลายภายใต มุมมองที่แตกตางกันไป (Gough, 2002) เชน ฟตซแพทริก (Fitzpatrick, 2001) สรุปไววา การพิจารณาสวัสดิการสังคมสามารถมองไดจาก 6 มุมมอง ดวยกัน ไดแกสวัสดิการในฐานะความสุข (happiness) สวัสดิการในฐานะ ค ว า ม มั่ น ค ง (security) ส วั ส ดิ ก า ร ใ น ลั ก ษ ณ ะ ข อง ค ว า ม ชื่ น ชอ บ (preferences) สวัสดิการในลักษณะของความตองการ (needs) สวัสดิการ ในลั ก ษณะของการละทิ้ ง (desert) และสวั ส ดิ ก ารในเชิ ง เปรี ย บเที ย บ (relative comparisons) เมื่ อ มองให ง า ยขึ้ น สวั ส ดิ ก ารสั ง คมอาจมี นั ย ยะได ส องประการ (สุรพล ปธานวนิช, 2547) นัยยะแรก คือ “สภาวะการเปนอยูที่ดีหรือสวัสดิภาพ” และนัยยะที่สอง คือ “สวัสดิการในระบบสงเคราะหท่คี าใชจายจัดสรร จากภาษีไมใชจากเงินสมทบและผูรับตองผานการทดสอบความยากจน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 13

หนังสือเลมนี้พิจารณาสวัสดิการสังคมในลักษณะของการตอบสนอง ความตองการในสังคมเพื่อความเปนอยูที่ดีของประชาชน โดยมิไดจํากัดอยู เพียงรูปแบบใดรูป แบบหนึ่ง ของสวั ส ดิการสัง คม เชน ประกันสัง คมหรื อ สังคมสงเคราะห หรือชนิดใดชนิดหนึ่งเทานั้น ตรงกันขาม หนังสือเลมนี้มอง สวัสดิการสังคมที่เปนตัวเงินในภาพรวม และมุงแสวงหาแนวทางในการจัด สวัสดิการสังคมที่เปนตัวเงินที่จะเปนประโยชนสูงสุดแกประชาชนในทองถิ่น การจัดสวัสดิการสังคม (social welfare provision หรือ welfare administration) มีจุดมุงหมายสําคัญอยางปฏิเสธไมไดก็คื อ ประสิทธิภาพ (efficiency) และความเท า เที ย ม (equity) (Barr, 1989; Brown, 1977; Clarke, Cochrane, & McLaughlin, 1994; สุรพล ปธานวนิช, 2547) โดย ทั้งสองหลักการมีความหมายที่สลับซับซอนเทา ๆ กัน กลาวคือ ในขณะที่ ประสิทธิภาพมีความหมายรวมไปถึงเรื่องของประสิทธิ ผลและผลกระทบ ตาง ๆ ที่เกิดขึ้น ความเทาเทียมนั้นก็มีความหมายรวมถึงความเสมอภาค (equality) และความยุติธรรมทางสังคม (social justice) การศึกษาระบบสวัสดิการสังคมในประเทศไทยมีการดําเนินการมา อยางตอเนื่อง ซึ่งยากตอการสรุปเพื่อแยกประเภทใหครบถวน แตอาจกลาว

14 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ไดวามีกลุมหลักๆ เชน กลุมศึกษาสวัสดิการแรงงาน กลุมศึกษาสวัสดิการคน ชายขอบ กลุมศึกษาสวัสดิการที่จัดเตรียมโดยรัฐ เปนตน อยางไรก็ดี งานวิจัยของ ณรงค เพ็ชรประเสิรฐ ซึ่งเปนชุดโครงการ วาดวยการพัฒนาระบบสวัสดิการสังคมในประเทศไทย ดูจะเปนหนึ่งในงาน ที่มีความครอบคลุมและลึกซึ้งมากที่สุดงานหนึ่งในประเทศไทย และงานของ ประภาส ปนตบแตง และคณะ (2546) ซึ่งเปนสวนหนึ่งของการวิจัยในชุด โครงการนี้ ไดทําการศึกษาระบบสวัสดิการสังคมของคนดอยโอกาสและสรุป การจัดสวัสดิการสังคมในทองถิ่นเอาไวอยางนาสนใจ โดยไดสรุปเอาไววา สวัสดิการในทองถิ่นประกอบดวยสวัสดิการ 2 รูปแบบหลัก ไดแก สวัสดิการ ชุมชน และสวัสดิการภาครัฐ ในสวนของสวัสดิการชุมชน ประภาส ปนตบแตง และคณะ (2546) ไดพิจารณาวาเปนรูปแบบของสวัสดิการที่อยูบนสามฐานหลัก คือ ทรัพยากร วัฒนธรรม และงานพัฒนา ซึ่งมีรูปแบบของสวัสดิ การชุมชนที่หลากหลาย เชน การจัดระบบการใชประโยชนจากทรัพยากรโดยรอบ การเกื้อกูลภายใน ชุมชนผานเครือญาติ ระบบอุปถัมภ หรือศาสนา การจัดกลุมออมทรั พ ย การจัดกลุมกองทุนพัฒนาอาชีพ การพัฒนากลุมธุรกิจชุมชน เปนตน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 15

ในสวนของสวัสดิการภาครัฐ ประภาส ปนตบแตง และคณะ (2546) ไดสรุปวา สวัสดิการภาครัฐมี 2 ระบบ คือ ระบบสวัสดิการของรัฐสวนกลาง สวั ส ดิ ก ารการศึ ก ษาและสุ ข ภาพ เช น การสนั บ สนุ น กองทุ น แก ชุ ม ชน การสนั บ สนุ น กองทุ น เพื่ อ การพั ฒ นาอาชี พ การสงเคราะห ค นชราและ คนพิการ เปนตน และระบบสวัสดิการของรัฐทองถิ่นซึ่ งมาจากเทศบาลและ องคการบริหารสวนตําบล เชน การใหทุนการศึกษา กองทุนอาชีพ เปนตน 1.2.4. คํา สํา คั ญ และความหมาย สวัสดิการสังคม หมายถึง การตอบสนองความตองการในสังคมเพื่อ ความเปนอยูที่ดีของประชาชนซึ่งมีไ ดหลายรูปแบบ ประกันสัง คม สัง คม สงเคราะห การบริการแบบถวนหนา ประเภท เงิน สิ่งของ บริการ การดูแล และชนิด เชน สวัสดิการเพื่อผูพิการ ผูสูงอายุ การเจ็บปวยเปนตน สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนท อ งถิ่ น (community and local welfare) หมายถึง สวัสดิการสังคมที่มีการบริหารจัดการและนําสงอยูภายในเขตพื้นที่ ระดั บ ชุ ม ชนและท อ งถิ่ นที่ เ ล็ ก กวา จั ง หวั ด เช น ตํ า บล เมื อ ง เป น ต น ซึ่ ง

16 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สวัสดิการลักษณะนี้จะอยูในลักษณะของการประสานความรวมมือระหวาง ชุมชนและทองถิ่นในการจัดสวัสดิการสังคมใหกับคนในพื้นที่ การประสานความร ว มมื อ หมายถึ ง กระบวนที่ ตั วแสดงตา ง ๆ ตัดสินใจรวมกันในการที่จะสรางสรรคหรือไมสรางสรรคกิจกรรมที่ มี ก าร พึ่งพาอาศัยกัน ภายใตชุดของขอจํากัดตาง ๆ 1.3

โครงการอบรมเชิ ง ปฏิ บั ติ ก ารในหั ว ข อ “การจั ด การ การเงิ น เพื่ อ การจั ด สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชมท อ งถิ่ น แบบบู ร ณา การ”

“การจัดสวัสดิการเปนวาระแหงชาติที่อยูในความสนใจของทุกภาค สวน โดยรัฐบาลไทยไดดําเนินนโยบายที่เกี่ยวของมาอยางตอเนื่อง อยางไรก็ตามการจัดสวัสดิการโดยภาครัฐเพียงฝายเดียว ไม สามารถแกไขปญหาและตอบสนองความตองการของประชาชนที่ หลากหลายได ”

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 17

1.3.1. หลั ก การและเหตุ ผ ล การจัดสวัสดิการเปนวาระแหงชาติที่อยูในความสนใจของทุกภาค สวน โดยรัฐบาลไทยไดดําเนินนโยบายที่เกี่ยวของมาอยางตอเนื่อง อยางไรก็ ตาม การจัดสวัสดิการโดยภาครัฐเพียงฝายเดียวไมสามารถแกไขปญหาและ ตอบสนองความตองการของประชาชนที่หลากหลายได จึง นํามาซึ่ง ความ ร ว มมื อ ระหว า งหลายภาคส วนในการดํ า เนิ น งานเพื่ อจั ด สวั ส ดิ การใหแก ประชาชนในระดับชุมชนทองถิ่น และแนวทางในการจัดสวัสดิการเชนนี้เรียก ไดวาเปน “การจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ” ที่ผสานศักยภาพ และทรัพยากรของภาคสวนที่หลากหลายไวดวยกัน เช น เดี ย วกั น กั บ การจั ด การการเงิ น ในชุ ม ชนท อ งถิ่ น เป น เรื่ อ งที่ ดําเนินมาอยางยาวนานในประเทศไทย ดังจะเห็นไดจากกองทุนจํานวนมาก ที่พบเจอไดในชุมชนและทองถิ่น ยกตัวอยางเชนกองทุนประเภทที่ชุมชนเปน ผู จั ด ตั้ ง และจั ด การ กองทุ น ที่ รั ฐ บาลตั้ง และชุ มชนจั ด การ หรื อ กองทุนที่ สนับสนุนการดําเนินงานโดยองคกรปกครองสวนทองถิ่นและใหชุมชนจัดการ เปนตน สถานการณหนึ่งที่พบเห็นไดเปนวงกวางคือ การจัดการการเงินใน ชุ ม ชนท อ งถิ่ น หลายแหงหั น มาให ค วามสํ า คั ญ กับ การจั ดสวั ส ดิ การใหกับ

18 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สมาชิ ก ของตน และหลายกองทุ น ประสบความสํ า เร็ จ ในการร ว มมือกับ ภาคสวนอื่นในการจัดสวัสดิการใหกับสมาชิก หน ว ยศึ ก ษาและพั ฒ นานวั ต กรรมท อ งถิ่ น คณะรั ฐ ศาสตร แ ละ สัง คมศาสตร และมูลนิธิฮันซ ไซเดล แหง สหพันธสาธารณรัฐเยอรมนี ได เล็งเห็นความสําคัญของทักษะและประสบการณที่เกี่ยวของกับการจัด การ การเงินเพื่อการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ จึงนําผลการถอด บทเรี ย นว า ด ว ยการจั ด การการเงิน เพื่อ สร า งหลั ก ประกัน ทางสั ง คมและ ผลงานวิ จั ย ที่ เ กี่ ย วข อ ง มาออกแบบโครงการการอบรมเชิ ง ปฏิ บั ติ การ (Workshop on Financial Management for Integrative Local and Community Welfare Provision) ครั้ ง นี้ โดยวั ต ถุ ป ระสงค ห ลั ก ของ โครงการฯ คือ เพื่อสรางเสริมทักษะการจัดการการเงินเพื่อจัดสวัสดิการ ชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการใหแกบุคลากรทองถิ่น ผูนําชุมชน และผูที่สนใจ ผานกิจกรรมและกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางผูเขารวม อันจะ นํามาซึ่งประสบการณและมุมมองที่หลากหลายสําหรับนํากลับไปประยุกตใช ในพื้นที่ของตน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 19

1.3.2. วั ต ถุ ป ระสงค 1) เพื่อพัฒนาศักยภาพของบุคลากรในทองถิ่นและชุมชน ในดาน การจัดการการเงินเพื่อสรางเสริมสวัสดิการชุมชนทองถิ่ นแบบ บูรณาการ 2) เพื่ อ สร า งเสริ ม การแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู เ กี่ ย วกั บ การจั ด การ การเงินเพื่อการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 1.3.3. กิ จ กรรม 1) เวทีการเสวนาและแลกเปลี่ยนเรียนรูเกี่ยวกับการจัดสวัสดิการ ชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 2) กิจกรรมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่น แบบบูรณาการ 3) เวที ก ารเสวนาและแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู เ กี่ ย วกั บ การจั ด การ การเงินเพื่อจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 4) กิจกรรมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดการการเงิน ฯ

20 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.3.4. กลุ ม เป า หมาย ผูเขารวมจํ านวน 30 คน ซึ่งมาจากองคกรปกครองสวนท อ งถิ่ น ภาคเอกชน และชุมชน ในพื้นที่ 3 จังหวัด ไดแก พะเยา แพร นาน (จังหวัด ละประมาณ 10 คน) 1.3.5. ประโยชน ที่ ค าดว า จะได รั บ 1) ผูเขารวมไดเรียนรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับทักษะและประสบการณใน การจัดการการเงินเพื่อจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณา การ 2) ผูเขารวมสามารถประยุกตใชทักษะและประสบการณในการ สรางเสริมสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการในพื้นที่ของ ตนเองได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 21

1.3.6. สรุ ป โครงการ

ภาพที่ 1.1 ผูเขารวมโครงการ “การจัดการการเงินเพื่อสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ” ณ โรงแรมเกทเวย จังหวัดพะเยา วันที่ 12-14 กุมภาพันธ พ.ศ. 2562

22 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

จากการจั ด โครงการ “การจั ด การการเงิน เพื่ อการจั ด สวัสดิการ ชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบู ร ณาการ” (Workshop on Financial Management for Integrative Local and Community Welfare Provision) ในระหวาง วันที่ 14 -15 กุมภาพันธ พ.ศ. 2562 ณ โรงแรมเกทเวย จังหวัดพะเยา มี จํานวนผูเขารวมทั้งสิ้น 34 คน จาก 3 จังหวัด คือ นาน พะเยา และ แพร โดยเป น เจ า หน า ที่ ขององค กรปกครองส ว นท อ งถิ่ น ซึ่ ง เป น ผู ดู แ ลการจัด สวัสดิการของในแตละหนวยงาน โดยมีการแลกเปลี่ยนประสบการณการ ดําเนินงานในการจัดสวัสดิการของทองถิ่น และการถอดบทเรียนจากทองถิ่น ตนแบบในการจัดสวัสดิการชุมชน ไดแก เทศบาลเมืองนาน จัง หวัดนาน องค ก ารบริ ห ารส ว นตํ า บลน้ํ า เกี๋ ย น อํ า เภอภู เ พี ย ง จั ง หวั ด น า น สถาบั น การเงิ น ทุ น ชุ ม ชน ตํ า บลเวี ย ง จั ง หวั ด พะเยา และ ธนาคารหมู บ า น อําเภอดอกคําใต จังหวัดพะเยา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 23

1.3.7. รู ป ภาพกิ จ กรรม

ภาพที่ 1.2 บรรยากาศการเปดโครงการ โดย รศ.พรรณยุพา นพรัก คณบดีคณะรัฐศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา

ภาพที่ 1.3 ดําเนินรายการโดย ดร.ฉัตรทิพย ชัยฉกรรจ

24 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภาพ 1.4: เวทีเสวนาและแลกเปลี่ยนเรียนรูเรื่อง “การจัดสวัสดิการ สังคมแบบบูรณาการ: ทางเลือกหรือทางรอดของชุมชนทองถิ่น?” รวมเสวนาโดย นางบัวผา แกวมงคล ผูอํานวยการกองสาธารณสุข และสิ่งแวดลอม เทศบาลเมืองนาน, นายสมชาย สิทธิกา ประธานสภาองคการบริหารสวนตําบลน้ําเกี๋ยน จังหวัดนาน ดําเนินรายการโดย นางสาวดารารัตน คําเปง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 25

ภาพที่ 1.5 กิจกรรมและผลงานของผูเขารวมโครงการ

26 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.4

โครงการการจั ด การความรู เรื่ อ ง เรื่ อ ง “การจั ด การ ความรู เ พื่ อ การสร า งเสริ ม สุ ข ภาวะกลุ ม แรงงานนอกระบบ จั ง หวั ด พะเยา (หลั ก ประกั น ทางสั ง คม)”

“องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) ไดเริ่มให ความสําคัญกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงาน นอกระบบ ภายใตคําขวัญ “งานที่มีคุณคา”

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 27

1.4.1. หลั ก การและเหตุ ผ ล การจั ด รู ป แบบ “ความเป น องคกร” ของแรงงานนอกระบบ จะสามารถนํ า ไปสู ก ารจั ด การ ความสัมพันธกับกลไกตาง ๆ ทั้ง

“ศูนยประสานงาน เครื อ ข า ยแรงงาน นอกระบบ จังหวัด พะเยา เปนอีกหนึ่ง ตัวอยางการเรียนรู ที่ มี ค วามกา วหน า ในการขั บ เคลื่ อ น งานดานการพัฒนา คุณภาพชีวิต”

ภาครั ฐ ภาคประชาสั ง คม และ การจัดการกลไกภายในองคกรอัน จะไปสู ค วามยั่ ง ยื น ได อย า งไรก็ ตามที่ผานมาการจัดการรูป แบบ ความเป น แรงงานนอกระบบมี ลักษณะที่ยืดหยุน และยังมีความ ต อ งการที่ จ ะทํ า ให เ กิ ด ความ ชัดเจนสําหรับการสื่อสารองคกร ให เ ป น ที่ ย อมรั บ ของสั ง คม ด ว ย เหตุ นี้ จึ ง มี ค วามจํ า เป น ที่ จ ะต อ ง ศึกษาลักษณะความเปนองคกรที่

28 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สอดคลองกับวิถีความเปนแรงงานนอกระบบเพื่อที่จะทําใหเปนองคกรที่ ไดรับการยอมรับในวงกวางตอไป องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) ไดริเริ่มใหความสําคัญกับ การพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบ ภายใตคําขวัญ “งานที่มีคุณคา” มาตั้งแตยุคทศวรรษที่ 2530 หากแตแรงงานนอกระบบไดรับความสนใจจาก สัง คมไทยตั้งแตยุคทศวรรษ 2540 หลังการเกิดวิกฤตการณทางเศรษฐกิจ ครั้งใหญในประเทศไทยที่เรียกวา “วิกฤตตมยํากุง” จนสงผลกระทบไปสูอีก หลายประเทศ ผลจากการเกิดวิกฤติทางการเงินดังกล าวไดสง ผลต อ การ ปญหาการปดตัวของบริษัท หาง ราน หลายแหง จนสงผลกระทบอยางหนัก ต อ การจ า งงานในประเทศ แรงงานที่ มี ง านทํ า อยู แ ล ว ต อ งออกจากงาน กลายเปน “ผูถูกเลิกจาง” และงานจํานวนมากอยูในวัยใกลเกษียณทําใหหา ที่ทํางานใหมไดยาก จนนําไปสูการทํางานอิสระในที่สุด แรงงานเหลานี้ตอง หลุดออกจากระบบการประกัน สัง คมในฐานะของแรงงานไปโดยปริ ย าย ในขณะที่คนที่ทํางานนอกระบบการจางงานอยูกอนแลว เชน เกษตรกร หาบ เรแผงลอย ผูรับงานไปทําที่บาน เปนตน ก็ยังคงสามารถดํารงวิถีการจางงาน ไดเชนเดิม กลายเปนสวนหนึ่งในวิถีการผลิตที่เรียกวาเศรษฐกิจนอกระบบ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 29

(Informal Economy)ในขณะที่คนที่ทํางานในเศรษฐกิจในลักษณะนี้ ก็ มี ฐานะเปนแรงงานนอกระบบ (Informal Sector) ความสนใจที่มีตอแรงงานนอกระบบไดขยายตัวมากขึ้นจนกระทั่ งมี กลไกเชิงโครงสรางของภาครัฐในการพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบ โดยเฉพาะการรับหนาที่ของกระทรวงแรงงานซึ่งกอนหนานี้ใหความสําคัญ กั บ แรงงานในระบบเป น หลั ก ความสํ า เร็ จ ดั ง ก ล า ว เกิ ดขึ้ น จ าก กระบวนการพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงาน โดยการขับเคลื่อนของ ผูนําแรงงาน นอกระบบ และภาคีความรวมมือทั้งภาครัฐและภาคประชาสังคม จนกระทั่ง ปรากฏแผนยุทธศาสตรการบริหารจัดการแรงงานนอกระบบ พ.ศ. 2555 2559 อันเกี่ยวของการทํางานรวมกันของ 9 กระทรวง 20 หนวยงาน โดยมี เปาหมายที่จะพัฒ นาคุ ณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบไดอ ยางทั่ว ถึง ผาน 3 ยุ ท ธศาสตร ห ลั ก คื อ 1) การขยายขอบเขตการคุ ม ครองและสร า ง หลักประกันความมั่นคงทางสังคม 2) การเสริมสรางองคความรูและพัฒนา สมรรถนะแรงงานนอกระบบเพื่ อ ขยายโอกาสการมี ง านทํ า และ 3) เพิ่มสมรรถนะการบริหารจัดการแรงงานนอกระบบ โดยมุงหวังใหแรงงาน นอกระบบไดรับการคุมครอง มีหลักประกันทางสังคมสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดี

30 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภายใตยุทธศาสตรดังกลาวนี้แรงงานนอกระบบไดมีสวนรวมอยางสําคัญ ผาน การเปนสวนหนึ่งของคณะอนุกรรมการในระดับชาติและระดั บจังหวัด เพื่อ เปนกลไกในการนําแผนยุทธศาสตรฯ ไปสูการปฏิบัติจริง การมีสวนรวม ดังกลาวเกิดขึ้นภายใตเงื่อนไขของศูนยประสานงานแรงงานนอกระบบใน ระดับจัง หวัดที่ไ ดสิทธิสงตัวแทนเขาไปมีสวนรวมในการเปนอนุกรรมการ ระดับจังหวัด และเปนกลไกในการขับเคลื่อนนโยบายสูการปฏิบัติในระดับ จังหวัด ที่มาจากภาคีเครือขายภาคประชาชน อยางไรก็ตามยังคงมีขอกังวลเกี่ยวกับความไมชัดเจนในรูปแบบการ จัดการความเปนองคกรของแรงงานนอกระบบวาจะมีรูปแบบในการจัดการ ที่สอดรับกับความเปนองคกรที่มีกฎหมายรับรองอยูแลวในหลายรูปแบบ กลาวคือ 1) เปนนิติบุคคลตามกฎหมายเอกชน อาทิ สมาคม มูลนิธิ 2) เปน นิติบุคคลตามกฎหมายมหาชน อาทิ สหกรณ กองทุนหมูบานและชุมชนเมือง แหง ชาติ สหภาพแรงงาน เปนตน 3) เปนองคกรที่ไ มไ ดจดทะเบีย นตาม กฎหมาย เชน กลุมออมทรัพยเพื่อการผลิต กลุมออมทรัพยชุมชน กลุมอาชีพ 4) องค ก รที่ มี ลั ก ษณะเครื อ ข า ย เช น เครื อ ข า ยสมั ช ชาคนจน เครื อ ข า ย เกษตรกร เปนตน ทั้งนี้การเลือกรูปแบบการจัดการความเปนองคกรแตละ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 31

ลักษณะเหลานี้ จําเปนตองพิจารณาถึงความพรอมของแรงงานนอกระบบใน การจัดการผานเงื่อนไขสําคัญ คือ ความสามารถในการจายคาบํารุงสมาชิก หรือบํารุงองคกรอยางตอเนื่อง สมาชิกมีความเต็มใจจายคาบํารุงองคกรอัน จะเป น แนวทางที่ จ ะทํ า ให เ กิ ด ความมั่ น คงขององค ก รต อ ไป องค ก ร จําเปนตองมีความรวมมือกับภาคีตาง ๆ และความเปนผูนํา ซึ่งจะเปนกลไก สําคัญที่จะทําใหองคกรเกิดความเขมแข็ง (จันทิมา, n.d.: 62) ด ว ยเหตุ นี้ ก ารเรี ย นรู เ งื่ อ นไขความสํ า เร็ จ ในการจั ด การองค ก ร เครือขายแรงงานนอกระบบในระดับจังหวัด ในพื้นที่ที่มีความกาวหนาแลว จึงเปนสิ่งที่จะทําใหเกิดโอกาสในการเรียนรูแกพื้นที่อื่น ซึ่งศูนยประสานงาน เครือขายแรงงานนอกระบบ จังหวัดพะเยา เปนอีกหนึ่งตัวอยางการเรียนรูที่ มีความกาวหนาในการขับเคลื่อนงานดานการพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงาน นอกระบบ รวมกับหนวยงานภาครัฐ ภาคประชาสังคม รวมถึงกลุมองคกร ยอยของแรงงานนอกระบบในพื้นที่ไดเปนอยางดี ดังที่ไดไดปรากฏผลจาก การที่ ผู นํ า มี บ ทบาทในการขับ เคลื่ อนในเวที น โยบายพัฒ นาคุ ณ ภาพชีวิต แรงงานนอกระบบในระดับจังหวัดอยางตอเนื่องในฐานะตัวแทนของแรงงาน นอกระบบ ทําใหไดมีโอกาสในการประสานทรัพยากร ความรู ทักษะ จาก

32 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภาครัฐสูการสนับสนุนการพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบเสมอมา ทั้งนี้หากไดมีการจัดการองคความรูเกี่ยวกับการจัดการองคกรจะยิ่งทําใหเกิด กระบวนการพัฒนาตอยอดไดมากขึ้น รวมถึงเปนเวทีในการสรางการเรียนรู เพื่อการขยายผลใหกับพื้นที่อื่น ๆ ไดมากขึ้นดวย โครงการจัดการองค ความรูเกี่ยวกับการจัดการความเปนองค ก ร แร ง ง านนอกระบบในครั้ ง นี้ มุ ง ที่ จ ะวิ เ คราะห อ งค ป ระกอบและ กระบวนการพั ฒ นาเป น ศู น ย ป ระสานงานแรงงานนอกระบบ รวมถึ ง สังเคราะหใหเห็นกลไกและกลยุทธในการขับเคลื่อนความเปนองคกรที่มีการ พัฒนาอยางตอเนื่อง ทั้งกลไกภายในองคกรเอง และการบริหารจัดการความ รวมมือกับภาคีภายนอกองคกรทั้งภาครัฐ ภาคประชาสังคม และภาคเอกชน ที่ มี ส ว นสนั บ สนุน ใหเ กิด ความกา วหนา ในการดํ า เนิ นงานและการเรียนรู ระหวางกันของภาคี การรวบรวมข อ มู ล ความรู ภ ายใต โ ครงการนี้ จ ะเกิ ด ขึ้ น ผ า น การรวบรวมเอกสาร ลงพื้ น ที่ แ ลกเปลี่ ย น พู ด คุ ย กั บ หน ว ยงานองคกรที่ เกี่ยวของทั้งในระดับจังหวัดและระดับกลุม อันจะทําใหเห็นความสัมพันธเชิง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 33

โครงสรางอํานาจของแตละภาคสวน ทางโครงการจะมีการบันทึก ที่ เ ป น เอกสารสําหรับการเรียนรูเพื่อการขายผลตอไปดวย ในการนี้ หนวยศึกษาและพัฒนานวัตกรรมทองถิ่น คณะรัฐศาสตร และสังคมศาสตร โดยความรวมมือกับแผนงานพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงาน นอกระบบ กองทุ น สนับ สนุนการสร างเสริม สุ ข ภาพ (สสส.) โดยสมาคม วิถีทางเลือกเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ไดเล็งเห็นถึงความสําคัญของการพัฒนา องค ค วามรู เ พื่ อ การพั ฒ นาความเป น องค ก รสํ า หรั บ แรงงานนอกระบบ จังหวัดพะเยา จึงไดจัดทําโครงการนี้ขึ้นเพื่อศึกษาสถานะความเปนองคกร ของเครือขายการพัฒนาแรงงานนอกระบบในจัง หวัดพะเยา และนําองค ความรูที่ไดมาพัฒนาเปนขอเสนอแนะเชิงนโยบายตอการพัฒนาความเปน องคกรสําหรับแรงงานนอกระบบ จังหวัดพะเยา เสนอตอองคกรชุมชนและ หนวยงานที่เกี่ยวของตอไป

34 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.4.2. วั ต ถุ ป ระสงค 1) เพื่อศึกษาสถานะความเปนองคกรของเครือขา ยการพั ฒ นา แรงงานนอกระบบในจั ง หวั ด พะเยา และนํ า มาจั ด ทํ า เป น รายงานสรุปบทเรียนและองคความรูฉบับสมบูรณ 2) เพื่อศึกษาและพัฒนาฐานขอมูลกลุมบุคคลากร และ/หรือผูนํา ที่มีศักยภาพเปน Change Agent เพื่อเปนกลไกในการนําชุด ความรูไ ปขยายผลในระดับจังหวัดโดยรวมถึงฐานขอมูลศูนย ประสานงานฯ จ.พะเยา 3) เพื่อนําบทเรียนและองค ความรู ที่ไ ดไ ปทดลองใชแ ละจั ด ทํ า ข อ เสนอแนะเชิ ง นโยบายต อ การพั ฒ นาความเป น องค ก ร สําหรับแรงงานนอกระบบ จ.พะเยา เสนอตอองคกรชุมชนและ หนวยงานที่เกี่ยวของ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 35

1.4.3. เป า หมาย 1) เพื่อศึกษาสถานะความเปนองคกรของเครือขา ยการพั ฒ นา แรงงานนอกระบบในจั ง หวั ด พะเยา และนํ า มาจั ด ทํ า เป น รายงานสรุปบทเรียนและองคความรูฉบับสมบูรณ 2) เพื่อศึกษาและพัฒนาฐานขอมูลกลุมบุคคลากร และ/หรือผูนํา ที่มีศักยภาพเปน Change Agent เพื่อเปนกลไกในการนําชุด ความรูไ ปขยายผลในระดับจังหวัดโดยรวมถึงฐานขอมูลศูนย ประสานงานฯ จ.พะเยา 3) เพื่อนําบทเรียนและองค ความรู ที่ไ ดไ ปทดลองใชแ ละจั ด ทํ า ข อ เสนอแนะเชิ ง นโยบายต อ การพั ฒ นาความเป น องค ก ร สําหรับแรงงานนอกระบบ จ.พะเยา เสนอตอองคกรชุมชนและ หนวยงานที่เกี่ยวของ 1.4.4. กลุ ม เป า หมายและระบุ พื้ น ที่ เครือขายแรงงานนอกระบบ จังหวัดพะเยา 1.4.5. ผลที่ ค าดว า จะได รั บ

