Chatr_90

‫«(‪)%81‬ی‬ ‫ی‬ ‫راپرسیه‌ک داوا ‌‬ ‫وانه‌ی ژینگه‌پارێزی‬ ‫ده‌که‌ن‌»‬ ‫ژمار ‌ه ‪90‬‬

‫ب ‌ه جیاوازییه‌کانه‌وه‌ له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌و‌ه‬

‫نرخ‪ 750 :‬دینار‬

‫ل‪4‬‬

‫ساڵی دووه‌م‬

‫ریکالم‬

‫رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه‌‪ ،‬کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات‬

‫دووشه‌ممه‌ ‪2012/1/30‬‬

‫‪WWW.Chatrpress.com‬‬

‫نرخی(‪)750‬دینار‬

‫(‪10‬ی رێبه‌ندانی ‪)2711‬‬

‫«ئه‌وانه‌ى مامه‌ڵ ‌ه ب ‌ه ده‌رمانه‌و ‌ه ده‌که‌ن بازرگانن نه‌ک ده‌رمانساز»‬

‫«ئه‌و ده‌رمانانه‌ى دێنه‌ کوردستانه‌وه‌ (‪ )%75‬ى ساخته‌ن»‬

‫تایبه‌ت ب ‌ه چه‌تر‬ ‫ک��وردس��ت��ان‪ ،‬وه‌زاره‌ت���ى ته‌ندروستى و ی���اری���ده‌ده‌رى ده‌رم��ان��س��از و چ��اودێ��رى‬ ‫له‌ په‌نجه‌ى ده‌ست تێناپه‌ڕن‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2012/1/18‬له‌ شه‌قامی ن��اوخ��ۆ و سه‌ندیکاى ده‌رم��ان��س��ازان��ى ب��وارى ته‌ندروستی‪ ،‬ئاماژه‌ی ب�ه‌وه‌دا‬ ‫جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى‬ ‫پزیشکانی شاری هه‌ولێر‪ ،‬ده‌ستبه‌سه‌ر ک��وردس��ت��ان��ی��ش ب���ۆ ئ���ه‌م م�ه‌ب�ه‌س��ت�ه‌ ده‌رمانه‌ ساخته‌کان دووجار کاریگه‌رى‬ ‫کاروبارى ته‌ندروستى و ژینگه‌ کارگه‌یه‌کی ده‌رمانى ساخته‌دا گیرا ژوورى عه‌مه‌لیاتمان داناوه‌ و به‌رده‌وام خ��راپ��ى ده‌ب��ێ��ت یه‌کێکیان ل �ه‌ رووى‬ ‫له‌ په‌رله‌مانى کوردستان‬ ‫که‌ جۆره‌ ده‌رمانێکى تێدا ده‌فرۆشرا ده‌گه‌ڕێین به‌ دواى ده‌رمانى قاچاغ و ئابوورى خه‌ڵک‪ ،‬دووه‌میش له‌ رووى‬ ‫ئاماژه‌ بۆئه‌وه‌ ده‌کات‬ ‫مه‌عنه‌وى‪.‬‬ ‫کاریگه‌ری له‌سه‌ر مێشک و عه‌قڵی ته‌زویر و به‌سه‌رچوو و خراپ»‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین مه‌ترسى بۆ سه‌ر‬ ‫م��ن��داڵ دروس����ت ده‌ک����رد و م��رۆڤ��ى وتیشى‪ :‬ئه‌گه‌ر حکومه‌ت که‌مته‌رخه‌م ئ���ه‌و چ���اودێ���ره‌ ب��اس��ی ل����ه‌وه‌ش ک��رد‪:‬‬ ‫ته‌ندروستى دانیشوانى هه‌رێمى ت��وش��ى گێلی ده‌ک����رد‪ .‬ه���ه‌روه‌ه���ا به‌ ب���وای���ه‌ ئ����ه‌و ک���ارگ���ه‌ی���ه‌ى ده‌رم���ان���ى (‪)%75‬ی ئ���ه‌و ده‌رم���ان���ان���ه‌ى ل�ه‌ن��او‬ ‫کوردستان هێنانى ده‌رمانى‬ ‫گ��وێ��ره‌ى زان��ی��اری��ی�ه‌ک��ان ل �ه‌ ئێستادا ل �ه‌ ش���ارى ه �ه‌ول��ێ��ر دان��ه‌ده‌خ��س��ت که‌ ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �ه‌ک��ان داب����ه‌ش ده‌ک��رێ��ت‬ ‫ساخته‌یه‌ به‌ رێگه‌ى قاچاغ‪،‬‬ ‫چ��وار ه �ه‌زار ده‌رمانخانه‌ى نایاسایى ج��ۆره‌ ده‌رمانێکى خراپى ده‌فرۆشت‪ .‬فرۆشتنى هه‌ر له‌سه‌ر نیه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫وه‌زیری ته‌ندروستیش ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫له‌ هه‌رێمى کوردستان هه‌یه‌‪ ،‬وه‌زاره‌تى جه‌ختیشی ک��رده‌وه‌ ده‌بێت هاواڵتیان که‌مى تێده‌چێت وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى‬ ‫ده‌رمانی ساخته‌ له‌ هه‌موو‬ ‫ت�ه‌ن��دروس��ت��ی��ش ده‌ڵ��ێ��ت ب��ڕی��ارم��ان��داوه‌ هۆشیار بکرێنه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى مامه‌ڵه‌ به‌ زیاتر ه�ه‌وڵ��دات ئ�ه‌م ج��ۆره‌ ده‌رمانانه‌‬ ‫دنیادا دیارده‌یه‌‪.‬‬ ‫بێنێت‪ ،‬ه �ه‌ن��دێ��ک ل �ه‌ ده‌رم��ان �ه‌ک��ان‬ ‫ده‌رمانى خراپه‌وه‌ نه‌که‌ن‪.‬‬ ‫دایانبخه‌ین‪.‬‬ ‫به‌ وته‌ى چاودێرانى بوارى ته‌ندروستی د‪.‬تاهیر هه‌ورامى‪ ،‬وه‌زیرى ته‌ندروستى چاودێرانى بوارى ته‌ندروستیش ئاماژ‌ه کوالێتیان ب����ه‌رزه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌ندێک‬ ‫ئ���ه‌وان���ه‌ى م��ام �ه‌ڵ �ه‌ ل��ه‌گ��ه‌ڵ ده‌رم���ان حکومه‌تى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان‪ ،‬له‌ ب�ه‌وه‌ ده‌ک �ه‌ن ئه‌وانه‌ى ده‌رم��ان ده‌هێنن ده‌رم��ان هه‌یه‌ ده‌رمانسازه‌کان خۆیان‬ ‫ده‌ک���ه‌ن ه�ه‌م��وی��ان ب��ازرگ��ان��ن و هیچ ب���اره‌ى ده‌رم��ان��ى ساخته‌ به‌(چه‌تر)ى ب���ازرگ���ان���ن ن���ه‌ک دک���ت���ۆر و هیچ بڕوایان پێى نییه‌‪.‬‬ ‫ش��اره‌زای��ی �ه‌ک��ی��ان نییه‌ ل���ه‌و ب����واره‌ و وت‪« :‬ده‌رم��ان��ى ق��اچ��اغ ل �ه‌ هه‌موو شاره‌زاییه‌کیان نیه‌‬ ‫درێژه‌ بۆ الپه‌ڕه‌ ‪3‬‬ ‫ئه‌وانه‌شى که‌ پسپۆڕى بوارى ده‌رمانن دونیا دیاره‌یه‌ نه‌ک ته‌نها له‌ هه‌رێمى ل��ه‌وب��اره‌ی��ه‌وه‌ د‪.‬ع��ه‌ب��اس م��ح�ه‌م�ه‌د‪،‬‬

‫په‌روین حه‌سه‌ن‪:‬‬

‫ده‌بێت ده‌ست ل ‌ه‬ ‫خۆسه‌پاندن و یه‌کتر‬ ‫ره‌تکردنه‌و ‌ه به‌ربده‌ن‬

‫ل‪5‬‬

‫قه‌ڵغانی موشه‌کى‬ ‫له‌ تورکیا و مه‌ترسییه‌کانى‬ ‫له‌سه‌ر کورد‬

‫‪n‬‬

‫«بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ژوری عه‌مه‌لیاتمان داناوه‌»‬

‫نه‌بونی ئابوری سه‌ربه‌خۆ ژنان روبه‌ڕوی‬ ‫توندوتیژی زیاتر ده‌کات‬ ‫‌ ل‪8‬‬

‫ل‪7‬‬

‫دانیشتوانى گوندێکى گه‌رمیان روبه‌ڕوی کۆمپانیایه‌کى ده‌رهێنانى نه‌وت ده‌بنه‌وه‌‬ ‫گه‌رمیان ـ په‌یمان ئه‌مین‬ ‫رۆژى هه‌ینى رابردوو‪ ،‬ژماره‌یه‌ک‬ ‫له‌ دانیشتوانى گوندى (حه‌سیره‌)‬ ‫ى سه‌ر به‌ ناحیه‌ى سه‌رقه‌اڵ‪،‬‬ ‫به‌مه‌به‌ستى دامه‌زراندن‌و‬ ‫به‌کارخستنى ئامێره‌کانیان له‌‬ ‫کۆمپانیاى (ویسترن زاگرۆس)‬ ‫ى بوارى ده‌رهێنانى نه‌وت له‌‬ ‫به‌رده‌م نوسینگه‌ی ئه‌و کۆه‌پانیایه‌‬ ‫کۆبوونه‌وه‌یه‌کیان رێکخست‬

‫و به‌وهۆیه‌وه‌ گرژى که‌وت ‌ه‬ ‫نێوان پاسه‌وانانى نوسینگه‌ى‬ ‫کۆمپانیاکه‌ و دانیشتوانى‬ ‫گونده‌که‌‪ ،‬ئیداره‌ى گه‌رمیانیش‬ ‫لیژنه‌یه‌کى لێکۆڵینه‌وه‌ بۆ‬ ‫چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌که‌‬ ‫پێکده‌هێنێ‪.‬‬

‫هاواڵتیه‌کى دانیشتوى گوندى (حه‌سیره‌)‬ ‫ک �ه‌ ن �ه‌وی��س��ت ن���اوه‌ک���ه‌ى ب�ڵاوب��ک��رێ��ت�ه‌وه‌‬ ‫ب�ه‌ (چ �ه‌ت��ر)ى راگ�ه‌ی��ان��د‪« :‬به‌مه‌به‌ستى‬ ‫داواک����ارى دام��ه‌زران��دن ‌و به‌کارخستنى‬

‫ئامێر و ئۆتۆمبێله‌کانمان رۆژى هه‌ینى ئیداره‌ى گه‌رمیان به‌ (چه‌تر)ى راگه‌یاند‪:‬‬ ‫راب����ردوو گ��ردب��ون �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ى ن��اڕه‌زای��ی��م��ان «رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ له‌ دیوانى ئیداره‌ى‬ ‫له‌به‌رده‌م نوسینگه‌ى کۆمپانیاى ویسترن گ �ه‌رم��ی��ان ک��ۆب��ون �ه‌وه‌ی �ه‌ک��م��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ‬ ‫زاگ�����رۆس ئ �ه‌ن��ج��ام��دا‪ ،‬ب����ه‌اڵم ل �ه‌الی �ه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى سه‌رقه‌اڵ و به‌ڕێوه‌به‌رى‬ ‫پ��اس �ه‌وان��ان��ى ک��ۆم��پ��ان��ی��اک�ه‌وه‌ ب�ه‌ت��ون��دى ئاسایشى کۆمپانیاکه‌ و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى‬ ‫پ��ۆل��ی��س��ى ن�����ه‌وت ‌و گ�����ازى گ �ه‌رم��ی��ان‬ ‫وه‌اڵممان درایه‌وه‌»‪.‬‬ ‫جه‌ختیشیکرده‌وه‌ «له‌چه‌ند که‌سێکمان ئه‌نجامدا‪ ،‬بۆم ده‌رکه‌وت که‌ دانیشتوانى‬ ‫دراوه‌ و چه‌ندین ئۆتۆمبێلی ب�ه‌رپ��رس ئ�ه‌و گونده‌ هیچ که‌سێکى تێدا نه‌ماوه‌‬ ‫ل �ه‌ک��ۆم��پ��ان��ی��اک �ه‌دا ک���ارده‌ک���ات‪ ،‬ب �ه‌اڵم تواناى کارکردنى هه‌بێت‌و له‌و کۆمپانیایه‌‬ ‫دانه‌مه‌زرابێت»‪.‬‬ ‫ئۆتۆمبێلی ئێمه‌ دانامه‌زرێنن»‪.‬‬ ‫هاوکات سه‌اڵح کوێخا‪ ،‬سه‌رپه‌رشتیارى ه �ه‌روه‌ه��ا وت��ى‪« :‬دانیشتوانى گونده‌که‌‬

‫خوێندنگ ‌ه تورکییه‌کان له‌نێوان‬

‫مه‌به‌ستیانه‌ ئ��ام��ێ�ر‌و ئۆتۆمبێلی نوێ‬ ‫بکڕن ‌و کۆمپانیاکه‌ بۆیان بخاته‌ کاره‌وه‌‬ ‫له‌کاتێکدا به‌شێکى زۆری����ان ئامێر ‌و‬ ‫ئۆتۆمبێلیان له‌کاردایه‌‪ ،‬بۆیه‌ لیژنه‌یه‌کى‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌مان بۆ به‌دواداچونى کێشه‌که‌‬ ‫و چۆنێتى دامه‌زراندن له‌ کۆمپانیاکه‌دا‬ ‫پێکهێناوه‌ و گه‌ر نایاساییه‌ک هه‌بوو ئه‌وا‬ ‫چ��اره‌س�ه‌رى ده‌که‌ین گه‌رنا رێگه‌ ناده‌ین‬ ‫که‌س بێحورمه‌تى به‌یاسا بکات»‪.‬‬ ‫ن���اوب���راو ج �ه‌خ��ت��ی��ک��رده‌وه‌‪« :‬پ��اس �ه‌وان��ان��ى‬ ‫کۆمپانیاکه‌ ده‌ستدرێژیان نه‌کردۆت ‌ه سه‌ر‬

‫که‌س‌و له‌که‌سیش نه‌دراوه‌»‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌کی دیکه‌وه‌ به‌ وته‌ى به‌شداربویه‌کى‬ ‫کۆبونه‌وه‌که‌ش به‌ڵێنى دامه‌زراندنى چه‌ند‬ ‫که‌سێکیان له‌ کۆمپانیاکه‌ پێدراوه‌‪.‬‬ ‫ب �ه‌ش��دارب��وی �ه‌ک��ى ئ���ه‌و ک��ۆب��ون �ه‌وه‌ی �ه‌ که‌‬ ‫نه‌یویست ناوى باڵوبکرێته‌وه‌ به‌ (چه‌تر)‬ ‫ى راگ�ه‌ی��ان��د‪« :‬به‌ڵێنمان پ��ێ��دراوه‌ چه‌ند‬ ‫که‌سێکى بێکارمان له‌ کۆمپانیاکه‌دا‬ ‫بۆ دابمه‌زرێنن له‌ ماوه‌ى یه‌ک هه‌فته‌دا‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ئێمه‌ش کۆتاییمان به‌ ناڕه‌زاییه‌کانمان‬ ‫هێنا دژ به‌و کۆمپانیایه‌»‪.‬‬

‫بۆ ده‌رکردنی بنکه‌و باره‌گا سه‌ربازی و سیخۆریه‌کانی تورکیا‬

‫په‌روه‌رده‌کردن و داگیرکارى کلتوریدا زیاتر له‌ نیو ملیۆن ئیمزا کۆکراوه‌ته‌وه‌‬ ‫تایبه‌ت ب ‌ه چه‌تر‬ ‫مامۆستایه‌کی زانکۆ پێیوایه‌ بوونی‬ ‫خوێندنگا تورکیه‌کان واده‌کات‬ ‫خوێندکاران بکه‌ونه‌ ژێر کاریگه‌رى‬ ‫په‌روه‌رده‌ و کلتوورى بێگانه‌ و‬ ‫تاکێک له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا دروست‬ ‫ده‌کات که‌ ئینتیماى بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى‬ ‫خۆى نه‌بێت‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫توێژه‌رێکیش ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌و‬ ‫خوێندنگایان ‌ه نه‌وه‌یه‌کی داهێنه‌ر‬ ‫دروست ده‌که‌ن‪.‬‬

‫د‪.‬یاسیین سه‌رده‌شتی‪ ،‬مامۆستاى زانکۆ‬ ‫باسی له‌وه‌کرد له‌ پاش ڕاپه‌ڕین حکومه‌تى‬ ‫ک��وردى که‌ دام��ه‌زرا ب�ه‌داخ�ه‌وه‌ ده‌ب��وو ئه‌و‬ ‫حکومه‌ته‌ ب �ه‌ ئ��اڕاس��ت�ه‌ی�ه‌ک بڕۆشتایه‌‬

‫که‌ حکومه‌تێکى نیشتمانى دیموکراتى‬ ‫هاوچه‌رخ بێت‪ ،‬که‌ بتوانێت ئه‌و پاشخانه‌‬ ‫وێرانکارییه‌ى له‌ بوارى په‌روه‌رده‌ى کوردیدا‬ ‫هه‌یه‌ به‌ گرتنه‌به‌رى رێگاى زانستى بتوانێ‬ ‫ک��اری��گ �ه‌رى قۆنا‌‌غه‌کانى ڕاب����ردوو که‌م‬ ‫بکاته‌وه‌ و بناغه‌یه‌ک بۆ په‌روه‌رده‌ى کوردى‬ ‫هاوچه‌رخ له‌ کوردستاندا بێنێته‌ دی‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بوونى دوو ئیداره‌یى له‌ هه‌رێمى کوردستاندا‬ ‫زه‌مینه‌ى ئ �ه‌وه‌ی��ان خ��ۆش ن�ه‌ک��رد ک�ه‌ ئه‌م‬ ‫دام���ه‌زراوه‌ فه‌رهه‌نگیه‌ نیشتمانیه‌ ره‌سه‌نه‌‬ ‫کوردیه‌ بێنێته‌ کایه‌وه‌‪.‬‬ ‫د‪.‬ی��اس��ی��ن تیشکی خسته‌ س���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫واڵت���ه‌ داگ��ی��رک �ه‌ران ک�ه‌ له‌قۆناغه‌کانى‬ ‫پێشوودا له‌ڕێى داگیرکارى چه‌کدارییه‌وه‌‬ ‫نه‌یانتوانیوه‌ ده‌س���ت ب �ه‌س �ه‌ر کۆمه‌ڵگاى‬ ‫کوردیدا بگرن و داگیرى بکه‌ن هه‌وڵده‌ده‌ن‬ ‫له‌ رێگه‌ى خوێندن و په‌روه‌رده‌وه‌ موماره‌سه‌ى‬

‫فکرى خۆیان بکه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش واده‌کات ئه‌و‬ ‫خوێندکارانه‌ى له‌م جۆره‌ خوێندنگایانه‌دان‬ ‫ب��ک �ه‌ون �ه‌ ژێ���ر ک��اری��گ��ه‌رى پ���ه‌روه‌رده‌ی���ى‬ ‫وکلتوورى و دروس��ت بوونى تاکێک له‌‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌دا که‌ ئینتیماى بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى‬ ‫خۆى نه‌بێت‬ ‫توێژه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تیش رای وایه‌ ئه‌م‬ ‫ج��ۆره‌ خوێندنگایانه‌ ل���ه‌ڕووى پ���ه‌روه‌رده‌ و‬ ‫فێرکارییه‌وه‌ جیاوازیه‌کى زۆرى هه‌یه‌‪.‬‬ ‫شیالن حه‌مه‌ ڕه‌حیم‪ ،‬توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫وت�����ی‪ :‬ب������ه‌ڕاى م���ن ب���وون���ى ئ����ه‌م ج���ۆره‌‬ ‫خوێندنگایانه‌ کاریگه‌ریه‌کى باش ده‌خاته‌‬ ‫س �ه‌ر داه���ات���ووى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان به‌‬ ‫حوکمى ئه‌وه‌ى که‌ کۆمه‌ڵێک خوێندکارت‬ ‫بۆ په‌روه‌رده‌ ده‌کات که‌ ده‌توانێت داهێنان له‌‬ ‫کوردستاندا ئه‌نجام بدات‪.‬‬ ‫درێژه‌ بۆ الپه‌ڕه‌ ‪9‬‬

‫تایبه‌ت ب ‌ه چه‌تر‬ ‫که‌مپه‌ینی یه‌ک ملیۆن ئیمزا‬ ‫بۆ ده‌رکردنی بنکه‌ و باره‌گا‬ ‫سه‌ربازی و سیخۆریه‌کانی‬ ‫تورکیا له‌ هه‌رێمی کوردستان‬ ‫ئاشکرای کرد تا ئێستا زیاتر‬ ‫له‌ نیو ملیۆن ئیمزایان بۆ‬ ‫ئه‌و مه‌به‌سته‌ کۆکردوه‌ته‌وه‌‬ ‫و راشیانگه‌یاند تا(‪)14‬ی ئه‌م‬ ‫مانگه‌ به‌رده‌وام ده‌بن‪.‬‬

‫ب�ه‌ ده‌ستپێشخه‌ری گ��ۆڤ��اری ه��اوده‌م‬ ‫و گ�ه‌ن��ج��ان��ی واڵت��پ��ارێ��زی ب��اش��وری‬ ‫ک����وردس����ت����ان ل����ه‌ (‪)3‬ی م��ان��گ��ی‬ ‫تشرینی ساڵی راب���ردوو که‌مپینێک‬ ‫بۆ ده‌رکردنی سه‌رجه‌م بنکه‌و باره‌گا‬

‫سه‌ربازی و هه‌واڵگریه‌کانی تورکیا هه‌ندێک پارت و رێکخراوی مه‌ده‌نیش‬ ‫ل �ه‌ ن��او خ��اک��ی ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان پشتگیریان له‌م که‌مپینه‌ کردوه‌‪.‬‬ ‫س����ی����روان م���ح���ه‌م���ه‌د ی���ه‌ک���ێ���ک ل�ه‌‬ ‫راگه‌یه‌ندرا‪.‬‬ ‫ئه‌ندامانی که‌مپینه‌که‌ به‌ شێوازێکی رێکخه‌رانی ئه‌م که‌مپینه‌ به‌ (چه‌تر)‬ ‫خ��ۆب �ه‌خ��ش��ان �ه‌ ل���ه‌ س���ه‌رج���ه‌م ش����ار و ی راگه‌یاند ئه‌وان تا (‪)14‬ی مانگی‬ ‫شارۆچکه‌کانی هه‌رێمی کوردستان شوبات به‌رده‌وام ده‌بن له‌ کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫و ن��اوچ�ه‌داب��ڕاوه‌ک��ان ئ�ه‌و هه‌ڵمه‌ته‌یان ئیمزا‪.‬‬ ‫به‌ڕێوه‌ بردوه‌ و له‌ ئێستاشدا به‌رده‌وامن‪ .‬وت���ی���ش���ی‪ :‬ئ���ی���م���زاک���ان ئ���اراس���ت���ه‌ی‬ ‫جیا ل�ه‌وه‌ به‌ پێی وت�ه‌ی رێکخه‌رانی هه‌ریه‌ک له‌ په‌رله‌مانی کوردستان‪،‬‬ ‫ئ�ه‌م که‌مپینه‌ له‌ هه‌ندێک ناوچه‌ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��اک��ان��ی ه�ه‌رێ��م‪،‬‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ک��وردس��ت��ان ل �ه‌وان �ه‌ به‌غداد س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ی ه��ه‌رێ��م‪ ،‬پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی‬ ‫و ئ���ه‌وروپ���اش ل �ه‌ الی���ه‌ن ژم��اره‌ی �ه‌ک ع���ێ���راق‪ ،‬ن���ه‌ت���ه‌وه‌ی���ه‌ک���گ���رت���وه‌ک���ان و‬ ‫گه‌نجی واڵت��پ��ارێ��زه‌وه‌ ئ �ه‌م که‌مپینه‌ په‌رله‌مانی یه‌کێتی ئه‌وروپا ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شدا ئه‌و ئیمزایانه‌ی‬ ‫به‌ڕێوه‌ چووه‌‪.‬‬ ‫جێگای ئاماژه‌یه‌ به‌شێکی به‌رچاو ک���ۆی���ان ده‌ک���ه‌ن���ه‌وه‌ ب���ۆ پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ی‬ ‫ل��ه‌ رۆش��ن��ب��ی��ران و ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان و ک��وردس��ت��ان و پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ع��ێ��راق و‬ ‫که‌سایه‌تیه‌ سیاسی و ئاکادیمیه‌کان و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کانی ده‌نێرێن‪.‬‬

‫هەواڵ‬

‫ئه‌نجومه‌نى سیاسى عه‌ره‌ب پشتگیری له‌ بڕیاره‌کانی به‌عس ده‌که‌ن‬ ‫بڕیاره‌کانى سه‌رده‌می رژیمی‬ ‫به‌عس ده‌وه‌ستنه‌وه‌‪.‬‬

‫چه‌تر ‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪2‬‬

‫بۆچــوون‬

‫ئۆپۆزسیۆنى‬ ‫کابینه‌ى حه‌وته‌م‬ ‫‪ u‬ئه‌نوه‌ر حسێن‪u‬‬ ‫له‌ سه‌روبه‌ندى پێکهێنانى حکومه‌ت و‬ ‫کابینه‌ى حه‌وته‌م چه‌ندین سیناریۆى‬ ‫ج��ی��اواز ج��ی��اواز س �ه‌ری��ان ه �ه‌ڵ��داو‌ه ک ‌ه‬ ‫گرنک و پێویستى حکومه‌ت ب ‌ه جدى‬ ‫وه‌ریان بگرێت‪.‬‬ ‫رووداوه‌کانى زاخۆ و بادینان کاریگه‌رى‬ ‫گه‌وره‌ى هه‌بوو له‌سه‌ر سیستمى سیاسى‬ ‫و چ��وون � ‌ه پ��ێ��ش�ه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانى‬ ‫ئۆپۆزسیۆن و حکومه‌ت‪.‬‬ ‫س��ه‌ره‌ت��اى ده‌رک �ه‌وت��ن �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ى زۆرت��ر‬ ‫و زی��ات��رى ئۆپۆزسیۆن ی��ان الن��ى که‌م‬ ‫یه‌کگرتوو بوو ‌ه ده‌سه‌اڵت‪.‬‬ ‫س��������ه‌ره‌ڕاى رووداوه‌ک������ان������ى ب���ه‌ه���ارى‬ ‫ع����ه‌ره‌ب����ى و س���ه‌رک���ه‌وت���ن���ى ئ��ی��خ��وان‬ ‫موسلیمه‌کانى میسر‪ ،‬تونس‪ ،‬مه‌غریب‬ ‫و لیبیا‪ ،‬یه‌کگرتووى ئیسالمى توشى‬ ‫نه‌شئه‌یه‌کى سه‌رکه‌وتن و ئیغرا کرد‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئه‌وانیش چ��اوه‌ڕوان��ى سه‌رکه‌وتنى‬ ‫زیاتر بن‪.‬‬ ‫ه���ه‌رچ���ى رزوت����ن����ه‌وه‌ى گ����ۆڕان����ه‌‪ ،‬تا‬ ‫ئه‌وکاته‌ى به‌و خه‌یاڵ و خه‌ونه‌وه‌ بژى ک ‌ه‬ ‫له‌ نزیکترین ماوه‌دا ده‌سه‌اڵت ده‌گرێت ‌ه‬ ‫ده‌ست و النى که‌م ده‌بێت ‌ه ئه‌کسه‌ریه‌ت‬ ‫ی��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌کانى ده‌بێت ‌ه‬ ‫زۆرینه‌‪ ،‬ئاماد‌ه نابێ بێته‌ ناو حکومه‌تى‬ ‫پارتى و یه‌کێتییه‌وه‌‪ .‬هه‌ر کاتێکیش ئه‌م‬ ‫خه‌ونه‌ى نه‌هاته‌دى ره‌نگه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ ناو‬ ‫حکومه‌ت‪.‬‬ ‫ل � ‌ه ئێستاشدا م��ان��ۆڕه‌ک��ان��ى گ���ۆڕان‬ ‫به‌رامبه‌ر ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانى دوو‬ ‫بۆچوون هه‌ڵده‌گرێت‪.‬‬ ‫یه‌که‌میان‪ :‬ده‌رچ��وون له‌و ئیحراجییه‌ى‬ ‫گۆڕان که‌ پاش په‌یوه‌ندى و پێشوازى‬ ‫بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان له‌ کاندید و سه‌رۆکى‬ ‫کابینه‌ى حه‌وت نێچیرڤان بارزانى‪ ،‬الى‬ ‫به‌شێکى زۆر له‌ ئه‌ندام و الیه‌نگراىن‬ ‫بۆى دروست بووبوو‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ :‬س����وادان����ى ک �ه‌م��ی��ن �ه‌ی �ه‌ک��ى‪،‬‬ ‫ده‌س��ت��ک �ه‌وت��ن��ى زۆری��ن �ه‌ی �ه‌ک��ى زۆرى‬ ‫جارێکیتر الی�ه‌ن��گ��ر و ده‌ن��گ��ده‌ران��ى‪،‬‬ ‫یان فڕیدانى کارتێکى ترى ب��راوه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫سوتانى چه‌ند که‌سێک‪ ،‬تا به‌ خه‌ڵک‬ ‫و الی �ه‌ن��گ��ران��ى ب��ڵ��ێ��ت‪ :‬ئ��ێ��م�ه‌ ل �ه‌س �ه‌ر‬ ‫گه‌نده‌ڵى خه‌ڵکى خۆمان سزا ده‌ده‌ین‪.‬‬ ‫واتا مانۆڕێک ‌ه بۆ کۆکردنه‌وه‌ى ده‌نگ‪.‬‬ ‫هه‌رچى کۆمه‌ڵى ئیسالمییه‌‪ ،‬به‌ دوو‬ ‫ده‌لیل توشى ئیحراجى ده‌بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫حه‌زیش بکات به‌شدارى بکات‪.‬‬ ‫یه‌که‌م‪ :‬سه‌خت ‌ه ک ‌ه دوو هاوپه‌یمانه‌که‌ى‬ ‫به‌ ته‌نیا جێبهێڵێت له‌به‌ر ئیمتیاز و مانى‬ ‫خۆى‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ :‬الى (ى‪.‬ن‪.‬ک)ی�������ش توشى‬ ‫ئیحراجى ده‌ب��ێ ک� ‌ه بۆچى ب�ه‌ش��دارى‬ ‫کابینه‌که‌ى یه‌کێتى نه‌بوون‪ ،‬به‌اڵم هى‬ ‫پارتى ده‌بن‪.‬‬

‫زانیار داقوقى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى سیاسى عه‌ره‌بى‬ ‫که‌رکوک به‌ هاوبه‌شى ئه‌ندام ‌ه‬ ‫عه‌ره‌به‌کانى ئه‌نجومه‌نى ئه‌و‬ ‫پارێزگایه‌ و نوێنه‌رانى لیستى‬ ‫عێراقیه‌ دژى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى‬

‫له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا که‌ له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نى‬ ‫ع����ه‌ره‌ب����ى س��ی��اس��ی��ه‌و‌ه ب��ڵ�اوک����راوه‌ت����ه‌و‌ه‬ ‫وێنه‌یه‌کی ده‌ست (چه‌تر) که‌وتو‌ه تێیدا ب ‌ه‬ ‫هاوبه‌شى ئه‌ندامه‌ عه‌ره‌به‌کانى ئه‌نجومه‌ن‬ ‫نوێنه‌رانى لیستى عێراقیه‌ دژى بڕیارى‬ ‫ه �ه‌ڵ��وه‌ش��ان��دن �ه‌وه‌ى ب��ڕی��اره‌ک��ان��ى به‌عسى‬ ‫له‌ناوچوون و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌و بڕیاران ‌ه‬

‫ب ‌ه هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک دژ ب ‌ه الیه‌نى عه‌ره‌بى حکومیه‌کان‪.‬‬ ‫ده‌زان��ن هه‌ر له‌و به‌یاننامه‌یه‌دا داوای�ه‌ک باسیش ل�ه‌و‌ه ده‌ک �ه‌ن‪ :‬ئه‌م ‌ه ده‌بێته‌ هۆی‬ ‫ئاراسته‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و ئه‌نجومه‌نى دوورک��ردن �ه‌وه‌ى ع �ه‌ره‌ب و دووب���اره‌ ناچار‬ ‫ن��وێ��ن�ه‌ران ک���راوه‌‪ ،‬ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى ل �ه‌و ب��ڕی��ار‌ه ده‌کرێن له‌و شاره‌ کۆچ بکه‌ن و هه‌روه‌ها‬ ‫ه �ه‌ڕه‌ش �ه‌ی �ه‌ک��ی��ش ل � ‌ه س���ه‌ر دان��ی��ش��ت��وان��ى‬ ‫پاشگه‌ز ببنه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌شێکى به‌یاننامه‌که‌ی الیه‌نى عه‌ره‌بى که‌رکوک ده‌بێت‪ ،‬حکومه‌تى عێراقیش‬ ‫دووپاتى ده‌که‌نه‌و‌ه که‌ ئه‌و زه‌ویانه‌ى به‌هیچ له‌و باره‌وه‌ به‌ که‌مته‌رخه‌م ده‌زانن‪.‬‬ ‫جۆرێک گرێبه‌ستى ک��ورد و تورکمان الی خ��ۆی �ه‌وه‌ ئ��ااڵ ت��اڵ�ه‌ب��ان��ى‪ ،‬نوێنه‌رى‬ ‫ن��ی �ه‌‪ ،‬ب�ه‌ڵ��ک��و ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��ه‌و‌ه ب��ۆ وه‌زاره‌ت���� ‌ه ک���ه‌رک���وک ل �ه‌ ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ى ن��وێ��ن �ه‌ران‬

‫(‪ )773‬روودانێن توندوتیژیێ ل ساال (‪ )2011‬ل دهۆکێ هه‌بوون‬ ‫دگه‌ل سالێن چوویین روودانێن‬ ‫مه‌زن کێم بوون‪.‬‬

‫چه‌تر‬ ‫پرژان دهۆکى‬ ‫رێڤه‌به‌رێ دیڤچوونا توندوتیژیێ‪،‬‬ ‫دژى ژنان ل پارێزگه‌ها دهۆک‪ ،‬ژ‬ ‫بۆ راگه‌هاندنێ دازانین‪ ،‬کو ل ساال‬ ‫چوویى نێزیکى (‪)773‬ى حاله‌تێن‬ ‫جورا وجور یێن توندوتیژیێ‬ ‫هه‌بوون و گووت‪ :‬ب به‌راوورد‬

‫س��ام��ى ج����ه‌الل‪ ،‬رێ��ڤ��ه‌ب��ه‌رێ دی��ڤ��چ��وون��ا‬ ‫توندوتیژیێ دژى ژنان‪ ،‬خویا کر ‪ :‬شه‌ش‬ ‫روودانێن کوشتنێ و (‪ )12‬روودان یێن خو‬ ‫کوشتنێ ل ساال چووى هه‌بوون‪ ،‬هه‌روه‌سا‬ ‫بزاڤا خو‌ه کوشتنێ (‪ )22‬حاله‌ت بوون‪.‬‬ ‫ه�ه‌ر وس��ا گ��ووت ژی‪ )12( :‬حاله‌تێن‬ ‫دن ژى گرێدایى توندوتیژیا سکسى بوون‪،‬‬ ‫(‪ )85‬ژن���ان ژى ل پ��ارێ��زگ �ه‌ه��ێ خ��و‌ه‬

‫سۆتینه‌‪ ،‬به‌لێ جانێن خوه‌ ژ ده‌ست نه‌داینه‌‪.‬‬ ‫ژبلى ڤێ یه‌کێ (‪)635‬سکاال هاتبوون ‌ه‬ ‫تۆمارکرن‪.‬‬ ‫هێژایێ گوتنێیه‌ د راپ��ۆڕه‌ک��ی به‌رێیی‬ ‫رۆژن����ام����ا (چ�����ه‌ت�����ر)ده‌ ه����ه‌ژم����اره‌ک‬ ‫چاالکڤانێن بیاڤێ مافێن ژنان ل هه‌رێما‬ ‫کوردستانێ دابوون خوویا کرن کو ساال‬ ‫(‪ )2011‬سالێک هه‌ری دژوار بۆ ژنان‬ ‫بوویه‌‪.‬‬

‫سلێمانی‪ ،‬بڕێک ماده‌ی بێهۆشکه‌ر له‌ناو ده‌برێت‬ ‫له‌هه‌موو کێشه‌کانى تلیاکدا ئه‌وکه‌سه‌ى له‌ الی �ه‌ن ئاسایشی گشتی و (‪)305‬‬ ‫چه‌تر‬ ‫ک ‌ه ده‌ست گیر ده‌کرێت به‌ بڕیارى دادوه‌ر گرامیش له‌ الی�ه‌ن ئاسایشی سلێمانی ‌ه‬ ‫دانا به‌رزنجی‬ ‫راده‌گیرێت و بۆ ماوه‌ى (‪ )24‬سه‌عات ده‌ستی به‌سه‌رداگیراوه‌ و سوتێندراوه‌‪.‬‬ ‫و له‌ماوه‌ى ئه‌و (‪ )24‬سه‌عاته‌دا ده‌بێت ئ���ه‌م ئ���ه‌ف���س���ه‌ره‌ی ئ��اس��ای��ش ئ �ه‌وه‌ش��ی‬ ‫رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ (‪ )2012/1/29‬بڕی لێکوڵینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵدا بکرێت له‌هه‌مان خسته‌روو‪ :‬زۆرب �ه‌ى م��اده‌ هۆشبه‌ره‌کان‬ ‫ماده‌ی (‪ )455‬گرام ماده‌ی هۆشبه‌ر‬ ‫(‪)24‬سه‌عاتدا ره‌وانه‌ى تاقیگه‌ ده‌کرێت له‌سنوره‌کانه‌و‌ه دێن ‌ه ناو کوردستانه‌و‌ه‬ ‫که‌ پێشتر له‌ الیه‌ن ئاسایشی‬ ‫ب��ۆ مه‌به‌ستى پشکنینى ت��ا بزانرێت و ب � ‌ه ه��اوک��ارى ه��اواڵت��ی��ان��ى هه‌رێمى‬ ‫‌ردا‬ ‫سلێمانیه‌وه‌ ده‌ستی به‌ سه‬ ‫تاچه‌ند رێژه‌ى تلیاک له‌جه‌سته‌یدا هه‌یه‌‪ .‬کوردستان و ئاسایش توانیومان ‌ه ده‌ستیان‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌خۆشخان‬ ‫گیرابوو له‌ کوره‌ی نه‬ ‫وت����ی����ش����ى‪ :‬ب����ه‌ه����اوک����ارى ل���ه‌گ���ه‌ڵ به‌سه‌رابگرین‪.‬‬ ‫شاری سلێمانی سوتێندرا و‬ ‫به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کانى سه‌رب ‌ه ئاسایشى مالزم کارزان شێرکۆ وتیشی‪ :‬ئه‌و دوو‬ ‫بڕیاریشه‌ له‌ ماوه‌ی داهاتوودا دوو گشتى توانیومان ‌ه ده‌ست بگرین به‌سه‌ر کیلۆ تلیاکه‌ى ک ‌ه گیراوه‌ له‌الى خۆمان‬ ‫کیلۆ ماده‌ی هۆشبه‌ری دیکه‌ ل ‌ه‬ ‫ک��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ک م����اده‌ى ب��ێ ه��ۆش��ک �ه‌ردا ده‌س��ت به‌سه‌ر ک��راو‌ه چ��اوه‌ڕوان��ى یه‌ک‬ ‫ناوببرێت‪.‬‬ ‫که‌تیایاندا تلیاک‪ ،‬کراک‪ ،‬حه‌شیش‪ ،‬الیى کردنه‌وه‌ى دادگاین دواى ته‌واو بونى‬ ‫دادگایان له‌الیه‌ن دادگای پێداچوونه‌و‌ه‬ ‫له‌مباره‌وه‌ مالزم کارزان شێرکۆ‪ ،‬ئه‌فسه‌ر گه‌اڵی حه‌شیش و حه‌ب و شروب ‪.‬‬ ‫له‌ به‌شى م��اده‌ هوشبه‌ره‌کان ئاسایشى ده‌رب���اره‌ی ب��ڕی ئ�ه‌و ماده‌هۆشبه‌رانه‌و‌ه ئ �ه‌گ �ه‌ر ب��ڕی��اره‌ک �ه‌ ی �ه‌ک�لاک �ه‌ره‌وه‌ی بۆ‬ ‫سلێمانى رایگه‌یاند‪ :‬سه‌ره‌تاى لێکوڵینه‌و‌ه ئ��اش��ک��رای ک���رد‪ )150( :‬گ���رام ک ‌ه بدرێت به‌ هه‌مان شێو‌ه ده‌سوتێنرێت‪.‬‬

‫‌سه‌یدسادق‪ ،‬پرۆژه‌یه‌کى ئاو‬ ‫ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ ناحیه‌ى باینجان‬ ‫چۆمان‬ ‫یادگار ره‌ئوف‬

‫چه‌تر‬ ‫ئاسۆ گه‌اڵڵى‬ ‫سکرتێری حزبی که‌رگه‌لی‬ ‫کوردستان رایده‌گه‌یه‌نێن ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵبژاردنی داهاتووی پارێزگاکان‬ ‫خۆی ده‌پاڵێوێت و وه‌ک خۆی‬ ‫باسی ده‌کات ب ‌ه پشت به‌ستن به‌و‬ ‫رێژ ‌ه زۆر ‌ه جه‌ماوه‌ره‌ی ک ‌ه هه‌یه‌تی‬ ‫ل ‌ه هه‌ر شوێنێک خۆی بپاڵێوێت‬ ‫سه‌ر ده‌که‌وێت‪.‬‬

‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ن��زی��ک��ب��وون�ه‌وه‌ى ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى پ��ارێ��زگ��اک��ان��ى هه‌رێمى‬

‫چه‌تر‬ ‫یادگار ره‌ئوف‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى به‌کارخستن و‬ ‫راهێنانى پیشه‌یی سلێمانى ل ‌ه‬ ‫ساڵى (‪)2006‬ه‌وه‌ پێناسى بێکاریان‬ ‫به‌سه‌ر هاواڵتیاندا دابه‌شکردو ‌ه‬ ‫به‌اڵم به‌ وته‌ى هاواڵتیان ته‌نها‬ ‫پێناسیان بۆکراوه‌ و له‌وکاته‌وه‌ى‬ ‫پێسناسه‌که‌یان بۆکراوه‌ تائێستا‬ ‫هیچ جۆره‌ موچه‌یه‌کى بێکاریان‬ ‫وه‌رنه‌گرتوه‌‪.‬‬

‫ئه‌م که‌سانه‌ هیوایان ب�ه‌دام�ه‌زران��دن و‬ ‫دابینکردنى هه‌لى کار نیه‌ و به‌ وته‌ى‬ ‫هه‌ندێک ل�ه‌وان�ه‌ى پێناسیان بۆکرابو‬ ‫ب���ۆک���ات ب���ه‌س���ه‌رب���ردن ب����ووه‌ ل�ه‌ک��ات��ى‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌کاندا بۆیان کراوه‌ و تا ئێستا‬ ‫حکومه‌ت لێیان نه‌پرسیونه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫ل��وق��م��ان ره‌ح��م��ان م��ح�ه‌م�ه‌د‪ ،‬یه‌کێک ‌ه‬ ‫له‌وانه‌ى باجى بێکارى بۆکرابو به‌ ژماره‌‬ ‫باجى(‪ )25987‬به‌ بڕوانامه‌ى سه‌ره‌تایی‬ ‫وتى‪ :‬ئه‌وانه‌ى له‌خۆیان بون دامه‌زران و‬ ‫ئه‌وانه‌شى به‌دبه‌خت و بێکه‌س و کرێچى‬ ‫بوون ئێستا‌ کرێکارى ده‌ک�ه‌ن کامه‌یه‌‬ ‫دروشمه‌کانیان به‌رزیان ده‌کرده‌وه‌‬ ‫هاواڵتیه‌کى دیکه‌ش هه‌مان کێشه‌ى‬ ‫بیکارى هه‌بو ئ �ه‌و پێناسه‌یان بۆکرد‬ ‫ب��ه‌ن��اوى س �ه‌ب��اح ح �ه‌م �ه‌ ف����ه‌ره‌ج وت��ى‪:‬‬ ‫ب��اوه‌ڕن��اک �ه‌م ل �ه‌و (‪)25‬ه �ه‌زارک �ه‌س �ه‌ى‬ ‫پێناسى بێکاریمان هه‌یه‌ (‪ )15‬هه‌زارى‬ ‫دامه‌زرابێت‪.‬‬ ‫الى خ��ۆی �ه‌وه‌ س��ی��وه‌ی��ل ع��وس��م��ان‪ ،‬ئه‌‬ ‫ندامى په‌رله‌مانى کوردستان بێ‌ئاگایى‬ ‫خ��ۆى ل�ه‌ ه�ه‌واڵ�ه‌ک�ه‌ ده‌رب���ڕى و وت��ى‪:‬‬ ‫ئ�ه‌گ�ه‌ر شتى وا هه‌بێت ل�ه‌ په‌رله‌مان‬ ‫به‌داوداچونى بۆ ده‌که‌ین‪.‬‬

‫پشووه‌کانى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رد ‌ه ته‌واو بوو‬ ‫چه‌تر‬ ‫ئاسۆ گه‌اڵڵى‬ ‫له‌لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامه‌ى‬ ‫(چه‌تر) وته‌بێژى وه‌زاره‌تى‬ ‫په‌روه‌رده‌ ڕایده‌گه‌یه‌نێت پشوو ‌ه‬ ‫تایبه‌ته‌کان به‌ وه‌زاره‌ته‌که‌ى‬ ‫ته‌واوبوون و نۆره‌ى پشووى‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌‪.‬‬

‫ئیسماعیل به‌رزنجى‪ ،‬وته‌بێژى وه‌زاره‌ت��ى‬ ‫پ�ه‌روه‌رده‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان‬ ‫به‌(چه‌تر)ى راگه‌یاند له‌ دواى پشووه‌کانى‬ ‫نێوان وه‌رزى یه‌که‌م و دووه‌م��ه‌وه‌ ک ‌ه ئه‌م‬ ‫هه‌فته‌یه‌ى راب��ردوو بوو و قوتابخانه‌کانى‬ ‫گرته‌و‌ه ئیتر پشووه‌کانى تایبه‌ت به‌ ئێم ‌ه‬

‫ت���ه‌واو ب���ووه‌ و ه��ه‌ر پ��ش��ووی �ه‌ک هه‌بێت‬ ‫حکومه‌ت بڕیارى له‌سه‌ر ده‌دات‪.‬‬ ‫وت �ه‌ب��ێ��ژى وه‌زاره‌ت�����ى پ�����ه‌روه‌رد‌ه ل �ه‌ ب��اره‌ى‬ ‫ده‌نگۆى بوونى پشودانى نه‌ورۆزه‌وه‌ ب ‌ه سێ‬ ‫رۆژ‪ ،‬بێ ئاگایی خۆى ده‌ربڕى و هه‌مان‬ ‫قسه‌ى دووپ��ات ک��رده‌وه‌‪ :‬ن�ه‌ورۆزی��ش هه‌ر‬ ‫له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌و‌ه ده‌کرێت ‌ه پشوو و ئێم ‌ه‬ ‫لێى بێ ئاگاین‪ ،‬ته‌نها هێند‌ه نه‌بێت بڕیار‌ه‬ ‫گشتیی ‌ه فه‌رمییه‌کان جێبه‌جێ ده‌که‌ین‬ ‫وه‌ک وه‌زاره‌تێکى حکومه‌ت‪.‬‬ ‫ب���ه‌رزن���ج���ى ل����ه‌ب����اره‌ى پ���ش���ووى رۆژان�����ى‬ ‫شه‌ممه‌شه‌و‌ه ئاماژه‌ى به‌وه‌دا ئه‌و پشوو‌ه ل ‌ه‬ ‫ئێستادا قوتابخانه‌کان ناگرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫داهاتوویه‌کى دووردا ده‌گونجێت ئه‌وانیش‬ ‫بگرێته‌وه‌‪.‬‬

‫ناحیه‌کانى عێراق که‌رکوک‬ ‫و هه‌رێمیش ده‌گرێته‌و ‌ه‬

‫چه‌تر‬ ‫زانیار داقوقى‬ ‫‪ n‬پرۆژه‌یه‌کى بێ ئاو و ئاوه‌رۆ فۆتۆ‪ :‬یادگار ره‌ئوف‬

‫ناحیه‌ى باینجان‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬پرسیارمان ل ‌ه سه‌رۆکى شاره‌وانى‬ ‫سه‌یدساق ک��ردوه‌ پێیان وتین پرۆژه‌ک ‌ه‬ ‫گوازراوه‌ته‌و‌ه به‌ هۆى خۆپیشاندانه‌کانى‬ ‫(‪)17‬ى شوباته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م په‌رله‌مانتاره‌ راشیگه‌یاند‪ :‬پرۆژه‌که‌ش‬

‫زیاتر ل ‌ه ملیارێک دینارى بۆته‌رخان‬ ‫کراوه‌‪.‬‬ ‫ب��ۆ وه‌رگ��رت��ن��ی زان���ی���اری ل �ه‌م��ب��اره‌و‌ه‬ ‫(چ���ه‌ت���ر) پ �ه‌ی��وه‌ن��ی��ک��رد ب��ه‌س��ه‌رۆک��ى‬ ‫شاره‌وانى سه‌یدسادق‪ ،‬به‌اڵم په‌یوه‌ندیه‌ک ‌ه‬ ‫وه‌رنه‌گیرا‪.‬‬

‫عومه‌رکڵۆڵ‪ :‬ئه‌م هه‌ڵبژاردن ‌ه خۆم کاندید ده‌که‌م و دواییش ده‌رئه‌که‌وێ کێین و چیین!‬ ‫ک��وردس��ت��ان‪ ،‬الی �ه‌ن �ه‌ سیاسییه‌کانى‬ ‫ف���ه‌زاى سیاسی هه‌رێمى کوردستان‬ ‫خۆیان بۆ به‌شداریکردنێکى شه‌فافانه‌‬ ‫ل �ه‌و ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌دا ئ��ام��اده‌ ده‌ک���ه‌ن و‬ ‫هه‌ریه‌که‌یان به‌شێوه‌ى تایبه‌تى خۆى دێته‌‬ ‫پێشه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکانى ل�ه‌ گشت‬ ‫ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ک��ان��ى ت��ر ج��ی��اده‌ک��ات �ه‌وه‌‬ ‫ب �ه‌ش��داری��ک��ردن��ى لیستێکى ن��وێ��ی�ه‌و‬ ‫خۆکاندیدکرنى سکرتێرى گروپێکه‌‬ ‫که‌ تا ئێسته‌ش به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان‬ ‫ن��ام��ۆی �ه‌ ب�ه‌ک��ل��ت��ورى ه��ه‌رێ��م‪ ،‬ئ�ه‌وی��ش‬ ‫عومه‌ر کڵۆڵه‌‪ ،‬سکرتێرى که‌رگه‌لى‬

‫پێنج ساڵه‌ بێکاران پێناسیان‬ ‫هه‌یه ‌و موچه‌یان نیه‌‬

‫یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى قه‌زا و‬

‫به‌پێى ئ��ه‌و زان��ی��اری��ان�ه‌ى ده‌س��ت‬ ‫ڕۆژن����ام����ه‌ى (چ���ه‌ت���ر) ک��ه‌وت��ون‬ ‫پرۆژه‌یه‌کی ئاو و ئاوه‌ڕۆ له‌ قه‌زاى‬ ‫سه‌ید س��ادق �ه‌وه‌ گواستراوه‌ته‌و ‌ه‬ ‫ب����ۆن����اح����ی����ه‌ى ب���ای���ن���ج���ان‪،‬‬ ‫په‌رله‌مانتارێکیش پشت ڕاستى‬ ‫هه‌واڵه‌که‌ ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬

‫حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ سنورى‬ ‫پارێزگارى سلێمانى سه‌ره‌تاى ئه‌م ساڵ‬ ‫به‌ هۆى خۆپیشاندانه‌کانى کوردستانه‌و‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێک پرۆژه‌ى ڕاگرتون و جێبه‌جێ‬ ‫نه‌کردون له‌ وپرۆژان ‌ه سێ پرۆژه‌یان ل ‌ه‬ ‫سنورى هه‌ڵه‌بجه‌ و پرۆژه‌یه‌کیشى ل ‌ه‬ ‫ق�ه‌زاى سه‌ید سادقه‌وه‌ گواستوه‌ته‌وه‌ بۆ‬ ‫ناحیه‌ى باینجان‪.‬‬ ‫بیالل سلێمان‪ ،‬سه‌رۆکى لیژنه‌ى شاره‌وانى‬ ‫له‌ په‌رله‌مانى کوردستان وتى‪ :‬پرۆژه‌ى‬ ‫ئاو و ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌کێکی سه‌یدسادق‬ ‫ب �ه‌ ه��ۆى ب � ‌ه دواداچ��وون��م��ان �ه‌و‌ه بۆمان‬ ‫ده‌رک �ه‌وت ئه‌و پ��رۆژه‌ گ��وازراوه‌ت�ه‌و‌ه بۆ‬

‫ب�ه‌(چ�ه‌ت��ر)ى وت‪ :‬بڕیاره‌کانى ده‌سته‌ی‬ ‫ک��اروب��ارى ب��اک��ور ل�ه‌ ئه‌نجومه‌نى ب��ااڵى‬ ‫ش��ۆڕش��ى پێشو ه�ه‌ڵ��وه‌ش��اون�ه‌ت�ه‌و‌ه و دواى‬ ‫ئ����ه‌وه‌ى ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ى وه‌زی�����ران ده‌ن��گ��ی��ان‬ ‫له‌سه‌ردا‪ ،‬ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌کرێت‪.‬‬ ‫تاڵه‌بانى وتیشى‪ :‬دووب����ار‌ه ئه‌نجومه‌نى‬ ‫نوێنه‌ران ئه‌و بڕیاران ‌ه ده‌که‌ن ‌ه پرۆژیاساوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم زۆرینه‌ى الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌کان ده‌نگى‬ ‫له‌سه‌رده‌ده‌ن و په‌سه‌ند ده‌کرێت‪.‬‬

‫کوردستان بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگا‪.‬‬ ‫عومه‌ر کڵۆڵ سکرتێرى حزبى که‌ران‪،‬‬ ‫که‌ حزبێکى ره‌وت جیاوازى نوێیه‌ له‌‬ ‫لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) جه‌خت له‌وه‌‬ ‫ده‌ک��ات��ه‌وه‌ ک �ه‌ ب��ۆ ئ �ه‌م ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ه‌ى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى پ��ارێ��زگ��اک��ان ک�ه‌ بڕیاره‌‬ ‫ن���ی���وه‌ى دووه‌م������ى ئ �ه‌م��س��اڵ ل���ه‌ سێ‬ ‫پارێزگاکه‌ى هه‌رێمدا ئه‌نجامبدرێ‪،‬‬ ‫خۆى کاندید ده‌کات و به‌دڵنییاییشه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ده‌نگى ته‌واویش دێنم‪.‬‬ ‫ه�������ه‌روه‌ک س��ک��رت��ێ��رى ک��ه‌رگ��ه‌ل��ى‬ ‫کوردستان له‌وه‌اڵمى پرسیارى (له‌ چ‬ ‫پارێزگایه‌ک خ��ۆت هه‌ڵئه‌بژێریت؟)‬

‫ئاشکراى ده‌کات که‌ له‌ هه‌موو جێگ ‌ه‬ ‫و پارێزگاکانى عێراقدا ده‌نگده‌رێکى‬ ‫زۆری����ان ه �ه‌ی �ه‌و ج��ی��اوازی �ه‌ک��ی��ان نیه‌‬ ‫له‌کوێ خ��ۆى هه‌ڵبژێرێ‪ ،‬ئ�ه‌و ده‌ڵێ‬ ‫(ل���ه‌ ه��ه‌رک��وێ خ���ۆم ه�ه‌ڵ��ب��ژێ��رم ه�ه‌ر‬ ‫ی �ه‌ک شته‌‪ ،‬مانعم نیه‌ ل�ه‌ به‌غداش‬ ‫خ��ۆم هه‌ڵبژێرم‪ ،‬ه �ه‌ر عه‌ینه‌ن ئه‌ندام‬ ‫و ده‌نگده‌رم هه‌یه‌ و ئه‌وه‌نه‌ زۆری��ن له‌‬ ‫هه‌موو ئینحاکانى عێراقداین)‪.‬‬ ‫عومه‌ر کڵۆڵ له‌کۆتایی وته‌کانییدا‬ ‫به‌جۆرێک له‌ ت�ه‌ح�ه‌دداوه‌ به‌ (چه‌تر)‬ ‫ى وت «خۆم کاندید ئه‌که‌م و دواییش‬ ‫ده‌رئه‌که‌وێ کێین و چیین!»‪.‬‬

‫بڕیاروایه‌ ساڵى (‪)2012‬هه‌ڵبژاردنى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى قه‌زا و ناحیه‌کانى‪،‬‬ ‫عێراق ئه‌نجام بدرێت و هه‌رێمى‬ ‫کوردستانیش بگرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تائێستا له‌ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى‬ ‫عێراق ده‌نگی له‌سه‌ر نه‌دراوه‌‪،‬‬ ‫سه‌رباری ئه‌وه‌ی حه‌وت ساڵ ‌ه‬ ‫ئه‌نجومه‌نى قه‌زا و ناحیه‌کان ل ‌ه‬ ‫عێراق‪ ،‬هه‌ڵبژاردنى بۆئه‌نجام‬ ‫نه‌دراوه‌‪.‬‬

‫ل�ه‌و ب���اره‌و‌ه ف �ه‌ره‌ج ح �ه‌ی��ده‌رى‪ ،‬سه‌رۆکى‬ ‫کۆمیسیۆنى بااڵى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق‬ ‫به‌(چه‌تر)ى راگه‌یاند‪ :‬م��اوه‌ى دوو ساڵ ‌ه‬ ‫وه‌ک کۆمیسیۆنى بااڵى هه‌ڵبژاردنه‌کان‬

‫پ��ێ��ش��ن��ی��ارم��ان ئ��اراس��ت �ه‌ى ئه‌نجومه‌نى‬ ‫نوێنه‌ران کردو‌ه به‌مه‌به‌ستى ئه‌نجامدانی‬ ‫هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى قه‌زاوناحیه‌کان‬ ‫حه‌یده‌رى وتیشى‪ :‬ده‌بوای ‌ه له‌ساڵى(‪)2012‬‬ ‫دا ی���اس���اى ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ى‬ ‫قه‌زاوناحیه‌کان بگۆڕدرایه‌‪ ،‬به‌اڵم تائێستا‬ ‫هیچى له‌سه‌رنه‌کراوه‌‪.‬‬ ‫س�����ه‌رۆک�����ی ک���ۆم���ی���س���ی���ۆن���ی ب����ااڵی‬ ‫س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ک��ان رونیشی‬ ‫کرده‌وه‌‪ :‬یاسا نوێک ‌ه هه‌نگاوێکى گرنگه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ عێراقدا ب ‌ه هۆى کێشه‌ى سیاسى‬ ‫و ناکۆکیه‌کان ن��ات��وان��رێ��ت یاسایه‌کى‬ ‫نوێ بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى قه‌زا و‬ ‫ناحیه‌کان ئه‌نجامبدرێت‪ ،‬ئه‌و یاسایه‌ قه‌زا‬ ‫و ناحیه‌کانى سه‌ر ب ‌ه پارێزگاى که‌رکوک‬ ‫ده‌گ���رێ���ت���ه‌و‌ه و دووری�����ش ن��ی �ه‌ ه�ه‌رێ��م��ى‬ ‫کوردستانیش په‌یڕه‌و بکرێت‪.‬‬

‫ده‌رمانی خراپ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ته‌ندروستی هاواڵتیان ده‌کات‬

‫«ئه‌و ده‌رمانانه‌ى دێن ‌ه کوردستانه‌و ‌ه (‪)%75‬ى ساخته‌ن»‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫دڵشاد هه‌رته‌لى‬ ‫جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى کاروبارى‬ ‫ته‌ندروستى و ژینگ ‌ه ل ‌ه په‌رله‌مانى‬ ‫کوردستان ئاماژ ‌ه بۆ ده‌کات‬ ‫گه‌وره‌ترین مه‌ترسى بۆ سه‌ر‬ ‫ته‌ندروستى دانیشوانى هه‌رێمى‬ ‫کوردستان هێنانى ده‌رمانى‬ ‫ساخته‌ی ‌ه ب ‌ه رێگه‌ى قاچاغ‪ ،‬وه‌زیری‬ ‫ته‌ندروستیش ده‌ڵێت‪ :‬ده‌رمانی‬ ‫ساخت ‌ه ل ‌ه هه‌موو دنیادا دیارده‌یه‌‪.‬‬

‫به‌ وت�ه‌ى چاودێرانى ب��وارى ته‌ندروستی‬ ‫ئه‌وانه‌ى مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ده‌رم��ان ده‌که‌ن‬ ‫هه‌مویان بازرگانن و هیچ شاره‌زاییه‌کیان‬ ‫نییه‌ له‌و بواره‌ و ئه‌وانه‌شى که‌ پسپۆڕى‬ ‫بوارى ده‌رمانن له‌ په‌نجه‌ى ده‌ست تێناپه‌ڕن‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2012/1/18‬ل �ه‌ شه‌قامی‬ ‫پزیشکانی ش��اری هه‌ولێر‪ ،‬ده‌ستبه‌سه‌ر‬ ‫کارگه‌یه‌کی ده‌رم��ان��ى ساخته‌دا گیرا‬ ‫ک�ه‌ ج���ۆره‌ ده‌رم��ان��ێ��ک��ى ت��ێ��دا ده‌ف��رۆش��را‬ ‫کاریگه‌ری له‌سه‌ر مێشک و عه‌قڵی‬ ‫منداڵ دروس��ت ده‌ک��رد و مرۆڤى توشى‬ ‫گێلی ده‌ک����رد‪ .‬ه���ه‌روه‌ه���ا ب �ه‌ گ��وێ��ره‌ى‬ ‫زانیارییه‌کان له‌ ئێستادا چ��وار ه�ه‌زار‬ ‫ده‌رم��ان��خ��ان �ه‌ى ن��ای��اس��ای��ى ل �ه‌ هه‌رێمى‬ ‫کوردستان هه‌یه‌‪ ،‬وه‌زاره‌ت��ى ته‌ندروستیش‬ ‫ده‌ڵێت بڕیارمانداوه‌ دایانبخه‌ین‪.‬‬ ‫د‪.‬تاهیر ه�ه‌ورام��ى‪ ،‬وه‌زی��رى ته‌ندروستى‬ ‫ح��ک��وم�ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م��ى ک���وردس���ت���ان‪ ،‬له‌‬ ‫باره‌ى ده‌رمانى ساخته‌ به‌(چه‌تر)ی وت‪:‬‬ ‫«ده‌رمانى قاچاغ له‌ هه‌موو دونیا دیاره‌یه‌‬ ‫ن �ه‌ک ته‌نها ل �ه‌ ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى و ناوخۆ و سه‌ندیکاى‬ ‫ده‌رم��ان��س��ازان��ى ک��وردس��ت��ان��ی��ش ب��ۆ ئه‌م‬ ‫مه‌به‌سته‌ ژوورى عه‌مه‌لیاتمان دان��اوه‌‬ ‫و ب �ه‌رده‌وام ده‌گه‌ڕێین به‌ دواى ده‌رمانى‬ ‫قاچاغ و ته‌زویر و به‌سه‌رچوو و خراپ»‪.‬‬ ‫وتیشى‪ :‬ئه‌گه‌ر حکومه‌ت که‌مته‌رخه‌م‬ ‫بوایه‌ ئه‌و کارگه‌یه‌ى ده‌رمانى له‌ شارى‬ ‫هه‌ولێر دانه‌ده‌خست که‌ جۆره‌ ده‌رمانێکى‬ ‫خ��راپ��ى ده‌ف��رۆش��ت‪ .‬جه‌ختیشی ک��رده‌وه‌‬ ‫ده‌بێت هاواڵتیان وشیار بکرێنه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫مامه‌ڵه‌ به‌ ده‌رمانى خراپه‌وه‌ نه‌که‌ن‪.‬‬

‫‪n‬‬

‫حکومه‌ت ده‌ڵێت چوار هه‌زار ده‌رمانخانه‌ی نایاسایی هه‌یه‌ ‬

‫ناوبراو ده‌رب��اره‌ی رێژه‌ی ئه‌و ده‌رمانه‌ش‬ ‫وتی‪ :‬رێژه‌مان ال نیه‌ که‌ چه‌نده‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ده‌رمانى قاچاغ به‌ ئاسانى نایه‌ته‌ هه‌رێمى‬ ‫ک��وردس��ت��ان‪ ،‬لیژنه‌یه‌کیش له‌ وه‌زاره‌ت���ى‬ ‫ناوخۆ و نوێنه‌رى وه‌زاره‌ت���ى ته‌ندروستى‬ ‫و سه‌ندیکاى ده‌رمانسازانى کوردستان‬ ‫پێکهاتووه‌ بۆ به‌ یاسایکردنى ده‌رم��ان‬ ‫و مامه‌ڵه‌کردن به‌ ده‌رم���ان له‌ هه‌رێمى‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫هاوڕاز شیخ ئه‌حمه‌د‪ ،‬جێگرى سه‌رۆکى‬ ‫لیژنه‌ى کاروبارى ته‌ندروستى و ژینگه‌ له‌‬ ‫په‌رله‌مانى کوردستانیش له‌ باره‌ى ده‌رمانى‬ ‫خراپه‌وه‌‪ ،‬ئاماژه‌ی به‌وه‌دا‪ ،‬مه‌ترسى هه‌ره‌‬ ‫گه‌وره‌ له‌و ده‌رمانه‌ ساختانه‌یه‌ که‌ دێته‌‬ ‫هه‌رێمى کوردستان‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێت‬ ‫یاسایه‌کى تۆکمه‌ و که‌سانێکى باش و‬ ‫راهێنراو له‌و بوارانه‌ کار بکه‌ن‪ ،‬ئه‌مڕۆ‬ ‫کێشه‌یه‌کى زۆر گ��ه‌وره‌م��ان ه�ه‌ی�ه‌ به‌‬ ‫وته‌ى وه‌زیرى ته‌ندروستى «زۆربه‌ی ئه‌و‬ ‫ده‌رم��ان��ان �ه‌ى دێنه‌ هه‌رێمى کوردستان‬ ‫ساخته‌ن و رێژه‌ى هه‌ره‌ زۆریان به‌ شێوه‌ى‬

‫قاچاغ دێ��ن»‪ .‬ده‌بێت حکومه‌تى هه‌رێم‬ ‫ه�ه‌وڵ��ى ج��دى ب��دات ب��ۆ قه‌ده‌غه‌کردنى‪،‬‬ ‫چونکه‌ کێشه‌که‌ گه‌یشتوه‌ته‌ لوتکه‌‪.‬‬ ‫ئ �ه‌وه‌ش��ى وت‪ :‬ن��اک��رێ��ت (‪)%80‬ى ئه‌و‬ ‫ده‌رم��ان��ان�ه‌ی خه‌ڵک ب�ه‌ک��ارى ده‌هێنێت‬ ‫ساخته‌ بێت‪ ،‬چونکه‌ ئه‌مه‌ کاریگه‌رى‬ ‫زۆرى له‌سه‌ر ته‌ندروستى خه‌ڵک هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌ر خواردنى ده‌رمان بۆ خۆى‬ ‫هه‌ستیاره‌‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشى‪ :‬ئ �ه‌وه‌ى تا ئێستا وه‌ک‬ ‫پێویست نه‌توانراوه‌ ئیشى له‌سه‌ر بکرێت‬ ‫هێنانى ده‌رم��ان��ه‌ ب �ه‌ رێ��گ �ه‌ى ق��اچ��اغ‪،‬‬ ‫ک �ه‌ ناکۆکی گ���ه‌وره‌ى ل �ه‌س �ه‌ر هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌شێکى تریش له‌ یاساکان کێشه‌مان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئێمه‌ یاساى کوالێتى کۆنترۆڵمان‬ ‫هه‌یه‌ که‌ یاساى ژم��اره‌ (‪)54‬ی ساڵى‬ ‫(‪)1979‬ی�����ه‌ ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ى چه‌ندجار‬ ‫ه �ه‌م��وار ک���راوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫گ��ۆڕان��ک��اری��ی �ه‌ک��ان ده‌ب��ێ��ت هه‌میشه‌‬ ‫رێنمایى تازه‌مان هه‌بێت بۆ جێبه‌جێکردنى‬ ‫یاساکان‪ ،‬بۆیه‌ له‌ کوردستان پێویستمان‬

‫به‌ یاسایه‌کى تایبه‌ت هه‌یه‌ بۆ ده‌رمان‪.‬‬ ‫ه����اوڕاز ب��اس��ی ل����ه‌وه‌ش ک���رد‪ :‬ئ�ه‌گ�ه‌ر‬ ‫لیژنه‌کانى وه‌زاره‌ت���ى ته‌ندروستى رێگه‌‬ ‫به‌ هێنانه‌ ژوره‌وه‌ى ده‌رمانى خراپ بده‌ن‬ ‫ئه‌وا ئه‌وان به‌رپرسیارن‪ ،‬پێویسته‌ سزای‬ ‫گونجاویش هه‌بێت بۆ ئ��ه‌وه‌ی دووب��اره‌‬ ‫ن�ه‌ب��ێ��ت�ه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ رێ��ژه‌ک �ه‌ى ب���ه‌رده‌وام‬ ‫له‌ زیاد بووندایه‌ ئه‌مه‌ وه‌زاره‌ت��ى ناوخۆ‬ ‫به‌رپرسیاره‌ لێی که‌ لێکۆڵینه‌وه‌ بکات‪.‬‬ ‫جێگری لیژنه‌ی ته‌ندروستی په‌رله‌مان‬ ‫ه���ه‌روه‌ه���ا وت��ی��ش��ی‪ :‬ب��ه‌ داخ�����ه‌وه‌ ئێمه‌‬ ‫کێشه‌مان له‌وه‌ هه‌یه‌ ده‌زگا حکومییه‌کان‬ ‫له‌به‌ر تێکه‌ڵ ب��وون و هه‌ژموونى حزب‬ ‫به‌سه‌ریاندا نه‌یانتوانیوه‌ وه‌ک��و پێویست‬ ‫کار بکه‌ن و له‌ ده‌سه‌اڵتى ئه‌و که‌سانه‌‬ ‫ب�����ده‌ن ک���ه‌ ژی���ان���ى خ���ه‌ڵ���ک ده‌خ���ه‌ن���ه‌‬ ‫مه‌ترسیه‌وه‌ نمونه‌ی ئه‌وه‌ش کارگه‌یه‌کى‬ ‫دروستکردنى ده‌رمانى ساخته‌یه‌ که‌ بڕی‬ ‫(‪ )3500‬ت�ه‌ن م���ادده‌ى هۆشبه‌رى تێدا‬ ‫دۆزرایه‌وه‌ ئه‌مه‌ زۆر ترسناکه‌‪.‬‬ ‫چاودێرانى بوارى ته‌ندروستیش ئاماژه‌ به‌وه‌‬

‫ده‌که‌ن ئه‌وانه‌ى ده‌رمان ده‌هێنن بازرگانن‬ ‫ن �ه‌ک دکتۆر و هیچ شاره‌زاییه‌کیان‬ ‫نیه‌‪ ،‬له‌و ب��اره‌ی�ه‌وه‌ د‪.‬عه‌باس محه‌مه‌د‪،‬‬ ‫یاریده‌ده‌رى ده‌رمانساز و چاودێرى بوارى‬ ‫ته‌ندروستی‪ ،‬ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌دا ده‌رمانه‌‬ ‫ساخته‌کان دووج���ار کاریگه‌رى خراپى‬ ‫ده‌ب��ێ��ت یه‌کێکیان ل �ه‌ رووى ئ��اب��وورى‬ ‫خه‌ڵک‪ ،‬دووه‌میش له‌ رووى مه‌عنه‌وى‪،‬‬ ‫ده‌رمانى ساخته‌ له‌ هه‌رێمى کوردستان‬ ‫به‌ رێژه‌یه‌کی زۆر هه‌یه‌ بۆ نموونه‌‪ :‬له‌‬ ‫واڵتێکى وه‌ک��و چین ی��ان هیند ده‌رزى‬ ‫فۆڵتارین ل�ه‌و دوره‌وه‌ دێ��ت ئ�ه‌م هه‌موو‬ ‫بازرگانه‌ ده‌بڕێت و ده‌گاته‌ کوردستان‬ ‫و له‌ناو ده‌رمانخانه‌کان به‌ (‪ )250‬دینار‬ ‫ده‌فرۆشێت‪ ،‬من پرسیار ده‌که‌م ئایا ده‌بێت‬ ‫ئه‌وه‌ چ ماده‌یه‌کى تێدابێت له‌ واڵتێکى‬ ‫ئه‌مسه‌رى دونیاوه‌ بگاته‌ ناو هه‌رێمه‌که‌ى‬ ‫ئێمه‌ که‌ (‪ )250‬دینار ده‌کات له‌ بازاڕ‪،‬‬ ‫نیوه‌شى قازانجى خراوه‌ته‌ س�ه‌رى‪ ،‬نابێت‬ ‫مادده‌یه‌کى باشى تێدابێت‪ ،‬چونکه‌ هه‌ر‬ ‫تێچووى پاکه‌ته‌ى زۆر له‌وه‌ زیاتره‌‪.‬‬ ‫ئه‌و چاودێره‌ باسی له‌وه‌ش کرد‪)%75( :‬‬ ‫ی ئه‌و ده‌رمانانه‌ى له‌ناو نه‌خۆشخانه‌کان‬ ‫داب �ه‌ش ده‌کرێت فرۆشتنى ه�ه‌ر له‌سه‌ر‬

‫راپۆرت‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪3‬‬

‫کوالێتی کۆنتڕۆڵیش ک �ه‌ پێویسته‌‬ ‫ده‌س����ت ب��ه‌س��ه‌ر ه��ه‌م��وو ئ���ه‌و ده‌رم��ان�� ‌ه‬ ‫خ���راپ���ان���ه‌دا ب��گ��رێ��ت الوازه‌‪ .‬وت��ی��ش��ى‪:‬‬ ‫سه‌ندیکاى ده‌رمانسازان ئێستا له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌زاره‌ت��ى ته‌ندروستى چه‌ندین هه‌ڵمه‌تى‬ ‫ده‌ست پێکردووه‌ بۆ ده‌رمانی به‌سه‌رچوو‬ ‫و س��اخ��ت �ه‌‪ ،‬ب����ه‌اڵم ئ��ه‌م��ه‌ ل���ه‌ن���او ش��ار‬ ‫ناکرێت‪ ،‬ده‌بێت له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى خاڵه‌‬ ‫سنورییه‌کان و بازرگانه‌کان دابنیشن‬ ‫و رێ��ک بکه‌ون ئایا ئه‌وانه‌ له‌سه‌ر چ‬ ‫بنه‌مایه‌ک ده‌رمان ده‌هێنن و کێ‌ رێگه‌ى‬ ‫پێداون‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و چ����اودێ����ره‌ى ب�����وارى ت �ه‌ن��دروس��ت��ى‬ ‫رونیشیکرده‌وه‌ ئ �ه‌و ک�ه‌س��ان�ه‌ى ده‌رم��ان‬ ‫ده‌هێنن به‌ په‌نجه‌ى ده‌ست ده‌ژمێردرێن‪،‬‬ ‫که‌ پسپۆڕى ب��وارى ده‌رم��ان��س��ازى بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر نا زۆرینه‌یان بازرگانى ده‌که‌ن به‌‬ ‫ده‌رمان و هه‌ر له‌ سلکى ته‌ندروستى نین‬ ‫که‌ ده‌رمان ده‌هێنن‪.‬‬ ‫وتیشى‪« :‬چ �ه‌ن��دان که‌سمان هه‌یه‌ له‌‬