36 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1) ทราบถึ ง สถานะความเป น องค ก รของเครื อ ข า ยการพั ฒ นา แรงงานนอกระบบในจั ง หวั ด พะเยา และนํ า มาจั ด ทํ า เป น รายงานสรุปบทเรียนและองคความรูฉบับสมบูรณ 2) เกิดเปนฐานขอมูลกลุมบุคลากรและ/หรือผูนําที่มีศักยภาพเปน Change Agent เพื่อเปนกลไกในการนําชุดความรูไปขยายผล ในระดั บ จั ง หวั ด โดยรวมถึ ง ฐานข อ มู ล ศู น ย ป ระสานงานฯ จ.พะเยา 3) มี ก ารทดลองถ า ยทอดองค ค วามรู แ ละเกิ ด ข อ เสนอแนะเชิง นโยบายตอการพัฒนาความเปนองคกรสําหรับ แรงงานนอก ระบบ จ.พะเยา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 37

1.5

ความรู เรื่ อ ง การจั ด การความรู เ พื่ อ การสร า งเสริ ม สุ ข ภาวะกลุ ม แรงงานนอกระบบฯ จั ง หวั ด พะเยา (หลั ก ประกั น ทางสั ง คม)

“การใชกลไกกลุมดังกลาว จะทําใหเกิดการกระตุน ใหจํานวนสมาชิกที่รวมในกองทุนหลักประกันทาง สังคมของรัฐขยายตัวขึ้นซึ่งจะทําใหเกิดความมั่นคง ของกองทุนในระยะยาวได”

38 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.5.1. หลั ก การและเหตุ ผ ล การออมที่ มี อ ยู ใ นชุ ม ชน

“ การออมที่มีอยู ในชุมชน สามารถตอยอด ไปสูการเขาถึง หลักประกันทาง สังคมสําหรับ แรงงานนอก ระบบของรัฐ แบบรวมจายได ”

สามารถต อ ยอดไปสู ก ารเข า ถึ ง หลั ก ประกั น ทางสั ง คมสํ า หรั บ แรงงานนอกระบบของรัฐแบบรวม จายได การเขาถึงหลักประกัน ทาง สั ง คมในลั ก ษณะดั ง กล า วจะเป น ประโยชน ต อ ทั้ ง ตั ว แรงงานนอก ระบบที่มีกลุมการออมเปนกลไกใน การจัดการทางการเงินให และยัง เป น ผลดี ต อ กลุ ม ที่ จ ะมี ก ลไกทาง การเงิ น ของรั ฐ ที่ ทํ า หน า รั บ ภาระ ความเสี่ ย งบางประการของกลุ ม การเงิ น ชุ ม ชนแทน การใช ก ลไก กลุ ม ดั ง กล า วจะทํ า ให เ กิ ดก าร

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 39

กระตุ น ให จํ า นวนสมาชิ ก ที่ ร ว มใน กองทุนหลักประกันทางสังคมของรัฐ ขยายตัวขึ้นซึ่งจะทําใหเกิดความมั่นคง ของกองทุนในระยะยาวได แตอยางไร

“

ก็ ต ามยั ง มี ก ลุ ม การออมในชุ มชนอีก

การสนับสนุนให สมาชิกเขาสู หลักประกันทางสังคม ยังจะเปนการผองถาย ความเสี่ยงของความ มั่นคงทางการเงินใน กองทุนบางประการ

จํานวนมากที่ยังไมมีโอกาสรับรู ขอมูล

”

หรือยัง ไมมีการจัดการใหสมาชิกของ กลุมใหเขาถึง หลัก ประกัน ทางสั ง คม ของประชากรวัยแรงงานที่จัดโดยรัฐ ได จึ ง จํ า เป น ต อ งมี ก ารพิ จ ารณา เงื่ อ นไขของกลุ ม ที่ ป ระสบผลสํ า เร็ จ อันจะนําไปสูการสรางการเรียนรูเพื่อ ขยายผลไปสูกลุมการออมในชุมชนอื่น ตอไป การปรากฏของกองทุนการ ออมที่มีอยูหลากหลายในชุมชน บาง

40 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

แห ง สามารถสนั บ สนุ น ให ส มาชิ ก มี ส ว นร ว มสมทบของรั ฐ ในรูป แบบการ ประกันสังคมที่สอดคลองกับการประกันสังคมของแรงงานในระบบ กลาวคือ การมีหลักประกันที่เกี่ยวเนื่องกับการทํางานรวมถึง สวัสดิการคุมครองในวัย เกษียณดวย โดยสมาชิกกลุมการออมเหลานี้สามารถเปนผูประกันตนที่รวม สมทบไดผานระบบการจัดการในรูปความเปนกลุม หรือ องคกรชุมชน โดย การรวมสมทบของสมาชิกและกลุม องคกรชุมชน เพื่อใหไ ดสิทธิประโยชน เพิ่มขึ้นมากกวาสิทธิประโยชนพื้นฐานที่กลุมจัดให อีกทั้งการสนับสนุนให สมาชิกเขาสูหลัก ประกันทางสังคมยังจะเปนการผ องถายความเสี่ย งของ ความมั่นคงทางการเงิน ในกองทุน บางประการ เชน ความเสี่ยงดา นการ จั ด การกองทุ น เกี่ ย วกั บ บํ า นาญชราภาพ ซึ่ ง ต อ งอาศั ย การคํ า นวณด า น คณิตศาสตรประกันภัยในการคิดความอยูรอดระยะยาวของกองทุน ซึ่งเปน ภาระที่กลุมการออมชุมชนตองลงทุนเพื่อความอยูรอดในอนาคต หากแต สามารถจะนําภาระเหลานี้ไปใหกับกลไกกองทุนของรัฐเปนหนวยรับหนาที่ จั ด การความเสี่ ย งแทน ด ว ยเหตุ นี้ จึ ง ทํ า ให เ ห็ น ได ว า การเข า สู ร ะบบ หลักประกันของรัฐนั้นมีสวนสนับสนุนใหเกิดความมั่นคงทั้งมิติของสมาชิกที่ จะไดรับสวัสดิการที่มากขึ้นแลว ยังมีสวนสนับสนุนใหกลุม องคกรชุมชนมี ความเขมแข็งมากขึ้นดวยเชนกัน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 41

หลั ก ประกั น ทางสั ง คมสํ า หรั บ ประชากรวัยแรงงานที่เปนแรงงาน นอกระบบที่มีการผลักดันมาตลอด กวาทศวรรษนั้นคือ พระราชบัญญัติ

“ทั้งนี้ความไมมั่นคงทาง รายไดอันเกิดจากการ ทํางานและการเขาสูการ บริการภาครัฐ สวนมาก อยูในเมืองมากกวา ชนบท ของประชากรวัย แรงงานที่เปนแรงงาน นอกระบบ”

ประกั น สั ง คม สิ ท ธิ แ รงงานนอก ระบบสามารถเป น ผู ป ระกั น ตน อย า งถู ก ต อ งตามกฎหมายและมี สิ ท ธิ โ ยชน คุ ม ครองตามกฎหมาย ดานแรงงาน และ กองทุนการออม แห ง ชาติ (กอช.) ที่ มุ ง ให มี ร ะบบ การออมเพื่อใหเกิดความมั่นคงใน วั ย ชรา หลั ก ประกั น ทางสั ง คม เหล า นี้ ว างอยู บ นพื้ น ฐานการลด อคติความเปน “แรงงานที่ไ ม เ ท า เทียมกัน” และการลดความเหลื่อม ล้ํ า ของคนที่ เ ป น ประชากร วั ย แรงงานในสังคม ดัวยเหตุนี้ชุดสิทธิ

42 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ประโยชนที่มีอยูนั้นจึงมีลักษณะที่สอดคลองกับสิทธิที่มีอยูของแรงงานใน ระบบ เช น การคุ ม ครองด า นการมี ง านทํ า การเจ็ บ ป ว ยอั น เกิ ด จากการ ทํางาน รวมถึงคุมครองในวัยเกษียณ โดยมีเงื่อนไขการรวมสมทบหรือรวม จายของแรงงานนอกระบบในการเขาถึงสิทธิดวยเชนเดียวกันกับแรงงานใน ระบบ ทั้งนี้ความไมมั่นคงทางรายไดอันเกิดจากการทํางานและการเข าสู การบริ ก ารภาครั ฐ ส ว นมากอยู ใ นเมื อ งมากกว า ชนบทของประชาก ร วัยแรงงานที่เปนแรงงานนอกระบบ ก็เปนความทาทายของระบบการรวม จายของรัฐและการมีสวนรวมในระบบการประกันสังคมจากรัฐสวนกลาง อยางไรก็ตามการเรียนรูจากตัวอยางความสําเร็จของกลุมการออม ชุมชนที่สามารถสนับสนุนใหสมาชิกเขาสูระบบการสรางหลักประกันทาง สังคมรวมกับภาครัฐจึงเปนทิศทางที่นาหยิบยกมาพิจารณาเพื่อการขยายผล โดยเฉพาะอยางยิ่งกลุมรูปแบบการออมสําคัญที่มีอยูและมีอยูในประเทศไทย จํ า นวนมาก คื อ “กองทุ น การออมเพื่ อสวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน” และ “สถาบั น การเงินชุมชน” ซึ่งกฎหมายและนโยบายของรัฐ รวมถึงมีกลไกสนับสนุนอยู แลว

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 43

ในประเทศไทยมี ก องทุ น ที่ เ กี่ ย วเนื่ อ งกั บ สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนและ สถาบั น การเงิ น ชุ ม ชน รวมทั้ ง สิ้ น กว า 200,000 กองทุ น ในจํ า นวนนี้ ประกอบดวยกองทุนหมูบานที่มีอยูในทุกหมูบานกวา 79,000 กองทุน และมี กองทุนอื่น ๆ ทั้งกองทุนสวัสดิการชุมชน เครดิตยูเนี่ยน กองทุนฌาปนกิจ ชุมชน และอื่น ๆ อีกกวา 130,000 แหง กองทุน โดยมีสมาชิกเฉลี่ย 235 คน ตอกองทุน 2 ในภาพรวมแลวมีเงินที่อยูในระบบนี้กวา 150,000 ลานบาท ทําใหเห็นไดวาการจัดการเหลานี้มีความสําคัญเปนอยางมากตอเศรษฐกิจ ชุมชนชองไทย สายชล), 2555:155 (การขับเคลื่อนของกองทุนสวัสดิการ ชุมชนและสถาบันการเงินชุมชนเหลานี้ ทั้งนี้สถาบันการเงินชุมชนเหลานี้มี ความเชื่อมโยงกับกลไกเชิงสถาบันดานการเงินภายใตการกํากับของรัฐ เชน นโยบายภาครัฐ พระราชบัญญัติ (พ.ร.บ.) กองทุนหมูบานและชุมชนเมือง รวมถึงธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ที่ทําหนาที่ หนวยงานใหคําปรึกษาอยูดวย

2 ในจํานวนนี้เปนไปไดวาจะมีสมาชิกบางสวนที่ซ้ําซอนกัน อันเนื่องมาจากเปนสมาชิกหลาย

กองทุน

44 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ดวยเหตุนี้แลวการขยายผลการคุ มครองหลักประกัน ทางสั ง คมสู แรงงานนอกระบบผานกลุมการออมชุมชนซึ่งสมาชิกสวนใหญเปนแรงงาน นอกระบบจึ ง มี โ อกาสที่ จ ะเกิ ด ขึ้ น ได ม าก การเรี ย นรู จ ากบทเรี ย นและ ประสบการณของกลุมการออมที่ มีความกาวหนาบางแลวจึงเปนสิ่งที่จําเปน ตอการสรางการเรียนรูเพื่อการขยายผลดังกลาว ในการดําเนินการจัดการองคความรูภายใตโครงการนี้จะมีการลง พื้นที่เพื่อศึกษาเงื่อนไขความสํ า เร็จ ของกลุ มการออมในชุ มชนที่ ส ามารถ จั ด การการเงิ น ในชุ ม ชนและการสร า งความเข า ใจให กั บ สมาชิ ก ได เ ห็ น ความสําคัญของหลักประกันทางสังคมสําหรับแรงงานนอกระบบจนนําไปสู การมี ส ว นร ว มในสวั ส ดิ ก ารของรั ฐ นี้ ทั้ ง จากผู นํ า กลุ ม สมาชิ ก และผู ที่ เกี่ยวของอื่น ๆ เชน หนวยงานภาครัฐที่ใหบริการดานหลักประกันในระดับ พื้นที่ รวมถึงหนวยงานที่เปนองคกรสนับสนุนกลุม การออมชุมชน เพื่อใหได เห็นเงื่อนไขของการเขาถึงหลักประกันไดอยางรอบดานมากที่สุด และจะมี การจัดทําชุดบทเรียนสําหรับการขยายผลตอไป ความมุ ง หมายของโครงการนี้ คื อ การหาองค ป ระกอบและ กระบวนการของการสรางการมีสวนรวมใหสมาชิกในกลุมการออมสามารถ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 45

เขาสูระบบหลักประกันทางสังคมจากการทํางานของรัฐ ซึ่งอาจจะเปนไดทั้ง การเปนผูประกันตนตามกฎหมายประกันสังคมมาตรา 40 และ การเปน สมาชิ ก ของกองทุ น การออมแห ง ชาติ (กอช.) ซึ่ ง จะมี ก ารวิ เ คราะห แ ละ สังเคราะหผลจากการจัดการองคความรูชุดนี้เพื่อใชสําหรับเปนแนวทางใน การสร า งกระบวนการเรี ยนรูเ กี่ย วกั บ องค ป ระกอบ ขั้ น ตอน การพั ฒนา กลไก ที่นําไปสูความสําเร็จของกลุมการออมอื่น ๆ ตอไป ในการนี้ หนวยศึกษาและพัฒนานวัตกรรมทองถิ่น คณะรัฐศาสตร และสังคมศาสตร โดยความรวมมือกับแผนงานพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงาน นอกระบบ กองทุ น สนับ สนุนการสร างเสริม สุ ข ภาพ (สสส .) โดยสมาคม วิถีทางเลือกเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ไดเล็งเห็นถึงความสําคัญของการพัฒนา องคความรูวาดวยการบริหารจัดการสวัสดิการแรงงานนอกระบบดัง กล าว จึงไดจัดทําโครงการนี้ขึ้นเพื่อศึกษารูปแบบ แนวทาง และเงื่อนไขความสําเร็จ ของการบริหารจัดการสวัสดิการสําหรับแรงงานนอกระบบแบบมีสวนรวมใน พื้นที่ของกลุมเปาหมายสองแหง คือ อําเภอเชียงคําและอําเภอดอกคําใต และนําผลการศึกษาที่ไดไ ปจัดทําขอเสนอแนะเพื่อการพัฒนาหลักประกัน ทางสังคมสําหรับแรงงานนอกระบบตอไป

46 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1.5.2. วั ต ถุ ป ระสงค 1) เพื่ อ ศึ ก ษาเปรี ย บเที ย บรู ป แบบ แนวทาง และเงื่ อ นไข ความสําเร็จของการบริหารจัดการสวัสดิการสําหรับแรงงาน นอกระบบแบบมีสวนรวมในพื้นที่ของกลุมเปาหมายสองแหง คือ อําเภอเชียงคําและอําเภอดอกคําใต 2) เพื่ อ พั ฒ นาชุ ด องค ค วามรู (body of knowledge) สํ า หรั บ พั ฒ นาสวั ส ดิ ก ารในชุ ม ชนสู ห ลั ก ประกั น ทางสั ง คมสํ า หรั บ แรงงานนอกระบบ 3) เพื่อพัฒนาแนวปฏิบัติที่ดี (good practices) และขอเสนอแนะ เชิ ง นโยบาย (policy recommendation) ต อ การพั ฒ นา หลั ก ประกั น ทางสั ง คมสํ า หรั บ แรงงานนอกระบบเสนอต อ องคกรชุมชนและหนวยงานที่เกี่ยวของ 1.5.3. เป า หมาย

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 47

1) ชุดองคความรูสําหรับพัฒนาสวัสดิการในชุมชนสูหลักประกัน ทางสังคมสําหรับแรงงานนอกระบบ ที่สรุปไดจากการศึกษา เปรียบเทียบระหวางสองกลุมเปาหมาย จํานวน ชุด 1 2) เอกสารสรุปแนวปฏิบัติที่ดีและขอเสนอแนะเชิงนโยบายสําหรับ เผยแพร จํานวน 1 เลม 1.5.4. กลุ ม เป า หมายและระบุ พื้ น ที่ 1) สถาบันการเงินชุมชน “กลุมออมทรัพยเพื่อการผลิต : แปรรูป ขาวซอมมือ” บานเวียง ต.เวียง อ.เชียงคํา จ.พะเยา 2) กองทุนสวัสดิการชุมชน (สวัสดิการวันละบาท) ต.บานปนใจ อ.ดอกคําใต จ.พะเยา 1.5.5. ผลที่ ค าดว า จะได รั บ 1) ทราบถึงความเหมือนและความแตกตางของรูปแบบและแนว ทางการบริ ห ารจั ด การสวัส ดิ ก ารสํ า หรั บแรงงานนอกระบบ ระหวางกลุมเปาหมายในอําเภอเชียงคํา และอําเภอดอกคําใต

48 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

2) เกิดการพัฒนาองคความรูดานการพัฒนาสวัสดิการในชุมชนสู หลักประกันทางสังคมสําหรับแรงงานนอกระบบ 3) เกิ ด ข อ เสนอแนะที่ เ ป นรู ป ธรรม ถ า ยทอดได และเป น ไปได ในทางปฏิ บั ติ ต อ การพั ฒ นาหลั ก ประกั น ทางสั ง คมสํ า หรั บ แรงงานนอกระบบ 1.6

โครงการวิ จั ย เรื่ อ ง แนวทางการพั ฒ นาการประสานความ ร ว มมื อ (COLLABORATION) ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คม ในท อ งถิ่ น : กรณี ศึ ก ษา จั ง หวั ด น า น งานวิจัยชิ้นนี้สนใจศึกษาแนวทางในการพัฒนาการประสานความ

ร วมมื อ (Collaboration) ในการจั ด สวั สดิ ก ารสั ง คมภายในท องถิ่ น (Local Welfare) ระหว างองค ก รหลั ก จากสามภาคส ว น คื อ ท องถิ่ น (เทศบาล / องค ก ารบริ ห ารส ว นตํ า บล) สํ า นั ก งานราชการส ว นภู มิ ภ าค (สํ า นั ก งาน ประกันสังคมจังหวัด) และภาคประชาสังคม (กองทุนสวัสดิการชุมชน) โดยมี จั ง หวั ด น า นเป น กรณี ศึ ก ษานํ า ร อ ง เนื่ อ งจากเป น จั ง หวั ด ที่ มี ตั ว อย า งการ ประสานความรวมมือระหวางภาคสวนดําเนินอยู

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 49

ทั้งนี้ วัตถุประสงคหลักของงาน ชิ้นนี้ คือ เพื่อศึกษาโอกาสและอุปสรรค

“ การจัดสวัสดิการ สังคม (Social welfare provision) เปนภารกิจที่อยูใน ความสนใจของหลาย ภาคสวน ไมวาจะเปน รัฐบาลกลาง รัฐบาล ทองถิ่น ”

ของการประสานความรวมมือระหวาง สามภาคสวน และวิเคราะหเปรียบเทียบ รูปแบบวิธีการจัดสวัสดิการของสามภาค ส ว น อั น จะนํ า มาสู แ นวทางในการ พั ฒ นาการประสานความร ว มมื อ ใน ทายที่สุด ทั้ง นี้ สวัสดิการสัง คมที่อยูใน ความสนใจของงานชิ้ น นี้ ถู ก จํ า กั ด อยู เพี ย งสวั ส ดิ ก ารในรู ป ของตั ว เงิ น (incash) เทานั้น เนื่องจากเปนสวัสดิก าร สั ง คมประเภทที่ เ ป น รู ป ธรรมและมี กระบวนการและเกณฑที่ชัดเจนในที่สุด ในเชิงเปรียบเทียบที่องคกรทั้งสามภาค สวนดําเนินการนําสงสูประชาชนในเขต ทองถิ่นของตนเอง

50 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การจัดสวัสดิการสังคม (Social welfare provision) เปนภารกิจที่ อยูในความสนใจของหลายภาคสวน ไมวาจะเปนรัฐบาลกลาง รัฐบาลทองถิ่น หรื อ ชุ ม ชน รั ฐ บาลกลางให ค วามสนใจกั บ เรื่ องนี้เ ป นอยา งยิ่ง โดยมี ก าร กํ า หนดให ก ารจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คมเป น ส ว นหนึ่ ง ของนโยบายและแผน ยุทธศาสตรระดับชาติ (เชน คณะกรรมการสงเสริมการจัดสวัสดิการสัง คม แหงชาติ, 2550, 2554; คณะสังคมสงเคราะหศาสตรฯ มหาวิทยาลัยหัวเฉียว , 2554) และหน ว ยงานหลั ก ที่ ดู แ ลก็ แ ตกต า งกั น ออกไปขึ้ น อยู กั บ ว า เปน สวัสดิการในรูปแบบใด ยกตั ว อย า งเช น กระทรวงการพัฒ นาสั ง คมและความมั่น คงของ มนุษยดูภาพรวมของการสังคมสงเคราะห ในขณะที่สํานักงานประกันสังคมดู ภาพรวมของสวัสดิการสังคมในรูปแบบของการประกันสังคม เปนตน ในสวน ของรัฐบาลทองถิ่นนั้น การจัดสวัสดิการสังคมเปนทั้งเรื่องที่ตอบสนองตอ นโยบายของรัฐบาลกลางและตอบสนองตอความตองการของคนในทองถิ่น อยางไรก็ดี การจัด สวัสดิการสังคมโดยภาครัฐดูจะไมเพียงพอตอ ความตองการของประชาชน และกองทุนสวัสดิการชุมชนซึ่งดําเนินการโดย องค ก รชุ ม ชนเองจึ ง ได ถื อ กํ า เนิ ด ขึ้ น (ดู ตั ว อย า งพั ฒ นาการของกองทุ น

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 51

สวั สดิ ก า ร ชุ ม ชนใน สํ า นั ก ง า น พั ฒ น าเศร ษฐกิ จและ สั ง คมภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ, (2557 โดยภาครัฐใหการสนับสนุนหลักผานสถาบัน พัฒนาองคกรชุมชม (พอช.) ดูสถาบันพัฒนาองคกรชุมชน, 2552, (2556) ความหลากหลายขององค ก รที่ เ ข า มามีส ว นในการจั ด สวัส ดิ การ สังคมนี้ มองในแงหนึ่ง นาที่จะทําใหเกิดความทั่วถึง ในการนําสงสวัส ดิการ สังคมสูประชาชนมากขึ้น ดังจะเห็นตัวอยางไดจากงานของ สํานักมาตรฐาน การพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย (2556) และ อมรรัตน จีระ ปญญา (2551) ที่มองเห็นความสําคัญของการรวมกันจัดสวัสดิการระหวาง หนวยงานตาง ๆ จึงมุงศึกษาแนวทางในการสงเสริมการมีสวนรวมในการจัด สวัสดิการสังคมของทุกภาคสวน ทวา เราไมสามารถปฏิเสธไดวา องคกรที่ แตกตางกันยอมมีแนวคิดและวิธีการที่แตกตางกันในการจัดสวัสดิการ ใน บางพื้นที่ สามภาคสวนอาจรวมกันจัดสวัสดิการในทางใดทางหนึ่งได แตใน บางพื้นที่ทั้งสามภาคสวนอาจทํางานแยกสวนกันอยางชัดเจน คําถามสําคัญคือ เมื่อความหลากหลายของการจัดสวัสดิการสังคมที่ กํ า ลั ง เกิ ด ขึ้ น นี้ ไ ด ก อ ให เ กิ ด ความเหลื่ อ มล้ํ า ระหว า งพื้ น ที่ (territorial injustice) ในเรื่องของการไดรับสวัสดิการสังคมมากขึ้น แลวประชาชนที่อยู

52 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ในพื้นที่ที่การนําสงสวัสดิการยังเปนแบบแยกสวนจะทําอยางไร ยกตัวอยาง เชน หากภายในเขตท องถิ่น หนึ่ง มีศั กยภาพในการจัด สวั ส ดิก ารสัง คมสู ง ประชาชนถือวาโชคดีที่ไดอยูในพื้นที่นั้น ในทางตรงกันขาม หากทองถิ่นนั้น จัดสวัสดิการสังคมอยางดอยประสิทธิภาพ ใหถือวาเปนโชครายของคนใน พื้นที่อยางนั้นหรือ แมการกระจายอํานาจจะอยูบนฐานคิดที่วา การกระจายอํานาจไปสู ทองถิ่นจะทําใหเกิดประสิทธิภาพสูงกวาการบริหารจัดการแบบรวมศูนยที่ เน น การจั ด บริ ก ารสาธารณแบบเหมื อ นกั น หมด (one size fits all) เนื่องจากทองถิ่นมีขอมูลเกี่ยวกับความตองการของประชาชนมากกวา จึงนา ที่จะจัดอุปทานตอบสนองอุ ปสงคไดรวดเร็วและตรงกับความตองการของ ประชาชนมากกวา (ดิเรก ปทมสิริวัฒน และ พิชิต รัชตพิบุลภพ, 2557, หนา 45-46) และประชาชนเองก็มีโอกาสอิสระที่จะเลือกเปนพลเมืองในทองถิ่นที่ จั ด บริ ก ารได ต รงกั บ รสนิ ย มหรื อ ความต อ งการของตนเอง (James Buchanan อางใน ดิเรก ปทมสิริวัฒน, 2557, หนา 2) อยางไรก็ดี ฐานคิดดังกลาวอาจนํามาใชกับเปนเสาหลักใหกั บการ จัดสวัสดิการสังคมไมไ ด เนื่องจากสวัสดิการสัง คมเปนเรื่องของ “สิทธิขั้น

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 53

พื้นฐาน” ที่รัฐไมวาจะในระดับใดก็แลวแตพึงใหความสําคัญ หาไดเปนเรื่อง ของรสนิ ย มที่ ผู รั บ สวั ส ดิ ก ารจะต อ งเคลื่ อ นย า ยเพื่ อ ไปรั บ บริ ก ารด า น สวัสดิการที่ดีกวาในอีกทองถิ่นไม ดังนั้นการจัดสวัสดิการสังคม จึงควรตองมี การกําหนดมาตรฐานขั้นต่ําเอาไวใหชัดเจน สถานการณปจจุบันของการจัดสวัสดิการสังคมภายในทองถิ่นนั้นมี ความแตกตางหลากหลายขามพื้นที่อยางมาก โดยเฉพาะอยางยิ่งในเรื่องของ การเขาถึงได (accessibility) ของสวัสดิการสังคมในรูปตัวเงิน ชองทางที่ ผูรับสวัสดิการจะเขาถึงสวัสดิการไดในพื้นที่หนึ่งขึ้นอยูกับหลายปจจัย เชน การมีอยูของกองทุนสวัสดิการชุม ชน นโยบายของผูบริหารทองถิ่น หรือ การรวมมือกันแบบขามภาคสวนระหวางทองถิ่น ภูมิภาคหรือทองถิ่น ชุมชน ภายในเขตพื้นที่ กลาวอีกในนัยหนึ่ง มาตรฐานขั้นต่ําของการเขาถึงไดของ สวัสดิการสังคมนั้นยังไมชัดเจน และคอนขางจะขึ้นอยูกับนโยบายขององคกร สามภาคสวน ทั้ง ๆ ที่อยางนอยชองทางในการเขาถึงไดของสวัสดิการสัง คม ในทุกพื้นที่ควรที่จะเทาเทียมกัน เพื่อลดปญหาความเหลื่อมล้ําระหวางพื้นที่ ลง

54 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สวัสดิการสังคมเปนเรื่องของ “สิทธิขั้นพื้นฐาน” ที่รัฐไมวาในระดับใดก็ แลวแตพึงใหความสําคัญ หาไดเปนเรื่อง ของรสนิยมที่ผูรับสวัสดิการจะตอง เคลื่อนยายเพื่อไปรับบริการดานสวัสดิการ ที่ดีกวาในอีกทองถิ่นไม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 55

สิ่งที่ตองย้ําเพื่อใหเกิดความ ชัดเจนมากขึ้นก็คือวา งานชิ้นนี้ไมได ปฏิ เ สธเรื่ อ งของการจั ด บริ ก ารบน ฐานความตองการภายในทองถิ่นซึ่ง แตกต า งกั น อย า งแน น อน ในทาง ตรงกันขาม งานชิ้นนี้ยอมรับ ความ หลากหลายดั ง กล า ว โดยเชื่ อ ว า รั ฐ บาลท อ งถิ่ น พึ ง ทํ า ความเข า ใจ ความตองการของประชาชนในพื้นที่ ของตน และจั ด สวั ส ดิ ก ารเพื่ อ ตอบสนองความต อ งการดั ง กล า ว อยางมีประสิทธิภาพตามศักยภาพ ของตน แตในขณะเดียวกัน งานชิ้น นี้ ต อ งการเสริ มมุ ม มองว า ด วยการ นําสง สวัสดิการสังคมในทองถิ่น ซึ่ ง ประชาชนพึ ง ได รั บ ในมาตรฐานที่ ใกล เ คี ย งกั น เมื่ อ เปรี ย บเที ย บข า ม

56 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

“สถานการณปจจุบันของ การจัดสวัสดิการสังคม ภายในทองถิ่นนัน้ มีความ แตกตางหลากหลายขาม พื้นที่อยางมาก โดยเฉพาะ อยางยิ่งในเรื่องของการ เขาถึงได (accessibility) ของสวัสดิการสังคมในรูป ตัวเงิน”

พื้นที่ อันจะนํามาสูสิ่งที่เรียกวา “ความยุติธรรมระหวางพื้นที่” ในการนําสง สวัสดิการสังคมในทายที่สุด ดั ง นั้ น งานวิ จั ย นี้ จึ ง เกิ ด ขึ้ น ภายใต วั ต ถุ ป ระสงค ที่ มุ ง ค น คว า หา แนวทางที่จะพัฒนาการประสานความรวมมือของสามองคกรหลัก อันไดแก รั ฐ บาลกลาง รั ฐ บาลท อ งถิ่ น และองค ก รภาคประชาสั ง คม ในการ จั ด สวัสดิการสังคมภายในทองถิ่น ทั้งสามหนวยงานที่ระบุไ วนี้อาจดูเ หมื อ น ทํางานแยกสวนกันอยางเห็นไดชัด ทวา ในความเปนจริง แตละหนวยงาน กลับตองมาเกี่ยวของกันในบางโอกาส เชน ในจังหวัดแพรและนาน องคกร ปกครองส วนท อ งถิ่นไดเ ข า มามีส ว นในการนํา ส ง สิ ท ธิป ระโยชน ด านการ ประกันสังคม (ดู Chaichakan,2014) โดยสํานักงานประกันสังคมจังหวัด เปนผูริเริ่มการประสานความรวมมื อกับองคปกครองสวนทองถิ่น ภายใน จังหวัดของตน (ดู Chaichakan,2011) หรือในเชิงนโยบายของรัฐบาลกลาง องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น เองต อ งมี ก ารสนั บ สนุ น งบประมาณการ ดําเนินงานของกองทุนสวัสดิการสังคม (ดู กรมสง เสริมการปกครองสวน ทองถิ่น, 2553) หรือ กรณีที่ องคกรปกครองสวนทองถิ่นไดเขามารวมจัดตั้ง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 57

และมี บ ทบาทในการบริ ห ารจั ด การกองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน (ดู วี ร ศั ก ดิ์ เครือเทพ, 2550) เปนตน นอกจากนี้ งานศึกษาวิจัยนี้เกิดขึ้นบนฐานคิดที่วา การจัดสวัสดิการ สั ง คมเป น เรื่ อ งที่ ต อ งอาศั ย การประสานความร ว มมื อ (Collaboration) ระหวางหนวยงานที่เกี่ยวของเพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุดแกประชาชน และ ประสิ ท ธิ ภ าพและประสิ ท ธิ ผ ลในการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คมเป น เรื่ อ งที่ ต อง คํ า นึ ง ถึ ง อย า งปฏิ เ สธไม ไ ด บ อ ยครั้ ง ทั้ ง สองมิ ติ นํ า มาสู ค วามทั่ ว ถึ ง ของ สวัสดิการและความพึงพอใจของประชาชน แตความยุติธรรมระหวางพื้นที่ (territorial justice) ก็ เ ป น อี ก มิ ติ ห นึ่ ง ที่ ต อ งได รั บ การคํ า นึ ง ถึ ง และการ ประสานความรวมมือระหวางกันอาจจะเปนกลไกสําคัญในการพัฒนาการจัด สวัสดิการสังคมอยางทั่วถึง และเปนธรรมมากขึ้น และในทายที่สุด เราอาจ พบวา การประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิการสังคมนั้นมีความเปนไป ได และหน ว ยงานใดหน ว ยงานหนึ่ ง เช น องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น สํานักงานราชการสวนภูมิภาค หรือชุมชน อาจตองรับบทบาทของการเปน ผูประสานความรวมมือ (collaborator) ก็เปนได

58 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

งานวิจัยชิ้นนี้ตระหนักดีวา การจัดสวัสดิการสังคมไมวาจะเปนระดับ สากลหรื อ ในประเทศไทยนั้ น มี ป ระเภทและรู ป แบบที่ ห ลากหลาย เช น การสังคมสงเคราะห การประกันสงคม เปนตน และภายใตสวัสดิการรูปแบบ ต า ง ๆ ก็ จ ะมี ป ระเภทของสวั ส ดิ ก ารหลายๆ อย า ง ซึ่ ง แบ ง ออกได เ ป น 4 ประเภทหลั ก ๆ ได แ ก เงิ น (cash) สิ่ ง ของ (kind) การดู แ ล (care) และการบริการ (service) ดังนั้น เพื่อกําหนดขอบเขตการวิจัยใหชัดเจน งานศึกษาวิจัยชิ้นนี้จึง จะกํ า หนดขอบเขตในการศึ ก ษาสวั ส ดิ ก ารสั ง คมให เ ป น เพี ย งเรื่ อ งของ สวัสดิการในรูปตัวเงิน (cash) เชน เบี้ยยังชีพ เงินประกันการวางงาน

เงิน

สงเคราะหตาง ๆ เทานั้น เนื่องจากเปนประเภทของสวัสดิการที่เปนรูปธรรม และมี ก ระบวนการและเกณฑ ใ นการนํ า ส ง สวั ส ดิ ก ารที่ ชั ด เจนที่ สุ ด เมื่ อ เปรียบเทียบกับสวัสดิการประเภทอื่น ๆ ในขณะเดียวกัน สวัสดิการในรูป ของตั ว เงิ นยั ง เปน จุ ด รวมสํ า คั ญของการจั ด สวั ส ดิ การภายในท องถิ่ นโดย องคกรสามภาคสวนอีกดวย กลาวอีกนัยหนึ่งก็คือวา ทั้งสามองคกรที่อยูใน ความสนใจศึ ก ษาของงานชิ้ น นี้ ล ว นทํ า หน า ที่ นํ า ส ง สวั ส ดิ ก ารสั ง คมใน รูปตัวเงินนั่นเอง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 59

ถึงแมการวิเคราะหในเบื้องตนจะพบวา องคกรทั้งสามภาคสวนมี การนําสงสวัสดิการในรูปตัวเงินที่เหมือนกันอยูสองชนิด คือ ดานผูพิการและ ดานผูสูงอายุ (ดูตารางที่ 1.2) แตงานชิ้นนี้จะยังไมเจาะจงลงไปวาจะเลือก ศึกษาสวัสดิการในรูปตัวเงินชนิดไหนโดยเฉพาะ เนื่องจากวัตถุประสงคหลัก ของงานชิ้นนี้คือ มุงศึกษาแนวทางในการพัฒนาการประสานความรว มมือ ระหวางองคกรทั้งสามภาคสวนในการจัดสวัสดิการสังคม การจํากัดชนิดของ สวัสดิการสังคมที่ตองการศึกษาลงไปตั้งแตเริ่มตน อาจะสงผลตอโอกาสที่ จํากัดของแนวทางในการพัฒนาการประสานความรวมมือระหวางสามภาค สวนก็เปนได นอกจากนี้ งานชิ้นนี้ยังสนใจศึกษาวา การนําสงสวัสดิการในรูปตัว เงินโดยองคกรทั้งสามมีลักษณะและวิธีการที่เหมือนและแตกตางกันอยางไร ซึ่งในภาพกวางกระบวนการนํ าสง สวัส ดิก ารในรู ป ตัว เงินทุ กชนิ ดน า ที่ จ ะ เหมือนกันในลักษณะที่มีการแสดงตนของผูรับสวัสดิการ มีการประเมินสิทธิ ของผูขอรับ และมีการนําสงสวัสดิการ ทวา ความแตกตางนั้นยังเปนสิ่งที่ไม สามารถสรุปไดในเบื้องตน

60 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ดังนั้น การเริ่มตนงานชิ้นนี้ดวยขอบเขตการศึกษาสวัสดิการในรูปตัว เงินในภาพรวมนี้แมจะมีขอเสียที่อาจจะกวางเกินไปในบางมุมมอง แตขอดีก็ คือวา งานชิ้นนี้จะชวยวาดแผนที่ความเชื่อมโยงของสวัสดิการภายในทองถิ่น ใหชัดเจนขึ้น อันจะนําไปสูการคนหาแนวทางการพัฒนาการประสานความ รวมมือไดตอไป ตารางที่ 1.2 เปรียบเทียบการจัดสวัสดิการสังคมในรูปตัวเงินภายในทองถิ่น สิทธิประโยชนที่เปน

องคกรนําสงสวัสดิการ

ตัวเงิน (Cash – in

อปท1.

สนง.ประกันสังคม กองทุนสวัสดิการ 2

ชุมชน3

√

√

√

√

การเสียชีวิต

√

√

การวางงาน

√

benefit) เจ็บปวย พิการ

ผูสูงอายุ

√

√

√

√

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 61

สิทธิประโยชนที่เปน

องคกรนําสงสวัสดิการ

ตัวเงิน (Cash – in

อปท1.

สนง.ประกันสังคม กองทุนสวัสดิการ 2

ชุมชน3

คลอดบุตร

√

√

สงเคราะหบุตร

√

√

benefit)

อื่นๆ

ผูติดเชื้อ HIV

ทุนการศึกษา , ประสบภัย

ที่มาของขอมูล:

1

พิมพิมล พลเวียง (2550)

2

สํานักงานประกันสังคม (เว็บไซต, เขาถึงเมื่อ 12 ส.ค .58)

3

สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน (เว็บไซต)

ผูวิจัยไดเลือกจังหวัดนานเปนกรณีศึกษาดวยเหตุผลอยางนอยสอง ประการ ประการแรก จังหวัดนานนั้นเปนกรณีศึกษาที่นาสนใจในแงของการ ประสานความรวมมือระหวางหนว ยงานหลายฝาย ดัง ที่งานของ วริฎฐา แก ว เกตุ ( ไม ร ะบุ ) ได ศึ ก ษาไว ประการที่ ส อง จั ง หวั ด น า นเป น จั ง หวั ดที่ น า สนใจในแง ที่ อ งค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น ไม ไ ด เ พี ย งแต มี ส ว นในการ

62 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สนับสนุนกองทุนสวัสดิการชุมชนทั้งในทางตรงและทางออมเทานั้น แตยังมี บทบาทในการนําสงสวัสดิการสังคมรวมกับสํานักงานประกันสังคมจังหวัดอีก ดวย (Chaichakan, 2014) ดั ง นั้ น การศึ ก ษาจั ง หวั ด น า นในลั ก ษณะของกรณี ศึ ก ษานํ า ร อ ง เ พื่ อ ทํ า ค ว า ม เ ข า ใ จ พั ฒ น า ก า ร ข อ ง แ ล ะ ค ว า ม สั ม พั น ธ ภ า ย ใ น การประสานความร ว มมื อ ระหว า งสํ า นั ก งานประกั น สั ง คมจั ง หวั ด องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น และองค ก รชุ ม ชน ย อ มจะทํ า ให เ ห็ น ภาพ ความเปนไปไดของ การพัฒนาการประสานความรวมมือระหวางทั้ง สาม หนวยงาน อันจะนําไปสูการสรางบทเรียนสําหรับพื้นที่อื่น ๆ ตอไป โดยสรุ ป งานวิ จั ย ชิ้ น นี้ ส นใจศึ ก ษาแนวทางในการพั ฒ นา การประสาน ความรวมมือในการจัดสวัสดิการสังคมภายในทองถิ่นระหวาง องค ก รหลั ก จากสามภาคส ว น คื อ ท อ งถิ่ น ราชการส ว นภู มิ ภ าค และ ประชาสั ง คม โดยมี จั ง หวั ด น า นเป น กรณี ศึ ก ษานํ า ร อ ง และองค ก รหลั ก ขางตนจะจํากัดอยูเพียงสามองคกรดังตอไปนี้ ไดแก สํานักงานประกันสังคม จัง หวัด ซึ่งเปน “สํานักงานราชการสวนภูมิ ภาค ” ที่เกี่ยวของกับการจั ด สวั ส ดิ ก ารทางสั ง คม ในรู ป ตั ว เงิ น โดยตรง ของก ารประกั น สั ง คม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 63

“อ ง ค ก ร ป ก ค ร อ ง ส ว น ท อ ง ถิ่ น ” มี ค ว า ม ห ม า ย ต ร ง ตั ว คื อ องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น ทั้ ง ที่ เ ป น เทศบาล เมื อ งตํ า บลและองค ก าร บริหารสวนตําบลที่ตองรับผิดชอบดูแลสวัสดิการในรูปตัวเงินเชนเดียวกัน เชน เบี้ยยังชีพและเงินสงเคราะหตาง ๆ และ “องคกรภาคประชาสัง คม ” หมายถึ ง กลุ ม ประชาชนที่ มี บ ทบาทหน า ที่ ใ นการบริ ห ารจั ด การกองทุน สวัสดิการชุมชนนั่นเอง 1.6.1. คํา ถามในการวิ จั ย 1) แนวทางในการพัฒนาการประสานความรวมมือระหวางองคกร ปกครองส ว นท อ งถิ่ น สํ า นั ก งานราชการส ว นภู มิ ภ าค และ องคกรภาคประชาสังคม ในการจัดสวัสดิการสังคมภายในเขต พื้นที่ขององคกรปกครองสวนทองถิ่น จะมีไดกี่แนวทาง และ แตละแนวทางจะมีลักษณะอยางไร 2) การพัฒนาการประสานความรวมมื อระหวาง องคกรปกครอง สวนทองถิ่น สํานักงานราชการสวนภูมิภาค และองคกรภาค ประชาสังคม ในการจัดสวัสดิการสัง คมเขตพื้นที่ขององคกร ปกครองสวนทองถิ่น มีโอกาสและอุปสรรคใดบาง

64 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

3) รูปแบบและวิธีการเชิงปฏิบัติของการจัดสวัสดิการสังคมภายใน เขตพื้นที่ขององคกรปกครองสวนทองถิ่ นโดย องคกรปกครอง สวนทองถิ่น สํานักงานราชการสวนภูมิภาค และองคกรภาค ประชาสังคม มีความเหมือนและแตกตางกันอยางไรบาง 1.6.2. วั ต ถุ ป ระสงค ข องการวิ จั ย 1) เพื่ อ ศึ ก ษาและพั ฒ นาแนวทางการประสานความร ว มมื อ ระหวางองคกรปกครองสวนทองถิ่น สํานักงานราชการสวน ภูมิภาค สํานักงานประกันสังคมจังหวัด และองคกรภาคประชา สังคมที่เกี่ยวของ ในการจัดสวัสดิการสังคมภายในทองถิ่น 2) เพื่อศึกษาโอกาสและอุ ปสรรคในการประสานความร ว มมื อ ด า นการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คม ระหว า งองค ก รปกครองส ว น ท อ งถิ่ น สํ า นั ก งานราชการส ว นภู มิ ภ าค (สํ า นั ก งานสั ง คม ประจํ า จั ง หวั ด ) และองค ก รภา คประชาสั ง คม ในการจั ด สวัสดิการสังคมภายในทองถิ่น 3) เพื่อศึกษาเปรียบเทียบรูปแบบและวิธีการภาคปฏิบัติในการจัด สวัสดิการสังคมขององคกรปกครองสวนทองถิ่น สํานักงาน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 65

ราชการสวนภูมิภาค (สํานักงานประกันสัง คมจัง หวัด) และ องค ก รภาคประชาสั ง คม ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คมภายใน ทองถิน่ 1.6.3. กรอบแนวคิ ด ในการวิ จั ย (CONCEPTUAL FRAMEWORK) การทบทวนวรรณกรรมขางตนนํามาสูการกําหนดกรอบแนวคิดใน การศึกษาวิจัย ดังแสดงในภาพที่ 1 และ 2 ขางลางนี้ โดยภาพที่ 1 แสดงให เห็นการเชื่อมโยงแนวคิดการกระจายอํานาจ การประสานความรวมมือ และ การจัดสวัสดิการสังคมเขากับสถานการณการนําสงสวัสดิการภายในทองถิ่น ในปจจุบัน โดยจะเห็นไดวา การนําสงสวัสดิการเปนไปในลักษณะแยกสวน ประชาชนถูกมองแบบแบง แยกออกเปนกลุ มๆ อยางชัดเจน ไดแก กลุม ผูประกันตน กลุมผูรับเบี้ยยังชีพจากองคกรปกครองสวนทองถิ่น และกลุม สมาชิกกองทุนสวัสดิการสังคม ซึ่งหนวยงานที่รับผิดชอบตางทํางานแยกสวน กันอยางชัดเจน ดังนั้น งานชิ้นนี้จึงนําเอาสามแนวคิดขางตนมาใชในการ อธิบายและศึกษาสถานการณดังกลาว อันนํามาสูภาพที่ 2 ที่แสดงใหเห็นถึง สถานการณที่แทจริงที่ประชาชนทั้งสามกลุมมีความเกี่ยวของเชื่อมโยงกัน

66 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

อยู เชน ผูรับเบี้ยยังชีพอาจเปนผูประกันตน หรือผูประกันตนอาจเปนสมาชิก กองทุนดวยก็ได ดังนั้น การนําเอาแนวคิดทั้งสามมาประยุกตใชในการอธิบายจึง จะ อยูบนฐานคิดที่วา เมื่อผูรับบริการคือประชาชนในทองถิ่น ดัง นั้น ผูนําสง บริ ก ารอย า งองค ก รทั้ งสามภาคส ว นก็ นา ที่ จ ะร วมมื อกั นนํา ส ง สวั ส ดิการ เพื่อใหเกิดประสิทธิภาพมากขึ้น โดยแนวคิดการกระจายอํานาจจะถูกใชใน การอธิ บ ายอํ า นาจที่ เ พิ่ ม ขึ้ น ของท อ งถิ่ น ราชการส ว นภู มิ ภ าค และ ภาคประชาสั ง คม แนวคิ ด การประสานความร ว มมื อ จะถู ก นํ า มาใช ใ น การวิเคราะหและอธิบายกิจกรรมตาง ๆ ที่สามภาคสวนดําเนินการอยูวา สอดคล อ งกั บ แนวคิ ด นี้ ม ากน อ ยเพี ย งใด และมี โ อกาสที่ จ ะพั ฒ นาไปสู การประสานความรวมมือไดหรือไม และแนวคิดการจัดสวัสดิการสัง คมจะ เปนแนวคิดพื้นฐานเพื่อตอบโจทยเปาหมายของการจัดสวัสดิการสังคมใน ทองถิ่น ซึ่งในทายที่สุด การศึกษานี้ จะนําไปสูการตอบโจทยที่วา เราจะมี แนวทางในการพัฒนาการประสานความรวมมือระหวางสามภาคส ว นใน การจัดสวัสดิการทองถิ่นไดอยางไรบาง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 67

ภาพที่ 1.6 ความเชื่อมโยงระหวางแนวคิดหลักกับสถานการณของการนําสง สวัสดิการภายในทองถิ่น

68 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 69

ภาพที่ 1.7 การประสานความรวมมือในการนําสงสวัสดิการในทองถิ่นเชิงทฤษฎี

1.6.4. ขอบเขตการวิ จั ย 1) ขอบเขตดานประชากรและกลุมตัวอยาง การศึ ก ษาวิ จั ย นี้ ใ ช วิ ธี ก ารสุ ม ตั ว อย า งแบบหลายชั้ น ดั ง มี รายละเอียดตอไปนี้ การสุ ม ตั ว อย า งหน ว ยวิ เ คราะห อ งค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น ใน จัง หวัดนาน มีประชากรจํานวนทั้งสิ้น 99 หนวยงาน และการเลือกกลุ ม ตัวอยางจะใชวิธีการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง คือ จะดําเนินการเลือกองคกร ปกครองส ว นท อ งถิ่ น ที่ มี รู ป แบบการประสานความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คมที่ โ ดดเด น ไม เ กิ น 3 หน ว ยงาน โดยพิ จ ารณาจาก 3 แบบสอบถามที่ อ งค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น แต ล ะแห ง เป น ผู ก รอกและ สงกลับมายังผูวิจัย จากนั้น จึงดําเนินการเก ็บขอมูลดวยการวิจัยเชิงเอกสาร และการสัมภาษณ ตามลําดับ การสุ ม ตั ว อย า งหน ว ยวิ เ คราะห ร ะดั บ บุ ค คล ประชากรแบ ง ออกเปน 2 กลุม คือ กลุมผูใหบริการและกลุมผูรับบริการทั้งหมดภายในเขต เมือง/ ตําบลที่ถูกเลือกมาจ ากการสุมตัวอยางขางตน โดยจะใชวิธีการสุม

70 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ตั ว อย า งแบบเฉพาะเจาะจง คื อ เลื อ กสั ม ภาษณ ผู บ ริ ห ารของหนวยงาน องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น สํ า นั ก งานประกั น สั ง คมจั ง หวั ด และ (คณะกรรมการกองทุนสวัสดิการชุมชน) ผูใหบริการโดยตรงในสวนหนาของ องคการ (front office) และผูรับบริการในกรณีที่นาสนใจที่พบไดระหวาง การสังเกตการณแบบมีโครงสรางและไมมีสวนรวม 2) สถานที่การทําวิจัยและเก็บขอมูล - คนควาเอกสารจากหองสมุดตาง ๆ ภายในประเทศ เชน หองสมุด มหาวิทยาลัย หองสมุดของกระทรวง/สํานักงาน เปนตน - พื้นที่ขององคปกครองสวนทองถิ่นที่ไดรับเลือกเปนกลุมตัวอยาง - สั ม ภาษณ ผู ใ ห บ ริ ก ารและผู รั บ บริ ก ารด า นสวั ส ดิ ก ารสั ง คมใน จังหวัดนาน - สังเกตการณในสํานักงานของหนวยงานที่เกี่ยวของกับการนําสง สวัสดิการสังคมในพื้นที่ที่ไดรับเลือก เชน สํานักงานประกันสังคม จังหวัดนาน สํานักงานเทศบาลหรือองคการบริหา รสวนตํ า บล สํานักงานคณะกรรมการกองทุนสวัสดิการชุมชน (ถามี) เปนตน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 71

1.6.5. วิ ธี ดํา เนิ น การวิ จั ย (RESEARCH METHODOLOGY) วิธีการเก็บขอมูล การเก็บขอมูลจะดําเนินการโดยใชเครื่องมือ ไดแก 4 แบบ 1) การวิจัยเอกสาร (Documentary research) เป น การเน น การเก็ บ ข อ มู ล ตติ ย ภู มิ จ ากแหล ง ข อ มู ล ต า ง ๆ เช น หองสมุด หนวยงานราชการ สถานศึกษา เปนตน โดยขอมูลตาง ๆ อาจอยู ในรูปแบบสิ่งพิมพ เชน หนังสือ เอกสารราชการ หนังสือพิมพ นิตยสาร เปน ตน หรือรูปแบบสื่ออิเล็กทรอนิกส เชน บล็อก สื่อออนไลน โซเชียลมีเดีย เปนตน ทั้งนี้ ในการพิจารณาข อมูลจะพิจารณาโดยอาศัยคําสําคัญ ที่ไ ด ถูก กําหนดไวเบื้องตน เชน สวัสดิการชุมชน สวัสดิการโดยองคกรปกครองสวน ทองถิ่น การจัดสวัสดิการ เบี้ยยังชีพ สิทธิประโยชน เปนตน

72 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

2) แบบสอบถาม (Questionnaire) ซึ่งจะสงไปใหกับองคกร-ปกครองสวนทองถิ่นในจังหวัดนาน จํานวน 99 แหง เพื่อประเมินการประสานความรวมมือระหวางองคกรปกครองสวน ทองถิ่น สํานักงานประกันสังคมจังหวัด และองคกรชุมชน ในดานการจัด สวัสดิการสังคมในเบื้องตน และเพื่อคัดเลือกกลุมตัวอยางที่มีความโดดเดน ในดานการประสานความรวมมือดังกลาว 3) การสังเกตการณ (observation) ผูวิจัยจะทําการสังเกตการณแบบมีโครงสรางและไมมีสวนรวมใน สํ า นั ก งานหรื อ สถานที่ ที่ เ ป น จุ ด ให บ ริ ก ารแก ป ระชาชน เช น สํ า นั ก งาน ประกันสังคม สํานักงานเทศบาล/องคการบริหารสวนตําบล สํานักงานของ กองทุนสวัสดิการชุมชน (ถามี) เปนตน โดยพิจารณาการบริการในมิติตาง ๆ เชน ปฏิสัมพันธระหวางผูใหบริการและผูรับบริการ ปฏิกิริยาของผูรับบริการ เปนตน โดยเฉพาะอยางยิ่งถามีกรณีการใหบริการที่นาสนใจ ผูวิจัยจะทําการ เข า ไปขอสั ม ภาษณ กั บ ประชาชนหรื อ บุ ค ลากรที่ เ กี่ ย วข อ งภายหลั ง จาก เหตุการณเสร็จสิ้น

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 73

4) การสั ม ภา ษ ณ แ บ บ กึ่ ง โครงสร า ง (semi-structured interview) การเลือกผูใ หสั มภาษณ จะอาศัย การสุ ม ตัวอยางแบบไม ใ ช ค วาม น า จะเป น แบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) โดยแบ ง ผู ใ ห สั ม ภาษณ อ อกเป น 2 กลุ ม ได แ ก กลุ ม ผู บ ริ ห ารของหน ว ยงานและกลุม ผู รั บ บริ ก าร ในกลุ ม แรก จะเป น การสั ม ภาษณ ผู บ ริ ห ารเพื่ อทราบถึ ง แนวนโยบายและแนวทางการปฏิบัติงานที่ผานมา ในกลุมที่สองจะเปนกลุม ผูรับบริการที่ไดรับการเลือกแบบเฉพาะเจาะจงจากการสังเกตการณดังที่ได กลาวมาแลว วิธีการวิเคราะหขอมูล การศึ ก ษาครั้ ง นี้ ใ ช วิ ธี ก ารวิ เ คราะห ข อ มู ล แบบวิ เ คราะห เ นื้ อ หา (content analysis) และอาศัยเทคนิควิธีที่สําคัญ ไดแก 1) การวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ โดยใชสถิติเชิงพรรณนา ดวย โปรแกรมการวิเคราะหขอมูล SPSS และประมวลผลออกมาเปนคาความถี่ รอยละ คาเฉลี่ย และมัธยฐาน

74 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

2) การวิเคราะหขอมูลเรื่องเลา (narrative data analysis) เปน การวิ เ คราะห ข อ มู ล ที่ อ ยู บ นฐานความเชื่ อ ที่ ว า มนุ ษ ย อ าศั ย อยู แ ละ ทําความเขาใจชีวิตของตนในรูปแบบของเรื่องเลา มีจุดเริ่มตน จุดดําเนิน เรื่อง และจุดจบของเรื่อง และพวกเขาเหลานี้จะมองโลกในมุมของตน ดังนัน้ เทคนิคการวิเคราะหขอมูลเรื่องเลานี้จึงมุงสํารวจประสบการณหรือความ คิดเห็นของมนุษยซึ่งถูกถายทอดออกมาในลักษณะเรื่องเลานั่นเอง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 75

ภาพที่ 1.8 แสดงการรับฟงขอมูลเรื่องเลาจากผูที่เกี่ยวของ

3) การเขารหัสและตีความขอมูล (coding and interpreting) เป น การนํ า เอาข อ มู ล จํ า นวนมากที่ ไ ด จ ากเอกสาร การสั ง เกต และการ สัมภาษณมาใส รหั ส และตี ความเพื่อ จั ดกลุม ของขอ มู ล จากนั้นจึง ทํ า การ เชื่อมโยง เพื่อวิเคราะหและสรุปขอมูล

76 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

4) การสร า งแผนที่ตํ า แหนง (positional mapping) เปน การ วิเคราะหขอมูลโดยใชวิธีวาดภาพแผนที่ เพื่อใหเห็นจุดเชื่อมโยงระหวางตัว แปร องคประกอบ และอื่น ๆ ในเชิงเหตุและผล 1.6.6. ผลที่ ค าดว า จะได รั บ เมื่ อ การดํา เนิ น งานเสร็ จ สิ้ น ที่ เป น รู ป ธรรม และตั ว ชี้ วั ด ความสํา เร็ จ ของโครงการ โครงการวิ จัย นี้ได นํา ส ง ผลงาน จํ า นวน 3 รายการให กับ สกว. ไดแก รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ บทความนําเสนอในที่ประชุมวิช าการ ระดับนานาชาติ และเอกสารสรุปขอเสนอเชิงนโยบาย (policy brief) ซึ่งทั้ง 3 ผลงานมีเนื้อหาโดยยอ ดังนี้ 1) มีแนวทางการพัฒนาการประสานความรวมมือระหวางองคกร ปกครองส วนท อ งถิ่ น สํ า นั ก งานราชการส ว นภูมิ ภาค และ องคกรภาคประชาสัง คม ในการจัดเตรียมสวั ส ดิก ารสั ง คม ภายในจังหวัดนาน ซึ่งหนวยงานที่เกี่ยวของสามารถนํ า ไป ประยุกตใชได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 77

2) ทราบถึ ง โอกาสและอุ ปสรรคในการประสานความรวมมือ ระหวางองคกรปกครองสวนทองถิ่น สํานักงานราชการสวน ภู มิ ภ าค และองค ก รภาคประชาสั ง คม ในการจั ด เตรี ย ม สวัสดิการสังคมภายในจังหวัดนาน ซึ่งหนวยงานที่เกี่ยวของ สามารถนําไปประยุกตใชได 3) เกิดความรูความเขาใจเชิงประจักษเกี่ยวกับความเหมือนและ ความแตกต า งของรู ป แบบและวิ ธี ก ารเชิ ง ปฏิ บั ติ ข องการ จั ด เตรี ย มสวั ส ดิ ก ารสั ง คมภายในจั ง หวั ด น า นโดยองค ก รปกครองส วนท อ งถิ่ น สํ า นั ก งานราชการส ว นภูมิ ภาค และ องคกรภาคประชาสังคม -------------------------------

78 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรณีศึกษา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 79

2. การจั ด การสวั ส ดิ ก ารการเงิ น ชุ ม ชนแบบองค ร วม :

กรณี ศึ ก ษา สถาบั น การจั ด การการเงิ น ตํา บลเวี ย ง อ.เชี ย งคํา จ.พะเยา

“การรวมกลุมจัดตั้งสวัสดิการเงินชุมชน ของสมาชิกที่เขารวม ทําใหสมาชิก สามารถมีสวัสดิการเพิ่มมากขึ้นจาก นโยบายตาง ๆ ของภาครัฐ”

80 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ก า ร ป ร า ก ฏ ตั ว ข อง ก าร

“ โดยการรวมกลุม จัดตั้งสวัสดิการ เงินชุมชนของ สมาชิกที่เขารวม ทําใหสมาชิก สามารถมี สวัสดิการเพิ่มมาก ขึ้นจากนโยบาย ตาง ๆ ของภาครัฐ ”