‫«ده‌زگا حکومییه‌کان له‌به‌ر تێکه‌ڵبوون‬ ‫و هه‌ژموونى حزب به‌سه‌ریاندا نه‌یانتوانیوه‌‬ ‫له‌ ده‌سه‌اڵتى ئه‌و که‌سانه‌ بده‌ن که‌ ژیانى‬ ‫خه‌ڵک ده‌خه‌نه‌ مه‌ترسیه‌وه‌»‬

‫نیه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى که‌مى تێده‌چێت وه‌زاره‌تى‬ ‫ته‌ندروستى زی��ات��ر ه �ه‌وڵ��دات ئ �ه‌م ج��ۆره‌‬ ‫ده‌رمانانه‌ بێنێت‪ ،‬هه‌ندێک له‌ ده‌رمانه‌کان‬ ‫کوالێتیان به‌رزه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌ندێک ده‌رمان‬ ‫هه‌یه‌ ده‌رم��ان��س��ازه‌ک��ان خ��ۆی��ان ب��ڕوای��ان‬ ‫پێى نییه‌‪ ،‬چونکه‌ ک��ارگ �ه‌ک �ه‌ى زۆر‬ ‫ناچاالکه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ رێی ده‌که‌ن و ده‌یده‌ن‬ ‫به‌ نه‌خۆش‪ ،‬به‌ تایبه‌تى له‌ هه‌ولێر ئه‌وانه‌ى‬ ‫که‌ سه‌رپه‌رشتى ده‌رمان ده‌که‌ن بازرگانن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ئه‌و که‌سانه‌ی‬ ‫ده‌رم����ان ده‌ه��ێ��ن��ن زۆری����ان ن��ا ش����اره‌زان‪،‬‬

‫ب �ه‌رپ��رس��ان��ى ب����ه‌رز ک��ه‌ ک��ۆگ��اک��ان��ی��ان‬ ‫ل�ه‌ن��او ش��ارى هه‌ولێر هه‌یه‌ و کارگه‌ى‬ ‫گه‌وره‌شیان هه‌یه‌‪ ،‬کێشه‌مان له‌وه‌دا نیه‌‬ ‫کێ‌ ئه‌وه‌ ده‌ک��ات کێشه‌ له‌وه‌دایه‌ چۆن‬ ‫رێگه‌ى پێده‌درێت که‌ پسپۆڕ نه‌بێ‌ له‌‬ ‫ب��وارى ده‌رم��ان و مامه‌ڵه‌ش به‌ ده‌رم��ان‬ ‫بکات‪ ،‬چونکه‌ ئه‌مه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ مرۆڤ‬ ‫ن���ه‌ک ت�ه‌ن��ی��ا ب��ازرگ��ان��ى‪ ،‬ج��ل��وب�ه‌رگ‬ ‫نییه‌ بیفرۆشیت گیانى مرۆڤه‌کان له‌‬ ‫به‌رامبه‌ریدا ده‌که‌وێته‌ مه‌ترسیه‌وه‌»‪.‬‬

‫حکومه‌ته‌که‌ى نێچیرڤان بارزانى‪ ،‬له‌ به‌رده‌م چاره‌نوسێکى نادیاردا‬

‫سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو‪ :‬ئه‌م حکومه‌ته‌ درێژکراوه‌ى کابینه‌ى پێشوه‌ و هیچ په‌یوه‌ندى به‌ هه‌ڵبژاردن و نوێنه‌رانى خه‌ڵکى کوردستانه‌وه‌ نییه‌‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫ئاراس عوسمان‬ ‫سێ الیه‌ن ‌ه ئۆپۆزسیۆنه‌که‌ى ناو‬ ‫په‌رله‌مانى هه‌رێمى کوردستان تا‬ ‫ئێستا ب ‌ه ته‌واوى خۆیان یه‌کال‬ ‫نه‌کردوه‌ته‌وه‌‪ ،‬که‌ ئایا ئه‌رێ ده‌ڵێن‬ ‫بۆ حکومه‌ته‌که‌ى نێچیرڤان یان‬ ‫نه‌رێ‪ ،‬به‌اڵم به‌رپرسێکى بزوتنه‌و ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت‪ ،‬که‌سایه‌تى نێچیرڤان‬ ‫جێگه‌ى ئه‌وه‌ی ‌ه متمانه‌ى پێبدرێت‪.‬‬

‫د‪.‬ئه‌حمه‌د وه‌رتێ‪ ،‬سه‌رۆکى فراکسیۆنى‬ ‫ب��زوت��ن �ه‌وه‌ى ئیسالمى‪ ،‬پێیوایه‌ ده‌بێت‬ ‫چاوه‌ڕێى شوراى سه‌رکردایه‌تى بزوتنه‌وه‌ى‬ ‫ئیسالمى بکه‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ى کۆتا بڕیار‬ ‫ب��دات‪ ،‬ئه‌و وتى‪ :‬کاتێک ده‌ستکرا به‌‬ ‫پێکهێنانى کابینه‌ى نوێى حکومه‌ت‪،‬‬ ‫که‌سایه‌تى نێچیرڤان ب��ارزان��ى جێگه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ الیه‌نه‌کان متمانه‌یان پێى هه‌بێت‪.‬‬ ‫د‪.‬ئ���ه‌ح���م���ه‌د وه‌رت�����ێ‪ ،‬ج �ه‌خ��ت ل���ه‌وه‌ش‬ ‫ده‌ک��ات �ه‌وه‌‪ :‬دواى ئ �ه‌وه‌ى سه‌رکردایه‌تى‬ ‫حزبه‌کان بڕیارى خۆیان ده‌ده‌ن‪ ،‬ئه‌وکات‬ ‫فراکسیۆنه‌کانى ناو په‌رله‌مان پابه‌ند‬ ‫ده‌ب��ن‪ ،‬ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى هه‌ندێک ره‌هه‌ندى‬ ‫سیاسى و یاسایى خ��ۆى هه‌یه‌‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ئ����ه‌و ک��اب��ی��ن �ه‌ی �ه‌ و ک����ار و ب �ه‌رن��ام �ه‌‬ ‫و م��ی��ک��ان��ی��زم �ه‌ک��ان��ى ل���ه‌ رووى ئ �ه‌و‬ ‫کارنامه‌یه‌ى حکومه‌تى نوێ پێشکه‌شى‬ ‫په‌رله‌مانى ده‌کات‪.‬‬ ‫د‪.‬س���ه‌ب���اح ب��ه‌رزن��ج��ى‪ ،‬پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��ارى‬ ‫ک��ۆم �ه‌ڵ��ى ئ��ی��س�لام��ى ه��ێ��م��ا ب���ۆ ئ���ه‌وه‌‬ ‫ده‌ک���ات‪ :‬ه �ه‌ر کاتێک ئ �ه‌و کابینه‌یه‌‬ ‫هاته‌ په‌رله‌مان هه‌ڵسه‌نگاند ده‌که‌ین بۆ‬ ‫کاندیده‌کان و کار و به‌رنامه‌یان‪ ،‬دوایى‬ ‫ت�ه‌م��اش��اى ب��ڕی��ارى سیاسیش ده‌ک�ه‌ی��ن‬

‫‪n‬‬

‫ه پێناو گۆڕینی حکومه‌ت فۆتۆ‪ :‬چه‌تر‬ ‫خۆپیشاندانێکی خه‌ڵک ل ‌‬

‫ل �ه‌ الی���ه‌ن ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن �ه‌وه‌‪ .‬ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌و‌ه‬ ‫بڕیاره‌که‌ سیاسییه‌ و ره‌نگه‌ هه‌ندێک له‌‬ ‫وه‌زیره‌کانمان پێباش بێت و متمانه‌یان پێ‬ ‫ببه‌خشن یان به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى کۆمه‌ڵى ئیسالمى‬ ‫باسى له‌وه‌ش کرد‪« :‬له‌ کاتێکدا ئێم ‌ه‬ ‫هێزى ئۆپۆزسیۆنین و له‌ هیچ شوێنێکى‬ ‫دن��ی��ادا ئۆپۆزسیۆن ده‌ن��گ ن��ادات به‌و‬

‫هاژه‌ سلێمان‪ ،‬سه‌رۆکى لیستى ئازادى س �ه‌رۆک��ى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ل ‌ه‬ ‫و ع���ه‌دال���ه‌ت���ى ک���ۆم���ه‌اڵت ی���ش ئ���ه‌و‌ه په‌رله‌مانى کوردستان بۆچونی وای�ه‌‪:‬‬ ‫ده‌خ���ات���ه‌ڕوو‪ ،‬ک �ه‌ ه��ه‌ر کاتێک بزانن ئ �ه‌م حکومه‌ته‌ درێ���ژک���راوه‌ى کابینه‌ى‬ ‫ک��ارن��ام �ه‌ى حکومه‌ت ل �ه‌ ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دى پێشو‌ه و ته‌نها سه‌رۆکى حکومه‌ته‌که‌ى‬ ‫خه‌ڵک و مافى ئه‌وانى تێدا پارێزراو بێت ده‌گۆڕێت‪ ،‬هیچ په‌یوه‌ندى ب ‌ه خولێکى‬ ‫متمانه‌ى پێده‌به‌خشن‪ ،‬راشیده‌گه‌ێنێت‪ :‬ت��ازه‌ و هه‌ڵبژاردن و نوێنه‌رانى خه‌ڵکى‬ ‫ن��ام��ان �ه‌وێ��ت ل��ه‌ ح��ک��وم �ه‌ت��ى داه��ات��وو کوردستانه‌و‌ه نیه‌‪ .‬جه‌ختیشی ک��رده‌وه‌‪:‬‬ ‫هیچ بۆشاییه‌ک دروس��ت بێت و ببێت ‌ه ته‌نها په‌یوه‌ندى به‌ رێکه‌وتنه‌وکه‌ى نێوان‬

‫د‪.‬سه‌باح به‌رزنجى‪ :‬له‌ کاتێکدا ئێمه‌ هێزى ئۆپۆزسیۆنین و ل ‌ه‬ ‫هیچ شوێنێکى دنیادا ئۆپۆزسیۆن ده‌نگ نادات به‌و حکومه‌ته‌‬ ‫حکومه‌ته‌‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌بێت چ��اوه‌ڕێ��ى کار له‌کارکه‌وتنى هه‌ندێک ده‌زگاى حکومى‬ ‫و به‌رنامه‌ى ئه‌م کابینه‌ی ‌ه بکه‌ین بێت ‌ه و رایینه‌کردنى کاره‌کانى هاواڵتیان‪.‬‬ ‫په‌رله‌مان و ئه‌وکات هه‌ڵوێسمان ده‌بێت‪ .‬له‌الیه‌کى تریشه‌وه‌ عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز‪،‬‬

‫یه‌کێتى و پارتیه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ هه‌ر دوو‬ ‫ساڵ جارێک ئه‌و پۆسته‌ ل ‌ه ده‌سه‌اڵتى‬ ‫یه‌کێکیاندا بێت‪.‬‬

‫قسه‌ ل �ه‌وه‌ش ده‌ک��ات ک�ه‌‪ :‬له‌ کابینه‌ى‬ ‫شه‌شه‌م ده‌نگ و متمانه‌مان به‌و حکومه‌ت ‌ه‬ ‫ن���ه‌داوه‌‪ ،‬ئێستاش که‌ درێ��ژک��راوه‌ى ئه‌و‬ ‫کابینه‌یه‌ هه‌مان هه‌ڵوێستمان ده‌بێت و‬ ‫ده‌نگ ناده‌ین‪.‬‬ ‫ه����اژه‌ س��ل��ێ��م��ان��ی��ش ب��اس��ى ل����ه‌وه‌ ک���رد‪:‬‬ ‫«ئ�ه‌م�ه‌ى ئێستا ده‌ک��رێ��ت په‌یوه‌ندى ب ‌ه‬ ‫رێکه‌وتنى نێوان یه‌کێتى و پارتیه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫نه‌ک به‌ ئاڵوگۆڕکردنى حکومه‌ت‪ ،‬هه‌ر‬ ‫که‌سێک ببێت ‌ه سه‌رۆکى حکومه‌ت ک ‌ه‬ ‫ئه‌و دوو حزب ‌ه ده‌سه‌اڵتدار‌ه ده‌ستنیشانى‬ ‫ده‌ک�����ه‌ن‪ ،‬ئێمه‌ ده‌ن��گ��ى پ��ێ��ده‌ده‌ی��ن ب�ه‌و‬ ‫مه‌رجه‌ى پرۆژه‌ى خزمه‌تگوزارى بۆ هه‌رێم‬ ‫و خه‌ڵکى کوردستان پێشکه‌ش بکات‪.‬‬ ‫ه���ه‌روه‌ه���ا ع���ه‌ب���دواڵ ح��اج��ى م�ه‌ح��م��ود‪،‬‬ ‫سه‌رۆکى فراکسیۆنى سۆسیالست ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌خ��ات �ه‌ڕوو‪ :‬هه‌موو کابینه‌یه‌ک پاش‬ ‫پێکهێنانى و راگه‌یاندنى پرۆگرامه‌کانى‬ ‫داوا ده‌ک��ات له‌و حزب و الیه‌نانه‌ى ناو‬ ‫په‌رله‌مان بۆ ب�ه‌ش��دارى له‌ حکومه‌تدا‪،‬‬ ‫هه‌رکات داواشیان کرد ل ‌ه سۆسیالیست‬ ‫ئ��ێ��م�ه‌ش وه‌ک س �ه‌رک��ردای �ه‌ت��ى قسه‌ى‬ ‫خ��ۆم��ان ده‌ب��ێ��ت ل� ‌ه قۆناغى یه‌که‌مدا‪،‬‬ ‫ئێستا ل ‌ه حکومه‌تین و چاوه‌ڕێى ئه‌وه‌ش‬ ‫ده‌که‌م له‌ سه‌رکردایه‌تى حزبه‌که‌م متمان ‌ه‬ ‫ببه‌خشێته‌وه‌ ب ‌ه نێچیرڤان بارزانى‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر ل���ه‌وب���اره‌ی���ه‌وه‌ س�����ۆزان ش��ه‌ه��اب‪،‬‬ ‫س��ه‌رۆک��ى ف��راک��س��ی��ۆن��ى ک��وردس��ت��ان��ى‬ ‫له‌ په‌رله‌مانى کورستان هێما بۆ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌کات که‌‪ :‬به‌ پێى قسه‌ و لێدوانه‌کانى‬ ‫په‌رله‌مانتاره‌کانى ئۆپۆزسیۆن پێناچێت‬ ‫متمانه‌ بده‌نه‌ نێچیرڤان ب��ارزان��ى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه سیاسه‌تدا هیچ زه‌مانێک نیه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه‬ ‫گۆڕانکارى بێت به‌سه‌ر ئه‌و قسانه‌دا و‬ ‫متمانه‌ى پێ ببه‌خشنه‌وه‌‪.‬‬ ‫س����ۆزان ش��ه‌ه��اب‪ ،‬ئ��ام��اژه‌ ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ش‬

‫ده‌ک�������ات‪« :‬س����ه‌رۆک����ى ح��ک��وم �ه‌ت��ى‬ ‫پێشوو سه‌ردانى ئۆپۆزسیۆنى کرد بۆ‬ ‫به‌شدارى ل ‌ه حکومه‌ته‌دا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌یان‬ ‫راگ���ه‌ی���ان���دب���وو ک���ه‌ ب���ه‌ ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ى‬ ‫ده‌م��ێ��ن��ن�ه‌وه‌‪ ،‬ئ �ه‌م س��ه‌ردان��ه‌ى نێچیرڤان‬ ‫بارزانیش هه‌وڵێکه‌ وه‌ک ئه‌وانه‌ى پێشو‬ ‫بۆ به‌شدارى ئۆپۆزسیۆن ل ‌ه حکومه‌تى‬ ‫داهاتوو‪ ،‬بۆی ‌ه ئێستاش بۆ ئه‌م کابینه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌که‌وێت ‌ه سه‌ر فراکسیۆنه‌کان و بڕیارى‬ ‫کۆبونه‌وه‌کانیان‪.‬‬ ‫بۆ زانیارى له‌باره‌ى هه‌ڵوێستى فراکسیۆنى‬ ‫گۆڕان ل ‌ه په‌رله‌مانى کوردستان‪ ،‬دواى‬ ‫چه‌ندین په‌یوه‌ندى ب ‌ه د‪.‬رێ��ب��از فه‌تاح‪،‬‬ ‫جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌که‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌اڵمى په‌یوه‌ندیه‌کانى نه‌دایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ه����ه‌ر ل����ه‌وب����اری����ه‌وه‌ ش�����وان م��ح �ه‌م �ه‌د‪،‬‬ ‫رۆژنامه‌نوس بۆچوونى وای �ه‌‪« :‬جارێ‬ ‫زووه‌ بڕیار بده‌ین الیه‌نه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کان‬ ‫ب �ه‌ش��دارى ده‌ک���ه‌ن ی��اخ��ود ن��ا‪ .‬وتیشى‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ى ده‌خوێنرێته‌وه‌ ل ‌ه هه‌ر سێ الیه‌نى‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب����اوه‌ڕم وا نی ‌ه ب �ه‌ش��دارى‬ ‫بکه‌ن ل ‌ه حکومه‌تى داهاتوو‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب��ۆچ��ون��ى وای����ه‌ ت�ه‌ن��ه��ا‬ ‫رووخ��س��اره‌ک��ان گ���ۆڕاوه‌ و سیستمه‌ک ‌ه‬ ‫نه‌گۆڕاوه‌‪ ،‬له‌ الیه‌کى تره‌وه‌ هه‌ڵبژاردنى‬ ‫پارێزگاکان ل ‌ه پێشه‌وه‌یه‌ بۆیه‌ پێموایه‌ ئه‌و‬ ‫سێ الیه‌نه‌ به‌ ئۆپۆزسیۆنى ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و رۆژنامه‌نوسه‌ هێماى بۆ ئه‌وه‌ش کرد‪:‬‬ ‫«نێچیرڤان بارزانى ده‌بێت کار بکات و‬ ‫ب �ه‌رن��ام �ه‌ى خ��ۆى داڕێ��ژێ��ت ئ��ه‌و کات‬ ‫هه‌ڵوێست و قسه‌کردن ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و کابینه‌یه‌‪ ،‬باوه‌ڕیشم نیه‌ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫به‌شدارى حکومه‌ت بکات‪ ،‬جیاواز له‌وه‌ى‬ ‫مه‌گه‌ر حکومه‌تێکى کاتى پێکبهێنرێت‬ ‫ماوه‌یه‌ک دابنرێت بۆ هه‌ڵبژاردن و ب ‌ه‬ ‫پێى به‌رنامه‌یه‌کى روون کار بکات‪.‬‬

‫راپۆرته‌ هه‌واڵ‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪4‬‬

‫چه‌تر‬

‫میدیا‬

‫سه‌ره‌ڕای ئه‌و مه‌ترسیه‌‬ ‫زۆرانه‌ی رووبه‌رووی ژینگ ‌ه‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم وه‌ک پێویست‬ ‫ئه‌م بابه‌ته‌ گرنگی پێنادرێت‬ ‫و بۆ زیاتر گرنگیدان به‌‬ ‫ژینگه‌ زۆرینه‌ی به‌شداربوانی‬ ‫راپرسیه‌ک پێیان باشه‌ وانه‌ی‬ ‫ژینگه‌ بکرێت به‌ وانه‌یه‌کی‬ ‫سه‌ره‌کی له‌ به‌رنامه‌ی‬ ‫خوێندندا‪.‬‬ ‫ئ��ام��اده‌ی��ى ئ��اس��ۆى میللى س��وی��دى‪ ،‬که‌‬ ‫خوێندنگه‌یه‌کى تایبه‌ته‌ له‌ شار سلێمانى‪،‬‬ ‫یه‌کێک له‌و وانانه‌ى که‌ له‌م خوێندنگایه‌‬ ‫ده‌خوێندرێت‪ ,‬ژینگه‌ پارێزییه‌ و نمره‌ى‬ ‫خوێنکاره‌کانیش بۆ ئ�ه‌م وانه‌یه‌ له‌ سه‌ر‬ ‫چاالکیه‌ ج��ۆراوج��ۆری وه‌ک هه‌ڵمه‌تى‬ ‫پ��اک��ردن�ه‌وه‌‪ ،‬نه‌مام چ��ان��دن‪ ،‬ک��ارک��ردن له‌‬ ‫سه‌ر دروستکردنى فیلمى دیکۆمێنتى و‬ ‫ئه‌نجامدانى ڕاپرسیه‌ک ده‌ب��ێ��ت‪ .‬ئ �ه‌وه‌ى‬ ‫جێى تێڕامان بوو ڕاپرسیه‌که‌یان بوو له‌‬ ‫سه‌ر ژینگه‌ که‌ له‌ الیه‌ن خوێندکارانه‌وه‌‬ ‫ئه‌نجامدرا‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌م کاره‌یان چاوپێکه‌تنیان له‌گه‌ڵ‬ ‫(‪ )200‬ک �ه‌س��دا ئ �ه‌ن��ج��ام��داوه‌ ل �ه‌ چه‌ند‬

‫جێگای وانه‌ی ژینگه‌پارێزی له‌ به‌رنامه‌ی خوێندن به‌تاڵه‌‬ ‫«(‪)%81‬ی به‌شداربووانی راپرسیه‌ک پێیان باشه‌ وانه‌ی ژینگه‌پارێزی‬ ‫بخرێته به‌رنامه‌ی خوێندنه‌وه‌»‬ ‫‌‌‬

‫جێگه‌یه‌کى ج��ی��اوازى ش���ارى سلێمانى‪.‬‬ ‫ئه‌نجامه‌که‌شى ب�ه‌م شێوه‌یه‌‪ :‬له‌ وه‌اڵم��ی‬ ‫پرسیارێکدا که‌ ئایا تا چ راده‌یه‌ک له‌ناو‬ ‫خێزانه‌که‌تدا گرنگى به‌ ژینگه‌ ده‌ده‌ن؟‬ ‫(‪ )%38‬ده‌ڵێن تاڕاده‌یه‌ک‪ )%58( ،‬ده‌ڵێن‬ ‫زۆر و (‪)%4‬یش ده‌ڵێن که‌م‪.‬‬ ‫پرسیاره‌کانیتریش ب �ه‌م ش��ێ��وه‌ی�ه‌ن‪ :‬ئایا‬ ‫ئاماده‌یى ئه‌وه‌ت هه‌یه‌ خۆڵى ماله‌که‌ت جیا‬ ‫بکه‌یته‌وه‌؟ به‌ڵێ (‪ )%53‬نه‌خێر (‪)%36‬‬ ‫تاڕاده‌یه‌ک (‪.)%11‬‬ ‫ئایا تۆ ته‌نها ئاماده‌یت بێجگه‌ له‌ماڵه‌که‌ت‬ ‫شوێنى ت��ری��ش پ��اک ب��ک�ه‌ی��ت�ه‌وه‌؟ به‌ڵێ‬ ‫(‪ ،)%72‬نه‌خێر (‪.)%28‬‬ ‫پ��ێ��ت��وای�ه‌ ب�ه‌پ��ێ��ى پێویست پ��ارێ��زگ��ارى‬ ‫له‌ژینگه‌ى کوردستان کراوه‌؟ تاڕاده‌یه‌کى‬ ‫که‌م (‪ ,)%49‬که‌م (‪ ,)%34‬زۆر (‪.)%17‬‬ ‫ئایا پێویسته‌ یاساى سزادان هه‌بیت له‌سه‌ر‬ ‫پیس بوونى ژینگه‌؟ به‌ڵێ‌ (‪ ،)%97‬نه‌خێر‬ ‫(‪.)%3‬‬ ‫ئایا ب �ه‌ڕاى تۆ لێدانى بیرى ئیرتیوازى‬ ‫ک���اری���گ���ه‌رى ل���ه‌س���ه‌ر ژی��ن��گ��ه‌ ه��ه‌ی��ه‌؟‬ ‫تاڕاده‌یه‌ک (‪ ,)%48‬به‌ڵێ‌ (‪ ،)%30‬نه‌خێر‬ ‫(‪.)%22‬‬ ‫ئایا راگه‌یاندن به‌پێى پێویست بایه‌خى‬ ‫به‌ژینگه‌ داوه‌؟ نه‌خێر (‪ ,)%54‬به‌ڵێ‌‬ ‫(‪.)%46‬‬ ‫ئایا حکومه‌ت ی��ان ه��اواڵت��ى به‌رپرسن‬

‫‪n‬‬

‫به‌رهه‌می ژینگه‌یه‌کی پاک هه‌ر بۆ خودی مرۆڤه‌کانه‌‬

‫ل�ه‌ژی��ن��گ�ه‌ى ک��وردس��ت��ان؟ ه���ه‌ر دوو ال‬ ‫(‪ ،)%91‬خه‌ڵک (‪ ,)%5‬حکومه‌ت (‪.)%4‬‬ ‫ئ��ای��ا پێت ب��اش�ه‌ وان���ه‌ى ژینگه‌ بکریت‬ ‫به‌وانه‌یه‌کى سه‌ره‌کى له‌خوێندنگه‌کاندا؟‬ ‫به‌ڵێ‌(‪ ،)%81‬نه‌خێر(‪.)%19‬‬

‫ئایا رێکخراوه‌کانی ب��وارى ‌ژینگه‌ تا‬ ‫چ راده‌ی �ه‌ک کاریگه‌ریان له‌سه‌ر ژینگه‌‬ ‫هه‌یه‌؟ تاڕاده‌یه‌ک(‪ ,)%41‬که‌م (‪,)%29‬‬ ‫هیچ (‪ ,)%17‬زۆر (‪.)%13‬‬ ‫به‌شدار بووانى ڕاپرسیه‌که‌ له‌ ڕه‌گ�ه‌ز و‬

‫ته‌مه‌ن‪ )25-18( :‬به‌ رێ��ژه‌ی (‪,)%47‬‬ ‫(‪ )45-26‬ب���ه‌ڕێ���ژه‌ی (‪46( ,)%37‬‬ ‫به‌ره‌وژور) (‪.)%16‬‬ ‫پرسی پیسبوونی ژینگه‌ و تێکچوونی‬ ‫هاوسه‌نگی ژینگه‌ پرسێکی جیهانیه‌وه‌ و‬ ‫له‌ ئێستادا هۆکاری سه‌ره‌کی زۆربوونی‬ ‫به‌شێکی زۆر له‌ نه‌خۆشیه‌کان ده‌گێڕنه‌وه‌‬ ‫ب���ۆ پ��ی��س��ب��وون��ی ژی��ن��گ �ه‌ و زی��ادب��وون��ی‬ ‫به‌شێکی زۆر له‌ روداوه‌ سروشتیه‌کان له‌م‬ ‫چه‌ند ساڵه‌ی راب��ردووا وه‌ک به‌شێک له‌‬ ‫ده‌رهاویشته‌کانی تێکچوونی هاوسه‌نگی‬ ‫ژینگه‌ ل��ێ��ک��ده‌ده‌ن �ه‌وه‌ و ه �ه‌م��وو ئه‌مانه‌‬ ‫وا ده‌خ��وازێ��ت م��رۆڤ �ه‌ک��ان ک��ۆت��ای��ی به‌و‬ ‫که‌مته‌رخه‌میه‌ی ئێستا بێنن له‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫ژینگه‌دا و هه‌وڵه‌کانیان چڕ بکه‌نه‌وه‌ بۆ‬ ‫ئاشبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵیدا‪ ،‬که‌ دواجار به‌رهه‌می‬ ‫ژینگه‌یه‌کی باش هه‌ر بۆ خودی مرۆڤه‌کان‬ ‫و کۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ک له‌م راپۆرته‌شدا ئاماژه‌ی پێکراوه‌‬ ‫به‌شێک له‌ ئه‌رکی ئاشتکردنه‌وه‌ی مرۆڤ‬ ‫و ژینگه‌ ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستۆی سیستمی‬ ‫پ���ه‌روه‌رده‌ بۆ بردنه‌ س��ه‌ره‌وه‌ی رۆشنبیری‬ ‫ئاستى و ته‌مه‌نى جیاواز بوون‪ )%72( :‬نێر ت��اک �ه‌ک��ان��ی ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��ا ل���ه‌ ب �ه‌رام��ب �ه‌ر‬ ‫چاره‌نوسی لێک‌دانه‌بڕاوی خۆیان ژینگه‌‪،‬‬ ‫و (‪ )%28‬مێ‌‪.‬‬ ‫ئاستى خوێندن‪ :‬زانکۆ (‪ ،)%65‬دیپلۆم ئ �ه‌وی��ش ب �ه‌رێ��گ��ای گ��ون��ج��ان��دن��ی وان���ه‌ی‬ ‫(‪ ,)%12‬ئاماده‌یى (‪ ،)%14‬ناوه‌ندى(‪ ,)%6‬ژینگه‌پارێزی له‌ به‌رنامه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫خوێندندا له‌ کوردستانیش‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تایى (‪ ،)%2‬نه‌خوێنده‌وار (‪.)%1‬‬

‫هه‌ژارى‪ ،‬مندااڵن له‌خوێندن دوور ده‌خاته‌وه‌‬

‫«له‌ ئێستادا (‪ )14878‬منداڵى ئیشکه‌ر له‌ کوردستاندا هه‌یه‌»‬ ‫مافه‌کانى م��رۆڤ ئیشکردنى منااڵن‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫کاریگه‌رى نه‌رێنی بۆ دواڕۆژیان ده‌بێت‪،‬‬ ‫دیمه‌ن عوسمان‬ ‫مندااڵنیش زانیاریه‌کى ئه‌وتۆیان نیه‌ له‌‬ ‫باره‌ى مافه‌کانى تایبه‌ت به‌ خۆیان‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫هه‌ندێک له‌ مندااڵن له‌به‌ر‬ ‫به‌بێ چاودێرى کۆمه‌اڵیه‌تى بازاڕه‌کانى‬ ‫خراپى بارى ئابورى‬ ‫ه �ه‌رێ��م��ى ک���وردس���ت���ان ب���وه‌ت���ه‌ ش��وێ��ن��ى‬ ‫خێزانه‌کانیان وازیان له‌‬ ‫کارکردنى مندااڵن و رۆژ ب �ه‌رۆژ ئه‌و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئیش‬ ‫خوێندن هێناوه‌ و به‌‬ ‫ژماره‌یه‌ زیاد ده‌کات‪.‬‬ ‫سه‌رقاڵن بۆ ئه‌وه‌ى یارمه‌تى‬ ‫هه‌ژار‪ ،‬له‌ پۆلى پێنجى سه‌ره‌تایى ده‌ستى‬ ‫خێزانه‌کانیان بده‌ن‪ ،‬هه‌ندێکى له‌ خوێندن هه‌ڵگرتووه‌ و له‌ شه‌قامه‌کان‬ ‫تریش دواى خوێندن ناچارن‬ ‫کارى کردووه‌ به‌م شێوه‌یه‌ بۆ (چه‌تر) دووا‬ ‫و وتى‪ :‬سه‌ره‌تا بنێشتم ده‌فرۆشت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئیشى قورس بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫ئێستا کارى بۆیاخ ده‌ک�ه‌م‪ ،‬حه‌ز ده‌که‌م‬ ‫بتوانن خه‌رجى رۆژانه‌ى‬ ‫خوێندنه‌که‌م ت���ه‌واو ب��ک�ه‌م‪ ،‬ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى‬ ‫خێزانه‌کانیان دابین بکه‌ن‪.‬‬ ‫به‌پێى راپۆرته‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و جاڕنامه‌ى هه‌ژارین ناتوانم بخوێنم‪.‬‬ ‫ب���ی���ن���ه‌ر‪ ،‬ی �ه‌ک��ێ��ک��ى ت����ره‌ ل���ه‌ م��ن��داڵ �ه‌‬

‫ئیشکه‌ره‌کان‪ ،‬ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد‪ :‬دواى‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ قوتابخانه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ده‌چێت‬ ‫بۆ ئیش کردن و کارى شاگردى ده‌کات‪.‬‬ ‫ئه‌و منداڵه‌‪ ،‬جه‌ختى ک��رده‌وه‌‪ :‬کاره‌که‌م‬ ‫زۆر قورسه‌‪ ،‬به‌اڵم من ده‌مه‌وێت کارێک‬ ‫بکه‌م پاره‌که‌ى به‌شى خه‌رجى رۆژان �ه‌ى‬ ‫خێزانه‌که‌م بکات‪ .‬بینه‌ر‪ ،‬وتیشى‪ :‬بۆیه‌‬ ‫ک��ار ده‌ک���ه‌م ده‌م���ه‌وێ ی��ارم�ه‌ت��ى باوکم‬ ‫بده‌م‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و نه‌خۆشه‌ و کرێکارش‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ����ه‌وه‌ى ی��اس��ای �ه‌ک ه �ه‌ی �ه‌ که‌‬ ‫نابێت منداڵ له‌خوار ته‌مه‌ن (‪ )16‬ساڵ‪،‬‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ى چوارچێوه‌ى خێزان کار بکات‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌شێکى زۆرى مندااڵنى کوردستان‬ ‫ل�����ه‌ده‌ره‌وه‌ ک���ارده‌ک���ه‌ن‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ش تێبینى‬ ‫ده‌ک��رێ��ت له‌پێناو پ�ه‌ی��داک��ردن��ى خه‌رجى‬

‫رۆژانه‌یان کارى قورس ئه‌نجام ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫رێیوار عه‌بدول سه‌عید‪ ،‬سه‌رپه‌رشتیارى‬ ‫راگه‌یه‌ندنی رێکخروى منداڵ پارێزى‬ ‫ک��وردس��ت��ان‪ ،‬تیشکى خسته‌سه‌رئه‌وه‌ى‪:‬‬ ‫ده‌زانین ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه‌ى زۆر روبه‌ڕووى‬ ‫م��ن��دااڵن ب���وه‌ت���ه‌وه‌ وت���ى‪ :‬ئێمه‌ س �ه‌ره‌ت��ا‬ ‫ئامارێکمان له‌سه‌ر ئه‌و منداڵه‌ بێکارانه‌‬ ‫کردووه‌‪ ،‬له‌و رووه‌وه‌ سه‌ره‌تا هه‌وڵمانداوه‌ بۆ‬ ‫رۆشنبیرکردنى خه‌ڵک و باوانى مندااڵن‬ ‫و پێشمان راگه‌یاندوون‪ :‬کارکردنى منداڵ‬ ‫کاریگه‌رى سایکۆلۆژى و رۆشنبیرى و‬ ‫ته‌ندروستى له‌سه‌ر گه‌شه‌ى منداڵ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫رێ���ب���وار‪ ،‬ج��ه‌خ��ت��ی��ک��رده‌وه‌‪ :‬ل �ه‌ڕێ��گ �ه‌ى‬ ‫به‌دواداچوون و پڕکردنه‌وه‌ى فۆڕم‪ ،‬ئه‌و‬ ‫مندااڵنه‌ ده‌س��ت نیشان ده‌که‌ین ئه‌گه‌ر‬ ‫زانیمان ئاستى بژێویان ب��اش ب��وو ئه‌وا‬

‫پێویسته‌ باوکه‌که‌ به‌خێوى بکات و‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫زانیمان ئاستى بژێویان باش نیه‌ و منداڵ‬ ‫خۆى کاسبه‌ موچه‌ى بۆ ده‌بڕینه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى کوردستان له‌ڕوى سامانى‬ ‫سروشتیه‌وه‌ هه‌رێمێکى ده‌وڵه‌مه‌نده‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بینیت له‌ ئێستادا (‪ )14878‬منداڵى‬ ‫ئیشکه‌ر له‌ کوردستاندا هه‌یه‌ و سااڵنه‌ش‬ ‫به‌سه‌دان منداڵى هه‌ژار بۆ په‌یداکردنى‬ ‫ب��ژێ��وى ژی��ان��ى خێزانه‌کانیان ل �ه‌ ش��ارو‬ ‫شارۆچکه‌کانى هه‌رێمى کوردستان واز‬ ‫له‌ خوێندن ده‌هێنن‪.‬‬ ‫مندااڵنی ئیشکه‌ر به‌و مندااڵنه‌ ده‌وترێت‬ ‫که‌ به‌ شێوه‌یه‌کی ب��ه‌رده‌وام یان وه‌رزی‬ ‫ده‌خرێنه‌ به‌ر کارکردن و بى پێی یاسا‬ ‫نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و یاسای زۆربه‌ی واڵتان‬ ‫ئه‌م دیارده‌یان وه‌ک « چه‌وساندنه‌وه‌ی‬

‫منداڵ» ن��اوزه‌د ک��راوه‌‪ ،‬به‌ پێی دوایین‬ ‫ئ���ام���اره‌ک���ان���ی رێ���ک���خ���راوی جیهانی‬ ‫کار(‪ )ILO‬له‌ ساڵێکدا (‪ )250‬ملیۆن‬ ‫منداڵ له‌ ته‌مه‌نه‌کانی (‪ )14-5‬ساڵ‬ ‫بێ به‌ش ده‌کرێن له‌وه‌ی ژیانی ئاسایی‬ ‫خۆیان بژین و له‌و رێژه‌یه‌ (‪ )120‬ملیۆن‬ ‫که‌سیان ده‌ڕۆن �ه‌ ناو ب��ازاری کار و له‌‬ ‫پیشه‌یه‌کی ب���ه‌رده‌وام���دا ک��ار ده‌ک���ه‌ن‪.‬‬ ‫کیشوه‌ری ئاسیا زۆرینه‌ی ئه‌م رێژه‌ی ‌هی‌‬ ‫ب��ه‌رده‌ک��ه‌وێ��ت ک �ه‌ ده‌گ��ات��ه‌ (‪ )%61‬و‬ ‫دوای ئ �ه‌و ئه‌فریقا به‌ رێ��ژه‌ی (‪)%32‬‬ ‫ی و ئه‌مریکای ب��اش��وری��ش (‪)%7‬ئ���ه‌و‬ ‫مندااڵنه‌ی تێدایه‌ که‌ به‌ ناچاری واز له‌‬ ‫خوێندن ده‌هێنن و له‌ کارگه‌ و کێڵگه‌ و‬ ‫شوێنه‌کانی دیکه‌ی کارکردن له‌ ژیانی‬ ‫ئاسایی دور ده‌خرێنه‌وه‌‪.‬‬

‫رانیه‌ و قه‌اڵدزێ‪ )281( ،‬کوژراو و بریندار‬ ‫به‌ هۆی روداوه‌کانی ساڵی (‪)2011‬‬ ‫چه‌تر‬ ‫رێباز مام شۆرش‬

‫زمانی کاریکاتێر‬

‫به‌پێی ئامارێکی‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتۆچۆی‬ ‫رانیه‌ و قه‌اڵدزێ له‌ ماوه‌ی‬ ‫ساڵی (‪ )2011‬به‌هۆی‬ ‫رووداوه‌کانی هاتوچۆوه‌ (‪)28‬‬ ‫هاواڵتی ژیانیان له‌ ده‌ست‬ ‫داوه‌ و (‪ )253‬هاواڵتیش‬ ‫برینداربوون‪.‬‬ ‫رائ��ی��د ئ��ی��ب��راه��ی��م‪ ،‬ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌رى بنکه‌ى‬ ‫هاتووچۆى قه‌اڵدزێ له‌ سه‌ر رووداوه‌کانى‬ ‫هاتووچۆ له‌ پشده‌ر به‌(چه‌تر)ى راگه‌یاند‪:‬‬ ‫له‌ سنورى پشده‌ر (‪ )49‬رووداوى هاتووچۆ‬ ‫هه‌بووه‌ و (‪ )50‬بریندار هه‌بووه‌ و (‪)9‬‬ ‫هاواڵتیش گیانى له‌ ده‌ستداوه‌‪.‬‬ ‫رائید ئیبراهیم وتیشی‪ :‬ئێمه‌ ب���ه‌رده‌وام‬ ‫شۆفێرى سه‌رپێچکار س��زا ده‌ده‌ی����ن‪ ،‬له‌‬ ‫ناو شار و ده‌ره‌وه‌ى شار سزای کامێراى‬ ‫چاودێریمان هه‌یه‌ چه‌ند مانگێک ده‌بێت‪،‬‬ ‫ته‌نها سزای چاودێرى (‪)17,190,000‬‬ ‫دیناربووه‌ و سزای سه‌رپێچى و ده‌ستگرتن‬ ‫به‌ سه‌ر به‌ڵگه‌نامه‌کان و(‪)35,655,000‬‬ ‫دی����ن����ارب����ووه‌‪ ،‬ک�����ۆى گ��ش��ت��ى ه���ه‌م���وو‬

‫غ��رام �ه‌ک��ان(‪ )52,845,000‬دینار بووه‌‪،‬‬ ‫ه���ه‌روه‌ه���ا(‪ )57‬شۆفێرى ب��ێ مۆڵه‌تمان‬ ‫داوه‌ته‌ دادگا‪.‬‬ ‫راشیگه‌یاند‪:‬ئه‌و رووداوان�ه‌ى له‌ مه‌فره‌زه‌ى‬ ‫ه��ات��ووچ��ۆى سه‌نگه‌سه‌ر ت��ۆم��ار ک��راون‬ ‫(‪ )45‬رووداوى هاتووچۆ هه‌بووه‌ و (‪)61‬‬ ‫بریندرو(‪ ،)7‬هاواڵتى م��ردوون (‪)1930‬‬ ‫ب�ه‌ڵ��گ�ه‌ ن��ام �ه‌ ده‌س��ت��ى ب �ه‌س �ه‌رداگ��ی��راوه‌و‬ ‫ه �ه‌روه‌ه��ا ب��ڕى (‪ )26.460.000‬دینار‬ ‫سزادراون‪.‬‬ ‫نه‌قیب محسین‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى هاتوچۆى‬ ‫رانیه‌ به‌(چه‌تر)ی وت‪ )165( :‬رووداوی‬ ‫هاتوچۆ رووی��ان��داوه‌ و به‌هۆیه‌و‌ه (‪)142‬‬ ‫هاواڵتى بریندار بوون و (‪ )12‬هاواڵتى‬ ‫گیانیان له‌ ده‌ستداوه‌‪.‬‬ ‫ئ��اش��ک��راش��ی��ک��رد‪ :‬ئ���ه‌و ب�ه‌ڵ��گ��ان�ه‌م��ان�ه‌ى‬ ‫ده‌ستى به‌سه‌رداگیراوه‌(‪ )2,368‬مۆڵه‌تی‬ ‫شۆفێریه‌ و ئ �ه‌و ه��اواڵت��ی��ان �ه‌ى ل �ه‌ سه‌ر‬ ‫ب��ێ م��ۆڵ�ه‌ت��ى دراون ب���ه‌دادگ���ا (‪)216‬‬ ‫شۆفێر بوون و ئه‌و ئۆتۆمبێال‌نه‌ى ده‌ستى‬ ‫به‌سه‌رگیراوه‌ (‪ )2,185‬ئۆتۆمبیل بووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ماتۆرسکیله‌ى ده‌ستى به‌ سه‌رداگیراوه‌‬ ‫(‪ )68‬دانه‌‪ ،‬کۆى گشتى بڕی ئه‌و سزایانه‌ی‬ ‫گه‌ڕێندراوه‌ته‌وه‌ بۆ به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌که‌مان‬ ‫ده‌کاته‌ (‪ )98,625,000‬دینار‪.‬‬

‫په‌روین حه‌سه‌ن‪ :‬ده‌بێت هێزه‌ کوردییه‌کان ده‌ست ل ‌ه‬ ‫خۆسه‌پاندن و یه‌کتر ره‌تکردنه‌و ‌ه به‌ربده‌ن‬ ‫سازدانى‬ ‫هه‌نگاو هاشم‬ ‫په‌روین حه‌سه‌ن‪ ،‬ئه‌ندامى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى پارتى چاره‌سه‌رى‬ ‫دیموکراتى کوردستان‪ ،‬له‌م‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌ى (چه‌تر)دا باس‬ ‫له‌و رێگریانه‌ ده‌کات‪ ،‬که‌ له‌‬ ‫هه‌ولێر له‌ به‌رده‌م پارته‌که‌یاندا‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫ئاڵۆزیه‌کانى عێراقیشدا‬ ‫بۆچونی وایه‌‪ :‬ئه‌گه‌ر کورد له‌‬ ‫هه‌رێمى کوردستاندا‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌ماى ستراتیژى نزیک‬ ‫نه‌بن‪ ،‬مه‌حاڵه‌ بتوانن به‌‬ ‫عه‌قڵیه‌تێکى دیموکراتى‬ ‫له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب رێکبکه‌ون‪.‬‬

‫ع����ێ����راق پ���ێ���ی���دا ده‌ڕوات ب���ه‌ه���ۆى‬ ‫که‌ڵه‌که‌بونى کێشه‌ ناوخۆیه‌کانیه‌تى‬ ‫که‌ خۆى له‌ پرسی چاره‌سه‌رنه‌کردنى‬ ‫کێشه‌ى الی �ه‌ن �ه‌ک��ان و ن��ێ��وان ک��وردو‬ ‫ح��ک��وم�ه‌ت��ى م���ه‌رک���ه‌زى و جێبه‌جێ‬ ‫نه‌کردنى م��اده‌ى (‪)140‬ى ده‌ستورى‬ ‫بو نیا د نا نى‬ ‫ع����ێ����راق و پ��رس��ی‬ ‫س��ی��س��ت��م��ى‬

‫چه‌تر‪ :‬ئه‌م بارودۆخه‌ى ئێستا چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنن و هاتنى به‌رپرسانى‬ ‫عێراق بۆ هه‌رێمى کوردستان چۆن‬ ‫ده‌بینن؟‬ ‫ـ ئ���ه‌و ب���ارودۆخ���ه‌ى‬ ‫ک�ه‌ ئێستا‬

‫دیموکراسی له‌ عێراقدا ده‌بینێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر کۆنگره‌ى نیشتمانیش که‌ ل ‌ه‬ ‫ئێستادا هه‌وڵى بۆ ده‌درێ��ت‪ ،‬ئامانجى‬ ‫رازیکردنى (سونه‌ و شیعه‌) بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ب��ارودۆخ��ى ع��ێ��راق ب���ه‌ره‌و چ��اره‌س �ه‌رى‬ ‫ناڕوات‪ ،‬به‌ڵکو به‌ره‌و ئاڵۆزى ده‌ڕوات‪،‬‬ ‫هه‌تا پێکهاته‌ى عێراق له‌ ناوخۆیاندا‬ ‫کۆنفرانسی ه��اوب �ه‌ش و دی��م��وک��رات‬ ‫ئه‌نجام نه‌ده‌ن‪ ،‬ناتوانن له‌ کۆنگره‌ى‬ ‫ن��ی��ش��ت��م��ان��ی��دا چ�����اره‌س�����ه‌رى‬ ‫کێشه‌کانى ع��ێ��راق بکه‌ن‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى کورد له‌ هه‌رێمى‬ ‫ک��وردس��ت��ان��دا‪ ،‬ه �ه‌ت��ا له‌‬ ‫ناوخۆیدا به‌ شێوه‌یه‌کى‬ ‫ته‌کنیکى نزیکى یه‌کتر‬ ‫ب���ب���ن‪ ،‬ل���ه‌س���ه‌ر ب��ن �ه‌م��اى‬ ‫ستراتیژى ن��زی��ک نه‌بن‪،‬‬ ‫ئه‌وا چه‌مکى خۆسه‌پاندن و‬ ‫یه‌کتر ره‌تکردنه‌وه‌ زاڵ بێت و‬ ‫مه‌حاڵه‌ بتوانن به‌ عه‌قڵیه‌تێکى‬ ‫دیموکراتى له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بى (سونه‌‬ ‫و شیعه‌) رێ��ک�ه‌وت��ن��ى دیموکراتى‬ ‫ئه‌نجام بده‌ن‪.‬‬ ‫چ��ه‌ت��ر‪ :‬س��ی��اس �ه‌ت و‬ ‫به‌رنامه‌ى ئێوه‌‬

‫بۆ ئه‌م دۆخه‌ ئاڵۆزه‌ى عێراق چییه‌؟‬ ‫ـ س��ی��اس �ه‌ت و ب��ه‌رن��ام��ه‌ى ئ��ێ��م�ه‌ بۆ‬ ‫ئ���ه‌م دۆخ���ه‌ ئ��اڵ��ۆزى ع��ێ��راق ئ �ه‌وه‌ی �ه‌‪،‬‬ ‫ک�ه‌ ده‌ب��ێ��ت ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��ون��ى دیموکراتى‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ئێمه‌ له‌ کۆنگره‌ى پێنجه‌مى‬ ‫پارتیماندا پڕۆژه‌یه‌کمان پێشکه‌شکرد‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر ئ �ه‌و پ��ڕۆژه‌ی �ه‌ ک��ار ده‌ک�ه‌ی��ن و‬ ‫پێمانوایه‌ ئه‌گه‌ر پێکهاته‌کانى عێراق‬ ‫ئاماده‌ییان هه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا ئه‌و پرۆژه‌یه‌‬ ‫خ��زم �ه‌ت��ى ه �ه‌م��وو الی���ه‌ک ده‌ک���ات‪،‬‬ ‫ه �ه‌روه‌ه��ا ب �ه‌رن��ام �ه‌ى ئێمه‌ ب��ۆ عێراق‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ الیه‌نه‌ عێراقییه‌کان ده‌س��ت له‌‬ ‫عه‌قڵیه‌تى نه‌ژادپه‌رستى و تایه‌فه‌گه‌رى‬ ‫و وابه‌سته‌یى به‌ ده‌ره‌وه‌ به‌ربده‌ن و له‌‬ ‫شوێنى ئ �ه‌وه‌ متمانه‌ به‌ ی�ه‌ک بکه‌ن‬ ‫و سیستمێکى دیموکراتى بنیاد بنێن‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر نزیکایه‌تیه‌کان به‌و شێوه‌ بێت‬ ‫پرسه‌کانى عێراقیش چاره‌سه‌ر ده‌بن‪.‬‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬ب�ه‌رپ��رس��ان��ى ک���ورد ه���ه‌وڵ بۆ‬ ‫یه‌کخستنى هێزه‌ سیاسییه‌کانى عێراق‬ ‫ده‌ده‌ن و هیچیش بۆ کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یى‬ ‫کار ناکه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ بۆچى ده‌گێڕیته‌وه‌؟‬ ‫ـ گ��رن��گ�ه‌ ل �ه‌ ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان��دا‬ ‫ه��ه‌ن��گ��اوى ی �ه‌ک��ت��ر ب���ه‌ ب��ن�ه‌م��اگ��رت��ن‬ ‫پێش بخرێت‪ ،‬دواى هه‌نگاوى بونیاد‬

‫ن��ان�ه‌وه‌ى عێراق بنرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر کورد‬ ‫له‌ باشورى کوردستاندا کۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانى ئه‌نجام بدات‪ ،‬ئه‌وا ده‌توانێت‬ ‫به‌ شێوه‌یه‌کى سه‌رکه‌وتوو له‌ کۆنگره‌ى‬ ‫نیشتمانى عێراقدا ئه‌نجامى ببێت‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫به‌ چه‌مکى دیموکراسیه‌ت تێکۆشان‬ ‫ب �ه‌ره‌و پێش ده‌چێت‪ ،‬ده‌بێت ده‌س��ت له‌‬ ‫خ��ۆس�ه‌پ��ان��دن و ی�ه‌ک��ت��رى ره‌ت��ک��ردن �ه‌وه‌‬ ‫به‌ربده‌ن‪ ،‬ئه‌وکاته‌ ده‌توانین به‌شێوه‌یه‌کى‬ ‫سه‌رکه‌وتوو له‌ کۆنگره‌ى نیشتمانى‬ ‫عێراق و باشورى کوردستان ئاماده‌بین‪.‬‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬ئ �ه‌و ڕێگریانه‌ چین ک �ه‌ بۆ‬ ‫رێکخستنه‌کانتان له‌ هه‌ولێر دروست‬ ‫ده‌بێت؟‬ ‫ـ داخوازى ئێمه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌پێی یاسا‬ ‫و رێ��س��ا ل�ه‌ ش���ارى ه�ه‌ول��ێ��ردا خه‌باتى‬ ‫خ��ۆم��ان به‌ڕێوه‌ببه‌ین‪ ،‬ب �ه‌و هیوایه‌ین‬ ‫ک �ه‌ حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان‬ ‫و پارتى دیموکراتى کوردستان‪ ،‬کار‬ ‫ئاسانیمان بۆ بکه‌ن نه‌ک ئاسته‌نگى‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئاسانکاریشمان بۆ نه‌کرێت ئه‌وا‬ ‫ئێمه‌ خه‌باتى خۆمان هه‌ر به‌ڕێوه‌ده‌به‌ین‪،‬‬ ‫چ��ون��ک�ه‌ ئێمه‌ پ��ارت��ی��ی�ه‌ک��ى یاسایین‬ ‫ل��ه‌ ب���اش���ورى ک���وردس���ت���ان‪ ،‬ب��ه‌ش��دارى‬ ‫هه‌ڵبژاردنى عێراقمان کردوه‌ و جه‌ماوه‌رى‬

‫دیدار‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪5‬‬

‫خۆمان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر باره‌گاشمان نه‌بێت‬ ‫له‌ شارى هه‌ولێر ئه‌وا ئێمه‌ ده‌سته‌وه‌ستان‬ ‫نه‌وه‌ستاوین و ناشوه‌ستین و خه‌باتى‬ ‫خ��ۆم��ان ه �ه‌ر ئه‌نجام ده‌ده‌ی���ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫باره‌گامان هه‌بێت یان نه‌بێت‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬ره‌وش��ی ژن��ان له‌ هه‌ولێر له‌ناو‬ ‫پارته‌که‌ى ئێوه‌دا له‌چ ئاستێکدایه‌؟‬ ‫ـ ره‌وشی ژنان له‌ناو پارتى چاره‌سه‌رى‬ ‫دیموکراتى کوردستاندا له‌ ئاستێکى‬ ‫باشدایه‌‪ ،‬له‌ بوارى فکرى و پراکتیکى‬ ‫و به‌ڕێوبردندا‪ ،‬خه‌باتى ژنى پێوه‌دیاره‌‪،‬‬ ‫که‌ له‌ ئه‌نجومه‌نى ژنى ئازاد خه‌باتى‬ ‫تایبه‌ت به‌ هۆشیارکردنه‌وه‌ى ئاستى‬ ‫ژنان ده‌کات‪ ،‬ئه‌کتیڤبونى ژنانیش له‌ناو‬ ‫پارتماندا جێگه‌ى باوه‌ڕى کۆمه‌ڵگه‌ن‪،‬‬ ‫بۆ ره‌گه‌زى ژن و ره‌گه‌زى پیاو‪ ،‬جێگاى‬ ‫ژنانى ناو پارتى چاره‌سه‌رى جیاوازیه‌کى‬ ‫له‌گه‌ڵ ژنانى ناو پارته‌کانى باشورى‬ ‫کوردستان دروس��ت��ک��ردوه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌‬ ‫ژن توانى له‌ناو پارته‌که‌ماندا ئه‌رکى‬ ‫ه���اوس���ه‌رۆک���ى ب��ه‌ڕێ��وب��ب��ات‪ ،‬ل��ه‌ نێو‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیدا به‌ رێژه‌ى (‪ )%47‬ژن‬ ‫جێگاى خۆیان بگرن‪ ،‬ئه‌مه‌ش مایه‌ى‬ ‫دڵخۆشیه‌‪.‬‬

‫*«ئه‌گه‌ر کۆنگره‌ى نیشتیمانى عێراق ئامانجى‬ ‫رازیکردنى شیع ‌ه و سونن ‌ه بێت‪ ،‬ئه‌وا دۆخه‌ک ‌ه نه‌ک‬ ‫چاره‌سه‌ر نابێت‪ ،‬به‌ڵکو ئاڵۆزتر ده‌بێت»‬ ‫*«له‌ناو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى پارتى چاره‌سه‌ریدا رێژه‌ى (‪ )%47‬ژنن»‬ ‫«له‌ هه‌شت ساڵى رابردوودا هه‌ڵسوکه‌وتێکى ئه‌رێنیمان له‌ هه‌ر دوو حزبى ده‌سه‌اڵتدارى کوردى نه‌بینى»‬

‫ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوک‪ :‬ئێستاش دژی گه‌ڕانه‌وه‌ی که‌رکوکین بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان‬ ‫سازدانى‬ ‫سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یی‬ ‫محه‌مه‌د خه‌لیل‪ ،‬ئه‌ندامى‬ ‫گروپی عه‌ره‌بی نێو ئه‌نجومه‌نی‬ ‫پارێزگای که‌رکوک‪ ،‬ئه‌ندامی‬ ‫هونه‌ری جێبه‌جێ کردنی‬ ‫ماده‌ی(‪ ،)140‬له‌ هه‌ڤپه‌یڤینێکدا له‌‬ ‫باره‌ى ماده‌ی (‪)140‬ه‌وه‌‪ ،‬مه‌ترسی‬ ‫شه‌قامی عه‌ره‌بی له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫که‌رکوک بۆ سه‌ر هه‌رێمی‬ ‫کوردستان و هێزی ئاسایشی‬ ‫کوردی باس ده‌کات‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئاسایش به‌ به‌رپرسی رفاندن و‬ ‫کوشتنی هاواڵتیانی عه‌ره‌بی ناو‬ ‫که‌رکوک و ده‌وروبه‌ری ده‌زانێت‪.‬‬

‫چه‌تر‪ :‬مه‌ترسیه‌کانی شه‌قامی عه‌ره‌بی‬ ‫له‌ جێبه‌جێکردنی ماده‌ی (‪ )140‬چین؟‬ ‫ـ ئێمه‌ ل �ه‌ س �ه‌ره‌ت��ا و ئێستاشدا دژی‬ ‫گ����ه‌ڕان����ه‌وه‌ی ک �ه‌رک��وک��ی��ن ب���ۆ س �ه‌ر‬ ‫هه‌رێمی کوردستان‪ ،‬مه‌ترسیه‌کان له‌وه‌‬ ‫ده‌بینرێ که‌ ئێمه‌ له‌ شاری که‌رکوک‬ ‫ئه‌زمونی هه‌شت ساڵمان له‌گه‌ڵ هه‌ردوو‬ ‫حزبی ده‌سه‌اڵتداری کوردیدا هه‌یه‌‪ ،‬به‌‬ ‫درێ��ژای��ی ئ�ه‌و ماوه‌یه‌ هه‌ڵسوکه‌وتێکی‬ ‫ئه‌رێنێ ‌و ته‌ندروستمان لێیان نه‌بینیوه‌‪،‬‬ ‫ل �ه‌ دام���ه‌زران���دن���ی ف �ه‌رم��ان��گ �ه‌ک��ان تا‬ ‫ده‌گ���ات���ه‌ ه �ه‌ڵ��س��وک �ه‌وت��ی ه���اواڵت���ی‌و‬ ‫به‌رپرسانی کوردی دژی عه‌ره‌ب بوون‪،‬‬ ‫ل �ه‌ ک��ه‌رک��وک ع����ه‌ره‌ب ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری‬ ‫فه‌رمانگه‌یه‌کی ب �ه‌ ده‌س��ت��ه‌وه‌ نیه‌ تا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌گی پۆلیس به‌ شایسته‌ی‬ ‫ع�ه‌ره‌ب��ی نابینرێت‪ ،‬ته‌نها به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫پۆلیسی (عه‌داله‌)ی که‌رکوک نه‌بێ‬ ‫ع �ه‌ره‌ب �ه‌‪ ،‬له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کان قورسایی‬ ‫عه‌ره‌بی بینرا که‌ چه‌ند ده‌نگی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ره‌چ���اوی هه‌ڵسوکه‌وتی واقیعی ئه‌رز‬ ‫ناکات‪ ،‬به‌ یه‌ک چاو ره‌چاوی هه‌موان‬ ‫ناکات‪ ،‬بۆیه‌ هاواڵتی عه‌ره‌بی قسه‌ و‬ ‫مه‌ترسی هه‌یه‌‪ ،‬چۆن قه‌ناعه‌ت ‌و هانی‬ ‫ه��اواڵت��ی ع��ه‌ره‌ب��ی ب���د‌رێ ده‌ن���گ بۆ‬

‫هه‌رێمی کوردستان ب��دات؟ که‌سێک‬ ‫ل���ه‌ س��ل��ێ��م��ان��ی��ی�ه‌وه‌ ب��ێ��ت و پۆستێکی‬ ‫که‌رکوک وه‌ربگرێت‪ ،‬ئه‌مه‌ کاریگه‌ری‬ ‫ده‌رون����ی ل �ه‌س �ه‌ر ه��اواڵت��ی ع �ه‌ره‌ب��ی له‌‬ ‫که‌رکوکی عێراقیدا ده‌بێت‪ ،‬هاوکات‬ ‫له‌الیه‌ن ئاسایشی حزبه‌کان سیاسه‌تی‬ ‫ره‌شبگیری گرتنی هاواڵتیانی عه‌ره‌بی‬ ‫پ�ه‌ی��ڕه‌و ده‌ک��رێ��ت‪ ،‬ئه‌مه‌ش کاریگه‌ری‬ ‫ب��ۆ س���ه‌ر ده‌رون�����ی ک�ه‌س��ێ��ت��ی ع �ه‌ره‌ب��ی‬ ‫دروس��ت��ک��رد‪ ،‬ب��ۆی�ه‌ ناتوانین قه‌ناعه‌ت‬ ‫به‌ ع�ه‌ره‌ب بێنین ده‌نگی بۆ ناو هه‌رێم‬ ‫بچێت‪ ،‬ه�ه‌ڵ��س��وک�ه‌وت�ه‌ک��ان ب��اش نین‪،‬‬ ‫بۆیه‌ که‌مته‌رخه‌می له‌ ئ�ه‌دای هه‌ردوو‬ ‫حزب ده‌بینرێ‪ ،‬له‌ که‌رکوک به‌رامبه‌ر‬ ‫عه‌ره‌ب له‌ دامه‌زراندن سه‌یری قورسایی‬ ‫عه‌ره‌ب ناکرێ‪ ،‬تاکو دانانی موختارێ‬ ‫بۆ ع�ه‌ره‌ب ب �ه‌ڕه‌وا نابینن‪ ،‬بۆ نمونه‌ له‌‬ ‫گ �ه‌ڕه‌ک��ی (ع���رووب���ه‌) و (م��ه‌م��دوه‌)ی‬ ‫عه‌ره‌بنشین موختاره‌کان ک��وردن‪ ،‬ئیتر‬ ‫من چۆن باوه‌ڕم به‌ دوارۆژی گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫که‌رکوک بۆ ناو هه‌رێمی کوردستان‬ ‫هه‌بێ‪ ،‬ئه‌مانه‌ هۆکارن که‌ عه‌ره‌ب له‌‬ ‫گه‌ڵ ئه‌و پرۆژه‌یه‌ نه‌بێت‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬رۆڵی ئاسایش له‌ به‌رقه‌رار بوونی‬ ‫ره‌وشی ئه‌منی چۆن ده‌بینن؟‬ ‫ـ رۆڵ��ی ئاساش ئه‌منیه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر‬ ‫ب��گ�ه‌ڕێ��ی��ت ب��ۆ س���ه‌رچ���اوه‌ک���ه‌ی ئ���ه‌وان‬ ‫ده‌گ����ه‌ڕێ����ن����ه‌وه‌ ب���ۆ ح���زب���ه‌ک���ان‪ ،‬ب��ۆی �ه‌‬ ‫خزمه‌تی ئه‌جیندای حزبایه‌تی ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫م��ن ئاسایشی که‌رکوکیم ده‌وێ که‌‬ ‫پێکهاته‌ی له‌ هه‌موو نه‌ته‌وه‌کان بێت‪،‬‬ ‫چه‌ندین دام و ده‌زگ��ای ئه‌منی حزبی‬ ‫ده‌بینرێ‪ ،‬که‌موکورتی و پێشێلکاری‬ ‫به‌جل و به‌رگی سه‌ربازی ئه‌نجام ده‌درێ‪،‬‬ ‫له‌ کاتی نیوه‌ ش �ه‌ودا ئ�ه‌و تۆمه‌ته‌ بۆ‬ ‫ئاسایش درێژ ده‌کرێت‪ ،‬چونکه‌ ته‌نها ئه‌وان‬ ‫بۆیان هه‌یه‌ له‌ ناوه‌ندی شار بسوڕێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌زگایه‌ نه‌بوایه‌ ئه‌وا الیه‌نی‬ ‫تۆمه‌تباریتر که‌ تاوانێک ئه‌نجام ده‌دات‬ ‫ده‌ست نیشان ده‌کرا‪ ،‬ئه‌وانه‌ی دره‌نگانی‬ ‫ش���ه‌و ب��ۆ ن���او ک��ه‌رک��وک دێ���ن ‌و دوو‬ ‫هاواڵتی عه‌ره‌ب له‌ گه‌ڕه‌کی (نه‌صر)‬

‫«ل���ه‌ ک �ه‌رک��وک ل��ه ب�ه‌رام��ب�ه‌‬ ‫‌ر‬ ‫دام���ه‌زران���دن���دا س �ه‌ی��ری قورسایی‬ ‫ع �ه‌ره‌ب ن��اک��رێ‪ ،‬ته‌نانه‌ت دانانی‬ ‫موختارێک ب��ۆ ع���ه‌ره‌ب ب �ه‌ ره‌وا‬ ‫ن��اب��ی��ن��ن‪ ،‬ب��ۆ ن��م��ون�ه‌ ل �ه‌ گ�ه‌ڕه‌ک��ی‬ ‫(ع�����رووب�����ه‌) و (م�����ه‌م�����دوه‌) که‌‬ ‫عه‌ره‌بنشینن که‌چى موختاره‌کان‬ ‫ک��وردن‪ ،‬ئیتر من چ��ۆن ب��اوه‌ڕم به‌‬ ‫دوارۆژی گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی که‌رکوک‬ ‫بۆ ناو هه‌رێمی کوردستان هه‌بێ؟!»‬ ‫به‌رێ بۆ شوێنێکی نادیار‪ ،‬دووه‌م رۆژ‬ ‫ته‌رمه‌کانیان به‌فڕێدراوی له‌ شۆسته‌ی‬ ‫شه‌قامێکدا بدۆزرێته‌وه‌‪ ،‬کێ ده‌توانی‬ ‫به‌ رۆژ کاتژمێر چواری دوای نیوه‌ڕۆ‬ ‫بچێته‌ ناو شه‌قامی پزیشکه‌کان‪ ،‬له‌پێش‬ ‫چاوی هاواڵتی به‌جل و به‌رگی سه‌ربازی‬ ‫دک��ت��ۆر بڕفێنێت‪ ،‬ئ �ه‌گ �ه‌ر ئ �ه‌و که‌سه‌‬ ‫ئۆتۆمبێل و ده‌مانچه‌ و چه‌کی مۆله‌ت‬ ‫پ��ێ��دراوی نه‌بێت‪ ،‬ئ �ه‌و تۆمه‌ته‌ هه‌موو‬ ‫ئ��اڕاس��ت�ه‌ی ئاسایش ده‌کرێ‪،‬پێویسته‌‬ ‫بڕواننه‌ شه‌قامی عه‌ره‌بی و تورکمانی‬ ‫ته‌نها شه‌قامی ک��وردی رازی نه‌که‌ن‪،‬‬ ‫باپه‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی تر باشتر‬ ‫ب��ک�ه‌ن‪ ،‬ت��ا بتوانین ئێمه‌ ق�ه‌ن��اع�ه‌ت به‌‬ ‫هاواڵتی عه‌ره‌بی بێنین‌و بڵێین که‌ بزانن‬ ‫ئه‌وان له‌ حکومه‌تی ناوه‌ند چی سودێک‬ ‫ده‌ب��ی��ن��ن‪ ،‬ئ�ه‌گ�ه‌رح��ک��وم�ه‌ت��ی ه �ه‌رێ��م به‌‬ ‫ته‌ندروست هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات‪.‬‬ ‫چ�ه‌ت��ر‪ :‬باشترین پ���رۆژه‌ی چ��اره‌س �ه‌ری‬ ‫چییه‌؟‬ ‫ـ ئیستا دیالۆگی تایبه‌تی له‌ نێوان کورد‬ ‫و تورکمان هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌م پرۆژه‌یه‌ خزمه‌تی‬ ‫شاره‌که‌ ناکات‪ ،‬ئه‌و پرۆژه‌یه‌ دژایه‌تی‬

‫عه‌ره‌ب زیاد ده‌کات که‌ ده‌بینێ فه‌رامۆش‬ ‫ک���راون‪ ،‬پ���رۆژه‌ی ئێمه‌ ب��ۆ که‌رکوک‬ ‫ئیداره‌یه‌کی المه‌رکه‌زییه‌‪ ،‬ده‌سه‌اڵتێکی‬ ‫ف���راوان له‌ ئیداره‌یه‌کی هاوبه‌شدا‪ ،‬که‌‬ ‫ئه‌مه‌ پێشتر واژۆی له‌سه‌ر ک��راوه‌ به‌‬ ‫ره‌زامه‌ندی هه‌موو لیسته‌کان به‌لیستی‬ ‫برایه‌تیشه‌وه‌‪ ،‬ل �ه‌و رێ��ک�ه‌وت��ن�ه‌دا هاتووه‌‬ ‫نابێت هیچ دام و ده‌زگایه‌کی نافه‌رمی‬ ‫ل���ه‌ ک���ه‌رک���وک ب���وون���ی ه �ه‌ب��ێ��ت‪ ،‬ئ �ه‌و‬ ‫واژۆ کردنه‌ به‌ سه‌رپه‌رشتی سه‌فاره‌تی‬ ‫ئه‌مریکی له‌ که‌رکوک به‌رێوه‌چوو‪.‬‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬ب��ۆ گ��ۆڕان��ک��اری��ی�ه‌ک��ان��ی ئ�ه‌م‬ ‫دوای��ی �ه‌ی پارێزگار و نێو ئه‌نجومه‌نی‬ ‫که‌رکوک راتان چییه‌؟‬ ‫ـ ئه‌و گۆڕانکارییه‌ به‌ئیراده‌ی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫پ��ارێ��زگ��ای ک �ه‌رک��وک ن �ه‌ب��وو‪ ،‬ل�ه‌ ژێر‬ ‫فشاری سیاسی و رێکه‌وتنی ده‌ره‌ک��ی‬ ‫ب��وو‪ ،‬ئه‌نجومه‌نی پارێزگا رۆڵ��ی ته‌نها‬ ‫ب �ه‌رزک��ردن �ه‌وه‌ی ده‌س��ت��ی ه �ه‌ب��وو‪ ،‬رازی��ن‬ ‫ی��ا رازی ن��ی��ن‪ ،‬ئ�ه‌م�ه‌ ده‌م��ان��ب��ات �ه‌وه‌ بۆ‬ ‫سه‌رده‌می حکومه‌تی (ن��وری سه‌عید)‬ ‫کاتێک (محه‌مه‌د عرێبی) که‌ ئه‌ندامی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی نه‌واب بوو له‌و سه‌رده‌مه‌‪ ،‬له‌‬

‫کاتی کۆبونه‌وه‌ خه‌و ده‌یبرده‌وه‌‪ ،‬کاتێک‬ ‫به‌ئاگا ده‌هات ده‌یانگوت ده‌ست به‌رز بکه‌‬ ‫و ئه‌ویش ئاگای له‌ هیچ نه‌بوو‪ ،‬ئێستاش‬ ‫ده‌یانه‌وێت ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا‬ ‫واب��ێ��ت‪ ،‬ت��ا ئێستا ک��ه‌س رای ئێمه‌ی‬ ‫وه‌رنه‌گرتووه‌‪ ،‬چۆن پارێزگار و سه‌رۆکی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی پێشوو ل �ه‌ پۆسته‌کانیان‬ ‫وازی��ان��ه��ێ��ن��ا‪ ،‬ل��ێ��ره‌ هێزێک ه�ه‌ی�ه‌ ده‌ڵ��ێ‬ ‫وازب��ێ��ن��ه‌ ب���ۆ ک�ه‌س��ێ��ک��ی��ت��ر ب��اش��وێ��ن��ت‬ ‫پڕکاته‌وه‌‪ ،‬وه‌ک شێوازی راده‌رب��ڕی��ن و‬ ‫ئازادی به‌هیچ که‌س نه‌وتراوه‌‪ ،‬یه‌کێک‬ ‫خۆی بۆ ئه‌و پۆسته‌ ده‌ست نیشان بکات‪،‬‬ ‫ئیتفاقی سیاسی نێوان لیستی تورکمانی‬ ‫و لیستی برایه‌تی کوردستانی بوو‪ ،‬تا‬ ‫راده‌یه‌ک رێکه‌وتنێکی هه‌رێم و تورکیا‬ ‫ل�ه‌و ب��واره‌ هه‌بوو‪ ،‬که‌ (حه‌سه‌ن ت��ۆران)‬ ‫ببێ به‌ سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن بێ زانیاری‬ ‫ئه‌ندامانی نێو ئه‌نجومه‌نی پارێزگای‬ ‫که‌رکوک‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی سنوری ئیداری‬ ‫ک �ه‌رک��وک پ���رۆژه‌ک���ه‌ی م��ام جه‌اللی‬ ‫سه‌رکۆمار چۆن ده‌بینن؟‬ ‫ـ دیاری کردنی سنوری ئیداری ئه‌مه‌‬

‫له‌ به‌ندێکی م��اده‌ی (‪)140‬دا هاتووه‌‪،‬‬ ‫ئ �ه‌گ �ه‌ر ل��ه‌و روان��گ �ه‌ی �ه‌وه‌ س�ه‌ی��ر بکرێ‬ ‫ده‌ب��ێ ب��ڕوان��ی��ن ه�ه‌م��وو ئ �ه‌و ب��ڕی��اران�ه‌ی‬ ‫پێشوو ده‌بێ هه‌ڵبوه‌شێنرێنه‌وه‌‪ ،‬کاتێک‬ ‫تکریت و دهۆک کرا به‌ پارێزگا‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫ده��ۆک بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ موسڵ‪ ،‬پێشتر‬ ‫شارۆچکه‌یه‌کی ئه‌و پارێزگایه‌ بوو‪ ،‬یا‬ ‫تکریت بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ به‌غدا کاتێک‬ ‫شارۆچکه‌ بوو‪ ،‬که‌ربه‌ال بۆ به‌غدا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫بڕیارانه‌ له‌ ده‌وڵ��ه‌ت ده‌رچ���وو‪ ،‬کاتێک‬ ‫س��ن��وری ش��ارۆچ��ک �ه‌ک �ه‌ گ����ه‌وره‌ ب��ووه‌‬ ‫پێویستی به‌ به‌پارێزگا بوونی ده‌ک��رد‪،‬‬ ‫ک�ه‌رک��وک ئێستا رێ��ژه‌ی دانیشتوانی‬ ‫ملیۆنێک و (‪ )600‬ه�ه‌زار که‌سه‌‪ ،‬به‌‬ ‫بڕوای من دروستکردنی پارێزگای نوێ‬ ‫باشتره‌ له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و شارۆچکانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ یاسایه‌ ل�ه‌ ه �ه‌ر س��ێ ده‌س�ه‌اڵت��ی‬ ‫سه‌رۆکایه‌تی ده‌بینرێ ‌و هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ته‌وافوقی سیاسی ‌و نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌‬ ‫یه‌کگرتوه‌کان ه��ات سه‌رپه‌رشتی ئه‌و‬ ‫ک��اره‌ی ک��رد‪ ،‬ئه‌مه‌ به‌ ئاسانی ناکرێ‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ی ب���ه‌ ت��ه‌واف��وق��ات��ی سیاسی‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪.‬‬