จั ด การสวั ส ดิ ก ารเงิ น ชุ ม ชน มี อ ยู หลากหลายรู ป แบบที่ เ กิ ด ขึ้ น เพื่ อ สอดรับกับความตองการของสมาชิก ในชุ ม ชนที่ แ ตกต า ง โดยสามารถ ครอบคลุมสวัส ดิการ ตั้ง แตการเกิ ด จนถึง เสียชีวิต เชน รูปแบบเงินออม การจัดการกองทุนเพื่อการกูยืม การ จั ด สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ผ า นการสมทบ ของสมาชิก ภาครัฐ หรือทองถิ่น เปน ตน โ ดย ก าร ร ว มก ลุ มจั ดตั้ ง สวัสดิการเงินชุมชนของสมาชิกที่เข า รวม ทําใหสมาชิกสามารถมีสวัสดิการ เพิ่มมากขึ้นจากนโยบายตาง ๆ ของ ภาครัฐ โดยผานกฎระเบียบที่สรางขึ้น

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 81

เพื่อความมั่นคงในชีวิตของสมาชิกที่ เขารวม อีกทั้งการสนับสนุนใหสมาชิ ก เข า สู ส วั ส ดิ ก ารดั ง กล า ว ยั ง เป น การผ อ งถ า ยความเสี่ ย งของความมั่ นคง ทางการเงินในกองทุนบางประการ เชน ความเสี่ยงดานการจัดการกองทุน เกี่ยวกับบํานาญชราภาพ ที่ตองอาศัยการคํานวณดานคณิตศาสตรประกันภัย ในการคิดความอยูรอดระยะยาวของกองทุน หากมีการรวมกลุมของชุมชน นําไปสูการบูรณาการ เชื่อมโยงเครือขาย (Network) และการรวมมือ (CoProduction) กับภาครัฐจะทําใหภาระเหลานี้กระจายความเสี่ยงกับกลไก กองทุนของรัฐ ใหเปนหนวยรับหนาที่จัดการความเสี่ยงแทน ด ว ยเหตุ นี้ จึ ง ทํ า ให เ ห็ น ว า การจั ด การสวั ส ดิ ก ารการเงิ น ชุ ม ชน ทองถิ่น แบบบูรณาการ เขาสูระบบหลักประกันของรัฐมีสวนสนับสนุนใหเกิด ความมั่นคงทั้งมิติของสมาชิกที่จะไดรับสวัสดิการที่มากขึ้น และยัง มีสวน สนับสนุนใหกลุม หรือองคกรชุมชนมีความเขมแข็งมากขึ้นดวยเชนกัน ดังกรณีศึกษาของสถาบันการเงินทุนชุม ชนตํ าบลเวียง อ.เชียงคํ า จ.พะเยา และ “ศู น ย ร วมน้ํ า ใจธนาคารหมู บ า น” ต. ดอกคํ า ใต อ.เมื อง จ.พะเยา ที่ มี ก ารรวมกลุ ม ของชุ ม ชนเพื่ อ การจั ด สวั ส ดิ ก าร จนนํ า ไปสู การเชื่ อ มโยงเครื อ ข า ย (Network) และการร ว มมื อ (Co-Production)

82 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กั บ องค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น โดยวิ ธี การนํ า เสนอจะเชื่ อ มโยงกั บ การ จัดการสวัสดิการเงินของชุมชน และการบูรณาการกับการดําเนินงานของ องคกรตาง ๆ โดยเฉพาะปกครองสวนทองถิ่น ซึ่งสงผลใหสมาชิกของสถาบัน การเงิ น ดั ง กล า ว สามารถเข า ถึ ง สวั ส ดิ ก ารต า ง ๆ โดยในการศึ ก ษานี้ ครอบคลุมหลักประกันทางสังคม 7 ประการ คือ 1) การเจ็บปวย 2) เสียชีวิต 3) ชราภาพ 4) คลอดบุ ต ร 5) ทุ พ พลภาพ 6) การส ง เคราะห บุ ต ร และ 7) การวางงาน โดยทั้งนี้พบวาหลักประกันทางสังคมดังกลาว มีทั้งลักษณะใน รูปที่เกิดขึ้นจากการผลักดันโดยภาครัฐทั้ง สวนกลาง ทองถิ่น ชุมชน และ สถาบันการเงินอื่น ๆ โดยเบื้องตนสามารถแยกไดดังนี้ 1) หลักประกันทางสังคมที่เกิดขึ้นจากรัฐบาลสวนกลาง 1.1) หลักประกันสุขภาพถวนหนา หมายถึง ประกันสุขภาพ

ของรัฐบาลใหกับผูมีสัญ ชาติไทยที่ใหไดสิทธิจากบริการ สาธารณสุขจากโรงพยาบาลของรัฐ ในกรณีรักษาอาการ เจ็บปวยทั่วไป การบาดเจ็บจากอุบัติเหตุ เปนตน 1.2) ประกั น สั ง คม ตาม พ.ร.บ. มาตรา 40 ที่ ข ยายสิ ท ธิ

ประโยชนใหกับบุคคลที่ไ มใชมาตรา 33 หรือผูประกัน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 83

ตามความสมัครใจมาตรา 33 โดยไดรับสิทธิประโยชน พื้นฐานในกรณีขาดรายไดจากการเจ็บปวย ทุพพลภาพ เสียชีวิต และบําเหน็จชราภาพ 1.3) กองทุ น การออมแห ง ชาติ (กอช.) ถู ก จั ด ตั้ ง ขึ้ น โดยมี

วั ต ถุ ป ระสงค เ พื่ อ ให เ กิ ด การออมของประชาชนที่ ประกอบอาชี พ อิ ส ระ และต อ งไม เ ป น ผู ป ระกั น ตาม พ.ร.บ ประกันสังคมมาตรา 40 และรวมถึง ผูที่ไมไดรับ สวัสดิการใด ๆ จากรัฐ โดยประชาชนจะเปนผูจายเงิน เขากองทุนไมต่ํากวาเดือนละ 50 บาท และรัฐจายเงิน ตามอัตราสวนกับเงินที่สมาชิกสะสมเขากองทุน เพื่อสิทธิ ประโยชน รับ เงินบํ า นาญหลั ง อายุ 60 ป โดยสามารถ จ า ยเงิ น ผ า นธนาคารกรุ ง ไทย ธนาคารออมสิ น และ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.)

1.4) เบี้ยยังชีพผูสูงอายุ เบี้ยผูสูงอายุสําหรับผูมีสัญชาติ เปน

นโยบายของรั ฐ เพื่ อ สิ ท ธิ ป ระโยชน ข องผู สู ง อายุ โดย องคกรปกครองสวนทองถิ่นเปนผูนําสง บริการดัง กล าว ซึ่ ง ป จ จุ บั น นี้ ป ระเทศไทยได จ า ยเบี้ ย ผู สู ง อายุ แ บบ

84 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ขั้นบันได คือ อายุ 60-69 ป ไดรับเงิน 600 บาท อายุ , 70-79 ป ไดรับเงิน 700 บาท อายุ, 80-89 ป ไดรับเงิน 800 บาท และ 90 ปขึ้นไป ไดรับเงิน 1,000 บาท/คน เดือน 1.5) เบี้ยยังชีพคนพิการ คนพิการที่มีบัตรประจําตัวคนพิการ

ตาม พ.ร.บ. สงเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิต คนพิ ก าร พ.ศ.2550 และขอขึ้ น รั บ เบี้ย คนพิ การ จากหน ว ยงาน ผูรับผิดชอบ โดยองคกรปกครองสวนทองถิ่นเปนผูนําสง เบี้ยคนพิการ ในอัตรา 800 บาท/คน เดือน 2) หลักประกันทางสังคมที่เกิดขึ้นจากทองถิ่น และ ชุมชน 2.1) กองทุนสวัสดิการชุมชน เปนกองทุนที่เกิดจากการออม

ของประชาชนในรูปแบบตาง ๆ โดยไดรับการสนับสนุน จากองค ก รปกครองส วนท อ งถิ่ น ในการสมทบเงินเขา กองทุ น โดยสมาชิ ก จะได รั บ สิ ท ธิ ส วั ส ดิ ก ารในกรณี คาชดเชยในการนอนโรงพยาบาลกรณีเจ็บปวย อุบัติเหตุ การคลอดบุตร และเสียชีวิต เปนตน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 85

2.2) คาฌาปนกิจสงเคราะห เปนลักษณะของการเปนสมาชิก

เพื่อเปนการสงเคราะหซึ่งกันและกัน ในชุมชน โดยจะมี การดําเนินงานของคณะกรรมการในการเรียกเก็ บ ค า สงเคราะห จ ากสมาชิ ก ทุ ก คนในกรณี เ มื่ อ มี ส มาชิ ก เสี ย ชี วิ ต และนํ า เงิ น มอบให ผู รั บ เงิ น สงเคราะห ข อง สมาชิกผูเสียชีวิต 2.3) เงินออมสัจจะตาง ๆ ไดแกกองทุนที่เกิดขึ้นในชุมชน โดย

มีการจัดตั้งคณะกรรมการเกิดขึ้น โดยมีการรางระเบียบ เพื่อกําหนดการออมเงินและการบริหารจัดการกองทุน โดยทั้งนี้สมาชิกอาจไดรับสิทธิประโยชนในหลักประกัน ทางสังคม เชน คาชดเชยในการนอนโรงพยาบาล กรณี เจ็บปวย ประสบอุบัติเหตุ หรือกรณีการเสียชีวิต เปนตน 3) หลักประกันทางสังคมที่เกิดขึ้นจากสถาบันการเงินตาง ๆ

เชน 3.1) ทวี รั ก เงิ น ฝากสงเคราะห ชี วิ ต ของธนาคารเพื่ อ การเกษตรและสหกรณเพื่อการเกษตร (ธ.ก.ส.) เพื่อสิทธิ

86 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ประโยชนความมั่นคงใหกับกรณีการเสียชีวิตของสมาชิก และครอบครัว โดยมีเฉพาะผูมีอาชีพเกษตรกรรม 3.2) เงิ น ฝากสงเคราะห ธ นาคารออมสิ น การออมเงิ น ใน รู ป แบบเงิ น ฝากของธนาคารออมสิ น โดยธนาคารจะ จายเงินสงเคราะหแกผูฝากเมื่อครบกําหนดระยะเวลา ขอรั บ เงิ น สงเคราะห ในอั ต ราร อ ยละร อ ยของเงิ น สงเคราะหของสมาชิก และกรณีการเสียชีวิต โดยกรณีที่กลาวมาขางตนนี้ เปนตัวอยางหลักประกันทางสัง คมที่ เกิดขึ้นโดยจากภาครัฐ ทองถิ่น ชุมชน และสถาบันทางการเงิน ไมวาจะเปน กรณีการเจ็บปวย การเสียชีวิต ชราภาพ การคลอดบุตร ทุพพลภาพ หรือ แมแตการสงเคราะหบุตร โดยทั้งนี้หลักประกันทางสังคมที่เกิดขึ้นจะมีความ แตกตางกันไปตามบริบทของชุมชนนั้น โดยจะนําเสนอรูปแบบการจั ดการ สวัสดิการการเงินชุมชนทองถิ่นแบบูรณาการของ กรณีศึกษา 2 ที่มีความ นาสนใจแตกตางกัน คือ สถาบันการเงินทุนชุมขนตําบลเวียง และ ธนาคาร เครือขายศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน อ.ดอกคําใต จ.พะเยา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 87

2.1.

บริ บ ททั่ ว ไปและโครงสร า งของสถาบั น การเงิ น ทุ น ชุ ม ชน ตํา บลเวี ย ง จากจุดเริ่มตนของการกอตั้งกลุมการออมทรัพยเพื่อการผลิต :

แปรรูปขาวซอมมือ เมื่อ พ.ศ. 2541 ตามนโยบายของสํานักพัฒนาชุมชน ของ อําเภอเชียงคํา จนพัฒนาเปนการรวมกลุม “กลุมออมทรัพยเพื่อการ ผลิต” ในป พ.ศ. 2547 และพัฒนาเปนธนาคารหมูบาน 1 ใน 4 ในจังหวัด พะเยา และเปนสถาบันการเงินชุมชนแรกที่ไดมีการพัฒนารูปแบบการให สวัสดิการแกสมาชิกในชุมชนใหเกิดความยั่งยืน ในป พ.ศ. 2548 (สถาบัน ชุมชนทองถิ่นพัฒนา, ม.ป.ป.) โดยในปจจุ บันไดเกิดการผนวกนโยบาย ของหลายภาคส ว นเป น การจั ด ตั้ ง ดั ง นี้

จากจุดเริ่มตน ของการกอตั้ง กลุมการออม ทรัพยเพื่อการ ผลิต : แปรรูป ขาวซอมมือ เมื่อ พ.ศ. 2541

สํานักงานสถาบันการจัดการการเงินชุมชน ตําบลเวียง (ผูสนับสนุน คือ ธนาคารเพื่อ การเกษตร จ.พะเยา) กลุมออมทรัพยเพื่อ การผลิตบานเวียง (ผูสนับสนุน คือ พัฒนา ชุมชน อําเภอเชียงคํา) วิสาหกิจกลุมออม ทรัพยเพื่อการผลิตบานเวียง (ผูสนับสนุน

88 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

คือ สํานักงานการเกษตรอํ า เภอเชี ยงคํ า ) และหนวยบริการกลุ ม ออม ทรั พ ย เพื่ อ การผลิ ต (ผู ส นั บ สนุ น คื อ โดยธนาคารออมสิ น ) โดยการ จัดการการเงินของสถาบันฯ มีโครงสรางดังนี้ (1) ประธาน/ผูจัดการ (2) พนักงาน 9 คน (3) กรรมการบริหาร 15 คน (4) สมาชิก 257 คน และ สมาชิกรายกลุม 4 กลุม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 89

ภาพที่ 2.1 การถอดบทเรียนกับคณะกรรมการสถาบันการเงินทุนชุมชนตําบลเวียง

90 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

2.2.

การบริ ห ารจั ด การของสถาบั น การเงิ น ทุ น ชุ ม ชนตํา บลเวี ย ง ทั้ ง นี้ ใ นการดํา เนิ น งานบริ ห ารจั ด การของสถาบั น การ จั ด การเงิ น ทุ น ชุ ม ชนตํา บลเวี ย ง มี ห ลั ก การดั ง นี้ คื อ 1) การบริ ห ารจั ด การโดยเน น การเปลี่ ย นแปลงวิ ธี คิ ด “กํา กึ้ ด ”

“ การเปลี่ยนแปลง วิธีคิด (กํากึ้ด) ของสมาชิกในการ มีเงินออม ”

สถาบันไดเนนการเปลี่ยนแปลง วิ ธี คิ ด “กํ ากึ้ ด” ของสมาชิ กในการมี เงินออม โดยพี่นอย (นางสุพรรณี เวียง คํา – ประธานสถาบันการเงินทุนชุมชน ตําบลเวียง) ไดเนน “การวางแผนการ ใชจายเงิน การบริหารเงิน การจัดการ หนี้ สิ น และการมี สั จจะของการออม เพื่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดี ” เชน การ ประกอบอาชีพ การสรางหลักประกัน ทางสั ง คม รวมตอบสนองความ ตองการอื่น ๆ ของครอบครัว ชุมชน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 91

เช น การซ อ มแซมบ า น การซื้ อ ที่ ดิ น การส ง ค า เล า เรีย นบุ ตรหลาน การ ทําบุญตามประเพณี การซื้อสินคาตาง ๆ เชน ซื้อทีวี ซื้อคอมพิวเตอร ซื้อ มอเตอรไซด ฯลฯ 2) การบริ ห ารจั ด การอาชี พ ในการจัดการดานอาชีพนี้ สถาบันฯ มีกระบวนการเสริม สร าง มากกวาการใหความรูทักษะในการประอาชีพ แตไ ดเนนการสง เสริมการ จัดการอาชีพ เชน เมื่อมีการกูยืมเงินจากองทุนไป สมาชิกจําเปนตองมีการ วางแผนบริหารรายจายและรายไดของอาชีพได เชน ตองทราบวาผลผลิต ของตนจะใชทุนและระยะเวลาเทาไร เพื่อจะสามารถมีกําไรและมีเงินออมได 3) กฎระเบี ย บและการประชุ ม สําหรับการบริหารจัดการของของสถาบันฯ จะมีการพูดคุยใน ลักษณะการประชุมที่ไมเปนทางการเปนประจําทุก ๆ เดือน และในทุกวันที่ 3 ของเดือนกรกฎาคมของทุกป จะเปนการประชุมสามัญประจําปใหญ ซึ่งใน วันนี้จะเปนวันรับสมัครสมาชิกของกองทุน (ปละ 1 ครั้ง) และสมาชิกใหม ตองเขารวมปฐมนิเทศเพื่อรับทราบกฎระเบียบของสถาบันฯ นอกจากนี้ใน

92 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

วันประชุมสามัญประจําปสมาชิกสามารถเสนอใหมีการแกไขระเบียบเพื่อให ทันตอสภาพการณ รวมถึงการพิจารณาการเขารวมโครงการตาง ๆ ของ สถาบัน และการกูยืมเงินกองทุนที่เปนเครือขายของสถาบันการเงินชุ มชน ดวย 4) การสื่ อ สาร การสื่อที่เกิดขึ้นในการบริการจัดการของสถาบัน มีทั้งการสื่อสารที่ เปนทางการ เชน ชองทางการประชุม และไมเ ปนทางการ เชน การเจอ พบปะการตามงานตาง ๆ ซึ่งกอใหเกิดการแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสารระหวาง สมาชิกในสถาบันชุมชนตลอดเวลา 5) การดํา เนิ น การ ในการดําเนินของสถาบันจะเปดทําการการเพียงเดือนละ 1 ครั้ง คือทุกวันที่ 3 ของแตละเดือน ณ สถาบันการจัดการเงินทุนชุมชนตําบล เวียง ตั้งแตเวลา 9.00 น. – 12.00 น. โดยจะมีระบบการรับจายเงิน ของ พนั ก งานของสถาบั น ฯ อยู 8 รายการตามโต ะ /ช อ งต า ง ๆ และให คณะกรรมการรับชําระเงินตามประเภท (ตามตารางที่ 2.1) คือ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 93

ตารางที่ 2.1 รายการเก็บเงินสถาบันการเงินทุนชุมชนฯ โตะชองที่/

รายการเก็บ

1

เงินออมสัจจะธรรมดา

2

ชําระเงินกู และดอกเบี้ย

3

ชําระเงินกูเพื่อซื้อสินคาสินคา เงินกูเพื่อใชจายในเทศกาล

4

เงินทวีรัก และ กองทุนการออมแหงชาติ

5

สัจจะออมทรัพยพิเศษ (เพื่อชําระหนี้กองทุนหมูบาน)

6

เงินสงเคราะหชีวิตครอบครัว (ธนาคารออมสิน)

7

กองทุนสวัสดิการกลุมออมทรัพย

8

โครงการหนี้พิเศษ (รวมหนี้)

โดยหากลวงเวลาที่กําหนดของวัน คือ 09.00 - 12.00 น. ไป แลวจะถือวาสมาชิก “ขาดสัจจะ” ในเดือนนั้น โดยไมสามารถฝากยอนหลัง ซึ่ ง สมาชิ ก จะได รั บ เงิ น ป น ผลและทราบผลการกู เ งิ น ในเวลาตั้ ง แต เวลา 13.00 – 15.00 น. ในวั น ดั ง กล า วด ว ยเช น กั น โดยการดํ า เนิ น การของ

94 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สถาบันฯ รวมถึงกฎระเบียบการชําระเงิน อัตราดอกเบี้ยตาง ๆ ไดกําหนด ไวใน “ระเบียบขอบังคับ” ที่กําหนดรวมกันของสมาชิกสถาบัน ฯ 6) การบริ ห ารจั ด การโดยสร า งภาคี เ ครื อ ข า ย ในการบริหารจัดการของสถาบันฯ ไดมีการสรางสิทธิประโยชน แกสมาชิก โดยมีการเชื่อมโยงภาคีเครือขายการทํางานกับหนวยงานตาง ๆ ภายนอก ทั้งในระดับทองถิ่น ระดับจังหวัด และระดับชาติ (แตทั้งนี้สถาบัน ยังไมมีการสรางขอตกลง MOU เกิดขึ้น) ทั้งนี้เพื่อใหสมาชิกไดรับสวัสดิการ ครอบคลุมทุกมิติ (ตั้งแตเกิด – เสียชีวิต) และเพื่อเปนการกระจายความเสี่ยง ในการบริหารจัดการของกองทุนไปใหภาคีซึ่งเปนผูรับผิดชอบสวัสดิการนี้ โดยตรง ซึ่งในปจจุบันสถาบันฯ ไดมีการเชื่อมโยงกับภาคีเครือขายตาง ๆ เพื่อเชื่อมโยงสวัสดิการตามตารางที่ 2.2 ดังนี้

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 95

ตารางที่ 2.2 การเชื่อมโยงสวัสดิการกับภาคีเครือขายของสถาบั น การเงินทุนชุมชนฯ ภาคีเครือขาย กองทุนการออมแหงชาติ

สวัสดิการที่สมาชิกไดรับ กรณีชราภาพ

หมายเหตุ สมาชิกจาย 1200/ ป และสถาบันนําเงินสง ตอใหสถาบันการเงินที่ รับชําระ

ธนาคารออมสิน

ธนาคาร ธ.ก.ส.

กรณีเสียชีวิต (เงิน

สถาบันนําเงินสงตอให

สงเคราะหชีวิต

สถาบันการเงินที่รับ

ครอบครัว)

ชําระ

กรณีเสียชีวิต (กองทุน

สถาบันนําเงินสงตอให

ประกันหนี้สิน, ทวีรัก)

สถาบันการเงินที่รับ ชําระ

องคกรปกครองสวนทองถิ่น

กรณีเกิด / นอน

ไมตองจาย

โรงพยาบาล / เสียชีวิต

สถาบันจายสมทบให

(กองทุนสวัสดิการชุมชน

จากดอกเบี้ยเงินของ

ตําบลคือเวียง)

สถาบัน

96 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภาคีเครือขาย

สวัสดิการที่สมาชิกไดรับ

หมายเหตุ

กรณีอื่น ๆ รานคาตาง ๆ เชน สินธานี , การซื้อสินคาราคาพิเศษ กรีนวิง

ของสมาชิก

ซึ่ ง การสร า งภาคี เ ครื อ ข า ยดั ง กล า ว นอกจากจะสามารถสร า ง หลักประกันทางสังคมใหสมาชิกไดแลว ยังสามารถนําไปสูการอํานวยความ สะดวกสบายใหกับสมาชิกในการติดตอกับหน วยงานที่เปนภาคีเครือขาย ดังกลาวไดอีกดวย เชน การจากเงินกองทุนการออมแหงชาติ หรือ สวัสดิการ ชุมชน เปนตน สมาชิกไมตองจายเงินที่สถาบันทางการเงิน โดยสถาบันได เปนตัวแทนในการจายเงินดังกลาวให โดยรายละเอียดของสวัสดิการดานตาง ๆ จะกลาวในหัวขอตอไป 2.3.

การจั ด สวั ส ดิ ก าร โดยสถาบั น การเงิ น ทุ น ชุ ม ชนตํา บลเวี ย ง จากการจัดการของสถาบันการเงินทุนชุมชนตําบลเวียงดังกลาว ทําให

ได เ ห็ น ถึ ง การพยายามบู ร ณาการจั ด การการเงิ น เพื่ อ นํ า มาสู ก ารสร า ง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 97

สวัสดิการในความมั่นคงของชีวิตที่ครอบคลุมมากขึ้น ซึ่ง สามารถแยกเปน ประเภทตามสิทธิประโยชน ที่สมาชิกไดรับโดยเปรียบเทียบในฐานะพลเมือง ไทย ดังตารางที่ 2.3 ตารางที่ 2.3 เปรียบเทียบสิทธิประโยชนที่พึงไดของพลเมืองไทย และกรณีของสมาชิกสถาบันการเงินทุนชุมชนฯ สิทธิประโยชนที่พึงไดรับ

สิทธิประโยชนพลเมือง

กรณีสมาชิกสถาบัน

(entitlement)

ไทย

การเงินฯ

√

√

เจ็บปวย เสียชีวิต ชราภาพ

√ √

คลอดบุตร ทุพพลภาพ

√ √

√

สงเคราะหบุตร วางงาน

98 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

√ √

หมายเหตุ

√

หมายถึง

ไดรับสิทธิ

จากตารางดังกลาว จึงเห็นไดวาสถาบันการเงินทุนชุมชนตําบลเวียง สามารถสรางสวัสดิการใหสมาชิกไดเพิ่มมากขึ้นโดยสามารถแบงเปนประเด็ น ไดดังนี้ 1) การบู ร ณาการสวั ส ดิ ก ารด า นเจ็ บ ป ว ย สงเคราะห บุ ต ร เสี ย ชี วิ ต : กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ตํา บลเวี ย ง “เสื้อวิเศษ” คือ คําเชิญชวนของพี่นอย (นางสุพรรณี เวียงคํา) ที่ ชี้ ใ ห เ ห็ น ถึ ง ข อ ดี ข องการเป น สมาชิ ก กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ในการ ประชาสัมพันธใหประชาชนใหส มาชิก ของสถาบันฯ เขารวมเปนสมาชิ ก กองทุ น ดั ง กล า ว โดยมี จุ ด ประสงค ใ ห ส มาชิ ก ได รั บ สวั ส ดิ ก าร หรื อ สิ ท ธิ ประโยชนการคุมครองกรณีการเขารักษาตัวในโรงพยาบาล การคลอดบุตร และการเสียชีวิต ในกรณี ก ารบู ร ณาการสวั ส ดิ ก ารของกลุ ม กั บ กองทุ น สวัสดิการชุมชน ระยะแรกใน พ.ศ. 2552 (ขณะนั้นสถาบันฯ ยังดําเนินการ ภายใต ก ารรวมกลุ ม ออมทรั พ ย ) ได มี ก ารจั ด ตั้ ง กองทุ น เพื่ อ ส ง เสริ ม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 99

สวั ส ดิ ก ารดั ง กล า วด ว ยตั ว เอง แต ต อ ม า เ มื่ อ มี ก า ร จั ด ตั้ ง ก อ ง ทุ น สวัสดิการชุมชนเทศบาลตําบลเวียง พี่ น อ ยในฐานะประธานกลุ ม สถาบันฯ จึงเชิญชวนใหคณะกรรมการเห็นขอดี

“เสื้อวิเศษ” คือ คําเชิญชวนของพี่นอย (นางสุพรรณี เวียงคํา) ที่ชี้ใหเห็นถึงขอดีของการเปน สมาชิกกองทุนสวัสดิการ ชุมชน

ของการเป น สมชิ ก กองทุ น ดั ง กล า ว และขับเคลื่อนใหสมาชิกของกองทุน ชุ ม ชนเข า ร ว มเป น สมาชิ ก กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนเทศบาลตํ าบลเวียง ใน พ.ศ. 2554 โดยหลั ก การนั้ น ทาง สถาบั น ถื อ ว า เป นการกระจายความ เสี่ยงเรื่องการจายเงินสวัสดิการดาน เจ็บปวย คลอดบุตร และเสียชีวิต ของ สมาชิ ก ไปยั ง ภาคี เ ครื อ ข า ยที่ มี ใ น ชุมชน คือ เทศบาลตําบลเวียง

100 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ในระยะเริ่มตนสถาบันฯ ไดเชิญชวนใหสมาชิกเขารวม โดย เปนผูรวมสมทบเงินสมาชิกกองทุนสวัสดิการชุมชนให 50 บาท/ป จนใน ที่สุดสถาบันฯสามารถนําผลกําไรของสถาบันฯ มาจายเงินคาสมาชิกกองทุน สวัสดิการชุมชนให (ตามตารางที่ 2.4) โดยปจจุบันมีสมาชิกสถาบันฯ ที่เปน สมาชิกกองทุนสวัสดิการชุมชนจํานวน 40,000 – 20,000 บาทตอป ตารางที่ 2.4 ขั้นตอนการจายเงินสมทบใหสมาชิกสถาบันการจัดการการ เงินทุนชุมชน ต. เวียง เขารวมกับสมาชิกกองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลเวียง พ.ศ.

สมาชิกสถาบันฯ

สถาบันฯ จายสมทบ

รวมเปนเงินสมทบ

จาย

บาท / ป

เขาสูงกองทุน

บาท / ป

สวัสดิการชุมชน ตําบลเวียง บาท / ป

2554

200

0

200

2555

150

50

200

2556

0

200

200

เปนตนมา

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 101

2) การบู ร ณาการสวั ส ดิ ก ารด า นชราภาพ : กองทุ น การ ออมแห ง ชาติ จากวิวัฒนาการเติบโต “สถาบันการจัดการเงินทุนชุมชนตําบล เวียง” จากอดีตถึงปจจุบัน โดยเริ่มจากการดําเนินงานในลักษณะ “รูปแบบ เงินออมและเปลี่ยนกันกู” จนไดเปลี่ยนแปลงสูแนวคิดเพื่อใหกลุมเกิดความ ยั่ง ยืนเกิดดอกออกผลเปนการออมสูสวัสดิการตาง ๆ ไดเปลี่ยนแปลงมาสู แนวคิดเพื่อใหกลุมเกิดความยั่งยืนเกิดดอกออกผลเปนการออมสูสวัสดิการ ตาง ๆ ทําใหสถาบันฯ เชื่อมโยงสวัสดิการเรื่องชราภาพ (อายุ 60 ปขึ้นไป) ในการไดรับเบี้ยบํานาญผานกองทุนการออมแหงชาติ ตั้งแตพ.ศ. 2554 ซึ่ง ในขณะนั้นตําบลคือเวียงถือวาเปนตําบลเริ่มแรกของการขับเคลื่อนกองทุน สวัสดิการชุมชนในจังหวัดพะเยา ซึ่งสถาบันฯได ทําหนาที่เปนผูใหความรู ความเขาใจเรื่องการออมเงินเมื่อยามชราภาพ โดยประชาสัมพันธใหสมาชิก ไดทราบถึงประโยชนจากการออเพื่อใชในยามชรา โดยรัฐบาลเปนผูสมทบ เงินออมดังกลาวดวย นอกจากนี้สถาบันฯ ยังทําหนาที่เก็บเงินของสมาชิกสถาบันฯ ในการนํ า ส ง เงิ นออมดั งกล า วให กั บ ธนาคารเพื่ อการเกษตร (ธ.ก.ส.) ซึ่ ง

102 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สมาชิกสามารถเลือกจายไดเปนรายเดือน 100 บาท หรือ 1,200 บาท/ป โดยสถาบันเปนผูนําสงใหกับธนาคารในเดือนธันวาคมของทุกป ี ซึ่งลักษณะ การดําเนินการดังกลาวจึงถือวาเปนการอํานวยความสะดวกใหกับสมาชิกใน การออมเงินเพื่อสิทธิประโยชน รวมถึงทางธนาคารก็สะดวกในการเก็บเงิน กอช. ไดอยางครบถวน 3) หลั ก ประกั น : ม.40 ในสถานการณของชุมชนตําบลเวียงคํา ซึ่ง ถือวาไดมี “ศูนย ประสานงานแรงงานนอกระบบ” ในพื้นที่จึง ทําใหมี ประชาชนสวนหนึ่ ง มี ความรูความเขาใจในเรื่องในหลักประกันสัง คม มาตรา 40 เพื่อรับสวัสดิการ ของผูประกันตนตามมาตรา โดยเฉพาะกรณีของอาสาสมั ครสาธารณสุ ข ประจําหมูบาน มีการสรางแรงจูง ใจให ส มัค รเข ารวมประกัน ส ัง คมมาตรา ดังกลาว แตอยางไรก็ตาม การเปนผูประกันตนตามมาตรา 40 สามารถ สมัครกองทุนการออมแหงชาติได ดังนั้นเมื่อเทียบหลักประกันทั้งสองอย าง ประชาชนในตํ า บลคื อ เวี ย งจึ ง เลื อ กสมั ค รเข า ก องทุ น การออมแห ง ชาติ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 103

มากกวา เพราะเนื่องจาก ากองทุนการออมแหงชาติ เปนที่รับรูของประชาชน มากกวา โดยเฉพาะสมาชิกของสถาบันการจัดการการเงินทุนชุมชนตําบล เวียง 2.4.

ป จ จั ย ความยั่ ง ยื น ของสถาบั น การจั ด การเงิ น ทุ น ชุ ม ชน ตํา บลเวี ย ง อ.เชี ย งคํา จ.พะเยา จากการพัฒนาการจัดตั้งกลุ มออมทรัพย เพื่อการผลิ ตตํ าบลบ า น

เวียงใน พ.ศ. 2548 จนถึงการเปลี่ยนเปนสถาบันการจัดการเงินทุน ชุ มชน ตําบลเวียง ใน พ.ศ. 2560 นับวาการรวมกลุมในการบริหารจัดการการเงิน ของชุมชนตําบลเวียงประสบความสําเร็จและยั่ง ยืน ซึ่ง สามารถวิเคราะห ปจจัยตาง ๆ ไดดังนี้ (1)

การจัดการโดยเนนการเปลี่ยนวิธีคิ ดของสมาชิก ใหเห็ น ความสําคัญของการออมเงิน และการเอื้ออาทรระหวางกัน มากกวาเนนผลกําไรในรวมกลุมการเงินของชุมชน

(2)

การเปดโอกาสใหสมาชิกไดเขารวมและแสดงความคิดเห็น ในการประชุมทั้งที่เปนทางการและไมเปนทางการอยาง

104 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สม่ํ า เสมอ จนสมาชิ ก รู สึ ก เกิ ด ความเป น เจ า ในสถาบันฯ ทั้งนี้สมาชิกสามารถเสนอการปรับปรุงระเบียบตาง ๆ ของ สถาบันฯ เพื่อเขาถึงสิทธิประโยชนตาง ๆ และใหสอดคลอง กับเหตุการณปจจุบัน โดยระเบียบของสถาบันไดบังคับให สมาชิกทุกคนตองเขารวมการปฐมนิเทศทั้งนี้เ พื่อใหไ ดรั บ ทราบระเบียบตาง ๆ ของกลุมอยางชัดเจน (3)

การสราง “สัจจะ” ใหสมาชิกมีวินัยในการออมและการ ชําระเงินกู เชน หากสมาชิกไมสงเงินสัจจะสะสมเปนเวลา 3 เดื อ นติ ด ต อ กั น จะเป น เหตุ ใ ห พ น สภาพจากการเป น สมาชิก หรือหากสมาชิกสามารถออมเงิน หรือชําระเงินกู ตามกํ า หนด จะทํ า ให ส มาชิ ก สามารถเข า ร ว มโครงการ ตาง ๆ ที่เกิดขึ้นในกองทุนไดงายขึ้น

(4)

การให ค วามสํ า คั ญ กั บ “ข อ มู ล ”ต า ง ๆ ของสมาชิ ก มา วิเคราะหวางแผนเพื่อการจัดการการเงินของสมาชิกอยาง ถูกตอง เชน ขอมูลเรื่องหนี้สิน หรือการจัดการอาชีพ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 105

(5)

การกระจายความเสี่ยงเรื่องหลักประกันทางสังคมให ภาค เครือขายเปนผูรับผิดชอบตามนโยบายของหนวยงานหรือ กองทุนนั้น ๆ เพื่อใหสมาชิกไดรับเขาถึงหลักประกันทาง สังคม หรือไดรับสิทธิประโยชน ต าง ๆ เพิ่มมากขึ้น โดย สถาบันฯจะทําหนาที่เก็บเงินและสง ตอ ใหภาคีเ ครื อ ข า ย เชน กรณีกองทุนการออมแหงชาติ สถาบันจะทําหนาที่เก็บ เงินสมาชิกและดําเนินการสงตอยังธนาคารเพื่อการเกษตร (ธ.ก.ส.) ซึ่งทําใหสมาชิกไดรับสวัสดิการกรณีชราภาพ (อายุ 60 ป ) หรื อ กรณี ก ารนํ า เงิ น ป น ผลของสถาบั น ไปสมั ค ร กองทุนสวัสดิการชุมชนขององคการบริหารสวนตําบลบาน เวี ย ง เพื่ อ ให ส มาชิ ก ได รั บ สิ ท ธิ ป ระโ ยชน จ ากกร ณี การคลอดบุตร การนอนโรงพยาบาล และกรณีการเสียชีวิต เปนตน

(6)

การมี ผู นํ า ที่ แ สวงหาความรู แ ละการสร า งกระบวนการ เรียนรูรวมกัน ของกรรมการและพนักงานของสถาบั น ฯ ตลอดเวลา นํ า ไปสู ก ารพั ฒ นาและสร า งองค ค วามรู ใ ห

106 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สถาบันฯไดอยางตอเนื่อง โดยไดมีการตั้งงบประมาณการ พัฒนาศักยภาพสมาชิกและคณะกรรมการฯ เปนประจําทุก ป (รอยละ 15 ของผลกําไรตอป) ตามระเบียบขอบังคับของ สถาบันฯ โดยสมาชิก กรรมการ หรือพนักงาน สามารถใช งบประมาณนี้ในการพัฒนาศักยภาพในตาง ๆ ได เชน การ เขารวมการจัดกิจกรรม การจัดการอบรม หรือ เขารวม ประชุมตาง ๆ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 107

2.5 บทเรี ย นจากการจั ด การฯ (1)

การมีสถาบันการเงินของชุมชนที่ มี ความยั่ ง ยื น ที่ มี โ ครงสร า งการ บริ ห ารงานที่ ชั ด เจน มี ก ฎระเบียบ และเน น วิ ธี คิ ด ที่ ทํ า ให ส มาชิ ก เห็ น

จ า ก ก า ร บ ริ ห า ร จัดการของสถาบันฯ จนนําไปสูการทํ า ให ส ม า ชิ ก ส า ม า ร ถ เขาถึงสิทธิประโยชน เพิ่มมากขึ้น สามารถ สรุปบทเรียน คือ

ความสํ า คั ญ ของการออมและการ แบงปนทุกขสุขในชุมชน (2)

การมี ผู นํ า ที่ ใ ห ค วามสํ า คั ญ กั บ การ จั ด การการเงิ น และเห็ น ถึ ง ความ จํ า เป น ของการมี ห ลั ก ประกั น ทาง สังคมตั้งแตเกิด – ตาย

(3)

การบู ร ณาการก าร จั ด ก าร ทาง การเงิ น กั บ นโยบายภายนอกและ สรางภาคีเครือขายที่อยางสม่ําเสมอ เชน การบูรณาการเพื่อใหไดรับสิทธิ ประโยชน จ ากกองทุ น สวั ส ดิ ก าร

108 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ชุมชนกับนโยบายของเทศบาล ทํา ใหสมาชิกมีหลักประกันในเรื่องของ การคลอดบุตร การนอนโรงพยาบาล และการเสียชีวิต การบูรณาการกับ กองทุนการออมแหงชาติกับธนาคาร เพื่ อ การเกษตร ทํ า ให ส มาชิ ก มี หลั ก ประกั น ในเรื่ อ งเมื่ อ ชราภาพ โดยสถาบันจะทําหนาที่เปนผูจัดเก็บ คาสมาชิกสงตอใหภาคีเครือขาย จึง ทํ า ให ค วามสถานะของการเป น สมาชิกทั้งสองกองทุนดําเนินไปอยาง ตอเนื่อง (4)

การใชทรัพยากรในการบริหารใหเกิดประโยชนสูงสุด เชน ข อ มู ล ของชุ ม ชนและสมาชิ ก รวมถึ ง จํ านวนสมาชิ กของ สถาบัน เชน การใชทรัพยากรที่มีในการสรางอํานาจตอรอง กับหนวยงานภายนอก ที่สามารถสรางอํานาจตอรองในการ ติดตอกับหนวยงานตาง ๆ ได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 109

(5)

การเนนการจัดการโดยภาคประชาชน และใหภาครัฐเปน เพียงภาคีเครือขายเทานั้น ซึ่งทําใหการตัดสินใจตาง ๆ ทํา โดยสมาชิกและเพื่อ สิ ทธิ ประโยชน ของสมาชิก ซึ่ง ทํา ให กองทุนมีความยั่งยืน

110 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

3. การจั ด การการเงิ น ชุ ม ชนแบบเครื อ ข า ย : กรณี ศึ ก ษา

เครื อ ข า ยศูน ย ร วมน้ํา ใจธนาคารหมู บ า น อํา เภอดอกคํา ใต จั ง หวั ด พะเยา

“จากจุดเริ่มตนของธนาคารหมูบานของ หมูที่ 2 ต.บานปน ใน พ.ศ. 2535 ไดนํามาสูการรวมเครือขายธนาคาร ใน 4 ตําบล เครือขาย ประกอบดวย ต.เวียง ต.บานปน ต.หนองหลม และ ต.บานถ้ํา ใน พ.ศ. 2537”

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 111

3.1.

บริ บ ททั่ ว ไป และโครงสร า ง ศู น ย ร วมน้ํา ใจธนาคาร หมู บ า น อ ดอกคํา ใต จ.พะเยา .

จาก จุดเริ่มตน ของธนาคาร หมูบานของ หมู 2 ต. บานปน ใน พ.ศ.

2535 ได นํามาสูการ รวม เครือขาย ธนาคารใน 4 ตําบล

จากจุ ด เริ่ ม ต น ของธนาคาร หมูบานของ หมู 2 ต.บานปน ใน พ.ศ.

2535 ได นํ า มาสู ก ารรวมเครื อ ข า ย ธนาคารใน 4 ตํ า บล เครื อ ข า ยตํ า บล เวี ย ง ตํ า บลบ า นป น ตํ า บลหนองหล ม ตําบลบานถ้ํา ใน พ.ศ.2537 โดยมี ผู นํ า ที่ สํ า คั ญ ใ น ก า ร บุกเบิก คือ ครูมุ กดา อินตะ สาร โดยมี วัตถุประสงค คือ 1) เปนเวทีแลกเปลี่ยน ปญหา พรอมหาแนวทางแกไ ข 2) เปน จุดศูนยรวมในการประสานงานระหวาง ชาวบาน 3) สวัสดิการให แก ส มาชิ ก ใน ชุมชน และ 4) ชวยเหลือซึ่ง กันและกัน

112 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

เปนศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน อําเภอดอกคําใต โดยในปจจุบันศูนยรวมน้ําใจ มีคณะกรรมการจํานวน 105 คนซึ่ง ประกอบไปด ว ยสภาผู นํ า 93 คน และกรรมการบริ ห าร 12 คน โดยมี โครงสรางดังภาพที่ 3.1 โดยจะมีกรรมการที่มีบทบาทหนาที่ดังนี้ 1) จัดทําแผนพัฒนาในดานตาง ๆ เพื่อนําเสนอขออนุมัติจาก สภาผูนําชุมชน 2) จัดทําโครงการและงบประมาณรายไดรายจายประจําปของ ศูนยฯ 3) ประสานงานความรวมมือในทุกฝายเพื่อใหเกิดการพัฒนา ในชุมชน 4) จัดการประชุมคณะกรรมการบริหารศูนยฯ ทุกเดือน 5) จั ด ห า ง บ ป ร ะ ม า ณ ม า ส นั บ ส นุ น ใ น กิ จ ก ร ร ม ตาม ความสามารถและโอกาส 6) เป น ผู ดู แ ลการปฏิ บั ติง านในทุ ก ดา นและกิจกรรมตา ง ๆ ที่ ไ ด รั บ อนุ มั ติ ง านสภาผู นํ า ศู น ย ฯ ให เ ป น ไปด ว ยความ เรียบรอย

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 113

• 12 หมูมูบาน

• 7 ห บาน หมู ต.บาน ถ้ํา

ต.หนอง ลม

ต.คือ เวียง

ต.ปน

• 9 หมูบบาน

• 10 หหมูบาน

ภาพที่ 3.1 เครือขายศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน 4 ตําบล

3.2.

การบริ ห ารจั ด การของศู น ย ร วมน้าํ ใจธนาคารหมู บ า น 1) การบริ ห ารจั ด การโดยการเป น ผู ป ระสาน

114 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ในการบริ ห ารจั ด การของของศู น ย ร วมน้ํ า ใจฯ อยู ภ ายใต กฎระเบียบของศูนยรวมน้ําใจฯ โดยจะมีตัวแทนของชุมชนเขารวมเปนสภา ผูนํา และมีคณะกรรมการบริหารของศูนยรวมน้ําใจ โดยจะมีการประชุม อยางนอยเดือนละ 1 ครั้ง และมีการประชุมใหญประจํา 6 เดือน โดยจะมี การรายงานผลการดําเนินการ รายได รายจาย ใหท่ปี ระชุมทําการรับรอง ทั้งนี้ธนาคารหมูบานทั้ง 4 ตําบล ก็ยังมีอิสระในการบริหารงาน ของโดยมีระเบียบในการบริห ารกองทุน ของตัว เองแต ห ากมี ส ถานการณ เรงดวนจะมีการประชุมวาระพิเศษของศูนยรวมน้ําใจฯขึ้น 2) การดํา เนิ น งานของศู น ย ร วมน้ํา ใจฯ ในการดํ า เนิ น งานของศู น ย ร วมน้ํ า ใจฯ ได ทํ า หน า ที่ เ ป น ผู ประสานการทํางานของธนาคารหมูบาน 4 ตําบล 39 หมูบาน (มุกดา อินตะ สาร, 2551) ประกอบดวย ตําบลบานปน มีทั้งหมด 10 หมูบาน ตําบลบาน ถ้ํา มีทั้งหมด 12 หมูบาน ตําบลหนองหลม มีทั้งหมด 7 หมูบาน ตําบลคือ เวียง มีทั้งหมด 9 หมูบาน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 115

โดยกิจกรรมที่เกิดขึ้นไดเนนเรื่องการสรางการเรียนรูใหกับผูนํา ชุมชน เชน การศึกษาดูงาน และการฝกอบรม การสงเสริมการทําการเกษตร ผสมผสาน การจัดเวทีแลกเปลี่ยนปญหาและแนวทางแกไข และการจัดตั้ง กองทุนสวัสดิการชุมชน เปนตน 3) กฎระเบี ย บของศู น ย ร วมน้ํา ใจฯ ทั้งนี้ศูนยรวมน้ําใจการรางระเบียบของศูนยรวมน้ําใจ เพื่อใช เปนหนวยประสานงานของธนาคารตําบลทั้ง 4 โดยมีใจความเรื่อง หลักการ และเหตุผลตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจแหง ชาติ ฉบับที่ 8 จุดมุง หมายและ วัตถุประสงค คุณสมบัติของกลุมธนาคารที่เขาเปนสมาชิกที่ตองเปนกลุมออม ทรั พ ย ใ นพื้ น ที่ อํ า เภอดอกคํ า ใต และมี ก ารจั ด ตั้ ง กองทุ นสวั ส ดิ ก ารใหกับ สมาชิกในชุมชน อํานาจหนาที่ รายได การยุบสภาของสภาผูนํา การแตงตั้ง คณะกรรมการโดยระบุถึงที่มา การพนสภาพของคณะกรรมการบริหาร วาระ การประชุมของสภาและคณะกรรมการ อยางชัดเจน 4) การบริ ห ารธนาคารหมู บ า นใน 4 ตํา บล

116 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ธนาคารหมูบานเปน องคกรการเงิน ชาวบ านรู ปแบบหนึ่ ง ที่ มี ลักษณะการบริหารจัดการไมซับซอน มีขอบัง คับกติกา รูปแบบบัญ ชีแ บบ งายๆ ที่ชาวบานสามารถเรียนรูได โดยมีกติกากลางที่เปนแนวรวมกัน ไดแก (มุกดา อินตะสาร, 2551) 1) การออมและการใหกู ธนาคารหมูบานกําหนดการทําการที่

รับเงินออมและใหกูในชวงเวลาที่กําหนดชัดเจน ระเบียบ การของธนาคารหมูบานจะกําหนดไดวา ทุกคนจะตองมี สั จ จะในการออม คื อ ทุ ก ๆ วั น ทํ า การธนาคารหมูบาน สมาชิ ก ต อ งนํ า เงิ น ฝากอย า งน อ ย 10 บาทหรื อ 1 หุ น ยกเวน แรกเขาจะตองฝากเงินอยางนอย 100 บาท หรือ 5 หุน และเสียคาธรรมเนียม 20 บาท ทั้งนี้ไมสามารถมีหุน เกิน 2,000 บาท เพื่อปองกันการทุมหุน ถาสมาชิกคนใด ขาดฝากออม เกิน 1 ครั้ง / ป จะถูกปรับ โดยตัดสิทธิ์การกู ภายในระยะเวลา 1 ป และถาหากขาดการฝากเงิน 3 เดือน ติดตอกัน จะขาดการเปนสมาชิกและจะเรียกเงินที่ฝากไว ตอนกลางปไมได จะไดรับคือก็ตอเมื่อสิ้นปเทานั้น สมาชิก

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 117

ใหมจะตองฝากเงินกอน 3 เดือน จึงจะเริ่มกูไดในเดือนที่ 4 โดยอั ต ราดอกเบี้ ย เงิ น กู เ ป น ไปตามอั ต ราข อ ตกลงของ สมาชิ ก ซึ่ ง ที่ ผ า นมามี ทั้ ง ร อ ยละ 3 ร อ ยละ 2 ต อ เดื อ น ปจจุบันเหลือเพียงรอยละ 1 ตอเดือน 2) การทําบัญชี รูปแบบการทําบัญชีของธนาคารหมูบานมีการ

ทําบัญชีรูปแบบงายๆ เอกสาร บัญชีของธนาคารหมูบ าน / ประกอบดวยบัญชีทะเบียนสมาชิก ซึ่งประกอบดวยลําดับที่ , ชื่อที่อยู, บัญชีเงินฝากทะเบียนหุน ซึ่ง ตีตารางเปน 12 ชอง ไวสําหรับลงจํานวนเงินหุนที่สงรายเดือน บัญชีเงินกู ประกอบดวย ชื่อผูกูจํานวนเงิน, ลายเซ็นผูกู, ลายเซ็นผูค้ํา ที่,1 และผูค้ําคนที่ 2 การชําระคืนเงินกูรายเดือน แยกเงิน) ตนกับดอกเบี้ย) บัญชีเงินสด ประกอบดวย วันเดือนป, รายการรับ, จํานวนเงิน กับ วันเดือนป, รายการจาย และ จํานวนเงิน และบันทึกเลขานุการในการสรุปยอดสมาชิก , จํานวนเงินรับ-จาย คาใชจายรายเดือน, สรุปการจายเงินกู และยอดคงเหลือยกไป

118 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

3) การจัดสรรผลกํ าไร เกณฑก ารจัด สรรกําไรของธนาคาร

หมูบานแยกเปนสัดสวนดังนี้ เงินสํารองกลุม 20 % เฉลี่ย คืนสมาชิก 30 % (เฉลี่ยคืนผูฝาก 15% เฉลี่ยคืนผูกู 15%) สวัสดิการรักษาพยาบาล 20 % พัฒนากลุม 10 % น้ําใจ กรรมการ 20 % 3.3.

การจั ด สวั ส ดิ ก ารโดย กรณี ศึ ก ษาศู น ย ร วมน้าํ ใจธนาคาร หมู บ า น ต.ดอกคํา ใต 1) การบู ร ณาการสวั ส ดิ ก ารด า นเจ็ บ ป ว ย สงเคราะห บุ ต รเสี ย ชี วิ ต : กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน จากการจัดตั้งศูนยรวมน้ําใจฯ ในชวงแรกไดมี

การเนนการ

ชวยเหลือสมาชิกใหไดรับสวัสดิการในดานตาง ๆ โดยเริ่มแรกไดมีก ารจัด งานผาปา การจัดนําดอกเบี้ยของเงินฝากธนาคารหมูบาน มาจัดสวัสดิการ ใหกับผูนําและสมาชิก แตอยางไรก็ตามเงินดังกลาวยังถือวาเปนเงินจํานวน นอยและไมเพียงพอที่จะครอบคลุมสวัสดิการของสมาชิกตั้ง แตเกิดจนถึง เสียชีวิต จึงทําใหคณะกรรมของแตละหมูบานจึงพยายามหาวิธีทางผานการ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 119

ประชุมแลกเปลี่ยนประสบการณการดําเนินงาน จนสุดทายจึงไดผนวกเขา กับกองทุนสวัสดิการชุมชนตามนโยบายของทองถิ่น ทั้ ง นี้ ก ารแต ล ะหมู บ า นจะมี ร ะเบี ย บของกองทุ น ฯของตนที่ แตกตางกัน โดยมีการระบุถึงประเด็นตาง ๆ เชน โครงสรางคณะกรรมการ กองทุนฯ สมาชิกและการขาดจากความเปนสมาชิก รายไดและรายจายของ กองทุ น ฯ เงื่ อ นไขในการช ว ยเหลื อ สิ ท ธิ แ ละหน า ที่ ข องสมาชิ ก กองทุ น การเงินและบัญชี การแกไขหรือเพิ่มเติมขอบังคับของกองทุน สํ า หรั บ สิ ท ธิ ป ระโยชน ที่ ไ ด รั บ จากหลั ก ประกั น ของกองทุ น สวัสดิการชุมชน (เงื่อนไขในการชวยเหลือ) ของแตละกองทุนมีความแตกตาง กันไป แตสมาชิกจะไดรับสิทธิประโยชนที่ครอบคลุม ตั้งเกิดจนถึง ตาย เชน ตัวอยางของกองทุนสวัสดิการชุมชน ตําบลบานปน และตําบลคือเวียง ตาม ตารางที่ 3.1

120 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 121

(ชวยเหลือ

ที่ไดรับการ

สวัสดิการ เงื่อนไข)

สมทบ

วิธีการฝากเงิน

ของสมาชิก

จะไดรับการชวยเหลือเมื่อเปนสมาชิกครบ 90 วัน

สมทบดวยเงินสดที่ธนาคารหมูบาน หรือ หักจากบัญชีเงินออมของธนาคารหมูบาน

200 บาท / ป

เงินสมทบกองทุน

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลคือเวียง

เปนคนในชุมชน อายุตั้งแต 1 ขึ้นไป

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปน

คุณสมบัติสมาชิก

กรณีเงื่อนไข/

ตารางที่ 3.1. เปรียบเทียบกองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปนและตําบลคือเวียง

122 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรณีการเสียชีวิต

กรณีการเจ็บปวย

กรณีคลอดบุตร

กรณีเงื่อนไข/

2ป 3ป 4ป

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

8,000 บาท*

ไดรับ 10,000 บาท*

ไดรับ

ไดรับ

6,000 บาท*

5,000 บาท

ไดรับ

1ป

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

เปนสมาชิกครบ

4ป

3ป

2ป

1ป

ไดรับ

ไดรับ

ไดรับ

ไดรับ

เปนสมาชิกครบ 180 วัน ไดรับ

11,000 บาท*

9,000 บาท*

7,000 บาท*

5,000 บาท

3,000 บาท

บาท/คืน ไมเกิน2,000 บาทตอป*

บาท/คืน ไมเกิน2,500 บาทตอป* 3,000 บาท

คาชดเชยรายไดในการนอนโรงพยาบาล กรณีละ 100

คาชดเชยรายไดในการนอนโรงพยาบาล กรณีละ 100

เปนสมาชิกครบ 180 วัน ไดรับ

หลังจากเขาเปนสมาชิก 90 วันขึ้นไป สามารถเบิกจาย

500 บาท / ครั้ง

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลคือเวียง

หลังจากเขาเปนสมาชิก 90 วันขึ้นไป สามารถเบิกจาย

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 123

(4) เสียชีวิตโดยอุบัติเหตุ หรือ โรคตาง ๆ

(3) ชวยเหลือผูทุพลภาพโดยสิ้นเชิง

(2) ชวยเหลือครอบครัวผูดอยโอกาส

สนับสนุนงบประมาณการทํารวมกัน

(2) เชื่อมโยงกับภาครัฐในโครงการตาง ๆ เชน ขอ

บาทครอบครัว ของตําบลคือเวียง

(1) ขอขยายสมาชิกใหครบ 2 คน ในจํานวน 500-1,000

หมูบานมายังธนาคารหมูบานของแตละตําบล*

ผานบัญชี หรือสมาชิกสามารถทําผานกรรมการประจํา

ผานบัญชี

แผนการดําเนินงาน (1) ใหทุนการศึกษา

ในอนาคต

12,000 บาท*

ทําการเบิกจายผานธนาคารหมูบานของแตละตําบล ทั้ง

5ปขึ้นไป ไดรับ

รูปแบบการรับ – จายเปนเงินสด หรือหัก – นําฝากเขา

ทําการเบิกจายผานธนาคารหมูบานของแตละตําบล ทั้ง

การเบิกจาย

เปนสมาชิกครบ

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลคือเวียง

รูปแบบการรับ – จายเปนเงินสด หรือหัก – นําฝากเขา

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปน

กรณีเงื่อนไข/

124 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรณีเงื่อนไข/

(5) บํานาญผูสูงอายุ

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปน

สมาชิกกองทุนฯ

(8) จัดการใหทุนการศึกษากับนักเรียน นักศึกษาที่เปน

ทองถิ่น

(7) เพิ่มศักยภาพใหกับคณะทํางานและผูนําชุมชน/

ตําบลอื่น ๆ ที่สนใจ

(6) ขยายแนวคิดการจัดสวัสดิการชุมชนระดับตําบลไปสู

(5) จัดทําสื่อประชาสัมพันธ

(4) ขยายขอบเขตของการจัดสวัสดิการ

(3) พัฒนาเปนศูนยการเรียนรูดานสวัสดิการ

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลคือเวียง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 125

กรณีเงื่อนไข/

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลบานปน บํานาญผูสูงอายุ

(9) พัฒนากองทุนใหมีบํานาญภาคประชาชน กรณี

กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลคือเวียง

จากตารางที่ 3.1. ในการสมัครเปนสมาชิกกองทุนสวัส ดิก าร ชุมชน สามารถสมัครและชําระเงินผานธนาคารหมูบานได (เปนเงินสดหรือ หั ก บั ญ ชี ธ นาคารหมู บ า น) ทํ า ให ก ารขยายฐานสมาชิ ก ในชุ ม ชนสามารถ เพิ่มขึ้นไดในแตละป ซึ่งสมาชิกจะตองเสียคาสมาชิกสมทบ 200 บาท/ป (ต อ งจ า ยค า สมาชิ ก ทุ ก ป ภ ายใน 1 มกราคม – 30 มกราคม) และส ง ให เหรัญญิกของกองทุนภายใน 5 กุมภาพันธของแตละป ทั้งนี้การรับคาชดเชย หรื อ การรั บ เงิ น สวั ส ดิ ก ารตามเงื่ อ นไขต า ง ๆ สมาชิ ก สามารถติ ด ต อ รั บ คาชดเชยภายในวันที่ 1 -15 ของทุกเดือนที่ธนาคารหมูบานหรือกรณี ของ ตําบลคือเวียงสามารถทําผานกรรมการหมูบานได โดยกรรมการหมูบานจะ ไดรับสวัสดิการเปนคาน้ํามันรถ 50 บาท/เดือน ในการติดตอประสานกับ เหรั ญ ญิ ก กองทุ น ตํ า บล และได รั บ ค า ตอบแทนเป น รายป จ ากกํ า ไรของ ธนาคาร ทั้งนี้ กองทุนฯ ของแตละชุมชนจะมีโครงสรางคณะกรรมาการ ดําเนินงานเพื่อความสะดวกในการบริหารจัดการ ประกอบดวย ประธาน กองทุน รองประธาน เหรัญญิก ผูชวยเหรัญญิก เลขานุการฯ ผูประสานงาน กองทุน และคณะกรรมากรในการดําเนินงาน โดยทั้ง นี้การคัดเลือ กและ

126 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การกําหนดบทบาทหนาที่ในการบริหารจัดการกองทุนแตกองทุนก็จะมีความ แตกตางกันไป เชน ตัวอยางกรณีกองทุนสวัสดิการชุมชน ตําบลบานปน ตาม ตารางที่ 3.2 ตารางที่ 3.2 หนาที่ดําเนินงานของคณะกรรมการกองทุนฯ ตําบล บานปน กรรมการประจํา

เหรัญญิกกองทุน

หมูบาน

คณะกรรมการ

ประธาน

กองทุนฯ

เก็บคาสมาชิก

จัดทําบัญชีเสนอ

วางแผนการ

วาระละ 2 ป ไม

ตรวจสอบ

ตอที่ประชุมใหญ

ดําเนินงาน

เกิน 2 วาระ

หลักฐานทางการ เงินของสมาชิก กอนทําการ เบิกจาย สามารถถือเงินสด มีอํานาจสั่งจายเงิน

เปนผูเบิกจายเงิน

เพื่อทําการ

ครั้งละไมเกิน

ลายเซ็นสองใน

เบิกจาย ครั้งละ

50,000 บาท

สาม (โดยใหมี

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 127

กรรมการประจํา

เหรัญญิกกองทุน

หมูบาน

คณะกรรมการ

ประธาน

กองทุนฯ ประมาณ 20,000

ลายเซ็นประธาน

บาท

กองทุน) พิจารณาการจาย

มีอํานาจสั่ง

คาชดเชยตาง ๆ

จายเงินครั้งละไม เกิน 20,000 บาท ลงนามขอบังคับ

2) การบู ร ณาการสวั ส ดิ ก ารด า นชราภาพ : กองทุ น การออมแห ง ชาติ ศูนยรวมน้ําใจฯ ไดมีการประสานงานเครือขายธนาคาร หมูบาน ดําเนินการในเรื่องของกองทุนการออมแหงชาติ ใน พ.ศ. 2550 จาก การทําบันทึกขอตกลงความรวมมือ (MOU) กับกองทุนการออมแหงชาติ โดย หลั ง จากนั้ น ได เ ริ่ ม มี ก ารดํ า เนิ น การจั ด ตั้ ง คณะกรรมการ (ชุ ด เดี ย ว คณะกรรมการกองทุนหมูบาน) เพื่อทําการประชาสัมพันธใหชาวบานมีความรู

128 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

และสมัครเข าเปน สมาชิก โดยคณะทํางานประกอบดวย ประธานกองทุ น สวัสดิการ ผูชวยเลขากองทุนสวัสดิการของศูนยรวมน้ําใจ ซึ่งสมาชิกสามารถ จ า ยเงิ น ขั้ น ต่ํ า ขั้ น ต่ํ า 1,200บาท/ป หรื อ เดื อ นละ 100 บาท โดยสมาชิ ก สามารถจายเงินไดที่ธนาคารหมูบาน หรือ ที่ ธ.ก.ส. ในหมูบานได ทั้ ง นี้ ก ารทํา งานที่ เ กิด ขึ้ นนั้น จะทํ า การขั บเคลื่ อนโดย คณะกรรมการชุดเดียวกันกับกองทุนสวัสดิการชุมชน จึง ทําให 2 กองทุน ไมไดมีความแยกขาดจากกัน ดังภาพที่ 3.2 สมาชิกกองทุน ออม / จายคา สมาชิก

ศูนย์รวมน้ําใจ (ธนาคารชุมชน)

สถานบันทางการเงินภายนอก จัดเก็บเงินและนําสง

กอช.