‫کوردستانی‬

‫ــــــى له‌ تورکیا و مه‌ترسییه‌کانى له‌سه‌ر کورد‬

‫ـــــــــبه‌ر پێشێلکاییه‌کانى تورکیا له‌سه‌ر کورد په‌یوه‌ندى به‌و قه‌ڵغانه‌وه‌ هه‌یه»‬ ‫قوڵتر کرده‌وه‌ و هه‌وڵه‌کانیشى بێ ئه‌نجام‬ ‫ب���وون و برینه‌کانى بێسارێژ م��ان�ه‌وه‌‪.‬‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کانى ئێران و تورکیا له‌ ئاستى‬ ‫ه��اوپ�ه‌ی��م��ان��ى ه�ه‌رێ��م��ى دژه‌ک�����ورددا له‌م‬ ‫قۆناغه‌ى ئێستادا تێکشکاوه‌‪.‬‬ ‫چاودێره‌ سیاسیه‌که‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌روو‪:‬‬ ‫تورکیایه‌ک که‌ دووه‌مین هێزى ناتۆیه‌‪،‬‬ ‫ل���ه‌و م��ام��ه‌اڵن��ه‌دا ه �ه‌م��وو ه��ێ��زى خ��ۆى‬ ‫ب�ه‌ک��اردێ��ن��ێ و هێرشى س�ه‌ره‌ک��ی��ش له‌و‬ ‫گۆڕانکاریه‌دا له‌ئاستى ناوخۆدا له‌سه‌ر‬ ‫ک���ورد دروس���ت ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ب��ێ ده‌نگى‬ ‫واڵت��ان��ى رۆژئ���اواش له‌سه‌ر ئ �ه‌و هه‌موو‬ ‫هێرشه‌ى تورکیا ده‌یکاته‌ سه‌ر کورد به‌و‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌وه‌ په‌یوه‌سته‌‪.‬‬ ‫نه‌جیبه‌ى قه‌ره‌داغى‪ ،‬درێ��ژه‌ى پێداو وتى‪:‬‬ ‫ئ �ه‌م قۆناخه‌ ب��ۆ ک��ورد گرنگ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ک���ه‌ ‌خ���ۆى ئ���ام���اده‌ب���ک���ات و‪ ،‬ک�ه‌ڵ��ک‬ ‫ل �ه‌و ناکۆکیه‌ ‌ق��وڵ�ه‌ى ن��ێ��وان ئ �ه‌و کۆنه‌‬ ‫هاوپه‌یمانیه‌ ‌ناوچه‌ییه‌ وه‌رگرێت‪ ،‬هه‌رچى‬ ‫زووه‌ یه‌کڕیزى خۆى رێک بخات و ئاگاى‬ ‫له‌ چاره‌سه‌رى پرسه‌که‌ى خۆیه‌وه‌ بێت‪.‬‬ ‫له‌ دواهه‌مین لێدوانیشیدا باراک حسێن‬ ‫ئۆباما‪ ،‬سه‌رۆکى ئه‌مریکا رایگه‌یاند‪،‬‬ ‫پێویسته‌ ده‌وڵه‌تى ئیسرائیل له‌ ناوچه‌که‌دا‬ ‫بپارێزرێت له‌ هه‌ر مه‌ترسییه‌ک‪.‬‬ ‫فه‌رید ئ�ه‌س�ه‌س�ه‌رد‪ ،‬به‌رپرسی سه‌نته‌رى‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ی ستراتیژی کوردستان‪ ،‬پێوایه‌‬ ‫که‌ دانانى قه‌لغانى موشه‌کى له‌ تورکیا‬ ‫«قه‌لغانێکی به‌رگریه‌» قه‌لغانێک نیه‌‬ ‫بۆهێرشکردن‪ ،‬له‌چوارچێوه‌ی په‌یمانی‬ ‫ناتۆدا دان��راوه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ک دان��راوه‌ که‌‬ ‫رێگربێت ل �ه‌و م��وش�ه‌ک��ان�ه‌ی که‌به‌سه‌ر‬ ‫تورکیاوه‌ رایگرتووه‌ بۆ ئه‌وروپا و وتى‪:‬‬

‫له‌هه‌ندێک شوێن ئه‌مریکیه‌کان ترسی‬ ‫ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ له‌هه‌ندێک واڵت موشه‌کی‬ ‫بۆبهاوێت و لێیبدرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌شده‌کات که‌ ئه‌م‬ ‫قه‌لغانه‌‪ ،‬قه‌لغانی تورکیا نیه‌ قه‌لغانێکه‌‬ ‫پ�ه‌ی��م��ان��ی ن��ات��ۆ س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی ده‌ک���ات‪،‬‬ ‫رای��گ �ه‌ی��ان��د‪ :‬ت��ورک��ی��ا ئ �ه‌گ �ه‌ر هێرشی‬ ‫بکرێته‌سه‌ر یاخود موشه‌ک له‌ئێرانه‌وه‌‬ ‫ب���ه‌ره‌و رویبێت ئینجا ده‌ت��وان��ێ��ت س��ودی‬ ‫لێوه‌ربگرێت‪ ،‬له‌خۆیه‌وه‌ ناتوانێت به‌کاری‬ ‫بێنێت‪ ،‬تورکیا خۆیشی ناتوانێت به‌کاری‬ ‫بێنێت دژی پێشمه‌رگه‌ ل �ه‌ن��او خاکی‬ ‫واڵت���ه‌ک���ه‌ی‪ ،‬م��ه‌گ��ه‌ر ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی‬ ‫ستراتیژی ناتۆدابێت‪.‬‬ ‫ن��ات��ۆ‪ ،‬ل�ه‌ چاوپێکه‌وتنه‌کانیدا له‌گه‌ڵ‬ ‫ت��ورک��ی��ا ب���ه‌و واڵت�����ه‌ی راگ��ه‌ی��ان��دن��ووه‌‬ ‫ل�ه‌ن��او ئ �ه‌و سیستمه‌دا ئ�ه‌گ�ه‌ر که‌شتیه‌‬ ‫جه‌نگیه‌کان هه‌ر کات مه‌ترسیه‌ک بۆ‬ ‫سه‌ر واڵتانی ئه‌ندام له‌ په‌یمانی ناتۆدا‬ ‫ساز بکه‌ن‪ ،‬ده‌توانێت موشه‌ک ئاراسته‌ی‬ ‫ئه‌و که‌شتیانه‌ بکات و مه‌ترسیه‌کانیان‬ ‫بێ کاریگه‌ر بکات‪.‬‬ ‫م���وراد ق���ه‌ره‌ی�ڵ�ان‪ ،‬س �ه‌رۆک��ى کۆنسه‌ى‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى کۆما چڤاکێن کوردستان‬ ‫(‪ )KCK‬له‌ دیدارێکى (‪)13‬ى ئه‌یلوولى‬ ‫(‪ )2011‬له‌گه‌ڵ ئاژانسى (‪)FIRAT‬‬ ‫رایگه‌یاندوه‌‪ :‬له‌ کاتێکدا هه‌موو تیر و‬ ‫نیگاکان له‌سه‌ر ئێرانن‪ ،‬ئه‌وان نایانه‌وێت‬ ‫له‌گه‌ڵ ئ�ه‌و واڵت���ه‌دا بکه‌ونه‌ ش���ه‌ڕه‌وه‌ و‬ ‫له‌ ده‌ستێوه‌ره‌ردانى ئه‌مه‌ریکا له‌ واڵتانى‬ ‫رۆژهه‌التى ناوه‌ڕاستدا نۆره‌ هاتۆته‌ سه‌ر‬ ‫ئ��ێ��ران و وت��ى‪ :‬ب�ه‌ به‌جێکردنى قه‌لغانى‬ ‫دژه‌ م��وش �ه‌ک��ى ل �ه‌ ت��ورک��ی��ا ب��ۆ ک��ارى‬

‫‪ n‬ناتۆ رۆڵى سه‌ره‌کى به‌ تورکیا‬ ‫خێر نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو ه�ه‌ن��گ��اوى سه‌ره‌تایه‌‬ ‫بۆ ئاماده‌کارى هێرش ل�ه‌دژى ئێران‪ .‬له‌‬ ‫کاتێکدا که‌ پیالنگێریه‌ک له‌ سه‌ر ئێران‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئێمه‌ نامانه‌وێت ببینه‌ الیه‌نێکى ئه‌و‬ ‫پیالنگێڕیه‌‪.‬‬ ‫ه���ه‌روه‌ه���ا س����ه‌اڵح س�����االر‪ ،‬چ���اودێ���ری‬ ‫سیاسی‪ ،‬هێما بۆ ئه‌وه‌ده‌کات له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫تورکیاو ئێران دوو واڵتی زلهێزن له‌وانه‌یه‌‬ ‫«به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان زیانی هه‌بێت بۆ‬ ‫ک��ورد»‪ ،‬وتیشى‪ :‬ئه‌گه‌ر کورد بتوانێت‬ ‫رێ��ک�ه‌وت��ن��ن��ام�ه‌ی هه‌بێت چاودێرێکی‬ ‫هه‌بێت پارێزگاری لێبکات‪ ،‬ئێستا بۆ‬

‫داو ‌ه تا ده‌ستێوه‌ردان له‌ رۆژهه‌اڵتى ناوین بکات‬ ‫نمونه‌ کورد هاوپه‌یمانی ئه‌مریکاو واڵتانى یه‌کالیی ک�ه‌ره‌وه‌ له‌ الی تورکیا ده‌بێت‬ ‫زلهێزی هه‌بێت ئه‌گه‌ر ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ بۆ ئه‌وه‌ی هێزی سه‌ربازی کام یه‌ک له‌‬ ‫هه‌بێت و هه‌ر قسه‌نه‌بێت ئه‌وه‌ له‌و حاڵه‌ته‌دا واڵتانی ئه‌ندامی ناتۆ و به‌ چ رێژه‌یه‌ک‬ ‫له‌و شوێنه‌ بمێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫کورد زه‌ره‌رناکات‪.‬‬ ‫ئ �ه‌و چ��اودێ��ره‌‪ ،‬پێشیوایه‌ ئه‌وقه‌ڵغانه‌ی سه‌رجه‌م ئه‌و زانیاریانه‌ی که‌ ئه‌و راداره‌‬ ‫دان��راوه‌ زۆر زیانی بۆکورد نیه‌‪ ،‬چونکه‌ ک��ۆی��ده‌ک��ات �ه‌وه‌ ت��ورک��ی��ای ل��ێ ئ��اگ��ادار‬ ‫تورکیا خۆیشی ئه‌وه‌ی راگه‌یاندووه‌ که‌ ده‌کرێته‌وه‌ و ئه‌و زانیاریانه‌ بدرێنه‌ هه‌ر‬ ‫واڵتێکی دیکه‌ش تورکیای لێ ئاگادار‬ ‫بۆچی ئه‌و قه‌لغانه‌مان داناوه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی په‌یمانی نێوان ناتۆ و تورکیا ئه‌و ده‌کرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫شوێنه‌ی که‌ راداره‌ک���ه‌ی لێ دان���دراوه‌‪ ،‬حسێن ئیبراهیمی‪ ،‬به‌رپرسی کۆمسیۆنی‬ ‫هێزی س�ه‌رب��ازی تورکیاش ل�ه‌و شوێنه‌ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫جێگیر بکرێن‪ .‬له‌ داهاتووشدا بڕیاری پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ئ��ێ��ران رای��گ�ه‌ی��ان��د‪ :‬ئێمه‌ش‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪7‬‬

‫ل��ه‌ ب �ه‌رن��ام �ه‌م��ان��دا ه �ه‌ی �ه‌ ئ��ه‌گ��ه‌ر ه �ه‌ر‬ ‫هێرشێک له‌ الیه‌ن ئه‌و راداره‌وه‌ بکرێته‌‬ ‫سه‌رخاکه‌که‌مان ئێمه‌ش وه‌اڵمی بده‌ینه‌وه‌‬ ‫و ئه‌و سیستمه‌ راداریه‌ بێکاریگه‌ر بکه‌ین‪.‬‬ ‫وتیشى‪ :‬ئێمه‌ بڕوامان نه‌ده‌کرد که‌ تورکیا‬ ‫مل بۆ ئه‌و داواکاریه‌ی ناتۆ بدات‪.‬‬ ‫له‌ چاوپێکه‌وتنی نێوان حه‌سه‌ن روحانی‪،‬‬ ‫راوێ���ژک���اری راب����ه‌ری ئ��ای��ن��ی ئ��ێ��ران و‬ ‫باڵوێزی تورکیا الیه‌نی ئێرانی نیگه‌رانی‬ ‫خ��ۆی س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌ دان��ان��ی سیستمی‬ ‫ق �ه‌ڵ��غ��ان��ی م��وش �ه‌ک��ی ل���ه‌ ن���او خ��اک��ی‬ ‫ت��ورک��ی��ا گ �ه‌ی��ان��دوه‌ت �ه‌ الی �ه‌ن��ی ت��ورک��ى‪.‬‬ ‫ئومێد یارم‪ ،‬باڵوێزی تورکیا له‌ ئێران به‌‬ ‫روحانی راگه‌یاندوه‌ راسته‌ ئه‌و سیستمه‌‬ ‫ل�ه‌ خاکی ت��ورک��ی��ادا دام����ه‌زراوه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنه‌که‌ی له‌ الیه‌ن تورکیاوه‌ ده‌بێت‬ ‫و تورکیاش له‌ کاتی رێکه‌وتن له‌ گه‌ڵ‬ ‫ناتۆ پێی راگ �ه‌ی��ان��دوون ک�ه‌ نابێت ئه‌و‬ ‫سیستمه‌ له‌ دژی دراوسێکانی تورکیا‬ ‫به‌کاربێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬حسێن کۆچه‌ر‪ ،‬به‌رپرسى راگه‌یاندنى‬ ‫پارتى یه‌کێتى دیموکراتى (‪ )PYD‬له‌‬ ‫هه‌رێمى کوردستان‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ده‌کات‬ ‫که‌ تورکیا ده‌یه‌وێت به‌ دانانى قه‌ڵغانى‬ ‫موشه‌کى ل�ه‌ هه‌رێمه‌که‌دا رۆڵ��ى خۆى‬ ‫به‌هێزبکات و له‌مه‌شدا ئێران نیگه‌رانه‌‬ ‫ل�ه‌ دان��ان��ى قه‌ڵغانى موشه‌کى به‌مه‌ش‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌کانیان ئاڵۆز ده‌بێت‪ .‬کوردیش‬ ‫ده‌توانێـت سود له‌م ناکۆکیانه‌ی ئێران و‬ ‫تورکیا وه‌ربگرێت‪.‬‬

‫ــــــه‌هه‌ڵ ‌ه بردووه‌‪ ،‬راستی کورد و (‪ )PKK‬پیشانی گه‌لی تورک ناده‌ن»‬ ‫و لێپێچینه‌وه‌م ل �ه‌گ �ه‌ڵ ده‌ک����را‪ ،‬سێ‬ ‫مانگ و نیو له‌ زیندانی سه‌ربازیدا‬ ‫ب����ووم‪ ،‬ئ �ه‌ش��ک �ه‌ن��ج �ه‌درام ب�ه‌خ��ی��ان�ه‌ت��ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ ،‬به‌هۆی لێدان تا ئێستا ئازاری‬ ‫سنگ و په‌راسووم به‌رده‌وامه‌‪ ،‬به‌ڵگه‌یان‬ ‫ده‌ست نه‌که‌وت ناچاربوون ئازادم بکه‌ن‪،‬‬ ‫نه‌یانتوانی به‌ڵگه‌شم ل�ه‌س�ه‌ر دروس��ت‬ ‫بکه‌ن‪.‬‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬چ��ۆن ل �ه‌ نێو س��وپ��ای ت��ورک‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتت له‌گه‌ڵ ده‌کرا؟‬ ‫ــ پێش ئ��ازاد کردنم ره‌وان �ه‌ی شوێنی‬ ‫پێشووی سه‌ربازی ک��رام‪ ،‬فه‌رمانده‌ی‬ ‫لیوا زۆر سوکایه‌تی پێده‌کردم به‌منی‬ ‫وت چ���ۆن ده‌ب����ێ ت���ۆی ق��ه‌ره‌ده‌ن��ی��زی‬ ‫(به‌حری ره‌ش) بیت‪ ،‬تۆچۆن مرۆڤێکی‬ ‫چۆن به‌م شێوه‌ییه‌ ده‌دوێیت‪ ،‬له‌وه‌اڵمدا وتم‬ ‫له‌ کاتی دیلیدا چیم بینی و روویداو‌ه‬ ‫ئ �ه‌وه‌ت��ان ب��ۆ ب��اس ده‌ک����ه‌م‪ ،‬م��ن کاتێ‬

‫به‌برینداری که‌وتم ‌ه ده‌ست گه‌ریالکان‬ ‫ئێو‌ه ل ‌ه منتان نه‌پرسی‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش‬ ‫به‌رامبه‌رم کۆمه‌ڵێک بوختان و درۆ‬ ‫باڵوکرایه‌وه‌‪ ،‬زانیاری ناڕاست و دروست‬ ‫راده‌س��ت��ی بنامه‌ڵه‌که‌م ک��راب��وو‪ ،‬وات��ان‬ ‫ل ‌ه بنامه‌ڵه‌که‌م گه‌یاندبوو گوای ‌ه من‬ ‫شه‌ش مانگه‌ له‌ سوپا نه‌ماوم‪ ،‬کاتێک‬ ‫خ��ێ��زان�ه‌ک�ه‌م ل �ه‌ س �ه‌رب��ازگ �ه‌ پرسیاری‬ ‫منیان کردبوو وتووبوویان المان نیی ‌ه‬ ‫‌و نایناسین نه‌هاتووته‌ المان‪ .‬دواتر ل ‌ه‬ ‫رۆژنامه‌کان ن��اوم ده‌رک���ه‌وت‪ ،‬به‌هۆی‬ ‫فشاری زیادی خێزانه‌که‌م له‌ سه‌ربازگ ‌ه‬ ‫بوونم بۆ بنه‌ماڵه‌که‌م ئاشکراکرا‪.‬‬ ‫چه‌تر‪:‬پێش ده‌ستگیرکردنت زانیاریت‬ ‫له‌سه‌ر(‪ )PKK‬هه‌بوو؟‬ ‫ـ��ـ س �ه‌ی��ر‌ه ده‌وڵ�����ه‌ت وه‌ک ئ�ه‌ن��دام��ی‬ ‫حزبێکی نایاسایی‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی کاری‬ ‫هه‌واڵگریم کردبێت‪ ،‬لێکۆلێنه‌وه‌م له‌گه‌ڵ‬

‫ده‌ک����را‪ ،‬م��ن ه��ی��چ شتێکم ده‌رب����اره‌ی‬ ‫(‪ )PKK‬و خ �ه‌ب��ات و تێکۆشانی‬ ‫بزافی کوردی نه‌ده‌زانی‪ ،‬ده‌وڵه‌ت هه‌ر ل ‌ه‬ ‫مناڵییه‌و‌ه وایان ده‌گه‌یاند تا ئێستاشی‬ ‫له‌گه‌ڵدا بێ (‪ )PKK‬و گه‌لی کورد‬ ‫دوژمنی گه‌لی تورکن‪ ،‬ئه‌وان ده‌ستی‬ ‫ده‌ره‌کی و تیرۆرست و دوژمنن‪ ،‬شه‌ڕی‬ ‫ئه‌وان شه‌ڕی تیرۆرستی و مه‌ترسیداره‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌ ب�ه‌و ئه‌قڵیه‌ته‌ قێزه‌ون ‌ه گ��ۆش و‬ ‫ئاڕاسته‌ کرابووین‪ ،‬من هیچ شتێک‬ ‫ده‌رباره‌ی (‪ )PKK‬به‌باشی نه‌ده‌زانی‪،‬‬ ‫ده‌رب����اره‌ی ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی رزگ��اری��خ��وازی‬ ‫کورد شتێک ب ‌ه ئه‌رێنی بێت‪ ،‬که‌من‬ ‫چووم بۆ سه‌ربازی به‌خراپی و به‌نیازی‬ ‫چ�ه‌واش�ه‌ی��ی ل�ه‌ ک��ورد گه‌یشتبووم ب ‌ه‬ ‫ت��ۆم�ه‌ت��ی ناشیرین پێناسه‌ ک��راب��وون‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوای گه‌یه‌شتنم به‌ راستییه‌کان‪،‬‬ ‫زان���ی���م ئ�����ه‌وه‌ی گ��وێ��ب��ی��س��ت��ی ب��ووم � ‌ه‬

‫هـــه‌واڵــی کوردستانی‬ ‫ئێرانى سێدار‌ه و زیندان‬

‫ئه‌وروپا؛ (‪ )18‬رۆژ رێپێوان‬

‫هه‌ڵبه‌ستراون وانین‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫وتنی راستیه‌کان زۆر ئه‌شکه‌نجه‌درام‬ ‫و سوکایه‌تی ب�ه‌رده‌وام��م له‌گه‌ڵده‌کرا‪.‬‬ ‫ب�ه‌ه��ۆی وتنی راستیه‌کان دادگ��ای��ی‬ ‫سه‌ربازییم له‌سه‌ر ت��ۆم��ارک��را‪ ،‬له‌وێش‬ ‫دووب����ار‌ه هیچیان ده‌س���ت ن �ه‌ک �ه‌وت له‌‬ ‫ئه‌نجاما گه‌یشتنه‌ ب��ڕوای �ه‌ک وازم‬ ‫لێبێنن‪ ،‬دوای ت�ه‌واو کردنی سه‌ربازی‬ ‫گ �ه‌ڕام �ه‌وه‌ سامسۆن‪ ،‬له‌ویش له‌الیه‌ن‬ ‫ده‌زگای دژ‌ه تیرۆر چاودێری ده‌کرام‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫خه‌ڵکانی ده‌وروپشتیان وتبوو که‌که‌س‬ ‫تێکه‌اڵم نه‌بێت‪ ،‬به‌که‌سێکی خ��راپ‬ ‫منیان ناساندبوو‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ که‌چوومه‌و‌ه‬ ‫بنه‌ماڵه‌ و ماڵی خ��ۆم و که‌سوکارم‬ ‫له‌گه‌ڵمدا قسه‌ییان نه‌ده‌کرد‪ ،‬پرسیارم کرد‬ ‫هۆکاری ئه‌و قسه‌نه‌کردنه‌تان چییه‌؟‬ ‫هه‌موو شتێکی خراپیان ده‌رب��اره‌ی من‬ ‫پێ‌ راگه‌یاندبوون‪ ،‬وتم ئه‌وه‌ی گوێتان‬

‫که‌سایه‌تی هه‌فته‌‬

‫د‪.‬کامه‌ران مه‌نتک‪:‬‬

‫(‪ )AKP‬سیاسه‌تى عوسمانى نوێ ده‌کاته‌وه‌ و هه‌وڵده‌دات نه‌ته‌وه‌ى کورد بتوێنێته‌وه‌‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫باران ره‌خته‌‬

‫دوای��ی��ن زیندانى‪ ،‬شه‌ممه‌ له‌ زیندانى ئیالم له‌‬ ‫س��ێ��داره‌ درا‪ ،‬ه �ه‌ر دواى ئ �ه‌و رۆژه‌ش دوو که‌س‬ ‫به‌ ناوه‌کانى ک��ام�ه‌ران ع�ه‌ب��دواڵ ن �ه‌ژاد و به‌همه‌ن‬ ‫په‌یکال له‌ شارى شنۆ به‌ تۆمه‌تى هاوکارى له‌گه‌ڵ‬ ‫پارتییه‌کى ئۆپۆزسیۆن ده‌ستبه‌سه‌ر ک��ران‪ .‬رۆژى‬ ‫هه‌ینیش زیندانییه‌کى سیاسى ک��ورد له‌ زیندانى‬ ‫(گه‌وهه‌رده‌شت)ى که‌ره‌جه‌وه‌ بۆ زیندانى (ئێوین) له‌‬ ‫تاران گواسترایه‌وه‌ و رۆژى هه‌ینى به‌ نهێنى له‌سێداره‌‬ ‫درا‪ .‬هه‌ر رۆژى چوارشه‌ممه‌ش دوو مامۆستا به‌‬ ‫ناوه‌کانى رزگ��ار و م��وزه‌ف�ه‌ر شه‌ریفى مامۆستاى‬ ‫پیام نور و ئارام فه‌رجى خوێندکارى ئه‌م زانکۆیه‌‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ر ک��راون‪ .‬به‌ گوێرى ئاژانسى موکریان‬ ‫هیچ هه‌واڵێکیان نه‌زاندراوه‌‪ .‬ئێستاش ئه‌گه‌رى له‌‬ ‫سێداره‌دانى زانیار و لوقمان مورادى له‌ ئارا دایه‌ و‬ ‫بۆ ئه‌مه‌ش که‌مپینى به‌رگرى له‌ زیندانى سیاسى‬ ‫و مه‌ده‌نى داوایان له‌ تاڵه‌بانى و بارزانى کردووه‌ بۆ‬ ‫رزگارکردنى گیانى ئه‌م دوو زیندانه‌ هه‌وڵه‌کانیان‬ ‫بخه‌نه‌ گه‌ڕ‪.‬‬

‫ل �ه‌ کاتێکدا س��اڵ��ی��ادى پێالنگێڕى ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ى سه‌ر‬ ‫عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن و ده‌ستگیرکردنى له‌ (‪ )15‬شوباتى‬ ‫(‪ )1999‬نزیک ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ک��ورده‌ک��ان و چاالکوانان‬ ‫و زۆر که‌سایه‌تى له‌ نه‌ته‌وه‌ى جیاوازه‌کان به‌ شێوازى‬ ‫جیاجیا خاوه‌ندارى له‌ ئۆجه‌الن ده‌که‌ن‪ .‬رێپێوانه‌ (‪)18‬‬ ‫رۆژی �ه‌ک �ه‌ى ئ �ه‌وروپ��ا ل�ه‌ ژێ��ر دروش��م��ى»ب��ۆ ئ��ۆج�ه‌الن‬ ‫ئ����ازادى‪ ،‬پێگه‌ى سیاسى ب��ۆ ک��وردس��ت��ان» کاتژمێر‬ ‫(‪ )8‬سه‌رله‌به‌یانى (یه‌کشه‌ممه‌) له‌ ب��ه‌رده‌م باره‌گاى‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کان له‌ ژنێف‪ ،‬ده‌ستیپێکردووه‌‪ .‬ره‌مزى‬ ‫کارتاڵ سه‌رۆکى «کۆنگره‌ى گه‌ڵ» رایگه‌یاند‪ :‬ده‌بێ‬ ‫هه‌موو ک��ورد و رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى‬ ‫به‌ شێوه‌ى ه�ه‌ره‌ چ��االک به‌شدارى ئه‌م رێپێوانه‌ ببن‪.‬‬ ‫چاالکییه‌که‌ له‌ ستراسبۆڕگ له‌ رۆژى (‪ )18‬شوبات‬ ‫له‌به‌رده‌م دادگ��اى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا و کۆمیته‌ى‬ ‫به‌رگریکردن له‌ ئه‌شکه‌نجه‌ى کۆنسه‌ى ئ�ه‌وروپ��ا به‌‬ ‫خستنه‌ڕووى داواکارییه‌کان کۆتایى پێدێت‪ .‬له‌ رێپێوانه‌‬ ‫جه‌ماوه‌ریه‌که‌دا نووسه‌ران‪ ،‬په‌رله‌مانتاران‪ ،‬هونه‌رمه‌ندان‪،‬‬ ‫به‌رپرسان‪ ،‬سه‌رۆکى رێکخراوه‌کان و زۆر که‌سایه‌تى له‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ى جیاوازیش به‌شدارن‪.‬‬

‫لێبووه‌ هه‌مووی دوورن ل ‌ه راستی‬ ‫و ل��ێ��دوان��ی چ �ه‌واش �ه‌ک��اری��ن‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌ت ئێو‌ه وگه‌لی تورکیان‬ ‫به‌هه‌ڵه‌ بردووه‌‪ ،‬راستی کورد‬ ‫و (‪ )PKK‬پ��ی��ش��ان��ی‬ ‫گه‌لی ت��ورک ن���اده‌ن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫درۆ ش���اخ���داران���ه‌ س��ااڵن � ‌ه‬ ‫ب���ه‌رده‌وام���ی خ���ۆی ه�ه‌ی�ه‌‪،‬‬ ‫راس���ت���ی ک�����ورد و گ �ه‌ل��ی‬ ‫ت���ورک ده‌ش���ارن���ه‌وه‌‪ ،‬ئ �ه‌وان �ه‌ی‬ ‫منیان به‌ خراپ ده‌ناسی‬ ‫گ��ه‌ی��ه‌ش��ت��ن�� ‌ه ئ���ه‌و‬ ‫بڕوایه‌ى ئه‌وه‌ی‬ ‫گ��وێ��ب��ی��س��ت��ی‬ ‫ب��وون�� ‌ه دورن‬ ‫ل �ه‌ راس��ت��ی‪،‬‬ ‫ئ�������������ه‌وه‌ش‬ ‫ب�������ۆم�������ن‬

‫س���ه‌روه‌ری���ی���ه‌ک���ی زۆر‬ ‫گ������ه‌وره‌ی������ی������ ‌ه ک � ‌ه‬ ‫به‌ده‌ستم هێنا‪.‬‬

‫د‪ .‬ک���ام���ه‌ران م�ه‌ن��ت��ک‪ ،‬م��ام��ۆس��ت��اى زانست ‌ه‬ ‫سیاسییه‌کان له‌ زانکۆى سه‌اڵحه‌دین‪ ،‬ئاماژه‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ ده‌کات‪ ،‬که‌ به‌ گۆشه‌گیرکردن له‌سه‌ر‬ ‫ع �ه‌ب��دواڵ ئ���ۆج���ه‌الن‪ ،‬رێ��ب �ه‌رى ک��ۆم��ا جڤاکێن‬ ‫ک��وردس��ت��ان ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ئ��ۆج �ه‌الن ل �ه‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫س��ی��اس�ه‌ت ب��ه��ێ��ڵ��ن�ه‌وه‌‪ ،‬وت��ی��ش��ى‪ :‬پ��ێ��م��وای�ه‌ ئیدى‬ ‫گۆشه‌گیرى تێکچوه‌‪ .‬سیاسه‌تى ده‌وڵه‌تى تورکیا‬ ‫وه‌ک سیاسه‌تى عوسمانى نوێیه‌ و ده‌ی�ه‌وێ��ت‬ ‫نه‌ته‌وه‌ى کورد بتوێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌نتک‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات‪ ،‬که‌ خه‌باتى‬ ‫ته‌ڤگه‌رى ئ��ازادى ک��ورد له‌ باکورى کورستان‬ ‫گه‌یشتووه‌ته‌ ئاستێکى هه‌ره‌ پێشکه‌وتو‪ ،‬ئه‌و وتى‪:‬‬ ‫ن �ه‌ک ته‌نیا له‌ الیه‌نى چ �ه‌ک��دارى‪ ،‬له‌ الیه‌نى‬ ‫سیاسى‪ ،‬به‌ڵکو له‌ گشت ئاستێکدا پێشکه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌نى دیپلۆماسى کورد رۆڵى خۆى ده‌گێڕێت‪.‬‬ ‫ئ�ه‌م پێشکه‌وتنه‌ى ک��ورد له‌ تورکیا سیاسه‌تى‬ ‫تورکى دژى گه‌لى کورد پوچه‌ڵ کرده‌وه‌‪ .‬ده‌وڵه‌تى‬ ‫تورکیا هه‌موو رێگه‌یه‌ک به‌کاردێنێت که‌ رێگه‌‬ ‫له‌ پێشکه‌وتنى کوردان بگرێت‪ .‬ئه‌م رێگرتنه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وان هه‌ره‌ گرنگه‌ و ده‌یانه‌وێت پێش له‌ ئۆجه‌الن‬ ‫ب��گ��رن‪ .‬ده‌وڵ �ه‌ت��ى ت��ورک ب�ه‌ ه�ه‌م��وو رێگاکان‬

‫ده‌ی�ه‌وێ��ت به‌ڕێز ع�ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج�ه‌الن له‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫سیاسه‌ت بهێڵێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم توکیا سه‌رناکه‌وێت‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى (‪ )PKK‬نه‌ک ته‌نها له‌ تورکیا‪،‬‬ ‫له‌ هه‌ر چوار چارچه‌ى کوردستان خاوه‌ن هێزێکى‬ ‫مه‌زنه‌‪ .‬کاریگه‌رى به‌ڕێز ئۆجه‌الن له‌سه‌ر‬ ‫کۆمه‌ڵگاى ک��ورد زۆر مه‌زنه‌ و له‌‬ ‫هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان کورد‬ ‫پشتگیرى ئۆجه‌الن ده‌که‌ن‪ ،‬بۆیه‌ به‌‬ ‫بۆچوونى من گۆشه‌گیرى له‌سه‌ر‬ ‫ئ���ۆج���ه‌الن ت��ێ��ک��چ��ووه‌ و ئه‌نجامى‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬کامه‌ران مه‌نتک‪ ،‬له‌باره‌ى‬ ‫سیاسه‌تى ئه‌مڕۆى تورکیاوه‌‬ ‫دوا و وت���ى‪)AKP(« :‬‬ ‫ل�ه‌ دژى ه �ه‌ر که‌سێکه‌‬ ‫ک�ه‌ له‌نێو خه‌باتدایه‌‪،‬‬ ‫س��ی��اس��ه‌ت��ى ئ��ه‌م��ڕۆ‬

‫نوێکردنه‌وه‌ى سیاسه‌تى عوسمانییه‌‪ ،‬سیاسه‌تى‬ ‫ئیتیحاد ته‌ره‌قییه‌‪ .‬ئه‌وان کۆمه‌ڵکوژى ئه‌رمه‌نیان‬ ‫کرد‪ ،‬له‌ شه‌ڕى یه‌که‌مى جیهانى کۆمه‌ڵکوژى‬ ‫ک��وردی��ان ک��رد و (‪ )700,000‬ه���ه‌زار ک��ورد‬ ‫کۆچبه‌ر ب��وون و ئێستاش جێگاى ئه‌وان‬ ‫ن���ازان���رێ���ت‪ .‬ح��ک��وم �ه‌ت��ى (‪)AKP‬‬ ‫سیاسه‌تى عوسمانى نوێ ده‌کاته‌وه‌ و‬ ‫پێشى ده‌خات و هه‌وڵده‌دات نه‌ته‌وه‌ى‬ ‫کورد بتوێنێته‌وه‌‪.‬‬

‫کوردستانی‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪6‬‬

‫ئاماده‌کار‬ ‫هه‌رێم کاوانى‬

‫هه‌ڕه‌شه‌کانى سه‌ر هه‌رێمى‬ ‫کوردستان ده‌ست پێده‌که‌نه‌وه‌‬ ‫«ئ �ه‌م هه‌رێمه‌ کاتێک ده‌ت��وان��ێ��ت پێگه‌ى خ��ۆى به‌هێز بکات ک ‌ه‬ ‫سیاسه‌تێکى نیشتیمانیانه‌ى له‌گه‌ڵ به‌شه‌کانى ترى کوردستان هه‌بێت»‬

‫وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى تورکیا داوایکرد‬ ‫له‌ شه‌ڕى دژى گه‌ریالکانى (‪)PKK‬‬ ‫حکومه‌تى هه‌رێم هاوکاریى‬ ‫بکات‪ ،‬به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى (‪)KCK‬ش ئاماژه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ده‌کات ئه‌و لێدوانه‌ى ئه‌حمه‌د‬ ‫داود ئۆ‌وغڵۆ له‌ الى ئێمه‌ هیچ‬ ‫به‌هایه‌کى نیه‌‪ ،‬چاودێرێکى‬ ‫سیاسیش جه‌ختده‌کاته‌وه‌ با‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێمیش بڵێن وه‌ره‌‬ ‫ئێوه‌ى ده‌سه‌اڵتدارانى تورکیا مافى‬ ‫کوردان بده‌ن‪ ،‬نه‌ک شه‌ڕکردن‪.‬‬ ‫هه‌فته‌رى رابردوو ئه‌حمه‌د داود ئۆغڵو‪ ،‬وه‌زیرى‬ ‫ده‌روه‌ى تورکیا ئ �ه‌وه‌ى راگه‌یاند‪ :‬که‌ ئ�ه‌وان‬ ‫نوسراویانداوه‌ به‌ په‌رله‌مانى واڵته‌که‌یان که‌‬ ‫هێرش بکه‌نه‌ سه‌ر گه‌ریالکانى (‪ )PKK‬و‬ ‫له‌مه‌شدا هه‌رسێ‌ الیه‌نى تورکیا و عێراق و‬ ‫ئه‌مریکا رێکه‌وتوون و هه‌رێمى کورستانیش‬ ‫ب �ه‌ش��دار ده‌ب��ێ��ت و گ �ه‌ر ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان‬ ‫هه‌نگاوى ک��ردارى نه‌نێت ئ�ه‌وا تورکیا خۆى‬ ‫هه‌نگاو ده‌نێت‪.‬‬ ‫د‪.‬ی��اس��ی��ن س��ه‌رده‌ش��ت��ى‪ ،‬م��ام��ۆس��ت��اى زان��ک��ۆ‬ ‫و پسپۆڕ له‌ ب��وارى مێژودا‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌‬ ‫ده‌کات‪ ،‬ده‌وڵه‌تى تورکیا به‌رده‌وام کار بۆ پیالن‬ ‫گێڕى‪ ،‬به‌کارهێنانى رێگاى سه‌ربازى ده‌کات‬

‫داواکارییه‌ى تورکیا نه‌نێن‪ ،‬به‌ڵکو پێویسته‌ هه‌ر‬ ‫هاوکارییه‌کى ناڕاسته‌وخۆ بۆ دروستکردنى‬ ‫فشاری جوواڵنه‌وه‌ى به‌رگرى خوازانه‌ى باکورى‬ ‫کوردستان ده‌ینوێنێت‪ ،‬پێویسته‌ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫کار بکات بۆ به‌ هێزکردنى په‌یوه‌ندییه‌کانى‬ ‫خ��ۆى ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌و ج��وواڵن �ه‌وه‌ی �ه‌‪ .‬د‪.‬یاسین‪،‬‬ ‫جه‌خت ل�ه‌وه‌ش��ده‌ک��ات�ه‌وه‌‪ :‬ب��اش��ورى کوردستان‬ ‫کاتێک ده‌توانێت پێگه‌ى خۆى به‌هێز بکات‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ر فشاره‌کانى ده‌ره‌وه‌ که‌ بتوانێت‬ ‫سیاسه‌تێکى راس���ت و دروس���ت و ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ى‬ ‫و نیشتیمانیانه‌ى ل �ه‌گ �ه‌ڵ ب�ه‌ش�ه‌ک��ان��ى ترى‬ ‫کوردستاندا هه‌بێت‪ ،‬له‌ ب�ه‌رام��ب�ه‌ردا زه‌مینه‌‬ ‫خۆشکه‌ر بێت بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌و کێشه‌یه‌‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کى ئاشتى‪ .‬سیاسه‌تى تورکیا له‌مه‌ڕ‬ ‫له‌ باربردنى یان گورزوه‌شاندنى توندى خۆى‬ ‫له‌ رێبه‌رایه‌تى پارتى کرێکارانى کوردستان و‬ ‫زاڵبوون به‌سه‌ر ئه‌و کێشه‌یه‌دا به‌ شێوه‌یه‌کى‬ ‫سه‌ربازى پێویسته‌ فه‌شه‌لى پێبهێنرێت‪ ،‬چونکه‌‬ ‫ئ �ه‌و سیاسه‌ته‌ى تورکیا ب�ه‌ ب���ڕواى ئێمه‌ له‌‬ ‫ل��وت��ک �ه‌ى ه �ه‌ڵ��ک��ش��ان��دای �ه‌‪ ،‬ب��ۆ پ��ه‌الم��اردان��ى‬ ‫(‪ ،)BDP‬داخ��س��ت��ن��ى (‪،)ROJ TV‬‬ ‫سیاسه‌تى قڕکردنى کورد‪.‬‬ ‫ئه‌و مامۆستایه‌ى زانکۆ ئه‌وه‌شى وت‪ :‬تورکیا‬ ‫ده‌یه‌وێت به‌رپرسانى کورد له‌ باشورى کوردستان‬ ‫رازى بکات بۆ رێنیشاندانى سوپاى تورکیا‬

‫«پێویست ‌ه‬ ‫تورکیا له‌نێو‬ ‫واڵته‌که‌ى خۆیدا‬ ‫چارسه‌رێکى‬ ‫مرۆیى بۆ کێشه‌ى‬ ‫کورد بدۆزێته‌وه‌»‬

‫بۆ په‌الماردانى پارتى کرێکارانى کوردستان‪،‬‬ ‫رێ��گ��اى ب��ۆ خ���ۆش ده‌ک����ه‌ن ب��ۆ س�ه‌رک�ه‌وت��ن��ى‬ ‫هه‌ڵمه‌ته‌ سه‌ربازییه‌که‌‪.‬‬ ‫ئ�ه‌ح��م�ه‌د ده‌ن��ی��ز‪ ،‬ب �ه‌رپ��رس��ى په‌یوه‌ندییه‌کانى‬ ‫ک��ۆم��اچ��ڤ��اک��ێ��ن ک����وردس����ت����ان(‪ )KCK‬به‌‬ ‫(چه‌تر)ى راگه‌یاند‪ :‬له‌ ئێستا دا ئه‌و لێدوانه‌ى‬ ‫داود ئۆ‌وغڵو له‌ الى ئێمه‌ هیچ به‌هایه‌کى نیه‌‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌تى تورک له‌ ئێستا شه‌ڕێکى به‌رفراوانى‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ر میلله‌تى کورد راگه‌یاندووه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ش �ه‌ڕه‌ى که‌ ده‌وڵ�ه‌ت��ى تورکیا رایگه‌یاندووه‌‪،‬‬ ‫ده‌رئه‌نجامێکى باشى نابێت‪ ،‬چونکه‌ هیچ‬ ‫کێشه‌یه‌ک له‌ رێگاى هه‌ڕه‌شه‌ و به‌کارهێنانى‬ ‫چ�ه‌ک�ه‌وه‌ چ��اره‌س �ه‌ر نابێت‪ .‬ئه‌مه‌ ب��ۆ یه‌که‌م‬ ‫جار نییه‌ که‌ سه‌رکرده‌کانى تورکیا ئه‌م جۆره‌‬ ‫لێدوانانه‌ ده‌ده‌ن‪ ،‬داواى هاریکارى واڵتانى ده‌ره‌وه‌‬ ‫ده‌که‌ن بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ ناوخۆییه‌کانى‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫وتیشى‪ :‬حکومه‌تى هه‌رێمیش بۆ چه‌ندین جار‬ ‫ب��ی��روڕاى خ��ۆى خستۆته‌ڕوو ک�ه‌ چ��اره‌س �ه‌رى‬ ‫کێشه‌ى ک��ورد ب�ه‌ رێ��گ��اى س �ه‌رب��ازى نابێت‪،‬‬ ‫به‌ڵکو پێویستى به‌ دانووساندنێکى مرۆڤ‬ ‫دۆس��ت��ان �ه‌ی �ه‌‪ ،‬ئ��ێ��م�ه‌ش ه �ه‌م��ان ب��ی��روب��اوڕم��ان‬ ‫هه‌یه‌ ل �ه‌وه‌ى که‌ چ��اره‌س�ه‌رى ئه‌م کێشه‌یه‌ به‌‬ ‫به‌ستنى په‌یمانى نێونه‌ته‌وه‌یى ده‌ره‌وه‌ى سنور‬ ‫ناکرێت‪ ،‬به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى (‪)KCK‬‬

‫به‌دواوه‌ به‌رده‌وام ده‌سه‌اڵتدارانى تورکیا هه‌رێمى‬ ‫کوردستان ده‌خنه‌ ژێره‌ فشاره‌وه‌‪ ،‬داواى لێده‌که‌ن‬ ‫و هه‌ندێ جار تێکه‌ڵى شه‌ڕشیان کردووه‌ شه‌ڕى‬ ‫ک��ورد به‌ ک��وردی��ان پێ ک���ردووه‌‪ ،‬تورکیا له‌‬ ‫ناوچه‌که‌دا فشار له‌ سه‌رهه‌رێمى کوردستان‬ ‫دروست ده‌کات‪.‬‬ ‫له‌تیف فاتیح‪ ،‬هێما بۆ ئ��ه‌وه‌ش ده‌ک��ات که‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێمش جۆرێک له‌ ن�ه‌رم و‬ ‫نیانیان پێوه‌ دیاره‌ له‌به‌رانبه‌ر تورکیا و وتى‪:‬‬ ‫به‌ داخه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ى ده‌سه‌اڵتدارانى کوردستان‬ ‫ب�ه‌ دواى پ��اره‌وه‌ی��ه‌‪ ،‬ب���ه‌دواى ده‌س��ک�ه‌وت�ه‌وه‌ی�ه‌‪،‬‬ ‫به‌ دواى ئ�ه‌وه‌وه‌ی�ه‌ که‌ قازانج بکات‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ به‌دواى ئه‌وه‌وه‌ نییه‌ که‌ میلله‌ت پارێزى‬ ‫بکات‪ .‬ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ وتى‪ :‬داود‬ ‫ئۆغڵۆ که‌ ده‌ڵێت وه‌ره‌ شه‌ڕى پارتى کرێکارانى‬ ‫کوردستان بکه‌ن با ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێمش‬ ‫بڵێن وه‌ره‌ ئێوه‌ى ده‌سه‌اڵتدارانى تورکیا مافى‬ ‫کوردان بده‌ن‪ ،‬نه‌ک شه‌ڕکردن‪.‬‬ ‫پاش چه‌ندین جار رۆژنامه‌ى (چه‌تر) په‌یوه‌ندى‬ ‫ک���رد ب �ه‌ ج �ه‌ب��ار ی����اوه‌ر‪ ،‬وت �ه‌ب��ێ��ژى وه‌زاره‌ت����ى‬ ‫پێشمه‌رگه‌‪ ،‬ک��اوه‌ حسێن وته‌بێژى حکومه‌تى‬ ‫هه‌رێمى کوردستان‪ ،‬جه‌عفه‌ر ئیمینکى به‌رپرسى‬ ‫راگه‌یاندنى پارتى دیموکراتى کورستان‪ ،‬د‪.‬‬ ‫شاهۆ سه‌عید وته‌بێژى بزتنه‌وه‌ى گۆڕان‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌وڵه‌کان بێ‌ ئه‌نجام بوون‪.‬‬

‫ج��ه‌خ��ت��ده‌ک��ات��ه‌وه‌‪ :‬پ��ێ��وی��س��ت�ه‌ ت��ورک��ی��ا له‌نێو‬ ‫واڵت �ه‌ک �ه‌ى خ��ۆی��دا چارسه‌رێکى م��رۆی��ى بۆ‬ ‫ئه‌م کێشه‌یه‌ بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر هه‌وڵدانێک که‌‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ى سنور بکرێت هه‌وڵدانێکى به‌تاڵه‌‬ ‫ل �ه‌چ��اره‌س �ه‌ر‪ ،‬به‌ڵکو چ��اره‌س �ه‌ر ل �ه‌ ئ��ام �ه‌د و‬ ‫ئه‌نقه‌ره‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌تیف فاتیح ف���ه‌ره‌ج‪ ،‬چ��اودێ��رى سیاسى و‬ ‫نوسه‌رو رۆژنامه‌نووس‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ده‌کات‬ ‫که‌ ئه‌وه‌ یه‌که‌مجار نییه‌؛ له‌ ساڵى (‪)1992‬‬

‫قه‌ڵغانی موشه‌کـــ‬

‫«بێده‌نگى واڵتانى رۆژئاوا به‌رامـــــــــ‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫دانێر قه‌ره‌داغی‬

‫دواى ئه‌وه‌ى سیستمى رادارى‬ ‫موشه‌کى قه‌ڵغانى له‌ تورکیا دانرا‬ ‫و ئێران نیگه‌رانى خۆى ده‌ربڕى که‌‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و به‌کار ده‌هێنرێت‪،‬‬ ‫چاودێرێکى سیاسى ئاماژه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌کات که‌ کورد ده‌توانێت‬ ‫ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ بقۆزێته‌وه‌ سود له‌‬ ‫ناکۆکیه‌کانى نێوان ئه‌م دوو واڵته‌‬ ‫وه‌ربگرێت‪.‬‬ ‫به‌ بڕیاری ناتۆ و له‌ژێر چاودێری ئه‌و رێکخراوه‌دا‬ ‫له‌ نزیک مه‌التیای باکوری کوردستان سیستمی‬ ‫راداری موشه‌کی داندراوه‌‪ ،‬به‌ هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫که‌شتیانه‌ى به‌ رۆژهه‌اڵتى ده‌ریاى سپیدا تێده‌په‌ڕن‬ ‫و رۆژه �ه‌اڵت��ی تورکیا (ب��اک��وری کوردستان)‬ ‫ده‌خاته‌ به‌ر چاودێری خۆیه‌وه‌ داندراوه‌‪.‬‬ ‫نه‌جیبه‌ قه‌ره‌داغى‪ ،‬چاودێرى سیاسى ئاماژه‌ بۆ‬ ‫ئ �ه‌وه‌ده‌ک��ات ک�ه‌ له‌ س�ه‌ره‌ت��اى مانگى ئه‌یلولى‬ ‫(‪ )2011‬سیستمى قه‌ڵغانى موشه‌کى ماوه‌یه‌ک‬ ‫ب��وو ببوو به‌ جێى مشتومڕ‪ ،‬که‌ ئایا له‌ شارى‬ ‫مه‌التیاى باکورى کوردستان جێگیر بکرێت‪ .‬دواى‬ ‫س �ه‌ودا و مامه‌ڵه‌ى (تورکیا ـ ناتۆ) دواج��ار له‌‬ ‫الی �ه‌ن ئه‌نکه‌ره‌وه‌ ئ�ه‌م داخوازییه‌ (جێگیرکردنى‬ ‫قه‌ڵغانى موشه‌کى) په‌سه‌ند کرا‪ ،‬ئه‌وه‌شى وت‪ :‬ئه‌و‬ ‫سیستمه‌ ئه‌رکى سه‌ره‌کى پاراستنى (ئیسرائیل)‬ ‫ه‌ ل ‌ه هه‌ر هێرشێک که‌ بکرێته‌ سه‌ر ئیسرائیل‪،‬‬ ‫چونکه‌ ئیسرائیل ئه‌ندامێکى سه‌ره‌کى ناتۆیه‌ و‬ ‫ناتۆ ده‌یپارێزێت و ئه‌و سیستمه‌ش له‌ الیه‌ن ناتۆوه‌‬ ‫جێگیر کراوه‌‪.‬‬ ‫ج�ه‌خ��ت ل��ه‌وه‌ده‌ک��ات��ه‌وه‌‪ :‬ل�ه‌ روى جوگرافیشه‌وه‌‬ ‫جێگه‌ى م��ۆڵ��دان��ى سیستمى رادارى موشه‌کى‬

‫قه‌ڵغانى که‌ شارى مه‌التیاى باکورى کوردستان ‌ه‬ ‫جێى سه‌رنجه‌‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و سیستمه‌ راسته‌وخۆ بۆ‬ ‫به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى هه‌ر هێرشێکه‌ له‌ الیه‌ن ئێرانه‌وه‌‬ ‫که‌ بکرێته‌ س�ه‌ر ئیسرائیل ی��ان جێگه‌ و پێگه‌‬ ‫ستراتیژیه‌کانى ئه‌مه‌ریکا له‌ هه‌رێمه‌که‌دا‪.‬‬ ‫نه‌جیبه‌‪ ،‬له‌وه‌شده‌دوێت که‌‪ :‬ناتۆ رۆڵى سه‌ره‌کى‬ ‫به‌ تورکیا داوه‌ تا ده‌ستێوه‌ردان له‌ رۆژهه‌اڵتى‬ ‫ن��اوی��ن بکات و سیستمى ئیسالمى ن��ه‌رم پ�ه‌ره‌‬ ‫پێبدات‪ .‬نمونه‌ى ئه‌م ده‌ستێوه‌ردانانه‌ ئه‌وه‌ بوو که‌ له‌‬ ‫ئۆپه‌راسیۆنه‌ سه‌ربازیه‌کانى سه‌ر لیبیا‪ ،‬راسته‌وخۆ‬ ‫بنکه‌یه‌کى سه‌ره‌کى له‌ ئیزمیر بوو‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشى‪ :‬تورکیا له‌و سه‌ودا و مامه‌ڵه‌یدا‬ ‫داواى بێده‌نگى ل�ه‌ واڵت��ان��ى رۆژئ���اوا ل�ه‌ ئاست‬ ‫هێرشه‌کانى بۆ سه‌ر ک��ورد و پرسى ک��ورد کرد‬ ‫و ه��اوک��ارى زی��ات��رى ل���ه‌دژى ب��زوت��ن�ه‌وه‌ى ئ��ازادى‬ ‫گه‌لى کوردیش له‌ رۆژئ��اوا داوا کرد و نمونه‌ى‬ ‫ئه‌م هاوکاریانه‌ش له‌ هێرشه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى‬ ‫سه‌ر هه‌رێمه‌کانى گه‌ریال (چه‌که‌کانى ناتۆ و‬ ‫پشتگیرى ئۆباما که‌ وتى پێویسته‌ گه‌لى تورک‬ ‫به‌ ئ��ازادى ب��ژى‪ )...‬ره‌نگى دای�ه‌وه‌ و به‌رده‌وامه‌‪.‬‬ ‫ئێران زۆر هه‌وڵى دا‪ ،‬تورکیا رازى بکات و تورکیا‬ ‫په‌نا بۆ واڵتانى وه‌ک ئه‌مریکا و ئیسرائیل و‬ ‫ه��اوپ�ه‌ی��م��ان��ان��ی��ان ن �ه‌ب��ات‪ ،‬ئ��ه‌م چاودێره‌سیاسیه‌‬ ‫پێشیوایه‌ که‌ هه‌وڵه‌کانى ئێران به‌ هێرشه‌کانى‬ ‫بۆ سه‌ر قه‌ندیل له‌مانگى ته‌موزى (‪ )2011‬بۆ‬ ‫نه‌رمکردنى تورکیا بوو که‌ تورکیا ره‌زامه‌ندى‬ ‫ل �ه‌س �ه‌ر جێگیرکردنى ق�ه‌ل��غ��ان�ه‌ موشه‌کیه‌که‌‬ ‫ده‌رن��ه‌ب��ڕێ‪ ،‬ب��ه‌اڵم داخ��وازی��ی�ه‌ک��ان��ى رۆژئ���اوا له‌‬ ‫تورکیا له‌ دژى ئێران زۆر له‌ پێشتره‌ له‌وه‌ى که‌‬ ‫ئێران بیه‌وێت تورکیا رازى بکات‪ ،‬تێکشکانى‬ ‫ئێرانیش له‌و شه‌ڕه‌ کورته‌دا په‌یامى گرنگى بۆ‬ ‫تورکیا پێ بوو نه‌ک ته‌نیا ئێران سه‌رنه‌که‌وت‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ئاستى ناکۆکییه‌کانى تورکیا و ئێرانیشى‬

‫«ده‌وڵه‌ت گه‌لی تورکی بـــــ‬ ‫دیدارى‬ ‫سه‌الحه‌دین ساڵه‌یى ـ ئامه‌د‬

‫ئیبراهیم یاییله‌یی‪ ،‬ساڵى‬ ‫(‪ )1994‬له‌ الیه‌ن (‪)PKK‬ه‌و ‌ه‬ ‫ده‌ستگیرده‌کرێت‪ ،‬دوای دوو ساڵ‬ ‫و نیو ئازاد ده‌کرێت‌و ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه‬ ‫بۆ تورکیا‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌و ‌ه‬ ‫ده‌کات له‌به‌رئه‌وه‌ى وتویه‌تى من‬ ‫شه‌ڕى (‪ )PKK‬ناکه‌م ده‌وڵه‌ت‬ ‫ده‌ستگیرى ده‌کات و بنه‌ماڵه‌که‌شى‬ ‫که‌ پرسیارى ده‌که‌ن سوپا وتویه‌تى‬ ‫ناى ناسین‪ ،‬جه‌خیش ده‌کاته‌وه‌ ک ‌ه‬ ‫ئازاد بووه‌ و چۆته‌وه‌ ماڵ ده‌وڵه‌ت‬ ‫هه‌مووشتێکى خراپى ده‌رباره‌ى‬ ‫ئه‌م وتوه‌ و وایان له‌ بنه‌ماڵه‌ و‬ ‫که‌سه‌نزیکه‌کانى کردووه‌ قسه‌ى‬

‫له‌گه‌ڵدا نه‌که‌ن‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬ده‌کرێ چۆنێه‌تی ده‌ستگیرکردنه‌که‌ت‬ ‫بزانین؟‬ ‫ــ ساڵی(‪ )1994‬له‌ مانگی ئه‌یلولدا له‌الیه‌ن‬ ‫پارتی کرێکارانی کوردستان به‌دیل گیرام‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫رێگای رێکخراوی مافی مرۆڤ و په‌رله‌مانتار‬ ‫فه‌تحواڵ گه‌ڕامه‌و‌ه بۆ تورکیا‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬دوای ئازادبوونت له‌الیه‌ن گه‌ریالکانی‬ ‫(‪ )PKK‬ب��ۆچ��ى ل �ه‌الی �ه‌ن ده‌وڵ �ه‌ت��ی ت��ورک‬ ‫ده‌ستگیرکرای؟‬ ‫ــ من به‌ئاشکرا له‌ میدیاکان رامگه‌یاند چیتر‬ ‫به‌رامبه‌ر هه‌ڤااڵنی (‪ )PKK‬ناجه‌نگم‌و ل ‌ه‬ ‫دژی شه‌ڕ ده‌وه‌ستم‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌وه‌ میتی تورک‬ ‫بانگیان ک��ردم بۆ لێکۆڵینه‌وه‌‪ ،‬ل�ه‌وێ زۆری��ان‬ ‫ل��ێ��دام‌و ره‌وان���ه‌ی دادگ���ای پاراستنی ده‌وڵ �ه‌ت‬ ‫ک��رام به‌تۆمه‌تی گ��وای�ه‌ م��ن پ��رۆپ��اگ�ه‌ن��د‌ه بۆ‬ ‫رێکخراوی نایاسایی ده‌ک��ه‌م‪ ،‬له‌الیه‌ن دادگ��ا‬ ‫وه‌ک ئه‌ندامێکی ئه‌و رێکخراوه‌ ته‌ماشا ده‌کرام‬

‫هـــه‌واڵــی کوردستانی‬

‫«په‌الماردانى‬ ‫کادرانى (‪)BDP‬‬ ‫و داخستنى (‪Roj‬‬ ‫‪ )tv‬سیاسه‌تى‬ ‫قڕکردنى گه‌لى‬ ‫کورده‌»‬ ‫ب��ۆ پ �ه‌الم��اردان��ى ک���ورد‪ ،‬ل �ه‌و ه�ه‌ل��وم�ه‌رج�ه‌ى‬ ‫ئێستادا که‌ عێراق و ناوچه‌که‌ى پێدا تێپه‌ڕ‬ ‫ده‌بێت تورکیا له‌ هه‌وڵى ئ�ه‌وه‌ دای�ه‌ فشار له‌‬ ‫س �ه‌ر ب��اش��ورى ک��وردس��ت��ان دروس���ت بکات بۆ‬ ‫په‌الماردانى شۆڕشى باکورى کوردستان‪ ،‬به‌‬ ‫ڕێگاى س�ه‌رب��ازى و هاوبه‌شى‪ ،‬دژ به‌ پارتى‬ ‫ک��رێ��ک��ارن��ى ک��وردس��ت��ان‪ .‬وت��ی��ش��ى‪ :‬بێگومان‬ ‫ب �ه‌رپ��رس��ان��ى ب���اش���ورى ک��وردس��ت��ان پێویسته‌‬ ‫ن�ه‌ک ه�ه‌ر لێره‌دا هیچ هه‌نگاوێک بۆ ئه‌و‬

‫«ساڵى به‌رخۆدان و ئازادییه‌»‬

‫س��ۆزدار ئاڤێستا ئه‌ندامى کۆمیته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى‬ ‫(‪ )PKK‬ل�‌ه چاوپێکه‌وتنێکیدا ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئاژانسى‬ ‫فوڕات وێڕاى باسکردن ل‌ه فاشیزمى (‪ ،)AKP‬ساڵى‬ ‫(‪ )2012‬وه‌ک ساڵى به‌رخۆدان و ئازادى ئۆجه‌النیش‬ ‫به‌ناو کردووه‌‪ .‬سۆزدار ئاڤێستا رایده‌گه‌یه‌نێ پالنگێڕی‬ ‫سیستمى ئیمڕالى ب‌ه پشتیوانى نێوده‌وڵه‌تى به‌ڕێوه‌ده‌بڕێ‬ ‫و ده‌ڵێت‪ :‬رێبه‌رایه‌تى ئێم‌ه ب��وو‌ه ب‌ه موڵکى ملیۆنان‬ ‫ک�ه‌س‪ .‬ب‌ه فکر‪ ،‬رام��ان‪ ،‬فه‌لسه‌ف‌ه و پارادیگماکانى‬ ‫خۆى ل‌ه رۆژهه‌اڵتى ناوین له‌سه‌ر هێڵى مۆدێرنێته‌ى‬ ‫دیموکراتیک‪ ،‬کۆنفدراڵیزمى دیموکراتى (‪)KCK‬‬ ‫سیسته‌مێکى نوێى بونیاد ناوه‌‪ .‬تێگه‌یشتن له‌و میسیۆنه‌‬ ‫پێویستیه‌کى گرنگه‌‪ .‬فه‌لسه‌ف‌ه و پارادیگماى رێبه‌ر ئاپۆ‬ ‫ل‌ه هه‌موو روویه‌که‌و‌ه بۆ ژنانى کورد ژنانى هه‌رێمه‌که‌‬ ‫خاوه‌ن گرنگى تایبه‌تییه‌‪ ،‬ل‌ه هه‌مانکاتدا وه‌کو ده‌بینرێ‬ ‫ژنان ب‌ه چاالکییه‌کانى خۆیان په‌یوه‌ست بوون و دڵسۆزى‬ ‫خۆیان بۆ ئۆجه‌الن نیشان ده‌ده‌ن‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌ڵێت‪ :‬رێبه‌ر‬ ‫ئاپۆ سیاسه‌ت‌ه هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنه‌رییه‌کانى (‪ )AKP‬پووچه‌ڵ‬ ‫ده‌کاته‌وه‌‪ )AKP( .‬ش ب‌ه گۆشه‌گیرى تۆڵه‌ى خۆى‬ ‫لێ ده‌ستێنێته‌وه‌»‪.‬‬

‫(‪ )PYD‬بۆ کۆنگر‌ه بانگهێشت نه‌کرا‬

‫کۆنگره‌که‌ى ره‌وه‌ندى کوردى له‌ رۆژئاواى کوردستان‬ ‫له‌ هۆڵى سه‌عد عه‌بدواڵ له‌ شارى هه‌ولێر شه‌ممه‌ به‌‬ ‫به‌شدارى به‌رپرسانى بااڵى هه‌رێمى کوردستان و نزیکه‌ى‬ ‫(‪ )200‬که‌س له‌ ره‌وه‌ندى کوردى سوریا‪ ،‬به‌مه‌به‌ستى‬ ‫پشتگیریکردن له‌ شۆڕشى کورد له‌ سوریا‪ ،‬دوو رۆژ‬ ‫کۆنگره‌ به‌سترا‪ .‬مه‌سعود بارزانى له‌ کۆنگره‌که‌دا‬ ‫باسى له‌ یه‌کگرتن و یه‌کهه‌ڵوێستى پارته‌کانى رۆژئاوا‬ ‫و ت�ه‌ن��ان�ه‌ت دروس��ت��ک��ردن��ى کۆنفڕانسى نه‌ته‌وه‌ییش‬ ‫له‌ هه‌ولێر ک��رد‪ ،‬وتیشى ته‌ماشاچى نابین به‌رامبه‌ر‬ ‫سوریا‪ .‬وێ��ڕاى هه‌موو ئه‌و هه‌واڵنه‌ش چه‌ندین پارت‬ ‫په‌راوێز ده‌خرێن‪ .‬حسێن کۆچه‌ر نوێنه‌رى پارتى یه‌کێتى‬ ‫دیموکراتیک ل�ه‌ ه�ه‌رێ��م ـ ک�ه‌ ئ �ه‌م پ��ارت�ه‌ زۆرت��ری��ن‬ ‫الیه‌نگرى هه‌یه‌ و سیستمى خۆبه‌ڕێوه‌بردنى و ناوه‌ندى‬ ‫فه‌رهه‌نگى له‌ رۆژئاوا دامه‌زراندووه‌ ـ به‌ (چه‌ترپرێس)‬ ‫ى راگه‌یاند‪« :‬ئێمه‌ و چه‌ندین پارتیتر وه‌ک حزب بۆ‬ ‫کۆنگره‌که‌ بانگهێشت نه‌کراوین و دواى ئه‌نجامنامه‌ى‬ ‫کۆنگره‌که‌ش ئ �ه‌وه‌ لێکدانه‌وه‌ و تێڕوانینى خۆمان‬ ‫ده‌خه‌ینه‌ڕوو»‪.‬‬

‫به‌هۆى نه‌بونى ئابورى سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬ژنان رووبه‌ڕووى توندوتیژى زیاتر ده‌بنه‌وه‌‬

‫ژنان‬

‫ساڵی دووەم ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪8‬‬

‫زیندوو‬ ‫هه‌وڵى به‌پیاوکردنى‬ ‫ژنان ده‌درێت‬ ‫‪u‬سه‌الح مه‌حمود ‪u‬‬

‫ژن به‌ گه‌وهه‌رى خۆى له‌ ژیان نزیکه‌‪،‬‬ ‫هاوسه‌نگییه‌که‌ له‌ نێوان ئه‌قل و سۆز‪،‬‬ ‫ئ���ه‌م گ���ه‌وه���ه‌ره‌ رێ��گ��اى ب��ۆ ژیانێکى‬ ‫ئاشقانه‌ ده‌کاته‌وه‌‪ .‬له‌م ژینگه‌یه‌دا ده‌بێت‬ ‫گه‌وهه‌رى ژن له‌ ژنانى ئه‌مڕۆ که‌ له‌‬ ‫سروشتى خۆیان داماڵراون جیا بکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ �ه‌م گ �ه‌وه �ه‌ره‌ ل�ه‌ ژینگه‌ی کلتوریدا‬ ‫ب �ه‌رل �ه‌وه‌ى ل�ه‌دای��ک بێت ده‌م��رێ��ت‪ ،‬واتا‬ ‫شوناس و کلتورێکى بۆ ئاماده‌کراوه‌‬ ‫که‌ به‌ گه‌وهه‌رى ژن نامۆیه‌‪ .‬پێویسته‌‬ ‫هه‌وڵه‌کانیشمان بۆ سڕینه‌وه‌ و داماڵینى‬ ‫ئ�ه‌و شوناسه‌ ناشوناسه‌ بێت و دووب��اره‌‬ ‫هه‌وڵى بونیادنانه‌وه‌ى گه‌وهه‌رى سروشتى‬ ‫ب��درێ��ت‪ .‬ئ���ه‌وه‌ ب �ه‌و وات��ای �ه‌ش نییه‌ که‌‬ ‫پیاویش له‌ گه‌وهه‌رى خۆى ده‌رنه‌که‌وتووه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو سه‌رهه‌ڵدانى بیرى قورخکارى‪،‬‬ ‫سه‌نته‌رگه‌رایى و ده‌سه‌اڵتدارى له‌ الیه‌ن‬ ‫ره‌گه‌زى نێره‌وه‌ بووه‌ و پیاوه‌ شامانه‌کانى‬ ‫س��ه‌رده‌م��ى «ده‌وڵ��ه‌ت��ش��ارى س��ۆم �ه‌ڕ»‪،‬‬ ‫نمونه‌ى ئه‌و پیاوانه‌ن که‌ له‌ گه‌وهه‌رى‬ ‫م��رۆڤ��ان �ه‌ی��ان ده‌رک����ه‌وت����وون‪ ،‬ب �ه‌داخ �ه‌وه‌‬ ‫تا ئه‌مڕۆش ئ�ه‌م زهنییه‌ت ‌ه له‌ فۆڕمه‌‬ ‫جیاوازه‌کانى (ده‌وڵه‌ت)دا ئاماده‌یى هه‌یه‌‬ ‫و مرۆڤایه‌تیش له‌ سیستمه‌دا ناتوانێ‬ ‫مرۆڤانه‌ بژى و نه‌ژیاوه‌‪( .‬تایبه‌ت ژن)‬ ‫س��ی��س��ت��م��ى ده‌وڵ��������ه‌ت ل����ه‌س����ه‌ر ب��ی��رى‬ ‫سه‌نته‌رگه‌رایى و ده‌س �ه‌اڵت��دارى وه‌ک‬ ‫ب��اوک��ێ��ک��ى ده‌س���ه‌اڵت���دار ل �ه‌س �ه‌ر پشتى‬ ‫کۆمه‌ڵگا و ره‌نجه‌کانى ئ��اوا ک��راوه‌‪.‬‬ ‫تاقمه‌یه‌کى به‌ ئه‌ژمار که‌م و قێزه‌ون‪ ،‬له‌‬ ‫رێگاى (یاسا پیاوانه‌یی)کانیانه‌وه‌ و به‌‬ ‫پاره‌ى قۆرخکاراوى کۆمه‌ڵگا‪ ،‬هێزێکى‬ ‫سه‌رکوتکه‌ریان رام کردووه‌ و یاساکانیان‬ ‫ده‌پ���ارێ���زن‪ .‬دادگ����اش ه �ه‌م��ان دادگ���اى‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌ و دووره‌ له‌ ئه‌خالقى کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫دیسانیش له‌ رێگه‌ى ناوه‌نده‌کانیترى نمونه‌‬ ‫سیستمى پ�ه‌روه‌ده‌ ئه‌م زهنییه‌ته‌ دووباره‌‬ ‫ده‌سه‌پێنێته‌وه‌ به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا‪ ،‬گۆیا‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت ژیان ناکرێت‪.‬‬ ‫ب �ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ى پێویسته‌ بوترێت و بۆته‌‬ ‫مه‌ترسى له‌سه‌ر هێڵى ئازادیخوازى ژنان‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ :‬کۆمه‌ڵه‌ که‌سانێک (ژنانێک)‬ ‫له‌ رێکخراوه‌کانى ژنانى پشتبه‌ستوو به‌م‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌وه‌ له‌ هه‌مان فۆڕم (ده‌وڵه‌ت)‪ ،‬ـ‬ ‫گه‌ر الوازیش بێت له‌ هه‌رێمى کوردستان‬ ‫ئاماده‌یه‌ ـ‪ ،‬هه‌وڵ ده‌ده‌ن ژنیش له‌ سیستمى‬ ‫پیاوى ده‌سه‌اڵتدار (ده‌وڵ���ه‌ت)دا جێگه‌ى‬ ‫بگرێت و کۆمه‌ڵگا بچه‌وسێنێته‌وه‌ یا خود‬ ‫هه‌وڵ ده‌ده‌ن ژن ببێته‌ هێزى به‌رده‌ستى‬ ‫ده‌وڵ �ه‌ت‪ .‬نمونه‌ ببێته‌ پۆلیس‪ ،‬ئاسایش‬ ‫یاخود نازانم پله‌ له‌ سیستمى ده‌وڵ �ه‌ت‬ ‫به‌ده‌ست بێنێت‪ .‬گۆیا گه‌ر ئه‌مه‌ بکرێت‬ ‫ئه‌وه‌ ژن گه‌ییشتۆته‌ مافى خۆى و ده‌ڵێت‬ ‫گه‌ر وه‌ک پیاو له‌ ناوه‌نده‌ پیاوانه‌که‌دا‬ ‫ئ��ام��اده‌ بێت ئ �ه‌وه‌ م��اف هه‌یه‌‪ .‬نمونه‌ى‬ ‫ئ��ه‌م ه �ه‌واڵن �ه‌ ب���ه‌داخ���ه‌وه‌ ل �ه‌ هه‌ندێک‬ ‫له‌ رۆژن��ام �ه‌ى ژنانیشدا به‌ مانشێتتى‬ ‫گ����ه‌وره‌ و ب �ه‌ ش��ان��ازی �ه‌ ب�ڵاوده‌ک��رێ��ت �ه‌‪.‬‬ ‫ده‌زانرێت پێنج هه‌زار ساڵ زیاتره‌ ده‌وڵه‌ت‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵگا به‌م زهنییه‌ته‌ بااڵده‌سته‌ گۆش‬ ‫ده‌کات‪ .‬به‌رهه‌مه‌که‌ى دیاره‌؛ که‌ چۆن‬ ‫کۆمه‌ڵگا به‌ لێدوان و ملمالنێى ده‌وڵه‌ت‬ ‫و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى ده‌وڵه‌ت رۆژ به‌رۆژ‬ ‫ده‌بێته‌ قوربانى‪ ،‬ته‌نانه‌ت ژینگه‌ش که‌‬ ‫مرۆڤیش به‌شێکه‌ ل�ه‌و ژینگه‌یه‌ ب�ه‌ره‌و‬ ‫وێرانى ده‌ڕوات‪ ...‬هه‌وڵه‌کانى ئه‌م ژنانه‌‬ ‫له‌ کاتێکدایه‌ که‌ ده‌زگاى (ده‌وڵه‌ت) له‌‬ ‫گه‌وهه‌رى خۆیدا له‌گه‌ڵ دیموکراسى و‬ ‫گه‌وهه‌رى ژن دژایه‌تى هه‌یه‌‪ ،‬سیستمى‬ ‫پیاوى س�ه‌رده‌س��ت�ه‌‪ ،‬ژینگه‌ وێرانکه‌ره‌‪،‬‬ ‫چ��اوچ��ن��ۆک�ه‌‪ ،‬دڕن���ده‌ی���ه‌‪ ،‬خ��ۆى به‌سه‌ر‬ ‫ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��ادا ک���ردۆت���ه‌ ش����وان ‪. ...‬‬ ‫هه‌وڵدان بۆ ده‌وڵ�ه‌ت و به‌شداریکردن له‌‬ ‫ده‌وڵ�ه‌ت دوور که‌وتنه‌وه‌یه‌ له‌ گه‌وهه‌رى‬ ‫مرۆڤایه‌تى و تایبه‌ت کوشتنى گه‌وهه‌رى‬ ‫ژنه‌ و به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ راکێشکردنه‌وه‌ى‬ ‫م��رۆڤ�ه‌ک��ان ل�ه‌ژێ��ر چه‌پۆکى ده‌وڵ���ه‌ت‪،‬‬ ‫هه‌وڵدانه‌وه‌یه‌ بۆ ژیانێکى مرۆڤانه‌‪ .‬ژنانى‬ ‫سه‌رکه‌شى کۆمه‌ڵگا پێویسته‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ده‌وڵ����ه‌ت ل �ه‌ن��او ن��اوک��ى کۆمه‌ڵگا که‌‬ ‫پێکهێنه‌ره‌که‌ى ژنه‌ خۆیان به‌ رێکخستن‬ ‫ب���ک���ه‌ن و س��ی��س��ت��م��ى «ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��اى‬ ‫دیموکرات»یش له‌سه‌ر ئه‌رکى «دایکى‬ ‫کۆمه‌ڵگا» بونیاد ده‌نرێت‪.‬‬