กองทุนสวัสดิการชุมชน

ภาพที่ 3.2 จัดการการเงินแบบบูรณาการของศูนยรวมน้ําใจ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 129

3) หลั ก ประกั น ทางสั ง คม: มาตรา 40 ในเบื้องตนพบวา ยังไมมีการขับเคลื่อนประเด็นดังกลาว ผานธนาคารหมูบานตําบลและศูนยรวมน้ําใจฯ แตจะเปนลักษณะของผูที่ เคยทํางานและลาออกกลับมาอยูบานและเปนผูประกันตนตามมาตรา 39 4) หลั ก ประกั น ทางสั ง คมรู ป แบบอื่ น ๆ โดยนอกจากการจัดการการเงินผานธนาคารหมูบานแลว ยัง มีกองทุ นตาง ๆ ที่มีสวัสดิการหรือบริการในรูปแบบเงินกูและชวยเหลื อ สมาชิกอีก เชน กองทุนเงินลาน กลุมอาชีพตาง ๆ เชน กลุมปุย และกลุ ม ดอกไมประดิษฐ

130 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ตารางที่ 3.3 เปรียบเทียบสิทธิประโยชนที่พึงไดของพลเมืองไทย และของธนาคารหมูบานฯ สิทธิประโยชนที่พึงไดรับ

สิทธิประโยชน

กรณีธนาคารชุมชน

(ENTITLEMENT)

พลเมืองไทย

(ศูนยรวมน้ําใจ)

เจ็บปวย

√

√

เสียชีวิต

?

√

ชราภาพ

√

√

คลอดบุตร

?

√

ทุพพลภาพ

√

√

สงเคราะหบุตร

?

√

วางงาน

?

x

หมายเหตุ

√

หมายถึง

ไดรับสิทธิ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 131

ดังนั้น จากการจัดตั้งธนาคารหมูบาน และการรวมเปนศูนยรวม ธนาคารน้ําใจสวัสดิการดังกลาว สูการบูรณาการจัดการการเงินชุมชน ทําให สมาชิกสามารถไดสิทธิประโยชนที่เพิ่มเติมเกิดขึ้น โดยเมื่อเทียบกับแนวคิด การประกันสังคมในประเทศไทย สามารถแสดงไดในตารางที่ 3.3 3.4.

ป จ จั ย ความยั่ ง ยื น ของศู น ย ร วมน้าํ ใจฯ จากการพัฒนาการจัดตั้งศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน พ.ศ.2537

จนถึงปจจุบันนับวาการรวมกลุมในการบริหารจัดการการเงินของของศูนย รวมน้ําใจและธนาคารหมูบานมีความสําเร็จและยั่งยืน ซึ่งสามารถวิเคราะห ปจจัยตางไดดังนี้ (1) การมีกฎระเบียบของศูนยรวมน้ําใจฯ และของธนาคารหมูบาน 4 ตําบล ที่ทิศทางการดําเนินไปในทางเดียวกัน กลาวคือ เนน การออมอยางมี “สัจจะ” และสรางสวัสดิการชุมชน (2) การมีคณะกรรมการการดําเนินงานที่มาจากการเลือกตั้ง และ กําหนดวาระอยางชัดเจน

132 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

(3) การเนนกระบวนการมีสวนรวมในทุกขั้นตอนไมเพียงแคการ เลื อ กตั้ ง คณะกรรมการเท า นั้ น เช น การจั ด ตั้ ง ดํ า เนิ น การ บริหารจัดการ แกไขปญหา และรับผิดชอบในสิ่งที่เกิดขึ้น (4) การสร า งกระบวนการร ว มเรี ย นรู เพื่ อ เสริ ม ศั ก ยภาพของ คณะกรรมการตลอดเวลา (5) มี ผู นํ า ที่ ส ามารถนํ า พาองค ก ร และเกิ ด ความเชื่ อ มั่ น ในการ บริ ห ารจั ด การได ในกรณี นี้ คื อ ครู มุ ก ดา อิ น ต ะ สาร ผูดําเนินการกอตั้งธนาคารหมูบาน จากการบริหารจัดการของศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน ตําบล ดอกคําใต ทําใหเห็นการเกิดหลักประกันทางสัง คมแกแรงงานนอกระบบ โดยสามารถแบงเปนประเด็นดังนี้ 3.5.

บทเรี ย นจากการจั ด การฯ จากการบริหารจัดการหลักประกันทางสังคมของสถาบันการเงิน

ชุมชนบานเวียงสามารถสรุปไดใน 4 ประเด็น ไดแก

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 133

(1) การรวมกลุมในการจัดตั้ง สถาบันการเงินชุมชนในตําบลเปน

เครือขาย โดยมีวัตถุประสงครวมกัน คือ การใหประชาชนออม เงิน และเพื่อจัดสวัสดิการใหกับสมาชิกในชุมชน (2) การสื่อสารทําความเขาในในชุมชน เปน สิ่ง สําคัญ ของการให

สมาชิกเขารวมในการออมเงิน และการเปนสมาชิกสวัสดิการ ทั้งกองทุนสวัสดิการชุมชน และ กองทุนการออมแหงชาติ (3) การมี ผู นํ า ที่ ใ ห ค วามสํ า คั ญ กั บ การออมเงิ น และการสร า ง

สวัสดิการใหกับคนในชุมชน ในกรณีนี้คือ ครูมุกดา อินตะสาร ปจจุบันไดทําหนาที่ในการเปนที่ปรึกษาใหธนาคารหมูบานใน ตําบลทั้ง 4 ตําบล จนนํามาสูความรวมมือรวมใจของคนใน ชุมชน นํามาสูการจัดตั้งศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน (4) การที่ ชุ ม ชนเรี ย นรู แ ละเข า ใจถึ ง สิ ท ธิ ป ระโยชน ต า ง ๆ ของ

กองทุน ทําใหเกิดการจัดการโดยมีเจาภาพ (คณะกรรมการ) การ ที่เปนหนึ่งเดียวและเกิดการประสานผลประโยชน ข อง สมาชิกไดอยางลงตัว (5) การมีกฎระเบีย บที่ เนน การออมเงิน โดยการสร าง “สัจจะ”

และการสรางสวัสดิการชุมชน เปนสิ่งที่ทําใหธนาคารหมูบาน

134 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

และศูนยรวมน้ําใน มีแนวทางที่เปนไปในทิศทางเดียวกันตลอด เวล (6) การมีสถานที่ทําการ เจาหนาที่ประจําที่เปนทางการของศูน ย

ประสานงานและธนาคารหมูบาน ก อใหเกิดความเชื่อมั่น และ นํามาสูความยั่งยืนของการจัดการกองทุนได --------------------------

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 135

4. การจั ด การการเงิ น เพื่ อ สร า งหลั ก ประกั น ทางสั ง คมของ

แรงงานนอกระบบ : สั ง เคราะห บ ทเรี ย นจาก 2 กรณี ศึ ก ษาในจั ง หวั ด พะเยา

“การจัดใหมีหลักประกันทางสังคมของ 2 กรณีศึกษาขางตน คือ สถาบันการ เงินทุนชุมชน ตําบลเวียง อําเภอเชียงคํา และ ศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบาน ดอกคําใตนั้น ทําใหการผสานสิทธิ ประโยชนตามนโยบายตาง ๆ เขาเปน ชุดของสวัสดิการ (package) ใหกับ สมาชิกของกลุมตน โดยผูนําองคกร ชุมชนสามารถประยุกตใชแนวทางการ จัดเก็บเงินสมทบ”

136 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

4.1

ความเหมื อ นและแตกต า งระหว า งสองกรณี ศึ ก ษา จากการศึกษาการจัดการทางการเงินเพื่อเพื่อสรางหลักประกันทาง

สังคมของแรงงานนอกระบบ จากกรณีศึกษาสถาบันทางการเงินชุมชน ตําบลเวียง อําเภอเชียงคํา และศูนยรวมน้ําใจธนาคารหมูบานอําเภอดอก คําใต พบความเหมือนและความแตกตาง ดังนี้ 1) ความเหมื อ น

(1) การจัดการทางการเงินของทั้ง แหง มีวัตถุประสงค 2 ที่เนน “ สัจจะ ” การออม แกคนในชุมชนเหมือนกัน ซึ่งหากขาดจากการออมจะเปน เหตุใ ห สมาชิ ก หมด สภาพของสถาบันฯ และธนาคารชุมชน รวมถึงการ สรางสวัสดิการที่ครอบคลุมตั้งแตการเกิด – เสียชีวิต (2) หลักประกันทางสัง คมที่เกิด ขึ้น เกิดจากการนํา เอา กองทุนการออมแหงชาติและกองทุนสวัสดิการชุมชน เปนสวนในการสรางสวัสดิการแกสมาชิก

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 137

(3) การให บ ริ ก ารของสถาบั น ฯ และธนาคารมี ค วาม หลากหลาย นอกจากเรื่องเงินออม (ดอกเบี้ย) และ สวัสดิการตามหลักประกันตาง ๆ แลวยัง มีประเด็น เรื่องเงินกูตามวัตถุประสงคของกองทุนดวย (4) การมี ส ถานที่ ทํ า การถาวรรวมถึ ง มี โ ครงสร า งการ บริหารจัดการที่ชัดเจน เชน ประธาน กรรมการและ เหรัญญิก สวนของสถาบันขะมีพนักงานเพื่อทําหนาที่ รับ – จายเงินเพิ่มเติม (5) การมีกฎระเบียบของสถาบันฯ และธนาคาร ที่เกิด จากการมีสวนรวมของสมาชิ ก และสามารถอนุญ าต ใหมีการแกไขกฎระเบียบในการประชุมใหญประจําป 2) ความแตกต า ง ความแตกตางของ 2 กรณีศึกษาสามารถสรุปไดใน 4 ประเด็น ดังนี้

138 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

(1) การบริหารจัดการ สถาบันการเงินฯ

กองทุนระดับตําบล 1 ตําบล

ศูนยรวมน้ําใจฯ

มีการรวมธนาคารหมูบาน 4 ตําบล เขารวมเปน เครือขายแตละธนาคารหมูบานมีการบริหารแยก ออกจากกันอยางชัดเจน (2) กระบวนการดําเนินการ

สถาบันการเงินฯ

มีการรับ – จายเงินของสมาชิก หมวดหมูต าง ๆ และสงตอไปยังภาคีเครือขายสถาบันการเงินขาง นอก (โดยสถาบันจะดําเนินการจายเปนรายปให สมาชิก) เชน กรณีการจายเงินของกอช. หรือฝาก ทวีรัก (ธ.ก.ส.)

ศูนยรวมน้ําใจฯ

มีการรับ จายเงินที่ธนาคารหมูบานของแต ล ะ ตําบล หรือใหสมาชิกหักจากเงิน ฝากของธนาคาร และดําเนินการสง ตอไปใหสถาบันการเงินตาง ๆ เชน กรณี กอช. หรือ กองทุนสวัสดิการชุมชน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 139

(3) กองทุนสวัสดิการชุมชน สถาบันการเงินฯ

สถาบันฯ นําเงินดอกเบี้ยจากการดําเนินการของ สถาบัน มาออกสมทบใหสมาชิก โดยในระยะแรก สมทบจํานวน 50 บาท/ป และตอสถาบันสมทบให เต็ ม จํ า นวน 200 บาท/ป ทํ า ให ส มาชิ ก สถาบันฯ เป น สมาชิ ก กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ส ว นการ เบิกจายรับสวั สดิ การนั้น สมาชิก สามารถติ ด ต อ ที่ เทศบาลตําบลเวียงโดยตรง

ศูนยรวมน้ําใจฯ

ธนาคารชุมชน เปนสวนหนึ่งของการดํ าเนิ น การ กองทุนสวัสดิการชุมชน โดยทั้งนี้สมาชิกตองจายคา สวัสดิการภายในวันที่ กุมภาพันธ ของทุกเดือน 5 โดยสามารถจ า ยผ า นกรรมการหมู บ า นหรื อ ที่ ธนาคารได ด ว ยตั ว เอง ซึ่ ง ธนาคารจะนํ า เงิ น ค า สมาชิกสงตอยังกองทุนสวัสดิการชุมชนให สวนการ เบิ ก จ า ยนั้ น สมาชิ ก สามารถทํ า ผ า นตั ว แทน

140 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

คณะกรรมการหมูบานภายในวันที่ ของทุก 1-15 เดือน

(4) กองทุนการออมแหงชาติ สถาบันการเงินฯ

สถาบันฯยังทําหนาที่เก็บเงินของสมาชิกสถาบันฯ ในการนํ า ส ง เงิ น ออมดั ง กล า วให กั บ ธนาคารเพื่อ การเกษตร (ธ.ก.ส.) ซึ่งสมาชิกสามารถเลือกจายได เปนรายเดือน 100 บาท หรือ 1,200 บาทตอป โดย สถาบันเปนผูนําสงใหกับธนาคารในเดือนธัน วาคม ของทุกป

ศูนยรวมน้ําใจฯ

ธนาคารชุมชน ภายใตการดําเนินงานผานธนาคาร ศูนยรวมน้ําใจฯ ไดทํา MOU กับ กองทุนการออม แห ง ชาติ เพื่ อ การอํ า นวยความสะดวกในการ ดํ า เนิ น งานและประชาสั ม พั น ธ ส มาชิ ก ทราบถึ ง ข อ มู ล โดยสมาชิ ก สามารถจ า ยเงิ น ขั้ น ต่ํ า ขั้ น ต่ํ า

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 141

1,200บาท/ป หรือเดือนละ 100 บาท ที่ธนาคาร หมูบานหรือ ธ.ก.ส.

4.2

การถอดบทเรี ย นทางเลื อ ก “การเก็ บ เงิ น ” เพื่ อ สร า ง สวั ส ดิ ก าร ? การจั ด ให มี ห ลั ก ประกัน ทางสั ง คมของ 2 กรณี ศึ ก ษาข า งต น คื อ

สถาบันการเงินทุนชุมชน ตําบลเวียง อําเภอเชียงคํา และ ศูนยรวมน้ําใจ ธนาคารหมูบาน ดอกคําใตนั้น ทําให การผสานสิทธิประโยชนตามนโยบาย ตาง ๆ เขาเปนชุดของสวัสดิการ (package) ใหกับสมาชิกของกลุมตน โดย ผูนําองคกรชุมชนสามารถประยุกตใชแนวทางการจัดเก็บเงินสมทบ (เงิ นที่ สมาชิกจายใหกลุมเพื่อสวัสดิการ) หลากหลายแนวทาง ซึ่งสรุปออกไดเปน 3 กลยุทธ ไดแก (1) เก็บเงินเขากลุม (2) เก็บเงินแลวสงตอ และ (3) สราง รายไดแลวเก็บเงินเขากลุม

142 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1) กลยุ ท ธ ท่ี 1: “เก็ บ เงิ น ” เข า กลุ ม การเก็บเงินเขากลุมนี้เปนการจัดเก็บเงิน สมทบในลักษณะ ของเงินออมที่แรงงานนอกระบบแตละคนจายเขาสูกองทุนที่กลุมไดจัดตั้งไว เช น สั จ จะออมทรั พ ย ออมวั น ละบาท เป น ต น โดยผ า นกลไกกลุ ม ที่ ถู ก ออกแบบเอาไว ยกตัวอยางเขน กรรมการขององคกรชุมชนทําหนาที่เปนผู เก็ บ เงิ น และสรุ ป ยอด ผู นํ า /ผู จั ด การการเงิน ฯ ทํ า หน า ที่ จั ด ทํ า บั ญ ชี และ ตรวจสอบความถูกตอง เปนตน 2) กลยุ ท ธ ท่ี 2: “เก็ บ เงิ น ” แล ว ส ง ต อ การเก็บเงินแลวสงตอ หมายถึง การจัดเก็บเงินสมทบตาม นโยบายของหนวยงานภายนอก เชน ธ.ก.ส. ธนาคารออมสิน ฯลฯ ผานกลุม ยกตั ว อย า งเช น ในกรณี ข องการจ า ยเงิน สมทบของ กอช. ซึ่ ง ต อ งจ า ยที่ ธ.ก.ส. เทานั้น แตเมื่อกลุมของสถาบันการเงินทุนชุมชนตํา บลเวียง ไดมี การตอรองกับ ธ.ก.ส. หรือกรณีศูนยรวมน้ําใจฯ ไดทําขอตกลงความรวมมือ (MOU) กับ กอช. ทางกลุมก็สามารถเปนผูรวบรวมเงินและเปนตัวแทนของ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 143

สมาชิกในการจายเงินสมทบตามนโยบาย กอช. ได ที่กลุมโดยไมจําเปนตอง ไปจายที่ธนาคารดวยตนเอง 3) กลยุ ท ธ ท่ี 3: สร า งรายได แ ล ว “เก็ บ เงิ น ” เข า กลุ ม เพื่ อ จั ด สวั ส ดิ ก าร การสรางรายไดแลวเก็บเงินเขากลุม หมายถึง การที่กลุม สรางสรรควิธีการจัดเก็บเงินสมทบในรูปแบบอื่นที่ไมไดจํากัดเฉพาะเงินสด เชน การแปรรูปผลผลิต การขายขยะ แลวนําเงินที่ไดมาออมเขากองทุนของ กลุมและนําสวนหนึ่งมาจัดสรรเปนเงินสมทบของการจัดสวัสดิการตอไป 4.3

การถอดบทเรี ย นการ “จ า ยเงิ น ” เพื่ อ สร า งสวั ส ดิ ก ารโดย การบู ร ณาการเงิ น เมื่อผูนําเก็บเงินจากแรงงานนอกระบบแลวนั้น ผูนําสามารถนําเงิน

ดังกลาวมาจัดสรรเพื่อ “จายเงิน” สําหรับสรางหลักประกันทางสังคมใหกับ แรงงานนอกระบบไดหลายแนวทาง โดยแนวทางเหลานี้เรียกอีกอยางหนึ่งวา กลยุทธการจัดสรรสิทธิประโยชนดานหลักประกันทางสังคมใหกับสมาชิก (การจั ด สรรเงิ น ที่ เ ก็ บ ได แ ล ว จ า ยไปเพื่ อ สวั ส ดิ ก ารของสมาชิ ก ) ซึ่ ง จาก

144 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรณี ศึ ก ษาของพี่ น อ ยและครู มุ ก ดา สามารถสรุ ป แนวทางดั ง กล า วได 2 กลยุทธ ไดแก 1) กลยุ ท ธ ท่ี 1: “จ า ย” เพื่ อ เป น “สวั ส ดิ ก ารโดยตรง” แก ส มาชิ ก การจายเพื่อเปนสวัสดิการโดยตรงแกสมาชิก หมายถึง การที่ กลุมจายเงินใหกับสมาชิกเพื่อเปนคาชดเชยหรือเงินชวยเหลือตามกรณี เชน คาชดเชยการนอนรักษาตัวในโรงพยาบาล คาฌาปนกิจ (เสียชีวิต) เปนตน ซึ่งเรียกอีกอยางวา “สวัสดิการโดยตรง” ของสมาชิก เงื่อนไขสําคัญที่จะทําใหกลยุทธนี้ประสบความสําเร็จไดมีอยาง นอย 5 ประการ ไดแก (1) องคกรชุมชนมีระเบียบการจายสวัสดิการที่ชดั เจน (2) มี ก ารสื่ อ สารระหว า งกรรมการขององค ก รชุ ม ชนอย า งสม่ํ า เสมอ (3) มีการประชุมใหญของสมาชิก อยางนอยปละ 1 ครั้ง (4) มีชองทางในการ ให คํ า ปรึ ก ษาที่ เ ข า ถึ ง ได ง า ยและทั น ต อ ความต อ งการของสมาชิ ก และ (5) การติดตาม ดูแล และตรวจสอบ อาศัยความสัมพันธส วนบุคคลภายใน ชุมชน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 145

2) กลยุ ท ธ ท่ี 2: “จ า ย” เพื่ อ สมทบนโยบายของ หน ว ยงานอื่ น (“สวั ส ดิ ก ารโดยอ อ ม”) การจ า ยเพื่ อ สมทบนโยบายสวั ส ดิ ก ารของหน ว ยงานอื่ น หมายถึง การที่กลุมนําเงินที่เก็บรวบไดไปจายใหกับหนวยงานภายนอก เชน ธ.ก.ส. กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบล ธนาคารออมสิน เป นตน ซึ่งมีนโยบาย ที่เอื้อตอการสรางหลักประกันทางสังคมใหกับสมาชิก การดําเนินงานเชนนี้ เรียกไดอีกอยางวา “สวัสดิการโดยออม” ของสมาชิก เงื่อนไขสําคัญที่จะทําใหกลยุทธนี้ประสบความสําเร็จไดมีอยาง นอย 2 ประการ ไดแก (1) ผูนําและกรรมการกลุมสามารถวิเคราะหความเปนไปได ในการนําเงินสมทบไปลงทุนในกองทุน/นโยบายตาง ๆ ที่ เกี่ยวของกับหลักประกันทางสังคมของแรงงานนอกระบ[ (2) การที่ผูนําสามารถเขาถึงขอมูลสิทธิประโยชนที่จัดเตรียม โดยหน ว ยงานหลาย ๆ แห ง เช น นโยบายทวี รั ก ของ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ นโยบายมาตรา 40 ของประกันสังคม นโยบายกองทึนการออมแหงชาติ

146 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

4.4

ข อ ควรรู ว า ด ว ย “การจั ด การการเงิ น ” เพื่ อ “การจั ด สวั ส ดิ ก าร” ในการเลือกใชกลยุทธใดกลยุทธหนึ่งหรือหลายกลยุทธรวมกันเพื่อ

เก็บเงินหรือจายเงินฯ นั้น ผูนําองคกรชุมชน หรือ “ผูจัดการการเงินฯ” มี บทบาทสําคัญอยางมาก โดยบุคคลเหลานี้ ไมเพียงตองมีทักษะในการเจรจา ตอรองและมีความคิด สรางสรรค ในการสร างกลยุ ทธ ใ หม ที่ เ หมาะสมกั บ บริบทของตนเองได แตยังจําเปนตอง “เขาถึงขอมูล เขาใจความรู ตระหนัก ถึงนโยบาย” ที่เกี่ยวของดังตอไปนี้ 1) ข อ มู ล ที่ จํา เป น สํา หรั บ การจั ด การจั ด การสวั ส ดิ ก ารการเงิ น ชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบบู ร ณราการ (1) ขอมูลสวนบุคคลของสมาชิก เชน เพศ อายุ อาชีพ รายได (2) ขอมูลภาวะหนี้สินรายบุคคลและครัวเรือน (3) ขอมูลความตองการสิทธิประโยชน 2) ความรู พื้ น ฐานสํา หรั บ “ผู จั ด การการเงิ น เพื่ อ หลั ก ประกั น ทางสั ง คม”

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 147

(1) การจัดทําบัญชีครัวเรือน เชน การวิเคราะหรายรับรายจาย เพื่อระบุรายจายเกินจําเปนและรายไดที่เปนไปได วิธีการ จัดการกับคาใชจายที่จําเปนและคาใชจายเกินจําเปน (2) คณิตศาสตรพื้นฐาน (3) หลั ก ประกั น ทางสั ง คมพื้ น ฐาน เช น หลั ก การว า ด ว ย สวัสดิการทางสังคมตั้งแตเกิดจนตาย (จากครรภมารดาสู เชิงตะกอน) เพื่อวิเคราะหสวัสดิ การประเภทที่มีอ ยู แ ล ว และเกินจําเปน (เชน สวัสดิการการตายที่มีอยู ในหลาย นโยบาย) และสวัสดิการที่ยังไมมี (4) กฎหมายแพ ง และพาณิ ช ย ที่ เ กี่ ย วข อ ง เช น การกู เ งิ น การคิดดอกเบี้ย เปนตน

3) นโยบายของรั ฐ ที่ “ผู จั ด การการเงิ น ฯ” จํา เป น ต อ งรู (1) สวั ส ดิ ก ารในรู ป ตั ว เงิ น (in-cash) เช น กอช. กองทุ น สวัสดิการชุมชน ประกันสังคมมาตรา 40

148 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

(2) สวัสดิการในรูปบริการ (in-kind) เชน การดูแลผูพิการ การ ดูแลผูปวยติดเตียง พมจ.

(3) นโยบายของรั ฐ ระดั บ ท อ งถิ่ น เช น การจั ด การขยะโดย องคกรปกครองสวนทองถิ่น (4) นโยบายการจัดสวัสดิการของหนวยงานอื่น

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 149

5. คความร วามร ว มมื อ ในการจั​ั ด กา การสวั าร สวั ส ดิ ก าร ารการเงิ ร การร เ งิ น ในชุ ใ น ชุ ม ชชนน

ท อ งถิ่ น : กร กรณี ร ณี ศึ ก ษา จจั​ั ง หหวัวั ด นน า น

““กรณี กรณีศึกษษาที าที่แสดงให สดดงใหเหห็​็นคความร วามรวมมมืมือใในการ นการ สวสั ดิดกิ าารการเงิ รการเงินในชุ ในชมุ ชนท ชนทอ งถิ งถ่นิ อย อยยา ง จัจดั สวั ชัชดั เจนน คืคือ กรณี กรณขี องจังหวัดนนา น ซึซ่งึ หน หนว ยงาน ยงาาน หลายภาคสว นนได ไดร วมมกักนั นําสงสวั สวัสดิดกิ าารสั รสสงั คม คม หลายภาคส ใหก ับประชาชนในพื ประชาชนในพ้ืนทีท่ขี อง งตนเออง” ให องตนเอง”

150 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรณีศึกษาที่แสดงใหเห็นความรวมมือในการจัดสวัสดิการการเงินใน ชุมชนทองถิ่นอยางชัดเจน คือ กรณีของจังหวัดนาน ซึ่งหนวยงานหลายภาค สวนไดรวมกันนําสงสวัสดิการสังคมใหกับประชาชนในพื้นที่ของตนเอง โดย เนื้อหาที่จะนําเสนอในบทนี้ไดจากการสรุปบางสวนของผลงานวิจัยของ ฉัตร ทิพย ชัยฉกรรจ และ ดารารัตน คําเปง (2561) ที่ไดแนะนําไวแลวในบทที่ 1 5.1.

กรอบนโยบายและแนวปฏิ บั ติ ใ นการจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น ในจั ง หวั ด น า น เมื่อพิจารณากรอบนโยบายของการจัดสวัสดิการทองถิ่นเพื่อความ

มั่นคงทางสังคม พบวา ตัวแสดงที่เกี่ยวของมีจํา นวนมากและความสัมพันธ ระหวางตัวแสดงมีความสลับซับซอน ซึ่ง สามารถนําวิเคราะหและจําแนก ประเภทของตั ว แสดงได ส ามประเภท ได แ ก หน ว ยงานกํ า หนดนโยบาย สวัสดิการสังคมซึ่งเปนหนวยงานสวนกลางตาง ๆ เชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย กระทรวงแรงงาน เปนตน หนวยงานสงเสริมการจัดสวัสดิการในทองถิ่นซึ่งมีบทบาทในการนํานโยบาย สวั ส ดิ ก ารสั ง คมจากส ว นกลางมาขั บ เคลื่ อ นในท อ งถิ่ น ผ า น อปท. เช น สํานักงานประกันสังคมจังหวัด สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน เปนตน และ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 151

หนวยงานนําสงสวัสดิการสังคมในทองถิ่น คือ อปท. อยางไรก็ตาม ในการนํา นโยบายไปปฏิบัติ หนวยงานที่มีบทบาทที่ชัดเจนที่สุดในการจัดสวัสดิก ารทองถิ่น คือ ผูกําหนดนโยบายและผูนําสง สวัสดิการในทองถิ่น ซึ่งสามารถ สรุปไดดังภาพที่ 5.1

ภาพที่ 5.1 การนํานโยบายสวัสดิการสังคมไปปฏิบัตใิ นการจัดสวัสดิการ ทองถิ่น

152 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ทั้งนี้ นโยบายดานสวัสดิการสังคมจากสวนกลางไมไดจํากัดอยูเพียง สวั ส ดิ ก ารสามรู ป แบบที่ อยู ใ นความสนใจของงานชิ้ น นี้เ ทา นั้ น ซึ่ ง อปท. จะต อ งนํ า นโยบายเหล า นี้ ม าประสานรวมเพื่ อจั ด สวั ส ดิ ก ารให กั บ ชุ มชน ทองถิ่นของตนเอง แลวนําสงให กับชุมชนทองถิ่นซึ่ง สมาชิกแตละคนเป น ปจเจกบุคคลที่ความตองการแตกต างกันออกไป โดยผลการศึกษาพบว า ถึ ง แม แ นวปฏิ บั ติ ใ นการจั ด สวั ส ดิ ก ารภายในท อ งถิ่ น ในสามรู ป แบบ คื อ เบี้ยยังชีพ สวัสดิการชุมชน และการประกันสังคม มีความแตกตางกันไปใน แตละรูปแบบ ทวา การนําสงสวั สดิการในสามรูปแบบดังกลาวมีจุดเชื่อมตอ ที่สําคัญ คือ องคกรปกครองสวนทองถิ่น ซึ่งทําหนาที่เปนผูประสานความ รวมมือ (collaborator) เพื่อใหบริการดานสวัสดิการสังคมภายในทองถิ่นอัน จะนําไปสูความมั่นคงทางสังคมของชุมชนทองถิ่นได 5.2.

ความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น ในจั ง หวั ด น า น ผลการศึกษาดวยแบบสอบถาม พบวา ในภาพรวมระดับจัง หวัด

จัง หวัดนานมีการประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิก ารทองถิ่น อยู ใ น ระดับนอยอยางไรก็ตาม เมื่อพิจารณาเฉพาะรายกรณี พบวา มี อปท. ที่มี คาเฉลี่ยความรวมมือที่โดดเดนอยูจํานวนหนึ่ง ซึ่งนําไปสู การศึกษาเชิงลึกใน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 153

ภาคสนามในสี่ ก รณี ศึ ก ษา ได แ ก องคการบริหารสวนตําบล ฝายแกว องค ก ารบริ ห ารส ว นตํ า บลสั น ทะ

“ทั้งสี่ กรณีศึกษามีวิธี ปฏิบัติในการจัด สวัสดิการ ทองถิ่นและการ ประสานความ รวมมือที่ แตกตางกัน ภายใตบริบทที่ แตกตางกัน”

เทศบาลเมื อ งน า น และ องค ก าร บริหารสวนตําบลน้ําเกี๋ยน ผลจากการศึ ก ษาเชิ ง ลึ ก พบวา ทั้ง สี่กรณีศึกษามีวิธีปฏิบัติใน การจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น และการ ประสานความรว มมือที่แตกตางกัน ภายใต บ ริ บ ทที่ แ ตกต า งกั น โดย องค ก ารบริ ห ารส วนตํา บลฝายแกว เป น พื้ น ที่ กึ่ ง เมื อ งกึ่ ง เอกชนบทที่ องคกรปกครองสวนทองถิ่น สามารถ ประสานความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น ได อ ย า งสมดุ ล องค ก ารบริ ห ารส ว นตํ าบลสัน ทะ มี

154 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ซึ่งองคกรปกครองสวนทองถิ่น มีนักพัฒนา ชุมชนเปนผูที่สามารถจัดการการประสานความรวมมือไดดวยทักษะสวน บุคคล เทศบาลเมือง นาน เปนพื้นที่ที่มีความพรอมดานทรัพยากร องคกร ปกครองสวนทองถิ่น จึงสามารถเปนผูขับเคลื่อนหลักในการจ ัดสวัสดิการ ทองถิ่นและการประสานความรวมมือ ตาง ๆ ได และกรณีศึกษาสุดทาย คือ องคการบริหารสวนตําบลน้ําเกี๋ยน ซึ่งเปนพื้นที่ที่มีความโดดเดนดานความ เขมแข็งของชุมชนมาอยางยาวนาน องคกรปกครองสวนทองถิ่นจึงทําหนาที่ เปนเพียงผูสนับสนุนการประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่นที่มี ชุมชนนํา

ภาพที่ 5.2 การดําเนินงานเทศบาลเมืองนาน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 155

ในทายที่สุด ผลการศึกษาที่ไดสามารถวิเคราะหและสรุปตามกรอบ IFCG สามารถสรุ ป ได ใ นหา ประเด็ น (ดู ภ าพที่ 5.3) ประเด็ น แรกวาดวย บริบทของการประสานความรวมมือที่สําคัญ ไดแก เงื่อนไขเชิงนโยบายและ กฎหมายซึ่ ง ถูก กํา หนดจากส วนกลาง เงื่ อ นไขทางทรัพยากร พลวั ต ทาง การเมืองซึ่งรวมไปถึงการเชื่อมตอเครือขายที่มีอยูเดิมและความหลากหลาย ทางสังคมและวัฒนธรรม ประเด็ น ที่ ส อง คื อ แรงขั บ เคลื่ อ นที่ สํ า คั ญ ในการประสานความ ร ว มมื อ ได แ ก ภาวะผู นํ า ของผู บ ริ ห ารทุ ก ระดั บ และข า ราชการระดั บ ปฏิบัติการของ อปท. มีสิ่งจูงใจที่จะทําใหเกิดผล พลวัตรทางการเมือง และ เครือขายการดําเนินงาน ประเด็นที่สาม คือ พลวัตของการประสานความรวมมือ ที่ สํ า คั ญ ไดแก แรงจูงใจและหลักการที่ อปท.และคูความรวมมือมีรวมกัน อันนําไปสู การแบงปนสมรรถนะของตนเพื่อใชในการจัดสวัสดิการทองถิ่นรวมกัน ประเด็นที่สี่ คือ กิจกรรมการประสานความรวมมือ สวนใหญที่พบมี อยูสามประเภทดวยกัน ไดแก (1) การแลกเปลี่ยนขอมูลซึ่งมักจะเปนการ

156 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

พึ่งพากันระหวาง อปท. กับคูความรวมมือที่จําเปนตองใชขอมูลของกันและ กัน (2) การรวมโครงการกันซึ่งมักจะปรากฏในรูปแบบของการเปนเครื อขาย ประกันสังคม และ (3) การกําหนดนโยบายรวมกันซึ่งมักจะปรากฏในการ บริหารจัดการ กสชช .

ภาพที่ 5.3 อํานาจระหวางตัวแสดงตาง ๆ ภายในทองถิ่นตามมา ประเด็ น สุ ด ท า ย คื อ ผลลั พ ธ แ ละการปรั บ เปลี่ ย น เมื่ อ การจั ด สวัสดิการทองถิ่นมีผูรวมจัดสวัสดิการมากขึ้นและมีความเขาถึงไดของบริการ มากขึ้ น นํ า ไปสู ผ ลลั พ ธ ที่ สํ า คั ญ คื อ การที่ ป ระชาชนและคู ค วามรวมมือ ตระหนักถึงบทบาทของ อปท.ในฐานะศูนยการของการจัดสวัสดิการสัง คม

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 157

ภายในทองถิ่นมากขึ้น และเกิดการปรับเปลี่ยนโครงสรางความสัมพันธเชิง ประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่นตามแนวคิด IFCG 5.3.

แนวทางการพั ฒ นาความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก าร ท อ งถิ่ น จากผลการศึ ก ษาข า งต น สามารถนํ า มาสรุ ป เป น แนวทางการ

พัฒนาการประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่นได 2 แนวทาง คือ แนวทางแรก คือ การพัฒนาสวัสดิการทองถิ่นที่ อปท. เปนผูนําในการ ประสานความรวมมือ(leading collaborator) และแนวทางที่สอง คือ การ พัฒนาสวัสดิการทองถิ่นที่ อปท. เปนผูสนับสนุนการประสานความรวมมือ (supporting collaborator) โดยทั้งสองแนวทางจะดําเนินไปไดเมื่อมีการ พั ฒ นาระบบการจั ด การข อ มู ล เพื่ อ สนั บ สนุ น การจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น ที่ อปท. และคูความรวมมือสามารถเขาถึงขอมูลเพื่อใชในการตัดสินใจได และผูรับสวัสดิการสามารถเขาถึงขอมูลเพื่อติดตาม ตรวจสอบ และตัดสินใจ ไดเชนเดียวกัน

158 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ตารางที่ 5.1 แนวทางและเงื่อนไขในการพัฒนาการประสานความรวมมือ แนวทางการพัฒนา

อปท. เปนผูนํา (1)

อปท. เปนผูสนับสนุน (2)

ก) บทบาทที่พึงประสงคของ ผู นํ า ที่ มี ค วามพร อ มทาง ผู ส นั บ สนุ น ที่ ตั ว เล็ ก (smaller อปท.ในระดับองคการ

ทรัพยากร

local government) และเขาใจ บริบททองถิ่นเปนอยางดี

ข) ศั ก ยภาพที่ พึ ง ประสงค - ทั ก ษ ะ ด า น ม นุ ษ ย ความสามารถในการเรีย นรู ทํ า ของข า ราชการระดั บ

สัมพันธ ทักษะการเปน ความเขาใจพื้นที่

ปฏิบัติการ

ผู ป ระสานงานแล ะ จัดการเครือขาย

ค) เงื่อนไขเชิงนโยบาย

การกระจายอํานาจที่เอื้อ ความชั ด เจนของนโยบายที่ถูก ต อ ก า ร ส ร า ง ส ร ร ค กําหนดไว นวัตกรรม

ง) เงื่อนไขเชิงปฏิบัติ

ค วามร ว มมื อ และการ ความเขาใจและเชื่อมั่นระหว าง ยอมรับของภาคีเครือ ข าย อปท.กับภาคีเครือขาย ที่มีตอ อปท.

จ) เงื่อนไขพื้นฐานที่จําเปน ระบบการจัดการขอมูลที่มีประสิทธิภาพและเขาถึงได ตอทั้ง แนวทาง 2

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 159

5.4.

ข อ เสนอแนะเชิ ง นโยบาย 1) รัฐบาลกลางควรกํา หนดหรือ เปด โอกาสให อปท. เปนหน ว ย กลางในชุมชนทองถิ่นที่ประสานความรวมมือเพื่อขับเคลื่อนงาน ดานสวัสดิการสังคมในทองถิ่นที่เปนระบบ เชน อปท. สามารถ กํ า หนดเทศบั ญ ญั ติ เ กี่ ย วกั บ การจั ด สวั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น แบบ ประสานความรวมมือของตนเองได โดยรัฐบาลกลางอาจกําหนด องคประกอบของเครือขายในการรวมกันจัดสวัสดิการทองถิ่นให ครอบคลุม โปรงใส และมีประสิทธิภาพ เปนตน 2) รัฐบาลกลางควรสงเสริมการพัฒนาระบบความรวมมือในการจัด สวัสดิการทองถิ่นระหวาง อปท. กับหนวยงานสวนกลาง เชน กระทรวงพั ฒ นาสั ง คมและความมั่น คงของมนุ ษย กระทรวง แรงงาน กระทรวงสาธารณสุข เพื่อให เกิดการทํางานรวมกั น แบบหุนสวน รวมคิด รวมสราง ลดการสั่ง การจากสวนกลางสู ทองถิ่น ซึ่งในหลายครั้งสั่งการผานมาทางสวนภูมิภาค และเปด โอกาสให อปท. มีอิสระในการสรางสรรคสวัสดิการทองถิ่นตาม บริบทปญหาในพื้นที่ของตน

160 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

3) หน ว ยงานระดั บ นโยบายควรร ว มกั น ออกแบบและกํ า หนด นโยบายดานสวัสดิการสังคมบนฐานของสวัสดิก ารและความ มั่ น คงทางสั ง คมส ว นบุ ค คล (personalized social welfare and security) โดยเนนการวิเคราะหและออกแบบสวัสดิการบน ฐานของความตองการสวนบุคคล มากกวาการออกแบบนโยบาย สวัสดิการตามภาระหนาที่ของหนวยงาน 4) อปท. ควรมีการสรางสรรคนโยบายที่ตอบโจทยความตองการ ดานสวัสดิการเพื่อความมั่นคงทางสัง คมของคนในชุมชน เชน การฟนฟูรูปแบบสวัสดิการที่กระตุนใหชุมชนชวยเหลือกันและ กัน เชน ทานทอด ซะกาด แลวนําเงินที่ไดมาเปนสวนหนึ่งของ การจัดสวัสดิการสังคม อันจะเปนการเชื่อมตอมิติทางวัฒนธรรม ความเชื่อ ประเพณี และภูมิปญญา เขากับระบบความมั่นคงทาง สังคมใหกับคนในชุมชน 5) อปท. ควรเรียนรูแนวทางและวิธีการในการตอรองอํานาจในการ จัดสวัสดิการสังคมในพื้นที่ของตน ซึ่งปจจัยที่จะชวยกระตุนให เกิดการเรียนรูดัง กล า ว คือ การสรางเสริ ม ความเข า ใจให กั บ บุคลากรใน อปท. เองและประชาชนในพื้นที่เกี่ยวกับรูปแบบ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 161

สวัสดิการที่หลากหลาย องคประกอบของงานสวัสดิการที่กวาง ขึ้น และโดยเฉพาะอยางยิ่งความเปนพหุลักษณของสวัสดิการ ทองถิ่น ซึ่งไมจําเปนตองมีแนวทางเดียวเสมอไป ในทางตรงกัน ขาม อปท. ตองทํางานดวยพหุวิธี เขาใจพหุวิถี และสรางและ พัฒนาพหุภาคี 6) การประสานความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่นควรเกิดขึ้น ทั้งในแนวราบ คือ ระหวาง อปท. กับภาคีเครือขาย และแนวดิ่ง ซึ่งเกี่ยวของกับหนวยงานหลายระดับทั้งสวนกลาง สวนภูมิภาค และชุมชนทองถิ่น โดยหนวยงานที่เกี่ยวของเหลานี้ควรมีการ ตั้งเปาหมายรวมกันเพื่อใหเกิดความชัดเจนในทิศทางและแนว ทางการทํางานรวมกัน

162 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

5.5.

บทเรี ย นจากน า น: ความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ท อ งถิ่ น 1) องค ป ระกอบและป จ จั ย ของความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบบู ร ณาการ ผลการศึ ก ษา พบว า การประสานความร ว มมื อ ในการจั ด

สวัสดิการทองถิ่นในจังหวัดนานมีความแตกตางกันไปตามแตละพื้นที่ ซึ่ง สอดคลองกับงานของ Agranoff and McGuire (2003) ที่ไดทําการศึกษารัฐ ทองถิ่นในสหรัฐและพบวา แตละทองถิ่นมีกิจกรรมการประสานความรวมมือ แตกตางกันออกไป อยางไรก็ตาม ขอคนพบของงานชิ้นนี้ไดนําเสนอขอสรุป ที่เรียบงายกวางานของ Agranoff and McGuire โดยงานชิ้นนี้ไ ดจํา แนก ประเภทของ อปท. ที่มีการประสานความรวมมือออกเปนสองรูปแบบ คือ ผูนํา การประสานความรวมมือและผูสนับสนุนการประสานความรวมมือ นอกจากนี้ เมื่อพิจารณาองคประกอบของการประสานความ ร ว มมื อ ตามกรอบ IFCG พบว า อปท.ทั้ ง สี่ มีบ ริบ ทรว มที่ สํ า คั ญ คื อ กรอบ นโยบายของรัฐบาลกลาง เงื่อนไขทางทรัพยากร และพลวัตทางการเมือง มี แรงขับเคลื่อนหลักคือผูบริหารและบุคลากรของ อปท.ซึ่งทําให พลวัตของ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 163

การประสานความรวมมือดําเนินไปภายใตหลักการและแรงจูงใจที่มีรวมกัน และ การแบงปนสมรรถนะที่ใชในการทํางานรวมกัน ข อ ค น พ บ นี้ ส อ ด ค ล อ ง กั บ ง า น ข อ ง ( O’Leary and Bingham2009)ที่มองวา บทบาทของผูจัดการการประสานความรวมมือ สาธารณะ(collaborative public manager) ที่เลือกเขารวมในเครือขายมี สวนสําคัญ ตอการประสานความรวมมือ และสอดคลองกับงาน McGuire (2006) ที่เสนอทักษะของผูจัดการการประสานความรวมมือสาธารณะไว เชน การระบุบุคคลและทรัพยากรที่ตองใชในการบรรลุเปาหมายรวมอยาง ชัดเจน การอํานวยการใหเกิดขอตกลงรวมกันวาดวยบทบาทในการบริหาร จั ด การและ การสร า งความผู ก พัน เพื่อ การดํ า เนินงานร วมกัน การสร าง ปฏิสัมพันธที่มีผลิตภาพและวัตถุประสงคท่ีชัดเจนระหวางตัวแสดงตาง ๆ และรวมไปถึงการอํานวยความสัมพันธใหเกิดความเชื่อใจและหนุนใหเกิด การแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสาร ในแงของผลลัพธและการปรับเปลี่ยน งานชิ้นนี้พบวา การจัด สวัสดิการทองถิ่นมีผูรวมจัดสวัสดิการมากขึ้นและมีความเขาถึงไดของบริการ มากขึ้น ซึ่งทําใหประชาชนและคูความรวมมือไดตระหนักถึง บทบาทของ

164 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

อปท. ในฐานะศูนยกลางของการจัดสวัสดิการสังคมภายในทองถิ่นและได รวมจัดสวัสดิการในทองถิ่นมากขึ้น ซึ่งสอดคลองกับมุมมองของ Sink (1996) ที่ ม องว า การประสานความร ว มมื อ ทํ า ให เ กิ ด กระบวนการแปรรู ป ความสัมพันธเชิงอํานาจที่ทําใหองคประกอบทางสังคมที่มีอํานาจนอยกวาสง เสี ย งในการกํ า หนดนโยบายได ม ากขึ้ น และยั ง สอดคล อ งกั บ งานของ (Huxham and Vangen 2013)ที่ ม องว า การประสานความร ว มมื อ มี ตั ว แสดงเข า มาร ว มคิ ด จะช ว ยเป ด มุ ม มองในการคิ ด แก ป ญ หาที่ มี ความ สลับซับซอนดวยวิธีการแบบใหมไ ด และการรวมมือกันในการใหบ ริ ก าร สาธารณะดั ง กล า วได ส ร า งเสริ ม ความสะดวกให กั บ ผู รั บ บริ ก ารมากขึ้ น กลาวคือ อปท. ไดกลายเปนจุดบริการแบบเบ็ดเสร็จ (one-stop service) ดานสวัสดิการสังคมมากขึ้น อยางไรก็ตาม ขอคนพบของงานชิ้ นนี้แตกตางจากที่ Kröger ไดสรุปไวในประเด็นที่วา การจัดสวัสดิการทองถิ่นมักจะดําเนินงาน (1997) โดยองคกรทองถิ่นของรัฐ ที่มีอิสระอยางมากที่เรียกวา “องคกรสวัสดิการ ทองถิ่น ” (welfare municipalities) โดยอธิบายไดวา ดวยบริบทของการ กระจายอํ า นาจในประเทศไทย อปท. ยั ง ไม มี อิ ส ระมากพอที่ จ ะกํ า หนด นโยบายสวัสดิการสังคมของตนเองได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 165

ในทางตรงกันขาม อปท. ทําไดเพียงดําเนินงานตามภารกิจ ที่ ไดรับมอบหมายจากรัฐบาลกลางเทานั้น เพราะถึงแมสถานการณการพัฒนา สวัสดิการสังคมในประเทศไทยจะมีใกลเคียงกับกระบวนการที่ (Andreotti et al. 2012) เรี ย กว า กระบวนการขั บ เคลื่ อ นสู ส วั ส ดิ ก ารท อ งถิ่ น (localization of welfare systems) ซึ่ ง ม อ ง ว า รั ฐ บ า ล ท อ ง ถิ่ น มี ประสิทธิภาพมากกวา เปดโอกาสใหมีสวนรวมมากกวา และมีความยั่ง ยืน กวา ในการจัดสวัส ดิก ารทองถิ่น ทวา ผลการศึกษาได ชี้ ให เ ห็นว า อปท. เปนเพียงสายพานลําเลียง (a mere transmission belt) ของนโยบายที่ถูก กําหนดมาโดยรัฐบาลกลางเทานั้น ซึ่งสอดคลองกับขอโตแยงของ Brenner, 2004 (อางใน Andreotti และคณะ 2012) 2) รู ป แบบและวิ ธี ก ารของการจั ด การสวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน ท อ งถิ่ น แบบบู ร ณาการ รูปแบบการจัดสวัสดิการสังคมในทองถิ่น 3 รูปแบบหลัก (เบี้ย ยั ง ชี พ )ประกัน สั ง คม และกองทุ น สวัส ดิ ก ารชุ มชน แตกต า งกั น ทั้ ง ในเชิง นโยบายและเชิ ง ปฏิ บั ติ กล า วคื อ เบี้ ย ยั ง ชี พ เป น ภารกิจ ที่ อปท. ต อ งทํ า เนื่องจากเปนภารกิจที่ถูกกําหนดใหถายโอนมายัง อปท. คลายคลึงกับการ

166 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สนับสนุนกองทุนสวัสดิการชุมชนที่เปนนโยบายจากสวนกลาง แตแตกตาง กั น ตรงที่ อปท. เลื อ กได ว า จะสนั บ สนุ น กองทุ น สวั ส ดิ ก ารอย า งไร เช น จายเงินสนับสนุน รวมบริหารจัดการ หรือดําเนินการทั้งสองอยาง เปนตน สํ า หรั บ การ ประกั น สั ง คมนั้ น เป น การขอความร ว มมื อ จาก สปส. จ.น า น มากกวาที่จะเปนนโยบายจากรัฐบาลกลาง ดังนั้น การดําเนินงานจึงแตกตาง กันอยางมากระหวางพื้นที่ ทามกลางความหลากหลายของรูปแบบการจัดสวัสดิการและ วิธีการบริหารจัดการระหวางพื้นที่นี้ สิ่งหนึ่งที่เปนจุดเชื่อมตอระหวางการจัด สวัสดิการสามรูปแบบ คือ นักพัฒนาชุมชนของ อปท แตละแหง ซึ่ง เปน ขาราชการระดับปฏิบัติการที่ตองนํานโยบายดานสวัสดิการสัง คมไปปฏิ บัติ และบริหารจัดการสวัสดิการสังคมในทองถิ่นรูปแบบตาง ๆ ใหได โดยไมได จํากัดอยูเฉพาะสวัสดิการสามรูปแบบ (เบี้ยยังชีพ ประกันสังคม สวัสดิการ ชุมชน) ที่อยูในความสนใจของงานวิ จัย ชิ้นนี้ เ ทา นั้น ดัง นั้น ปจจัย สํ า คั ญ อันหนึ่งที่ทําใหแนวปฏิบัติในการจัดสวัสดิการทองถิ่นในแตละพื้นที่แตกตาง กั น ออกไปจึ ง มั ก จะขึ้ น อยู กั บ การตั ด สิ น ใจ ทั ศ นคติ และสมรรถนะของ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 167

นักพัฒนาชุมชนที่ประจําอยูใน อปท. แตละแหง ที่จะเสนอไปยังผูบริหาร ของ อปท. เพื่อตัดสินใจตอไป 3) โอกาสและอุ ป สรรคในการจั ด สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบบู ร ณาการ ปจจัยสําคัญที่เปนไดทั้งโอกาสและอุปสรรคตอการพัฒนาการ ประสานความรว มมื อในการจั ด สวั ส ดิ การท องถิ่ นมี สามประการดวยกัน ประการแรก คือ ความแนนอนและชัดเจนของนโยบายจากรัฐบาลกลาง ซึ่ง จะสงผลตอการนําไปปฏิบัติและการแปลความในทองถิ่น ประการที่สอง คือ สมรรถนะและทัศนคติของ อปท. โดยสมรรถนะจะตองถูกนํามาใชควบคูไป กั บ การมี ทั ศ นคติ เ ชิ ง บวกต อ หน า ที่ แ ละก ิจ กรรมการจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คม ภายในเขตพื้นที่ของตนเอง และประการสุดทาย เงื่อนไขของคูความรวมมือ ซึ่ง มักจะขึ้นอยูกับนโยบายหรือหลักการของคูความรวมมือ ความแนนอน ของผูรับผิดชอบงานในคูความรวมมือแตละฝาย และความเชื่อใจที่มีระหวาง กันของคูความรวมมือ

168 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

4) แนวทางในการพั ฒ นาสวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนท อ งถิ่ น แบบ บู ร ณาการ การพั ฒ นาการประสานความร ว มมื อ ในการจั ด สวั ส ดิ ก าร ทองถิ่นจําเปนตองมี อปท. เปนผูประสานความรวมมือ ซึ่งจากผลการ ศึกษา .สามารถสรุ ปได สองแนวทางดวยกัน แนวทางแรก คือ แนวทางที่ อปท แสดงบทบาทของการเป น ผู นํ า การประสานความร ว มมื อ (leading collaborator) ซึ่ง อปท. ตองมีความพรอมดานทร ัพยากรในระดับองคการ และบุคลากรของ อปท. ตองมีศักยภาพและทัศนคติเชิงบวกตอการประสาน ความรวมมือในการจัดสวัสดิการทองถิ่น แนวทางที่สอง คือ แนวทางที่ อปท. แสดงบทบาทของการเปน ผูสนับสนุนการประสานความรวมมือ(supporting collaborator) ซึ่ง อปท. ตองเขาใจบริบทและสถานการณของการจัดสวัสดิการทองถิ่นอยาง ดียิ่ง เพื่อที่ อปท. จะสามารถใชทรัพยากรทางการบริหารที่มีอยูอยางจํากัดในการ ประสานหรือสนับสนุนการจัดสวัสดิการทองถิ่นไดอยางมีประสิทธิภาพและ ประสิทธิผล นอกจากนี้ อปท. ในฐานะองคกรของรัฐที่ใกลชิดกับพื้นที่และ ประชาชนมากที่สุดยังตองเรียนรูที่จะสรางสรรครูปแบบการจัดสวัสดิการ

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 169

สังคมในทองถิ่นของตนตามมิติความเชื่อทางวัฒนธรรมและบริบทปญหาใน พื้นที่ดวย

170 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สรุ ป ส ง ท า ย การจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการไมไดเปนเพียงภาพ หวังที่ถูกวาดไวอยางสวยหรู ในทางตรงกันขาม ชุมชนทองถิ่นไดรวมมือกัน จัดการสวัสดิการการเงินในพื้นที่ของตนเอง สงผลใหสมาชิกในชุมชนท องถิ่น สามารถเข า ถึ ง สวั ส ดิ ก ารสั ง คมได ง า ยและสะดวกสบายยิ่ ง ขึ้ น ผ า น กระบวนการและวิธีการที่แตกตางกันไปตามแตละพื้นที่ การบูรณาการเพื่อการจัดสวัส ดิการชุมชนทองถิ่น เปน ผลมาจาก นโยบายและบริบทของประเทศไทยที่เปดกวางตอการสรางนวัตกรรมการ บริการในชุมชนทองถิ่น ทําใหทองถิ่น ชุมชน และภาคสวนอื่น มีความสนใจ และดําเนินงานรวมกันเพื่อพัฒนาการใหบริการดานสวั ส ดิการสัง คมให มี ประสิทธิภาพและประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น โดยกรณีศึกษาที่ปรากฏในหนังสือ เลมนี้แตละแหงไดแสดงใหเห็นถึงวิธีการ กระบวนการ กลยุทธ และศักยภาพ ของชุมชนทองถิ่น รวมทั้งโอกาสและอุปสรรคตอการพัฒนาการประสาน ความรวมมือในการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ ซึ่งผูที่สนใจ สามารถนําไปพัฒนาเปนแนวทางในการจัดสวัสดิการในชุมชนทองถิ่นของตน ได

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 171

ในอีกมุมหนึ่ง แนวโนมการพัฒนาการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นยัง มีอนาคตที่ไมชัดเจน โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อแนวนโยบายของรัฐบาลในการ จัดสวัสดิการสังคมในปจจุบัน (พ.ศ.2560) ไมไดเอื้อตอการพัฒนาสวัสดิการ ชุมชน ทองถิ่นเทาใดนัก ยกตัวอยางเชน การขับเคลื่อนประเทศไทย 4.0 ที่รัฐบาลมุงพัฒนาระบบ IT เพื่อจัดการขอมูลและจัดบริการสาธารณะ กําลัง สง ผลตอการจัดสวั สดิก ารทองถิ่นอยางมาก ไมวาจะเปนการบริการด า น ประกันสังคมที่กําลังถูกผลักเขาสูระบบออนไลนหรือการจายเบี้ยยัง ชีพที่ รัฐบาลกําลังดึงอํานาจการจายกลับไปยังสวนกลางผานระบบ Prompt Pay การดําเนินการเชนนี้อาจทําใหบทบาทของชุมชนทองถิ่นในการจัดสวัส ดิการ สังคมเลือนหายไปในอนาคต นั ย ยะของนโยบายเหล า นี้ แ ฝงการดึ ง อํ า นาจการจั ด สวั ส ดิ ก าร กลับคืนไปยังรัฐบาลกลางผานการดึงขอมูลและอํานาจการจาย ซึ่ง ทําให รัฐบาลกลายเปนผูสงเคราะหโดยตรงและครองสถานะการเปนผูให และใน ขณะเดี ย วกั น เป น การลิ ดรอนอํ า นาจของท องถิ่ นและทํ า ให บ ทบาทของ ทองถิ่นในการจัดสวัสดิการเลือนลางลง ในทายที่สุด แนวทางเชนนี้ไมเพียง ทําใหความสัมพันธระหวางทองถิ่นกับประชาชนและหนวยงานราชการใน

172 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภูมิภาคหางเหินกันมากขึ้น แตยังทําใหประชาชนซึ่งเปน สงเสียงถึง “ผูรับ” “ผูให” ไดยากขึ้นไปอีก ทามกลางบริบทที่เลือนลางและไมแนนอนเปรียบเหมือนลมแรงที่ พัดมาเปนระยะยามค่ําคืนเหลานี้ บทเรียนที่ไดสรุปและนําเสนอไวในหนังสือ เลมนี้หวังวาจะเปนเทียนสองทางอีกหนึ่งเลมหรือเปนเพื่อนรวมเดินทางอีก หนึ่งคน ที่คอยชวยใหผูจัดการสวัสดิการการเงินทั้งหลายคอยๆ ฝากระแสลม ไปยังเปาหมายขางหนาไดในสักวัน ผู เ ขี ย นหวั ง ว า จะได นํ า เสนอข อ มู ล เชิ ง ประจั ก ษ ที่ แ สดงให เ ห็ น ประโยชนของการจัดสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ พรอมทั้งความ เปนไปไดและขอจํากัดของการพัฒนาการจัดสวัสดิการรูปแบบดังกลาว ที่จะ ช ว ยให เ กิ ด ความมั่ น คงทางสั ง คมที่ ทุ ก ภาคส ว นได ร ว มกั น ออกแบบและ จั ด การ อั น จะนํ า ไปสู ก ารหลอมรวมที่ ท อ งถิ่ น ชุ ม ชน และรั ฐ ร ว มเป น ผู ประสานความร ว มมื อ ในการจั ด บริ ก ารสาธารณะที่ เ ข า ถึ ง ได อ ย า งมี ประสิทธิภาพและเสมอภาค --------------------------

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 173

รายการอ า งอิ ง ภาษาไทย กรมส ง เสริ ม การปกครองส ว นท อ งถิ่ น . (2553). แนวทางสนั บ สนุ น การ ดําเนินงานกองทุนสวัสดิการชุมชนขององคกรปกครองสวนทองถิ่น . กรุงเทพฯ: กรมสงเสริมการปกครองสวนทองถิ่น. คณะกรรมการส ง เสริ ม การจั ด สวั ส ดิ ก ารสั ง คมแห ง ชาติ . (2550). แผน ยุทธศาสตร 5 ป สรางสวัสดิการสังคมไทย ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2550 2554). ก รุ ง เ ท พ ฯ :

Retrieved from http://www.m-

society.go.th/article_attach/8638/9706.pdf. คณะกรรมการสงเสริมการจัดสวัสดิการสังคมแหงชาติ. (2554). ราง แผน ยุ ท ธศาสตร ส วั ส ดิ ก ารสั ง คมไทย ฉบั บ ที่ ส อง พ.ศ. 2555-2559. ก รุ ง เ ท พ ฯ :

Retrieved from http://www.m-

society.go.th/article_attach/1344/1973.pdf. คณะสังคมสงเคราะหศาสตรฯ มหาวิทยาลัยหัวเฉียว. (2554, 2 พฤษภาคม 2554). อนาคตสังคมไทยกับงานดานสวัสดิการสังคม. Retrieved

174 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

20 ม ก ร า ค ม 2558, 2558, from http://swhcu.net/km/mkarticles/sw-km/187-thai-sw.html จรัส สุวรรณมาลา. (2553). ประชาธิปไตยทางการคลังไทย. กรุงเทพฯ: ศูนย ติดตามประชาธิปไตยไทย คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. ดิเรก ปทมสิริวัฒน. (2557). ความเหลื่อมล้ําการคลังทองถิ่นและแนวทาง ขยายฐานรายไดทองถิ่น บทสังเคราะหความรูจากการวิจัย. In ดิเรก ปทมสิริวัฒน, ดิชิต รัชตพิบูลภพ, ดารุณี พุมแกว & พิชิตชัย กิ่งพวง (Eds.), การคลังทองถิ่น: การขยายฐานรายไดและลดความเหลื่อม ล้ํา (pp. 1-16). กรุงเทพฯ: พี.เอ. ลีฟวิ่ง. ดิเรก ปทมสิริวัฒน , & ดารุณี พุมแกว. (2557). ความเหลื่อมล้ําการคลั ง ท อ งถิ่ น และการปฏิ รู ป เงิ น อุ ด หนุ น (Fiscal Disparity in Local Governance and Idea for Grant Allocation Reform). In ดิเรก ปทมสิริวัฒน, พิชิต รัชตพิบุลภพ, ดารุณี พุมแกว & พิชิตชัย กิ่งพวง (Eds.), การคลังทองถิ่น: การขยายฐานรายไดและลดความ เหลื่อมล้ํา (pp. 17-42). กรุงเทพฯ: พี. เอ. ลีฟวิ่ง.