‫«ژن گه‌وره‌ترین خه‌باتکار ‌ه ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانى کۆمه‌ڵگادا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه هه‌موو سه‌رچاوه‌کانى به‌ده‌ستهێنانى ئابورى دابڕێنراوه‌»‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫رێباز مام شۆرش‬ ‫به‌هۆى مێژووى دورودرێژى‬ ‫پیاوساالرى توندوتیژیه‌کانى سه‌ر‬ ‫ژنان و لێسه‌ندنه‌وه‌ى مافه‌کانیان‬ ‫‪ ،‬یه‌کێک له‌وانه‌‬ ‫زۆر روى گرتۆته‌وه ‌‬ ‫نه‌بونى ئابورى سه‌ربه‌خۆیه‌‪ ،‬ژنێک‬ ‫ده‌ڵێت به‌هۆى نه‌بونى موچه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫کرینى شتومه‌کى خۆم و خێزانه‌که‌م‪،‬‬ ‫ئازار ده‌درێم‪ ،‬ئابورى ناسێکش‬ ‫پێیوای ‌ه ژنێکى خاوه‌ن داهاتى‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬ده‌توانێت کاریگه‌رى و‬ ‫که‌سایه‌تى خۆى زیاتر بسه‌لمێنێت‪.‬‬

‫سه‌بریه‌ ره‌س��وڵ ژن��ى م��اڵ�ه‌وه‌ (‪ )35‬ساڵ‬ ‫باس له‌و ئازارانه‌ ده‌کات که‌ به‌هۆى نه‌بونى‬ ‫ئابوریه‌کى سه‌ربه‌خۆوه‌ توشى ده‌بێت‪ ،‬وتى‬ ‫ه هیچ شتێکى خۆیی بۆ نه‌هێڵراوه‌ته‌و ‌ه‬ ‫«ل�ه‌ ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ى من مووچه‌خۆر نیم زۆر ‪ n‬ژن ئیراده‌ى خاوه‌نداریکردن ل ‌‬ ‫جار بۆ کرینى شتومه‌ک‪ ،‬بۆ ماڵه‌وه‌ بێت ئه‌وه‌ تووشى توندوتیژى ده‌بێت چ له‌الیه‌ن بکات‪ ،‬وه‌ک هه‌رکه‌سێکیتر ده‌توانێ جێ‬ ‫یان پێداویستى بۆ خۆمان و خێزانه‌که‌م‪ ،‬ب���راى ی��ان ب��اوک��ى ی��ان ه��اوس �ه‌ره‌ک �ه‌ى جا پ�ه‌ن��ج�ه‌ى دی���ارى ه�ه‌ب��ێ ل �ه‌ ه�ه‌رب��وارێ��ک‬ ‫تووشى کێشه‌ ده‌بم له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌م‪ ،‬جه‌سته‌یى بێ یان ده‌رون��ى‪،‬ب �ه‌اڵم ئه‌مه‌ له‌ بێت»‪.‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌و پاره‌ په‌ییدا ده‌کات خۆیمان خێزانێکه‌وه‌ بۆ خێزانێکیتر جیاوازى هه‌یه‌»‪ .‬توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش الیه‌نى ئابورى‬ ‫ل �ه‌س �ه‌ر ه�ه‌ڵ��ده‌س��وڕێ��ن��ێ��ت‪ ،‬ئ����ازارم ده‌دات له‌کاتێکدا ژن خاوه‌نى موچه‌ى خۆى ده‌بێت به‌ هۆکارى توندووتیژى وه‌سفکرد‪ ،‬ئارام‬ ‫و ده‌ڵ��ێ��ت «ت��ۆ که‌سێکى ب �ه‌ مه‌سروفى ده‌توانێت هه‌ندێک بڕیارى ناو ماڵ و ژیانى ره‌سوڵ وتى‪ :‬الیه‌نى ئابوورى هۆکارێکه‌ له‌‬ ‫داواکاریت زۆره‌«‪ ،‬ئه‌مه‌ کێشه‌ى زۆربه‌ى خۆى به‌ده‌ست بێت‪ ،‬فه‌وزیه‌ حمد‪ ،‬فه‌رمانبه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ژن توندوتیژى‬ ‫ئه‌و ژنانه‌یه‌ له‌ کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌‪ .‬سه‌بریه‌ ئه‌و جیاوازیه‌ ئاشکرا ده‌کات که‌ له‌ نێوان به‌رامبه‌ر بکرێت‪ ،‬به‌اڵم که‌ خاوه‌نى ئابوورى‬ ‫ئه‌وه‌شى وت «ئه‌گه‌ر خاوه‌نى مووچه‌ى خۆم ئه‌وێک که‌ خاوه‌نى موچه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ژنێک خ��ۆى بێت‪ ،‬که‌متر تووشى کێشه‌ ده‌بێت‬ ‫بایه‌م ده‌متوانى زۆرب��ه‌ى پێداویسیه‌کانى که‌ موچه‌ى نیه‌ ده‌خاته‌ڕوو وتى‪ :‬مووچه‌ى هه‌ر وه‌ک(کارڵ مارکس)‪ ،‬ده‌ڵێت «ئه‌وه‌ى‬ ‫خۆم دابینبکه‌م و یارمه‌تى هاوسه‌ره‌که‌م تایبه‌ت‪ ،‬واته‌ «ژنێک خاوه‌نى داهاتێکى ئابوورى سه‌ربه‌خۆى نه‌بێت‪ ،‬بیرکردنه‌وه‌ى‬ ‫و خێزانه‌که‌شم بده‌م‪ ،‬متمانه‌یه‌ک له‌ نێوان دی��ارى کراوبێت‪ ،‬ئه‌وه‌ ل�ه‌رووى زۆر شته‌وه‌ سه‌ربه‌خۆشى نابێت»‪ ،‬به‌اڵم زۆر جار بۆ‬ ‫خۆم و هاوسه‌ره‌که‌م دروستبکه‌م و کێشه‌و جیاوازه‌ له‌ ژنێک که‌ مووچه‌خۆر نه‌بێت»‪ ،‬کلتوریش ده‌گه‌رێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئازاریش له‌سه‌ر خۆم که‌مبکه‌مه‌وه»‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌ رووى دابینکردنى پێداویسته‌کانى م��ام��ۆس��ت��ا ره‌س����وڵ م��ی��ن�ه‌‪ ،‬ئ��اب��ووری��ن��اس‬ ‫وتى‬ ‫ساڵ‬ ‫لوتفى عه‌واڵ ژنى ماڵه‌وه‌ (‪)28‬‬ ‫خۆى و یارمه‌تیده‌رێکى باشى خێزانه‌که‌ى باسى ل�ه‌وه‌ک��رد «ژن له‌ ب��وارى ئابووریدا‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫نی‬ ‫خۆى‬ ‫داهاتى‬ ‫«ئه‌و ژنه‌ى که‌ خاوه‌نى‬ ‫ده‌ب���ێ���ت‪ ،‬ه���ه‌روه‌ه���ا ب��ێ��گ��وم��ان ل���ه‌ رووى ن �ه‌خ��ش و ک��اری��گ��ه‌رى ب���ه‌رچ���اوى خ��ۆى‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫ژن‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫چاو‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫هه‌ست به‌که‌مى ده‌کات‬ ‫توندوتیژى کاریگه‌رى راسته‌وخۆى له‌سه‌ر هه‌یه‌‪ ،‬له‌ ناو ژیان و خێزانى کۆمه‌ڵگه‌دا‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫چونک‬ ‫خۆیانن‪،‬‬ ‫داهاتی‬ ‫خاوه‌نى مووچه‌ یان‬ ‫که‌مده‌کاته‌وه‌ و ده‌توانێت متمانه‌یه‌ک له‌ چونکه‌ هه‌رکاتێک ژن خ��اوه‌ن��ى داه��ات‬ ‫ناتوانى به‌ئاره‌زووى خۆى پێداویستیه‌کانى نێوان خۆى و هاوسه‌ره‌که‌ى یان خیزانه‌که‌ى و سه‌رمایه‌ى سه‌ربه‌خۆى خ��ۆى ب��وو ئه‌وا‬ ‫دابین بکات‪ ،‬ئه‌گه‌ر داواکاریشى زۆربێت‬

‫ده‌توانێت کاریگه‌رى و پێگه‌و که‌سایه‌تى‬ ‫خۆى زیاتر بسه‌لمێنێ و هاوکارێکى باش و‬ ‫چاالک بۆ خۆشگوزه‌رانى و به‌رزکردنه‌وه‌ى‬ ‫ئاستى بژێوى‪.».‬‬ ‫ئه‌و ئابوورى ناسه‌ وتیشى «ئه‌و ژنانه‌ى که‌‬ ‫خاوه‌نى هیچ داهات و سه‌رمایه‌یه‌ک نین‬ ‫و کارو چاالکى ئه‌نجام ناده‌ن و هه‌میشه‌‬ ‫چ���او ل �ه‌ ده‌س��ت��ى ک �ه‌س��ان��ی��ت��رن‪ ،‬ئ�ه‌م�ه‌ش‬ ‫به‌شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان گرفت و کێشه‌‬ ‫بۆ ئ �ه‌و ژنانه‌ دروس��ت��ده‌ک��ات‪ ،‬ئه‌گه‌رچى‬ ‫ئه‌مه‌ له‌ خێزانێکه‌وه‌ بۆ خێزانێک یان له‌‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌که‌وه‌ ب��ۆ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کیتر‬ ‫جیاوازه‌‪».‬‬ ‫ڕۆژان تاتانى‪ ،‬ڕۆژن��ام�ه‌وان باسیله‌وه‌کرد‬ ‫له‌ سیستمى دونیاى ئه‌مڕۆماندا ئه‌گه‌ر‬ ‫ک �ه‌س��ای �ه‌ت��ی �ه‌ک��ى ک���ۆی���ل���ه‌ى سیستمى‬ ‫ده‌س�ه‌اڵت��دارى مۆدێرنیته‌ى سه‌رمایه‌داری‬ ‫بیت‪ ،‬ئه‌وا سه‌رمایه‌دارێکى گه‌وره‌ى‌و ئه‌گه‌ر‬ ‫مرۆڤێکى ئازادیخواز ‌و سه‌رهه‌ڵدێربیت له‌‬

‫به‌رامبه‌ر ئه‌و سیستمه‌‪ ،‬بۆ هه‌میشه‌ ل ‌ه‬ ‫ژیاندا له‌ رووى مادده‌یه‌وه‌ هه‌ژاریت‪ .‬رۆژان‬ ‫وتیشى «ئ �ه‌م هاوکێشه‌یه‌ له‌ که‌سایه‌تى‬ ‫ژن���دا قوڵتر ده‌ب��ێ��ت �ه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ ئ��ی��راده‌ى‬ ‫خاوه‌نداریکردن له‌ هیچ شتێکى خۆیی بۆ‬ ‫نه‌هێڵراوه‌ته‌وه‌‪ .‬له‌ (‪)95%‬ى ژن بێ هیچ‬ ‫داهاتێکى ئابوورین ‌و له‌ (‪ )90%‬ژن به‌‬ ‫تایبه‌ت له‌ ڕۆژئ����اوادا بۆ به‌ده‌ستهێنانى‬ ‫سه‌رمایه‌ بازرگانیان پێوه‌ده‌کرێت»‪.‬‬ ‫ئه‌و رۆژنامه‌وانه‌ ئه‌وه‌شده‌خاته‌ڕوو که‌ «ژن‬ ‫گه‌وره‌ترین خه‌باتکاره‌ له‌ به‌رهه‌مهێنانى‬ ‫کۆمه‌ڵگادا‪ ،‬به‌اڵم له‌ هه‌موو سه‌رچاوه‌کانى‬ ‫ب�ه‌ده‌س��ت��ه��ێ��ن��ان��ى ئ���اب���ورى داب���ڕێ���ن���راوه‌«‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وه‌ک کاره‌ساتێک ده‌بینێت که‌‬ ‫کۆمه‌ڵگا ب�ه‌ره‌و له‌ناوبردن ده‌ب��ات‪ ،‬رۆژان‬ ‫تاتانى وتیشى‪ :‬هه‌تا ژن خ��اوه‌ن ئابوورى‬ ‫سه‌ربه‌خۆ نه‌بێت پیاوانیش ده‌بێت کۆیله‌ى‬ ‫ده‌وڵه‌ت‌و ده‌سه‌اڵتداران بن بۆ وه‌ده‌ستهێنانى‬ ‫ئابوورى‪ ،‬به‌م ڕه‌نگه‌ش کۆمه‌ڵگا هه‌ر به‌‬ ‫کۆیله‌یی ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬بۆ رزگ��ارب��ون له‌‬ ‫وه‌ها قه‌یرانێک تاتانى وتى‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ى له‌م‬ ‫قه‌یرانه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌ ڕزگاربین‪ ،‬پێویسته‌‬ ‫ئه‌قڵیه‌تى پ��ی��اوس��االرى تێپه‌ڕێنین ‌و له‌‬ ‫سروشتى ڕاسته‌قینه‌ى یه‌کسانى ‌و ئازادى‬ ‫م��رۆڤ��دا بۆ ئ �ه‌و ڕاستیانه‌ بگه‌ڕێین که‌‬ ‫ونمان کردون‪ .‬ئابوورى به‌ وه‌رگرتنى موچه‌‬ ‫به‌ده‌ست نایه‌ت چونکه‌ که‌ى موچه‌که‌ت‬ ‫لێسه‌ندرا بێ ئ��اب��وورى ده‌مێنیته‌وه‌‪ .‬بۆیه‌‬ ‫پێویسته‌ ب��ت��وان��ی��ن ئ��اب��ورى س �ه‌رب �ه‌خ��ۆ ‌و‬ ‫ه�ه‌ڵ��ق��واڵوى کۆمه‌ڵگا بئافرێنین‪ ،‬هه‌تا‬ ‫ه��ی��چ ده‌س���ه‌اڵت���ێ���ک ن��ه‌ت��وان��ێ��ت ل��ێ��م��ان‬ ‫بستێنێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ک کشتوکاڵ‪ ،‬کارگه‌کانى‬ ‫به‌رهه‌مهێنانى ه �ه‌م��وو پێداویستیه‌کان‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کى سروشتى‪ ،‬سه‌ندنه‌وه‌ى هه‌موو‬ ‫موڵکه‌ گشتیه‌کان له‌ ده‌وڵ�ه‌ت‪ ،‬کارکردن‬ ‫له‌ هه‌موو بواره‌ ئابوریه‌کاندا به‌ ئه‌قڵیه‌تێکى‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کى دیموکرات ‌و ژینگه‌ پارێز‬ ‫‌و ئازادى ره‌گه‌زى‪.‬‬

‫یاساکانی به‌رگری کاریان پێ ناکرێت‬

‫ژنانی باشوری کوردستان ئه‌شکه‌نجه‌ی سیستماتیک ده‌درێن‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫که‌ژوان هێمن‬ ‫چاالکان ل ‌ه باشوری کوردستان‬ ‫رایده‌گه‌ینن ئه‌و ئامارانه‌ى ک ‌ه‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێم سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه توندوتیژی دژ ب ‌ه ژنان‬ ‫رایگه‌یاندوو ‌ه واقیعى نیه‌ و‬ ‫توندوتیژیه‌کان زۆر زیاترن له‌و‬ ‫رێژه‌یه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌شکه‌نجه‌ی‬ ‫ژنان دۆخێکی سیستماتیکی به‌خۆو ‌ه‬ ‫گرتووه‌‪.‬‬

‫له‌ رۆژانی پێشودا حکومه‌تی هه‌رێمی‬ ‫ک��وردس��ت��ان رای��گ�ه‌ی��ان��د ک �ه‌ ل �ه‌ ساڵی‬ ‫(‪)2011‬دا (‪ )720‬جۆری ئه‌شکه‌نجه‌ی‬ ‫سیستماتیک و چ��وار ه���ه‌زار ج��ۆری‬ ‫توندوتیژی دژ به‌ ژن��ان تۆمارکراوه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ژنانی چاالک‪ ،‬رێژه‌ی واقیعی‬ ‫توندوتیژی زۆر زیاتر ده‌زانن له‌وه‌ى که‌‬ ‫له‌ راپۆرته‌که‌ی حکومه‌تدا هاتووه‌‪.‬‬ ‫ک���وێ���س���ت���ان م���ح���ه‌م���ه‌د ع����ه‌ب����دواڵ‪،‬‬ ‫پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ت��اری ل��ی��ژن�ه‌ی ب �ه‌رگ��ری له‌‬ ‫ژنان و ئافره‌تان له‌ فراکسیۆنی گۆران‪،‬‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌کات به‌پێ ئه‌و ئامارانه‌ی‬ ‫ک��ه‌ ح��ک��وم �ه‌ت��ی ه��ه‌رێ��م ب��ه‌ ف �ه‌رم��ی‬ ‫باڵوی ده‌کاته‌وه‌ وا پیشانی ده‌ده‌ن که‌‬ ‫ت��ون��دوت��ی��ژی ل �ه‌ هه‌ڵکشاندایه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم‬ ‫ئاماره‌کان زۆر مه‌ترسیدارترن له‌وه‌ی که‌‬ ‫هه‌ستی پێ ده‌کرێت‪.‬‬ ‫ئ�ه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی لیژنه‌ی به‌رگری‬ ‫ل�ه‌ ژن���ان و ئ��اف��ره‌ت��ان وتیشى‪ :‬هه‌موو‬ ‫جۆره‌کانی توندوتیژی روو له‌ زیادبونه‌‪.‬‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ چ �ه‌ن��دی��ن توندوتیژیتر‬ ‫ل �ه‌ن��او خ��ێ��زان��دا ه �ه‌ی �ه‌ ک �ه‌ حکومه‌ت‬ ‫و ب�ه‌ڕێ��وب�ه‌رای�ه‌ت��ی�ه‌ک��ان��ی توندوتیژی‬ ‫لێی ئ��اگ��ادار نین‪ .‬وات �ه‌ ئ�ه‌و ئامارانه‌‬ ‫دروست نین که‌ له‌سه‌ر توندوتیژیه‌کانى‬ ‫باڵوده‌کرێته‌وه‌ و هێشتا زۆر له‌وه‌ که‌مترن‬ ‫که‌ به‌رامبه‌ر به‌ ژنان ده‌کرێت‪ .‬کوێستان‬ ‫پێیوایه‌ ره‌وش��ی ژن��ان له‌ بارودۆخێکی‬ ‫خراپدایه‌ له‌ هه‌رێمی کوردستان و له‌‬

‫‪n‬‬

‫ه هه‌ستی پێ ده‌کرێت‬ ‫ئاماره‌کانی توندوتیژی سه‌ر ژنان زۆر مه‌ترسیدارترن له‌وه‌ی ک ‌‬

‫رێژه‌ی راستى‬ ‫توندوتیژی زۆر‬ ‫زیاتر‌ه له‌و ئاماره‌ی‬ ‫ک‌ه ل‌ه راپۆرته‌که‌ی‬ ‫حکومه‌تدا هاتووه‌‬

‫هه‌موو بواره‌کاندا توندوتیژی ساڵ بۆ‬ ‫ساڵ روو له‌ زیادبوون ده‌کات‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ له‌ حاڵێکدایه‌ که‌ حکومه‌تی هه‌رێم‬ ‫ل�ه‌ دوای��ی��ن راپ��ۆرت��ی خ��ۆی��دا (‪)3766‬‬ ‫ج��ۆری توندوتیژی دژ ب�ه‌ ژن��ان��ی له‌‬ ‫ساڵی (‪ )2011‬تۆمار ک��ردووه‌‪)76( ،‬‬ ‫ژن ک�����وژراوه‌ ی���ان خ��ۆی��ان ک��وش��ت��ووه‌‪،‬‬ ‫(‪ )330‬ژنیش‪ ،‬له‌ رێگای ئاگربه‌ردان‬ ‫ل�ه‌ جه‌سته‌یان‪ ،‬خ��ۆی��ان س��وت��ان��دووه‌‪ .‬له‌‬ ‫راپۆرته‌که‌دا هاتووه‌ له‌ شارێک وه‌ک‬ ‫سلێمانیدا‪ )1673( ،‬روداو‪ ،‬له‌ هه‌ولێر‬ ‫(‪ )1322‬و له‌ شاری دهۆک (‪)771‬‬ ‫جۆری توندوتیژی تۆمارکراون‪.‬‬ ‫ه��ۆزان مه‌حمود‪ ،‬نوێنه‌ری رێکخراوی‬ ‫ژنانی ئازادیخوازی عێراق‪ ،‬له‌ ئینگلیز‬

‫بۆ پاراستنى‬ ‫شه‌ره‌فی پیاو و‬ ‫شه‌ره‌فی بنه‌ماڵ ‌ه‬ ‫سته‌مه‌کانى سه‌ر‬ ‫ژنان ده‌شاردرێته‌وه‌‬

‫له‌گه‌ڵ ئاماژه‌ به‌ «موحافیزه‌کاربونی‬ ‫ئاماره‌که‌ی حکومه‌ت»‪ ،‬رایگه‌یاند ک ‌ه‬ ‫ئه‌م راپۆرته‌ هه‌رگیز راستی ئه‌و سته‌مه‌‬ ‫نیشان نادات که‌ له‌ کوردستاندا دژ به‌‬ ‫ژنان ده‌کرێت‪.‬‬ ‫یاساکانی به‌رگری کاریان پێ ناکرێت‬ ‫ه���ۆزان‪ ،‬ل�ه‌ درێ���ژه‌ی قسه‌کانیدا وتی‬ ‫«ل�ه‌ کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫توندوتیژی ژن��ان‪ ،‬کلتوری لێبورده‌یی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬پیاوان‪ ،‬به‌ ئاسانی ژنان ده‌کوژن‪،‬‬ ‫چونکه‌ یاساکانی ژن��ان ک��اری��ان پێ‬ ‫ناکرێت‪ .‬زۆری��ن �ه‌ی ژن��ان ل� ‌ه باشوری‬ ‫کوردستاندا هه‌م له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی ناتوانن‬ ‫متمانه‌ به‌ هێزه‌کانی پۆلیس بکه‌ن و‬ ‫هه‌م یاسا و دابونه‌ریتی عه‌شیر‌ه به‌هێزترن‬ ‫له‌ یاسا مه‌ده‌نییه‌کان‪ ،‬بوونه‌ته‌ قوربانی‬ ‫زوڵم و توندوتیژی پیاوساالری‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌ ژێر ناوی ئه‌وه‌ی گوایه‌ بۆ شه‌ره‌فی‬ ‫پیاو شه‌رمهێنه‌ر نه‌بێت‪ ،‬ژنان باسی ئه‌و‬ ‫سته‌مان ‌ه ن��اک �ه‌ن‪ .‬ه�ه‌ن��دێ ج��اری��ش ل ‌ه‬ ‫ژێر ن��اوی پاراستنی شه‌ره‌فی بنه‌ماڵ ‌ه‬ ‫ده‌شاردرێته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه دۆخێکدا که‌ هه‌موو‬ ‫ئه‌م هۆکارانه‌ ل ‌ه به‌رچاون‪ ،‬ئه‌و راپۆرته‌ی‬ ‫ح��ک��وم �ه‌ت س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه‌ ت��ون��دوت��ی��ژی‬ ‫جه‌سته‌یی ژن���ان ل �ه‌ س��اڵ��ی (‪)2011‬‬ ‫دا نیشان ده‌دات ک � ‌ه ئه‌شکه‌نج ‌ه ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی سیستماتیک به‌ڕێوه‌چووه‌»‪.‬‬ ‫چیرۆکێکی په‌ند ئامێز‬ ‫له‌ ساڵی رابردودا‪ ،‬ژنێک ک ‌ه ل ‌ه پێناو‬ ‫ئ��ی��دان�ه‌ک��ردن��ی ه�ه‌ڵ��س��وک�ه‌وت��ی خراپی‬ ‫هاوسه‌ره‌که‌ی ئاگری ل ‌ه جه‌سته‌ی خۆی‬ ‫به‌ردابوو بۆ تیمارکردنی هێنرابوو‌ه شاری‬ ‫لیدزی به‌ریتانیا س�ه‌ب��اره‌ت ب ‌ه ره‌وش��ی‬ ‫خۆی به‌مجۆر‌ه ده‌دوێت‪« :‬هیچ شتێکم‬ ‫نه‌ماوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بۆی بژیم‪ ،‬بۆیه‌ خۆم‬ ‫سوتاند‪ .‬ته‌نیا هیوام هاوسه‌ره‌که‌م بوو‪،‬‬ ‫کاتێ له‌ منیدا و قیژه‌ قیژم به‌رز بووه‌وه‌‪،‬‬ ‫منداڵه‌کانم ل ‌ه ترسا نه‌خه‌وتن‪ .‬وا بیرم‬ ‫ده‌ک��رده‌وه‌ که‌ له‌ به‌رچاو منداڵه‌کانمان‬ ‫کارێکی وا ن��اک��ات‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر‬ ‫بکوژرێم یان بسوتێم و له‌ ژیاندا بمێنمه‌وه‌‪.‬‬

‫خوێندنگ ‌ه تورکییه‌کان له‌ نێوان په‌روه‌رده‌کردن و داگیرکارى کلتوریدا‬ ‫خوێندنگایانه تاک به‌ شێوازێک په‌روه‌رد‌ه ده‌که‌ن خۆشه‌ویستى بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى نابێت»‬ ‫‌‌‬ ‫«ئه‌و‬

‫گه‌نجان‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫کارا‬

‫‪9‬‬

‫بیستنی یه‌ک ملیۆن‬ ‫هاواری گه‌نجان‬ ‫‌هد‌‪u‬‬ ‫‌م‬ ‫‪u‬سیروان محه‬

‫‪ n‬تورکیا ل ‌ه رێگه‌ی کردنه‌وه‌ی خوێندنگه‌و ‌ه کلتوری خۆی ل ‌ه هه‌رێمی کوردستان باڵوده‌کاته‌و ‌ه‬

‫ئاماده‌کردنی‬ ‫الوێن جه‌الل و شه‌نگه‌ که‌مال‬ ‫مامۆستایه‌کی زانکۆ پێیوای ‌ه بوونی‬ ‫خوێندنگا تورکیه‌کان واده‌کات‬ ‫خوێندکاران بکه‌ون ‌ه ژێر کاریگه‌رى‬ ‫په‌روه‌رد ‌ه و کلتوورى بێگان ‌ه و تاکێک‬ ‫ل ‌ه کۆمه‌ڵگه‌دا دروست ده‌کات ک ‌ه‬ ‫ئینتیماى بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆى نه‌بێت‪،‬‬ ‫ب ‌ه پێچه‌وانه‌و ‌ه توێژه‌رێکیش ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئه‌و خوێندنگایان ‌ه نه‌وه‌یه‌کی داهێنه‌ر‬ ‫دروست ده‌که‌ن‪.‬‬

‫خوێندنگا تایبه‌تیه‌کان ئه‌و خوێندنگایانه‌ن‬ ‫که‌ پێیان ده‌وت��رێ��ت خوێندنگا تورکیه‌کان‬ ‫ئێستا ئ �ه‌م خوێندنگایانه‌ ل�ه‌ جیهاندا له‌‬ ‫(‪ )30‬واڵت��دا هه‌یه‌ و سااڵنه‌ کۆمه‌ڵێک‬ ‫خوێندکار له‌ قۆناغه‌ جیاجیاکان وه‌رده‌گرێت‬ ‫و له‌ هه‌رێمى کوردستانیش به‌هه‌مان شێوه‌ و‬ ‫شاره‌زایانیش رای جیاوازیان هه‌یه‌ ده‌رباره‌ی‬ ‫بوونی ئه‌و خوێندنگایانه‌‪.‬‬

‫رایگه‌یاند‪ :‬له‌ عێراق (‪ )23‬لقمان هه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫نزیکه‌ى (‪)15‬ی��ان له‌ هه‌رێمى کوردستانه‌‬ ‫و پێنجیان ل �ه‌ پ��ارێ��زگ��اى سلێمانیه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫خوێنکارانه‌شی لێره‌ وه‌رده‌گیرێن له‌ ته‌مه‌نى‬ ‫چ���وار س��اڵ��ی �ه‌وه‌ وه‌رده‌گ��ی��رێ��ن ت��ا قۆنا‌غى‬ ‫زانکۆ و ئه‌وانه‌شی له‌ شه‌شی بنه‌ڕه‌تى یان‬

‫گ��ۆالن) یه‌که‌م ک �ه‌س ب��وو که‌ پێشنیازى‬ ‫ک����ردن����ه‌وه‌ى ئ���ه‌م ج����ۆره‌ خ��وێ��ن��دن��گ��ای��ان�ه‌ى‬ ‫کرد و یه‌که‌م جاریش به‌ بیرۆکه‌ى چه‌ند‬ ‫مامۆستایه‌ک له‌ واڵتى تورکیا کرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫م��ام��ۆس��ت��ای �ه‌ک��ی زان���ک���ۆش ئ���ام���اژه‌ بۆ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ده‌ک����ات ب��وون��ى خوێندنگه‌ ل �ه‌ ه�ه‌ر‬

‫توێژه‌رێک‪ :‬به‌ پێچه‌وانه‌ى خوێندنگه‌کانى‬ ‫خ��ۆم��ان��ه‌وه‌‪ ،‬ل �ه‌ خ��وێ��ن��دن��گ�ه‌ ت��ورک��ی�ه‌ک��ان��دا‬ ‫توندوتیژى و لێدان و شکاندنه‌وه‌ په‌یڕه‌و ناکرێت‬ ‫ن��ۆى بنه‌ڕه‌تیه‌وه‌ دێ��ن به‌ تاقیکردنه‌وه‌ لێره‌‬ ‫وه‌رده‌گیرێن که‌ ده‌بێت له‌و تاقیکردنه‌وه‌یه‌دا‬ ‫ده‌ربچن و نمره‌که‌یان له‌ سه‌روی (‪)70‬ه‌وه‌ بێت‬ ‫له‌دواى ته‌واوکردنى ئاماده‌ییش وه‌رگرتنیان‬ ‫له‌ زانکۆکاندا وه‌کو خوێندنگاکانى تره‌ واته‌‬

‫کۆمه‌ڵگایه‌کى دی��اری��ک��راودا کاریگه‌رى‬ ‫خۆى له‌ ژیانى په‌روه‌رده‌یى و کلتوورى ئه‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌ ده‌کات‪ ،‬کۆمه‌ڵگاى کوردیش‬ ‫گه‌شه‌کردنى مێژوویى خۆى هه‌یه‌ له‌ڕووى‬ ‫مێژوویى و سیاسى و کلتوورییه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬

‫‪ n‬فه‌تحواڵ گوله‌ن‪ ،‬ئه‌و پیاوه‌ی تورکێتی له رێگه‌ی ئایینه‌وه‌ باڵو ده‌کاته‌وه‌‬ ‫ع����ارف ح���ه‌س���ه‌س ئ��ۆغ��ڵ��ۆ‪ ،‬ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری‬ ‫خوێندنگه‌ی سلێمانی ن��م��ون�ه‌ی��ی‪ ،‬وت��ی‪:‬‬ ‫خ��وێ��ن��دن��گ��اک�ه‌م��ان س���ه‌ر ب��ه‌ ک��ۆم��پ��ان��ی��اى‬ ‫(فه‌زاله‌ر)ى تورکیه‌ و سیستمى خوێندنمان‬ ‫س���ه‌ر ب �ه‌ ه��ی��چ واڵت��ێ��ک ن��ی�ه‌ و س���ه‌ر به‌‬ ‫وه‌زاره‌ت��ی په‌روه‌رده‌ین هه‌ر مامۆستایه‌کیش‬ ‫لێره‌ به‌پێى زانیارى و بڕوانامه‌ى خۆى وانه‌‬ ‫ده‌ڵێته‌وه‌ و مامۆستاکانیش خۆیان له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌کتردا کۆده‌بنه‌وه‌ و گفتوگۆ ده‌ک�ه‌ن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ى چى باش بێت بۆ خوێندکاره‌کان ئه‌وه‌‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬هه‌موو مامۆستاکانیش ده‌رچ��ووی‬ ‫زانکۆن‪.‬‬ ‫ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ساڵ له‌دواى‬ ‫ساڵ لقی خوێندنگاکه‌یان زی��اد ده‌ک��ات و‬

‫به‌ هه‌مان نمره‌یه‌‪.‬‬ ‫ع��ارف باسی ل�ه‌وه‌ش��ک��رد ه�ه‌م��وو ساڵێک‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رى کۆمپانیای (فه‌زاله‌ر) له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌زیرى په‌روه‌رده‌دا قسه‌ ده‌کات بۆ مه‌به‌ستى‬ ‫نرخى خوێندن له‌ خوێندنگاکه‌دا و به‌پێى‬ ‫ساڵیش ده‌‌‌گ��ۆڕێ��ت‪ ،‬ه��اوک��ارى داراییشمان‬ ‫هه‌یه‌ بۆ ئه‌و خوێندکارانه‌ى ناتوانن پاره‌که‌‬ ‫به‌ سه‌ریه‌که‌وه‌ بده‌ن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪ :‬زمانى سه‌ره‌کى خوێندن له‌م‬ ‫خوێندنگایانه‌دا زمانى ئینگلیزیه‌‪ ،‬زمانى‬ ‫تورکى و عه‌ره‌بیش وه‌ک زمانى زی��اده‌ و‬ ‫زمانى کوردیش وه‌ک وانه‌یه‌ک ده‌خوێنرێت‬ ‫و ک��ات��ى ده‌وام����ى خ��وێ��ن��دک��اره‌ک��ان��ی��ش له‌‬ ‫کاتژمێر هه‌شتى به‌یانى هه‌تا (‪)2.30‬ی‬ ‫پاش نیوه‌ڕۆیه‌‪ ،‬شایه‌نى باسیشه‌ (فه‌تحواڵ‬

‫ب �ه‌داخ �ه‌وه‌ ب�ه‌ه��ۆى م��ێ��ژووى سه‌رکوتکارى‬ ‫و داب��ه‌ش��ک��ارى ئ���ه‌م ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ای�ه‌ ‌و ئ�ه‌و‬ ‫گه‌شه‌کردنه‌ ناسروشتیه‌ى که‌ به‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌دا هاتووه‌ وایکردوه‌ زۆربه‌ى ژیانى‬ ‫په‌روه‌رده‌یى و فه‌رهه‌نگى کۆمه‌ڵگاى کوردى‬ ‫ت��وش��ى چ �ه‌ق به‌ستوویى و تێـکشکاندنى‬ ‫گه‌وره‌ ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫د‪.‬یاسیین سه‌رده‌شتی‪ ،‬مامۆستاى زانکۆ‬ ‫باسی له‌وه‌شکرد له‌ پاش ڕاپه‌ڕین حکومه‌تى‬ ‫ک��وردى که‌ دام���ه‌زرا ب �ه‌داخ �ه‌وه‌ ده‌ب��وو ئه‌و‬ ‫ح��ک��وم�ه‌ت�ه‌ ب �ه‌ ئ��اڕاس��ت �ه‌ی �ه‌ک بڕۆشتایه‌‬ ‫ک�ه‌ حکومه‌تێکى نیشتمانى دیموکراتى‬ ‫ه��اوچ�ه‌رخ بێت‪ ،‬که‌ بتوانێت ئ�ه‌و پاشخانه‌‬ ‫وێرانکارییه‌ى له‌ بوارى پ �ه‌روه‌رده‌ى کوردیدا‬ ‫هه‌یه‌ به‌ گرتنه‌به‌رى رێگاى زانستى بتوانێ‬

‫فۆتۆ‪ :‬ئینته‌رنێت‬

‫ک��اری��گ �ه‌رى ق��ۆن��ا‌‌غ�ه‌ک��ان��ى ڕاب�����ردوو ک�ه‌م‬ ‫بکاته‌وه‌ و بناغه‌یه‌ک بۆ په‌روه‌رده‌ى کوردى‬ ‫هاوچه‌رخ له‌ کوردستاندا بێنێته‌ دی‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بوونى دوو ئیداره‌یى له‌ هه‌رێمى کوردستاندا‬ ‫زه‌م��ی��ن�ه‌ى ئ �ه‌وه‌ی��ان خ��ۆش ن �ه‌ک��رد ک �ه‌ ئه‌م‬ ‫دام���ه‌زراوه‌ فه‌رهه‌نگیه‌ نیشتمانیه‌ ره‌سه‌نه‌‬ ‫کوردیه‌ بێنێته‌ کایه‌وه‌‪.‬‬ ‫د‪.‬یاسین تیشکی خسته‌ س�ه‌ر ئ �ه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫واڵت �ه‌ داگیرکه‌رانه‌ش که‌ له‌قۆناغه‌کانى‬ ‫پێشوودا له‌ڕێى داگیرکارى چه‌کدارییه‌وه‌‬ ‫ن�ه‌ی��ان��ت��وان��ی��وه‌ ده‌س���ت ب �ه‌س �ه‌ر کۆمه‌ڵگاى‬ ‫کوردیدا بگرن و داگیرى بکه‌ن هه‌وڵده‌ده‌ن‬ ‫له‌ رێگه‌ى خوێندن و په‌روه‌رده‌وه‌ موماره‌سه‌ى‬ ‫فکرى خۆیان بکه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ش واده‌کات ئه‌و‬ ‫خوێندکارانه‌ى له‌م ج��ۆره‌ خوێندنگایانه‌دان‬ ‫بکه‌ونه‌ ژێر کاریگه‌رى په‌روه‌رده‌یى وکلتوورى‬ ‫و دروس��ت بوونى تاکێک له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا‬ ‫که‌ ئینتیماى بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆى نه‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌رکى حکومه‌تى هه‌رێمیشه‌ که‌ بتوانێت‬ ‫هه‌مان ئ�ه‌و ده‌رف �ه‌ت و پێداویستیانه‌ى که‌‬ ‫ل �ه‌و خوێندنگایانه‌دا هه‌یه‌ ب��ۆ خوێندنگا‬ ‫ئاساییه‌کانى دابین بکات و په‌ره‌ به‌ خوێندنى‬ ‫زمانه‌که‌ى خۆى بدات که‌ زمانى کوردیه‌ و‬ ‫زیاتر له‌ سه‌ده‌ و نیوێکه‌ به‌ هه‌موو جۆرێک‬ ‫رێ له‌ به‌ره‌و پێش چوونى گیراوه‌‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪ :‬وه‌ک مامۆستاى زانکۆ و‬ ‫مێژووناسێکیش هۆکارى ئه‌و راستیه‌ تاڵه‌ى‬ ‫که‌ زۆرکات ده‌وترێت ئاستى زیره‌کى یاخود‬ ‫زانیارى ئه‌و خوێنکارانه‌ به‌رزتره‌ ده‌گه‌ڕێنمه‌وه‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى که‌ ده‌سه‌اڵتێکمان نیه‌ پرۆسه‌یه‌کى‬ ‫پ�ه‌روه‌رده‌ی��ى کوردیى سه‌رکه‌وتووى هه‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ته‌ماشاى ئه‌و بودجه‌یه‌ش بکه‌ین که‌‬ ‫بۆ بوارى په‌روه‌رده‌ ته‌رخان ده‌کرێت زۆر نزمه‌‬ ‫به‌ به‌راورد به‌ هه‌ندێ بواری تر که‌ حزبه‌کان‬ ‫به‌کارى ده‌هێنن وه‌ک ته‌رخان کردنی بودجه‌‬ ‫ب��ۆ میدیای زه‌ب �ه‌الح��ى چ �ه‌واش �ه‌ک��ارى بۆ‬ ‫ش��اردن�ه‌وه‌ى راستیه‌کان و ده‌رخستنى به‌ها‬ ‫حزبیه‌کان‪.‬‬ ‫د‪.‬ی��اس��ی��ن راشیگه‌یاند‪ :‬ب��وون��ى ئ �ه‌و ج��ۆره‌‬ ‫خوێندنگایانه‌ له‌ واڵتێکى وه‌ک ئه‌مریکادا‬ ‫زۆر ئ��اس��ای��ت��ره‌ وه‌ک ل �ه‌ واڵت��ێ��ک��ى وه‌ک‬ ‫عێراق‪ ،‬چونکه‌ ئه‌مریکا واڵتێکى زلهێزه‌ و‬ ‫خاوه‌نى پاشخانى ئابوورى و سیاسى و دام و‬ ‫ده‌زگا پێشکه‌وتوه‌کانه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ کوردستاندا‬ ‫حاڵه‌تێکى جیاواز له‌خۆ ده‌گرێت به‌تایبه‌ت‬ ‫ل �ه‌ڕووى سیاسیه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ وه‌ک ده‌زانین‬ ‫به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ واڵتێکى وه‌کو تورکیادا به‌‬ ‫درێژایى مێژوو له‌ ملمالنێى سیاسیدا بوین‪.‬‬ ‫توێژه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تیش رای وایه‌ ئه‌م جۆره‌‬ ‫خوێندنگایانه‌ له‌ڕووى په‌روه‌رده‌ و فێرکارییه‌وه‌‬ ‫ج��ی��اوازی�ه‌ک��ى زۆرى هه‌یه‌ و ل �ه‌و ب��اره‌ی �ه‌وه‌‬ ‫شیالن حه‌مه‌ ڕه‌حیم‪ ،‬توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫وتی‪ :‬خوێندن له‌و خوێندنگه‌یانه‌ به‌ زمانى‬ ‫ئیگلیزیه‌ و شتێکى ئه‌وتۆم به‌دى نه‌کردوه‌‬ ‫که‌ گرنگى بدرێت به‌ کلتوورى تورکى و له‌‬ ‫زۆرێکیش له‌ فێستیڤاڵ و نمایشه‌کانیاندا‬ ‫زۆرێک له‌ کلتووره‌کانیان به‌سه‌رکردۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ ڕووى پ�ه‌روه‌رده‌ی��ش�ه‌وه‌ خوێندکاره‌کانیان‬ ‫فێرى ئه‌وه‌ ده‌که‌ن که‌ بڕوایان به‌خۆیان هه‌بێت‬ ‫واته‌ له‌ رووى که‌سێتى و تواناوه‌ په‌ره‌یان پێ‬ ‫ده‌درێت‪.‬‬

‫ئ���ه‌و ت���وێ���ژه‌ره‌ ئ���ام���اژه‌ی ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ش ک��رد‬ ‫جۆرێک مامه‌ڵه‌ هه‌یه‌ له‌ نێوان مامۆستا‬ ‫و خوێندکاره‌کاندا که‌ له‌ خوێندنگاکانى‬ ‫خۆماندا بوونى نیه‌ و توندوتیژى و لێدان‬ ‫و شکاندنه‌وه‌ لێره‌دا په‌یڕه‌و ناکرێت‪ ،‬به‌ڕاى‬ ‫منیش ب��وون��ى ئ���ه‌م ج���ۆره‌ خوێندنگایانه‌‬ ‫کاریگه‌ریه‌کى باش ده‌خاته‌ سه‌ر داهاتووى‬ ‫هه‌رێمى کوردستان به‌ حوکمى ئ �ه‌وه‌ى که‌‬ ‫کۆمه‌ڵێک خوێندکارت بۆ په‌روه‌رده‌ ده‌کات‬ ‫که‌ ده‌توانێت داهێنان له‌ کوردستاندا ئه‌نجام‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ش��ی�لان ئ���ه‌وه‌ش���ی وت‪ :‬زۆرێ���ک���ی���ش ل �ه‌و‬ ‫خوێندکارانه‌ کاتێک که‌ ده‌چنه‌ زانکۆکان‬ ‫به‌ ب �ه‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌و خوێندکارانه‌ى که‌‬ ‫له‌ ئاماده‌ییه‌کانى تره‌وه‌ دێنه‌ زانکۆ ئاستى‬ ‫زیره‌کیان به‌رزتره‌ جگه‌ له‌وه‌ى له‌ رووى زمان‬ ‫زانیشه‌وه‌ زمانى ئینگلیزى و عه‌ره‌بى ده‌زانن‬ ‫ک �ه‌ ب �ه‌ ده‌گ��م �ه‌ن خ��وێ��ن��دک��ارم��ان ه�ه‌ی�ه‌ له‌‬ ‫زانکۆدا ئه‌و زمانانه‌ به‌ باشى بزانن‪.‬‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی سلێمانیش ئاماژه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌ک��ات ئه‌و خوێندنگایانه‌ به‌جۆرێک‬

‫مامۆستایه‌کى‬ ‫زانکۆ‪ :‬داگیرکه‌ران‬ ‫له‌ رێگه‌ى شه‌ڕى‬ ‫چه‌کدارییه‌وه‌‬ ‫نه‌یانتوانیوه‌‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ر‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ى کوردیدا‬ ‫بگرن و داگیرى‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬ئێستا‬ ‫هه‌وڵده‌ده‌ن له‌ رێگه‌ى‬ ‫خوێندن و په‌روه‌رده‌وه‌‬ ‫داگیرى بکه‌ن‬

‫ک��ار ده‌ک���ه‌ن ک�ه‌ ل�ه‌گ�ه‌ڵ ه �ه‌ل و مه‌رجی‬ ‫کوردستان ده‌گونجێت‪ ،‬ده‌رب��اره‌ی خوێندنی‬ ‫زمانی تورکیش ئه‌ویش به‌ هه‌مان شێوه‌ی‬ ‫ک���وردی و ع �ه‌ره‌ب��ی و ئینگلیزی وه‌ک‬ ‫وانه‌یه‌ک ده‌خوێندرێت و له‌ زۆربه‌ی واڵتانی‬ ‫جیهانیشدا هه‌ن‪.‬‬ ‫که‌مال نوری وتیشی «چه‌ندین ساڵه‌ ئه‌م‬ ‫خوێندنگایانه‌ له‌ کوردستان هه‌ن منداڵی‬ ‫ک���وردی ت��ی��ادا پ�����ه‌روه‌رده‌ ده‌ک��رێ��ت نه‌ک‬ ‫منداڵی تورک‪ ،‬چه‌ندین مه‌رجیشمان هه‌یه‌‬ ‫ب��ۆ ئ �ه‌و خوێندنگایانه‌ و پرۆگرامیشیان‬ ‫گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ کوردستان و سه‌رکه‌وتنی‬ ‫باشیشیان به‌ده‌ست هێناوه‌ و الی خۆمانه‌وه‌‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنمان بۆ کردوون»‪.‬‬

‫له‌ به‌رده‌وامی تێکۆشانی دیموکراتیخوازی‬ ‫و ئ��ازادی��خ��وازان �ه‌ی گه‌نجان ل�ه‌ هه‌رێمی‬ ‫ک��وردس��ت��ان ب �ه‌ ده‌ستپێشخه‌ری گه‌نجان‬ ‫ه���ه‌ڵ���م���ه‌ت���ى «ی������ه‌ک م���ل���ی���ۆن ئ��ی��م��زا»‬ ‫ب���ۆ ده‌رک����ردن����ی ب��ن��ک �ه‌ی س����ه‌رب����ازی و‬ ‫هه‌واڵگریه‌کانی تورکیا و هاوپه‌یمانه‌کانیان‬ ‫ل�ه‌ هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ده‌ستیپێکرد‪ ،‬تا‬ ‫س���ه‌رچ���اوه‌ی گ �ه‌ن��ده‌ڵ��ی‪ ،‬زوڵ���م و س��ت�ه‌م و‬ ‫داگ��ی��رک��اری له‌ نیشتمانه‌که‌یاندا خاوێن‬ ‫ب��ک �ه‌ن‪ .‬گ �ه‌ن��ج��ان ب �ه‌ دروش���م���ی؛ «ئێمه‌‬ ‫ملیۆنێک جار هاوار ده‌که‌ین‪ ،‬ئێوه‌ یه‌ک‬ ‫ج��ار واژو ب��ک �ه‌ن» ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ب�ه‌رام��ب�ه‌ر‬ ‫داگیرکه‌ران رابوه‌ستن‪ .‬ئه‌م دروشمه‌ ئه‌وه‌‬ ‫ده‌سه‌لمێنێت که‌ له‌ باشووری کوردستاندا‬ ‫پێکهاته‌یه‌کی نوێی گه‌نجان هاتونه‌ته‌‬ ‫ئاراوه‌ که‌ ده‌یانه‌وێت ئااڵ هه‌ڵگری ئازادی‬ ‫و دیموکراسی له‌ نیشتمانه‌که‌یاندا بکه‌ن‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ گه‌نجه‌ دروشمه‌که‌یان‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت که‌ ئه‌وان ئاماده‌ن یه‌ک‬ ‫ملیۆن جار به‌ره‌نگاری داگیرکه‌ر ببنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ته‌نیا هاواڵتیانی دیکه‌ یه‌ک جار ده‌نگی‬ ‫ئ��اش��ت �ه‌وان��ی خ��ۆی��ان ب��خ�ه‌ن�ه‌ پ���اڵ ده‌ن��گ��ی‬ ‫گه‌نجان‪.‬‬ ‫الی�ه‌ن��ێ��ک��ی دڵ��خ��ۆش��ک �ه‌ری دی��ک �ه‌ی ئ�ه‌م‬ ‫که‌مپینه‌ی گه‌نجان ئ�ه‌وه‌ی�ه‌ ک�ه‌ ده‌ب��وای�ه‌‬ ‫الی�ه‌ن�ه‌ سیاسیه‌کان ب��ۆ ئه‌نجامدانی ئه‌م‬ ‫جۆره‌ چاالکیه‌ هه‌ستانایه‌‪ ،‬به‌اڵم گه‌نجانی‬ ‫واڵته‌که‌مان گه‌یشتبنه‌ ئ�ه‌و ئاسته‌ى که‌‬ ‫کاتێک بۆشایی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و ‪ ...‬هتد ل�ه‌ واڵت�ه‌ک�ه‌ی��ان��دا ببینن‪ ،‬به‌‬ ‫خه‌مخۆری و دڵسۆزی و به‌رپرسیاریه‌وه‌‬ ‫به‌ بێ به‌رامبه‌ر ئه‌و بۆشاییه‌ پڕ بکه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و کات ده‌توانین بڵێن کۆمه‌ڵگاکه‌مان‬ ‫ده‌ت��وان��ێ��ت دی��م��وک��رات��ی��زه‌ ب��ب��ێ��ت‪ ،‬په‌یامی‬ ‫گه‌نجان ب �ه‌م که‌مپینه‌ ئ��ه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫یه‌که‌م؛ پێویسته‌ داگیرکه‌ران باش بزانن‬ ‫هه‌ر چه‌ند کۆمه‌ڵێک پیالن و به‌رنامه‌ی‬ ‫چ�ه‌پ�ه‌ڵ و نامرۆڤانه‌یان ل�ه‌ کۆمه‌ڵگادا‬ ‫بۆ له‌ناوبردنی گه‌نجان داڕش��ت��ووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ناتوانن گشتی گه‌نجانی کورد پاکتاو و‬ ‫بێ کاریگه‌ر بکه‌ن‪ ،‬چونکه‌ جارێکی دیکه‌‬ ‫گه‌نجانن ده‌ستپێشخه‌ری ش �ه‌ڕ به‌رامبه‌ر‬ ‫زوڵ���م و س��ت�ه‌م و ن����ادادپ����ه‌روه‌ری ده‌ک���ه‌ن‪.‬‬ ‫دووه‌‌م؛ گه‌نجان به‌رژه‌وه‌ندیخواز نین‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫نیشتمانپه‌روه‌ر و ئازادیخوازن‪ ،‬بۆیه‌ هه‌بوونی‬ ‫داگ��ی��رک�ه‌ر ل�ه‌ واڵت��ی خۆیاندا ب�ه‌ زیانی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ و نیشتمانه‌که‌یان ده‌زان��ن‪ .‬سێهه‌م؛‬ ‫گ �ه‌ل��ی ک���ورد ب��زان��ێ��ت ک �ه‌ ل �ه‌ ب��اش��ووری‬ ‫کوردستان ئینتمای نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی‬ ‫هیچ کات له‌ناو ناچێت‪ ،‬به‌ڵکو رۆژبه‌رۆژ‬ ‫له‌ زیادبووندا ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م ک�ه‌م��پ��ی��ن�ه‌ ی �ه‌ک��ێ��ک ل���ه‌ ک����اره‌ بێ‬ ‫وێنه‌کانی گه‌نجان له‌ باشووری کوردستانه‌‪،‬‬ ‫چونکه‌ بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ له‌ منداڵی‬ ‫حه‌وت سااڵن بگره‌ تا (‪ )70‬سااڵن‪ ،‬ده‌ڵێت‬ ‫«م��ن��ی��ش واژو ده‌ک�����ه‌م» وات���ا گه‌نجان‬ ‫توانیان ده‌ستپێشخه‌ریه‌کی سه‌رتاسه‌ری بۆ‬ ‫ده‌رک��ردن��ی داگ��ی��رک�ه‌ری وه‌ک ده‌وڵ�ه‌ت��ی‬ ‫تورکیا له‌ هه‌رێمی کوردستان بکه‌ن‪ .‬ئه‌م‬ ‫که‌مپینه‌ په‌یامی ب�ه‌رده‌وام��ی تێکۆشانی‬ ‫گه‌نجان بۆ گه‌یشتن به‌ ئازادی ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫ئیدی گه‌نجانی واڵته‌که‌مان تێگه‌یشتوون‬ ‫ک �ه‌ نیشتمانه‌که‌مان خ��زم�ه‌ت��ی ده‌وێ���ت‪.‬‬ ‫ه�ه‌روه‌ه��ا ب��ووه‌ ده‌نگی یه‌کێتی‪ ،‬ئ��ازادی‪،‬‬ ‫ی �ه‌ک��ڕی��زی گ �ه‌ل �ه‌ک �ه‌م��ان ل��ه‌ ب��اش��ووری‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫گه‌نجان ده‌یانه‌وێت به‌م که‌مپین ئه‌و په‌یام‬ ‫ب�ه‌ حکومه‌تی هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ب��ده‌ن‬ ‫که‌ پێویسته‌ سه‌رجه‌م رێککه‌وتننامه‌کانی‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌وڵ���ه‌ت���ی ت��ورک��ی��ا ل���ه‌ زووت���ری���ن ک��ات��دا‬ ‫ه�ه‌ڵ��ب��وه‌ش��ێ��ن��ن�ه‌وه‌ و ح��ک��وم�ه‌ت��ی هه‌رێمی‬ ‫کوردستان ئیدی مه‌جالی مانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی‬ ‫تورکیا له‌ هه‌رێمی کوردستان ن �ه‌دات تا‬ ‫شه‌ڕ و تیرۆر له‌ کوردستان به‌ڕێوه‌ ببات‪.‬‬ ‫که‌مپینی گه‌نجان به‌ره‌و کۆتایی ده‌ڕوات‪،‬‬ ‫ب����ه‌اڵم ت��ێ��ک��ۆش��ان��ی گ �ه‌ن��ج��ان ب �ه‌رام��ب �ه‌ر‬ ‫داگیرکه‌ر کۆتایی پێنایه‌ت‪ ،‬چونکه‌ تا‬ ‫چه‌مکی زۆڵم و سته‌م‪ ،‬کاولکاری‪ ،‬گرتن‬ ‫و کوشتن هه‌بێت‪ ،‬خ��ۆڕاگ��ری‪ ،‬ش��ۆڕش و‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی گه‌نجان ب �ه‌رده‌وام ده‌بێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫که‌مپینه‌ش زه‌نگێکی هۆشیار کردنه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رجه‌م داگ��ی��رک�ه‌ران له‌ کوردستانه‌ که‌‬ ‫ئ��ی��دی گه‌نجانی ک���ورد داگ��ی��رک �ه‌ری و‬ ‫چه‌وساندنه‌وه‌ قبوڵ ناکه‌ن‪.‬‬

‫شاعیرێکى کورد له‌ به‌غداد ده‌ڵێت راگه‌یاندنه‌ کوردییه‌کان گرنگیمان پێناده‌ن‬

‫سالم خه‌مانى‪ :‬به‌هۆى به‌کارهێنانى وشه‌ى که‌رکوک و‬ ‫کوردستانه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌م لێکراوه‌‬ ‫هێمن عه‌دنان‬

‫نوسه‌ر و شاعیرى کورد سالم‬ ‫خه‌مانى ک ‌ه ل ‌ه به‌غداد نیشته‌جێیه‌‪،‬‬ ‫ره‌خن ‌ه له‌و ‌ه ده‌گرێت ک ‌ه شاعیرانى‬ ‫کورد ل ‌ه به‌غداد له‌ الیه‌ن‬ ‫راگه‌یاندنه‌ کوردیه‌کانه‌و ‌ه گرنگیان‬ ‫پێنادرێت و چاوپێکه‌وتنیان له‌گه‌ڵ‬ ‫ناکرێت‪ ،‬ئه‌م شاعیر ‌ه ئه‌وه‌ش‬ ‫ده‌خاته‌ڕوو‪ ،‬ک ‌ه چه‌ندجارێک نام ‌ه‬ ‫و فیشه‌کیان کردۆه‌ت ‌ه ماڵیانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه مۆبایل هه‌ڕه‌شه‌ى لێکراوه‌‬ ‫به‌وه‌ى ک ‌ه نابێت ئه‌و سیدی ‌ه‬ ‫شیعریان ‌ه باڵوبکرێته‌وه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫باسى که‌رکوک و کوردستان ده‌کات‪.‬‬

‫چه‌تر‪ :‬س�ه‌ره‌ت��اى ده‌ستکردن به‌ کارى‬ ‫ه���ون���ه‌رى و شیعرنوسینت ب��ۆ ک�ه‌ى‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌؟‬ ‫ـ ک��ات��ێ��ک ل���ه‌ الدێ ده‌رک����رای����ن و‬ ‫راگ���وێ���زرای���ن ه �ه‌س��ت��ى ک��وردای��ه‌ت��ى‬ ‫وایلێکردم ک�ه‌ ورده‌ ورده‌ ده‌س��ت��م به‌‬ ‫شیعرنوسین کرد به‌و ئاواته‌ى کاتێک‬ ‫گ���ه‌وره‌ب���ووم ی�ه‌ک��ێ��ک الى خوشک‬ ‫دای��ک��م بێت و منیش خ��ۆم بگه‌ینمه‌‬ ‫ریزى شۆڕش و له‌ دژى رژێم ڕابوه‌ستم‬ ‫و خزمه‌ت به‌ کوردستانه‌که‌م بکه‌م‪،‬‬ ‫ب����ه‌اڵم ب��ه‌ه��ۆى ئ����ه‌وه‌ى ک��ه‌ ت��اق��ان �ه‌م‬ ‫نه‌متوانى‪ ،‬بریارمدا تا کوردستان‬ ‫ئ���ازاد ن�ه‌ک��رێ��ت و ئ���ااڵى ک��وردس��ت��ان‬ ‫له‌سه‌ر داموده‌زگاکان هه‌ڵنه‌درێت نه‌‬ ‫هاوسه‌رگیرى بکه‌م و نه‌ جلی ره‌ش‬ ‫ل�ه‌ب�ه‌رداک�ه‌ن��م‪ ،‬دواى ئ��ه‌وه‌ى له‌ ساڵى‬ ‫(‪ )1992‬کوردستان ئازادکرا و ئااڵى‬ ‫ک��وردس��ت��ان ل �ه‌س �ه‌ر دام��وده‌زگ��اک��ان‬

‫هه‌ڵدرا دواى ش��ازده‌ س��اڵ جلى ره‌شم‬ ‫له‌به‌رداکه‌ند و دواى ساڵێک ژیانى‬ ‫هاوه‌سه‌ریم پێکهێنا‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬په‌یوه‌ندیت له‌گه‌ڵ شاعیرانى‬ ‫کورد چۆنه‌ و شیعرى چ شاعیرێک‬ ‫ده‌خوێنیته‌وه‌؟‬ ‫ـ دی��وان��ى زۆرب���ه‌ى زۆرى شاعیرانى‬ ‫ک��وردم الی�ه‌‪ ،‬زۆربه‌یانم خوێندۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت (نالى و بێکه‌س و هێمن و‬ ‫قانع و ئه‌حمه‌د موختار جاف و بابه‌‬ ‫تایرى هه‌مه‌دانى و زیاتر سه‌رسامیشم‬ ‫به‌شیعره‌کانى نالى و مه‌وله‌وى قانع)‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌کى زۆر باشیشم له‌گه‌ڵ‬

‫ـ ب�ه‌ دڵنیایه‌وه‌ دوو س��ێ ج��ار نامه‌و‬ ‫فیشه‌کیان کردۆ‌ته‌ ماڵمانه‌وه‌‪ ،‬چه‌ند‬ ‫جارێکیش به‌ مۆبایل هه‌ڕه‌شه‌م لێکراوه‌‬ ‫ماوه‌یه‌ک پێش ئێستا کاسێتکى سیدى‬ ‫شیعرم باڵوکردۆته‌وه‌ نوسخه‌یه‌که‌مدا‬ ‫ب���ه‌ ک���وڕێ���ک���ى ه����اوڕێ����م ک���ه‌ ن���اوى‬ ‫(ئیسماعیل )بوو دوکانى سێدى هه‌بوو‬ ‫ئ �ه‌وی��ش ه �ه‌ڕه‌ش �ه‌ی��ان لێکرد و وتیان‬ ‫نابێ ئه‌و سێدیه‌ باڵوبکه‌یته‌وه‌‪ ،‬چونکه‌‬ ‫باسى که‌رکوک و کوردستان ده‌کات‪،‬‬ ‫ب�ه‌اڵم من هه‌ر ب �ه‌ردوام بوومه‌ له‌سه‌ر‬ ‫شیعره‌کانم له‌ زۆرب��ه‌ى شیعره‌کانمدا‬ ‫که‌ باس له‌ کوردستان و که‌رکوک‬

‫خراویت له‌ الیانیانه‌وه‌؟‬ ‫ـ ه���ه‌ر وه‌خ��ت��ێ��ک پێوستیان ب��ێ��ت له‌‬ ‫هه‌ندێک شوێندا یه‌کسه‌ر په‌یوه‌ندیمان‬ ‫پیوه‌ ده‌که‌ن نامه‌مان بۆ ده‌نێرن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تائێستا هیچ چاوپێکه‌وتنێک له‌گه‌ڵ‬ ‫من و شاعیره‌ ناوه‌دره‌کانى کوردى که‌‬ ‫له‌ به‌غداد داده‌نیشین نه‌کردووه‌‪ ،‬جگه‌‬ ‫ل �ه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زی���ران هاوکارى‬ ‫ک��ردووم بۆ چاپکردنى دیوانه‌که‌م و‬ ‫ئێستا له‌ چاپدایه‌‪.‬‬

‫پ���اره‌ ک��ه‌وت��ون‪ ،‬ل �ه‌ ئێستادا زۆرب���ه‌ى‬ ‫ب��راده‌ره‌ک��ان��م چینى گه‌نجه‌ بۆیه‌ به‌‬ ‫به‌رده‌وامى هێرشده‌که‌مه‌ سه‌ر ئه‌وانه‌ى‬ ‫که‌ زێدى باوباپیرنیان ئاوه‌دان ناکه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆیه‌ فه‌رمووده‌ى پیغه‌مبه‌ریش له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و هه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێت مروڤ له‌سه‌ر سێ‬ ‫شت به‌رگرى بکات شه‌ره‌ف و ماڵ و‬ ‫خاک‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬به‌شداری چه‌ند کۆڕى هونه‌رى‬ ‫و فێستیڤاڵت ک��ردوه‌ ئایا به‌ ک��وردى‬

‫شاعیرانى ئێستادا هه‌یه‌ به‌ پێى‬ ‫ئ�ه‌وه‌ى من له‌ بغداد دانده‌نیشم‬ ‫زۆرب �ه‌ی��ان ده‌ن��اس��م وه‌ک (ق���ه‌دورى‬ ‫مالکى) که‌ خۆى زۆر به‌ الیه‌نگیرى‬ ‫کورد ده‌زانێ‪ ،‬زۆر کوردى خوشده‌وێت‪،‬‬ ‫چ�ه‌ن��د ب��راده‌رێ��ک��ى ت��ری��ش ه �ه‌ن وه‌ک‬ ‫کاک محه‌مه‌د و کاک عه‌الیش زۆر‬ ‫ڕێزى کورد ده‌گرن‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬به‌هۆى ئ �ه‌وه‌ى که‌ کوردیت له‌‬ ‫بغداد ده‌ژیت ئه‌و شیعره‌ نه‌ته‌وه‌یانه‌ت که‌‬ ‫نوسیوته‌ توشى کێشه‌ى نه‌کردویت؟‬

‫و شه‌هید و نه‌ورۆز و مافى مروڤ و‬ ‫ده‌وڵه‌تى کوردى ده‌کات و شیعرم به‌سه‌ر‬ ‫هه‌موو بۆنه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌کانى کورد هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌میش چه‌ند دێڕێکه‌ له‌ شیعره‌کانى‬ ‫خه‌مانى‪:‬‬ ‫شاعیرانى کورد باسى کورد بکه‌ن‬ ‫هه‌واڵى که‌رکوک له‌ به‌رچاو بخه‌ن‬ ‫بێگانه‌ ئه‌یه‌وێت خۆى بسه‌پێنى‬ ‫نایه‌وێت مێژووى که‌رکوک بخوێنێ‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬الی �ه‌ن �ه‌ ک��وردی�ه‌ک��ان��ى ب�ه‌غ��داد‬ ‫هاوکارتن له‌ کاره‌کانت یان پشتگوێ‬

‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬ب�ه‌ن��ی��از ن��ی��ت ب��گ�ه‌ڕێ��ی��ت�ه‌وه‌ له‌‬ ‫هه‌رێمى کوردستان بژیت؟‬ ‫ـ داواک������ارم ل��ه‌ خ����واى گ����ه‌وره‌ پێش‬ ‫ئه‌وه‌ى بمرم بگه‌ڕێمه‌وه‌ باوه‌شى شارى‬ ‫مه‌نده‌لى‪ ،‬مه‌نده‌لیش بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر‬ ‫ک��وردس��ت��ان ل �ه‌ زۆرب����ه‌ى شیعره‌کانم‬ ‫تانه‌ ل �ه‌و که‌سانه‌ ده‌ده‌م ک�ه‌ ب �ه‌دواى‬

‫شیعری بۆ پێنج به‌هره‌مه‌ندی مێین ‌ه‬ ‫ل �ه‌ ب����واری ش��ی��ع��ر وه‌ک یه‌که‌مین‬ ‫چ��االک��ی��م��ان ل���ه‌ ش����اری س��ل��ێ��م��ان��ی‪،‬‬ ‫ده‌م��ان �ه‌وێ‌ له‌ رێگه‌ی ئ�ه‌م ن��اوه‌ن��ده‌وه‌‬ ‫به‌هره‌ی ئه‌و ژنانه‌ بخه‌ینه‌ڕروو که ‌له‬ ‫‌ماڵه‌وه‌ ش��اراوه‌ن و هیوادارین ژنانیش‬ ‫په‌یوه‌ندیمان پێوه ‌بکه‌ن»‪.‬‬ ‫راشیگه‌یاند‪ :‬له‌ رێگه‌ی ئه‌م ناوه‌نده‌وه‌‬ ‫ده‌مانه‌وێت ببینه‌ پردێکی راسته‌وخۆ له‌‬ ‫نێوان میدیاکانی هه‌ریمی کوردستان‬ ‫و ج��ی��ه��ان��دا و ک����ردن����ه‌وه‌ی خ��ول��ی‬ ‫راهێنان له‌ بواره‌کانی ئیشی ده‌ست و‬

‫مانى به‌رده‌وام بم‬

‫ارى ده‌که‌م»‬ ‫تایبه‌ت ب‌ه خۆى‪.‬‬ ‫چ���ه‌ت���ر‪ :‬ک����ارى ه���ون���ه‌رى و س��روودب��ێ��ژى‬ ‫ک��اری��گ�ه‌رى خ��راپ��ى ل�ه‌س�ه‌ر خوێندنه‌که‌ت‬ ‫دانه‌ناوه‌؟‬

‫درومان و ئارایشتگا و خزمه‌تکردنی‬ ‫خ��وێ��ن��دک��اری م��ێ��ن�ه‌ ل��ه‌ خوێندنگا‬ ‫ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی�ه‌ک��ان و چ �ه‌ن��دان ب���واری تر‬ ‫ئه‌مانه‌ هه‌موویان له‌ ئامانجی ناوه‌ندی‬ ‫ئاوێزه‌ ده‌بێت‪.‬‬ ‫له‌ مه‌راسیمه‌که‌دا خه‌اڵتی پێرۆزبایی‬ ‫ب���ۆردی رێ��ک��خ��راوی ( ‪ )NGO‬و‬ ‫رێکخراوی ئازادی الوان و کۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫ژن���ان���ی رۆژه�������ه‌اڵت و ک��وم �ه‌ڵ �ه‌ی‬ ‫ک��وردس��ت��ان��ێ��ک��ی س����ه‌وز و چ�ه‌ن��دی��ن‬ ‫رێ��ک��خ��راوی ت��ر ب�ه‌خ��ش��رای�ه‌ ن��اوه‌ن��دی‬ ‫ئاوێزه‌‪.‬‬

‫هه‌ڵبژارده‌ی فۆتۆ‌‬

‫ى مندااڵن»‬

‫و ب �ه‌س‪ ،‬م��ن ل ‌ه‬

‫‪11‬‬

‫ک��وردای �ه‌ت��ى الى ک��ورده‌ک��ان��ى ناوچه‌‬ ‫دابڕواکان که‌متره‌؟‬ ‫ـ به‌ڵێ‪ ،‬من ناتوانم قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫بکه‌م ه�ه‌ر که‌سه‌ و به‌ ده‌س��ت خۆى‬ ‫که‌وتووه‌‪ ،‬زۆرجار مه‌زهه‌ب کاریگه‌رى‬ ‫تایبه‌تى خۆى هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌میش چه‌ندین دێڕی ترله‌ شیعره‌کانى‬ ‫خه‌مانیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌رێ دایه‌گیان دڵ سۆزه‌ وه‌ته‌ن‬ ‫گوشیدها وه‌ ده‌نگ سراى دوهڵ ژه‌ن‬

‫سالم خه‌مانى حسێن‪ ،‬له‌ ساڵى (‪ )1957‬له‌ شارى مه‌نده‌لى گوندى که‌مه‌ر‬ ‫محه‌مه‌د له‌دایکبووه‌‪ ،‬خوێندنى سه‌ره‌تایى له‌ شارى قه‌لولس خوێندووه‌ پاش‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ الیه‌ن رژێمى به‌عسه‌وه‌ راگوێزران بۆ ئوردوگاى گوره‌خان‪ ،‬دایک‬ ‫و باوک و خوشکه‌کانى ده‌چنه‌ به‌غداد‪ ،‬ئه‌ویش به‌ رۆژ کارده‌کات و به‌‬ ‫شه‌ویش له‌ خوێندنى ئ��ێ��واران ده‌خوێنێت‪ ،‬له‌ کوتایى ساڵى (‪)1975‬وه‌ له‌‬ ‫بغداد نیشته‌جێیه‌‪ ،‬چه‌ندین ساڵه‌ خه‌ریکى نوسینى شیعره‌‪ ،‬به‌اڵم به‌رهه‌مه‌کانى‬ ‫په‌رشوباڵون و خاوه‌نى دوو سیدى شیعریه‌‪ ،‬ئێستاش به‌رهه‌مێکى له‌ چاپدایه‌‪.‬‬

‫ئاماده‌کار‬ ‫خه‌اڵت به‌ پێنج ژنی شاعیر به‌خشرا‪،‬‬ ‫ئ �ه‌وان��ی��ش (ش���ه‌ی���دا م���ه‌ع���روف‪ ،‬رۆژ‬ ‫چه‌تر‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌یی‪ ،‬کۆفان رزگ��ار‪ ،‬ه�ه‌ژان‬ ‫ناوه‌ندی ئاوێز ‌ه بۆ ده‌ستگیرۆیی‬ ‫که‌مال و ژیان سه‌عید قه‌ره‌داخی)‪.‬‬ ‫و هاندان و به‌رزکردنه‌وه‌ی توانا‬ ‫راز ن����ه‌ورۆز ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری ن��اوه‌ن��دی‬ ‫و به‌هره‌کانی مێین ‌ه له‌ کوردستان‬ ‫ئاوێزه‌ له‌ کوردستان رایگه‌یاند‪« :‬ئه‌م‬ ‫دامه‌زرا و ل ‌ه ده‌سپێکی راگه‌یاندنی‬ ‫ناوه‌نده‌ کار ده‌کات بۆ به‌ره‌وپێشچوونی‬ ‫ناوه‌نده‌که‌شدا به‌هره‌ی پێنج‬ ‫تواناکانی مێینه‌ ل�ه‌ ک��وردس��ت��ان له‌‬ ‫‌ڕوو‪،‬‬ ‫شاعیری مێینه‌یان خسته‬ ‫ته‌واوی کایه‌کان به‌ جیاوازی ته‌مه‌ن‬ ‫پێنج‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫‌خشی‬ ‫هه‌روه‌ها خه‌اڵتی به‬ ‫له‌ شار و شارۆچکه‌کانی کوردستان‬ ‫ژنی شاعیر‪.‬‬ ‫و له ‌ده‌سپێکی راگه‌یاندنه‌که‌شماندا‬ ‫له‌ مه‌راسیمی راگه‌یاندنی ناوه‌نده‌کادا ه �ه‌س��ت��ای��ن ب��ه‌ س���ازدان���ی ک��ۆڕێ��ک��ی‬

‫ه‌؟! کام حکومه‌ت؟‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫پڕۆفایل‬

‫شیعرت وتوه‌؟‬ ‫ـ ل �ه‌ ک��وردس��ت��ان دووج����ار ب �ه‌ش��داری��م‬ ‫کردووه‌ له‌ فێستیڤاڵی ئیلهام کرماشان‬ ‫و فێستیڤاڵى جگه‌رخوێن له‌ زۆرب�ه‌ى‬ ‫کۆڕ و سمیناره‌کان له‌ به‌غداد شیعرى‬ ‫کوردیم وتوه‌‪.‬‬ ‫چ���ه‌ت���ر‪ :‬ه���ه‌س���ت ن���اک���ه‌ی���ت ه �ه‌س��ت��ى‬

‫ناوه‌ندی ئاوێزه‌ پێنج ژنی شاعیر خه‌اڵت ده‌کات‬

‫ده‌نا هه‌شت تراکى مندااڵنم هه‌یه‌ بۆ دنیا‬ ‫ناسکه‌که‌ى منداڵ و له‌ به‌رنامه‌مدا بوو‪،‬‬ ‫ئیدى با منداڵى کوردیش سیدییه‌کى هه‌بێت‬

‫هونه‌ر و وێژه‌‬

‫ـ ناتوانم بڵێم کاریگه‌رى خراپى هه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خۆتان ده‌زانن من له‌گه‌ڵ قوتابیه‌کى ئاسایى‬ ‫جیاوازم‪ ،‬چونک‌ه ئه‌رکى ئه‌و خوێندنه‌و به‌س‪،‬‬ ‫به‌اڵم من هونه‌ر و خوێندنه‌که‌م به‌یه‌که‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬حکومه‌ت تا ئێستا هیچ هاوکاریه‌کى‬ ‫کردو‌ه بۆ کاره‌کانت؟‬ ‫ـ ن��ازان��م مه‌به‌ستت له‌ حکوومه‌ت چییه‌!‬ ‫کام حکومه‌ت؟ حکومه‌ت و سه‌رۆکى من‬ ‫باوکمه‌ و به‌س‪ ،‬من ل‌ه خه‌زێن‌ه و گیرفانى‬ ‫باوکم داواى هاوکارى ده‌که‌م تا گه‌ش‌ه ب‌ه‬ ‫هونه‌ره‌که‌م بده‌م‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬ئێستا هیچ به‌رهه‌م و ئه‌لبومێکت‬ ‫له‌به‌رده‌ستایه‌؟‬ ‫ـ نازانم چى بڵێم به‌رهه‌مم زۆره‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم با‬ ‫هه‌بێت! که‌ نه‌توانم تۆماریان بکه‌م‪ .‬خۆتان‬ ‫ده‌زان���ن خ�ه‌رج��ى ی �ه‌ک س���روود ی��ان ستران‬ ‫چه‌ند‌ه زۆره‌‪ ،‬ته‌له‌فزیۆنى په‌یام به‌نیاز بوون‬ ‫شتێکم ب��ۆ ب��ک �ه‌ن‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئ�ه‌وان��ی��ش ب��ارى‬ ‫ماددیان باش نییه‌‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ /‬کاروان ئیبراهیم‬

‫فۆتۆ‪pukm1.com :‬‬

‫ته‌ماشا بکه‌ دونیا چه‌ن جوانه‌‬ ‫شایو ئه‌ڵپه‌ڕه‌که‌ و چه‌پڵه‌ڕێزان ‌ه‬ ‫(کوردستان خودیم)‬ ‫دیوه‌ شه‌و من خه‌ودیم وه‌ کوردستانه‌وه‌‬ ‫هه‌ر چوار پارچه‌گه‌ى جمان جه‌م بوینه‌و‬ ‫چمان له‌ى خه‌وه‌یه‌ که‌ گرتنه‌‬ ‫بڕیاره‌ تازه‌ى له‌ جیهان بردنه‌‬

‫هونه‌ر و وێژه‌‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪10‬‬

‫ن‪ :‬هێلین جودی‬ ‫و‪ :‬دێرسم ئۆره‌مار‬ ‫ئه‌م دیدار ‌ه له‌گه‌ڵ یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫ب ‌ه ته‌مه‌نترین کارمه‌نده‌کانی‬ ‫رادیۆى یه‌ریڤان‪‌ -‬ه که‌ سه‌ره‌ڕای‬ ‫‪ ،‬پتر ل ‌ه (‪ )50‬ساڵ ‌ه ل ‌ه‬ ‫که‌مده‌رامه‌تی ‌‬ ‫بوار ‌ه جیاجیاکانی هونه‌ر و زمانی‬ ‫کوردیدا خزمه‌ت ب ‌ه نه‌ته‌وه‌که‌ی‬ ‫ده‌کات‪ ،‬که‌ره‌مى سه‌یاد (‪ )50‬ساڵ ‌ه‬ ‫ل ‌ه به‌شى کوردى رادیۆى یه‌ریڤان‬ ‫کارمه‌نده‌‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ ئه‌و ‌ه ده‌کات ک ‌ه‬ ‫ئه‌و نه‌یهێشتو ‌ه ئه‌و ته‌نها ده‌نگه‌ى‬ ‫کورد ل ‌ه یه‌ریڤان ل ‌ه نوز ‌ه بکه‌وێت‪.‬‬

‫دارچناری رادیۆی کوردی‬ ‫کاتێک که‌ ئیمپراتۆری عوسمانی ل ‌ه‬ ‫س��ه‌ده‌ى بیسته‌مدا ده‌س��ت به‌ قڕکردنی‬ ‫گه‌ل‪ ،‬نه‌ژاد و که‌مایه‌تیه‌کانى تری کرد‪،‬‬ ‫ک��ورده‌ ئێزدیه‌کان ب �ه‌ره‌و‌ ئه‌رمه‌نستان و‬ ‫واڵتانی ت��ری یه‌کێتى سۆڤیه‌ت کۆچ‬ ‫ده‌ک �ه‌ن‪ .‬ک�ه‌ره‌م سه‌یاد‪ ،‬که‌ به‌ درێژایی‬ ‫(‪ )50‬ساڵه‌ له‌ رادیۆی ده‌نگی یه‌ریڤان‬ ‫کار ده‌کات‪ ،‬ئه‌و کار و مانه‌وه‌ى ئه‌و هه‌موو‬ ‫ساڵه‌ له‌ رادیۆکه‌ و به‌سه‌رهاتى کۆچی‬ ‫بنه‌ماڵه‌که‌یان ب��ۆ یه‌کێتى سۆڤیه‌تیان‬ ‫بۆ ده‌گێڕێته‌وه‌‪“ :‬بنه‌ماڵه‌ی ئێمه‌ واته‌‬ ‫باپیرم له‌ ساڵی (‪)1909‬ه‌وه‌‌ کاتێک‬ ‫که‌ ده‌وڵه‌تی رۆم له‌ ک��ورده‌ ئێزدیه‌کان‬ ‫ده‌تورێت له‌گه‌ڵ جڤاتی ئه‌رمه‌نیه‌کان له‌‬ ‫قوسه‌ری باکوری کوردستانه‌وه‌ ده‌ربازی‬ ‫ئه‌م الیه‌ بوونه‌»‬ ‫که‌ره‌م‪ ،‬له‌(‪)30‬به‌فرانباری‬ ‫ساڵی(‪)1938‬له‌ ناحیه‌ی (تالینێ)‬ ‫له‌ گوندی حه‌کۆ له‌ دایک بووه‌‪،‬‬ ‫نزیکه‌ی(‪)12-10‬گوندی کوردان له‌وێ‬ ‫هه‌ن‬ ‫ل���ه‌ ت���ه‌م���ه‌ن���ی(‪)10‬س���اڵ���ی���ی���ه‌وه‌ ده‌ب��ێ��ت �ه‌‬ ‫کارمه‌ندى رادیۆ‪:‬‬ ‫ک���ه‌ره‌م‪ ،‬ل�ه‌ ت �ه‌م �ه‌ن��ی(‪)10‬س��اڵ��ی �ه‌وه‌ له‌‬ ‫رادی���ۆی ده‌نگی یه‌ریڤان که‌ رۆڵێکی‬ ‫گرنگى له‌ پاراستنی وێژه‌ و زمانی کوردی‬ ‫له‌ ناوخۆی کوردستاندا قه‌ده‌غه‌کرابوو‬ ‫ه�ه‌ب��ووه‌‪ ،‬ده‌س��ت به‌ ک��ارده‌ک��ات‪ .‬ک �ه‌ره‌م‪،‬‬ ‫ک �ه‌(‪)50‬س��اڵ��ی ته‌مه‌نی پێشکه‌ش به‌‬ ‫رادیۆی کوردی کردووه‌ هێما بۆ ئه‌ڤینی‬ ‫خۆی و رادیۆی ده‌نگی یه‌ریڤان ده‌کات‪:‬‬ ‫“ب����اوک����م ن���ه‌ی���ده‌وی���س���ت ل���ه‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫خوێندنگه‌بم ده‌یویست بخوێنم‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫من خوێندکارێکى ژیر و زیره‌ک بووم‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ر له‌ ته‌مه‌نی (‪ )10‬ساڵیه‌وه‌ حه‌ز‬ ‫و خۆلیایێکی تایبه‌تم به‌رامبه‌ر به‌ رادیۆ‬ ‫هه‌بوو”‪.‬‬ ‫ک�ه‌ره‌م سه‌یاد‪ ،‬له‌ ته‌مه‌نی(‪)15‬ساڵیه‌وه‌‬ ‫له‌ رۆژنامه‌کاندا بۆ مندااڵن ده‌نوسێت‬ ‫و ده‌ڵ���ێ���ت‪ ”:‬م��ن خ��وێ��ن��دم ل��ه‌ گ��ون��دی‬ ‫حه‌کۆ بوو‪ ،‬له‌وێ ده‌رسخانه‌ هه‌تا پۆلی‬

‫کوردێک ل‌ه یه‌ریڤان (‪ )50‬ساڵ‌ه خزمه‌تى زمان و کلتورى نه‌ته‌وه‌که‌ی ده‌کات‬

‫که‌ره‌مى سه‌یاد‪ :‬رادیۆی یه‌ریڤان له‌ ئه‌رمه‌نستان له‌ سه‌ره‌تادا‬ ‫رۆژانه‌ بۆ ماوه‌ی پێنج خوله‌ک په‌خشى به‌ زمانى کوردى ده‌کرد‬ ‫ده‌ی���ه‌م ه �ه‌ب��وو‪ ،‬کاتێک ک �ه‌ ل �ه‌ پۆلی‬ ‫هه‌شته‌مدا بووم ده‌ستم به‌ نووسین کرد‬ ‫و هه‌تا س��اڵ��ی(‪)1955‬ب��ه‌رده‌وام ب��ووم و‬ ‫له‌ ساڵی(‪)1957‬کوتاییم به‌ خوێندی‬ ‫زمانه‌کانی کوردی‪ ،‬ئه‌رمه‌نی و روسی‬ ‫هێنا‪ .‬دوات��ر چوومه‌ رۆژنامه‌ی “رییا‬ ‫ت�ه‌زه‌” و دوات��ر بۆ زۆرب �ه‌ی رادیۆکان و‬ ‫به‌شه‌کانم ده‌نووسی‪”.‬‬ ‫ک���ه‌ره‌م���ى‪ ،‬دوای ک��وت��ای��ی ه��ێ��ن��ان به‌‬ ‫خوێندن له‌ ته‌مه‌نی(‪)17‬ساڵیدا‌ ده‌چێته‌‬ ‫ش����اری ت��ف��ل��ی��س و ل���ه‌ وێ ل���ه‌ ت �ه‌ک‬ ‫کاری رۆژنامه‌گه‌ری بۆ رادیۆیه‌کیش‬ ‫وت��ار ده‌نوسێت‪”:‬ئه‌وه‌نده‌ ده‌منووسی که‌‬ ‫له‌ تفلیس په‌یوه‌ندیان به‌ منه‌وه‌ ک��رد و‬ ‫وتیان وه‌ره‌ الی ئێمه‌ ک��ار بکه‌‪ ،‬ماڵی‬ ‫خوشکه‌که‌م له‌ تفلیس بوو له‌ وێ مامه‌وه‌‬ ‫و ده‌ستم به‌ کار کرد و نوسینی ره‌خنه‌یشم‬ ‫ده‌نووسی‪.‬‬ ‫چوون بۆ یه‌ریڤان و کاری رادیۆیی‬ ‫دوای گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئه‌رمه‌نستان‪ ،‬که‌ره‌مى‬ ‫له‌سه‌ر کاری پێشوی ب �ه‌رده‌وام ده‌بێت و‬ ‫له‌ ته‌ک ئه‌م ک��اره‌ش دیسان ده‌س��ت له‌‬ ‫نوسینی ره‌خنه‌ئامیز‪ ،‬چاندی و کلتوری‬ ‫به‌رناده‌ت هه‌تا رۆژێک ته‌له‌فونێکى بۆ‬ ‫دێت و ژیانی ده‌گوڕێت‪“ :‬ساڵی(‪)1960‬‬ ‫بوو‪ ،‬رۆژێک له‌ نوسینگه‌ی گونده‌که‌مان‬ ‫”حه‌کۆ” الی موختاری گوند بووم که‌‬ ‫ته‌له‌فونێک بۆ مۆختار هات و داوای‬ ‫منیان ک��رد‪ ،‬که‌ کارێک له‌ یه‌ریڤان‬ ‫ه�ه‌ی�ه‌ ئ �ه‌گ �ه‌ر رازی ب��م بچمه‌ ئ �ه‌وێ‪،‬‬ ‫منیان ن��ارده‌ رادی��ۆ الی که‌سێک که‌‬ ‫دواتر زانیم خه‌لیل مۆرادوڤ‪-‬ه‌‪ ،‬ئه‌وکات‬ ‫جاسمی جه‌لیل رێداکته‌ری سازبه‌ندی‬ ‫بوو‪ ،‬دوو ساڵ پێشتر ئه‌و سه‌رۆکی به‌ش‬ ‫بوو‪ ،‬به‌اڵم دواتر خه‌لیل م��ۆرادۆڤ یان‬ ‫له‌ شوێنی ئه‌و دانابوو‪ .‬له‌گه‌ڵ خه‌لیل‬ ‫چووینه‌ الی سه‌رۆکی ئه‌وکاته‌ی رادیۆ‬ ‫“هاکۆپ ئایوازیان”‪ .‬خه‌لیل مۆرادوڤ‪،‬‬ ‫وت��ی‪ :‬له‌وانه‌یه‌ مانگانه‌یێکی نیوه‌ یان‬ ‫ته‌واوت بده‌ینێ‪ ،‬ئه‌وکات مانگانه‌(‪)70‬‬ ‫مه‌نات بوو‪ ‌‌.‬ئه‌وکات من ته‌مه‌نم (‪)21‬‬ ‫س��اڵ ب��وو‪ ‌.‬رادی��ۆ بۆ کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌‬ ‫شتێکی سه‌رسۆڕهێنه‌ر ب��وو‪ ،‬رادی��ۆی‬ ‫یه‌ریڤان له‌ ساڵی(‪)1930‬له‌ ئه‌رمه‌نستان‬ ‫ده‌ستى ب�ه‌ک��اری ک��رد و ه �ه‌ت��ا(‪)1937‬‬ ‫ب�ه‌رده‌وام بوو‪ .‬ئه‌ویش رۆژانه‌ بۆ ماوه‌ی‬ ‫پێنج خوله‌ک‪.‬‬ ‫سه‌یاد‪ ،‬ئاماژه‌ بۆ رۆژن��ام�ه‌ی کوردی‬ ‫رێیا ت��ازه‌ ده‌ک���ات‪“ :‬ل�ه‌ هه‌مان ساڵیش‬ ‫رۆژن���ام���ه‌ی ری��ی��ا ت����ازه‌ش دێ���ت‪ ،‬ب �ه‌اڵم‬ ‫ب �ه‌ هاتنه‌ س �ه‌رک��اری ستالین ساڵه‌‬ ‫زه‌حمه‌ته‌کان ده‌ستپێده‌که‌ن و وه‌شانی‬ ‫رادی������ۆ و رۆژن����ام����ه‌ی ک����وردی‬ ‫راده‌گ����ی����رێ����ن‪ ،‬ب�����ه‌اڵم له‌‬ ‫ساله‌کانی(‪)1955‬دیسان‬ ‫ده‌ست به‌ خه‌بات ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫له‌ ساڵی (‪)1955‬دا کاتی‬

‫وه‌شانی ک��وردی له‌ رادی��ۆ ته‌نیا (‪)15‬‬ ‫خ��ول �ه‌ک ب���وو‪ ،‬ب���ه‌اڵم دوات���ر ل �ه‌ ساڵی‬ ‫(‪ )1961‬ماوه‌ی زیاد کرا و بووه‌ کاتژمێر‬ ‫و نیوێک‪.‬‬ ‫به‌ زیادبوونی کاتی وه‌شانی رادیۆ (‪)12‬‬ ‫کارمه‌ندى ن��وێ دام���ه‌زران‪ ،‬که‌ پێشتر‬ ‫ته‌نیا سێ که‌س (جاسمی جه‌لیل‪ ،‬خه‌لیل‬ ‫مۆرادۆڤ و ئه‌زنیفا ره‌شید) بوون‪ .‬وتیان‬ ‫الزمه‌ دوو بێژه‌ر هه‌بن‪ ،‬من ئه‌وکاته‌ هه‌م‬ ‫له‌ رۆژنامه‌ بووم و کاری وه‌رگێڕانیشم‬ ‫ده‌کرد‪.‬‬ ‫م��رۆڤ هه‌ر کارێک‌ ده‌ک��ات پێویسته‌‬ ‫به‌ ئه‌ڤینه‌وه‌ بیکات‪ ،‬من له‌به‌ر ئه‌زمونی‬ ‫خ��ۆم ئ �ه‌وه‌ ده‌ڵ��ێ��م‪ ”:‬له‌به‌ر ح �ه‌زی کاریم‬ ‫سه‌رۆکی به‌شه‌که‌مان‪ ،‬خه‌لیل مۆرادۆڤ‬ ‫به‌هایه‌کی تا‌یبه‌تی به‌ به‌رنامه‌کانی من‬ ‫ده‌دا ده‌یویست له‌به‌ر حه‌زم من هان بدات‪.‬‬ ‫مه‌قام و گۆرانی مرۆڤ زیندوو ده‌که‌نه‌وه‌‬ ‫هه‌ڵبه‌ت پێویسته‌ خه‌باتی ئه‌و که‌سانه‌ش‬ ‫ک��ه‌ گ���ۆران���ی و م �ه‌ق��ام��ی ک��وردی��ان‬ ‫ک��ۆک��ردووه‌ت �ه‌وه‌ و ت��ۆم��ار ده‌ک���رد ب�ه‌رز‬ ‫بنرخێندرێت‪ .‬رادیۆی ئێمه‌ به‌و گۆرانیانه‌‬ ‫ک��ه‌ ده‌ن��گ��ی دڵ و ن��اخ��ی بنده‌ستی‬ ‫گ �ه‌ل �ه‌ک �ه‌م��ان ب���وون ن���او و ده‌نگێکی‬ ‫ی �ه‌ک��ج��ار زوری پ �ه‌ی��دا ک���رد‪ .‬ئ�ه‌گ�ه‌ر‬ ‫که‌سێک خه‌باتی ئه‌م سااڵنه‌ نه‌بینێت‬ ‫و له‌‌ بیریان بکات شیری حه‌اڵڵ نییه‌‪.‬‬ ‫جاسمی جه‌لیل‪ ،‬گوند به‌ گوند ده‌گه‌ڕا‬ ‫و “شامیلێ به‌کۆ”ی که‌ سازبه‌ندێکی‬ ‫ناودار بوو بۆ سازبه‌ندی ده‌هێنا و ده‌نگی‬ ‫خه‌ڵکیان ت��ۆم��ار ده‌ک���رد‪ .‬ئ �ه‌م ک��اران�ه‌‬ ‫له‌کاتی سه‌رۆکایه‌تی خه‌لیل مۆرادوڤ‬ ‫دا کران‪.‬‬ ‫ش�ه‌رۆی برو‪ ،‬ئه‌فوی ئه‌سه‌د‪ ،‬سوسیکا‬ ‫سمۆ‪ ،‬عه‌گیدی تێجر‪ ،‬زادینا شه‌کر‪،‬‬ ‫ره‌شیدێ باسو‪ ،‬داوودێ خه‌لو‪،‬‬ ‫ک��اراپ��ێ��ت��ێ خ��اج��ۆ‪ ،‬به‌لگا‬ ‫ق���ادو‪ ،‬ش�ه‌ب��اب��ێ عه‌گید‪،‬‬ ‫فاتما عیسا هه‌موویان‬ ‫ده‌هاتنه‌ رادیۆ وده‌نگیان‬ ‫تومار ده‌کرا‪.‬‬ ‫ل�ه‌(‪)12‬ک��ارم�ه‌ن��دى رادی��ۆ‬ ‫به‌ ته‌نیا ئه‌و ده‌مێنیته‌وه‌‬ ‫ل �ه‌ب �ه‌ر ره‌وش��ی‬ ‫ن���ال���ه‌ب���اری‬ ‫ئ����اب����وری‪،‬‬ ‫بێکاری و‬ ‫ن �ه‌داری‬

‫زوربه‌ی خه‌ڵکی ئه‌رمه‌نستان به‌ ناچاری‬ ‫روو له‌ روسیا ده‌ک �ه‌ن و زۆرب �ه‌ی هه‌ره‌‬ ‫زۆری خ��زم �ه‌ک��ان��ی ک���ه‌ره‌م‪-‬ی���ش ئ �ه‌م‬ ‫کۆچبه‌ریه‌ ده‌گرنه‌به‌ر‪ .‬چه‌نده‌ داوا له‌‬ ‫ک �ه‌ره‌م ده‌ک��ه‌ن‪ ،‬ب �ه‌اڵم ئه‌ڤینی رادی��ۆی‬ ‫کوردی رێگا به‌ که‌ره‌م نادات زوو به‌زوو‬ ‫ده‌ست له‌ ئه‌رمه‌نستان به‌ربدات‪.‬‬ ‫ئ �ه‌م ره‌وش���ه‌ کارمه‌نده‌کانی رادی��ۆش��ی‬ ‫گ��رت �ه‌وه‌ و ه���ه‌ر ی���ه‌ک ب����ه‌ره‌و الیێک‬ ‫چ��وون‪ .‬دوای ئ�ه‌م ره‌وش �ه‌ به‌رپرسیا‌ری‬ ‫گشتی رادیۆ بانگی منی کرد و وتى‪:‬‬ ‫له‌به‌ر نه‌بوونی کارمه‌ند پێویسته‌ ئه‌م‬ ‫به‌شه‌ دابخه‌ین‪ ،‬من به‌مه‌ زور ناراحه‌ت‬ ‫ب��ووم وتم بۆ کردنه‌وه‌ی ئه‌م به‌شه‌ زۆر‬ ‫زحمه‌تیمان بینیوه‌ و داخستنی رادی��ۆ‬ ‫نه‌ک ته‌نیا بۆ ئێمه‌ى کورد بۆ ئێوه‌ش‬ ‫خراپه‌‪ .‬به‌هه‌ر حاڵێک رازی��م کرد وتی‬ ‫من له‌گه‌ڵ قسه‌کانت دام‪ ،‬به‌اڵم رێگای‬ ‫نێوان ماڵه‌که‌ت و رادیۆ(‪)12‬کیلۆمه‌تره‌‪،‬‬ ‫ئه‌و کاته‌ وه‌شانی رادیۆ رۆژانه‌ دووجار‬ ‫بوو‪ ،‬جارێک دوای نیوه‌ڕۆ و جارێکیش‬ ‫به‌ شه‌و‪ .‬به‌ شه‌و تروومپێل(ئۆتۆمبێل)‬ ‫نامینێت و به‌ زستان و شه‌و شتێکت به‌سه‌ر‬ ‫بێت باش نیه‌‪ .‬وتم به‌ ته‌نیا نامێنمه‌وه‌ و‬ ‫کوڕه‌که‌م له‌گه‌ڵ خۆم ده‌هێنم بۆ رادیۆ‪.‬‬ ‫دوات��ر سه‌رۆکی گشتی رادی��ۆ «لێڤۆم‬ ‫م��ام��ۆک��ی��ان» وت���ی‪ :‬ک����ه‌ره‌م وا دی���اره‌‬ ‫ده‌ته‌وێ به‌ هه‌ر جورێک بێت رادیۆکه‌‬ ‫به‌رێوه‌ ببه‌یت‪ .‬به‌ڵێ هه‌تا له‌ ده‌ستم بێت‬ ‫رێگا ن��اده‌م بوه‌ستێت‪ ،‬دوات��ر کچه‌که‌م‬ ‫له‌یالشی هێنا بۆ رادی��ۆ و ده‌ستمان به‌‬ ‫کار کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫ک���ات���ێ���ک ک����ه‌ خ���ه‌ل���ی���ل م�������ۆرادۆڤ‬ ‫س����ه‌رۆک����ی ب���ه‌ش���ی ک������وردی رادی����ۆ‬

‫ب��وو گه‌لێک گ��ۆران��ی ت��ۆم��ار ک��ران‪.‬‬ ‫ده‌نگبێژ و س��ازب�ه‌ن��ده‌ک��ان ل�ه‌ گ��ون��ده‌و‌ه‬ ‫ده‌هێندرانه‌ رادیۆ‪ ،‬جیا ل ‌ه تۆمار کردنی‬ ‫گۆرانییه‌کان ده‌شنووسران‪.‬‬ ‫ره‌وشی رادیۆ ئێستا باش نییه‌‪:‬‬ ‫ئه‌م ره‌وشه‌ رادیۆشی گرته‌وه‌‪ ،‬رۆژێکیان‬ ‫س �ه‌رۆک��ی رادی����ۆ ئ��ارم��ێ��ن ئامیرییان‬ ‫وتى‪ :‬ئه‌گه‌ر ئێو‌ه خه‌رجی رادیۆ بێنن و‬ ‫بمانده‌نێ رۆژان�ه‌ دوو کاتژمێر ده‌ده‌ین ‌ه‬ ‫به‌شی کوردی‪ .‬به‌اڵم پاره‌یه‌کی زۆری‬ ‫ده‌کرد و له‌ توانامدا نه‌بوو‪ .‬ئێستا ئێم ‌ه‬ ‫رۆژانه‌ نیو کاتژمێر به‌رنامه‌مان هه‌ی ‌ه و‬ ‫له‌م نیو کاتژمێره‌دا ده‌نگۆباسی رۆژانه‌‪،‬‬ ‫ن��رخ��ان��دن��ی س��ی��اس��ی و دوات����ر چ��ان��د و‬ ‫هونه‌ری کوردی جێ ده‌گرێت‪.‬‬ ‫له‌گه‌ل زه‌حمه‌تیه‌کانیش‬ ‫ده‌ستبه‌رداری نابێت‬ ‫کاتێک ته‌ماشای ره‌وشی ئابوریم ده‌که‌م‬ ‫خه‌مگین و دڵگران ده‌بم‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر خزمه‌تکردنم بۆ گه‌له‌که‌م‬ ‫ب�ه‌رده‌وام��م‪ .‬ن��اوه‌ ن��او‌ه خه‌ڵکی ک��ورد ل ‌ه‬ ‫هه‌ر به‌شیکه‌وه‌ دێنه‌ سه‌ردانم ته‌نیا بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی من ببینن و بزانن ده‌نگی رادیۆی‬ ‫ی�ه‌ری��ڤ��ان ل �ه‌ ک��وێ دێ���ت���ه‌ده‌ره‌وه‌‪ .‬به‌م ‌ه‬ ‫زۆر دڵخوشم ئه‌گه‌ر منیش چووبام و‬ ‫رادیۆم به‌ جێ هێشتبا ئێستا ئه‌و قه‌در‬ ‫و قیمه‌ته‌م ک�ه‌ هه‌یه‌ ن �ه‌ده‌‌‌ب��وو‪ .‬ئێستا‬ ‫که‌ بیری لێ ده‌ک �ه‌م �ه‌وه‌ له‌ نه‌چوونم‬ ‫په‌شیمان نیم‪ ،‬راست ‌ه زه‌حمه‌تی و تاڵی‬ ‫زۆر ده‌چێژم‪ ،‬به‌اڵم پێویسه‌ت ‌ه له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫زه‌حمه‌تیه‌کاندا خۆراگربین‪.‬‬ ‫(‪ )50‬ساڵ بۆ من وه‌کۆ (‪)50‬‬ ‫رۆژ وایه‌‬ ‫بۆ (‪ )50‬ساڵه‌ی خه‌باتم ل ‌ه رادی��ۆی‬

‫یه‌ریڤان ته‌نیا ده‌توانم بڵێم وه‌کو (‪)50‬‬ ‫رۆژ وای �ه‌‪ .‬وه‌ک��و (‪ )50‬رۆژ ده‌یبینم‪.‬‬ ‫رۆژێک رۆژنامه‌یه‌ک ب ‌ه بۆنه‌ى (‪)50‬‬ ‫ساڵه‌ی کارکردنم له‌ رادی��ۆد‌ا هاتبوون ‌ه‬ ‫الی سه‌رۆکی رادیۆ‪ ،‬سه‌رۆکی رادیۆ‬ ‫پێیان وتبوو ب ‌ه راستی نه‌مده‌زانی مام ‌ه‬ ‫که‌ره‌م ئه‌ونده‌ ساڵه‌ له‌ رادیۆ کار ده‌کات‪.‬‬ ‫رۆژنامه‌ی رێیا ته‌زه‌‬ ‫پێنج ساڵێش ل ‌ه رۆژن��ام �ه‌ی رێیا ته‌زه‌‬ ‫کارم کردووه‌‪ ،‬دوو ساڵ و نیو جارێک‬ ‫دوو س���اڵ و ن��ی��وی��ش ج��ارێ��ک��ی ت��ر‪.‬‬ ‫جارێکیان میرۆی ئه‌سه‌د و جاری تریش‬ ‫تیتالێ ئه‌فۆ منیان بانگ کرد و داوای‬ ‫هاوکاریان کرد‪ .‬دواتر رێداکتوری دوو‬ ‫کتێبی” رۆسته‌می زال ب ‌ه ک��وردی و‬ ‫کتێبی حه‌جیێ جندی”‪ ،‬هه‌واڵنامه‌ی‬ ‫کوردی‪-‬روسی فرازیولۆژی “ماکسیمی‬ ‫خه‌مۆ” و زۆر کتێبی له‌سه‌ر جوانی و‬ ‫ئ �ه‌و کتێبانه‌ی ئێستا ب��ۆ خویندن ل ‌ه‬ ‫خوێندنگاکان به‌کار ده‌هێندرێن‌ رێداکته‌م‬ ‫کردووه‌‪.‬‬ ‫ته‌نیا خوازیاری یه‌کێتى گه‌لی کوردم‪:‬‬ ‫ل ‌ه کۆتایی دا ته‌نیا یه‌کێتى و تفاقی‬ ‫گه‌له‌که‌مان ده‌خ��وازم‪ .‬ته‌نیا با له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌کتر ب��اش ب��ن‪ .‬وتویانه‌ پ��ار‌ه چڵکی‬ ‫ده‌سته‌‪ ،‬با ئه‌مڕۆ ل ‌ه رۆژنامه‌ی رییا ته‌ز‌ه‬ ‫و رادیۆی یه‌ریڤان خاوه‌ندارێتی بکه‌ین‪.‬‬ ‫ل�ه‌ سالی (‪ )1961‬ژی��ان��ی هاوسه‌ریم‬ ‫پێکهێناوه‌‪ ،‬کوڕێک و سێ کچم هه‌یه‌‪.‬‬ ‫تاق ‌ه کوڕه‌که‌م تیتال ئێستا رێداکتۆری‬ ‫رۆژنامه‌ی رێیا ته‌زه‌یه‌‪ ،‬کچه‌که‌م له‌یال‬ ‫له‌گه‌ڵ مندایه‌‪ ،‬کچی ترم مافناسه‌ و‬ ‫ل ‌ه رووسیا کار ده‌کات و کچی تریشم‬ ‫کابانی ماڵه‌‪.‬‬

‫«هیچ ده‌زگایه‌ک هاوکاریم ناکات بۆ کارى‬

‫که‌ژێ هاوتا ئه‌سعه‌د‪ :‬ده‌مه‌وێ له‌سه‌ر سروودى ئایینى و کۆمه‌اڵیه‌تى و نیشتم‬ ‫کاروان محه‌مه‌د‬ ‫کچ ‌ه کوردێک ک ‌ه هێشتا ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاکانى ته‌مه‌نیدای ‌ه ب ‌ه‬ ‫سروده‌کانى ده‌یه‌وێت گوزارشت له‌‬ ‫خه‌م و ئازاره‌کانى چه‌وساوه‌کانى‬ ‫جیهان بکات‪ ،‬ئه‌و له‌م‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌ى له‌گه‌ڵ (چه‌تر)‬ ‫ئاماژ ‌ه به‌و ‌ه ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه بۆی ‌ه‬ ‫سرودى بۆ مندااڵن نیه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫هیچ داموده‌زگایه‌ک هاوکارى‬ ‫ناکه‌ن‪.‬‬

‫چه‌تر‪ :‬که‌ى ده‌ستت به‌ کارى هونه‌ری‬ ‫کرد و یه‌که‌م به‌رهه‌مت چی بوو؟‬ ‫ـ یه‌که‌م کارى هونه‌ریم ساڵى (‪)2009‬‬ ‫س���روودێ���ک ب���وو ب �ه‌ ن���اوى (غ����ه‌ززه‌ى‬ ‫خۆڕاگر) بۆ مندااڵنى فه‌ڵه‌ستین‪ ،‬که‌‬ ‫میدیاى عه‌ره‌بى هه‌ژاند‪ ،‬بۆ نۆ زمانى‬ ‫جیاجیا وه‌رگێڕدرا‪ .‬ئه‌م سرووده‌ له‌ ئاوازى‬ ‫ب��اوک��م (ه��اوت��ا ئه‌سعه‌د) و ه��ۆن��راوه‌ى‬ ‫مامۆستا (عه‌بدولوه‌هاب شوانى)‪.‬‬ ‫ـ چه‌تر‪ :‬سه‌ره‌تا وه‌ک سروودبێژێک‬ ‫ده‌رک �ه‌وت��ى‪ ،‬ح�ه‌ز ده‌ک�ه‌ی��ت له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫ئاراسته‌یه‌ ب �ه‌رده‌وام بیت یان نا؟ بیرت‬

‫پرۆفایل‬ ‫که‌ژێ کچى هونه‌رمه‌ند هاوتا ئه‌سعه‌د‪ ،‬له‌ دایکبووى ساڵى (‪،)1999‬‬ ‫له‌ ساڵى ( ‪)2009‬وه‌ ده‌ستى به‌ کارى هونه‌رى کردووه‌‪ ،‬خاوه‌نى (‪)12‬‬ ‫سروودى هه‌مه‌جۆره‌‪ ،‬ئێستا له‌ شارى هه‌ولێر ده‌ژى‪.‬‬

‫له‌وه‌ نه‌کردۆه‌ته‌وه‌ سروود بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ت‬ ‫بچڕیت؟‬ ‫ـ ب�ه‌ڵ��ێ‪ ،‬ح �ه‌زده‌ک �ه‌م س���روودى ئایینى‬ ‫و کۆمه‌اڵیه‌تى و نیشتیمانى بچڕم‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م ته‌وه‌رانه‌ درێژه‌ به‌ هونه‌ره‌که‌م‬ ‫ده‌ده‌م‪ ،‬هه‌ر کارێک له‌گه‌ڵ دابونه‌ریتى‬ ‫ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��اک�ه‌م بگونجێت‪ ،‬ل �ه‌ رووى‬ ‫ش�ه‌رع��ی��ی�ه‌وه‌ رێ��گ��اپ��ێ��دراو بێت و کار‬ ‫نه‌کاته‌ سه‌ر که‌سایه‌تیم ده‌یکه‌م‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫هونه‌ر و ده‌نگى من ده‌بێته‌ په‌یامێک بۆ‬ ‫هه‌موو جیهان‪.‬‬ ‫چ�ه‌ت��ر‪ :‬چ�ه‌ن��د ئه‌لبوومت ه�ه‌ی�ه‌؟ یان‬ ‫چه‌ند سروودت تۆمار کردووه‌؟‬ ‫ـ دی����اره‌ ت��ا ئێستا ئ �ه‌ل��ب��ووم��م نییه‌‪،‬‬ ‫ب�ه‌اڵم خاوه‌نى (‪ )12‬س��روودى ئاینى و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تى و نیستیمانیم‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ک���ۆی���ان ب���ک���ه‌م���ه‌وه‌ ده‌ت����وان����م وه‌ک‬ ‫ئه‌لبوومێک باڵویان بکه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬کێ یارمه‌تیده‌رت بوو بۆ هاتنه‌‬

‫هۆکاره‌که‌ى بۆ چى ده‌گه‌ڕێنیته‌وه‌؟‬ ‫نێو کایه‌ى هونه‌رى و سروودبێژى؟‬ ‫ـ ئاشکرایه‌ که‌ من کچى هونه‌رمه‌ند ـ نه‌خێر‪ ،‬ت��ا ئ �ه‌م ک��ات�ه‌ش سروودێکم‬ ‫(هاوتا ئه‌سعه‌د)م‪ ،‬هه‌ر باوکیشم بوو نییه‌ تایبه‌ت ب�ه‌ م��ن��دااڵن‪ ،‬ب���ه‌اڵم له‌‬ ‫وه‌ک مامۆستایه‌ک منى پێگه‌یاند‪ ،‬بۆنه‌ تایبه‌تییه‌کانى‬ ‫ب�����ه‌اڵم هێشتا‬ ‫و ه ‌ک‬

‫«نازانم مه‌به‌ستت له‌ حکومه‌ت چییه‌‬

‫حکومه‌ت و س�ه‌رۆک��ى م��ن باوکمه‌‬

‫خه‌زێنه‌ و گیرفانى باوکم داواى هاوکا‬ ‫پێویست منى‬ ‫منااڵن‬ ‫به‌ دڵ نییه‌!‪.‬‬ ‫ک�����������ردووه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌ش���داری���م‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬س����رودت ب��ۆ م��ن��دااڵن ت��ۆم��ار هۆکاره‌که‌ى بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ که‌‬ ‫ک��ردووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر تۆماریشت نه‌کردووه‌ هیچ داموده‌زگایه‌ک بۆمى ناکات‪،‬‬

‫دۆسیه‌‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪12‬‬

‫دۆسیه‌ى ئه‌مجاره‌ى‬ ‫(چه‌تر) تایبه‌ته‌ به‌‬ ‫پرسی راگه‌یاندنی‬ ‫ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی‬ ‫کوردستان‪ ،‬که‌ناوبه‌ناو له‌الیه‌ن‬ ‫راگه‌یاندنکارانی پارتیه‌وه‌ له‌کاتی‬ ‫قه‌یرانه‌کاندا ده‌درێت به‌گوێی‬ ‫هاواڵتیاندا‪.‬‬ ‫ئاماده‌کردنی‬ ‫عه‌لى فه‌تاح مه‌جید‬

‫به‌شى دووه‌م‬ ‫شێخ ته‌ها سۆڵه‌یى‪ :‬هه‌رێمێک ک ‌ه‬ ‫که‌وتۆت ‌ه ژێر ره‌حمه‌تى قایمقامى‬ ‫خالصه‌وه‌‪ ،‬ئیتر ده‌وڵه‌تى‬ ‫سه‌ربه‌خۆى چى؟‬ ‫شێخ ته‌ها سۆڵه‌یى وه‌ک چاودێرێکى سیاسى‬ ‫تایبه‌ت به‌م پرس‌ه ده‌ڵێت‪ :‬هه‌ر کاتێک بابه‌تى‬ ‫ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆى کوردى بخرێت‌ه سه‌ر مێزى‬ ‫گفتوگۆ‪ ،‬زۆر ئاساییه‌‪ ،‬ئ �ه‌و‌ه مافى ره‌واى‬ ‫ئێمه‌ى چ�ه‌وس��اوه‌ی�ه‌‪ ،‬هیچ ج��ۆر‌ه ج�ه‌س��اره‌ت و‬ ‫ئازاییه‌ک به‌و باسه‌و‌ه نابینم‪ ،‬به‌اڵم کاتێک‬ ‫دێگه‌ڵ‌ه س��ن��وورى دوو میرنشینه‌‪ ،‬قسه‌کردن‬ ‫ل‌ه ده‌وڵ�ه‌ت��ى ک��وردى جگه‌ل‌ه هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن و‬ ‫ختوکه‌دانى هه‌ست و س��ۆزى نه‌ته‌وه‌یى زیاتر‬ ‫شتێکى جیدى نییه‌‪ ،‬ل‌ه مه‌حفه‌ل و ناوه‌ند‌ه نێو‬ ‫ده‌وڵه‌تیه‌کاندا هه‌موو به‌رپرس‌ه بااڵکان ئه‌ڵێن‬ ‫ئێم‌ه بڕوامان ب‌ه هه‌رێمێکى فیدراڵ هه‌ی‌ه له‌‬ ‫سنورى عیراقێکى یه‌کگرتوودا‪ ،‬هه‌رێمێک که‌‬ ‫که‌وتۆت‌ه ژێر ره‌حمه‌تى قایمقامى خالصه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئیتر ده‌وڵ �ه‌ت��ى س�ه‌رب�ه‌خ��ۆى چ��ى؟ ئه‌میان به‌‬ ‫حوکمى ئه‌وه‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و به‌شێکى‬ ‫زۆرترى کوردستانى له‌ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌ودای‌ه زیاتر‬ ‫لێدوانه‌کانیان بۆندار ده‌که‌ن ب‌ه سه‌ربه‌خۆیى و‬ ‫ده‌وڵه‌تى کوردیى‪ ،‬له‌به‌رانبه‌ردا الیه‌نه‌که‌ى تر‬ ‫ب‌ه خه‌ونى شاعیران‌ه وه‌صفى ده‌ک �ه‌ن‪ ،‬خۆزگه‌‬ ‫ئێم‌ه له‌ماوه‌ى بیست ساڵى رابردودا بمانتوانیایه‌‬ ‫هه‌ندێک پ��ای�ه‌ى ده‌وڵ�ه‌ت��م��ان ببوایه‌‪ ،‬خاوه‌نى‬ ‫ئازادیه‌کى به‌رچاو بوینایه‌‪ ،‬خاوه‌نى ده‌ستورێک‬ ‫و هێزێکى یه‌کگرتوو بوینایه‌‪ ،‬هیج نه‌بێت نێو‬ ‫ماڵى کوردیمان جه‌م و جۆر بکردایه‌‪ ،‬ئازادى‬ ‫تاک‌ه ک �ه‌س و فره‌یى دابین بکرایه‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫لێدوانیش بده‌ین له‌سه‌ر مافى ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆ‬ ‫ئ���ه‌وا ئه‌مانتوانى ب �ه‌و قسان‌ه بڵێین ئامین‪.‬‬ ‫دوو پارچه‌ین‪ ،‬ل‌ه عێراقدا الوازی��ن‪ ،‬ل‌ه رووى‬ ‫هه‌رێمیه‌و‌ه ئێم‌ه هه‌میش‌ه گه‌مارۆ دراوی��ن به‌‬ ‫کۆمه‌ڵێک واڵت��ى دوژم��ن و شۆڤێنى‪ ،‬ئه‌وان‬ ‫هه‌رگیز ناکرێت چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌یان لێبکه‌ین‬ ‫ک‌ه هاوکارمان بن‪ ،‬ل‌ه رووى نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه‌‬ ‫کارتێکى فشارى وا به‌هێزمان ل‌ه ده‌ستدانیه‌‬ ‫هه‌تا دڵى پێخۆش بکه‌ین‪ ،‬ئێم‌ه هه‌ر چاوه‌ڕوانى‬ ‫لوتف و که‌ره‌مى ئه‌مریکا و خۆرئاواین که‌‬ ‫به‌پرۆژ‌ه یاسایه‌ک جۆ بایدن‪ ،‬یان جۆن مه‌کین‬ ‫ناوێک ل‌ه نیویۆرک تایمزێکدا پێشنیارێکمان‬ ‫بۆ بکه‌ن و ئێمه‌ش بیکه‌ین‌ه بابه‌تێکى میدیایى‬ ‫و قس‌ه و باسى له‌سه‌ر بکه‌ین و هیچى تر‪،‬‬ ‫ئ �ه‌وه‌ن��د‌ه هه‌ی‌ه ک‌ه ئارامیه‌کى رێ��ژه‌ی��ى هه‌یه‌‬ ‫له‌پارێزگاکانى کوردستاندا (ئ�ه‌م�‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫کلتورى باره‌گا سوتاندن) نه‌مێنێت‪ ،‬کوردستان‬ ‫ژینگه‌یه‌کى گونجاو‌ه بۆ ئاشتکردنه‌وه‌ى الیه‌نه‌‬ ‫ناکۆک‌ه شیعى و سوننیه‌کان‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ى خه‌مى‬ ‫عه‌ره‌بمان‌ه نیو ئه‌وه‌ند‌ه ب‌ه ته‌نگ رێکخستنى نێو‬ ‫ماڵى کوردیه‌و‌ه نین‪ ،‬کاتى خۆى کوردستانیان‬ ‫کرد‌ه النک‌ه و مه‌ئوا بۆ موعاره‌ز‌ه ک‌ه له‌به‌رده‌م‬ ‫سینه‌ماکاندا گوڵ‌ه به‌ڕۆژه‌یان ده‌فرۆشت‪ ،‬دواتر‬ ‫ئ �ه‌وان بون‌ه ده‌س�ه‌اڵت��دار هێواش هێواش فشار‬ ‫ده‌خه‌ن‌ه سه‌ر کوردستان و هیچمان بۆ نه‌کرا‪،‬‬ ‫ئێستاش ل‌ه دۆسیه‌ى هاشمى و قه‌یرانى تازه‌ى‬ ‫عێراقدا ته‌نها ئه‌وه‌نده‌مان به‌رده‌که‌وێت پێشوازى‬ ‫ل�‌ه ع �ه‌ره‌ب �‌ه ناکۆکه‌کان بکه‌ین‪ ،‬ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ى‬ ‫ئاشتیان که‌ینه‌وه‌‪ ،‬ک‌ه ئاشتیش بوونه‌و‌ه ته‌ماح‬ ‫ده‌که‌ن‌ه به‌ش‌ه بودجه‌ى کوردستان و هێزى پۆلیس‬ ‫و سنورى کوردستان و ماده‌ى سه‌د و چل‪.‬‬ ‫«سه‌رانى هه‌ر دوو پارتى‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارى کورد که‌وتن ‌ه راو ‌ه‬ ‫دۆالر و قیتکردنه‌وه‌ى کۆشک و‬ ‫ته‌الر و خۆ ده‌وڵه‌مه‌ند کردن و‬ ‫روتاندنه‌وه‌ى خه‌ڵکى هه‌ژارى‬ ‫کورد»‬ ‫ه��ێ��رش ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان ح �ه‌س �ه‌ن ب��ڕوان��ام �ه‌ى‬ ‫به‌کالۆریۆسی هه‌ی‌ه ل‌ه سیاسه‌ت و میژوو‪ ،‬له‌‬ ‫ئه‌مریکا خویندکاری ماسته‌ر‌ه ل‌ه سیاسه‌تی‬ ‫ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی‪ ،‬ل�‌ه ساڵی (‪)2006 – 2004‬‬ ‫جێگری نوێنه‌ری حکومه‌تی هه‌رێم ئیداری‬ ‫سلێمانی و یه‌کێتی بوو‌ه ل‌ه ئه‌مریکا‪ ،‬ل‌ه ساڵى‬ ‫(‪ )2009 – 2006‬هه‌مان پۆستی هه‌بووه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌ری کۆمه‌ڵگای ک��وردی له‌‬ ‫ئه‌مریکا و که‌نه‌دا‪ ،‬تایبه‌ت به‌م باس‌ه ده‌ڵێت‪:‬‬

‫د‪.‬جه‌عفه‌ر عه‌لی‪ :‬وروژاندنی ده‌وڵه‌تی کوردی زیانێکی‬ ‫له‌و ‌ه قورستر ب ‌ه به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫پێموای‌ه سیناریۆیه‌‪ ،‬زی��ات��ر چ�ه‌واش�ه‌ک��ردن��ى‬ ‫راگه‌یاندن و خه‌ڵک‌ه تاوه‌کو خه‌ڵکى سه‌رقاڵى‬ ‫ئه‌و ج��ۆر‌ه هه‌وااڵنه‌بن و کاتى ئه‌وه‌یان نه‌بێت‬ ‫بپه‌رژێن‌ه س�ه‌ر ئ�ه‌و هه‌موو ناعه‌داله‌تیه‌ى له‌‬ ‫هه‌رێمدا هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر کاتیک پارتى رووبه‌ڕووى‬ ‫قه‌یران ده‌بێته‌و‌ه چاره‌سه‌ر نادۆزێته‌وه‌‪ ،‬ده‌ست بۆ‬ ‫موستحیل ده‌ب��ات‪ ،‬هه‌ر وه‌ک ئێستا چه‌ندین‬ ‫کێشه‌ى هه‌ی‌ه له‌گه‌ڵ هێز‌ه کوردیه‌کان و نایه‌ت‬ ‫دیالۆک بکات‪ ،‬هه‌رچى کێش‌ه هه‌ی‌ه له‌هه‌رێمدا‬ ‫یان چاره‌سه‌ر نه‌کراو‌ه یان پینه‌کراو‌ه پێموایه‌‬ ‫ئه‌م‌ه گاڵته‌کردن‌ه ب‌ه س��ۆزى خه‌ڵک‪ ،‬وه‌ک‬ ‫بینیمان ل‌ه گه‌رمه‌ى خۆپیشاندانه‌کانیشدا بۆ‬ ‫رزگار بوونى خۆى هه‌مان باسیان دروستکرده‌وه‌‬ ‫و ن‌ه ده‌وڵ�ه‌ت��ى ک��وردى دروس��ت ب��وو ن‌ه هیچ‪.‬‬ ‫چونک‌ه ت��اوه‌ک��و ئێستا سیاسیه‌کانى ک��ورد‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستم ئه‌وانه‌ی‌ه که‌ل‌ه ده‌سه‌اڵتدان زه‌مینه‌یه‌کى‬ ‫ئه‌وتۆیان فه‌راهه‌م نه‌کردو‌ه بۆ ئه‌وه‌ى پشتگیرى‬ ‫زۆرت��ری��ن واڵت ب�ه‌ده‌س��ت بهێنن بۆ ب�ه‌ده‌وڵ�ه‌ت‬ ‫بونى کوردستان‪ ،‬هۆکاره‌که‌شى ئ�ه‌و هه‌موو‬ ‫گه‌نده‌ڵى و سیاسه‌ت‌ه سه‌قه‌ته‌ى حزبى ده‌سه‌اڵته‌‬ ‫ک‌ه حکومه‌تى له‌نێو جه‌سته‌ى حزبدا تواندوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌رواڵه‌ت خاوه‌ن حکومه‌تین ب‌ه ئاشکراش خاوه‌نى‬ ‫دوو ئیداره‌‪ ،‬پارتى به‌رده‌وام ل‌ه رێگه‌ى جواڵندنى‬ ‫هه‌ندێک بابه‌تى وه‌همیه‌و‌ه دڵ��ى خ��ۆى خۆش‬ ‫ده‌ک��ات‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‌ه ک‌ه ده‌ڵێم وه‌همى مه‌به‌ستمه‌‬ ‫بڵیم راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى کوردى له‌سه‌ر ده‌ستى‬ ‫پارتى وه‌همه‌‪ ،‬ل‌ه به‌شێکێترى وته‌کانیدا هێرش‬ ‫ده‌ڵ��ێ��ت‪ :‬ب��ارودۆخ��ی نیوده‌وڵه‌تی ل�ه‌ب��ار‌ه به‌س‬ ‫هه‌رێم ئاماد‌ه نیه‌‪ .‬بیست و یه‌ک ساڵ‌ه پارته‌‬ ‫کوردیه‌کان ل‌ه ده‌سه‌اڵتدان‪ ،‬له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌توانرا‬ ‫زۆر شتى جددى بۆ کورد بکرێت‪ .‬ده‌توانرا تاک‬ ‫و کۆمه‌ڵگا ل‌ه هه‌موو رویه‌که‌و‌ه پێشبخرێن و‬ ‫ئ��ام��اده‌ب��ک��رێ��ن و ل �‌ه قۆناغێکى وه‌ک���و دواى‬ ‫روخاندنى رژێ��م زۆر سودیان لێ وه‌ربگیرێت‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم ل�ه‌ب��رى ئ��ه‌و‌ه ناکۆکیی‌ه ناوخۆییه‌کان‬ ‫زه‌قکرانه‌و‌ه و توانسته‌کان هه‌موى ل‌ه پێناوى‬ ‫یه‌کتر سڕینه‌و‌ه و پاکتاوکردن و مارژیناڵکردنى‬ ‫الیه‌ن‌ه کوردییه‌کانى به‌شه‌کانى ترى کوردستان‬ ‫سه‌فه‌ربه‌رکران‪ .‬ل‌ه رووى کردارییه‌و‌ه کوردستان‬ ‫کرا ب‌ه دوو له‌ته‌و‌ه ب‌ه جۆرێک ک‌ه ئه‌مڕۆش‬ ‫ناتوانن یه‌کى بخه‌نه‌وه‌‪ ،‬تاکى کوردیان بێ هیوا‬ ‫و بێ بڕوا کردو ناچارى ته‌سلیمى ئه‌مرى واقیع‬ ‫یان کۆچى هه‌نده‌رانیان کرد‪ ،‬کۆمه‌ڵگایان له‌‬ ‫پیرۆزییه‌کانى داماڵى و خستیان‌ه دۆخێکى‬ ‫ن���ه‌خ���وازراوه‌وه‌‪ ،‬گ���ورزى کوشنده‌یان له‌به‌هاى‬ ‫مرۆیى و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان وه‌شاند‪ ،‬هه‌رچى سه‌روه‌ت‬ ‫و سامانى ئه‌و هه‌رێم‌ه بوو ته‌خشان و په‌خشانیان‬ ‫کرد‪ ،‬ئێسته‌شى له‌گه‌ڵ بێت هه‌رێمى کوردستان‬ ‫ئ��اخ��ن��دراو‌ه ب�‌ه گه‌نده‌ڵى و ف �ه‌س��ادى ئ��ی��دارى‪،‬‬ ‫یه‌کیتى و پارتى هه‌رچى پیرۆزى کورد هه‌بوو‬ ‫ل‌ه گۆڕیان ن��ا‪ ،‬ده‌رفه‌تێکى زێڕین بۆ کورد‬ ‫ره‌خسێنرا‪ ،‬بۆ ئ �ه‌وه‌ى بتوانێ کێش‌ه ڕه‌واک �ه‌ى‬ ‫ب �‌ه رێ��گ �ه‌ى ئاشتى و دی��ال��ۆگ �ه‌و‌ه چ��اره‌س �ه‌ر‬ ‫بکات و ناوچ‌ه دابڕاوه‌کانیش ب‌ه که‌رکوکه‌وه‌‬ ‫بگه‌ڕێنرێته‌وه‌‪ ،‬له‌برى ئ�ه‌وه‌ش که‌وتن‌ه هه‌ڵپه‌ى‬ ‫ئاواکردنى عێراقى عه‌ره‌بى و ده‌سته‌به‌رکردنى‬ ‫یه‌کێتى خاکى عێراق و هه‌موو هیواى کوردیاندا‬ ‫ب‌ه ده‌ستى ئه‌مریکاوه‌‪ ،‬سه‌رانى هه‌ر دوو پارتى‬ ‫ده‌س���ه‌اڵت���دارى ک���ورد ک�ه‌وت��ن�‌ه راو‌ه دۆالر و‬ ‫قیتکردنه‌وه‌ى کۆشک و ته‌الر و خۆ ده‌وڵه‌مه‌ند‬ ‫ک��ردن و روتاندنه‌وه‌ى خه‌ڵکى ه �ه‌ژارى کورد‪،‬‬ ‫یه‌کێتى و پارتى زه‌مینه‌یه‌کیان نه‌هێشتۆته‌وه‌‬ ‫بۆ ل‌ه ب��ارى راگه‌یاندنى ده‌وڵ�ه‌ت��ى ک��وردى له‌‬ ‫ئێستادا‪ ،‬دواجار بێگومان کاریگه‌رى ئه‌م پرسه‌‬ ‫له‌سه‌ر گشت پارچه‌کانى کوردستان داده‌نێت‪ ،‬له‌‬ ‫کۆتایى قسه‌کانیدا هێرش وتى‪ :‬ئه‌و دروشمه‌ى‬ ‫پارتى نابێت هه‌ر قسه‌ى سه‌ر رۆژنامه‌کان بێت‬ ‫و چه‌ندین مانگ تاکى کورد ب‌ه قسه‌یه‌کى‬ ‫بێسه‌روبه‌ر گۆش بکه‌ن‪ ،‬ئه‌و دروشم‌ه پێویستى به‌‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ى زانستى هه‌یه‌‪ ،‬پێویستى ب‌ه عه‌قڵى‬ ‫سیاسى و دیبلۆماسى ن��وێ هه‌یه‌‪ ،‬به‌ڕاستى‬ ‫کاره‌سات‌ه گه‌ر واتیبگه‌ین سیاسیه‌کانى ئێمه‌‬ ‫دبلۆماسین‪ ،‬نه‌خێر زۆرێکیشیان نازانن پێناسه‌ى‬ ‫دیبلۆماسیه‌تیش بکه‌ن‪ ،‬به‌رپرس‌ه سیاسیه‌کانى‬ ‫کورد ک‌ه سه‌ردانى ئه‌مریکا ده‌که‌ن له‌برى ئه‌وه‌ى‬ ‫کارێک بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى کورد به‌ره‌و پێش ببه‌ن‪،‬‬ ‫که‌چى زه‌م��ى یه‌کتر ئه‌که‌ن‪ ،‬ئه‌مریکیه‌کان‬ ‫زۆری���ان پێسه‌یر‌ه ک‌ه ئ �ه‌م که‌س‌ه سیاسیانه‌ى‬ ‫کورد به‌و شێوه‌ی‌ه هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ یه‌کترى‬ ‫ئ �ه‌ک �ه‌ن‪ ،‬ک��ۆم��اری �ه‌ک��ان و دیموکراته‌کانى‬ ‫ئه‌مریکا ته‌نها ل �‌ه ئ�ه‌م��ری��ک��ادا مونافه‌سه‌‬ ‫ئه‌که‌ن‪ ،‬مونافه‌سه‌که‌شیان بۆ به‌ره‌و پێشبردنى‬ ‫ئه‌مریکایه‌‪ ،‬ل‌ه ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا وه‌کو ئه‌مریکى‬ ‫خۆیان ده‌ناسێنن نه‌ک وه‌ک��و ح��زب‪ ،‬ب�ه‌اڵم به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌و‌ه سیاسیه‌کى ک��ورد ک‌ه دێت‌ه ئێره‌‬ ‫پێش ئه‌وه‌ى باسى پرسى کورد بکات‪ ،‬باس له‌‬ ‫حزبه‌که‌ى خۆى ئه‌کات و ده‌ست ئه‌کات ب‌ه هێرش‬ ‫کردن بۆ سه‌ر حزبى به‌رامبه‌رى و ب‌ه دوژمنى‬ ‫ئه‌مریکا ئه‌یشوبهێنێت‪ ،‬باش‌ه حزب‌ه کوردیه‌کان‬ ‫کاتێک به‌م شێوه‌ی‌ه سیاسه‌ت ئه‌که‌ن‪ ،‬ئیتر چۆن‬ ‫ئه‌توانن غیره‌تى ئه‌و‌ه بده‌نه‌به‌رخۆیان ک‌ه ده‌وڵه‌تى‬ ‫کوردى رابگه‌یه‌نن؟ به‌ده‌ر له‌مه‌ش ئێستا ن‌ه ماڵى‬ ‫ک��وردى و ن‌ه پارتى بایى ئه‌وه‌ن‌ه ته‌رتیب نیین‬ ‫تواناى خۆ ب‌ه ده‌وڵه‌ت بوونى هه‌بێت‪ ،‬ل‌ه چاوى‬ ‫پارتى ب‌ه ده‌وڵه‌ت بوون وه‌ک جیابونه‌وه‌ى بوکه‌‬ ‫ل‌ه خه‌سو‪ ،‬ئه‌م پرۆسه‌ی‌ه سه‌رخان و ژێرخانێکى‬ ‫باشى ده‌وێت‪ ،‬پارتى و کۆى سیاسیه‌کان ده‌زانن‬

‫شێخ ته‌ها سۆڵه‌یى‪ :‬کاتێک دێگه‌ڵ ‌ه‬ ‫سنوورى دوو میرنشینه‌‪ ،‬قسه‌کردن له‌‬ ‫ده‌وڵه‌تى کوردى جگه‌ل ‌ه هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن‬ ‫و ختوکه‌دانى هه‌ست و سۆزى‬ ‫نه‌ته‌وه‌یى زیاتر شتێکى جیدى نییه‌‬

‫د‪.‬که‌مال میراوده‌لى‪ :‬مێژووى‬ ‫پارتى زیاتر مێژووى خێڵچێتی‪،‬‬ ‫بنه‌ماڵه‌گه‌ری‪ ،‬دواکه‌وتنى فیکریى‬ ‫و نه‌بوونى فه‌لسه‌‌فه‌و ستراتیجه‌‬

‫هێرش عه‌بدولڕه‌حمان‪ :‬هه‌ر‬ ‫کاتیک پارتى رووبه‌ڕووى قه‌یران‬ ‫ده‌بێته‌وه‌و‌ چاره‌سه‌ر نادۆزێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌ست بۆ موستحیل ده‌بات‬

‫ل‌ه ئێستادا ئه‌و چ��اره‌س�ه‌ر‌ه ئایدیاڵى نییه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌مریکا سه‌ربه‌خۆبونى هه‌رێم ماناى پارچه‌‬ ‫بوونى عێراقه‌‪ ،‬ئه‌مریکا ئاماد‌ه نیی‌ه به‌رژه‌وه‌ندیه‌‬ ‫سه‌ره‌کى و درێژخایه‌نه‌کانى بکات‌ه قوربانى‪.‬‬

‫خزمه‌تکارێکى بى نووک‌ه و نقه‌ى ئه‌مریکان‬ ‫به‌بێ ئه‌وه‌ى تاق‌ه یه‌ک به‌ڵگه‌نام‌ه و به‌ڵێننامه‌ى‬ ‫نوسراو و رێکه‌وتنى یاسایى نێوده‌وڵه‌تى بۆ ئه‌و‬ ‫خزمه‌تکاریی‌ه هه‌بێ جگ‌ه ل‌ه ده‌وڵه‌مه‌ندبون و‬ ‫گه‌نده‌ڵبونى خۆیان‪ ،‬سه‌ربه‌خۆبوون فشه‌یه‌ک‬ ‫نیی‌ه ک‌ه ناو به‌ناو بۆ خۆشاردنه‌و‌ه و حه‌قیقه‌ت‬ ‫شاردنه‌و‌ه بکرێ‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیى ئێستا ئیراده‌ى‬ ‫ب��ارزان��ى ی��ان الی�ه‌ن��ى ک���وردى خ��ۆى ب�‌ه ته‌نیا‬ ‫نییه‌‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیى پرۆسه‌یه‌کى یاسایى سیاسى‬ ‫دیپلۆماسى جیهانى نێونه‌ته‌وه‌یی‌ه ک‌ه ب‌ه نه‌ته‌وه‌‬ ‫یه‌کگرتوه‌کان ده‌ستپێده‌کا و له‌وێشدا کۆتایى‬ ‫دێ‪ .‬ل‌ه نه‌ته‌و‌ه یه‌کگرتوه‌کاندا ده‌سه‌اڵتى کوردى‬ ‫ل‌ه شه‌خسى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراقیدا بوون‌ه ده‌نگى‬ ‫دروستکردنه‌وه‌ى عێراقى ئه‌نفال و خنکاندن و‬ ‫بێده‌نگکردنى ده‌نگ و ره‌نگى کوردی و هاوارى‬ ‫قوربانییه‌کانى جێنۆساید‪ ،‬ئێستا ک‌ه ئه‌مریکا‬ ‫کشاوه‌ته‌و‌ه و هیچ پرۆسه‌یه‌کى جگ‌ه ل‌ه عێراق‬ ‫و عێراقچیتیى ل‌ه ئارادا نه‌بووه‌‪ ،‬وه‌ک عه‌ره‌ب‬ ‫ده‌ڵێ حه‌لیمه‌کانى کورد گه‌ڕاونه‌و‌ه سه‌ر عاده‌ته‌‬ ‫ک��ۆن�ه‌ک�ه‌ی��ان‪ :‬پێشبرکێ ک��ردن ب��ۆ خزمه‌تى‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت �‌ه ناوچه‌ییه‌کان‪ .‬ئ�ه‌م��ڕۆ تورکیا و‬ ‫ئێران پێکه‌و‌ه یان دژ ب‌ه یه‌ک‪ ،‬ب‌ه چاک یان‬ ‫خراپ ده‌توانن بڕیارى چاره‌نوسى عێراق بده‌ن‪.‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆیى کورد ئه‌و کات‌ه ده‌بێ ک‌ه ئه‌و دوو‬ ‫ده‌وڵه‌ت‌ه ب‌ه ئاشکرایى و ره‌سمى و به‌پێى یاساى‬ ‫نێوده‌وڵه‌تى هه‌ردوو رازى بن ئه‌گینا کوردستان‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه ب‌ه مه‌یدانى خوێن و خیانه‌ت‪.‬‬ ‫ئه‌گینا سه‌ربه‌خۆیى ب�‌ه ه��ی��واى چ هێزێک‬ ‫داده‌م������ه‌زرێ و ده‌پ���ارێ���زرێ‪ ،‬ب �‌ه ه��ی��واى ئه‌و‬ ‫(‪ )30000‬فیداییه‌ى ئه‌و براده‌ر‌ه ک‌ه وه‌ک ده‌ڵێ‬ ‫ئاماده‌ن بۆ پاراستنى بنه‌ماڵ‌ه ب‌ه فیکه‌یه‌ک‬ ‫خۆیان بته‌قێننه‌وه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم بۆ پاراستنى کورد‬ ‫و کوردستان ل‌ه هێرشه‌کانى تورکیا و ئێران‬ ‫ک بێنن‪،‬‬ ‫ئاماده‌نین واز ل‌ه ق��اوه‌خ��واردن �ه‌وه‌ی �‌ه ‌‬ ‫قیله ئه‌وه‌ند‌ه ب‌ه وه‌خت و ناوه‌خت‬ ‫بۆی‌ه ئه‌م قاوو ‌‌‬ ‫س �ه‌ره �ه‌ڵ��ده‌دات �ه‌و‌ه و ب�ڵاو ده‌ب��ێ��ت�ه‌و‌ه و ئ�ه‌وه‌ن��ده‌‬ ‫ری��س��واو س��واو ب��وو‌ه ک�‌ه حه‌یف‌ه ن��اوى بنێین‪،‬‬ ‫م��ادده‌ى ئیعالمیش یان وروژان��دن��ى ئیعالمی‪.‬‬ ‫راستى فشه‌یه‌کى بێ ن���اوه‌ڕۆک و بنه‌ما و‬ ‫پرۆس‌ه و ئامانج و سه‌ره‌تایه‌‪ .‬سه‌ربه‌خۆیى بۆ‬ ‫ئ��ازادى ئێنسان‌ه با ج��ارێ رێگ‌ه ب��ده‌ن خه‌ڵکى‬ ‫زاخ��ۆ و ده��ۆک ب‌ه ئ��ازادى هه‌ناس‌ه ب��ده‌ن‪ .‬با‬ ‫ده‌س��ت ل‌ه دزى ن�ه‌وت و داگیرکردنى موڵک‬ ‫و ماڵى گه‌ل هه‌ڵبگرن‪ .‬ئه‌وان کوردستانى ژێر‬ ‫ده‌ستى خۆیان کردۆت‌ه هوتێلێیکى گ�ه‌ور‌ه بۆ‬ ‫حه‌وانه‌وه‌ى گه‌شتیارى عه‌ره‌ب و بێگان‌ه و دۆزه‌خ‬ ‫بۆ خه‌ڵکى کورد‪ ،‬زه‌وى نه‌ما داگیرى نه‌که‌ن و‬ ‫چه‌ندان جار نه‌یفرۆشنه‌وه‌‪ ،‬موڵکى هه‌ولێر نه‌ما‬ ‫نه‌یفرۆشن ب‌ه عه‌ره‌ب و تورک یان بۆ خۆیان‬ ‫داگیرى نه‌که‌ن‪ .‬مه‌به‌ستیان ل‌ه ب‌ه دوبه‌ى کردنى‬ ‫کوردستان ئه‌وه‌ی‌ه هێنده‌ى دوبه‌ى خه‌ڵکى کورد‬ ‫ل‌ه کوردستان بمێنێ و خاکى کورد بفرۆشرێ به‌‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌نده‌کانى عه‌ره‌ب و زامنکردنى حوکمى‬ ‫ئه‌ماره‌تى بنه‌ماڵه‌یی‪ .‬ئایا ئه‌م عه‌قلییه‌ت و‬ ‫ره‌فتار‌ه باسى سه‌ربه‌خۆیى لێده‌وه‌شێته‌وه‌؟‬

‫پارتى و سه‌رکردایه‌تیه‌که‌ى باش ده‌زان��ن ئه‌م‬ ‫دۆخ��ه‌ى ئێستاى ک��وردس��ت��ان‪ ،‬تایبه‌ت له‌سه‌ر‬ ‫ئاستى ناوخۆیدا‪ ،‬ک‌ه ب‌ه بڕواى من هێزه‌کانى‬ ‫ده‌سه‌اڵت و خاوه‌ن بڕیار ل‌ه کوردستان ل‌ه دواى‬ ‫راپه‌ڕینه‌و‌ه تا ئێستا ل‌ه به‌رامبه‌ریدا به‌رپرسیارن‪،‬‬ ‫دۆخێک نیی‌ه زه‌مینه‌ى وه‌ستان له‌سه‌رى وه‌ک‬ ‫(ده‌وڵه‌ت) کارێکى هه‌روا ئاسان بێت‪ .‬ل‌ه بڕواى‬ ‫مندا ل‌ه ئێستادا هیچ یه‌کێک له‌م بارودۆخانه‌‬ ‫(ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان‪ ،‬ع��ی��راق��ى‪ ،‬ئیقلیمى‪،‬‬ ‫نێوده‌وڵه‌تى) بۆ راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى کوردى له‌بار‬ ‫نییه‌‪ .‬له‌سه‌ر ئاستى ناوه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان‪،‬‬ ‫دۆخى سیاسیى دۆخێکى ناجێگیر و قه‌یراناوییه‌‪.‬‬ ‫قه‌یرانێکى قوڵى متمان‌ه ل‌ه نێوان ده‌س�ه‌اڵت و‬ ‫شه‌قام‪ ،‬ل‌ه نێوان ده‌سه‌اڵت و ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬ل‌ه نێوان‬ ‫پارتى و یه‌کێتى و‪ ،‬ته‌نانه‌ت بنکه‌ى جه‌ماوه‌رى‬ ‫و به‌شێک ل‌ه سه‌رکردایه‌تى خودى حزب‌ه بااڵ‬ ‫ده‌ست و حوکمڕانه‌کانى هه‌رێمى کوردستانیشدا‬ ‫ئاماده‌بوونى هه‌یه‌‪ .‬مۆنۆپۆلکردنى سیاسه‌ت و‬ ‫ئیدار‌ه و ئابورى و له‌شکر و پۆلیس و ئاسایش‬ ‫و سه‌رجه‌م کایه‌کانى دیکه‌ى ژیان له‌م هه‌رێمه‌دا‬ ‫زۆر روون و ئاشکران‪ ،‬درزێکى ئێجگار گه‌وره‌‬ ‫ل �‌ه ن��ێ��وان خ �ه‌ڵ��ک ب �‌ه گشتى و هێزه‌کانى‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت و ئیدار‌ه له‌م هه‌رێمه‌دا دروستبووه‌‪.‬‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئ��اس��ت��ى ع��ێ��راق��ی��ش‪ ،‬دی����دى ه����ه‌ردوو‬ ‫پێکهاته‌ى شیع‌ه و سوننه‌ى عێراقى به‌رامبه‌ر‬ ‫نه‌ک راگه‌یاندن‪ ،‬ته‌نانه‌ت قسه‌کردنیش له‌باره‌ى‬ ‫ده‌وڵه‌تى کوردى‪ ،‬دیدێکى ته‌واو نێگه‌تیڤانه‌یه‌‪،‬‬ ‫تا ئه‌م ساته‌وه‌خته‌ش وه‌ک مه‌ترسى بۆ سه‌ر‬ ‫یه‌کپارچه‌یى جوگرافیاى ب‌ه پیرۆزکراوى عێراق‬ ‫و ت��ا ئه‌ندازه‌یه‌کیش ئایدیۆلۆژیا و دونیاى‬ ‫عروبه‌ى ده‌بینن‪ ،‬د‪.‬جه‌عفه‌ر له‌باره‌ى تێڕوانینى‬ ‫ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی��ی�ه‌و‌ه ده‌ڵ��ێ��ت‪ :‬هه‌ڵوێستى واڵت��ان��ى‬ ‫ئیقلیمى و نێوده‌وڵه‌تیش‪ ،‬وێڕاى جیاوازى قوڵ‬ ‫و ج �ه‌وه �ه‌رى ل�‌ه نێوانیاندا‪ ،‬ب���ه‌اڵم س�ه‌ب��اره‌ت‬ ‫ب‌ه دام�ه‌زران��دن��ى ده‌وڵ�ه‌ت��ى ک��وردى هه‌ڵوێستى‬ ‫ئیقلیمى دوژمنکاران‌ه و‪ ،‬دی��دى نێوده‌وڵه‌تیش‬ ‫پۆزه‌تیڤ نییه‌‪ ،‬ک‌ه من پێموای‌ه سه‌رجه‌م ئه‌م‬ ‫دید و هه‌ڵوێست‌ه نێگه‌تیڤان‌ه پابه‌ندى جارێکی‬ ‫دى پێداچونه‌و‌ه و گۆڕانکاری‌ه ل‌ه سیسته‌مى‬ ‫سیاسیى و ئیدارى هه‌رێمى کوردستان و به‌‬ ‫هێزکردنى دیوى ناوه‌وه‌ى کوردستانه‌‪ .‬ل‌ه حاڵه‌تى‬ ‫دۆخى کوردستاندا ب‌ه گشتى‪ ،‬هه‌ر یه‌ک له‌‬ ‫پارچه‌کانى کوردستان جۆرێک ل‌ه تایبه‌تمه‌ندى‬ ‫خۆى وه‌رگرتووه‌‪ .‬له‌و کاته‌وه‌ى کوردستان وه‌ک‬ ‫جوگرافیا و نیشتمانى هاوبه‌شى کوردان له‌ت‬ ‫له‌تکراو‌ه و هه‌ر له‌تێکیشى کراوه‌ت‌ه به‌شێک‬ ‫ل‌ه جوگرافیاى ده‌وڵه‌ت‌ه مۆدێرنه‌کانى عه‌ره‌ب‬ ‫و تورک و فارس‪ ،‬هه‌رچى زیاتر سیماى ئه‌و‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیان‌ه تۆخکراونه‌ته‌و‌ه و دیوارێکى به‌رزتر‬ ‫ل‌ه یه‌کدى جیاکردوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌و مانایه‌‬ ‫ن��ا‪ ،‬ک‌ه دۆخ��ى سیاسیى به‌شێکى کوردستان‬ ‫و ئاڵوگۆڕ تیایدا کاریگه‌رى به‌سه‌ر به‌شێکى‬ ‫دیکه‌و‌ه به‌جێناهێڵێت‪ .‬گومانى تێدا نیی‌ه هه‌ر‬ ‫رووداوو پێشهاتێکى سیاسیى و کۆمه‌اڵیه‌تى‬ ‫گ �ه‌وره‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت رووداوى سروشتیش‪ ،‬ب‌ه پێى‬ ‫ج��ۆر و ق�ه‌ب��اره‌ى رووداوه‌ک���‌ه ب‌ه ه��ه‌ردوو دیوى‬ ‫پ��ۆزه‌ت��ی��ڤ و نێگه‌تیڤ ک��اری��گ �ه‌رى به‌سه‌ر‬ ‫به‌شه‌کانى دیکه‌و‌ه داده‌نێت‪ ،‬ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى به‌‬ ‫راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى ک��وردى و هێنان‌ه پێش و‬ ‫وروژاندنى بابه‌تێکى له‌مجۆره‌وه‌ی‌ه ل‌ه ئێستادا‪،‬‬ ‫پێموانیی‌ه زیانێک له‌و‌ه قورستر ب‌ه به‌شه‌کانى‬ ‫دیکه‌ى کوردستان بگه‌یه‌نێت‪ ،‬ک‌ه ل‌ه ئێستادا‬ ‫ده‌وڵه‌تانى داگیرکه‌ر ل‌ه هه‌وڵى سڕینه‌وه‌ى بوون و‬ ‫ناسنامه‌ى نه‌ته‌وه‌یى‪ ،‬ته‌نانه‌ت مرۆیشیاندان ‪ ،‬له‌‬ ‫کاتێکدا پرسى ده‌وڵه‌تى کوردیش پرسێکى جیدى‬ ‫نێو کایه‌ى سیاسیى کوردى نییه‌‪ .‬ده‌مه‌وێ بڵێم‬ ‫سیاسه‌تى ده‌وڵه‌تانى شمولى و سته‌مکار له‌سه‌ر‬ ‫ئ �ه‌و‌ه ن �ه‌وه‌س��ت��اوه‌‪ ،‬ک�‌ه چ����اوه‌ڕوان بێت ب�‌ه پێى‬ ‫راگه‌یاندنى ئێم‌ه بۆ ده‌وڵه‌تى ک��وردى مامه‌ڵه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ پرسه‌که‌دا بکات‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌وان زۆر پێش‬ ‫ئ �ه‌وه‌و ده‌مێک ساڵ‌ه ل‌ه سیاسه‌تى بنچینه‌یى‬ ‫خ��ۆی��ان و ل�‌ه ی��اس��اى بنه‌ڕه‌تى واڵته‌کانیاندا‬ ‫(ده‌ستور) جۆرى مامه‌ڵ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌م پرسه‌یان‬ ‫یه‌کالکردۆته‌وه‌‪ ،‬بۆی‌ه ل‌ه قه‌ناعه‌تى مندا ته‌نها‬ ‫زیانێک‪ ،‬ک‌ه به‌شه‌کانى دیکه‌ى کوردستان له‌‬ ‫پرسى وروژاندن و ته‌نانه‌ت راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى‬ ‫ک����وردى ل��ه‌م ه �ه‌رێ��م �ه‌ى ئ��ێ��م�ه‌دا بیکه‌ن هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ک‌ه تا ئێستا کردوویان‌ه و ب‌ه هۆکارى‬