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 175

ดิเรก ปทมสิริวัฒน, & พิชิต รัชตพิบุลภพ. (2557). การคลังทองถิ่นและการ จั ด สรรงบประมาณของสํ า นั ก งานเขตกรุง เทพมหานคร (Local Finance and Budget Allocation of the Bangkok Metropolitan Districts). In ดิเรก ปทมสิริวัฒน , พิชิต รัชตพิบุล ภพ, ดารุณี พุมแกว & พิชิตชัย กิ่งพวง (Eds.), การคลัง ทอ งถิ่ น : การขยายฐานรายได แ ละลดความเหลื่ อ มล้ํ า (pp. 43-68). กรุงเทพฯ: พี. เอ. ลีฟวิ่ง. พิมพิมล พลเวียง. (2550). ปญหาอุปสรรคในการจัดสวัสดิการสังคมของ ทองถิ่น. http://wvvw.msociety.go.th/document/edoc/edoc_1810.pdf ประภาส ปนตบแตง, สุภา ใยเมือง, & บัญชร แกวสอง. (2546). รายงานวิจัย ฉบับสมบูรณ "การพัฒนาระบบสวัสดิการสําหรับคนจนและคนดอย โอกาส: กลุ ม เกษตรกร". In ณรงค เพ็ ช รประเสิ ร ฐ (Ed.), ชุ ด โครงการ "การพัฒนาระบบสวัสดิการสําหรั บ คนจนและคนด อ ย โอกาสในสังคมไทย. กรุงเทพฯ: สํานักงานคณะกรรมการกองทุน สนับสนุนการวิจัยแหงชาติ (สกว.).

176 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

วริฎฐา แกวเกตุ. (ไมระบุ). การจัดสวัสดิการแบบบูรณการในชุมชนโดย หุนสวนการพัฒนาหลายฝาย ศึกษาเฉพาะกรณี ตําบลน้ําเกี๋ยน กิ่ง อํ า เภอภู เ พี ย ง จั ง หวั ด น า . คณะสั ง คมสงเคราะห ศ าสตร ม ห า วิ ท ย า ลั ย ธ ร ร มศ า ส ต ร . www.tu.ac.th/org/socadm/.

Retrieved from www.tu.ac.th/org/socadm/about/.../การจัด สวัสดิการแบบบูรณาการ.doc วีระศักดิ์ เครือเทพ. (2550). เครือขาย: นวัตกรรมการทํางานขององคกร ปกครองสวนทองถิ่น (พิมพครั้ง ที่ 1 ed.). กรุง เทพฯ: สํานักงาน กองทุนสนับสนุนการวิจัย. วีระศักดิ์ เครือเทพ และคณะ. (2558). 15 ป การกระจายอํานาจของไทย: สรุปผลการวิ จัย และขอ เสนอแนะเชิง นโยบาย. กรุง เทพฯ: ศูนย สงเสริมนวัตกรรมและธรรมาภิบาลทองถิ่น. สกนธ วรัญูวัฒนา. (2556). การกระจายอํานาจการคลังสูองคกรปกครอง ส ว นท อ งถิ่ น : แนวคิ ด และการปฏิ บั ติ ก รณี ศึ ก ษาประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 177

สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน. (2552). คูมือการดําเนินงานโครงการสนับสนุน การจัดสวัสดิการชุมชน สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน (องคการ มหาชน(Ed.) Retrieved from http://www.lamphun.go.th/picupload/download/136603 5757_38z5tt15.pdf สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน. (2556). การพัฒนาสังคมเชิงบูรณาการโดยใช กองทุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชนเป น ศู น ย ก ลาง (สํ า นั ก งานส ง เสริ ม และ สนับสนุนวิชาการ 1-2, Trans.). กรุงเทพฯ: สถาบันพัฒนาองคกร ชุมชน (องคการมหาชน). สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน. (ไมระบุ). ความรูทั่วไปเกี่ยวกับสวัสดิการชุมชน.

Retrieved 12 สิงหาคม, 2558, from http://www.codi.or.th/index.php/the-program-supportscommunity-welfare/189-welfare-about/3445-2014-02-1103-22-01

178 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

สํานักงานประกันสังคม. (ไมระบุ). สิทธิประโยชน กองทุนประกันสัง คม.

Retrieved 1 2

สิ ง ห า ค ม , 2 5 5 8 , from

http://www.sso.go.th/wpr/category.jsp?lang=th&cat=772 สํานักงานพัฒนาเศรษฐกิจ และสัง คมภาคตะวันออกเฉียงเหนื อ. (2557). รายงานการถอดบทเรียนการดําเนินงานกองทุนสวัสดิการชุมชนที่ ประสบผลสําเร็จ กรณีศึกษา กองทุนสวัสดิการชุมชนตําบลยางคํา อําเภอหนองปรือ จังหวัดขอนแกน และกองทุนสวัสดิการชุม ชน ตํ า บลตลาดเทศบาลเมื อ งมหาสารคาม อํ า เภอเมื อ ง จั ง หวั ด มหาสารคาม. สํ า นั ก งานพั ฒ นาเศรษฐกิ จ และสั ง คมภาค ต ะ วั น อ อ ก เ ฉี ย ง เ ห นื อ

Retrieved from

http://eris.nesdb.go.th/pdf/%E0%B9%80%E0%B8%A5%E 0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B 8%B1%E0%B8%AA%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%8 1%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%8A%E0%B8%B8%E 0%B8%A1%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%20 F.pdf.

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 179

สํานักมาตรฐานการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย. (2556). แนว ทางการสงเสริมหุนสวนทางสัง คมในการจัด สวั สดิ การสัง คมเพื่ อ นําไปสูสังคมสวัสดิก าร. กรุงเทพฯ: สํานักมาตรฐานการพั ฒ นา สังคมและความมั่นคงของ มนุษย Retrieved from http://www.msociety.go.th/article_attach/12782/17046.pdf. สุรพล ปธานวนิช. (2547). นโยบายสังคม: เสนทางสูรัฐสวัสดิการ. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. สุวิมล วองวาณิช และคณะ. (2555). รายงานการวิจัยเรื่อง การประเมิน ศักยภาพและความพรอมของสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อรองรับ การกระจายอํ า นาจการจั ด การศึ ก ษา. กรุ ง เทพฯ: สํ า นั ก งาน เลขาธิการสภาการศึกษา. อมรรัตน จีระปญญา. (2551). การดําเนินงานขององคกรภาคธุรกิ จ และ องค ก รภาคเอกชนในการสนั บ สนุ น สวั ส ดิ ก ารชุ ม ชน (สํ า นั ก มาตรฐานการพั ฒ นาสั ง คมและความมั่ นคงของมนุษ ย , Trans.).

180 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

กรุงเทพฯ: สํานักมาตรฐานการพัฒนาสัง คมและความมั่นคงของ มนุษย. อุทัย บุญประเสิรฐ. (2549). การสังเคราะหรายงานการวิจัยการกระจาย อํ า นาจทางการศึ ก ษาใน 8 ประเทศ. กรุ ง เทพฯ: สํ า นั ก งาน เลขาธิการสภาการศึกษา. ภาษาอังกฤษ Agranoff, R., & McGuire, M. (2003). Collaborative public management : new strategies for local governments.

Washington, D.C.: Georgetown University Press.

Barr, N. (1989). Social Insurance as an Efficiency Device. Journal of Public Policy, 9(1), 59-82. doi: 10.2307/4007219 Brown, M. (1977). Introduction to social administration in Britain (4th ed.). London: Hutchinson.

Chaichakan, C. (2011). Tension between the Central and Regional Offices in Thailand’s Decentralized Social Insurance

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 181

Administration. Paper presented at the International Conference on “Decentralization and its Discontents: Recalibrating Public Service Delivery in Asia”, Hong Kong.

Chaichakan, C. (2014). Decentralisation, Collaboration and Diversity in Social Insurance Benefit Delivery in Thailand.

(Ph.D.), University of Edinburgh, Edinburgh.

Clarke, J., Cochrane, A., & McLaughlin, E. (1994). Managing social policy. London: Sage.

Conyers, D. (1983). Decentralization: the latest fashion in development administration? Public Administration & Development, 3(2), 97-109.

Dubois, H. F. W., & Fattore, G. (2009). Definitions and Typologies in Public Administration Research: The Case of Decentralization. International Journal of Public Administration, 32(8), 704-727. doi: 10.1080/01900690902908760

182 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

Fitzpatrick, T. (2001). Welfare theory : an introduction.

Basingstoke: Palgrave.

Gough, I. (2002). Globalization and National Welfare Regimes: The East Asian Case. In R. Sigg, C. Behrendt & International Social Security Association. (Eds.), Social security in the global village (pp. 47-65). New Brunswick, N.J. ; London: Transaction Publishers.

Gray, B. (1989). Collaborating: Finding common ground for multiparty problems (Vol. 329): Jossey-Bass San Francisco.

Handayani, S. W. (2014). Measuring Social Protection Expenditures in Southeast Asia: Estimates Using the Social Protection Index Sustainable Development Working Paper Series.

Manila: Asian Development Bank.

McGuire, M. (2006). Collaborative Public Management: Assessing What We Know and How We Know It. Public

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 183

Administration Review, 66, 33-43. doi: 10.1111/j.15406210.2006.00664.x Ramesh, M., & Asher, M. G. (2 0 0 0 ) . Welfare capitalism in southeast Asia : social security, health, and education policies. Basingstoke: Palgrave,.

Thomson, A. M., & Perry, J. L. (2006). Collaboration Processes: Inside the Black Box. Public Administration Review, 66, 2032. doi: 10.1111/j.1540-6210.2006.00663.x ------------------------------

184 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ภาคผนวก

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 185

ภาคผนวก 1: SUMMARY REPORT OF WORKSHOP ON “FINANCIAL MANAGEMENT FOR INTEGRATIVE LOCAL AND COMMUNITY WELFARE PROVISION” 12-14 February 2018 At Gateway Hotel, Phayao,

I.

Project Title:

Workshop on “Financial Management for Integrative Local and Community Welfare Provision”

II.

Participants:

32 local and community leaders from Phayao, Phrae and Nan

III.

Rationale: Welfare provision has been an agenda for all sectors across the globe. Unsurprisingly, the Thai government has implemented

186 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

several policies in attempt to improve social welfare provision.

However, amidst dynamic and complex society, state welfare can neither solve complex problems nor respond to diversified needs on its own. Therefore, multi-sector collaboration has become prominent to provide welfare services for Thai citizens in communities and localities. This approach is called “integrative local and community welfare provision” which embraces capacities and resources of various sectors.

Likewise, community-based and local financial management has been carried out for many years in Thailand. There are numerous funds in communities and localities across the countries. These several types of fund include: community-based funds, statutory funds managed by community, community funds supported by municipalities, etc. Explicitly, many communities and localities provide welfare services for their members through these funds.

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 187

Outstandingly, many funds manage to collaborate with other sectors in providing the integrative welfare for their members.

Center of Local Innovation Studies and Development (CLISD), School of Social and Political Science, University of Phayao, and Hanns Seidel Foundation acknowledges significance of skills and experiences in financial management for integrative community and local welfare. We thus design this workshop based on our works and researches in relation to the topic. Through knowledge-sharing activities, our main objective is to enhance the participants’ capability on financial management for the integrative welfare. Ultimately, the participants would be able to apply their strengthened skills and experiences with their works in their communities and localities.

IV.

Objectives:

188 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

1) To enhance the participants’ capability on financial management for integrative local and community welfare provision 2) To encourage relevant knowledge and experience sharing between the participants V.

Expected Outputs/Outcomes 1) Participants have their skills and knowledge advanced through workshops on financial management for integrative local and community welfare provision 2) Participants could apply the strengthened skills and experiences to develop integrative local and community welfare provision in their communities/localities

VI.

Summary of Activities and Results: Within two and a half days of the workshop on “Financial Management for Integrative Local and Community Welfare Provision”, various activities were conducted to accomplish the

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 189

objectives of this project. The first day (12 February 2018) started off with orientation and networking activities to get participants connected with one another. These activities were led by Khun Adsadakorn, the Secretary of Phayao Municipality’s Mayor.

On the second day (13 February 2018), the first activity was a panel discussion on “integrative local and community welfare provision: voluntary or compulsory for communities and localities” which was moderated by Miss Dararat Khampeng.

Invited speakers are two knowledgeable and insightful executives from Nan Municipality (Khun Buapha) and Namkian SAO (Khun Somchai) in Nan province. Both speakers exchanged their views and experiences in community welfare fund (CWF) management.

Participants were actively engaged in the discussion. Particularly, the issues of legitimacy and good practices of local governments’ supports to community-driven welfare fund management were profoundly discussed.

190 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

In the afternoon of February 13th, participants were divided into four groups as part of the workshop on “local and community welfare: what can be integrated?”. Being instructed by Dr.Chatthip Chaichakan, this activity encouraged participants to exchange their views on types and benefits of social welfare available in their localities and communities. In summary, brainstormed ideas indicated that Thailand’s social welfare unsurprisingly covered citizens’ life from cradles to graves.

On the third day (14 February 2018), the early morning session provided an opportunity for participants to discuss further on social security, one of the most important welfare schemes.

The “searching for ideal social security” activity, instructed by Dr.Chatthip, let the participants reexamine the importance and expectation of social security in Thai society. Then, the following session was the panel discussion on “financial management for social insurance promotion in communities and localities: past,

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 191

present and future” moderated by Dr.Piyawadee Rohitarachoon.

Invited speakers are two eminent practitioners including the executive of Wiang Chiang Kham Institute of Community Finance (Khun Supannee) and the founder of Dokkhamtai Center of Community Welfare Network (Kru Mookda).

Later in the afternoon, the workshop on “ Financial management for integrative local and community welfare provision: how?” was instructed by Dr.Chatthip, Dr.Piyawadee and Dr.Nattaree Sinthunava Pongpipat. Participants got into four groups to design a project for developing integrative welfare provision. All groups presented their concepts and received comments from the instructing team. Two groups similarly proposed a project to educate youths in welfare management.

Another group proposed a project of database system development. The last group proposed a project of building up

192 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

network between local and community leaders who are interested in integrative local and community welfare.

According to the questionnaires completed by 27 participants at the end of the workshop, most respondents (96.3%) agreed that what they had learned from this workshop met their expectations. Moreover, all respondents agreed that this workshop – the process, the activities, the speakers and the instructors – enabled them to learn and exchange their views and skills on financial management for integrative local and community welfare.

------------------------------------------------

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 193

ภาคผนวก 2 : สรุ ป สาระสํา คั ญ WORKSHOP ผู นาํ แรงงานนอก ระบบ จ.พะเยา เมื่อวันที่ 10 – 11 ตุลาคม 2560 ณ โรงแรมเกตเวย อ.เมือง จ.พะเยา สาระสําคัญ: ในเวที Workshop ไดมีการแลกเปลี่ยนกันในประเด็นสําคัญดังนี้ 1. ใครคือแรงงานนอกระบบ ซึ่งในเวทีไดสรุปวา “แรงงานนอกระบบ” เปน ดังนี้ 1) ลักษณะของแรงงานนอกระบบ; ขาดหลักประกันทางสัง คม; สวัสดิการจากรัฐที่ ไมคุมครองอยางเพียงพอ รวมถึงขาดความ มั่ น คงทางอาชี พ และรายได ; การมี ง านทํ า และรายได ไ ม ตอเนื่อง ภาวะหนี้สิน / การลงทุนในการประกอบอาชีพสูง และมี ค วามเสี่ ย งทางสุ ข ภาพสู ง ; สารเคมี / อุ ป กรณ พฤติกรรมที่ไมตระหนักตอความเสี่ยงตอความปลอดภัย 2) ลักษณะอาชีพ

194 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

2.1)

วิเคราะหไดชัดเจน เชน ชางเสริมสวย คนทํานา / คนคาขาย

2.2) ประเภทที่มีลักษณะที่ซับซอน เชน คนขายประกัน ทนายความ / เซลลขายของ / 3) จํานวนแรงงานนอกระบบ จ พะเยา.ประมาณ 170,000 คน 2 กระบวนการพัฒนา “คุ ณ ภาพชี วิ ต แรงงานนอกระบบ” ประกอบดวย 1) ผูนําเครือขาย 2) กลไกการขับเคลื่อนพัฒนา คุ ณ ภาพชี วิ ต แรงงานนอกระบบ จ พะเยา . โดยใช INN (Individual-Node-Network) model ซึ่ ง จะมี Core Team ซึ่งประกอบดวยหนวยงานภาครัฐด านแรงงาน นักวิชาการ ผู นํ า แรงงานที่ มี บทบาทในการขั บ เคลื่ อ นงานมากอ น และ หน ว ยงานอื่ น ๆ ที่ เ กี่ ย วข อ งมาร ว มขั บ เคลื่ อ น 3. บทบาท หนวยงานสนับสนุนภาคีความรวมมือในการขับเ/คลื่อน x

หนวยงานรัฐ มีจุดมุง หมายที่จะพัฒนาคุณภาพชีวิต แตที่ผานมาเนนทําตามภารกิจของหนวยงาน ทิศทาง

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 195

ขางหนาจะทํารวมกันในรูป “ทีมสนับสนุน” ซึ่งจะทํา งบประมาณสนั บ สนุ น จากระดั บ จั ง หวั ด - ภาค หนวยงานกลาง x

ภาคประชาชน “ทํ า งานใกล ชิ ด ” กั บ แรงงานนอก ร ะ บ บ แ ล ะ ผู ด อ ย โ อ ก า ส ที่ อ ยู ใ น ร ะ ดั บชุ ม ชน อาสาสมัครก็ไดทํางานรวมกัน

x

องคกรปกครองสวนทองถิ่น การทํางานรวมกันของจิต อาสาจําเปนตองปรับเปลี่ยนยุทธศาสตรการทํางาน

โดยตองมีการ “วิเคราะหทุน”ที่มีอยู ทั้งทุนทางเทคโนโลยี ทุนทาง สังคม เพื่อทําความเขาใจทุนเดิมของชุมชน ทุนทางวัฒนธรรม เชนความรูใน วิ ถี ชุ ม ชน ท อ งถิ่ น มี ง บประมาณที่ จ ะสนั บ สนุ น แต ต อ งมุ ง มั่ น ที่ จ ะพั ฒ นา องค ก รสนั บ สนุ น ภายนอก พร อ มที่ จ ะสนั บ สนุ น กระบวนการพั ฒ นา “ตนแบบ” และกระตุนใหเกิด “กลไกการทํางาน” การทํางานรวมกัน ของ เจาภาพที่ทํางานอยูแลว ขอสังเกตและ “ภาพสะทอน” ในเวทีประชุม โดยทีมวิชาการ ม. พะเยา :

196 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

จากการหารือของทีมวิชาการที่ไดสรุปงานประเด็นจากเวทีดัง กลาว นี้ ทํ า ให เ ห็ น ภาพสะท อ นของการพั ฒ นาคุ ณ ภาพชี วิ ต แรงงานนอกระบบ โดยสังเขปคือ 1) อะไรคือ “จุดแข็ง” จุดแข็งของความเปนองคกรแรงงานนอกระบบ จ.พะเยา: “มีผูนําที่ ทํางานกับชุมชนอยูแลว” ผูนํา อสร. ที่มีความพรอมที่จะขับเคลื่อนดานการ พัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบรวมกัน มีการรวมตัวกันในเบื้ องตน จํานวน44 คน ผูนําเหลานี้ทําหนาที่ประสานงานกับคนในชุมชนอยูกอนแลว และมีความสัมพันธอันดีกับหนวยงานดานแรงงานเพียงพอที่จะทํางานเปน กลไกระหวางกันได “มีเพื่อนรวมทาง”: การมีอยูของทุนทางสังคม ทุนทาง วัฒนธรรม กับการสรางองคกรแรงงานนอกระบบ โดยเฉพาะอยางยิ่งการมี เครือขายอาสาสมัครแรงงาน (อสร.) ครอบคลุมพื้นที่ทุกตําบล นอกจากนี้ แล ว ยั ง มี อสร. ที่ อ ยู ใ นระดั บ หมู บ า นด ว ย “มี ตั ว อย า งการพั ฒ นา” การจัดการทรัพยากรที่มีอยูในพื้นที่ทั้งเรื่องการจัดการหลักประกันทางสัง คม การจัดการผลิตภัณฑ การสรางเครือขายภาคประชาสัง คม เชน เครือขาย เกษตรอินทรีย เปนตน

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 197

2) อะไรบางที่ยังออนจากการทํางานที่ผานมา “ยังไมมีเปาหมายการทํางานรวมกัน” ทั้งหนวยงานภาครัฐที่ทํางาน ดานแรงงาน ซึ่งสงผลตอการทํางานรวมกันของภาคประชาชนดานแรงงาน เกิดขึ้นในหนวยงาน “ของใครของมัน ” รวมถึงการประสานงานระหวา ง หนวยงานรัฐกับภาคประชาชนที่ขับเคลื่อนเกี่ยวกับแรงงานนอกระบบก็ยังไม สามารถ “จูน” กระบวนการทํางานรวมกันได ซึ่งทําให “ไมมีแผนการทํางาน รวมกันที่ชัดเจน” ซึ่งในสวนนี้เปนภารกิจที่จําเปนตองทํารวมกัน เพื่อใหมีทิศทางใน การพัฒนาคุณภาพชีวิตแรงงานนอกระบบในภาพการประสานความรวมมือ นอกจากนี้แลวจะนําไปสูการจัดระบบขอมูลเกี่ยวกั บทรัพยากรที่มีอยูแลวใน พื้นที่เพื่อที่จะนํามาใชใหเกิดประโยชนอยางเหมาะสม 3) อะไรคือ “โอกาส” ของการมองถึงอนาคตขางหนา “มีเพื่อนเครือขายภาคประชาสังคมอื่น ๆ” เชน เครือขายสรางบาน แปงเมือง เครือขายเกษตรอินทรีย เครือขายกองทุนฟนฟูเกษตรกร ที่เปน ทรัพ ยากรดาน “ผูรู” สนับสนุนการขับเคลื่อนงานดานแรงงานนอกระบบ

198 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

ทั้งนี้ผูนําบางสวนก็มีสวนรวมกับการขับเคลื่อนงานแรงงานนอกระบบอยูแลว ดวย รวมถึงมีภาคีความรวมมือทั้งหนวยงานภาครัฐ นักวิชาการ ที่สามารถ ประสานความรวมมือในการทํางานได 4) อะไรเปน “ขอจํากัด” ในการทํางานที่ผานมา ที่ ผ า นมายั ง ไม มี ก ารประสานการทํ า งานร ว มกั น ของเครื อ ข า ย แรงงานนอกระบบอยา งชั ด เจน ซึ่ ง รวมถึ ง การสนั บ สนุนการรวมตั วเปน องคกร การมีผูประสานงานกันภายในเครือขาย การประสานทรัพยากรมา สนับสนุนการดําเนินงาน เปนตน 5) หนทางข า งหน า องค ก รแรงงานนอกระบบ ม.พะเยา จะ “กาวเดินไป” ในทิศทางใด? จากวิเคราะหดังกลาวทําใหมีการคนควาแนวทางการจัดการความ เปนองคกรในระยะตอไป มีรูปแบบที่ เนนการกลไกเครือขายในสองระดับ สําคัญคือ 5.1) ระดั บ Network (เครื อ ข า ยแรงงานนอกระบบในระดับ จังหวัด)

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 199

แนวทาง: สรางเครือขายการแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสารการ เรียนรู ภายใตแนวทางแนวคิดในการจัดตั้ง “ชมรมแรงงานนอกระบบ” ซึ่งมี บทบาทในการจัดการขอมูล โดยหนวยงานรัฐจะทําหนาที่แปลงนโยบายไปสู การปฏิบัติระดับ จัง หวั ด สวนชมรมแปลงไปสู การดํ า เนินงานระดั บ พื้ น ที่ กลุมเปาหมายสําคัญคือ อสร. และผูนําแรงงานนอกระบบที่ผานการอบรม รวมกัน ในพื้นที่ 22 ตําบล โดยมีกลยุทธที่สําคัญคือ กลยุทธที่ 1: สนับสนุนใหมีผูประสานงานใหกับผูนําเป น Zone พื้นที่ ซึ่งผูนํา 1 คนอาจจะทําหนาที่ประสานงานในหลายพื้นที่ได กลยุทธที่ 2: สนับสนุนใหมีผูประสานงานในระดับอํ า เภอ ทุกอําเภอ (บังคบ) ที่จะทําหนาที่ประสานงานกับผูประสานงานในระดั บ ตําบลแตละตําบล กลยุ ท ธ ที่ 3: รู ป แบบผสม ระหว า งการประสานงานใน Zone พื้นที่และการประสานงานกับเครือขายแตละประเภทงานในระดับ จังหวัด 5.2) ระดับ Node (เครือขายเฉพาะทางพื้นที่) โดยจะทําหนาที่ การจัดการทางเศรษฐกิจของอาชีพตาง ๆ ใน Node การจัดการกลุม และ

200 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ

การพัฒนาเปน หนวยบริการชุมชนดานแรงงานนอกระบบ (CSU-IFW) ซึ่งมี กลยุทธดังนี้ แนวทางที่1: การพัฒนา Node ในบริบทของพื้นที่ กลยุทธที่ 1: สรางความเขมแข็งใหกับพื้นที่เปนรายตําบล โดยการประสานกับหนวยงานในพื้นที่ เชน อปท. กองทุนสุขภาพทองถิ่น รพ.สงเสริมสุขภาพตําบล กลยุทธที่ 2: สรางความเขมแขงใหกับพื้นที่เปนรายองคกร ที่มีอยูในตําบล เชน ขับเคลื่อนผานสหกรณที่เกี่ยวของกับอาชีพที่มีอยูแลวใน พื้นที่ เชน สหกรณสวนยางพาราสหกรณการเกษตร แนวทางที่ 2: การพัฒนา Node ในบริบทของประเภท งาน กลยุทธที่ 1: สราง Node การประสานงานใหกับผูนําเปน Zone พื้นที่ ซึ่งผูนํา 1 คนอาจจะทําหนาที่ประสานงานในหลายพื้นที่ได กลยุทธที่ 2: สรางความเขมแขงใหกับพื้นที่เปนรายตําบล

การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ 201

5.3) ระดั บ Individual (แรงงานรายบุ ค คล) การกระตุ น สนับสนุน สงเสริม สรางโอกาส ใหกับผูนําแรงงานนอกระบบไดมีพื้นที่ใน / การขยายผล และมีโอกาสในการขยายความรู แนวทาง: การพัฒนาผูนําใหเ ปน ศูน ยเรี ยนรู เฉพาะเรื่ อ ง เพื่อใหเปนแหลงเรียนรูของแรงงานนอกระบบ -----------------------------------

202 การจัดการการเงินเพอสวัสดิการชุมชนทองถิ่นแบบบูรณาการ