‫«مه‌گه‌ر مه‌به‌ستیان سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫زیاترى ده‌سه‌اڵتى حزبى قۆرخکار‬ ‫و تاوانکار و دزى و داگیرکاریى و‬ ‫گه‌نده‌ڵى و خیانه‌تى نه‌ته‌وه‌یى بێ»‬ ‫تایبه‌ت ب‌ه به‌شى دووه‌م��ى ئه‌م پرس‌ه د‪.‬که‌مال‬ ‫میراوده‌لى ده‌ڵێت‪ :‬پارتى گه‌ر به‌راستى وه‌ک‬ ‫حزب‪ ،‬حزبى نه‌ته‌وه‌ییش‪ ،‬هه‌بووبێ ته‌مه‌نى زیاتر‬ ‫ل‌ه (‪ )65‬ساڵه‌‪‌ ،‬حزبێ گ�ه‌ر بۆ سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫تێبکۆشێ‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیى سه‌ره‌تا وه‌ک فه‌لسه‌فه‌‪،‬‬ ‫ستراتیجی‪ ،‬به‌رنامه‌‪ ،‬ل‌ه په‌روه‌رده‌ى ئایدیۆلۆجى‬ ‫و پراکتیکیشدا خۆى ده‌نوێنێ و ل‌ه پێوه‌ندى و‬ ‫په‌یمانه‌کانیدا خۆى ده‌رده‌بڕێ و ل‌ه ماوه‌یه‌کى‬ ‫که‌مدا ئه‌نجام به‌ده‌سته‌و‌ه ده‌دات‪ ،‬نه‌ک (‪)60‬‬ ‫ساڵ چه‌واش‌ه و چاوه‌ڕوانی‪ .‬مێژووى پارتى زیاتر‬ ‫مێژووى خێڵچێتی‪ ،‬بنه‌ماڵه‌گه‌ری‪ ،‬دواکه‌وتنى‬ ‫فیکریى و ن�ه‌ب��وون��ى فه‌لسه‌‌فه‌و ستراتیج و‬ ‫ب �ه‌ک��رده‌وه‌ش خزمه‌تى رژێم‌ه داگیرکه‌ره‌کان‬ ‫بوو‌ه تا راده‌ى بوون ب‌ه دارده‌ستیان بۆ لێدان و‬ ‫سه‌رکوتکردنى بزوتنه‌وه‌ى شۆڕشگێرى کورد‪،‬‬ ‫مێژووى ئاشبه‌تاڵ و خیانه‌ت و شه‌ڕى براکوژى‬ ‫به‌رده‌وام بووه‌‪ ،‬گه‌ر سه‌رکردایه‌تى حزبێکى ئاوا‬ ‫دواى (‪ )65‬ساڵ به‌تایبه‌تى له‌م کات‌ه ناسکه‌دا‬ ‫بۆ بزوتنه‌وه‌ى کورد ل‌ه باکوور ک‌ه بڕبڕه‌ى پشتى‬ ‫خه‌بات و پاش‌ه رۆژى سه‌ربه‌خۆیى نه‌ته‌وه‌ییمانه‌‪،‬‬ ‫باسى سه‌ربه‌خۆیى نه‌ته‌وه‌یى بکات‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌بێ‬ ‫خه‌ڵکى کوردستان بترسێنێ نه‌ک چه‌واشه‌یان‬ ‫بکات‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیى کۆنگره‌ى رۆژنامه‌نوسى‬ ‫و داوه‌ت و میواندارى نیی‌ه تا تاک‌ه که‌سێ‬ ‫له‌هه‌ر ئاستێکدابێ راى بگه‌یه‌نێ‪ .‬سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫فه‌لسه‌ف‌ه و ستراتیج و ژی��ان و ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى و‬ ‫پاش‌ه رۆژى نه‌ته‌وه‌یه‌ک‌ه و ده‌بێ ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه‌‬ ‫ل‌ه په‌یمانى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى و ده‌س��ت��وور و‬ ‫دام�ه‌زران��دن��ى ستراکتۆرى سیاسى و ئیداره‌ى‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییدا وه‌ک پرۆسه‌یه‌کى ناوخۆیى ئاماده‌یى‬ ‫بۆ کردبێ‪ .‬ل‌ه کاتێکدا تا ئێستا ده‌ستوورمان‬ ‫نییه‌‪ ،‬ده‌سه‌اڵتێکى حکو‌مى مه‌رکه‌زیى کوردیى‬ ‫نییه‌‪ ،‬دوو ئیداره‌یى هه‌یه‌‪ ،‬کوردستانى ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ه �ه‌رێ��م ل �‌ه م�ه‌ت��رس��ى دای���ه‌‪ ،‬م����ادده‌ى (‪)140‬‬ ‫مردووه‌‪ ،‬سوپاى تورکى ل‌ه کوردستان دایکوتاوه‌‬ ‫و سه‌رۆکى هه‌ریم وه‌ک چۆن هێناویه‌تى ئاوا‬ ‫بۆى ده‌رناکرێ‪ .‬کوردستان بۆت‌ه کۆلۆنییه‌کى‬ ‫ئابوورى و سیاسى رژێم‌ه ناوچه‌ییه‌کان ب‌ه تایبه‌تى‬ ‫تورکیا‪ ،‬هیچ هه‌نگاوێک بۆ دامه‌زراندنى‬ ‫ژێرخانى ئابوورى سه‌ربه‌خۆ ک‌ه بڕبڕه‌ى پشتى‬ ‫بڕیارى سه‌ربه‌خۆیى ی‌ه نه‌نراوه‌‪ ،‬ب‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫خه‌ڵکى کورد کراوه‌ت‌ه ره‌هنى بودجه‌ى عێراق‬ ‫و کااڵى ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ستراکتۆرى یاسایى سیاسه‌تى‬ ‫دارای��ى و بانکى مه‌رکه‌زى نه‌ته‌وه‌ییمان نییه‌‪،‬‬ ‫نازانین داهاتى نه‌ته‌وه‌ییمان چه‌ند‌ه و ئیحتیاتى‬ ‫پار‌ه و پرۆژه‌ى د‌ه ساڵى داهاتوومان چییه‌‪ ،‬ئیدى‬ ‫ب‌ه ده‌یان شتى ترى نێگه‌تیڤ ک‌ه ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌‬ ‫دژى نه‌ک سه‌ربه‌خۆیى ک��ورد‪ ،‬به‌ڵکو ژیانى‬ ‫ئاسایى خه‌ڵکى کورد کردوویه‌تی و ده‌یکا‪،‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆیى و ئه‌و ‌ده‌سه‌اڵت‌ه کوجا مه‌رحه‌با‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر مه‌به‌ست سه‌ربه‌خۆیى زیاترى خزمه‌تى‬ ‫ده‌سه‌اڵتى کۆلۆنیالى تورکیا و سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫زیاترى ده‌سه‌اڵتى حزبى قۆرخکار و تاوانکار‬ ‫و دزى و داگیرکاریى و گه‌نده‌ڵى و خیانه‌تى‬ ‫نه‌ته‌وه‌یى بێ‪ .‬ل‌ه درێژه‌ى وته‌کانیدا میراوده‌لى‬ ‫ده‌ڵ��ێ��ت‪ :‬سه‌ربه‌خۆیى پێویستى ب‌ه راگه‌یاندن‬ ‫نه‌بوو‪ ..‬له‌گه‌ڵ روخانى س �ه‌ددام سه‌ربه‌خۆیى‬ ‫ب��ۆخ��ۆى ه��ات�‌ه ک��وردس��ت��ان‪ ،‬ن �ه‌ک ه �ه‌ر ئ �ه‌وه‌‬ ‫چ��اره‌ن��وس��ى عێراقیش هات‌ه ک��وردس��ت��ان‪ .‬ئه‌و‬ ‫کات‌ه ئه‌وانه‌ى ئێستا باسى سه‌ربه‌خۆیى ده‌که‌ن‬ ‫خۆیان ب‌ه بلێۆنه‌کانى برێمه‌ر فرۆشت و عێراقیان‬ ‫وه‌ک سوپا‪ ،‬ده‌ستوور‪ ،‬ئیداره‌‪ ،‬پێوه‌ندى جیهانى‬ ‫و مه‌رکه‌زى ب‌ه پێى یاساى نێوده‌وڵه‌تى و نه‌ته‌وه‌‬ ‫یه‌کگرتوه‌کان و ده‌سه‌اڵتى مه‌رکه‌زى به‌سه‌ر‬ ‫خاکى کوردستان و ئاسایش و ئابورى کوردساندا‬ ‫دروست ک��رده‌وه‌‪ ،‬هه‌بوو نه‌بوو م��ادده‌ى (‪)140‬‬ ‫ب��وو‪ ،‬بۆ جێبه‌جێکردنى ئه‌ویش (‪)140000‬‬ ‫درۆی���ان ک��رد و ل�‌ه خیانه‌تى دزى و ت��ااڵن و‬ ‫رقه‌به‌رایه‌تى حزبیدا خنکاندیان‪ )8( .‬ساڵه‌‬

‫«سه‌رکرده‌کانى نیشتمان ئه‌گه‌ر‬ ‫مه‌به‌ستیان ‌ه پرسى دامه‌زراندنى‬ ‫ده‌وڵه‌ت له‌الى هاواڵتیان نرخ و‬ ‫بایه‌خ وه‌ربگرێت‪ ،‬ده‌بێ ئاماده‌بن‬ ‫خۆیان و بنه‌ماڵه‌کانیان وه‌ک‬ ‫خه‌ڵک ته‌حه‌مولى سک هه‌ڵگوشین و‬ ‫برسێتى بکه‌ن ل ‌ه پێناویدا»‬ ‫ل‌ه باره‌ى ته‌وه‌رى سه‌ره‌کى ئه‌م بابه‌ته‌وه‌‪ ،‬د‪.‬جه‌عفه‌ر‬ ‫ع�ه‌ل��ى‪ ،‬ئ�ه‌ن��دا پێشوى په‌رله‌مانى کوردستان‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ئاماژه‌کانى پشتى راگه‌یاندنى پارتى‬ ‫دیموکراتى کوردستان تا ئاستێکى زۆر بۆ‬ ‫زۆرێک ل‌ه خه‌ڵکى ب‌ه ئاگاى کوردستان روون‬ ‫و ئاشکران‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬وه‌ک نه‌ریتى هه‌ر‬ ‫ده‌وڵه‌ت و هێزێکى سیاسیى سته‌مکار ل‌ه دونیا‬ ‫کاتێک سه‌قامگیرى سیاسیى و کۆمه‌اڵیه‌تى‬ ‫ل‌ه ئاستى ناوخۆ ناجێگیر ده‌بێت‪ ،‬میدیاکاران‬ ‫و ئ��ام��ڕازه‌ک��ان��ى راگ �ه‌ی��ان��دن��ى ده‌س�����ه‌اڵت و‬ ‫سێبه‌ره‌کانى‪ ،‬هه‌وڵده‌ده‌ن ب‌ه مه‌به‌ستى یاریکردن‬ ‫ب‌ه شعور و عاتیفه‌ى خه‌ڵک‪ ،‬سه‌رنجه‌کان له‌سه‌ر‬ ‫دۆخ‌ه ناوخۆییه‌که‌و‌ه بگوازنه‌و‌ه بۆ دۆخ و بابه‌تى‬ ‫دیکه‌‪ .‬ئه‌وه‌ى له‌مدواییانه‌دا پارتى ده‌یکات‪ ،‬تا‬ ‫راده‌یه‌کى زۆر له گه‌مه‌کردنه‌و‌ه نزیکه‌‪ ،‬ئه‌گینا‬

‫د‪.‬جه‌وعفه‌ر عه‌لى‪ :‬چیتر پرسى‬ ‫ب ‌ه ده‌وڵه‌تبوون نابێ یه‌کسان‬ ‫بکرێت ب ‌ه پرسى برسیبوونى‬ ‫خه‌ڵک‬ ‫کوردبوونیانه‌و‌ه وه‌ک هاواڵتى پل‌ه نزم ده‌بینرێن‬ ‫و ل‌ه رێگه‌ى فرۆکه‌کانى ئه‌تاتورکى ب‌ه حیجابى‬ ‫تورکیا و په‌تى سێداره‌ى ئیمام و ئایه‌توڵاڵکانى‬ ‫ئ��ێ��ران ک�‌ه خ��ۆی��ان ب�‌ه ن��وێ��ن�ه‌رى خ���ودا ده‌زان���ن‬ ‫له‌سه‌ر زه‌وى‪ ،‬مافى هه‌ناسه‌دان و ژیانکردنیان‬ ‫پێڕه‌وا نابینرێت‪ .‬له‌به‌رئه‌و‌ه پرسێکى له‌مجۆره‌‬ ‫ل‌ه رووى ستراتیژیه‌و‌ه هێنده‌ى ل‌ه ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى‬ ‫و سه‌ره‌نجامیش بردن‌ه پێشى پرسى نه‌ته‌وه‌یى‬ ‫و سه‌لماندنى ناسنام‌ه و مافى هاواڵتیبوونى‬ ‫کورد ل‌ه به‌شه‌کانى دیکه‌ى کوردستان ته‌واو‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬هێند‌ه زیانیان پێناگه‌یه‌نێت‪ ،‬ل‌ه کۆتاییدا‬ ‫د‪.‬جه‌عفه‌ر له‌باره‌ى باسکردنى ئه‌و پرس‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫پارتییه‌و‌ه ده‌ڵێت‪ :‬هێنان‌ه پێشى پرسى ده‌وڵه‌تى‬ ‫ک��وردى ل‌ه ئێستاداو له‌الیه‌ن پارتیه‌و‌ه هێنده‌ى‬ ‫مه‌به‌ست لێى گواستنه‌وه‌ى سه‌رنجى خه‌ڵکه‌‬ ‫له‌سه‌ر کێش‌ه ناوخۆییه‌کان‪ ،‬تایبه‌ت ئه‌و گرفته‌‬ ‫سیاسیى و ئه‌خالقیانه‌ى پارتى ل‌ه رووداوه‌کانى‬ ‫(‪ 17‬ى شوبات)ى ساڵى رابردوو تا ب‌ه رووداوه‌کانى‬ ‫ئه‌مدواییه‌ى بادینان ده‌گات‪ ،‬رووبه‌ڕوویان بۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫هێند‌ه ئامانج لێى بایه‌خى خودى پرسه‌ک‌ه نییه‌‪،‬‬ ‫چونک‌ه النیکه‌م ئه‌گه‌ر پارتى یان هه‌ر هێزێکى‬ ‫سیاسیى دى ل‌ه کوردستان پرسى کارکردن‬ ‫ب��ۆ دام �ه‌زران��دن��ى ده‌وڵ �ه‌ت��ى ک���وردى کردبایه‌‬ ‫به‌شێک ل‌ه دونیابینى سیاسیى خۆى‪ ،‬ده‌بوایه‌‬ ‫ل�‌ه دواى راپ �ه‌ڕی��ن �ه‌و‌ه (‪ )1991‬ت��ا ب�‌ه ئێستا‬ ‫ده‌گات هه‌وڵى جیدى بۆ بنیاتنانى بنه‌ماکانى‬ ‫ئ�ه‌و ده‌وڵ�ه‌ت�‌ه بدابایه‌‪ .‬هه‌موومان ئ�ه‌و سه‌ره‌تا‬ ‫زۆر ساده‌ی‌ه ده‌زانین‪ ،‬ک‌ه ده‌وڵه‌ت ل‌ه بۆشاییه‌وه‌‬ ‫نایه‌ت‌ه بوون‪ .‬هه‌نگاو ب‌ه ئاراسته‌ى پێکهێنانى‬ ‫ده‌وڵ �ه‌ت‪ ،‬پێویستى ب‌ه هه‌نگاونان ب‌ه ئاراسته‌ى‬ ‫ته‌بایى نێوخۆیى‪ ،‬دروستکردنى ئینتیما و ئیراده‌ى‬ ‫هاوبه‌ش‪ ،‬له‌شکر و ئابوورى و زمانى نیشتمانى‪،‬‬ ‫جوگرافیا و سنورى دیاریکراو و رێز ل‌ه ئینسان و‬ ‫پره‌نسیپى دادپه‌روه‌رى و زۆر شتى دیکه‌ش هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئێستا پارتى یان هه‌ر هێزێکى سیاسیى‬ ‫دى ل‌ه کوردستان ب‌ه لۆژیکى زانست و عه‌قاڵنى‬ ‫ل‌ه رووى سیاسیى و سۆسیۆلۆژى و ته‌نانه‌ت‬ ‫سایکۆلۆژیشه‌و‌ه بۆ ئه‌م پره‌نسیپان‌ه بگه‌ڕێت‬ ‫ره‌نگ‌ه زۆر ئاسان ل�ه‌و راستی‌ه تێبگات‪ ،‬که‌‬ ‫ئێم‌ه ل‌ه کوێى هه‌نگاو به‌ره‌و پرسى دامه‌زراندنى‬ ‫ده‌وڵه‌تداین‪ ،‬به‌م عه‌قڵیه‌ت و سیاسه‌ت و ئیداره‌‬ ‫و فۆرم‌ه ل‌ه حزبایه‌تى‪ ،‬رۆژان�‌ه ده‌یان هه‌نگاو‬ ‫له‌و پره‌نسیپ و بنه‌مایان‌ه دوورده‌که‌وینه‌وه‌‪ ،‬که‌‬ ‫کارکردن بۆ دامه‌زراندنى ده‌وڵه‌ت پێویستى زۆرى‬ ‫پێیه‌تى‪ ،‬ل‌ه دواى راپه‌ڕینه‌و‌ه پارتى و یه‌کێتى به‌‬ ‫حوکمى ئه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتى هه‌رێمیان ب‌ه ده‌سته‌وه‌‬ ‫بوو‌ه پشکى شێریان به‌رده‌که‌وێت ل‌ه تێکشکاندنى‬ ‫ئه‌و پره‌نسیپ و بنه‌مایانه‌ى‪ ،‬ک‌ه پێویست بوون‬ ‫بۆ بنیاتنانى ده‌وڵه‌ت‪ .‬چیتر پرسى ب‌ه ده‌وڵه‌تبوون‬ ‫نابێ یه‌کسان بکرێت ب�‌ه پرسى برسیبوونى‬ ‫خ �ه‌ڵ��ک‪ .‬ت��ێ��زى ت�ه‌ح�ه‌م��ول��ن�ه‌ک��ردن��ى خه‌ڵک‬ ‫بۆ سک هه‌ڵگوشین و برسێتى ل‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫هێنانه‌دى خه‌ونى ب‌ه ده‌وڵه‌تبوون‪ ،‬تێزێک‌ه چیتر‬ ‫قه‌ناعه‌ت ب‌ه هاواڵتیانى نیشتمانێک ناکات‪ ،‬که‌‬ ‫زۆر ئاسان سکرتێرى سه‌رۆک و سه‌رکرده‌کانى‬ ‫واڵت و بنه‌ماڵه‌کانیان و ده‌وروبه‌ریان ده‌بینن‪.‬‬ ‫هاواڵتیان ل‌ه دواى راپه‌ڕینه‌و‌ه بۆ چه‌ندین ساڵ‬ ‫ته‌حه‌مولى زۆرى برسێتى و سک هه‌ڵگوشینیان‬ ‫کرد‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وان ل‌ه جیاتى پرسى دامه‌زراندنى‬ ‫بنه‌ماکانى ده‌وڵ����ه‌ت‪ ،‬س �ه‌رم��ای �ه‌ى م��رۆی��ى و‬ ‫م��اددى ئه‌م نیشتمانه‌یان خست‌ه نێو ملمالنێى‬ ‫جه‌نگى ناوخۆییه‌وه‌‪ ،‬پیرۆزیه‌کانى نیشتمانیان‬ ‫شکاند و چه‌ندین نه‌وه‌یان نائومێد کرد‪ .‬بۆیه‌‬ ‫سه‌رکرده‌کانى نیشتمان ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیانه‌‬ ‫پرسى دام�ه‌زران��دن��ى ده‌وڵ��ه‌ت ل �ه‌الى هاواڵتیان‬ ‫نرخ و بایه‌خ وه‌ربگرێت‪ ،‬ده‌بێ ئاماده‌بن خۆیان‬ ‫و بنه‌ماڵه‌کانیان وه‌ک خه‌ڵک ته‌حه‌مولى‬ ‫سک هه‌ڵگوشین و برسێتى بکه‌ن ل‌ه پێناویدا‪،‬‬ ‫دروستکردنى ده‌وڵه‌ت ب‌ه قسه‌ى نێو کۆبوونه‌وه‌کان‬ ‫و دروشمى قه‌ب‌ه نایه‌ته‌دى‪ ،‬هێنده‌ى پێویستى به‌‬ ‫هه‌نگاوى پراکتیکى هه‌ی‌ه له‌سه‌ر ئه‌رزى واقیع‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى ل�‌ه واقیعى کوردستانیشدا ده‌بینرێت‬ ‫ت�ه‌واو پێچه‌وانه‌ى هه‌نگاونانى پراکتیکیانه‌یه‌‬ ‫ب‌ه ئاراسته‌ى دام�ه‌زران��دن��ى ده‌وڵ���ه‌ت‪ .‬بۆی‌ه له‌‬ ‫ب��ڕواى مندا ئ �ه‌وه‌ى ئه‌مڕۆ له‌الیه‌ن هه‌ندێک‬ ‫سه‌رکرده‌ى حزبى و هێزى سیاسیه‌و‌ه بانگه‌شه‌ى‬ ‫ب��ۆ ده‌ک��رێ��ت جگ‌ه ل �‌ه م��اده‌ی �ه‌ک��ى ئیعالمى‬ ‫شتێکى دیک‌ه نییه‌‪.‬‬

‫به‌دواداچوون‬

‫سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى قوربانیانى هه‌ڵه‌بجه‌‪ :‬حکومه‌تى عێراق‬ ‫ده‌یه‌وێت دۆسیه‌ى هه‌ڵه‌بجه‌ بچوک بکاته‌وه‌‬

‫ئاماده‌کار‬ ‫کلسوم حسێن‬

‫له‌ دیدارێکی (چه‌تر)دا لوقمان‬ ‫عه‌بدولقادر‪ ،‬سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى‬ ‫قوربانیانى هه‌ڵه‌بجه‌‪ ،‬باس ل ‌ه‬ ‫گه‌شته‌که‌ی ده‌کات که‌ له‌ رێکه‌وتی‬ ‫(‪ )2011/12/27‬ئه‌نجامیان‬ ‫دابوو بۆ واڵتى هۆڵه‌ندا بۆ‬ ‫کۆنفرانسێکى نێو نه‌ته‌وه‌یى‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌بڕ کردنى چه‌کى‬ ‫کیمیایى و نیگه‌رانی خۆی ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵوێستی حکومه‌تی عێراق‬ ‫نیشان ده‌دات‪.‬‬

‫چ�ه‌ت��ر‪ :‬ئ �ه‌و گه‌شته‌تان چۆن‬ ‫ئه‌نجامدا و به‌ مه‌به‌ستى‬ ‫چى؟‬ ‫ وه‌ک به‌رکه‌وتوانى‬‫چ���ه‌ک���ى ک��ی��م��ی��ای��ى‬ ‫ل�������ه‌س�������ه‌ر ئ���اس���ت���ى‬ ‫عێراق دوو ساڵ ‌ه ئه‌و‬ ‫رێکخراوه‌مان ناسیو‌ه‬ ‫ک��� ‌ه ک�����ارده‌ک�����ات بۆ‬ ‫ن�ه‌ه��ێ��ش��ت��ن��ى ئ����ه‌و گ���از‌ه‬ ‫ک��ۆم �ه‌ڵ ک���وژان���ه‌ى ک ‌ه‬

‫ل ‌ه مه‌غزه‌نه‌کاندا هه‌ڵگیراون هه‌ڵه‌بجه‌ش‬ ‫یه‌کێکه‌ له‌و شارانه‌ى که‌به‌ر ئه‌و چه‌ک ‌ه‬ ‫که‌وتوه‌ و له‌سه‌ر ئاستى عێراق بانگهێشت‬ ‫کرابووین‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬ئه‌و رێکخراو‌ه ناوى چیه‌ و که‌ى‬ ‫دامه‌زراوه‌؟‬ ‫ڕێکخراوى (‪ )OPCW‬ڕێکخراوێکى‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌ (‪ )1992‬دامه‌زراوه‌ ل ‌ه ساڵى‬ ‫(‪ )1995‬ل�ه‌س�ه‌ر ئاستى جیهان ده‌ستى‬ ‫به‌کار کردوه‌ (‪ )188‬واڵت ئه‌ندامن تێیدا‬ ‫هه‌ر که‌سێک ببێت ‌ه ئه‌ندامى ئه‌و ڕێکخراو‌ه‬ ‫ده‌بێت له‌ئاستى سه‌فاره‌تدا بێت وات ‌ه ده‌بێت‬ ‫له‌سه‌ر ئاستى حکومه‌تى واڵتێک بێت‪،‬‬ ‫(‪ )52‬ڕێکخراوى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نیش‬ ‫له‌و رێکخراوه‌دا ئه‌ندامن‪ ،‬ب�ه‌اڵم ناتوانن‬ ‫وتاریان هه‌بێت و ده‌بێت ته‌نها وه‌ک‬ ‫چاودێر به‌شداربن‪ ،‬ئێمه‌ش دوو‬ ‫ساڵ ‌ه بووین به‌ ئه‌ندامى ئه‌و‬ ‫ڕێ��ک��خ��راوه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئ �ه‌وه‌ى‬ ‫جێگاى سه‌رنج ‌ه جیاوازى‬ ‫ئه‌مساڵ بوو له‌گه‌ڵ پار‪.‬‬ ‫چ���ه‌ت���ر‪ :‬ب��ۆچ��ى جێگاى‬ ‫سه‌رنج ب��وو ئ�ه‌و جیاوازی ‌ه‬ ‫چی بوو؟‬ ‫ساڵى پار سه‌فاره‌تى عێراق‬‫زۆر ب �ه‌ب��اش��ى ده‌س��ت��ى‬

‫ک���ردوه‌ ب�ه‌ نمایشى به‌ڵگ ‌ه و وێنه‌کانى‬ ‫ق��ورب��ان��ی��ان��ى ه�ه‌ڵ�ه‌ب��ج�ه‌ ب �ه‌ت �ه‌ل �ه‌ف��زی��ۆن و‬ ‫پیشانگاى بۆ ک��ردب��وه‌وه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم ئه‌مساڵ‬ ‫زۆر نزیکى ده‌ست پێکردنى کۆنفرانسه‌ک ‌ه‬ ‫بوو هێشتا ئێم ‌ه هیچ ئاماده‌کاریه‌کمان‬ ‫ب��ۆ ن �ه‌ک��راب��وو ه �ه‌ت��ا (‪ )11/27‬هێشتا‬ ‫له‌هه‌ڵه‌بج ‌ه به‌ڕێ نه‌که‌وتبوین په‌یوه‌ندیمان‬ ‫ب ‌ه کوردێکه‌وه‌ کرد له‌سه‌فاره‌تى عێراق ل ‌ه‬ ‫هۆڵه‌ندا که‌ناوى (ئاراس)‌ه وتى‪ :‬ئه‌وه‌نده‌ى‬ ‫من بزانم ئه‌مساڵ هیچ شتێک بۆ ئێو‌ه‬ ‫ن �ه‌ک��راوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه که‌ زانیمان پالنێک ل ‌ه‬ ‫ئارادایه‌ بڕیارماندا به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت‬ ‫نه‌هێڵین ناوى ئه‌و شه‌هیدانه‌ و هه‌ڵه‌بج ‌ه ون‬ ‫ببێت و ده‌بێت ئاماده‌بین‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬ئێو‌ه چ به‌ڵگه‌یه‌کتان پێبوو له‌سه‌ر‬ ‫هه‌ڵه‌بج ‌ه و کورد؟‬ ‫ل��ه‌گ��ه‌ڵ خ��ۆم��ان��دا (‪ )120‬کتێب ل ‌ه‬‫دیوانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمه‌وه‌ ک ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫جینۆسایدى کورد بوون و (‪ )70‬کتێبی‬ ‫تر له‌ مۆنۆمێنتى هه‌ڵه‌بج ‌ه که‌ به‌زمانى‬ ‫ئینگلیزى و ع �ه‌ره‌ب��ی ب��وو ب��ردب��وم��ان و‬ ‫به‌سه‌ر به‌شداربواندا دابه‌شمان کردن ک ‌ه‬ ‫زۆر خواستیان ل�ه‌س�ه‌رب��وو به‌شێوه‌یه‌ک‬ ‫داوای��ان ده‌کرد ک ‌ه ئه‌و رێکخراوانه‌ى دوو‬ ‫دان �ه‌ی��ان وه‌رگ��رت��ب��وو لێمان س�ه‌ن��دن�ه‌وه‌ بۆ‬ ‫ڕێکخراوه‌کانى تر‪ ،‬کاتژمێر نۆ کۆنفرانس‬ ‫ده‌ستى پێکردبوو ئێم ‌ه کاتژمێر (‪)10‬‬

‫گه‌شتین ‌ه هۆڵه‌که‌ له‌وێ هه‌موو واڵته‌کان‬ ‫شتى خۆیان نمایش کردبوو ئێمه‌ش توانیمان‬ ‫ل �ه‌م��اوه‌ی �ه‌ک��ى زۆر ک �ه‌م��دا به‌ڵگه‌کانى‬ ‫خۆمان نمایش بکه‌ین ک ‌ه به‌شێوه‌یه‌ک بوو‬ ‫برینه‌کان به‌جوانى هه‌ستى پێده‌کرا‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬سه‌فیره‌ کورده‌کان یان کورده‌کانى‬ ‫ئ �ه‌وێ ده‌یانتوانى چی بکه‌ن ی��ان ده‌ب��وو‬ ‫چیان بکردایه‌؟‬ ‫ده‌ب��وو ئێمه‌ داواکاریمان هه‌بوایه‌ ده‌بوو‬‫ب����ه‌رده‌م ئ��ه‌و ه��ۆڵ� ‌ه ب �ه‌وێ��ن �ه‌ى شه‌هیدانى‬ ‫هه‌ڵه‌بج ‌ه و شه‌هیدانى په‌که‌که‌ ک ‌ه به‌ر‬ ‫کیمیاباران که‌وتن داپۆشرایه‌‪ ،‬به‌اڵم هیچ‬ ‫شتێک نه‌کرابوو ئه‌وه‌ش بۆ الوازى هه‌ستى‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تى ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ساڵى پار پێشنیارى‬ ‫ئه‌و‌ه کرا که‌ هه‌ر الیه‌نێک شکاتى خۆى‬ ‫بکات ئه‌مساڵ ئه‌و شکاته‌ بداته‌ ده‌ست‬ ‫ئ�ه‌و ڕێکخراوه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم ته‌نها ئێران ئه‌و‬ ‫شکاته‌ى پێشکه‌ش کرد به‌شێوه‌یه‌ک ئێران‬ ‫ئاماده‌کارى کردبوو که‌ (‪ )22‬هۆڵى لێبوو‬ ‫هه‌موو هۆڵێک وه‌فدێکى ئێرانى تێدابوو‬ ‫ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ى وه‌ف��د هێنابوو ئه‌گه‌ر ده‌نگدان‬ ‫بکرای ‌ه ئێران ده‌یبرده‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ ته‌نها‬ ‫من و حیکمه‌ت فایق له‌ کۆمه‌ڵه‌ى خۆمان‬ ‫ڕۆشتبوین له‌ دوایدا کاک عه‌لى سیاسى‬ ‫له‌ ناوه‌ندى چاک هات‪.‬‬ ‫چ�ه‌ت��ر‪ :‬ئێو‌ه تاچه‌ند ل�ه‌الی�ه‌ن سه‌فاره‌تى‬ ‫ع��ێ��راق�ه‌و‌ه خ��زم�ه‌ت ک���ران؟ ک��ێ ئه‌رکى‬

‫ڕۆشتنه‌که‌تانى گرته‌ خۆى؟‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌رکى خۆمان ڕۆشتین و له‌وێش‬‫نوێنه‌رى هه‌موو واڵتان خزمه‌ت کرابوون‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم ئێمه‌ ئ�ه‌گ�ه‌ر ماڵه‌ ن��اس��راو و خزم‬ ‫نه‌بوای ‌ه نه‌شوێن ه�ه‌ب��وو بخه‌وین نه‌هیچ‬ ‫هه‌بوو بیخۆین‪.‬‬ ‫چ �ه‌ت��ر‪ :‬نیگه‌رانی خ��ۆت��ان ب � ‌ه سه‌فیری‬ ‫عێراق رانه‌گه‌یاند له‌و باره‌یه‌وه‌؟‬ ‫هه‌ستمان به‌وه‌کرد ک ‌ه سه‌فیرى عێراق‬‫ب�����ه‌رده‌وام چ��اودێ��رى ده‌ک���ردی���ن‪ ،‬له‌کاتى‬ ‫هه‌ڵکردنى ئااڵی کوردستاندا کارمه‌ندێکى‬ ‫سه‌فاره‌ت ناوى (موهه‌ند) بوو وتى «دیار‌ه‬ ‫ئ��ێ��وه‌ داواى ج��ی��اب��ون�ه‌وه‌ ده‌ک���ه‌ن ئه‌گه‌رنا‬ ‫ب��ۆچ��ى ع��ێ��راق ه �ه‌ڵ��ن��اک �ه‌ن»؟ ئێمه‌ش‬ ‫وتمان دارم��ان پێنیه‌ بۆ هه‌ڵکردنى و ئه‌و‬ ‫کارمه‌نده‌ به‌خێرایی ڕۆشت دارى هێنا و‬ ‫ه���ه‌ردوو ئااڵکه‌مان به‌یه‌که‌و‌ه هه‌ڵکرد‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ى که‌ هه‌ستمان پێکردبێت که‌ ئه‌م‬ ‫ساڵ بۆچى وا فه‌رامۆش کراوین به‌وه‌ى‬ ‫ده‌زان��ی��ن‪ ،‬ده‌بێت ئه‌نجامده‌رانى ئه‌و کار‌ه‬ ‫داواى پۆزش بکه‌ن و ده‌بێت قه‌ره‌بووى ئه‌و‬ ‫قوربانیانه‌ بکه‌نه‌و‌ه واته‌ ده‌بێت حکومه‌تى‬ ‫عێراق ئه‌و کاره‌ بکات دیار‌ه ئه‌وانیش تاز‌ه‬ ‫به‌مه‌یان زانیو‌ه تازه‌ش بۆیان داناپۆشرێت‪،‬‬ ‫پاش چون ‌ه ده‌ره‌وه‌ی سه‌فیری عێراقیش‬ ‫ن��ی��گ �ه‌ران��ی خ��ۆم��ان ل��ه‌ ب��ێ��ده‌ن��گ��ی ئ �ه‌و‬ ‫راگه‌یاند؟ سه‌فیری عێراق کوردێکیشی‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪13‬‬

‫له‌گه‌ڵدا بوو به‌ناوى (ئه‌حمه‌د بامه‌ڕنى)‬ ‫باسی له‌وه‌کرد ئێران داواى قه‌ره‌بووى کردو‌ه‬ ‫ب��ۆ ت��اوان��ب��ارک��ردن��ى ئه‌مریکای ‌ه و وت��ى‪:‬‬ ‫ده‌بێت ئێو‌ه ل ‌ه ڕێگاى حکومه‌تى هه‌رێمه‌و‌ه‬ ‫کاربکه‌ن و ئه‌وان داوا له‌ حکومه‌تى عێراق‬ ‫بکه‌ن واته‌ ده‌بێت ئه‌م کاره‌ به‌شێوه‌یه‌کى‬ ‫ڕه‌سمى بکه‌ن و هه‌ر ڕێکخراوێک ده‌بێت‬ ‫به‌ئه‌ندام ده‌توانێت چه‌ند نوێنه‌رێکى هه‌بێت‬ ‫ئ��ێ��وه‌ش چه‌ند که‌سێکى شیاو و خ��اوه‌ن‬ ‫رابردوو دیارى بکه‌ن‪ ،‬با که‌سى دڵسۆزبن‬ ‫و ب ‌ه خزمایه‌تى نه‌بێت‪ ،‬ئه‌وه‌ى ئێم ‌ه هه‌ستى‬ ‫پێده‌که‌ین چاو داخستنى حکومه‌تى عێراق ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئاستى کاره‌ساتى هه‌ڵه‌بجه‌دا‪.‬‬ ‫چ�ه‌ت��ر‪ :‬ئێو‌ه به‌‌رنامه‌تان چیه‌ ب��ۆ ساڵى‬ ‫داهاتوو؟‬ ‫ئ��وم��ێ��د ده‌ک���ه‌ی���ن ب���ۆ س��اڵ��ى داه���ات���وو‬‫بتوانین ئیشى باش بکه‌ین ب ‌ه هاوکارى‬ ‫هه‌موو الیه‌ک ڕاپۆرتى خۆمان داو‌ه ب ‌ه‬ ‫ده‌زگاى شه‌هیدان و سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى‬ ‫ک���وردس���ت���ان‪ ،‬س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ى پ �ه‌رل �ه‌م��ان‬ ‫ل��ی��ژن �ه‌ى ش �ه‌ه��ی��دان ح��ک��وم �ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م‬ ‫هیوادارین ی��ان ڕێگامان بۆ خۆشبکه‌ن‬ ‫ی���ان ه��اوک��ارب��ن ل �ه‌گ �ه‌ڵ��م��ان��دا‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫حکومه‌تى عێراق ده‌یه‌وێت ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‬ ‫بچوک بکاته‌وه‌‪.‬‬

‫لوقمان عه‌بدولقادر‪ :‬ده‌بوو سه‌فیره‌ کورده‌کانى هۆڵه‌ندا به‌رده‌م هۆڵى کۆنفرانسى‬ ‫جینۆسایدیان به‌ وێنه‌ى شه‌هیدانى هه‌ڵه‌بجه‌ و شه‌هیدانى په‌که‌که‌ که‌ به‌ر‬ ‫کیمیاباران که‌وتن دابپۆشیایه‌‪ ،‬به‌اڵم هیچ شتێکیان نه‌کردبوو‬

‫گوێدرێژه‌کان ل ‌ه باربه‌رى شۆڕشه‌و ‌ه بۆ سه‌رما و برسێتى کۆاڵن و زبڵدانه‌کان‬ ‫هاواڵتیانى سه‌نگه‌سه‌ر ده‌ڵێن گوێدرێژ «هه‌راسان»ى کردوین‬ ‫ئاماده‌کار‬ ‫رێباز مام شۆڕش‬

‫به‌ره‌اڵکردنى گوێدرێژ ل ‌ه هه‌ندێک‬ ‫ناوچه‌ى هه‌رێم بۆت ‌ه دیارده‌‪،‬‬ ‫هاواڵتیانى ده‌ڤه‌رى پشده‌ر‬ ‫پێیانوای ‌ه ئه‌م گوێدرێژان ‌ه ده‌بن ‌ه‬ ‫هۆى پیسکردنى ناوچه‌که‌یان و‬ ‫روداوى هاتوچۆ دروستده‌که‌ن‪،‬‬ ‫سه‌رۆکى شاره‌وانى سه‌نگه‌سه‌ر‬ ‫رایده‌گه‌ێنێت ک ‌ه به‌رنامه‌یان هه‌ی ‌ه‬ ‫ئه‌و گوێدرێژان ‌ه دووربخه‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫رێبوار نه‌بى‪ ،‬گه‌نجێکى دانشتوى ده‌ڤه‌رى‬ ‫پشده‌ر‌ه ئاماژ‌ه بۆ ئ�ه‌وه‌ ده‌ک��ات کاتێک‬ ‫چاوم به‌و گوێدرێژه‌ به‌ره‌اڵیانه‌ ده‌که‌وێت‬ ‫ێ ت��اق �ه‌ت ده‌ب���م و ه�ه‌س��ت ب ‌ه‬ ‫ل �ه‌خ��ۆو‌ه ب � ‌‬ ‫بێزارى ده‌که‌م و ژیانم له‌ال ناشیرین ده‌بێت‪،‬‬ ‫له‌الیه‌ک ئه‌و گوێدرێژان ‌ه سیما و ژینگه‌یان‬ ‫ناشیرین کردووه‌ و له‌الیه‌کى تریشه‌و‌ه به‌زه‌یم‬ ‫پێیان دادێته‌و‌ه که‌ خاوه‌نه‌کانیان زۆر ب ‌ه‬ ‫بێ‌ ویژدانان ‌ه تا کاریان پێى بووه‌ کاریان‬ ‫پێ‌ کردون و دواتریش ل ‌ه وه‌رزى بێکارى‬ ‫گوێدرێژه‌کانیان به‌ره‌اڵ کردون‪.‬‬

‫رێ���ب���وار‪ ،‬ه��ێ��م��اى ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ش��ک��رد «ئ��ه‌و‬ ‫گوێدرێژان ‌ه بوونه‌ت ‌ه گاڵته‌جاڕى مندااڵن و‬ ‫چه‌ندین جار بینیویه‌تى کۆمه‌ڵێک مندا ‌ڵ‬ ‫ب ‌ه دار و به‌رد ئازارى ئه‌و گوێدرێژانه‌یان‬ ‫داوه‌‪ ،‬ک � ‌ه ب �ه‌ڕاس��ت��ى ئ �ه‌م �ه‌ش کارێکى‬ ‫نامرۆڤانه‌یه‌ و پێویست ‌ه خێزانه‌کان رێگ ‌ه‬ ‫به‌ منداڵه‌کانیان ن �ه‌ده‌ن که‌ ئ���ازارى ئه‌و‬ ‫گ��وێ��درێ��ژان � ‌ه ب����ده‌ن‪ ،‬ب��ۆی � ‌ه داواک�����ارم ل ‌ه‬ ‫حکومه‌ت ک� ‌ه رێ��گ�ه‌چ��اره‌ی�ه‌ک ب��ۆ ئه‌و‬ ‫گوێدرێژه‌ به‌ره‌اڵیانه‌ بدۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب �ه‌ره‌اڵک��ردن��ى ئ �ه‌و گ��وێ��درێ��ژان�ه‌ سیما و‬ ‫ژی��ن��گ�ه‌ی ش���ار ن��اش��ی��ری��ن ده‌ک����ه‌ن ئ���ه‌وان‬ ‫هه‌ندێ‌ جاریش ده‌بن ‌ه جێگاى مه‌ترسى بۆ‬ ‫رودانى رووداوى ناخۆش‪.‬‬ ‫شنۆ ره‌سوڵ‪ ،‬هێما بۆ ئه‌وه‌ ده‌کات که‌ هه‌ر‬ ‫رۆژێکیان ئه‌و گوێدرێژانه‌ ده‌بینێت له‌به‌ر‬ ‫ئه‌و سه‌رمای ‌ه ویژدانى ده‌جوڵێت له‌ تاو ئه‌و‬ ‫گیانداران ‌ه ک ‌ه له‌ هاوین کاریان پێ ده‌که‌ن‬ ‫و له‌ پایز و زستان به‌ره‌ڵاڵى کۆاڵنانیان‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬پێشیوایه‌ ئه‌م ‌ه زۆرجار ده‌بێته‌ هۆى‬ ‫روودانى رووداوى هاتووچۆ به‌هۆى هاتن ‌ه‬ ‫پێش ئۆتۆمبێل و رووداوى ن �ه‌خ��وازراوى‬ ‫لێده‌که‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫شنۆ‪ ،‬داواک���اره‌ حکومه‌ت سنورێک بۆ‬

‫د‪.‬نزار محێدین ئه‌حمه‌د‬ ‫پسپۆڕى نه‌خۆشیه‌کانى هه‌ناو و دڵ و شه‌کره‌‬

‫ج�ه‌ڵ��ده‌ى دڵ رووئ����ه‌دات ل�ه‌ ئه‌نجامى که‌م‬ ‫رۆیشتنى خوێنى پێویست ب��ۆ شانه‌کانى‬ ‫دڵ‪ ،‬ئه‌بێته‌ ه��ۆى م��ردن��ى خانه‌کانى دڵ‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش کاتێک ئه‌بێت که‌ گیران روبدات‬ ‫له‌ بۆرى خوێنبه‌رى شانه‌کانى دڵ‪ ،‬ئه‌بێته‌‬ ‫هۆى دروست بونى ئازارى سنگ له‌ کاتى‬ ‫پشوداندا‪.‬‬ ‫زبحه‌ى دڵ‬ ‫زبحه‌ى دڵ‪ ،‬بریتییه‌ له‌ که‌م رۆیشتنى خوێنى‬

‫‪n‬‬

‫هاوینان گوێدرێژه‌کان به‌کارده‌هێنن و زستانانیش به‌ره‌اڵیان ده‌که‌ن‬

‫نه‌بى بایز‪ ،‬سه‌رۆکى شاره‌وانى سه‌نگه‌سه‌ر سه‌رۆکى ش��اره‌وان��ى سه‌نگه‌سه‌ر وتیشى‪:‬‬ ‫ب� ‌ه (چ �ه‌ت��ر)ى راگ�ه‌ی��ان��د‪« :‬هه‌ڵکه‌وته‌ى ئێم ‌ه چه‌ند جارێک دورمانخستونه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌نگه‌سه‌ر وایه‌ که‌ کۆمه‌ڵێک گوندى ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ن���د‌ه زۆرن ک��ۆت��ای��ی��ان ن��ای�ه‌ت‬ ‫له‌سه‌ره‌ و به‌شێکى زۆریان م�ه‌ڕدارن و ل ‌ه و ئێستاش ل� ‌ه به‌رنامه‌ماندا هه‌ی ‌ه بیان‬ ‫هاوینان ئه‌و گوێدرێژانه‌ به‌کارده‌هێنن و به‌ینه‌و‌ه شوێنێکى چۆڵ‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى که‌س‬ ‫زستانانیش ب�ه‌ره‌اڵی��ان ده‌ک �ه‌ن و ئه‌وانیش نه‌یانهێنێته‌وه‌‪ ،‬چونک ‌ه ده‌زان���م خه‌ڵکیان‬ ‫هه‌راسان کردووه‌‪.‬‬ ‫دێن ‌ه ناو شارۆچکه‌کان‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ /‬رێباز‬ ‫په‌یامنێره‌که‌ى (چ�ه‌ت��ر) بۆ ئ�ه‌م راپۆرت ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندى کرد ب ‌ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى پۆلیسى‬ ‫دارستانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئاماده‌ نه‌بوون له‌مباره‌یه‌و‌ه‬ ‫لێدوان بده‌ن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها عومه‌ر کڵۆڵ‪ ،‬به‌رپرسى گروپى‬ ‫ک�ه‌رگ�ه‌ل��ى کوردستانیش مۆبایله‌که‌ى‬ ‫داخرابوو‪.‬‬

‫له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو‌‬

‫زانیاری پزیشکی‬ ‫جه‌ڵد ‌ه و زبحه‌ى دڵ‬

‫ب�ه‌ره‌اڵک��ردن��ى گ��وێ‌ درێ��ژه‌ک��ان دابنێ‌ و‬ ‫سزاى ئه‌و که‌سانه‌ بدات که‌ ل ‌ه وه‌رزى پایز‬ ‫ێ‬ ‫و زستان له‌به‌ر چه‌ند کیلۆ جۆیه‌ک گو ‌‬ ‫درێژه‌کانیان به‌ره‌اڵ ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫س��ۆران‪ ،‬گه‌نجێکیترى ده‌ڤ �ه‌رى پشده‌ر‌ه و‬ ‫پێیوای ‌ه ئ�ه‌و گوێدرێژانه‌ هۆکارێکن بۆ‬ ‫شێواندنى ژینگ ‌ه له‌ شار و شارۆچکه‌کاندا‪،‬‬ ‫که‌ زۆر جار ئه‌م گوێدرێژان ‌ه ده‌بن ‌ه هۆى‬ ‫خ��واردن��ى ن�ه‌م��ام��ى ب��اخ �ه‌ک��ان‪ ،‬پێویست ‌ه‬ ‫حکومه‌ت به‌ڕاستى ئ��اوڕ ل �ه‌م دی��ارده‌ی� ‌ه‬ ‫ب��دات �ه‌و‌ه و س��زاى ئ �ه‌و که‌سانه‌ ب��دات ک ‌ه‬ ‫گوێدرێژه‌کان به‌ره‌اڵ ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ه����ه‌روه‌ه����ا ئ �ه‌س��ت��ى ئ���ه‌ح���م���ه‌د‪ ،‬ژن��ێ��ک��ى‬ ‫شارۆچکه‌ى سه‌نگه‌سه‌ر‌ه و ئه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌و‌ه‬ ‫«ک ‌ه شه‌وان ‌ه ئه‌و گوێدرێژه‌ به‌ڕه‌اڵیانه‌ ل ‌ه‬ ‫برسان ل ‌ه کۆاڵنه‌کان ده‌گه‌ڕێن و زۆربه‌ى‬ ‫ئ���ه‌و زب���ڵ و خ��اش��اک �ه‌ى ک � ‌ه ل �ه‌ ب���ه‌رده‌م‬ ‫ماڵه‌کاندا هه‌ی ‌ه ده‌یڕێژن»‪.‬‬ ‫ه��ه‌ژار ره‌س���وڵ‪ ،‬ئ��ام��اژ‌ه بۆ ئ �ه‌وه‌ ده‌ک��ات‬ ‫گوێدرێژ‌ه به‌ره‌اڵکان مه‌ترسى زۆریان هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر شۆفێران‪ ،‬که‌ ده‌بێت ‌ه هۆى روودانى‬ ‫هاتووچۆ ب ‌ه هۆى هاتن ‌ه پێشى ئۆتۆمبێل‬ ‫ل ‌ه ناکاو‪ ،‬که‌ ئه‌مه‌ش زۆر جار شۆفێران‬ ‫تووشی روداو ده‌کات‪.‬‬

‫پێویست یان ئۆکسیژنى پێویست بۆ‬ ‫ماسولکه‌ى دڵ‪ ،‬ئه‌ویش له‌ ئه‌نجامى گیران‬ ‫یان ته‌سکبونه‌وه‌ى بۆرى خوێنى دڵ و ده‌بێته‌‬ ‫هۆى ئازارى سنگ له‌کاتى هیالکیدا‪.‬‬ ‫هه‌ردوو نه‌خۆشیه‌که‌ به‌ هۆى گیرانى بۆرى‬ ‫خوێنه‌وه‌ ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم له‌ حاڵه‌تى زبحه‌ى دڵدا‬ ‫خانه‌کانى دڵ خوێنیان که‌متر بۆ ده‌ڕوات‪،‬‬ ‫به‌اڵم نامرێت و چاک ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬له‌ حاڵه‌تى‬ ‫جه‌ڵده‌ى دڵدا خانه‌کانى دڵ ئه‌مرن و جارێکى‬ ‫تر چاک نابێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هۆکاره‌کان‪:‬‬ ‫هۆکارى سه‌ره‌کى ئه‌م دوو نه‌خۆشیه‌ بریتیه‌‬ ‫ل�ه‌ بونى (تصلب ش��رای��ن) ی��ان ره‌ق بوونى‬ ‫دی��وارى ب��ۆرى خوێنه‌کان‪ ،‬ئه‌ویش به‌ هۆى‬ ‫نیشتنى ماده‌ى کلستڕۆڵ له‌ دیواره‌کاندا‪.‬‬

‫ئه‌م نه‌خۆشیه‌‪:‬‬ ‫‪ /1‬ت �ه‌م �ه‌ن‪ :‬ئ �ه‌م نه‌خۆشیه‌ ل�ه‌ ک�ه‌س��ى به‌‬ ‫سااڵچوودا زیاتره‌ وه‌ک له‌ گه‌نج‪.‬‬ ‫‪ /2‬ره‌گه‌ز‪ :‬ل ‌ه که‌سى نێردا زیاتره‌ له‌ مێینه‌‪،‬‬ ‫واته‌ پیاوان زیاتر توش ده‌بن وه‌ک له‌ ئافره‌ت‪.‬‬ ‫‪ /3‬ل �ه‌و نه‌خۆشانه‌دا زیاتر ڕووده‌دات که‌‬ ‫ن�ه‌خ��ۆش��ى پ�ه‌س��ت��ان��ى خ��وێ��ن��ی��ان ب����ه‌رزه‌‪ ،‬ی��ان‬ ‫ن �ه‌خ��ۆش��ى ش �ه‌ک��ره‌ی��ان ه �ه‌ی �ه‌ ی���ان چ���ه‌ورى‬ ‫خوێنیان به‌رزه‌‪.‬‬ ‫‪ /4‬له‌و نه‌خۆشانه‌دا زۆره‌ که‌ بۆ ماوه‌ییان‬ ‫هه‌یه‌ بۆ توشبون به‌ نه‌خۆشی دڵ‪.‬‬ ‫‪ /5‬ئ �ه‌و که‌سانه‌ى ک�ه‌ ک �ه‌م ئه‌جوڵێن یان‬ ‫قه‌ڵه‌ون‪.‬‬ ‫‪ /6‬ل�ه‌و که‌سانه‌شدا زۆره‌ که‌ جگه‌ره‌ یان‬ ‫خواردنه‌وه‌ى کحولى زۆر ده‌خۆن‪.‬‬

‫نیشانه‌کانى‪:‬‬ ‫‪ /1‬ئ��ازارى سنگ له‌ زبحه‌ى دڵ له‌ کاتى‬ ‫هیالکیدا رووئ�����ه‌دات‪ .‬ل �ه‌ ک��ات��ى ج�ه‌ڵ��ده‌ى‬ ‫دڵیشدا ئازاره‌که‌ رووئه‌دات‪.‬‬ ‫‪ /2‬نه‌خۆشه‌که‌ له‌وانه‌یه‌ ته‌نگه‌ نه‌فه‌س بێت‬ ‫یان دڵى په‌له‌ په‌ل بکات‪.‬‬ ‫‪ /3‬له‌ کاتى جه‌ڵده‌ى دڵ نه‌خۆشه‌که‌ له‌وانه‌یه‌‬ ‫ئاره‌ق زۆربکاته‌وه‌ یان بڕشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ /4‬جارى وا هه‌یه‌ نه‌خۆشه‌که‌ له‌ هۆش خۆى‬ ‫ده‌چێت و زه‌ختى داده‌به‌زێت و له‌وانه‌یه‌ گیان‬ ‫له‌ده‌ست بدات‪.‬‬ ‫چاره‌سه‌ر‪:‬‬ ‫‪ /1‬چاره‌سه‌ر به‌رێنمایى‪ :‬ئه‌ویش به‌وه‌ى که‌‬ ‫نه‌خۆشه‌که‌ ئامۆژگارى ئه‌کرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫جگه‌ره‌ کێشه‌ ئه‌بێت واز له‌ جگه‌ره‌ کێشان‬ ‫بێنێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر ق�ه‌ڵ�ه‌وه‌ ئه‌بێت کێشى که‌م‬

‫بکاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر که‌م ئه‌جوڵێت پێویسته‌ مام‬ ‫ن��اوه‌ن��د بجوڵێت‪ .‬ئ�ه‌و نه‌خۆشانه‌ى زه‌ختیان‬ ‫هه‌یه‌ یان شه‌کره‌یان هه‌یه‌ یان چه‌وریان به‌رزه‌‬ ‫پێویسته‌ چاره‌سه‌رى پێویست وه‌ربگرن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫خواردنانه‌ى ک �ه‌وا چ �ه‌ورى که‌مه‌ پێویسته‌‬ ‫بخورێت‪ ،‬چ �ه‌ورى ک�ه‌م بکرێته‌وه‌‪ ،‬چ�ه‌ورى‬ ‫رووه‌ک زیاتر بخورێت‪ ،‬ئه‌و خواردنانه‌ى ماده‌ى‬ ‫پۆتاسیۆم و کالیسیۆم و مه‌گنیسیۆمى زۆره‌‬ ‫بخورێت‬ ‫‪ /2‬چاره‌سه‌رى به‌ ده‌رمان‪.‬‬ ‫‪ /3‬چاره‌سه‌رى به ‌دانانى شه‌به‌که‌ و باڵۆن‪:‬‬ ‫ئه‌ویش پاش کردنى قه‌سته‌ره‌ بۆ نه‌خۆشه‌که‌‬ ‫بۆ ئ �ه‌وه‌ى بزانێت چه‌ند ب��ۆرى خوێنى دڵ‬ ‫گ��ی��راوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌خۆشه‌که‌ یه‌که‌م بۆرى‬ ‫دڵى گیرابوو یان دوو بۆرى دڵى گیرابوو‪،‬‬ ‫پێویسته‌ شه‌به‌که‌ و باڵۆنى ب��ۆ دابنرێت‪،‬‬

‫ئه‌گه‌ر نه‌خۆشه‌که‌ هه‌رسێ بۆرى خوێنى دڵى‬ ‫گیرابوو‪ ،‬پێویست به‌وه‌ ده‌کات که‌ بۆریه‌کانى‬ ‫دڵ��ى به‌ ه��ۆى نه‌شته‌رگه‌رى گ���ه‌وره‌و‌ه بۆ‬ ‫بگۆڕدرێت‪.‬‬ ‫ب �ه‌ک��اره��ێ��ن��ان��ى ش �ه‌ب �ه‌ک �ه‌ و ب���اڵ���ۆن له‬ ‫‌ساڵى (‪)1970‬و‌ه به‌کارهێنراوه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ب�ه‌ک��ارده‌ه��ێ��ن��رێ��ت ب��ۆ ک���ردن���ه‌ووه‌ى ب��ۆرى‬ ‫خوێن به‌هۆى باڵۆنه‌وه‌ که‌ ل ‌ه قاچه‌وو‌ه‬ ‫یان ل ‌ه قۆڵه‌و‌ه ده‌کرێت بۆ گه‌وره‌کردنى‬ ‫ئه‌و شوێنانه‌ى بۆرى خوێنى تێدا ته‌سک‬ ‫بۆته‌وه‌‪ ،‬شکاندنى هه‌ر چه‌وریه‌ک هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌ دیواره‌کانى بۆرى خوێندا‪ ،‬ئینجا دواى‬ ‫ئ�ه‌وه‌ دانانى شه‌به‌که‌ بۆ ئ �ه‌وه‌ى جارێکى‬ ‫تر بۆریه‌که‌ ته‌سک نه‌بێته‌وه‌ و چه‌ورى‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫ئا‪ /‬هه‌رێم قادر‬

‫کراوه‌‬

‫«ساڵى رابردوو (‪ )11‬ته‌ن خۆراکى‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪14‬‬

‫ئاماده‌کردنى‬

‫به‌سه‌رچوو سوتێنراوه»‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌خۆشخانه‌ى قه‌اڵدزێ‪ :‬یاریده‌ده‌رى پزیشک‬ ‫ده‌رمانخان ‌ه ده‌کاته‌و‌ه و ده‌رمانسازه‌کانیش دانیشتوون‬

‫رێباز مام شۆرش‬ ‫له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى رۆژنامه‌ى‬ ‫(چه‌تر)دا‪ ،‬دکتۆر هێمن پیرۆت‬ ‫شێخه‌‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌خۆشخانه‌ى‬ ‫گشتى قه‌اڵدزێ تیشک ده‌خات ‌ه سه‌ر‬ ‫که‌موکوڕییه‌کانى بوارى ته‌ندروستى‬ ‫و چۆنیه‌تى چاره‌سه‌رکردنیان‪ ،‬باس‬ ‫ل ‌ه کاریگه‌ری ‌ه خراپه‌کانى زۆرى و‬ ‫بۆرى ده‌رمانخانه‌کانیش ده‌کات‪.‬‬

‫چه‌تر‪ :‬بۆچى تا ئێستا پێداویستیه‌کانى‬ ‫نه‌خۆشخانه‌ (‪ )100‬قه‌ره‌وێڵه‌ییه‌که‌ دابین‬ ‫نه‌کراون؟‬ ‫ـ ئ��ه‌و پێداویستیانه‌ ل��ه‌الی��ه‌ن وه‌زاره‌ت���ى‬ ‫ته‌ندروستیه‌وه‌‪ ،‬له‌م رۆژان��ه‌دا ده‌درێت ب ‌ه‬ ‫ته‌نده‌ر‪.‬‬ ‫چ��ه‌ت��ر‪ :‬ک���ارو چ��االک��ى نه‌خۆشخانه‌ى‬

‫گشتى قه‌اڵدزێ خۆى له‌چیدا ده‌بینێته‌وه‌؟‬ ‫ـ ئه‌رکى س��ه‌ر‌هک��ى بینینى نه‌خۆشه‌ و‬ ‫چاودێرى کردنى شوێنى گشتى ل ‌ه ساڵى‬ ‫راب��ردوو (‪ )33‬شوێنى گشتى داخ��راوه‌‪،‬‬ ‫غرام ‌ه کردنى (‪ )22‬شوێنى گشتى و‬ ‫سوتاندنى (‪ )11‬ته‌ن خۆراکى به‌سه‌رچوو‪.‬‬ ‫نه‌خۆشخانه‌ى گشتى قه‌اڵدزێ به‌شێک‬ ‫ل ‌ه ئاماره‌کانى به‌م شێوه‌یه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه دایک‬ ‫ب��وون��ى م��ن��داڵ (‪ )1923‬م��ن��داڵ ک ‌ه‬ ‫(‪)992‬ی���ان ک��وڕ و (‪)921‬ی���ان کچ و‬ ‫که‌ (‪)684‬یان به‌نه‌شته‌گه‌رى ل ‌ه دایک‬ ‫بوون‪)1239( ،‬یان ب ‌ه ئاسایى ل ‌ه دایک‬ ‫بوون‪ ،‬مردن (‪ )168‬هاواڵتى به‌م شێوه‌ی ‌ه‬

‫(‪ )64‬ب ‌ه جه‌ڵده‌ى دڵ و (‪)18‬یان جه‌ڵده‌ى‬ ‫مێشک و (‪)9‬یان به‌ رووداوى ئۆتۆمبێل‬ ‫و پ��ی��رى (‪ )14‬ه��اواڵت��ى و شێرپه‌نج ‌ه‬ ‫(‪ )29‬هاواڵتى و گولل ‌ه (‪ )4‬هاواڵتى و‬ ‫خنکان ل ‌ه ناو ئاو (‪ )5‬هاواڵتى و ل ‌ه کار‬ ‫که‌وتنى گورچیل ‌ه (‪ )5‬هاواڵتى و ل ‌ه‬ ‫کارکه‌وتنى دڵ (‪ )6‬هاواڵتى و مردن ب ‌ه‬ ‫هۆکاره‌کانیتر (‪ ،)14‬ژماره‌ى نه‌خۆشى‬ ‫درێژخایه‌ن (‪ )2533‬نه‌خۆشه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئ���ه‌و ک��ه‌س��ان��ه‌ى س���ه‌ردان���ى کلینیکى‬ ‫راوێژکارى به‌یانیان کردوو‌ه (‪)12963‬‬ ‫هاواڵتین‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬خاوه‌نى چه‌ند بنکه‌ى ته‌ندروستین؟‬

‫ـ له‌ پشده‌ر (‪ )38‬بنکه‌ى ته‌ندروستى‬ ‫لێیه‌‪ ،‬ئه‌وانیش دابه‌ش بوون به‌سه‌ر دوو‬ ‫ب��ه‌ش‪)8( ،‬ی��ان مه‌ڵبه‌ندى ته‌ندروستین‪،‬‬ ‫ئه‌وانه‌ى تریش بنکه‌ى ته‌ندروستین‪.‬‬ ‫چ��ه‌ت��ر‪ :‬ل��ی��ژن��ه‌ى چ��اودێ��ری��ت��ان ه��ه‌ی��ه‌‪،‬‬ ‫ب��ۆ چ��اودێ��ری��ک��ردن��ى ب����ازاڕ و شوێن ‌ه‬ ‫گشتییه‌کان؟‬ ‫ـ ئێمه‌ به‌شێکى تایبه‌تمان هه‌یه‌ به‌ناوى‬ ‫م��ه‌ڵ��ب��ه‌ن��دى خ��ۆ پ��اراس��ت��ن‪ ،‬س��ه‌ردان��ى‬ ‫چێشتخانه‌ و ش��وێ��ن��ه‌ گ��ش��ت��ی�� ‌هک��ان و‬ ‫قوتابخانه‌کان و مزگه‌وته‌کان ده‌ک��ه‌ن‪،‬‬ ‫پشکنین بۆ ئه‌و خوێندکارانه‌ش ده‌کرێت‬ ‫ک ‌ه چاویان زه‌عیف بوو‌ه یان ددانه‌کانیان‬

‫تووشى نه‌خۆشى بوون‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬پێتوانی ‌ه سیستمى ته‌ندروستى‬ ‫پێویستى ب ‌ه چاکسازى هه‌یه‌؟‬ ‫ـ ئه‌و گۆڕانکارییه‌ى ده‌مانه‌وێ بکرێت‬ ‫ل ‌ه سیستمى ته‌ندروستى ب ‌ه ئێم ‌ه ناکرێت‪،‬‬ ‫ب����ه‌اڵم ه��اواڵت��ی��ان��ی��ش پ��ێ��وی��س��ت��ی��ان ب ‌ه‬ ‫چاکسازى هه‌یه‌‪ ،‬چونک ‌ه که‌ دێته‌ ئێر‌ه‬ ‫ده‌رمانى بۆ نه‌نووسى باوه‌ڕت پێ ناکات‪،‬‬ ‫ده‌چ��ێ��ت�� ‌ه الى ده‌رم��ان��خ��ان��ه‌ى ال ک��ۆاڵن‬ ‫یه‌ک زه‌رف حه‌بى ده‌داتێ هه‌ر ب ‌ه ته‌نها‬ ‫سیستمه‌که‌ نیه‌‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬زۆرى ئه‌و ده‌رمانخانان ‌ه تا چه‌ند‬ ‫کاریگه‌رى له‌سه‌ر ته‌ندروستى مرۆڤ‬

‫هه‌یه‌؟‬ ‫ـ ئ���ه‌م���ان���ه‌ ک���ێ���ش���ه‌ی���ه‌ک���ى زۆری�������ان‬ ‫دروستکردووه‌‪ ،‬چونکه‌ پێویست ‌ه ئه‌وانه‌ى‬ ‫ده‌رمانخانه‌ داده‌نێن ده‌رچ��ووى کۆلێژى‬ ‫ده‌رم��ان��س��ازى ب��ن‪ ،‬ب��ه‌اڵم لێر‌ه ده‌رچ��ووى‬ ‫ک��ۆل��ێ��ژى ده‌رم���ان���س���ازى دان��ی��ش��ت��وون‪،‬‬ ‫ی����اری����ده‌ده‌رى پ��زی��ش��ک ده‌رم��ان��خ��ان��ه‌ى‬ ‫کردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫چه‌تر‪ :‬پێتوایه‌ که‌رتى تایبه‌ت له‌ بوارى‬ ‫ته‌ندروستى له‌ ئاستى پێویست دایه‌؟‬ ‫ـ که‌رتى تایبه‌ت ل ‌ه ب��وارى ته‌ندروستى‬ ‫وه‌کو پێویست نه‌بووه‌‪ ،‬له‌به‌ر هۆکارى پار‌ه‬ ‫و بازرگانى‪.‬‬

‫خراپترین ره‌وشه‌کانی په‌روه‌رده‌کردنی منداڵ‬

‫راچڵه‌کاندن و به‌کارهێنانی هێز‪ ،‬ده‌بێـته‌ هۆی چاندنی ره‌فتاری خراپ له‌ مندااڵندا‬ ‫و‪ :‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‬ ‫به‌یان حه‌سه‌ن حه‌مه‌تالیب‬ ‫ئایا ئێوه‌ش له‌ کۆمه‌ڵه‌ی ئه‌و دایک و‬ ‫باوکانه‌ن که‌وا بیر ده‌که‌نه‌و ‌ه کێشه‌کانی‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتی مندااڵن ته‌نها ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫به‌کارهێنانی توندوتیژی و ته‌مێدادان‬ ‫چاره‌سه‌ر بکرێت؟ ئێوه‌ش وا بیر‬ ‫ده‌که‌نه‌و ‌ه هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاو ‌ه به‌ بێ هیچ‬ ‫پێشه‌کییه‌ک ده‌بێت په‌نا بۆ راچڵه‌کاندن‬ ‫و ئازاردانی منداڵ به‌رین بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتی به‌ره‌و باشتر بڕوات؟‬

‫راچڵه‌کاندن و به‌کارهێنانی هێز‪ ،‬ده‌بێـته‌‬ ‫هۆی چاندنی ره‌فتاری خراپ له‌ مندااڵندا‪.‬‬ ‫ک��ه‌وات��ه‌ ه��ه‌ر کاتێک ئێمه‌ ج��ۆرێ��ک له‌‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنمان به‌کار هێنا و له‌ داهاتوودا‬ ‫بوو به‌هۆی زیادکردنی کێشه‌ سایکۆلۆژی و‬ ‫سۆسیۆلۆژییه‌کان له‌ هه‌ڵسوکه‌وت و ره‌وشتی‬ ‫منداڵه‌کانماندا‪ ،‬ئ��ه‌وه‌ ب��زان��ه‌ ئه‌مه‌ مانای‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ جۆری په‌روه‌رده‌کردنه‌که‌مان راست‬ ‫نه‌بووه‌ و ده‌بێت جۆری په‌روه‌رده‌کردنه‌که‌مان‬ ‫بگۆڕین‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‌ ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ منداڵی خۆماندا قسه‌‬ ‫نه‌که‌ین و ئه‌و منداڵه‌ بخه‌ینه‌ ژێر چاودێری‪،‬‬ ‫یان پێی بڵێین که‌ چیتر دایکی تۆ نیم‪ ،‬هه‌ر‬ ‫چه‌نده‌ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستی ئێمه‌ له‌ راستیدا ته‌نها‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ بێت که‌ کۆتایی به‌ گریان بهێنێت و‬ ‫به‌ هێمنی له‌ ماڵه‌وه‌ بمێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌بینی‬ ‫س��ه‌ره‌ڕای ئه‌م هه‌موو هه‌وڵه‌ ئ��ه‌وه‌ی که‌ له‌‬ ‫منداڵه‌که‌دا ره‌نگ ده‌داته‌وه‌‪ ،‬ته‌نها زیادبوونی‬ ‫گریان و زیادبوونی مانه‌وه‌ی منداڵه‌که‌یه‌‬ ‫ێئ��ۆق��ره‌ب��وون��ی��دا‪ .‬ئ��ه‌م��ه‌ش ئ��ه‌وه‌‬ ‫ل��ه‌گ��ه‌ڵ ب�� ‌‬ ‫ده‌گه‌یه‌نێت که‌ جۆری په‌روه‌رده‌کردنه‌که‌مان‬ ‫ک��ێ��ش��ه‌ک��ه‌ی ق��ورس��ت��ر و خ��راپ��ت��ر ک����ردووه‌‪،‬‬ ‫کاتێ به‌ هاتوهاوار به‌ منداڵه‌که‌مان ده‌ڵێین‬ ‫«جارێکی تر نه‌تبینم که‌ به‌ ده‌نگی به‌رز‬ ‫قسه‌م له‌گه‌ڵ بکه‌یت‪ ،‬ده‌بێت به‌ ده‌نگی نزم‬ ‫و به‌هێمنی له‌گه‌ڵم بدوێیت»‪ .‬له‌و کاته‌ی‬ ‫منداڵه‌که‌مان له‌ حه‌مام و توالێت زیندانی‬ ‫ده‌ک��ه‌ی��ن‪ ،‬ی��ان ق��س��ه‌ی ل��ه‌گ��ه‌ڵ��دا ن��اک��ه‌ی��ن و‬ ‫مافه‌کانی لێ زه‌وت ده‌که‌ین‪ ،‬کاتێک که‌‬ ‫منداڵه‌که‌مان دارکاری ده‌که‌ین و لێی ده‌ده‌ین‬ ‫و پێی ده‌ڵێین که‌ چیتر مافی ئه‌وه‌ت نییه‌‬ ‫له‌ هاوڕێکه‌ت بده‌یت‪ ،‬به‌اڵم ده‌بینین که‌ به‌‬ ‫هه‌مان ئه‌و شێوه‌یه‌ی ئێمه‌ که‌ چۆن ره‌فتارمان‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌ودا کردووه‌‪ ،‬ئه‌ویش هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ هاوڕێکانیدا هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌ تێده‌گه‌ین که‌ ئێمه‌ خۆمان منداڵه‌کانمان‬ ‫فێری ره‌وشتی خراپ ده‌که‌ین‪ ،‬له‌ روویه‌کی‬ ‫ت��ره‌وه‌ ئ��ه‌م شێوازانه‌ی پ��ه‌روه‌رده‌ک��ردن ده‌بێته‌‬ ‫هۆی زیادکردنی رق و توڕه‌یی‪ ،‬ناڕه‌حه‌ت‬ ‫بوون و الوازبوونی منداڵه‌که‌مان‪.‬‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنی منداڵ ب ‌ه توڕه‌یی و رقه‌وه‌‪،‬‬ ‫شتێکی ئاسایی نیی ‌ه و مه‌ترسی ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه��ه‌ی�� ‌ه ک��ه‌ ئ���ازار و زی��ان��ی زۆر به‌منداڵ‬ ‫بگه‌یه‌نێت‪ ،‬چ ل�� ‌ه رووی جه‌سته‌یی یان‬ ‫رۆحی یان گیانی بێت‪ .‬هه‌روه‌ها ل ‌ه الیه‌کی‬

‫‪n‬‬

‫ه هۆی له‌ناوبردنی مافه‌کانی منداڵ ‌‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنی به‌ئازار و به‌کارهێنانی توندوتیژی ده‌بێت ‌‬

‫تره‌و‌ه مندااڵن له‌ زۆربه‌ی کاتدا ل ‌ه ره‌وشت‬ ‫و هه‌ڵسوکه‌وته‌کانیاندا الس��ای��ی دای��ک‬ ‫و باوکیان د‌هک�� ‌هن��ه‌وه‌‪ ،‬کاتێ که‌ دای��ک و‬ ‫باوکیان لێیان ده‌ده‌ن و چاودێریان د‌هک��ه‌ن‪،‬‬ ‫جگ ‌ه له‌ ئ���ازاردان گاڵته‌شیان پێ د‌هک��ه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌وانیش ه�� ‌هم��ان رێگ ‌ه ب��ه‌ک��ار ده‌هێنن ل ‌ه‬ ‫پ�� ‌هی��وه‌ن��دی��ی�� ‌هک��ان��ی��ان��دا ل��ه‌گ��ه‌ڵ ده‌ورب�����ه‌ردا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها وا ده‌زانن که‌ ته‌نها رێگه‌چاره‌ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ردا‪.‬‬ ‫کاتێک ئێمه‌ ل ‌ه کاتی توڕه‌یی و بێزاریدا‬ ‫م��ن��داڵ��ه‌ک��ان��م��ان ئ����ازار ده‌ده‌ی�����ن ب�� ‌ه ن��اوی‬ ‫پ��ه‌روه‌رده‌ک��ردن��ه‌وه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی له‌و کاته‌دا‬ ‫کۆنتڕۆڵی خۆمان پێ ناکرێت و ناتوانین‬ ‫ده‌س���ت ب��ه‌س��ه‌ر خ��ۆم��ان��دا بگرین‪ ،‬ب���ه‌اڵم ل ‌ه‬ ‫دوای ماوه‌یه‌کی که‌م ک ‌ه ئ��ارام ده‌بینه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ چۆنیه‌تی هه‌ڵسوکه‌ته‌که‌مان په‌شیمان‬ ‫ده‌بینه‌و‌ه و هه‌وڵ ده‌ده‌ین قه‌ره‌بووی بکه‌ینه‌و‌ه‬ ‫به‌رتیل ده‌ده‌ین ب ‌ه منداڵه‌که‌مان و چاوپۆشی‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵه‌کانی ده‌که‌ین و که‌مته‌رخه‌م ده‌بین‬ ‫له‌ په‌روه‌رده‌کردنیدا تا ئه‌و کاته‌ی دووباره‌ ل ‌ه‬ ‫کاتی توڕه‌یی و بێزاریدا ده‌ست به‌ ئازاردانی‬ ‫ده‌که‌ینه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ هۆی هه‌ڵکشان‬ ‫و نایه‌کسانی ل��ه‌ ج��ۆری پ��ه‌روه‌رد‌هک��ردن��ی‬ ‫ئێمه‌دا به‌رامبه‌ر به‌ منداڵه‌که‌مان و ئه‌مه‌ش‬ ‫کێشه‌کان ل ‌ه ره‌وشتی منداڵه‌کانماندا زیاتر‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫پ��ه‌روه‌رده‌ک��ردن��ی ب��ه‌ئ��ازار و به‌کارهێنانی‬ ‫ت��ون��دوت��ی��ژی د‌هب��ێ��ت�� ‌ه ه���ۆی ل�� ‌هن��اوب��ردن��ی‬ ‫مافه‌کانی منداڵ‪ .‬چونکه‌ زیندانیکردنی‬ ‫منداڵ له‌ توالێت و حه‌مامدا و به‌ندکردنی‬ ‫له‌شوێنی تاریک و ترسناکدا‪ ،‬قه‌ده‌غه‌کردنی‬ ‫خۆراک و پۆشاک لێی‪ ،‬به‌راوردکردنی ب ‌ه‬ ‫منداڵه‌کانی تر و گاڵته‌پێکردنی و ترساندنی‬ ‫و هێشتنه‌وه‌ی له‌به‌ر سه‌رما و گ��ه‌رم��ادا‪،‬‬ ‫لێدانی و ئ��ازاردان��ی جه‌سته‌ی ‌و‪ ...‬ده‌بێت ‌ه‬ ‫ه���ۆی دروس��ت��ک��ردن��ی ئ����ازاری گ����ه‌ور‌ه له‌‬ ‫منداڵدا‪ .‬ئه‌مانه‌ش په‌روه‌رده‌کردنێکی راست‬

‫و گونجاو نییه‌‪.‬‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنی نادروستی منداڵ و ئازاردانی‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه له‌ڕێگه‌ی هه‌ڵه‌ی تره‌وه‌ روو بدات‪.‬‬ ‫له‌وانه‌‪:‬‬ ‫‪1‬ـ به‌راوردکردنی به‌ مندااڵنی تر‪:‬‬ ‫سه‌رزه‌نشت کردنی ب��ه‌وه‌ی که‌ گوایه‌ بۆت ‌ه‬ ‫هۆی بریندارکردن و نه‌خۆشخستنی دایک و‬ ‫باوکی‪ ،‬وه‌ک به‌کارهێنانی رسته‌ گه‌لێکی‬ ‫وه‌ک «منت توشی نه‌خۆشی ک��ردووه‌»‪،‬‬ ‫«ب�� ‌هه��ۆی ت��ۆوه‌ توشی سه‌رئێشه‌ ب��ووم»‪،‬‬ ‫کاتێک که‌ به‌هۆی ت��ۆوه‌ نه‌خۆش که‌وتم‬ ‫و م��ردم»‪« ،‬ئ��ه‌و کات ‌ه ده‌زان��ی��ت که‌ چیت‬ ‫پێکردووم»‪.‬‬ ‫‪2‬ـ شکاندنی به‌وه‌ی که‌ هه‌موو کاره‌کانی بێ‬ ‫عاقاڵنه‌ی ‌ه و هیچ شتێک نازانێـت وه‌ک بڵێی‬ ‫«شێتی»‪« ،‬وه‌ک شێته‌کان هه‌ڵسوکه‌وت‬ ‫ده‌که‌یت»‪« ،‬به‌قه‌ده‌ر یه‌کــ(‪ )...‬نازانیت»‪،‬‬ ‫«نازانی له‌و‌ه باشتر بیر بکه‌یته‌وه‌»‪« ،‬تۆ‬ ‫چه‌ند‌ه بێ ده‌سه‌اڵتی»‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ب���ێ‌ب��� ‌هش���ک���ردن���ی ل��� ‌ه ئ����ه‌وی����ن����داری و‬ ‫خۆشه‌ویستی وه‌ک بڵێیت که‌ «چیتر خۆشم‬ ‫ناوێیت»‪« ،‬دایکت نیم»‪« ،‬من منداڵێکی‬ ‫به‌ ئه‌ده‌ب و له‌سه‌ر خۆم ده‌وێت»‪« ،‬منداڵێکم‬ ‫ده‌وێت که‌ ل ‌ه قسه‌ تێبگات»‪« ،‬تۆ کوڕی‬ ‫من نیت»‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ترساندنی ب ‌ه ته‌نهایی وه‌ک بڵێی «چیتر‬ ‫له‌م ماڵه‌دا نامێنمه‌وه‌ و ده‌ڕۆم و جارێکی تر‬ ‫ناگه‌ڕێمه‌وه‌»‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ هه‌ڕه‌شکردن و ترساندنی وه‌ک بڵێیت‬ ‫«ئ��ه‌گ��ه‌ر گ��وێ��ڕای�� ‌هڵ��ی ق��س�� ‌هک��ان��م نه‌بیت‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵی��ه‌ک��ت ب��ه‌س��ه‌ر دێ��ن��م ک��ه‌ باڵنده‌کانی‬ ‫ئاسمان گریانیان بۆ حاڵت بێت»‪.‬‬ ‫‪ -6‬پ��ه‌ی��وه‌ن��دی پ��چ��ڕان��دن ل��ه‌گ��ه‌ڵ��ی��دا‪ ،‬قس ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵدا ن�� ‌هک��ردن��ی‪ ،‬ب��ێ ئ��اگ��ای ل��ه‌ س��ه‌رو‬ ‫حاڵی م��ن��داڵ‪ ،‬به‌جۆرێک ک��ه‌ ئ��ه‌و له‌ناو‬ ‫م��ن��دااڵن��ی ه��اوت�� ‌هم�� ‌هن��ی خ��ۆی��دا ه��ه‌س��ت ب ‌ه‬ ‫که‌می و خه‌فه‌ت بکات‪.‬‬

‫ئه‌مان ‌ه و چه‌ندین الیه‌نی ت��ری خراپی ل ‌ه‬ ‫ره‌وش��ی په‌روه‌رده‌کردنی منداڵدا که‌ تیایدا‬ ‫ئێمه‌ ب ‌ه هه‌ڵه‌ بیر ده‌که‌ینه‌و‌ه و ئه‌و رێگه‌یه‌ی‬ ‫ک ‌ه به‌کاری ده‌هێنین ئه‌گه‌ر تایبه‌تمه‌ندی‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنێکی گونجاویشی تێدا بێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئێمه‌ له‌کاتی توڕه‌یی‬ ‫و بێزاریدا به‌کاری ده‌هێنین‪ ،‬نه‌ک ته‌نها‬ ‫ره‌فتاره‌ خراپه‌که‌ی منداڵه‌که‌ چاک ناکات‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ده‌بێته‌ هۆی زیاتر به‌ره‌و هه‌ڵدێربردنی‬ ‫منداڵه‌که‌ش‪.‬‬ ‫پ�����ه‌روه‌رده‌ک�����ردن�����ی ف��ی��زی��ک��ی ل���ه‌وان���ه‌ی��� ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی کاتی هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵ‬ ‫کۆنتڕۆڵ بکات‪ ،‬واته‌ «منداڵ ته‌نها له‌و‬ ‫کاته‌ی که‌ له‌الی ئه‌و که‌سه‌یه‌ک ‌ه په‌روه‌رده‌ی‬ ‫ده‌ک��ات‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی کاتی هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫خۆی کۆنتڕۆڵ ده‌کات»‪ .‬به‌اڵم ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫په‌روه‌رده‌یه‌ گه‌ر بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ به‌مجۆر‌ه‬ ‫به‌رده‌وام بێت‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌بێته‌ هۆی کاریگه‌ری‬ ‫خراپ و هیچ کاریگه‌رییه‌کی باشی نابێت‪.‬‬ ‫جۆری په‌روه‌رده‌کردنی توندوتیژ و دڕندانه‌‪،‬‬ ‫ده‌ب��ێ��ت��ه‌ ه���ۆی زی��ادب��وون��ی ک��ێ��ش��ه‌ک��ان ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵسوکه‌تی مندااڵندا‪ ،‬س���ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫که‌ منداڵ که‌سێکی ت��وڕه‌ و توندوتیژ و‬ ‫ک��ه‌ل��ه‌ڕه‌ق��ی ل��ێ ده‌رب��چ��ێ��ت و ب��ه‌رام��ب��ه‌ر ب ‌ه‬ ‫دایک و باوکی بوه‌ستێت و هه‌میش ‌ه هه‌وڵی‬ ‫خۆدزینه‌وه‌ بدات له‌کاتی لێپرسینه‌وه‌دا یان‬ ‫له‌وه‌اڵمدانه‌وه‌ی دا درۆ ده‌ک��ات ‪ ،‬په‌رێشان‬ ‫و الواز ده‌بێت و بڕوای به‌خۆی نامێنێت و‬ ‫…‪.).‬‬ ‫ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن��ه‌وه‌ک��ان ده‌ری���ان���خ���س���ت���ووه‌ ک ‌ه‬ ‫ڕاچ��ڵ��ه‌ک��ان��دن و ئ����ازاردان����ی ج��ه‌س��ت��ه‌ی��ی‪:‬‬ ‫کچان تووشی په‌رێشانی و الوازی ده‌کات‬ ‫و ک���وڕان ت��ووش��ی ت��وڕه‌ی��ی و ک��ه‌ل��ه‌ڕه‌ق��ی‬ ‫ده‌کات و ده‌یانکات به‌که‌سێکی توندوتیژ‪،‬‬ ‫پ���ه‌روه‌رده‌ک���ردن���ی ج��ه‌س��ت��ه‌ی��ی و فیزیکی‬ ‫به‌دڵنیاییه‌و‌ه کێشه‌کانی هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫م��ن��داڵ زی��ات��ر ده‌ک���ات‪ ،‬ل��ه‌ کاتێکدا ئێم ‌ه‬

‫مه‌به‌ستمان کۆتاییهێنان ‌ه به‌و کێشانه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫کاتێکدا که‌ دای��ک و ب��اوک پ���ه‌روه‌رده‌ی‬ ‫جه‌سته‌یی به‌کار ده‌هێنن یان منداڵه‌کانیان‬ ‫به‌قسه‌ی ره‌ق و ن��اخ��ۆش ته‌مبێ ده‌ک��ه‌ن‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌و کاتانه‌ی که‌ توڕ‌ه و بێزارن و‬ ‫توانای ئارامگرتنیان نه‌ماوه‌‪.‬‬ ‫ب��ه‌اڵم کاتی که‌ له‌هۆکاری ئ��ه‌و کاره‌یان‬ ‫ده‌پرسرێت‪ ،‬ئه‌وان ده‌ڵێن که‌ «ئیتر کاسه‌ی‬ ‫س��ه‌ب��رم ل��ێ��وان لێو ب���وو‪ ،‬ن��ه‌م��ده‌ت��وان��ی ئ��ارام‬ ‫بگری و له‌گه‌ڵی دایکایه‌تی بکه‌م‪ ،‬ئه‌و‬ ‫منی ب��ه‌ڕاده‌ی��ه‌ک ت��وڕه‌ ده‌ک��رد که‌ رۆحی‬ ‫له‌ جه‌سته‌م ده‌هێنای ‌ه ده‌ر‪ ،‬ل ‌ه به‌رگی خۆم‬ ‫ده‌هاتم ‌ه ده‌ره‌وه‌‪ ،‬به‌ڕاده‌یه‌ک توڕه‌ی ده‌کردم‬ ‫که‌ خوێن به‌ری چاومی ده‌گرت‪ ،‬مرۆڤیش‬ ‫تا سنورێکی دیاری کراو ده‌توانێ خۆڕاگر‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌و منی ده‌گه‌یانده‌ ئاستێک که‌ چیتر‬ ‫نه‌م ده‌توانی خۆم کۆنتڕۆڵ بکه‌م‪ ،‬بۆیه‌ له‌و‬ ‫کاته‌دا ته‌نها به‌ لێدانی ئه‌و ئاسوده‌ ده‌بووم»‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌ ل ‌ه ته‌واوی ئه‌م باسانه‌دا هاوبه‌ش بوو‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ په‌روه‌رده‌ی فیزیکی (جه‌سته‌یی)‬ ‫له‌ کاتێکدا خراپیه‌کانی ره‌نگ ده‌داته‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫دایک و باوکه‌کان بێزار و توڕه‌ن و ده‌یانه‌وێت‬ ‫به‌هه‌ر جۆرێک بووه‌ توڕه‌یی خۆیان خاڵی‬ ‫بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬واته‌ وا بیر ده‌که‌نه‌وه‌ له‌و کاته‌دا‬ ‫لێدان و قسه‌ی ناشیرین و هاتوهاوارکردن‬ ‫به‌سه‌ر منداڵه‌کانیاندا‪ ،‬تاکه‌ رێگه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی توڕه‌ییان دابمرکێته‌وه‌و خۆیان ئاسود‌ه‬ ‫بکه‌ن‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌م کاره‌ی ئه‌وان به‌رامبه‌ر‬ ‫به‌ منداڵه‌که‌‪ ،‬جگه‌ ل ‌ه زیان هیچ ئاسه‌وارێکی‬ ‫چاره‌سه‌ری پێو‌ه نییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی که‌ ل ‌ه دوای‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنی نه‌گونجاو و ناپه‌سه‌نده‌و‌ه روو‬ ‫ده‌دات ته‌نها هه‌ستکردن ب ‌ه په‌شیمانی و‬ ‫شه‌رمه‌زاری دایک و باوکه‌کانه‌ له‌و جۆر‌ه‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وته‌ی ک ‌ه هه‌یانبوو‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫منداڵه‌کانیان‪ .‬پێویست ‌ه ئ��ه‌وه‌ش بزانین ک ‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌و کارانه‌ی که‌ له‌ کاتی بێزاری و‬ ‫توڕه‌ییدا و به‌بێ بیرکردنه‌وه‌ ئه‌نجامی ده‌ده‌ین‪،‬‬ ‫ده‌بێته‌ هۆی په‌شیمانی و شه‌رمه‌زاربونمان‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی وه‌ک به‌ستنی‬ ‫په‌یوه‌ندی خێزانی و ک��اری کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫له‌ منداڵه‌کانمان دا ده‌رن��اک��ه‌ون و نه‌وه‌کان‬ ‫ناتوانن ده‌ست به‌سه‌ر ئه‌م په‌یوه‌ندیانه‌ دابگرن‪.‬‬ ‫چ��ون��ک��ه‌ ئێمه‌ ل��ه‌ ک��ات��ی رق و ت��وڕه‌ی��ی��دا‬ ‫نه‌مانتوانیوه‌ گرنگی بده‌ین به‌م بابه‌تان ‌ه و ب ‌ه‬ ‫منداڵه‌کانمانی بناسێنیت‪.‬‬ ‫که‌واته‌ به‌شێوه‌یه‌کی گشتی په‌روه‌رده‌کردنی‬ ‫ناپه‌سه‌ند و نه‌گونجاو ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫که‌ دایک و باوکه‌کان هه‌ست به‌ په‌شیمانی‬ ‫بکه‌ن و هه‌وڵی قه‌ره‌بوکردنه‌وه‌ی ده‌ده‌ن بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌متر هه‌ست به‌ تاوان بکه‌ن‪ ،‬هه‌ر‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ له‌و کاته‌دا له‌به‌رامبه‌ر ره‌فتاری‬ ‫خراپی منداڵه‌کانیاندا هیچ کاردانه‌وه‌یه‌کی‬ ‫ئه‌وتۆیان نابێت‪ ،‬تاکو جارێکی تر کێشه‌کانی‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵه‌کانیان ده‌گاته‌ ئاستێک‬ ‫که‌ ئه‌وان توڕه‌ ده‌کات و بۆی ‌ه جارێکی تر‬ ‫سوڕی په‌روه‌رده‌کردن ‌ه ناته‌واوه‌که‌ وه‌کو پێشتر‬ ‫دووبار‌ه ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل��ه‌م ج���ۆره‌ پ���ه‌روه‌رده‌ک���ردن���ه‌دا ل��ه‌ الی��ه‌ک��ه‌و‌ه‬

‫توندوتیژی و بێ‌سه‌روبه‌ری و له‌ الیه‌کی‬ ‫تریشه‌و‌ه شه‌رمه‌زاری به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت‬ ‫و نرخ و سه‌نگینی جۆری په‌روه‌رده‌کردنه‌ک ‌ه‬ ‫ل��ه‌ن��او ده‌چ��ێ��ت‪ .‬ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ش���دا ج��ۆری‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵ په‌یوه‌ندی به‌ دایک و‬ ‫باوکی منداڵه‌که‌و‌ه هه‌ی ‌ه ک ‌ه تا چه‌ندێک‬ ‫ئ���اگ���ای ل���ه‌ م��ن��داڵ��ه‌ک��ه‌ی��ه‌ت��ی گ��رن��گ��ی‬ ‫پ��ێ ده‌دات‪ .‬ه��ی��چ شتێک ل�� ‌ه س��ه‌ره‌ت��ادا‬ ‫پێشبینی ناکرێت‪ ،‬که‌وات ‌ه ئه‌و کاته‌ منداڵ‬ ‫رووب�����ه‌ڕووی س��ه‌رل��ێ��ش��ێ��واوی ده‌ب��ێ��ت��ه‌وه‌ ک ‌ه‬ ‫نه‌زانێت سه‌رئه‌نجامی هه‌ڵسوکه‌وته‌کانی‬ ‫چی کاردانه‌وه‌یه‌کیان هه‌یه‌ و به‌ره‌و کوێی‬ ‫ده‌به‌ن‪ .‬ئه‌وه‌ ڕوون و ئاشکرای ‌ه ک ‌ه له‌ دوای‬ ‫ماوه‌یه‌ک کێشه‌کانی هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵ‬ ‫زیاد د‌هک��ات و دایک و باوکیشی هه‌ست‬ ‫ب�� ‌هب��ێ ده‌س���ه‌اڵت���ی و ب��ێ ت��وان��ای��ی ده‌ک���ه‌ن‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵه‌که‌یان دا‪.‬‬ ‫الیه‌نێکی خراپتر ل ‌ه په‌روه‌رده‌ی جه‌سته‌یی دا‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئێم ‌ه له‌کاتی ئازاردان و تۆقاندنی‬ ‫منداڵ دا ته‌نها ده‌ڵێین که‌چی نه‌کات و پێی‬ ‫ناڵێن له‌جێ ئه‌وه‌ی که‌بڕیاره‌ نه‌ی کات ده‌بێ‬ ‫چی بکات‪ ،‬به‌ منداڵ ده‌ڵێن «هاوار و قیڕ‌ه‬ ‫قیڕ مه‌که‌«‪« ،‬وه‌کو شێته‌کان هه‌ڵسوکه‌وت‬ ‫م�� ‌هک��ه‌«‪« ،‬ده‌ن��گ��م ده‌رم�� ‌هه��ێ��ن��ه‌«‪« ،‬م��ه‌د‌ه‬ ‫له‌ هاوڕێکانت»‪« ،‬و‌هک��و بێ‌ده‌سه‌اڵته‌کان‬ ‫مه‌ڕۆ به‌ڕێگادا»‪« ،‬ده‌رگا ئه‌وه‌نده‌ به‌توندی‬ ‫دام��ه‌خ��ه‌«‪ .‬راس��ت��ی ل��ه‌وه‌دای��ه‌ ک��ه‌ منداڵ‬ ‫له‌پاڵ ئ��ه‌وه‌ی «نابێت و نه‌کرده‌کان» فێر‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬ده‌بێت شان به‌شانی ئه‌وه‌ش «ده‌بێت‬ ‫و ک��رده‌ک��ان» فێر بکرێت و بیانناسێت‪.‬‬ ‫وه‌ک «ب ‌ه هێمنی قسه‌ بکه‌«‪« ،‬ده‌رگاک ‌ه‬ ‫ب��ه‌ ه��ێ��واش��ی داب��خ��ه‌«‪« ،‬ل��ه‌گ��ه‌ڵ (س���ارا)‬ ‫دا بب ‌ه به‌هاوڕێ و یارییه‌کانی خۆتی پێ‬ ‫بده‌ با ئه‌ویش یارییان پێ بکات»‪« ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ش�� ‌هق��ام��ه‌ک��ان د‌هس��ت��م ب��گ��ره‌«‪« ،‬ل��� ‌ه پشت‬ ‫مێزه‌کانه‌و‌ه دابنیشه‌و نانه‌که‌ت بخۆ» و ‪)...‬‬ ‫ئێستاش کاتی ئه‌و‌ه هاتوو‌ه ک ‌ه ماوه‌یه‌ک‬ ‫به‌خۆمان ب��ده‌ی��ن و ئ��ه‌م پرسیار‌ه له‌خۆمان‬ ‫بکه‌ین که‌‪:‬‬ ‫ک�����ام ل����ه‌ ج����ۆره‌ک����ان����ی پ������ه‌روه‌رده‌ک������ردن‬ ‫س��ه‌رک��ه‌وت��ووت��ره‌ ک��ه‌ ب��ۆ پ���ه‌روه‌رده‌ک���ردن���ی‬ ‫منداڵه‌کانی خۆمان به‌کاری بهێنین؟‬ ‫که‌وات ‌ه چۆن به‌کاری بهێنین و ل ‌ه کاتی‬ ‫به‌کارهێنانیدا چ هه‌ستێکمان له‌ ال دروست‬ ‫ده‌بێت؟‬ ‫ئ��ای��ا ئ���ه‌گ���ه‌ر (ڕێ���گ���ای ب��ه‌ک��اره��ێ��ن��راو)‬ ‫کاریگه‌ری نه‌بوو‪ ،‬ئه‌و کات خۆمان تاوانبار‬ ‫ده‌ک��ه‌ی��ن ب���ه‌وه‌ی ک�� ‌ه ب��ۆچ��ی ئ��ه‌و ڕێگای ‌ه‬ ‫سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه‌؟‬ ‫سه‌رئه‌نجامی هه‌موو ئه‌و د‌هق��ه‌‪ ،‬گه‌شتین ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌ الیه‌ن ‌ه خراپ و بێ‌که‌ڵکه‌کانی‬ ‫رێ��گ��اک��ان��ی پ���ه‌روه‌رده‌ک���ردن���ی فیزیکی و‬ ‫جه‌سته‌ی و ته‌مبێکردنی منداڵ به‌قسه‌ی‬ ‫ڕه‌ق��م��ان زان��ی و کاتی ئ��ه‌وه‌ش ه��ات��وو‌ه ک ‌ه‬ ‫ج��ۆری پ��ه‌روه‌رده‌ک��ردن��ی خ��ۆم��ان به‌رامبه‌ر‬ ‫ب��ه‌ م��ن��داڵ��ه‌ک��ان��م��ان ب��گ��ۆڕی��ن و ه��ه‌روه‌ه��ا‬ ‫رێگای راست و گونجاو به‌کار بهێنین بۆ‬ ‫په‌روه‌رده‌کردنیان‪.‬‬

‫ئاینده‌ی کوردستانی عێراق؛ سه‌ربه‌خۆیی یان فیدراڵیزم‬ ‫بی‪.‬بی‪.‬سی‬ ‫و‪ :‬هێمن عه‌لی‬ ‫کورده‌کان ک ‌ه وه‌کو گه‌وره‌ترین‬ ‫که‌مایه‌تی بێ‌ده‌وڵه‌ت ل ‌ه جیهاندا ناو‬ ‫ده‌برێن‪ ،‬ل ‌ه روی ناوخۆیی‪ ،‬پێگه‌ی‬ ‫جوگرافی‪ ،‬ژئۆپلۆتیکی و دابه‌شبون‬ ‫به‌سه‌ر چوار واڵتی ناوچه‌ک ‌ه نزیک ب ‌ه‬ ‫دوو سه‌ده‌ی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه ژێر ناو و شێوه‌ی‬ ‫جۆراوجۆر ل ‌ه پێناو سه‌ربه‌خۆیی‪،‬‬ ‫ئۆتۆنۆمی و فیدراڵیزم هه‌نگاو‬ ‫هه‌ڵده‌گرن‪.‬‬

‫رێگای ئه‌وان هیچ کاتێک له‌ واڵتانی‬ ‫تورکیا‪ ،‬عێراق‪ ،‬ئێران و سوریا‪ ،‬رێگایه‌کی‬ ‫ساده‌ و هه‌موار نه‌بووه‌‪ .‬به‌اڵم له‌م نێوه‌نده‌دا‪،‬‬ ‫ه�ه‌ل��وم�ه‌رج��ی ک����وردان ل �ه‌ ع��ێ��راق له‌به‌ر‬ ‫ئه‌و سه‌رکوته‌ی که‌ له‌ الیه‌ن حکومه‌ت ‌ه‬ ‫ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان ل�ه‌م واڵت���ه‌دا به‌سه‌ریاندا‬ ‫سه‌پێنراوه‌‪ ،‬زیاتر مانشێت و راگه‌یاندنه‌کانی‬ ‫جیهانی به‌ خۆیه‌وه‌ سه‌رقاڵ کردووه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم کورده‌کانی عێراق له‌ ساڵی (‪)1991‬‬ ‫ه‌وه‌ کۆنترۆڵی ناوچه‌ کوردنشینه‌کانی‬ ‫ئ�ه‌م واڵت�ه‌ی��ان گرتۆته‌ ده‌س��ت و زیاتر ل ‌ه‬ ‫بیست ساڵه‌ که‌ کوردستانی عێراق ده‌وڵه‌ت‬ ‫ئاسا ب �ه‌ڕێ��وه‌ ده‌چ��ێ��ت‪ .‬ده‌س �ه‌اڵت��ی ئ �ه‌وان‬ ‫دوای روخانی حکومه‌تی س �ه‌دام حسێن‬ ‫گه‌یشتۆته‌ ئاستێک که‌ بازرانی به‌رده‌وام‬ ‫ب�ه‌رگ��ری ل�ه‌ مافی ک���وردان ده‌ک��ات بۆ‬ ‫دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی‪.‬‬ ‫کوردستانی سه‌ربه‌خۆ؛‬ ‫ئاوات یان مافێکی سروشتی‬ ‫ئه‌م رسته‌یه‌ وه‌رگ��ی��راوه‌ له‌ وته‌کانی دوو‬ ‫س�ه‌رۆک��ی گ���ه‌وره‌ی کوردستانی عێراق‬ ‫واته‌ جه‌الل تاڵه‌بانی و مه‌سعود بارزانی‪.‬‬ ‫ت��اڵ �ه‌ب��ان��ی دام���ه‌زران���دن���ی ک��وردس��ت��ان��ی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ زیاتر ده‌شوبهێنێته‌ ئ��اوات یان‬ ‫خه‌یاڵێکی ش��اع��ی��ران�ه‌‪ .‬ب���ه‌اڵم مه‌سعود‬ ‫بارزانی ئه‌وه‌ به‌ مافی سروشتی کوردان‬ ‫ده‌زانێ و به‌رده‌وام جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ه���ه‌روه‌ه���ا ک��ه‌ ل��ه‌ وت �ه‌ک��ان��ی ه���ه‌ر دوو‬ ‫که‌سایه‌تی سیاسی ده‌رده‌که‌وی‪ ،‬روکردی‬ ‫ک�����وردان س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه‌ س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی��ی و‬ ‫م���ان���ه‌وه‌ ل���ه‌ چ���وارچ���ێ���وه‌ی ع��ێ��راق��ێ��ک��ی‬ ‫فیدراڵ یه‌کێک نیه‌ و جیاوازی ئه‌م دوو‬ ‫روانینه‌ له‌ کوردستانی عێراق‪ ،‬دژبه‌ران و‬ ‫ره‌زامه‌ندانی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ به‌ زمانێکی تیۆریک‬ ‫ج��ی��اوازی روان��ی��ن�ه‌ک��ان ت��اوت��وێ بکه‌ین‪،‬‬ ‫ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین ک�ه‌ دوو ج��ۆره‌ ه��زران��دن‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ ئاینده‌ی کوردستانی عێراق‬ ‫له‌ ئارادایه‌‪ .‬گروپی یه‌که‌م پێک دێن ل ‌ه‬ ‫دۆزخواز (ئامانجه‌گر)ه‌کان که‌ زۆربه‌یان‬ ‫له‌ رێگای مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫ده‌ک��رێ��ن و گروپی دووه‌م پێک دێ��ن ل ‌ه‬ ‫پراگماتیسته‌کان ک �ه‌ ل �ه‌ الی���ه‌ن پارت ‌ه‬ ‫ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان سه‌رۆکایه‌تی ده‌کرێن‪،‬‬ ‫ب �ه‌اڵم که‌سایه‌تی به‌رجه‌سته‌ی ئ�ه‌م ریز‌ه‬ ‫ج��ه‌الل تاڵه‌بانییه‌‪ .‬ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان‪،‬‬ ‫یه‌کگرتوو و کۆمه‌ڵی ئیسالمیش له‌ روی‬ ‫هزرییه‌وه‌ زیاتر پراگماتیستن و ده‌توانرێ‬ ‫وه‌کو گروپی دووه‌م له‌ قه‌ڵه‌م بدرێن‪.‬‬ ‫دۆزخ���وازه‌ک���ان ب��ڕوای��ان وای��ه‌ ک�ه‌ پرسی‬ ‫ک���ورد‪ ،‬پرسێکی ناسنامه‌ییه‌ و ته‌نیا‬ ‫چ��اره‌س �ه‌ری لۆژیکی و درێ��ژخ��ای�ه‌ن ک ‌ه‬ ‫ده‌ت���وان���ێ ده‌س��ت��ک �ه‌وت��ی ب��ۆ ک���ورده‌ک���ان‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیی ئه‌وانه‌‪ .‬ئ �ه‌وان هه‌ر‬ ‫جۆره‌ رێگاچاره‌یه‌کی تر وه‌ک ئۆتۆنۆمی‬ ‫و فیدراڵیزم وه‌ک��و پ���رۆژه‌ی کورتخایه‌ن‬ ‫ده‌ب��ی��ن��ن‪ .‬روک�����ردی ئ���ه‌م ش��ێ��وه‌ه��زره‌ ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی سروشتی گه‌شه‌ی نه‌کردووه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو زیاتر حاڵه‌تی ل �ه‌رزاوی هه‌بووه‌ و‬ ‫هه‌ندێ جار له‌به‌ر ئه‌و گۆڕانکاریانه‌ی‬ ‫له‌ عێراق و ناوچه‌که‌دا دێنه‌ ئاراوه‌‪ ،‬بۆت ‌ه‬ ‫رۆژه‌ڤ‪ .‬هه‌ر وه‌کو ئه‌و روداوانه‌ی دوایی‬ ‫عێراق که‌ هیواکانی بۆ سه‌قامگیری له‌م‬ ‫واڵته‌دا روبه‌ڕوی نیگه‌رانی کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی دۆزخوازه‌کان‬ ‫وا ده‌رده‌که‌وێ که‌ ئه‌وان له‌ هه‌وڵداندان تا‬ ‫پرۆژه‌که‌یان بگه‌یننه‌ ئه‌نجام‪ .‬وا دیاره‌ ک ‌ه‬ ‫به‌شێک له‌ پارتی دیموکراتی کوردستانی‬ ‫عێراق‪ ،‬به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی که‌ زیاتر نزیکن‬ ‫له‌ مه‌سعود بازرانی‪ ،‬له‌ الیه‌نگرانی ئه‌م‬ ‫شێوه‌هزره‌ن و له‌ دۆخی ئێستادا زۆربه‌ی‬ ‫ئۆرگانه‌کانی ئه‌م پارته‌ پشتگیری لێ‬ ‫ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ج��ێ��گ��ری ئ����ه‌م پ���ارت���ه‌ وات����ه‌ ن��ێ��چ��ی��رڤ��ان‬ ‫بارزانی زیاتر ل�ه‌وه‌ی که‌ دۆزخ��واز بێت‪،‬‬ ‫پراگماتیسته‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم له‌ دۆخ��ی ئێستادا‬ ‫له‌ که‌مایه‌تیدایه‌ و رێ��ژه‌ی کاریگه‌ری‬ ‫ئه‌و له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌ گشتییه‌کانی حزب‬ ‫داب �ه‌زی��وه‌‪ .‬دۆزخ��وازه‌ک��ان که‌ ئێمه‌ لێره‌دا‬

‫وه‌ک���و س �ه‌رب �ه‌خ��ۆخ��وازه‌ک��ان ن��اوم��ان لێ‬ ‫ب���ردن‪ ،‬زی��ات��ر روک��ردێ��ک��ی ره‌وش��ت��ی��ان ب ‌ه‬ ‫سیاسه‌ت هه‌یه‌ و هه‌ر له‌مباره‌یه‌وه‌ جه‌خت‬ ‫له‌سه‌ر نرخه‌کانی کۆمه‌ڵگا ده‌که‌نه‌وه‌ و‬ ‫هه‌ست ده‌کرێت سه‌باره‌ت به‌ ره‌وه‌ندی ئه‌م‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌ موحافیزه‌کارن‪.‬‬ ‫گ���روپ���ی دووه‌م ل���ه‌ ری����زی ج���ۆراوج���ۆر‬ ‫پێک دێ��ن که‌ ئێمه‌ ل��ێ��ره‌دا ئ��ه‌وان وه‌کو‬ ‫پراگماتیست ناومان لێ بردن‪ .‬ئه‌م گروپه‌‬ ‫له‌ پارته‌ عه‌لمانی (سکۆالر)کان وه‌کو‬ ‫یه‌کێتی نیشتمانی ده‌س��ت پ��ێ��ده‌ک��ات و‬ ‫به‌ پارته‌ ئیسالمییه‌کان کۆتایی دێت‪.‬‬ ‫له‌ روان��گ �ه‌ی ئ �ه‌وان �ه‌وه‌ راس��ت��ی‪ ،‬پێگه‌ و‬ ‫ه�ه‌ل��وم�ه‌رج��ی ژئۆپلۆتیکی کوردستان‬ ‫هێنده‌ ئاڵۆزه‌ که‌ ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ له‌ کوردان‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌ که‌ بتوانی به‌ ئاسانی له‌ پێناو‬ ‫دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی هه‌نگاو‬ ‫هه‌ڵبگرن‪.‬‬ ‫ئ�����ه‌وان ک��وردس��ت��ان��ی س��ه‌رب��ه‌خ��ۆ زی��ات��ر‬ ‫هاوشێوه‌ی هه‌لومه‌رجێک ده‌که‌ن که‌ ب ‌ه‬ ‫ته‌واوی گه‌مارۆ دراوه‌ و هیچ ده‌رفه‌تێک‬ ‫بۆ گه‌شه‌پێدان و په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ دنیای‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی نابێت‪ .‬ئ �ه‌وان هه‌نگاوهه‌ڵگرتن‬ ‫ب��ه‌ره‌وه‌ سه‌ربه‌خۆیی به‌ شتێکی ئه‌سته‌م‬ ‫ده‌زانن که‌ هیچ حزب و بزاوتێک ناتوانێ‬ ‫ئه‌وه‌ بگه‌ینێته‌ ئه‌نجام‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پرسی‬ ‫کورد پرسێک نیه‌ که‌ ته‌نیا وابه‌سته‌ ب ‌ه‬ ‫ئ��ی��راده‌ی خ��ودی ک��وردان �ه‌وه‌ بێت‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫زیاتر به‌رژه‌وه‌ندی و هاوکێشه‌ ناوچه‌ییه‌کان‬ ‫له‌سه‌ر ئاینده‌ی به‌کاریگه‌رن‪.‬‬ ‫بۆیه‌‪ ،‬عاقاڵنه‌ترین و لۆژیکی ترین رێباز‬ ‫له‌ دیدی پراگماتیسته‌کانه‌وه‌‪ ،‬مانه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫چارچێوه‌ی عێراق و یارمه‌تی وه‌رگرتنه‌ له‌و‬ ‫ده‌رفه‌تانه‌ی که‌ سیستمی فیدراڵ ده‌توانێ‬ ‫بۆ ک��ورده‌ک��ان دابینی بکات‪ .‬شرۆڤه‌ی‬ ‫ئه‌م گروپه‌ له‌ فیلته‌ری جۆراوجۆر وه‌کو‬ ‫هه‌رێمی عه‌لمانی و ئیسالمی تێده‌په‌ڕێ‪،‬‬ ‫عه‌لمانیگه‌لێک وه‌کو یه‌کێتی نیشتمانی‬ ‫و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن‬ ‫ل �ه‌ ره‌وای���ه‌ت���ی تێکۆشانیان ل �ه‌ سااڵنی‬ ‫رابردوو‪ ،‬به‌دوای هه‌رێمێکی سکۆالرن که‌‬ ‫پایه‌ و بنه‌ماکه‌ی‪ ،‬نرخه‌ عه‌لمانییه‌کان‬ ‫دیاری ده‌که‌ن‪ .‬به‌اڵم له‌ به‌رامبه‌ردا پارت ‌ه‬ ‫ئیسالمییه‌کان زی��ات��ر ل�ه‌ س �ه‌ر شوناسی‬ ‫ئیسالمی ناوچه‌که‌ جه‌خت ده‌ک �ه‌ن �ه‌وه‌ و‬ ‫ب���ه‌دوای دام �ه‌زران��دن��ی سیستمێکن ک ‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌ته‌که‌ی‪ ،‬ئیسالم دی��اری ده‌ک��ات و‬ ‫روانینی ئه‌وان زیاتر شارستانی ئیسالمی‬ ‫ده‌ک���ات ب �ه‌ س�ه‌ن��ت�ه‌ر ت��ا ناسیۆنالیزمی‬ ‫ک��ورد‪ .‬پارته‌ پراگماتیسته‌کان سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ داهاتوی ناوچه‌که‌ زیاتر جه‌خت له‌سه‌ر‬ ‫راستی ده‌که‌نه‌وه‌ و له‌ په‌یوه‌ندی ده‌ره‌کی‬ ‫خۆیان تا ئاستێکی زۆر موحافیزه‌کارن‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی‬ ‫و داهاتوی سه‌ربه‌خۆیی و فیدراڵیزم‬ ‫دوای روخانی ده‌وڵه‌تی به‌عس‪ ،‬کورده‌کان‬ ‫ئ����ه‌م ه���ه‌ل���ه‌ی���ان ب���ه‌ده‌س���ت خ��س��ت��ووه‌ ک ‌ه‬ ‫رۆڵێکی ئه‌وتۆیان له‌ سه‌رله‌نوێ سازدانی‬ ‫ده‌وڵه‌تی نوێ ئه‌م واڵت�ه‌ هه‌بێت‪ .‬یه‌که‌م‬ ‫ده‌س��ت��ک �ه‌وت��ی ئ���ه‌م گ��ۆڕی��ن��ی پێگه‌یه‌‪،‬‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ هه‌موارکردنی ده‌ستوری‬ ‫ئه‌م واڵته‌ که‌ ده‌سه‌اڵتی حکومه‌تی هه‌رێم‬ ‫به‌ فه‌رمی ناسیوه‌ و له‌وێدا هاتووه‌ ک ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی هیچ ج��ۆره‌ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ل�ه‌ ناوچه‌که‌ نابێت جگه‌ ل�ه‌ سیاسه‌تی‬ ‫به‌رگری‪ ،‬ده‌ره‌کی و پاره‌‪.‬‬ ‫ه�ه‌روه‌ه��ا ل�ه‌م ده‌س��ت��وره‌دا ب��اس ک��راوه‌ ک ‌ه‬ ‫ع��ێ��راق ت�ه‌ن��ی��ا ل �ه‌ دۆخ��ێ��ک��دا یه‌کپارچ ‌ه‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌ که‌ پابه‌ندی ئه‌م ده‌ستوره‌ بن‪ .‬ل ‌ه‬ ‫الیه‌کی تره‌وه‌‪ ،‬ده‌ستوری نوێ ئه‌م ده‌رفه‌ت ‌ه‬ ‫بۆ هه‌موو عێراقییه‌کان دابین ده‌کات ک ‌ه‬ ‫جیا له‌ هه‌رێمی کوردستان‪ ،‬هه‌رێمه‌کانی‬ ‫تر له‌م واڵته‌دا دروست بن‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ل ‌ه‬ ‫سێیا دووی ده‌نگی خه‌ڵکی ئه‌و هه‌رێمه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م خاڵه‌ زۆر گرنگه‌ که‌ له‌م ده‌ستوره‌دا‬ ‫ئه‌مه‌یه‌ که‌ سوپای عێراق که‌ ک��وردان‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌کی باشیان لێ نیه‌‪ ،‬ته‌نیا ب ‌ه‬ ‫مۆڵه‌تی په‌رله‌مانی هه‌رێمی ده‌ت��وان��ێ‬ ‫ده‌رب��ازی کوردستانی عێراق بێت‪ .‬بۆیه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ره‌چاوکردنی هه‌موو ئه‌م خااڵن ‌ه‬ ‫ده‌توانین بڵێین که‌ حکومه‌تی هه‌رێمی‬ ‫کوردستان خ��اوه‌ن ئ�ه‌و ده‌سه‌اڵتانه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫عێراقییه‌کان بیریان لێ ده‌کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫ب�ه‌اڵم ئه‌و ده‌رفه‌تانه‌ی که‌ ئه‌م ده‌ستور‌ه‬ ‫بۆ ک��وردان فه‌راهه‌می ک��ردووه‌‪ ،‬له‌ دوو‬ ‫رووه‌وه‌ کاریگه‌ری داناوه‌ له‌سه‌ر تێڕوانین‬ ‫و هه‌ڵسوکه‌وتنی کوردان و عێراقییه‌کان‪.‬‬ ‫شیعه‌کان که‌ له‌گه‌ڵ ک��وردان رۆڵێکی‬ ‫ب��ه‌رچ��اوی��ان ه �ه‌ب��وو ل �ه‌ ه �ه‌م��وارک��ردن��ی‬ ‫ده‌س��ت��وردا‪ ،‬ئه‌مڕۆ هه‌وڵدانه‌کانی خۆیان‬ ‫دووق���ات ک��ردۆت �ه‌وه‌ ک�ه‌ ری��ف��ۆرم��ی تێدا‬ ‫ب��ک��رێ��ت‪ ،‬ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت ل �ه‌ ده‌س�ه‌اڵت�ه‌ک��ان��ی‬ ‫ه �ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ک���ه‌م ب��ێ��ت �ه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه‬

‫ب�ه‌رام��ب�ه‌ردا‪ ،‬سونه‌کان که‌ رۆژگارێک‬ ‫دژب�ه‌ری سه‌رسه‌ختی ئه‌م ده‌ستوره‌ بوون‪،‬‬ ‫له‌ هه‌وڵداندان بۆ دروستکردنی هه‌رێم ‌ه‬ ‫س��ون�ه‌ک��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ ک�ه‌ڵ�ک‌وه‌رگ��رت��ن له‌و‬ ‫خااڵنه‌ و له‌م رێگایه‌دا به‌رده‌وام له‌ هه‌رێمی‬ ‫کوردستان وه‌کو مۆدێلێکی کارامه‌و ناو‬ ‫ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫ک����ورده‌ک����ان ه���ه‌روه‌ه���ا ک���ه‌ ت��ێ��ڕوان��ی��ن��ی‬ ‫جیاوازیان سه‌باره‌ت به‌ ئاینده‌ی هه‌رێمی‬ ‫خ��ۆی��ان ه �ه‌ی �ه‌‪ ،‬ب �ه‌ روان��ی��ن��ێ��ک��ی ج��ی��اواز‬ ‫س��ه‌ی��ری ده‌وڵ���ه‌ت���ی ن��اوه‌ن��دی��ش ده‌ک����ه‌ن‪.‬‬ ‫دۆزخ���وازه‌ک���ان وه‌ک���و م�ه‌س��ع��ود ب��ارزان��ی‬ ‫قه‌یرانه‌ هه‌نوکه‌ییه‌کان هه‌لێک ده‌زانن بۆ‬ ‫سه‌رله‌نوێ پێناسه‌کردنی په‌یوه‌ندییه‌کان‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی و له‌م بڕوایه‌دان‬ ‫ک �ه‌ ل �ه‌ ئه‌نجامی گ��ۆڕی��ن��ی هاوکێش ‌ه‬ ‫ناوخۆییه‌کانی عێراق‪ ،‬کوردان ده‌بێ زیاتر‬ ‫له‌مه‌ جه‌خت نه‌که‌نه‌وه‌ له‌سه‌ر هاوپه‌یمانی‬ ‫له‌گه‌ڵ شیعه‌کان و روو بکه‌ن له‌ سونه‌کان‪.‬‬ ‫چونکه‌ ئه‌و هه‌رێمانه‌ی که‌ ئ�ه‌وان وه‌کو‬ ‫ن��اوچ�ه‌ ک��ێ��ش�ه‌داره‌ک��ان ن��اوی ل��ێ ده‌ب �ه‌ن‪،‬‬ ‫هاوسنوره‌ له‌گه‌ڵ پارێزگا سونه‌نشینه‌کان‬ ‫و نزیکبون به‌ سونه‌کان ده‌توانێ رێگا بۆ‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی که‌رکوک و ناوچه‌کانی تر‬ ‫خۆش بکات‪.‬‬ ‫ب��ه‌اڵم پراگماتیسته‌کان وه‌ک��و یه‌کێتی‬

‫واڵتانی هه‌رێم و رۆڵی ئه‌وان له‌‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی و فیدراڵیزمدا‬ ‫ئه‌مریکا له‌ کاتی دروستبونی حکومه‌تی‬ ‫هه‌رێمی کوردستان هۆکارێک بووه‌ بۆ‬ ‫یه‌کگرتویی ک��ورده‌ک��ان‪ ،‬ب�ه‌اڵم واڵتانی‬ ‫ئێران و تورکیا ب���ه‌رده‌وام هه‌وڵیان داوه‌‬ ‫ئه‌م هه‌رێمه‌ داب�ه‌ش بکه‌ن بۆ گۆڕه‌پانی‬ ‫دزه‌کردنی خۆیان‪.‬‬ ‫ناتوانرێ ته‌نیا یه‌ک هۆکار بۆ بوونی‬ ‫ئێران و تورکیا له‌ هه‌رێمدا له‌ به‌رچاو‬ ‫ب��گ��ی��ردرێ��ت‪ .‬ئ��ای��ا ه��ۆک��اری س �ه‌ره‌ک��ی‬ ‫دۆخی ژیۆپلۆتیکی کوردستانه‌ هه‌روه‌ها‬ ‫که‌ پراگماتیسته‌کان باسی ده‌ک�ه‌ن‪ ،‬یان‬ ‫له‌ خودی کۆمه‌ڵگای کورددا شاراوه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها که‌ دۆزخوازه‌کان جه‌ختی له‌سه‌ر‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌؟‬ ‫ب �ه‌ ه��ه‌ر ح���اڵ‪ ،‬ک��وردس��ت��ان��ی ع��ێ��راق له‌‬ ‫هه‌مان س�ه‌ره‌ت��ای دروستبونی‪ ،‬خ��وازراو‬ ‫ی��ان ن �ه‌خ��وازراو ب��ووه‌ دوو به‌شه‌وه‌ که‌ له‌‬ ‫الیه‌که‌وه‌ تورکه‌کان و له‌ الیه‌کی تره‌وه‌‬ ‫ئێرانییه‌کانی ت��ێ��دان‪ .‬دزه‌ی ئ��ه‌م دوو‬ ‫واڵته‌ له‌ هه‌رێمدا له‌سه‌ر دروستبونی به‌ره‌‬ ‫سیاسییه‌کانیش کاریگه‌ری هه‌بووه‌ به‌‬ ‫جۆرێک که‌ ن��اوچ�ه‌ی ژێ��ر کۆنترۆڵی‬ ‫یه‌کێتی زیاتر به‌ ئێران نزیکه‌ و پارتیش‬

‫بکات‪.‬‬ ‫ب���ه‌ ه����ه‌ر ح�����اڵ‪ ،‬واڵت���ان���ی ن��اوچ �ه‌ک �ه‌‬ ‫به‌تایبه‌ت ئێران و تورکیا کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫به‌رچاویان له‌ هاوکێشه‌کانی کوردستانی‬ ‫عێراقدا هه‌یه‌‪ ،‬به‌ جۆرێک که‌ حزبی‬ ‫دی��م��وک��رات ل��ه‌ روی س��ت��رات��ی��ژی��ک�ه‌وه‌‬ ‫ب��ڕوای وای �ه‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ تورکیا‬ ‫ده‌توانێ رێگای هه‌نارده‌کردنی نه‌وت و‬ ‫گ��ازی هه‌رێم بۆ ئ�ه‌وروپ��ا خ��ۆش بکات‬ ‫و ته‌نیا ده‌روازه‌ی جێی متمانه‌یه‌ که‌ له‌‬ ‫درێژخایه‌ندا ده‌توانێ کورده‌کان له‌ روی‬ ‫ئابورییه‌وه‌ له‌سه‌ر پێی خۆیان بوه‌ستێنێت‪.‬‬ ‫ئ �ه‌م ح��زب�ه‌ ه �ه‌روه‌ه��ا ب���ڕوای ب �ه‌ نزیکی‬ ‫ب���ه‌ ت��ورک��ی��ا و ک �ه‌ڵ��ک وه‌رگ���رت���ن���ه‌ له‌‬ ‫ت��وان��ای��ی دان���ان���ی ک��اری��گ��ه‌ری ل�ه‌س�ه‌ر‬ ‫سیاسه‌تمه‌دارانی تورک بۆ دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫رێگاچاره‌یه‌کی ئاشتیانه‌ بۆ چاره‌سه‌ری‬ ‫کێشه‌ی کورد له‌و واڵته‌دا‪ .‬له‌ ئه‌نجامی‬ ‫ئه‌م نزیکییه‌دا به‌ شێوه‌یه‌کی سروشتی‪،‬‬ ‫ده‌رف���ه‌ت و ه�ه‌ڕه‌ش�ه‌ک��ان��ی ب��ۆ هه‌رێمی‬ ‫کوردستان له‌گه‌ڵدایه‌‪.‬‬ ‫له‌ هه‌مان حاڵدا‪ ،‬گروپه‌کانی نزیک به‌‬ ‫ئێران زیاتر روویان له‌ رێژه‌ی کاریگه‌ری‬ ‫ئێران له‌سه‌ر عێراقه‌ و ئه‌مه‌ بابه‌ته‌ ئه‌وان‬ ‫زیاتر ب �ه‌ره‌و ئ�ه‌م شرۆڤه‌ ه��ان ده‌دات که‌‬ ‫ئاینده‌ی عێراق له‌ ده‌ستی شیعه‌کاندا‬

‫‪ n‬فاکته‌ره‌کانی کاریگه‌ر له‌سه‌ر ئاینده‌ی کوردستان زۆرن فۆتۆ‪ :‬ئینته‌رنێت‬

‫نیشتمانی‪ ،‬ب��زوت��ن�ه‌وه‌ی گ��ۆڕان و پارت ‌ه‬ ‫ئیسالمییه‌کان ئه‌م سوڕه‌ ستراتیژیکه‌ زۆر‬ ‫به‌ زه‌حمه‌ت له‌ قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن و زیاتر ئه‌م‬ ‫ئه‌گه‌ره‌ ده‌ده‌نه‌ پێشه‌وه‌ که‌ کورده‌کان نابێ‬ ‫له‌ هاوکێشه‌کانی عێراقدا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫هیچ گروپێکی تایبه‌ت بجوڵێنه‌وه‌ و ده‌بێ‬ ‫زیاتر روو بکه‌نه‌ رۆڵی ناوبژیوانی له‌ نێوان‬ ‫شیعه‌کان و سونه‌کان‪.‬‬ ‫چ���������اوه‌ڕوان ده‌ک������را پ��راگ��م��ات��ی��س��ت و‬ ‫دۆزخ��وازه‌ک��ان له‌ په‌رله‌مانی عێراقدا ل ‌ه‬ ‫چ��وارچ��ێ��وه‌ی ب �ه‌ره‌ی �ه‌ک��ی سیاسی بێن ‌ه‬ ‫پێشه‌وه‌‪ ،‬له‌ دۆخی ئێستادا له‌ چوارچێوه‌ی‬ ‫دوو ب �ه‌ره‌دا ک��ار ده‌ک �ه‌ن و ه�ه‌ر یه‌که‌یان‬ ‫هاوپه‌یمان و دژب���ه‌ری خۆیان هه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫جۆرێک که‌ ته‌نانه‌ت بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان‬ ‫ئ��ام��اده‌ ب��وو ل �ه‌ پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ع��ێ��راق��دا ل ‌ه‬ ‫دژی دوو حزبی گه‌وره‌ی کوردستان واته‌‬ ‫یه‌کێتی و پارتی بکه‌وێته‌ جوڵه‌وه‌ و له‌م‬ ‫رێگایه‌دا زۆرێک له‌ عێراقییه‌کان بوون ‌ه‬ ‫هاوده‌نگی‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم دواج����ار چ���ۆن ل �ه‌ س���ه‌ر بنه‌مای‬ ‫ده‌س��ت��وری ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی‪ ،‬ده‌وڵ �ه‌ت��ی ن��اوه‌ن��دی‬ ‫مافی ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی ل�ه‌ هه‌رێمدا نیه‌‪،‬‬ ‫په‌رله‌مان و ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی نه‌یتوانی‬ ‫هیچ کاردانه‌وه‌یه‌ک له‌ خۆی نیشان بدات‪.‬‬ ‫به‌ گشتی‪ ،‬که‌شی ناوخۆی عێراق زیاتر‬ ‫له‌وه‌ی که‌ هه‌لێک بۆ سه‌ربه‌خۆیی ئاماده‌‬ ‫بکات‪ ،‬ب �ه‌ره‌وه‌ زیادبونی ده‌سه‌اڵته‌کانی‬ ‫هه‌رێمی کوردستان ده‌چێته‌ پێشه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی رێ���ژه‌ی ک��اری��گ �ه‌ری ک��وردان��ی‬ ‫که‌م ک��ردۆت�ه‌وه‌ یان باشتر بڵێین رێژه‌ی‬ ‫ک���ه‌ڵ���ک وه‌رگ�����رت�����ن ل����ه‌ ه��ه‌ل��ه‌ک��ان��ی‬ ‫گ �ه‌ی��ان��دۆت �ه‌ ک�ه‌م��ت��ری��ن ئ��اس��ت��ی خ��ۆی‪،‬‬ ‫ه��اوده‌ن��گ نه‌بوونی ک��وردان �ه‌ س�ه‌ب��اره‌ت‬ ‫به‌و هه‌ڵوێسته‌یان له‌ به‌رامبه‌ر ئاینده‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ حکومه‌تی‬ ‫ناوه‌ندی‪.‬‬

‫به‌ تورکیاوه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ هیچ کاتێ شاهیدی روداوێ��ک��ی‬ ‫ت��ای��ب�ه‌ت ن �ه‌ب��ووی��ن ل �ه‌ په‌یوه‌ندییه‌کانی‬ ‫یه‌کێتی نیشتمانی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ک��ۆم��اری‬ ‫ئیسالمی ئێراندا‪ ،‬به‌اڵم شاهیدی دابه‌زین و‬ ‫هه‌ڵکشانی زۆر بووین له‌ په‌یوه‌ندییه‌کانی‬ ‫ئێران و تورکیا له‌گه‌ڵ حزبی دیموکراتدا‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ دێته‌ ئه‌و واتایه‌ که‌ پراگماتیسته‌کان‬ ‫له‌به‌ر بڕوای پته‌ویان به‌ فیدراڵیزم خاوه‌ن‬ ‫که‌مترین ن��اک��ۆک��ی ب���وون ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئه‌م‬ ‫واڵتانه‌ و له‌ به‌رامبه‌ردا دۆزخوازه‌کان یان‬ ‫ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ خوازیاری سه‌ربه‌خۆیین‬ ‫زیاترین هه‌ڵکشان و دابه‌زینیان ئه‌زمون‬ ‫کردووه‌ له‌ په‌یوه‌ندییه‌کانی خۆیان له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌م واڵتانه‌دا‪ .‬نمونه‌ی ئه‌وه‌ ده‌توانرێ له‌‬ ‫بونی زیاتری دژبه‌رانی کوردانی ئێران‬ ‫و تورکیا له‌ ناوچه‌کانی ژێر کۆنترۆڵی‬ ‫حزبی دیموکرات بدۆزرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ره‌وتی هه‌ڵکشان له‌ رێژه‌ی دزه‌ی‬ ‫تورکیا له‌ ناوچه‌که‌ و بونی کۆماری‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی ئ��ی��ران ل �ه‌ ع��ێ��راق و ن��اوچ�ه‌‬ ‫ش��ی��ع�ه‌ن��ش��ی��ن�ه‌ک��ان ک��ه‌ ل��ه‌ رۆژه���ه‌اڵت���ی‬ ‫ن��اوه‌ڕاس��ت��دا ش��اه��ی��دی ب��ووی��ن‪ ،‬ه�ه‌ن��دێ‬ ‫بڕوایان وایه‌ که‌ تورکیا ته‌نانه‌ت ئاماده‌یه‌‬ ‫کوردستانی سه‌ربه‌خۆ به‌ فه‌رمی بناسێنێت‬ ‫تا به‌ ئاسوده‌یی له‌ به‌رامبه‌ر هیاللی شیعه‌‬ ‫به‌رخۆدانی بکات‪ .‬له‌ چه‌ند ساڵی دواییدا‬ ‫شاهیدی نزیکی زۆر زیاتر بووین له‌ نێوان‬ ‫حزبی دیموکراتی کوردستانی عێراق و‬ ‫تورکیا‪ ،‬ئه‌م نزیکییه‌ گه‌یشتۆته‌ ئاستێک‬ ‫که‌ ره‌ج �ه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان ئاماده‌ بوو‬ ‫بێت ب��ۆ پایته‌ختی هه‌رێمی ف��ی��دراڵ و‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌ فه‌رمی‬ ‫بناسێنێت‪ .‬به‌اڵم پشتیوانی تورکیا هیچ‬ ‫ک��ات ب �ه‌م وات��ای �ه‌ ن �ه‌ب��ووه‌ ک�ه‌ کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬پراگماتیسته‌کان وه‌کو‬ ‫تاڵه‌بانی و پارته‌ ئیسالمییه‌کان فه‌رامۆش‬

‫ده‌بێت‪ .‬واته‌ گروپێک ده‌توانێ ئاینده‌یه‌کی‬ ‫سه‌قامگیری له‌ په‌یوه‌ندییه‌کانی خۆی‬ ‫له‌گه‌ڵ‌ ناوه‌ند دابین بکات که‌ له‌ روی‬ ‫ستراتیژی رۆڵ��ی ئێران ن��ادی��ده‌ بگرێت‪.‬‬ ‫بۆیه‌ داهاتوی سه‌ربه‌خۆیی یان فیدراڵی‬ ‫م��ان �ه‌وه‌ی ه�ه‌رێ��م هێشتا په‌یوه‌ندییه‌کی‬ ‫راسته‌وخۆی له‌گه‌ڵ ج��ۆری تێڕوانینی‬ ‫ئه‌کته‌ره‌ ناوخۆییه‌کان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئ�ه‌وه‌ی که‌ ئاینده‌ی هه‌رێم دیار ده‌کات‬ ‫له‌ حه‌قێقه‌تدا ئه‌و ئه‌کته‌رانه‌ن که‌ پێش‬ ‫هه‌موو شتێک به‌ تێڕوانین و به‌رداشتی‬ ‫خۆیان‪ ،‬هاوکێشه‌کانی هه‌رێمیان داڕشتووه‌‬ ‫و له‌ هه‌مان کاتدا‪ ،‬به‌رداشته‌کانی خۆیان‬ ‫راکێشاوه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌کانی هه‌رێم‪ ،‬به‌‬ ‫جۆرێک که‌ ئه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌‬ ‫ستراتیژیکه‌کانی ئێران و تورکیا په‌یوه‌ند‬ ‫داوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر چ��اوه‌ڕێ گ��ۆڕان بین له‌ رێگای‬ ‫فیدراڵی یان سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێم‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫سه‌رنج بده‌ین به‌ گۆڕینی هه‌ڵسوکه‌وت‬ ‫و تێڕوانینی خودی کورده‌کان و ئه‌کته‌ره‌‬ ‫سه‌ره‌کییه‌کانی له‌ هه‌رێمدا‪ .‬ئه‌وه‌ی ئێستا‬ ‫ده‌بیندرێت‪ ،‬نیشانده‌ری ئه‌مه‌ نیه‌ که‌ له‌‬ ‫یاری ده‌سه‌اڵت له‌ کوردستانی عێراقدا‪،‬‬ ‫بابه‌تی سه‌ربه‌خۆیی یان رۆیشتن به‌ره‌و‬ ‫سیستمێکی کۆنفیدراڵی له‌ ده‌ستوردا‪،‬‬ ‫ب �ه‌و وات��ای�ه‌ دێ��ت که‌ ب �ه‌ره‌ سیاسییه‌کان‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و پایه‌ و بنه‌مایه‌ دامه‌زرابن یا‬ ‫دابمه‌زرێن‪ .‬که‌واته‌ که‌شی فه‌رمانڕه‌وا‬ ‫هێشتا له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌مان تێڕوانینی‬ ‫کۆنه‌ و گفتوگۆی کۆن هێشتا سێبه‌ری‬ ‫خ��ۆی له‌سه‌ر هاوکێشه‌ ناوخۆییه‌کانی‬ ‫ه���ه‌رێ���م دان�����اوه‌ و ل���ه‌ دۆخ����ی ئ��ێ��س��ت��ادا‬ ‫ئاماژه‌یه‌ک له‌ گۆڕینی ئه‌م گفتوگۆیه‌‬ ‫وات����ه‌ ل��ه‌ زۆری��ن �ه‌ب��ون��ی دۆزخ����وازه‌ک����ان‬ ‫و پ �ه‌راوێ��زخ��س��ت��ن��ی پ��راگ��م��ات��ی��س��ت�ه‌ک��ان‬ ‫نابیندرێت‪.‬‬

‫وه‌رگێڕان‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪15‬‬

‫کورد له‌ میدیا‬ ‫جیهـا‌نـیـیه‌کاندا‬ ‫«که‌رکوک‪ ،‬بۆمباى سیاسى»‬ ‫م��اڵ��پ�ه‌رى (‪ )BBCarabic.com‬ل ‌ه‬ ‫راپ��ۆرت��ێ��ک��ى خ��ۆی��دا ک � ‌ه ل �ه‌س �ه‌ر دۆخ��ى‬ ‫ئێستاى ش��ارى ک�ه‌رک��وک کردویه‌تى‪،‬‬ ‫که‌رکوکى ب ‌ه «بۆمباى سیاسى نراوه‌»‬ ‫ناو بردوو‌ه و ئاماژه‌ى بۆ ئه‌و‌ه کردووه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫چاره‌نوسى که‌رکوک دیار نییه‌‪.‬‬ ‫ماڵپه‌ره‌ک ‌ه ئ �ه‌وه‌ش��ى خ��س��ت��وه‌ت�ه‌ڕوو‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫روخانى حکومه‌ته‌که‌ى س�ه‌دام حسێن ل ‌ه‬ ‫س��اڵ��ى (‪ )2003‬ده‌رف�ه‌ت��ێ��ک��ى ب��اش��ى بۆ‬ ‫ک��ورده‌ک��ان هێنای ‌ه ئ��اراوه‌ تا ل ‌ه رێگه‌ى‬ ‫ده‌ستوره‌و‌ه ب ‌ه مافه‌کانى خۆیان بگه‌ن و‬ ‫بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ شارى پڕ له‌ نه‌وت‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ماڵه‌په‌ره‌ک ‌ه که‌رکوک وه‌ک‬ ‫عێراقێکى بچوک کراو‌ه ناوده‌بات و باس‬ ‫له‌و مه‌ترسیان ‌ه ده‌ک��ان ک ‌ه ره‌نگ ‌ه ببێت ‌ه‬ ‫هۆى ناکۆکى مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌یى و‬ ‫تائیفى به‌هۆى کێشه‌ى سیاسى عێراقه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب��ى‪.‬ب��ى‪.‬س��ى ب��اس��ى م����اده‌ى (‪)140‬ی����ش‬ ‫ده‌ک���ات و ده‌ڵ��ێ��ت‪ :‬جێبه‌جێکردنى ئه‌و‬ ‫ماده‌یه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندى کورده‌کانه‌‪.‬‬ ‫«ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئێم ‌ه قبوڵ بکه‌ن‪،‬‬ ‫ئێمه‌ش ئه‌وان قبوڵ ده‌که‌ین»‬ ‫س�ه‌اڵح�ه‌دی��ن ده‌م��ی��رت��اش‪ ،‬ه��اوس�ه‌رۆک��ی‬ ‫پارتی ئاشتی و دیموکراسی رایگه‌یاند‬ ‫ک � ‌ه ل �ه‌ب �ه‌ر ئ����ه‌وه‌ی ح��ک��وم�ه‌ت��ی داد و‬ ‫گه‌شه‌پێدان ده‌ستی ب ‌ه زه‌خ��ت و گوشار‬ ‫کردوو‌ه و وه‌ک تیرۆریست هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫له‌گه‌ڵ کردوین‪ ،‬ره‌وایه‌تی له‌ الی ئێم ‌ه‬ ‫نه‌ماوه‌‪.‬‬ ‫ده‌میرتاش وتی «قه‌ت ئێم ‌ه قبوڵ ناکات‪،‬‬ ‫حکومه‌تێک که‌ ئێمه‌ی وه‌کو تیرۆریست‬ ‫ناساندوه‌ته‌ هه‌موو دنیا‪ ،‬چۆن له‌ الی ئێم ‌ه‬ ‫ره‌وایه‌تی ده‌بێت؟ حکومه‌ت ئێمه‌ی قبوڵ‬ ‫نه‌کردوو‌ه و ئێمه‌ش ره‌وابوونی حکومه‌ت‬ ‫قبوڵ ناکه‌ین»‪.‬‬ ‫ده‌م���ی���رت���اش ل���ه‌ درێ�����ژه‌ی ق��س�ه‌ک��ان��ی��دا‬ ‫وه‌اڵمی لێدوانه‌کای بڵند ئارنج‪ ،‬جێگری‬ ‫ئه‌ردۆغانی دای �ه‌وه‌ و وتی «حکومه‌ت‬ ‫له‌گه‌ڵ درێ���ژه‌دان به‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی‬ ‫(‪ ،)KCK‬ده‌ستور ده‌دات� ‌ه دادگ��ان‪ .‬وات ‌ه‬ ‫دادگاکان ل ‌ه ساڵی (‪)2012‬دا بێ‌رۆڵ‬ ‫ده‌که‌ون»‪.‬‬ ‫(ئ���ه‌ح���م���ه‌د ت����ورک)ی����ش ک��� ‌ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ‬ ‫ده‌میرتاش و چه‌ند په‌رله‌مانتاری دیک ‌ه‬ ‫ل ‌ه کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگای دیموکراتیکدا‬ ‫ب���ه‌ش���دار ب����وون‪ ،‬ق��س �ه‌ی ک���رد و وت��ی‪:‬‬ ‫«حکومه‌ت ماوه‌یه‌که‌ له‌گه‌ڵ (‪BDP‬‬ ‫‪ (KCD‬و داموده‌زگاکانی تری کورد‬ ‫ده‌ستی به‌ شه‌ڕ ک��ردوو‌ه و هه‌وڵ ده‌دات‬ ‫تێکۆشانی دیموکراتیکی گه‌لی کورد‬ ‫تیرۆریز‌ه بکات»‪.‬‬ ‫«الوازی حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌کی ل ‌ه عێراقدا‬ ‫هێناوه‌ت ‌ه ئاراوه»‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ه‌وه‌ش��دا هێشتا ب�ه‌رن��ام�ه‌ڕێ��ژی‬ ‫نه‌کراوه‌ بۆ زه‌مینه‌ی کۆنگر‌ه نیشتیمانی ‌ه‬ ‫چاوه‌ڕوانکراوه‌که‌ی الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌کانی‬ ‫عێراق‪ ،‬ب�ه‌اڵم هه‌ندێک له‌ په‌رله‌مانتاران‬ ‫ج �ه‌خ��ت ل �ه‌ ب��وون��ی ک��ارن��ام �ه‌ی ده‌ره‌ک���ی‬ ‫ده‌که‌نه‌و‌ه وه‌ک رێگه‌گرتن له‌ سه‌رکه‌وتنی‬ ‫ئه‌و کۆنگره‌ی ‌ه و ده‌ڵێن هه‌وڵ له‌ ئارادان بۆ‬ ‫ئاڕاسته‌کردنی سه‌رکرده‌کانی الیه‌نه‌کان‪.‬‬ ‫عادل عه‌بدواڵ‪ ،‬ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق‬ ‫له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یمانی کوردستانی‬ ‫ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر بێت و سه‌رکرد‌ه عێراقییه‌کان‬ ‫ب ‌ه پێی کارنامه‌ی ده‌ره‌ک��ی بڕۆن به‌ڕێو‌ه‬ ‫ئه‌وا بێ‌گومان کۆنگره‌ک ‌ه شکست دێنێت‬ ‫و چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م کێشانه‌ی عێراقیش‬ ‫له‌ پڕۆژه‌یه‌کی نیشتیمانیه‌و‌ه ده‌بێت ئه‌گه‌ر‬ ‫خواست بۆ چاره‌سه‌رکردن هه‌بێت‪.‬‬ ‫له‌ وه‌اڵمی پرسیارێکی به‌ڵێن ساڵح سه‌باره‌ت‬ ‫ب �ه‌وه‌ی ئایا الیه‌نه‌ عێراقییه‌کان ده‌توانن‬ ‫ده‌ستبه‌رداری کارنامه‌ ده‌ره‌کییه‌کان بن؟‬ ‫عه‌بدواڵ ده‌ڵێت گومانی هه‌یه‌ چونکه‌ وه‌ک‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬زۆرێ��ک له‌ الیه‌ن ‌ه سیاسییه‌کانی‬ ‫عێراق ب ‌ه پشتیوانی هه‌ندێک ل ‌ه واڵتان‬ ‫ده‌توانن کاره‌کانی خۆیان بکه‌ن‪.‬‬

‫بیروڕا‬

‫سه‌رۆکی هه‌رێم بانێکه‌ و دوو هه‌وا‌‬ ‫سیپان خالید‬

‫له‌ ئاداری ساڵی پاره‌وه‌ رژێمی به‌عسی‬ ‫سوریا‪ ،‬که‌وتۆته‌ ب�ه‌ر نه‌فره‌تی خه‌ڵک‬ ‫و رۆژب �ه‌ڕۆژ ده‌سه‌اڵتی به‌شار زیاتر له‌‬ ‫هه‌ڵدێر نزیک ده‌بێته‌وه‌‪ .‬هه‌موومان ئه‌وه‌‬ ‫ده‌زانین که‌ گه‌وره‌ترین ملمالنێ له‌ سوریا‬ ‫له‌ نێوان عه‌له‌ویه‌ که‌مینه‌ ده‌سه‌اڵتداره‌کان‬ ‫و سونیه‌ زۆری��ن �ه‌ به‌رهه‌ڵستکاره‌کانه‌‪.‬‬ ‫له‌پێناو ئه‌وه‌ی سونیه‌کان به‌ سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫ئ��ی��خ��وان موسلیمین بگه‌نه‌ ده‌س���ه‌اڵت‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی تورکیا به‌هه‌موو هێزی هه‌وڵی‬ ‫رووخ��ان��ی رژێمی ع�ه‌ل�ه‌وی ئ���ه‌دات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ�ه‌م�ه‌ش ئۆپۆزسیۆنی ل�ه‌ ئیسته‌مبوڵ‌‬ ‫ک��ۆک��رده‌و‌ه ئاماده‌ی ک��ردن تاکو دوای‬ ‫ئ �ه‌س �ه‌د ئ����ه‌وان ده‌س���ه‌اڵت���ی ی �ه‌ک �ه‌م ب��ن‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت تورکیا کوردیشی ل�ه‌ن��او ئه‌م‬ ‫ه���ێ���زه‌دا ل �ه‌ب��ی��رن �ه‌ک��ردب��وو‪ ،‬ب��ۆ ئ�ه‌م�ه‌ش‬ ‫هه‌ندێک الی �ه‌ن��ی ک��وردی��ش چ��ووب��وون‬ ‫و ل�ه‌ ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ک��ان��ی ئیسته‌مبوڵیش‬ ‫به‌شداربوون‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ ئه‌و ئیراده‌یان‬

‫نه‌بوو که‌ له‌ کوردستان ئه‌وه‌ رابگه‌یێنن و ده‌سه‌اڵتیش هه‌ڵوێستی زۆردی��ارن �ه‌ب��وو‪ ،‬دای���ه‌‪ .‬رۆژى (‪ )2012/1/28‬دیسان بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی کورد‬ ‫س�ه‌رۆک��ی هه‌رێم پ �ه‌ی �ه‌ده‌ی به‌ فه‌رمی له‌ رۆژئاوا نه‌که‌وته‌ ژێر کاریگه‌ریه‌کانی‬ ‫بڵێن چووینه‌ته‌ کۆبوونه‌وه‌ی ئۆپۆزیسیۆن زۆربه‌ی کات له‌گ ‌هڵ‌ ئه‌سه‌د بوو‪.‬‬ ‫له‌ ئیسته‌مبوڵ‪ .‬هه‌موومان ئه‌زانین ئه‌و دوای گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی بارزانی له‌ تورکیا‪ ،‬بانگ نه‌کرده‌وه‌ بۆ ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ی ئه‌مریکا و تورکیا و پ��ارت��ی‪ ،‬بۆیه‌ش‬ ‫کورده‌ی بچێ له‌ ئیسته‌مبوڵ به‌شداری س �ه‌ره‌ت��ا پ��ارت��ی دوات���ر ت���ه‌واوی پ��ارت و که‌ له‌ ئاستی کۆنگره‌ێکه‌ بۆ پارته‌کانی که‌مترین ق��ورب��ان��ی دا ل �ه‌و ئ��اڵ��ۆزی و‬ ‫کۆبوونه‌وه‌ بێت ده‌ب��ێ کوردێکی زۆڵ‌ الیه‌نه‌کانی تر به‌ئاشکرا بانگی رووخانی الیه‌نگری خۆی‪ ،‬که‌ ئه‌وانه‌ن به‌شداری راپه‌ڕینه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ سوریادا هه‌یه‌‪ .‬له‌وه‌‬ ‫«ب��ی��ژی»ب��ێ��ت‪ ،‬چ��ون��ک�ه‌ ل �ه‌ دووه‌م��ی��ن ئه‌سه‌دیان کرد‪ ،‬له‌الیه‌کیتر ئه‌و کوردانه‌ی کۆبوونه‌وه‌کانی ئیسته‌مبوڵ و له‌گه‌ڵ‌ زیاتر باش خۆی ئاماده‌کردوه‌ بۆ دوای‬ ‫رووخانی رژێمی ئه‌سه‌د‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌مه‌وێ‬ ‫ک���ۆب���وون���ه‌وه‌دا ئ����ه‌ردۆغ����ان داوای له‌ چ��ووب��وون �ه‌ پ��اڵ‌ ئۆپۆزیسیۆنی سونی ئیخوانن ساز بکات‪.‬‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سوریا کردبوو؛ که‌ ده‌بێ وات��ا ئیخوان موسلمین‪ ،‬پڕوپاگه‌نده‌یان ل �ه‌ب �ه‌رچ��ی س���ه‌رۆک���ی ه��ه‌رێ��م بانگی ئه‌وه‌ بڵێم ئه‌و کۆنگره‌ به‌ناو نیشتمانیه‌ی‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر په‌که‌که‌ و ئه‌وانه‌ی الیه‌نگری ده‌ستپێکراو وایان لێکردن له‌ خۆیان زۆر پ���ه‌ی���ه‌ده‌ ن��اک��ا و ل �ه‌الی �ه‌ک��ی��ت��ر بانگی له‌ رۆژئاوا دروست بووه‌ ئه‌مه‌ کۆنگره‌ی‬ ‫ئه‌ون له‌ سوریا هه‌ڵوێست وه‌رگرن و نابێ گه‌وره‌تر کران‪ ،‬پارتی و بارزانی بانگی رووخ���ان و له‌ناوچوونی رژێمی ئه‌سه‌د بارزانی و پارتیه‌ و نیشتیمانیش نییه‌‪،‬‬ ‫له‌ سوریا مه‌یدان بۆ ئه‌وان چۆڵ‌ بکرێت‪ .‬کردن و له‌ سه‌اڵحه‌دین کۆبوونه‌وه‌ی بۆ ئ���ه‌ک���ات؟ پ��ێ��وی��س��ت�ه‌ ه��ه‌م��ووم��ان ئ��ه‌وه‌ به‌ڵکو ته‌نها له‌ قامیشلودا چه‌قبه‌ستووه‌ و‬ ‫ل��ه‌ب��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ی ک����ورده‌ «راس���ت���ره‌ بڵێم ک��ردن‪ ،‬له‌ ده‌ره‌وه‌ی یه‌ک الیه‌ن ئه‌ویش بزانین که‌ رووخانی ئه‌سه‌د و ئه‌و شێوه‌ هه‌موو پارتیه‌کانیش به‌ درێژایی ژیانیان‬ ‫ب���ه‌ک���رێ���گ���ی���راوه‌ک���ان» ئ����ه‌و ئ���ی���راده‌ی���ان پارتی یه‌کێتی دیموکراتی»په‌یه‌ده‌« ده‌س��ت��ت��ێ��وه‌ردان �ه‌ی ت��ورک��ی��ا ب��ۆ س��وری��ا ته‌نها ئامێرێک بوونه‌ له‌ ده‌ستی پارتی‬ ‫ن �ه‌ب��وو خ��ۆی��ان راب��گ�ه‌ی�ه‌ن��ن ک �ه‌ له‌گه‌ڵ‌ ک�ه‌ به‌الیه‌نگری په‌که‌که‌ ده‌ن��اس��رێ��ت‪ .‬ئه‌مه‌ بێگومان هه‌ڵوێست و نزیکایه‌تی بۆیه‌ ئه‌و جۆره‌ ئیراده‌یه‌ نین که‌ بتوانن له‌‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سونی الیه‌نگری تورکیان‪ ،‬الی���ه‌ن���ه‌ک���ان���ی ت���ری���ش ده‌س���ت���ی���ان ب�ه‌ ئه‌مریکایه‌‪ ،‬پاشان بانگی عوسمانیه‌تی کۆنگره‌یه‌کدا بێنه‌ الی یه‌کتری‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌مه‌ تورکیا بانگی بارزانی کرد و پڕوپاگه‌نده‌ی ئه‌وان کردوه‌ تائێستاش ئه‌و نوێی خۆیه‌تی‪ ،‬بۆیه‌ له‌مه‌ تێده‌گه‌ین که‌ دوای بڕیاری دووه‌می سه‌رۆکی هه‌رێم‬ ‫ئه‌و ئه‌رکه‌ی به‌و سپارد‪ ،‬بارزانیش دوای رێپێوان و چاالکیانه‌ی ئه‌و کوردانه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ئێستا سه‌رۆکی هه‌رێمی ب��ۆ ب �ه‌ش��داری پ��ێ نه‌کردنی پ�ه‌ی�ه‌ده‌ له‌‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ تورکیا بانگی پارتۆکه‌ الیه‌نگری تورکیا و ئیخوانن زۆر به‌ ب �ه‌ڕێ��وه‌ی ده‌ب���ات‪ ،‬سیاسه‌تی ئه‌مریکا ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ک��ان��ی پ��ارت�ه‌ک��ان��ی رۆژئ���اوا‬ ‫«حزبۆکه‌«کانی ک��وردی سوریای به‌ گ �ه‌وره‌ی��ی ب�ڵاوده‌ک��رێ��ن�ه‌وه‌‪ ،‬ئ �ه‌وان �ه‌ش له‌ و ت��ورک��ی��ای �ه‌ ل �ه‌ س��وری��ا و رۆژئ����اوای گه‌یشتمه‌ ئه‌و باوه‌ڕیه‌ی که‌ جه‌نابی رێگره‌‬ ‫تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی دانیشتووی قامیشلون الی خۆیانه‌وه‌ گه‌مارۆیان خستۆته‌ سه‌ر ک��وردس��ت��ان ب�ه‌ڕێ��وه‌ی��ده‌ب��ات‪ .‬ئه‌مریکا و له‌به‌ره‌م یه‌کێتی هێز و الیه‌نه‌ کوردییه‌کان‬ ‫ک��رد‪ .‬تا ئه‌وکاته‌ پارتی و گشت هێزه‌ په‌یه‌ده‌‪ .‬له‌الیه‌کیتر هه‌موویان ئه‌یانه‌وێت تورکیا ده‌یانویست کورد له‌ رۆژئ��اواش له‌و پارچه‌یه‌‪ ،‬چونکه‌ ئه‌و هێزانه‌ی ئه‌مڕۆ‬ ‫س��ی��اس��ی �ه‌ک��ان��ی ب���اش���وور‪ ،‬هه‌ڵوێستی پ �ه‌ی �ه‌ده‌ پ �ه‌راوێ��زخ �ه‌ن و ن��ای��ان�ه‌وێ��ت ئه‌و وه‌ک��و ک��ورد له‌ باشوور بیکه‌نه‌ قۆچی له‌ رۆژئاوا خۆیان دوور ئه‌گرن له‌ یه‌کێتی‬ ‫ت��ای��ب �ه‌ت��ی��ان زۆر دی����ار ن���ه‌ب���وو‪ ،‬الی �ه‌ن �ه‌ راستیه‌ بزانن که‌ چاره‌نووسی رۆژئاوای قوربانی خۆیان‪ ،‬وه‌ک ئیخوان شه‌ڕی و به‌ ئه‌جندای ده‌ره‌وه‌ کارده‌که‌ن‪ ،‬ئه‌وانه‌ن‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنه‌کان له‌گه‌ڵ‌ رووخ��ان بوون‪ ،‬کوردستان زۆرب���ه‌ی له‌ ده‌ستی په‌یه‌ده‌ خۆیان دژی سوریا پارچه‌یه‌کی به‌ کورد ک�ه‌ س �ه‌رۆک��ی ه�ه‌رێ��م ل�ه‌ پشت خۆیان‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪17‬‬

‫ئه‌بینن‪ ،‬ئه‌گه‌رنا خۆیان ئه‌وه‌ ئه‌زانن ک ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگای رۆژئاوا هیچ گرانیه‌ک بۆ‬ ‫ئه‌وان دانانێت‪ .‬ئه‌م بانێکه‌ و دوو هه‌وایه‌ی‬ ‫بارزانی تێناگه‌م! له‌الیه‌ک بانگه‌وازی‬ ‫بۆ کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌ک��ات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌والتر ناتوانێت بانگی پارتیه‌ک بکا‬ ‫که‌ زۆری��ن�ه‌ی پارچه‌یه‌کی کوردستان‬ ‫پێکدێنێ‪ ،‬ئه‌ی باشه‌ به‌یانی هه‌موو ئه‌و‬ ‫پارتیانه‌ی تر چۆن دێنێته‌ الی یه‌کتر؟؟‬ ‫چونکه‌ هه‌موومان ئه‌وه‌ ئه‌زانین ئه‌مڕۆ‬ ‫هێڵی په‌که‌که‌ له‌ کوردستان واقیعێکی‬ ‫سیاسی و جه‌ماوه‌ریه‌‪ ،‬ئه‌وکات ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌مڕۆ له‌ رۆژئاوا ناتوانێت نمونه‌ێک بۆ‬ ‫یه‌کێتی ک��ورد دروس��ت ک��ات‪ ،‬ئه‌وکات‬ ‫ئه‌و دیماگۆژیه‌ته‌ مانای چیه‌؟ ئه‌وه‌ی‬ ‫پارتی و بارزانی له‌ رۆژئاوا ده‌یکه‌ن له‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی پارچه‌کردنی ئیراده‌ی سیاسی‬ ‫ک��ورد وه‌ک��وت��ر هیچ ن��اوی ت��ری نییه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش بانێک ‌ه و دوو هه‌وایه‌‪.‬‬

‫مه‌نهه‌جى سه‌قه‌ت‪ ،‬ره‌فتارى موشریف‬ ‫کاردانه‌وه‌ى له‌سه‌ر مامۆستا و فێرخواز‬

‫کلسوم حسێن‬

‫ئ��ه‌وه‌ى که‌ بنه‌ماى پێشکه‌وتنى هه‌ر‬ ‫نه‌ته‌وه‌ و واڵتێکه‌ خوێندنه‌‪ .‬په‌روه‌رده‌ و‬ ‫فێرکردن دوو خاڵى گرنگن که‌ هه‌موو‬ ‫مرۆڤێک بۆ ژیانێکى ته‌ندروست و‬ ‫شیاو پێویستى پێیه‌تى‪ .‬ئه‌گه‌ر سه‌یرى‬ ‫مێژووى هه‌ر واڵتێک و هه‌ر ئاینێک‬ ‫و ه���ه‌ر زان��س��ت��ێ��ک ب��ک �ه‌ی��ن س �ه‌ره‌ت��ا‬ ‫ب�ه‌ خوێندن ده‌س��ت��ى پ��ێ��ک��ردوه‌‪ .‬یه‌که‌م‬ ‫س��وره‌ت��ى ق��ورئ��ان ب �ه‌ داواى خوێندن‬ ‫ده‌ستى پێکردوه‌‪ ،‬یابان حه‌وت رۆژ له‌‬

‫دواى هیرۆشیما له‌سه‌ر شه‌قامه‌کاندا‬ ‫ده‌ستیان کرده‌وه‌ به‌ خوێندن و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫فێرکردن ره‌نگه‌ به‌ زۆر که‌س بکرێت‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم پ����ه‌روه‌رده‌ى دروس���ت ب�ه‌ هه‌موو‬ ‫که‌س ناکرێت‪ .‬لێره‌وه‌ ده‌م �ه‌وێ باسى‬ ‫کێشه‌یه‌کى داپ��ۆش��راو بکه‌م که‌ زۆر‬ ‫ب��ه‌ ده‌گ���م���ه‌ن ده‌ت���وان���ن خ�ه‌م�ه‌ک��ان��ی��ان‬ ‫ئ��اش��ک��را ب��ک �ه‌ن‪ ،‬ئ �ه‌وی��ش خوێندنگا‬ ‫ب��ن �ه‌ڕه‌ت��ی �ه‌ک��ان �ه‌‪ .‬ئ���ه‌م خوێندنگایانه‌‬ ‫چونکه‌ جێگاى منداڵى ته‌مه‌ن بچوک‬ ‫و م��ام��ۆس��ت��اى ب���ڕوان���ام���ه‌ ن��زم��ن به‌‬ ‫ده‌گمه‌ن ده‌توانن باس له‌ کێشه‌کانیان‬ ‫ب��ک �ه‌ی��ن‪ .‬ب�����ه‌زۆرى م��ام��ۆس��ت��اى ئ �ه‌م‬ ‫خوێندنگایانه‌ به‌ ویستى خۆیان نه‌بووه‌‬ ‫ن��اوی��ان ل �ه‌ په‌یمانگاى مامۆستایان‬ ‫هاتۆته‌وه‌ ی��ان وه‌ک ه���ه‌زاران که‌سى‬ ‫ترى ئه‌م هه‌رێمه‌ دوو ساڵى په‌یمانگا‬ ‫ت���ه‌واو بکه‌ن و موچه‌یه‌ک به‌ده‌ست‬ ‫بهێنن یان به‌ هۆى نه‌داریه‌وه‌ په‌یمانگا‬ ‫ئه‌رکى سوکتره‌ و‪...‬هتد په‌یمانگاش‬ ‫به‌ هه‌مووى ساڵ و نیوێک ب �ه‌رده‌وام‬ ‫نه‌ده‌بوو له‌و ماوه‌یه‌شدا ئه‌وه‌نده‌ زانستى‬ ‫ده‌رون��زان��ى و پ��ه‌روه‌رده‌ی��ى نه‌ده‌خوێنرا‬ ‫ه �ه‌ت��ا ب���ی���رک���ردن���ه‌وه‌ى ئ���ه‌و ت�ه‌ل�ه‌ب��ان�ه‌‬ ‫بگۆڕێت که‌ به‌ لێدان فێرکراون‪ .‬ئه‌و‬

‫مامۆستایانه‌شى که‌ به‌کالۆریۆسیان‬ ‫هه‌یه‌ و له‌ بنه‌ڕه‌تیه‌کاندا دام��ه‌زراون‬ ‫یان بوون به‌ موشریف الفى بڕوانامه‌ى‬ ‫به‌رز لێده‌ده‌ن به‌سه‌ر مامۆستاکانى تردا‬ ‫ئ���ه‌وه‌ش م���اوه‌ى (‪ )20‬س��اڵ�ه‌ مه‌نهه‌ج‬ ‫ده‌گۆڕن هێشتا زۆرى کتێبه‌کان سود‬ ‫به‌ فێرخوازى داماو ناگه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕاى زی��ادک��ردن��ى ه�ه‌ن��دێ وان �ه‌ى‬ ‫سه‌قه‌ت و بێ بنه‌ما و ئیزعاجکه‌ر‪.‬‬ ‫بێینه‌ سه‌ر یاساى وه‌زاره‌ت��ى پ �ه‌روه‌رده‌‪.‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ده‌بێت له‌ (‪)9/15‬وه‌ ده‌وام ده‌ست‬ ‫پێبکات تا (‪ ،)6/18‬هه‌موو رۆژێک‬ ‫(‪ )6‬وانه‌ بخوێنرێت‪ ،‬پشوى نیوه‌ى ساڵ‬ ‫له‌ (‪ )15‬رۆژه‌وه‌ ده‌که‌ین به‌ (‪ )7‬رۆژ‪.‬‬ ‫ب �ه‌روک �ه‌ش لێدان نه‌مێنێت‪ ،‬ب �ه‌اڵم بۆ‬ ‫راگه‌یاندنیش نیه‌ بچێته‌ خوێندنگاکان‬ ‫و به‌بێ پرسى پ �ه‌روه‌رده‌ که‌س هه‌واڵ‬ ‫ئاماده‌ نه‌کات‪ .‬پاداشتیش بۆ فێرخواز‬ ‫و م��ام��ۆس��ت��ا پ��ێ��وی��س��ت ن��اک��ات‪ ،‬ئ�ه‌و‬ ‫کتێبانه‌ش ک�ه‌ گ���ۆڕاون ب�ه‌ تایبه‌تى‬ ‫وانه‌کانى بیرکاری و زانست ئه‌وه‌نده‌‬ ‫کتێبێکى ق��ورس و گ���ه‌وره‌ن ناچارى‬ ‫نه‌بێت ل�ه‌ ت��وان��اى هه‌ڵگرتنى مناڵدا‬ ‫نین‪ ،‬ئه‌گه‌ر به‌ رێنمایى ئه‌و مه‌نهه‌جه‌‬ ‫بێت ده‌ب��ێ ئ �ه‌و کتێبانه‌ ن�ه‌ب�ه‌ن�ه‌وه‌ بۆ‬

‫ماڵه‌وه‌‪ .‬کتێبێکى گه‌وره‌ى مامۆستاى‬ ‫له‌گه‌اڵیه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم موشریفه‌کان داواى‬ ‫ده‌ف��ت �ه‌رى پ�لان ده‌ک���ه‌ن ل �ه‌ب��رى ئ �ه‌وه‌ى‬ ‫بزانن ئایا مامۆستا پالنى ناو کتێب‬ ‫ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ ده‌ک����ات ی��ان��ن��ا‪ ،‬ب�ه‌ح��س��اب‬ ‫مه‌نهه‌ج سویدیه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ شاره‌کاندا به‌‬ ‫ده‌گمه‌ن پۆل هه‌بێت (‪ )30‬فێرخوازى‬ ‫تێدابێت ده‌ن��ا ل�ه‌ ن��ێ��وان (‪ 30‬و ‪)50‬‬ ‫دایه‌‪ ،‬جگه‌ له‌و دوو کتێبه‌ى که‌ ناوم‬ ‫هێنان ئیتر کتێبى تێدانیه‌ به‌ هه‌موو‬ ‫پشوه‌کانیشه‌وه‌ به‌ (‪ )5‬مانگ ته‌واو‬ ‫نه‌بێت ئیتر نازانم ئه‌م (‪ )10‬مانگ‬ ‫ده‌وام��ه‌ له‌به‌رچى؟ ئیتر به‌بێ ئ�ه‌وه‌ى‬ ‫وان �ه‌ی �ه‌ک هه‌بێت بۆ گفتوگۆیه‌کى‬ ‫کراوه‌ له‌ نێوان فێرخواز و مامۆستادا‬ ‫یان په‌روه‌رده‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌یى یان هیچنا‬ ‫مانگى جارێک وانه‌یه‌کى ده‌رونى یان‬ ‫ت�ه‌ن��دروس��ت��ى‪ ،‬بێگومان ئ�ه‌گ�ه‌ر باسى‬ ‫ئه‌مانه‌ بکه‌یت ده‌ڵ��ێ��ن مامۆستامان‬ ‫نیه‌‪ ،‬به‌اڵم مامۆستاش دانامه‌زرێنن‪،‬‬ ‫چونکه‌ بودجه‌ به‌ش ناکات‪ ،‬ئیتر خۆ‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ب��اس��ى الدێ��ک��ان ه �ه‌رم �ه‌ک �ه‌ که‌‬ ‫ته‌نانه‌ت وه‌رزش و هونه‌ریشیان نه‌ماوه‌‪،‬‬ ‫مامۆستاى وه‌رزشه‌کان له‌ زۆر الدێدا‬ ‫ئ �ه‌گ��وازن �ه‌وه‌ ب��ۆ ش��اره‌ک��ان ده‌ڵ��ێ��ن ئێره‌‬

‫فێرخوازى که‌مه‌ ده‌بێ کارى زۆرینه‌ کارى خۆیان بێنن و کارێکیتر بکه‌ن‪.‬‬ ‫سااڵنه‌ داواى راپۆرت ده‌که‌ن‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه‬ ‫جێبه‌جێ بکرێت‪.‬‬ ‫سزایان له‌ خوێندنگادا به‌ناو نه‌هێشتوه‌‪ ،‬هه‌زاران راپۆرت هه‌ر له‌ خوێندنگاکه‌ى‬ ‫به‌اڵم رۆژانه‌ هه‌زاران فێرخوازى داماو خۆته‌وه‌ هه‌تا په‌رله‌مان ب�ه‌رز بکه‌ره‌وه‌‬ ‫روبه‌ڕوى لێدان و قسه‌ى ناشیرین ده‌بێته‌وه‌ ک���ه‌س ن��ی �ه‌ ک����ارى ل��ه‌س��ه‌ر ب��ک��ات و‬ ‫ئه‌م درۆ گه‌وره‌یه‌ په‌رده‌پۆش ده‌کرێت و وه‌اڵم��ت ب��دات �ه‌وه‌ ته‌نها راس��ت�ه‌ک�ه‌ى و‬ ‫که‌سیش ناوێرێت باسى بکات‪ ،‬چونکه‌ ده‌بێ کارى بۆ بکرێت و هه‌وڵ ده‌ده‌ین‬ ‫داواى به‌ڵگه‌ ده‌ک �ه‌ن وه‌ک به‌ درۆوه‌ وه‌ریده‌گریت‪ .‬سااڵنه‌ موچه‌ى مامۆستا‬ ‫لێدانیان نه‌هێشتوه‌ هه‌تا ساڵى یه‌کجار زیاد ده‌کات هه‌تا مامۆستا پیرنه‌بێت‬ ‫خولێکى ده‌رونى بۆ مامۆستا ناکرێته‌وه‌ موچه‌که‌ى واى لێنایه‌ت به‌شى ئه‌وه‌‬ ‫که‌ چۆن له‌ جیاتى سزا پاداشت به‌کار ب��ک��ات ک �ه‌ ه �ه‌وڵ��ى زانستێکى زی��اده‌‬ ‫بهێنێت‪ ،‬له‌ په‌یمانگا داواى ئ �ه‌وه‌ له‌ بدات له‌ بواره‌که‌ى خۆیدا‪ ،‬کاتێکیش‬ ‫مامۆستایان ده‌ک��را که‌ ده‌بێت وه‌ک پیرده‌بێت ئه‌گه‌ر بێت و خۆى خانه‌نشین‬ ‫ه���اوڕێ ب��ن ل �ه‌گ �ه‌ڵ ف��ێ��رخ��وزه‌ک��ان��دا‪ ،‬بکات ئه‌وه‌نده‌ موچه‌که‌ى که‌م ده‌بێته‌وه‌‬ ‫ب �ه‌اڵم هه‌ندێ له‌ موشریفه‌کان الفى ب �ه‌ ه����ه‌زار واس��ی��ت �ه‌ خ���ۆى ل �ه‌ ده‌وام���ا‬ ‫ئ���ه‌وه‌ ل���ێ���ده‌ده‌ن ک �ه‌ ب�ه‌ک��ال��ۆری��ۆس��ی��ان دێڵێته‌وه‌ و واز ناهێنێ‪.‬‬ ‫هه‌یه‌ وه‌ک پله‌نزمه‌کانى ن��او فیلمه‌ ب��ێ ه��ی��وا ک���ردن ل��ه‌م ب���واران���ه‌دا وات‬ ‫ک��ۆری��ه‌ک��ان س��ه‌ی��رى م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ى لێده‌کات نازانى هه‌وڵى چى و چۆن‬ ‫خاوه‌ن دیبلۆم ده‌که‌ن‪ .‬یان واده‌زانن که‌ ب��ده‌ی��ت‪ ،‬س��ک��ااڵى ئ �ه‌م کێشانه‌ ل�ه‌الى‬ ‫مامۆستا ته‌نها له‌به‌ر ئه‌و ته‌مه‌ڵخانه‌ى ک��ێ ب��ک �ه‌ی��ت؟ ن��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ى ن���وێ له‌‬ ‫که‌ له‌ هه‌رێمى کوردستاندا دانراوه‌ وانه‌ ژێرده‌ستى مامۆستایه‌کى رۆشنبیر و‬ ‫ده‌ڵێته‌وه‌‪ ،‬ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ له‌ رێ��زى مامۆستا کراوه‌ و دیموکراتا پێنه‌گات ده‌بێ بۆ‬ ‫ک �ه‌م��ک��راوه‌ت �ه‌وه‌ ک��ه‌س ب �ه‌رام��ب �ه‌ر به‌ چه‌ند ساڵى تر چاوه‌ڕوانى میلله‌تێکى‬ ‫که‌س هه‌ست به‌ به‌رپرسیارێتى ناکات‪ ،‬پێشکه‌وتو مرۆڤ دۆست و رۆشنبیر‬ ‫زۆر مامۆستا پێیان خ��ۆش�ه‌ واز له‌ بکه‌ین؟‬

‫ده‌وڵه‌تى کوردى واته‌ دۆزه‌خێکى داخراو بۆ ئێمه‌‬ ‫یاد عه‌لى‬ ‫راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى کوردى به‌و مانایه‌ى‬ ‫ک �ه‌ ه���ه‌ر تاکێکى ئ���ازادی���خ���واز بیرى‬ ‫ل��ێ ئ �ه‌ک��ات �ه‌وه‌ و خ���ه‌ون و ئاواتیه‌تی‪،‬‬ ‫ل�ه‌م زروف���ه‌دا له‌ مه‌حاڵ نزیکه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ماوه‌یه‌که‌ هه‌ر یه‌کێک له‌الى خۆیه‌وه‌ له‌‬ ‫چوارچێوه‌ى ئایدۆلۆژیا شێواوه‌ حزبیه‌که‌ى‬ ‫خۆى و بۆ مه‌سڵه‌حه‌تى مانه‌وه‌ى ئاغا‬ ‫و پارته‌که‌ى له‌ حاڵه‌ته‌ هه‌ستیاره‌کاندا‬ ‫ئه‌یوروژێنن‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر راگه‌یاندنى ده‌وڵ �ه‌ت به‌س بریتى‬ ‫بێت له‌ گۆڕینى ناسنامه‌ى ئه‌م هه‌رێمه‌ و‬ ‫درێژه‌دان بێ به‌و کۆ سیستمه‌ فولگه‌نده‌ڵ‬ ‫و فه‌له‌ج بووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ حاڵى ئێستامان زۆر‬ ‫باشتر ئه‌بێ‪ ،‬ئه‌بێ رۆژان��ه‌ ه �ه‌زار جار‬ ‫خۆزگه‌ به‌ عه‌یامى کفن دز بخوازین‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌ ساڵى نه‌وه‌ده‌کانه‌وه‌‪ ،‬کابینه‌ یه‌ک‬ ‫له‌ دواى یه‌که‌کانى حکومه‌ت‪ ،‬بوونه‌ته‌‬

‫بار به‌سه‌ر قوتى خه‌ڵکه‌وه‌‪ ،‬باسکردن له‌‬ ‫گه‌نده‌ڵیه‌کانى حکومه‌ت و ده‌س �ه‌اڵت‬ ‫جگه‌ له‌ ره‌خنه‌یه‌کى دووباره‌ هیچى دیکه‌‬ ‫نیه‌ له‌م ساته‌دا‪.‬‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت و حکومه‌تیک ئ��اوا نه‌توانن‬ ‫ب �ه‌ بیست و ی���ه‌ک س���اڵ بچوکترین‬ ‫چ��اک��س��ازى و ب��ن��ی��ات��ن��ان�ه‌وه‌ ب��ک �ه‌ن بێ‬ ‫گه‌نده‌ڵی‪ ،‬ئه‌ى ئه‌بێ حاڵى ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌‬ ‫چۆن بێ که‌ رۆژانه‌ ده‌هۆڵى بۆ ئه‌کوتن‬ ‫و کاوێژى له‌سه‌ر ئه‌که‌ن!‬ ‫مه‌سعود بارزانى ئه‌ڵێ «ئه‌گه‌ر خه‌ڵک‬ ‫ب �ه‌رگ �ه‌ى برسێتى ب��گ��رن ئ���ه‌وه‌ ده‌وڵ�ه‌ت��ى‬ ‫کوردى رائه‌گه‌یه‌نم‪»...‬‬ ‫دواى بیست ساڵ سه‌رۆکى هه‌رێمت ئه‌م‬ ‫لێدوانه‌ ب��دات‪ ،‬ئه‌ى ئه‌بێ کرێکارێکى‬ ‫دام�����او دڵ����ى ب���ه‌ چ���ى خ����ۆش ب��ک��ات‪،‬‬ ‫پشتگیرى له‌ کێ بکات‪ ،‬هه‌ڵبه‌ته‌ جگه‌‬ ‫له‌وه‌ى خه‌ڵکێکى زۆر به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک‬ ‫پشتگیرى ل�ه‌ هیچ مه‌سه‌له‌یکى ئ��اوا‬ ‫ناکه‌ن‪ ،‬جا هه‌ر الیه‌نێک پێی هه‌ڵبستن‪،‬‬ ‫ئ����ه‌وه‌ش ل��ه‌ب��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ ن��ا ک��ه‌ میلله‌ت‬ ‫خۆفرۆش و بێگانه‌ په‌رست و جاشبن نا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ى خه‌ڵک له‌ س�ه‌رووى په‌ست‬

‫بوونه‌وه‌ له‌م ده‌سه‌اڵت و سیستمه‌ په‌سته‌‪،‬‬ ‫خه‌ڵک هۆشیار بۆته‌وه‌‪ ،‬هه‌موو خه‌ڵک‬ ‫له‌ ناوه‌رۆکى داواکان و دیدگاکانى ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ک�ه‌ (ئ �ه‌گ �ه‌ر ن��ان هه‌بێ ب��ا هه‌موومان‬ ‫تێر بین‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌شبێ با هه‌موومان‬ ‫برسی‪ )..‬نه‌ک ئه‌م قڕى و پڕیه‌‪.‬‬ ‫من بۆ مێژوو ئه‌م دوو نمونه‌یه‌ دێنمه‌وه‌؛‬ ‫ل �ه‌ و ب��ن��ک�ه‌ی�ه‌ى م��ن ده‌ن��گ��م ل��ێ��دا‪ ،‬له‌‬ ‫کاتى ریفراندۆمه‌که‌‪ ،‬له‌ س �ه‌دا یه‌کى‬ ‫ده‌نگده‌ران ئیمزایان نه‌کرد بۆ جیابوونه‌وه‌ى‬ ‫کوردستان‪ ،‬به‌ڵکو راستیه‌که‌ى ئه‌وه‌ بوو‬ ‫ئه‌و نوێنه‌ره‌ى له‌وێ دانیشتبوو‪ ،‬هه‌ر خۆى‬ ‫ئه‌یوت «ئ�ه‌وه‌ راپرسیه‌ بۆ جیابوونه‌وه‌ى‬ ‫کوردستان‪ ،‬پێتان خۆشنیه‌ ئێمه‌ش ببین‬ ‫به‌ده‌وڵه‌ت وه‌کو ئه‌وروپا کوردستان ببێته‌‬ ‫به‌هه‌شت؟» هه‌ر خۆشى ئه‌یوت «ئه‌ى‬ ‫وانیه‌؟ ده‌ست خۆش خوا حافیزت بێ‪»...‬‬ ‫ئاوا له‌ جیاتى هه‌موویان ئیمزاى ئه‌کرد‪،‬‬ ‫م��ن خ��ۆم پێم وت ت��ۆ ب��ۆ ل�ه‌ باتى من‬ ‫ئیمزا ئه‌که‌ى؟ وتى کاکه‌ خۆ ئه‌زانین‬ ‫هه‌مووى هه‌ر به‌ڵێیه‌‪ ،‬ئێستاش خه‌ڵک‬ ‫سه‌ره‌ى گرتووه‌ بێزه‌حمه‌ت برۆ»‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانیش‪ ،‬له‌ یه‌کێک‬

‫ل�ه‌ بنکه‌کانى ده‌ن��گ��دان‪ ،‬نزیکه‌ى ‪١٢‬‬ ‫ده‌نگ بۆ لیسته‌که‌ى عه‌الوى هاتبوو ل ‌ه‬ ‫کاتێکدا یه‌ک عه‌ره‌ب نه‌ له‌و ناوچه‌یه‌‬ ‫نیشته‌جێ نیه‌‪ ،‬له‌ کاتى جوداکردنه‌وه‌ى‬ ‫ده‌نگه‌کان هه‌موو ده‌نگه‌کان دڕێندران‪.‬‬ ‫ئ �ه‌و نمونانه‌ پێش چه‌ند سالێک ئه‌وه‌‬ ‫ده‌ره‌خه‌ن که‌ خه‌ڵک سیقه‌ى به‌م حکومه‌ت‬ ‫و سیستمى ئیداره‌کردنى واڵت نه‌ماوه‌‪،‬‬ ‫زۆرب���ه‌ى ئ �ه‌و ری��ف��ران��دۆم و راپرسیانه‌ش‬ ‫گ �ه‌ن��ده‌ڵ��ى زۆرى ت��ێ��دای �ه‌ وه‌ک����و باقى‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌کان‪ ،‬ته‌نها فێڵ له‌خۆکردن و‬ ‫خۆ خه‌ڵه‌تاندنه‌ له‌سه‌ر حسابى راستیه‌کى‬ ‫تاڵ‪.‬‬ ‫له‌ راب��ردوو و ئێستاش که‌ پارتى خۆى‬ ‫به‌ براگه‌وره‌ى هه‌موو حزبه‌کان ئه‌زانێت و‬ ‫به‌رپرسى یه‌که‌م بووه‌ و هه‌یه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫قه‌یرانه‌کانى کوردستان‪ ،‬ئێستاش خه‌ڵک‬ ‫له‌ ئه‌داى پارتى تۆقیوه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌ندام‬ ‫و دۆست و الیه‌نگره‌ وشکه‌کانى حزبیش‬ ‫گله‌ییان هه‌یه‌‪ ،‬مێژووى ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ش‬ ‫خۆى شاهیدى ئه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫بۆیه‌ به‌دڵنیایه‌وه‌؛ راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌تى‬ ‫کوردی‪ ،‬یانى حوکمڕانى ئه‌به‌دى پارتى‬

‫و بۆ هه‌تاهه‌تایى حوکمکردن له‌الیه‌ن‬ ‫دوو سێ ده‌موچاوه‌وه‌‪ ،‬یانى درێژه‌کێشانى‬ ‫گه‌نده‌ڵى و قوڵتر بوونه‌وه‌ى قه‌یرانه‌کان‪،‬‬ ‫یانى کوشتن و خنکاندنى ئ�ه‌و نیمچه‌‬ ‫ئازادیه‌ى که‌ له‌ ژێر ده‌سه‌اڵتى یه‌کێتى‬ ‫بوونى هه‌یه‌‪ ،‬یانى دووب���اره‌ گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ى‬ ‫گرانیه‌که‌ى نه‌وه‌ده‌کان هه‌روه‌کو خۆیان‬ ‫وت���ی���ان «ئ���ه‌گ���ه‌ر ب���ه‌رگ���ه‌ى ب��رس��ی�ه‌ت��ى‬ ‫ب��گ��رن‪ ،...‬یانى چ �ه‌ن��دان ل�ه‌ ئالیه‌ت و‬ ‫سیستم و پالنى دی��ک�ه‌ى ئه‌نتیکه‌ که‌‬ ‫ره‌نگه‌ هێشتا ل�ه‌م گه‌نده‌ڵستانه‌ بوونى‬ ‫نه‌بێت‪ ،‬له‌ ئه‌خیر مۆدێله‌کانیش‪ ،‬هه‌ر‬ ‫رۆژێ����ک پ��ارت��ى وی��س��ت��ى کۆمه‌ڵێک‬ ‫الیه‌نگرانى به‌ جلى مه‌ده‌نى کۆئه‌کاته‌وه‌‬ ‫و به‌گژ ه �ه‌ر هه‌وڵێکدا ئه‌چێته‌وه‌ که‌‬ ‫دژى ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی�ه‌ک��ان��ى بێت‪ ،‬هه‌روه‌کو‬ ‫ل��ه‌ ه �ه‌ول��ێ��ر ب��ه‌رام��ب��ه‌ر د‪.‬پ��ش��ت��ی��وان و‬ ‫خۆپیشانده‌ران ک��ردی��ان‪ ،‬ی��ان به‌رامبه‌ر‬ ‫باره‌گاکانى یه‌کگرتوو و گۆڕان کردیان‬ ‫هه‌موو جارێکیش به‌ مه‌کته‌بى سیاسى‬ ‫و وزیره‌کانى ئه‌وه‌ دووب��اره‌ ئه‌که‌نه‌وه‌ که‌‬ ‫ئه‌وانه‌ کۆمه‌ڵێک گه‌نجى خوێن گه‌رم‬ ‫ب��وون و ره‌د فعلیان ه�ه‌ب��وو‪ ،‬بێ ئ�ه‌وه‌ى‬

‫باس له‌ یاسا و سزا و لێپێچینه‌وه‌ بکرێ‪،‬‬ ‫ئه‌بێ له‌ ژێ��ر ده‌وڵ �ه‌ت��ى کوردستان ک ‌ه‬ ‫پارتى بۆمان دامه‌زرێنێت و تێیدا حاکمى‬ ‫موتله‌ق بێت ئه‌بێ چیمان پێ بکات!‪.‬‬ ‫راگه‌یاندنى ده‌وڵه‌ت به‌ چه‌ند کارگه‌یه‌کى‬ ‫جبس و ئاوى کانزایى نابێت‪ ،‬به‌ دژایه‌تى‬ ‫کردنى نیوه‌ زیاترى میله‌ت نابێت‪ ،‬به‌‬ ‫غه‌رقبوونى واڵت له‌ گه‌نده‌ڵى نابێت‪ ،‬به‌‬ ‫که‌ڵه‌گایى حزب نابێت‪ ،‬به‌ گاڵته‌کردن‬ ‫به‌ یاسا و دادگا نابێت‪ ،‬به‌م ئاسته‌به‌رزه‌ى‬ ‫بێکارى و هه‌ژارى و جیاوازى چینایه‌تى‬ ‫نابێت‪ ،‬به‌و هه‌موو سلبیاته‌ نابێت که‌ له‌م‬ ‫هه‌رێمه‌ بوونى هه‌یه‌!‬ ‫ل �ه‌و کۆمه‌ڵه‌ ن��وس �ه‌ره‌ کۆیله‌یه‌ش که‌‬ ‫رۆژان���ه‌ کاوێژ ئه‌که‌ن له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تى‬ ‫کوردى کۆڵه‌وارتر ئه‌وانه‌ن که‌ بێ ئاگان‬ ‫له‌ واقیعى ئێره‌‪ ،‬له‌وبه‌رى ئاوه‌وه‌ ئه‌و جۆره‌‬ ‫م�ه‌س�ه‌الن�ه‌ ئ �ه‌وروژێ��ن��ن و حه‌ماسه‌تیان‬ ‫ب �ه‌رزئ �ه‌ب��ێ��ت �ه‌وه‌‪ ،‬ئ����ه‌وه‌ى پشتگیریشیان‬ ‫نه‌کات به‌ خائین و بێ هه‌ڵویست حسابى‬ ‫ئه‌که‌ن‪..‬‬ ‫‪yad_aly@yahoo.com‬‬

‫بیروڕا‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‬ ‫‪2711/11/102010/11/8‬‬ ‫‌ممه‌ممه‌‪- 2012/1/30‬‬ ‫دووشه‬

‫‪16‬‬

‫عەلی مستەفا‬

‫جیهانی ئەمڕۆ زیاتر لە هەر کاتێکی‬ ‫تر پێویستی بە دابینکردنی یەکسانی‬ ‫و عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئ��اب��ووری‪،‬‬ ‫رەگ��ەزی و نەتەوەییە‪ .‬جێگەی سەرنجە‬ ‫زۆر زی��ات��ر ل��ە ه���ەر ک��ات��ێ��ک ب���اس لە‬ ‫یەکسانی و عەداڵەت ئەکرێ‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫دێ نایەکسانیەکان زیاتر ئەبن و بەرەو‬ ‫زیاد بوون ئەچن‪ .‬کە بەشێکی زۆری ئەو‬ ‫نایەکسانی و ناعەداڵەتیە لە بارودۆخی‬ ‫ج��ی��ه��ان��ی ئ��ەم��ڕۆ س���ەرچ���اوە ئ��ەگ��رێ‪.‬‬ ‫جیهانێک کە نایەکسانیەکان لە ناویا‬ ‫رۆژ لە گەڵ رۆژ زیاتر ئەبن‪ .‬بە واتایەک‬ ‫نایەکسانیەکان لە جیهانی ئەمڕۆکە‬ ‫وەبیر هێنەرەوەی چەمک گەلێکی وەک‬ ‫باکوور و باشوور بە وات��ای دەوڵەمەند‬ ‫و ه��ەژارە‪ .‬ئەگەرچی ئاستی زانست و‬

‫ئاواتێکی دوورە دەست!‬ ‫تەکنەلۆجیا ب��ەرەو پێش چوە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫پێشکەوتنانە نەبۆتە هۆی باشترکردنی‬ ‫ژیانی خەڵک‪ ،‬بەڵکوو بە پێچەوانەوە‬ ‫ژیانی خەڵکی لە زۆر ناوچەی جیهان‬ ‫خستۆتە تەنگەژە و خەڵکانێکی زۆری لە‬ ‫ژیانێکی ئاسوودە بێ بەش کردوە‪.‬‬ ‫لە ئاستی جیهان دا جیاوازی ئابووری‬ ‫بەردەوام روو لە زیاد بوونە و بۆ نموونە لە‬ ‫راپۆڕتێکی بانکی جیهانی دا هاتوە کە‬ ‫بەرهەمی نەتەویی لە واڵتی مۆزامبیک‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٩٤‬دا ‪ ٦٠‬دۆالر و رێژەی‬ ‫هیوا بە ژی��ان یان تەمەنی خەڵک ‪٤٤‬‬ ‫ساڵ بوە‪ ،‬لە حاڵێکدا لە واڵتانی بۆلیوی‪،‬‬ ‫ئەفریقای باشوور و سویسڕا ‪ ٦٨٠‬دۆالر‬ ‫و ‪ ٦٠‬ساڵ‪ ٢٦٧٠ ،‬دۆالر و ‪ ٦٣‬ساڵ و‬ ‫‪٣٦٠٨٠‬دۆالر و ‪ ٧٨‬ساڵ بوە‪ .‬بە داخەوە‬ ‫لە چەند ساڵی راب��ردووش دا هیچ کام‬ ‫لەم جیاوازیانە کەم نەبوە و بەردەوام روو‬ ‫لە زیادبوون بوون‪ .‬بە پێی هەڵسانگاندنی‬ ‫رێکخراوی فائۆ(‪ ٤٥٠ )FAO‬ملیۆن‬ ‫نەفەر و بە پێی بەراوردی بانکی جیهانی‬ ‫یەک ملیار نەفەر لە واڵتانی جیهانی‬ ‫سێهەم ئەبنە قوربانی برسیەتی و تووش‬ ‫بوون بە نەخۆشی و ئەمرن‪ .‬تا ئەو جێیەی‬ ‫لێستر ب�������راون(‪)Lester Brown‬‬ ‫ئابووری ناسی ئەمریکایی پێیوایە ئەبێ‬ ‫ئاسیشی خۆراک بە جێگەی ئاسایشی‬ ‫سەربازی‪ ،‬لە الیەن زۆر واڵتەوە بایەخی پێ‬ ‫ب��درێ‪ .‬الکشمانان(‪)Lakshmana‬‬ ‫لەم بارەوە پێیوایە (کە قازانجی بە دەست‬

‫هاتوو لە گەشەی ئابووری لە ‪ ٢٥‬ساڵی‬ ‫کۆتایی سەدەی ‪ ٢٠‬بە شێوەیەکی نالەبار‬ ‫بەر ئەو گ��رووپ و الیەنانە کەوتوە کە‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی ئابووری و هێزی سیاسیان‬ ‫ک��ۆن��ت��ڕۆڵ ک����ردوە و ه���ەروەه���ا ژی��ان��ی‬ ‫هەژارەکان خراپتر بوە‪ .‬لە رووی ناوخۆی‬ ‫واڵتانیشەوە ئەو نایەکسانیانە ئەبینرێن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ە واڵت��ێ��ک��ەوە ب��ۆ واڵت��ێ��ک��ی تر‬ ‫جیاوازیان هەیە‪ .‬لە واڵتانی دواکەوتوو یا‬ ‫جیهانی سێهەم کە ئاستی هەژاری و کەم‬ ‫داهاتی و بێکاری و کەم کاری لە ناویانا‬ ‫زیاترە‪ ،‬نایەکسانیەکان زۆر بەرچاوترە و‬ ‫بە شێوەیەکی زەق خۆی نیشان ئەدا‪ .‬لەم‬ ‫واڵتانەدا بە هۆی قۆرخ کردنی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی و ئابووری لە الیەن کەسانێکی‬ ‫تایبەت‪ ،‬بەشێکی زۆری کۆمەڵگای ئەو‬ ‫واڵتانە لە قازانج و بەرژەوەندی ئابووری‬ ‫بێ بەشن و ب��ەردەوام جیاوازی لە نێوان‬ ‫چینەکانی ئەو واڵتانە دا زیاد ئەکا‪.‬‬ ‫ج��ی��اوازی ن��ێ��وان ژن و پ��ی��او‪ ،‬ج��ی��اوازی‬ ‫ن��ێ��وان دەوڵ��ەم��ەن��د و ه���ەژار و ج��ی��اوازی‬ ‫نێوان شاری گەورە و شارە بچووکەکان‬ ‫و الدێکان و لە هەموو بەرچاوتر لێک‬ ‫دابڕانی خەڵک و دەسەاڵت بۆتە هۆی‬ ‫دواکەوتویی زیاتری ئابووری‪ ،‬سیاسی‬ ‫و کەلتووری لە واڵتانی جیهانی سێهەم‪.‬‬ ‫بە واتایەک لە واڵتانی جیهانی سێهەم‪،‬‬ ‫جیهانێکی دو جەمسەری درووست بوە کە‬ ‫لە جەمسەرێکی دا زۆرینەی خەڵک و لە‬ ‫جەمسەرێک بەشێکی بچووک لە چینی‬

‫دەوڵەمەند و دەسەاڵتدار هەبوونیان هەیە‪.‬‬ ‫بەردەوام داهات و سەرمایەی ئەم واڵتانە‬ ‫لە دەستی چینی دەس���ەاڵت دای��ە و لە‬ ‫نێوان ئەواندا ئەگەڕێ و ئەگەر شتێکیش‬ ‫ب��گ��ات��ە دەس���ت خ��ەڵ��ک وەک دڵ��ۆپ��ە‬ ‫ئەگات‪ .‬شۆماخێر(‪)Schumacher‬‬ ‫لە ب��ارەی ئ��اب��ووری ئ��ەم واڵت��ان��ەوە ئەڵێ‬ ‫یەکێک لە الیەنە خراپەکانی هەموو‬ ‫واڵتانی دواکەوتوو پەیدا بوونی ئابووری‬ ‫دووفاقیە‪ .‬بەردەوام قووڵ ئەبێتەوە و ئەم‬ ‫جیاوازیە ئەبێتە هۆی ئەوەی کە ‪ ١٥‬لە‬ ‫سەدی دانیشتوان لە چەند شاری گەورە‬ ‫بژین و ئەوی تر لە شارە بچووکەکان و‬ ‫الدێکان بژین کە ئەم شوێنانە کەمترین‬ ‫بەشیان هەیە لە پێشکەوتوویی ئابووری‬ ‫ئەو واڵتانەدا و کەمترین رێژەی داهاتی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی ب���ەر ن��اوچ��ەک��ان��ی دوور لە‬ ‫ناوەندی دەسەاڵت ئەکەوێ و ئەوی تر لە‬ ‫ناوەندی دەسەاڵت و لە دەست حکوومەت‬ ‫و تاقمی دەس��ەاڵت کۆ ئەبێتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەتوانین بڵێین یەکێک لە هۆکارەکانی‬ ‫دواکەوتوویی ناوخۆیی ئەو جۆرە واڵتانە‪،‬‬ ‫ن��اوەن��د گ���ەری دەس����ەاڵت و ب��ڕی��اردان��ی‬ ‫ناوەندی حکوومەت‪ ،‬پالنەکانی گەشەی‬ ‫ئ��اب��ووری‪ ،‬باشتر بوونی تەکنەلۆجیای‬ ‫کشت و ک��اڵ��ە( ش��ۆڕش��ی س���ەوز) کە‬ ‫چینی ه��ەژاری الدێ نەیانتوانیوە لەو‬ ‫تەکنەلۆجیایە کەڵک وەر گ��رن‪ .‬ئەو‬ ‫مەسەلە بۆتە هۆی الواز بوونی زۆرتری‬ ‫ناوچەکانی ئەو واڵتانە لە رووی ئابووری‬

‫و بە هێز بوونی زیاتری ی��ەک یا دوو‬ ‫شاری گەورە‪.‬‬ ‫ج��ۆن ف��ری��دم��ەن ئ��ەڵ��ێ‪ :‬ک��ە ن��زی��ک بە‬ ‫ن��ی��وەی داه���ات ل��ە واڵت��ان��ی دواک��ەوت��و‬ ‫و ت���ازە پێگەیشتو ئەچێتە گیرفانی‬ ‫‪ ٢٠‬لە س��ەدی ت��ەواوی دانیشتوانی ئەو‬ ‫واڵتانە‪ .‬لە الیەکی ت��رەوە لەو واڵتانەدا‬ ‫جۆرێک ناهەماهەنگی کۆمەاڵیەتیش‬ ‫هەیە و کۆمەڵگای ئ��ەو واڵت��ان��ە بۆتە‬ ‫ک��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەک��ی چ��ەن��د پ���ارچ���ە کە‬ ‫ج���ی���اوازی ن��ێ��وان��ی��ان زۆرە‪ .‬ه���ەر بۆیە‬ ‫بەردەوام شەڕێکی مان و نەمان لە نێوان‬ ‫گرووپە کۆمەاڵیەتیەکانی ئەم واڵتانە لە‬ ‫ئاڕادایە‪ .‬لە هەر حاڵ دا دواکەوتوویی‬ ‫ئ��اب��ووری و ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ل��ە جیهانی‬ ‫سێهەم تەنیا ه��ۆک��اری ناوخۆیی نیە‪،‬‬ ‫بەڵکوو دابەش بوونی سەرمایە و داهات‬ ‫لە رووی جیهان و نایەکسانی جیهانی‬ ‫و سیاسەتە ئابووریەکانی جیهان و بە‬ ‫تایبەت جیهانی پێشکەوتوو بەربەستێکە‬ ‫لە بەردەم واڵتانی دواکەوتوتر بۆ ئەوەی‬ ‫خ��ۆی��ان بگەیەننە ئاستێکی باشتری‬ ‫ئ���اب���ووری‪ .‬ل��ە راس��ت��ی��ا ه���ەم ل��ە رووی‬ ‫ج��ی��ه��ان��ی و ه���ەم ل��ە رووی ن��اوخ��ۆی��ی‬ ‫ه��ۆک��اری ت��ای��ب��ەت ب��ۆ دواک��ەوت��ووی��ی‪،‬‬ ‫نایەکسانی و ناعەداڵەتی ئ��اب��ووری و‬ ‫کۆمەاڵیەتی هەن کە نا‌هێڵن سەرمایە‬ ‫و داهات لە پالنی گەشەی ئابووری لە‬ ‫ناو هەموو چینەکانی کۆمەڵگادا دابەش‬ ‫ببێ بۆیە لە جیهانێکدا کە ئێمە دەژین‬

‫ئەتوانین بڵێین بەم شێوە هیچ هیوایەک‬ ‫بۆ واڵتانی جیهانی سێهەم نیە و هیچ‬ ‫شانسێک بۆ دەرب��از بوون لەو بارودۆخە‬ ‫نالەبارە بەدی ناکرێ‪ .‬بۆیە یەکسانی و‬ ‫عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی کە کەسانێکی‬ ‫زۆر باسی لێ ئەکەن و لە ماوەی سەد‬ ‫ساڵی راب��ردوو تا ئێستا ب���ەردەوام باسی‬ ‫ل��ێ ک���راوە و پ�لان��ی ب��ۆ داڕژاوە بۆتە‬ ‫ئاواتێکی دوورەدەس���ت کە ئەڵێی وەک‬ ‫سێبەری لێ هاتوە تا ئەڕۆی نایگەیتێ‪.‬‬ ‫بەردەوام مژدەی لە ناو بردنی نایەکسانی‬ ‫بە خەڵک ئەدرێ‪ ،‬بەاڵم لە کۆتایی دا‬ ‫بە چەند بەیاننامە و ب�ڵاوک��راوە وەک‬ ‫دی��اری کردنی رۆژێ��ک وەک رۆژی‬ ‫جیهانی خ��ۆراک کە ئەمساڵ دی��اری‬ ‫ک��را کۆتایی پێ دێ بۆ ئ��ەوەی دڵی‬ ‫خەڵکی پێ خۆش بکرێ‪ .‬سەیریش لەوە‬ ‫دایە هەر ئەو کەسانی باسی لە ناوبردنی‬ ‫برسیەتی و نایەکسانی و وەدی هاتنی‬ ‫ع��ەداڵ��ەت��ی ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ئ��ەک��ەن کە‬ ‫زۆرینەی خەڵکی جیهان بوونە کرێکاری‬ ‫ئ��ەوان و داه��ات و سامان و سەرمایەی‬ ‫جیهان ئەچێتە گیرفانیان و بوونە هۆی‬ ‫لە ناو چوونی هەموو بەها مرۆییەکان‪.‬‬ ‫بۆیە تا چینی دەسەاڵتدار پالن دانەری‬ ‫جیهان بن بۆ لە ن��او بردنی ه��ەژاری و‬ ‫برسیەتی ئەبێ دەستمان بکەین بە سەرین‬ ‫و بە تەمای هیچ گۆڕانکاریەک نەبین‬ ‫کە لە بەرژەوەندی جیهانی هەژاردا بێ‪.‬‬

‫کۆماری مهاباد ساوا له‌ ته‌مه‌ندا و گه‌وره‌ له‌ کرداردا‬

‫کامه‌ران گوڵپی‬

‫ل�ه‌ رۆژه �ه‌اڵت��ی کوردستانی گ���ه‌وره‌دا له‌‬ ‫ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی رابردودا یه‌که‌م هه‌نگاوی‬ ‫ب��وێ��ران �ه‌ ن���را ب��ۆ پێکهێنانی «ک��ۆم��اری‬ ‫م���ه‌ه���اب���اد» ک���ۆم���ارێ���ک ک���ه‌ ت �ه‌م �ه‌ن��ی‬ ‫له‌دایکبونی که‌متر له‌ ساڵێک بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫رێچکه‌ی شکاند بۆ ناوه‌کانی کوردستانى‬ ‫پ��ارچ�ه‌ک��راو و داگ��ی��رک��راوی دوای خۆی‬ ‫که‌ ده‌بێت له‌ پێناو زیندوڕاگرتنی نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫کورددا هه‌مووان خه‌بات بکه‌ن و خۆیان له‌‬ ‫جودایی و دووبه‌ره‌کی و نه‌فره‌ت له‌ یه‌ک‬ ‫ک���ردن ب����ه‌دور ب��گ��رن‪ .‬چ��ون��ک�ه‌ ب �ه‌ س��ودی‬ ‫دوژمنانی نه‌ته‌وه‌که‌مان ده‌شکێته‌وه‌‪.‬‬ ‫کۆمارێک که‌ ته‌نیا زاراوه‌ی «ساوا» ئه‌و‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌ له‌ روی ته‌مه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ کردار‬ ‫و ئه‌رک و ماندوبون و ده‌ستکه‌وتیدا گه‌وره‌‬

‫به‌ ته‌مه‌ن بوو به‌ به‌ڵگه‌ی مانه‌وه‌ی ناوی‬ ‫کۆماری مه‌هاباد به‌ زیندویی نه‌ته‌وه‌که‌مان‬ ‫ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ل �ه‌ پ���رۆس���ه‌ی خ��وێ��ن��دن م��ن��داڵ�ه‌‬ ‫چاوگه‌شه‌کانی ئه‌م هه‌رێمه‌دا!‬ ‫ل���ه‌ ک���ۆم���اری م���ه‌ه���اب���اددا ک�ه‌س��ان��ێ��ک‬ ‫رابه‌رایه‌تیان ده‌ک��رد که‌ به‌ راستی دڵسۆز‬ ‫بوون به‌ نه‌ته‌وه‌ی کورد هه‌ر وه‌ک‪ .‬له‌ هه‌مان‬ ‫کاتدا فیداکار و چاونه‌ترسبون به‌رامبه‌ر‬ ‫ب�ه‌ دوژم���ن‪ .‬کۆمارێک ب�ه‌ گ �ه‌وره‌ی��ی له‌‬ ‫دایک بوو‪ ،‬یه‌که‌م هه‌نگاوه‌کانی له‌ پێناو‬ ‫باشترکردنی ژیان و گوزه‌رانی هاواڵتیاندا‬ ‫خسته‌ گ �ه‌ڕ‪ ،‬به‌ جۆرێک چه‌ندین ده‌زگ��ا‬ ‫پ��ێ��ک��ه��ێ��ن��ران ل��ه‌ ب����واره‌ ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان��ی‬ ‫فه‌رمانڕه‌وایه‌تیدا کاتێک منداڵێک له‌سه‌ر‬ ‫شه‌قام و کوچه‌کان ده‌بینرا به‌ ده‌م رێوه‌ داوای‬

‫پاره‌ له‌ خه‌ڵکی ده‌کات یان سه‌ر و سیمای‬ ‫له‌ بێنه‌وا و بێ سه‌رپه‌رشتیار ده‌چ��وو یان‬ ‫کارێکی زۆر گرانی ده‌کرد بانگ ده‌کرا‬ ‫و له‌ بژێوی و ژیانی ده‌کۆڵرایه‌وه‌ و ده‌درایه‌‬ ‫ده‌زگای تایبه‌ت بۆ چاره‌سه‌رکردنی نه‌داری‬ ‫و ن �ه‌ب��ون��ی‪ ،‬ه �ه‌ت��ا ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ای ک���وردی‬ ‫نه‌وه‌یه‌کی پاک و به‌هره‌مه‌ند به‌رهه‌م بهێنێت‪.‬‬ ‫چونکه‌ ئاسۆی رونی گه‌الن له‌ په‌روه‌رده‌ی‬ ‫منداڵه‌کانیانه‌وه‌ دیاره‌! کۆمارێک له‌ هه‌وڵی‬ ‫کێشه‌ی تاک به‌ تاکی کۆمه‌ڵگادا بێ‬ ‫ده‌بێت ناوی خه‌مخۆری میلله‌تی لێ بنرێت‬ ‫و به‌ چاوی رێزه‌وه‌ له‌م سه‌رده‌مه‌دا سودی لێ‬ ‫وه‌ربگیردرێت له‌ بواره‌ جیاجیاکانی ژیاندا‪.‬‬ ‫یه‌کێکی ت��ر ل �ه‌ ه �ه‌ن��گ��اوه‌ ک���ه‌م وێ��ن �ه‌ و‬ ‫بوێره‌کانی کۆماری مه‌هاباددا شکاندنی‬

‫سنوری ده‌ستکردی داگ��ی��رک�ه‌ران ب��وو ب ‌ه‬ ‫به‌شداری پێکردنی کوردانی به‌شه‌کانی تر‬ ‫کوردستانی گه‌وره‌ له‌ کاروباری ده‌وڵه‌تداری‬ ‫و سه‌ربازیدا له‌ دیارترینیشیان خوالێخۆشبوو‬ ‫(م����ه‌ال م��س��ت�ه‌ف��ا ب���ارزان���ی) ب���ه‌م پێیه‌ش‬ ‫کوردانی هه‌ر چوار پارچه‌ ده‌بێت ئازاد بن‬ ‫له‌ خزمه‌ت به‌ کوردستان له‌ هه‌ر شوێنێکدا‬ ‫ب��ن‪ ،‬ئ�ه‌م هه‌نگاوه‌ی کۆماری مه‌هاباد و‬ ‫پێشه‌وا قازی به‌ هه‌نگاوێکی ده‌گمه‌ن دێته‌‬ ‫ئه‌ژمار هه‌تا ئه‌مڕۆش که‌ له‌ سه‌ده‌ی بیست‬ ‫و یه‌کداین!‬ ‫ک�����ۆم�����اری م����ه‌ه����اب����اد ه�����ه‌ر چ�����ۆن ل�ه‌‬ ‫ناوه‌که‌یدا نوێ بوو له‌ ک��ردار و ئ�ه‌رک و‬ ‫ئامانجیشدا نوێگه‌را بوو بۆیه‌ کاتێ داوای‬ ‫خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان و ژێرده‌سته‌یی نه‌ته‌وه‌که‌ی‬

‫قوڕ به‌سه‌رتان کورد به‌ پێشانگای ئێوه‌ هه‌ڵناخڵه‌تێ!‬

‫گڕکان رۆژهه‌اڵت‬

‫ماوه‌ی مانگێکه‌ ره‌ژیمی دژه‌ مرۆڤایه‌تی‬ ‫و ئه‌خالقی کۆماری سێداره‌ی ئیسالمی‬ ‫له‌ درێ��ژه‌ی شه‌ڕی تایبه‌تی خۆی دژی‬ ‫گه‌لی کورد و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی‬ ‫گه‌ل له‌ رۆژهه‌اڵت و باکوری کوردستان‬ ‫ده‌ستی داوه‌ته‌ سازکردنی پیشانگا به‌ ناوی‬ ‫(رفتارشناسی فرقه‌ تروریستی پژاک)‬ ‫له‌ په‌رتووکخانه‌ گشتیه‌کانی‪ ،‬شاره‌کانی‬ ‫رۆژه���ه‌اڵت���ی ک��وردس��ت��ان و پایته‌ختی‬ ‫ئێران‪ .‬داوا له‌ خه‌ڵکی و کونسولگه‌ری‬ ‫واڵتانی بیانی ده‌کات بۆ ته‌ماشاکردنی‬ ‫ئه‌م پیشانگایه‌ و به‌ باڵوکردنه‌وه‌ی سیدی‬ ‫و په‌رتووک و نوسراوه‌ دژی بزووتنه‌وی‬ ‫ئ��ازدی��خ��وازی گه‌له‌که‌مان گه‌ره‌کیه‌تی‬ ‫خه‌ڵکی ئێران و رۆژهه‌اڵتی کوردستان‬ ‫فریو ب��دات و ته‌مه‌نی چه‌په‌ڵ و دژی‬ ‫ئینسانی خ��وێ له‌ ئێران و کوردستان‬ ‫درێژتر بکاته‌وه‌‪ .‬له‌و په‌رتووک و سیدی و‬ ‫نوسراوانه‌دا که‌ باڵوی ده‌کاته‌وه‌ به‌گشتی‬ ‫ئه‌و خاڵه‌ درۆیانه‌ی خواره‌وه‌ ده‌ست نیشان‬ ‫ده‌کات‪:‬‬ ‫‪ -1‬به‌ له‌به‌ر چ��او گرتنی بیر وب��اوه‌ڕی‬ ‫ئایینی گه‌ل گه‌ره‌کیه‌تی هه‌ستی گه‌لی‬ ‫ئێمه‌ بوروژێنت و ‪ pjak‬و رێزدار ئۆجه‌الن‬ ‫و ‪ pkk‬به‌ دژی دین و خودا ناو ده‌بات‪.‬‬ ‫‪ -2‬بزوتنه‌وه‌ی ئ��ازادی خ��وازی کورد به‌‬ ‫گشتی و به‌ تایبه‌تی ‪ pkk‬و ‪pjak‬به‌‬ ‫جوداخواز ده‌ستنیشان ده‌کات و پێیوایه‌ له‌‬ ‫پێناو دروست کردنی کوردستانی گه‌وره‌‬ ‫خه‌ڵکی فریو ده‌دن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ناوزه‌دکردنی بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی‬

‫گ �ه‌ل‌ به‌ قاچاخچی م��اده‌ی هۆشبه‌ر و‬ ‫باڵوکه‌روه‌ی ماده‌ی هوشبه‌ر له‌ واڵتانی‬ ‫ئه‌وروپایی‪.‬‬ ‫ئه‌مانه‌و چه‌ند خاڵێکی تر ده‌ورو ژێنێت‬ ‫دیاره‌ که‌ کۆماری ئیسالمی ده‌یهه‌وێت‬ ‫به‌ خراپ نیشاندانی پارت و که‌سایه‌تیه‌‬ ‫شۆڕشگێڕه‌کان هه‌موو ئه‌و کردوه‌ و کاره‌‬ ‫چه‌په‌اڵنه‌ی خوی بشارێته‌وه‌ که‌ رۆژانه‌‬ ‫له‌پانتایی ئێران و کوردستان به‌تایبه‌تی‬ ‫ئه‌نجامی ده‌دات‪ .‬خۆشبه‌ختانه‌ گه‌لی‬ ‫ئێمه‌ زۆرتر له‌وان هۆشیاره‌ و باوه‌ڕ به‌ درۆ‬ ‫و ده‌له‌سه‌ی ره‌ژێمێک که‌ هه‌م له‌ ناوخۆ و‬ ‫هه‌م کۆمه‌ڵگای ناو نه‌ته‌وه‌یی رۆژ به‌رۆژ‬ ‫الته‌ریک ده‌بێ ناکات‪ .‬و باش بزانێت‬ ‫که‌ گه‌لی ئێمه‌ هه‌ر له‌ رۆژی ئه‌وه‌ڵه‌وه‌ به‌‬ ‫کۆماری ئیسالمی گووتوه‌‪ :‬نه‌‪ ،‬و باوه‌ڕ‬ ‫به‌و ره‌ژیمه‌ ناکات‪ .‬میلله‌ت و بزووتنه‌وه‌‬ ‫ئازادیخوازه‌کانی ئێمه‌ هیچ کاتێک دژی‬ ‫هیچ بیر و باوه‌ڕیکی ئاینی نه‌بوون‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌ی بانگه‌شه‌کانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی هه‌موو گروپه‌ ئایینی و بیرو‬ ‫ب��اوه‌ڕه‌ک��ان له‌ کوردستان چه‌ندین ساڵ‬ ‫ل ‌ه پاڵ یه‌کتردا وه‌ک برا ده‌ژی��ن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ ره‌ژێمی تۆتالیتاریزم و دیکتاتۆری‬ ‫وه‌الی��ه‌ت��ی فه‌قیه‌ ک �ه‌ ته‌نیا خ��وێ��ان به‌‬ ‫نوێنه‌ری راسته‌قینه‌ی خودا له‌ سه‌ر زه‌وی‬ ‫ده‌زانن و دژی هه‌موو بیر و باوه‌ڕه‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵگا ده‌وه‌ستن و هه‌ر که‌سێک به‌ده‌ر‬ ‫ل�ه‌ چ���وار چ��ێ��وه‌ی وه‌الی �ه‌ت��ی ف�ه‌ق��ی بیر‬ ‫بکاته‌وه‌ به‌ مولحه‌د و م��وح��اره‌ب ن��اوزه‌د‬ ‫ده‌ک��رێ و په‌تی چ��ه‌وری س��ێ��داره‌ی��ان بۆ‬ ‫خنکاندنی هه‌ڵده‌خه‌ن و به‌ ناوی ئیسالمه‌وه‌‬ ‫په‌ره‌ به‌ بێ ئه‌خالقی کوشت و کوشتار‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬له‌ بیر و باوه‌ڕی وه‌اڵیه‌تی فه‌قیه‌دا‬ ‫بۆچونێک هه‌یه‌ که‌ گوایه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر زوڵم‬ ‫و ناڕه‌وایی و بێ ئه‌خالقی له‌ سه‌ر زه‌ویی‬ ‫زۆر ببێت «مه‌هدی» زووتر تووڕه‌ ده‌بێت‬

‫و کۆتایی به‌ غه‌یبی خۆی دێنێت و دیت ‌ه‬ ‫سه‌ر زه‌وی‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ پ�ه‌ره‌دان به‌ زوڵم و‬ ‫بێ ئه‌خالقی له‌ ئایدۆلۆژیایی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ره‌وایه‌ تاکوو «مه‌هدی» زووتر‬ ‫تووڕه‌ ببێت و سه‌رهه‌ڵبدات‪ .‬بۆ نموونه‌ له‌‬ ‫ساڵی (‪ )2002‬له‌ مه‌ریوان به‌کرێگراوانی‬ ‫ره‌ژێم قورئانیان ده‌خسته‌ ناو زێراب و وایان‬ ‫نیشان ده‌دا که‌ «کۆمه‌ڵه‌« ئه‌م کاره‌ی‬ ‫کردووه‌ دواتر بۆ هه‌موو که‌س ڕوون بووه‌وه‌‬ ‫که‌ خودی ره‌ژێم له‌ پشت ئه‌نجامدانی ئه‌م‬ ‫کاره‌یه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ و بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی گه‌له‌که‌مان‬ ‫به‌ جوداییخواز ناو ده‌به‌ن‪ ،‬به‌اڵم له‌ راستیدا‬ ‫هه‌ر ئه‌وانن که‌ چاویان به‌ ئازادی زمان‬ ‫و ک��ل��ت��وری گ�ه‌ل�ه‌ک�ه‌م��ان ه�ه‌ڵ��ن��ای�ه‌ت و‬ ‫واڵتیان پارچه‌ پار‌چه‌ کردوین و ئیمه‌ی‬ ‫میلله‌تێکی (‪ )50‬ملیۆن که‌سیان له‌ یه‌ک‬ ‫جودا کردوه‌ته‌وه‌ و سنووری ده‌ستکردیان‬ ‫بۆ داناوین‪ ،‬گه‌ر داوای مافی ئینسانی‬ ‫بوونی خۆمان بکه‌ین فه‌رمانی جیهاد له‌‬ ‫دژی ئێمه‌ ده‌ر ده‌که‌ن و شه‌ڕمان به‌ سه‌ردا‬ ‫داده‌سه‌پێنن و به‌ ناوی ئیسالم و ئه‌نفاله‌وه‌‬ ‫کۆمه‌ڵکوژمان ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫میلله‌ت و بزووتنه‌وه‌که‌مان به‌ قاچاخچی‬ ‫م��اده‌ی هۆشبه‌ر و بازرگانی ک��ردن به‌‬ ‫ماده‌ی هۆشبه‌ر ناو ده‌به‌ن‪ ،‬باشه‌ کێ له‌‬ ‫پشت ئه‌وه‌ هه‌موو بانده‌ مافیانه‌یه‌ که‌ له‌‬ ‫کوردستان به‌ئازادی گه‌نجان و رۆڵه‌کانی‬ ‫ئه‌م گه‌له‌ به‌ره‌و موعتاد بوون و نه‌خۆشی‬ ‫ده‌رونی ده‌به‌ن‪ ،‬جگه‌ له‌ کۆماری ئیسالمی‬ ‫کییه‌ که‌ ب ‌ه ئازادی له‌ ناو زیندانه‌کاندا‬ ‫ماده‌ی هۆشبه‌ر باڵو ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬کێیه‌ که‌‬ ‫رۆژانه‌ له‌ سنووره‌کانی باشوری کوردستان‬ ‫ک �ه‌س��ان��ی ه �ه‌ڵ��گ��ری ڤ��ای��رۆس��ی ئ��ای��دز‬ ‫(‪ )HIV‬و ماده‌ی هۆشبه‌ر ڕه‌وانه‌ی ناو‬ ‫هه‌رێمی کوردستان ده‌کات‪ .‬له‌ بازاڕه‌کانی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا ماده‌ی هۆشبه‌ر‬

‫له‌ ئاوی خواردن ئاسانتر ده‌ستده‌که‌وێت‪.‬‬ ‫به‌ڕاستی کۆماری ئیسالمی خه‌ریکی‬ ‫جینۆساید کردنێکی سپی گه‌لی کورده‌‬ ‫له‌ ته‌واوی کوردستان‪.‬‬ ‫کۆماری سێداره‌ی ئیسالمی وا نیشانده‌دات‬ ‫که‌‪ PKK‬و ‪ PJAK‬به‌ هه‌ڵخڵتاندنی‬ ‫م��ن��دااڵن و گ�ه‌ن��ج��ان ب��ۆ نێو ری��زه‌ک��ان��ی‬ ‫گه‌ریال ژم���اره‌ی گه‌ریال زی��اد ده‌ک��ات‪،‬‬ ‫باشه‌ گه‌ر وابێت چۆن ئه‌و الیه‌نا‌نه‌ هه‌ره‌س‬ ‫ن��ای�ه‌ن��ن‪ .‬ب �ه‌ پ��ێ��چ�ه‌وان�ه‌ی باگه‌شه‌کانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی الوان و گه‌نجان به‌‬ ‫خواست و قه‌ناعه‌تی خویان ده‌چنه‌ ریزی‬ ‫هاوسه‌نگه‌رانیان دژی داگ��ی��رک�ه‌ری و‬ ‫کۆیله‌ بوونی کۆمه‌ڵگای ک���ورده‌واری‬ ‫چه‌کی شه‌ره‌فیان کردوه‌ته‌ شان و بوونه‌ته‌‬ ‫به‌ر به‌ست له‌ به‌رده‌م سیاسه‌تی به‌کرێگرتن‬ ‫و ت��ی��رۆری��زم��ی ره‌ژێ��م��ی دواک���ه‌وت���وو و‬ ‫دیکتاتۆری وه‌الیه‌تی فه‌قی‪ .‬ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئیسالمی خۆیان که‌ گه‌وره‌ترین هێزی‬ ‫پشتگیری کردن له‌ تیرۆر و ترس و تۆقاندن‬ ‫له‌ ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی ئیرانن‪ ،‬رۆژ نیه‌ له‌م‬ ‫واڵت و ئه‌و واڵت ده‌س��ت به‌سه‌ر چه‌ک‬ ‫و ته‌قه‌مه‌نی کۆماری ئیسالمی ئێراندا‬ ‫نه‌گیرێت که‌ بۆ گرۆپه‌ تیرۆریسته‌کان له‌‬ ‫واڵتانی تر ده‌نێرێت‪ .‬که‌چی گه‌لی کورد‬ ‫و بزووتنه‌وه‌ ئازادیخوازه‌که‌ی گه‌له‌که‌مان‬ ‫به‌ تیرۆریست ده‌زانێت‪.‬‬ ‫ره‌ژێ��م��ێ��ک ک �ه‌ روژان����ه‌ ب �ه‌ ت��ۆپ��ب��اران و‬ ‫بۆمباران‪ ،‬دارستان و ژێنگه‌ی کوردستان‬ ‫ده‌سوتێنێت و منداڵ و ژن و پیری بێ‬ ‫تاوان ‌ شه‌هید ده‌ک��ات‪ Pkk ،‬و ‪pjak‬‬ ‫به‌ دوژمنی سروشت و ژینگه‌ ناو ده‌بات‪.‬‬ ‫له‌ پێناو به‌ده‌ستهینانی چه‌کی ناوه‌کی‬ ‫کۆمه‌ڵگای ئێرانی خستوه‌ته‌ نێو قه‌یرانی‬ ‫ه���ه‌ژاری و بێکاری‪ ،‬ه�ه‌م��وو کانگا و‬ ‫سه‌رچاوه‌ سروشتیه‌کانی ئه‌م واڵته‌ی تااڵن‬ ‫و وێران کردوه‌ ده‌یدات به‌ روسیا و چین و‬

‫واڵته‌ زلهێزه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی ته‌نیا بۆمبی‬ ‫ئه‌تۆمی بۆ درووس���ت بکه‌ن تا ئاسانتر‬ ‫بتوانێت ده‌سه‌اڵتی ره‌شی خۆی مسۆگه‌ر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫له‌ کاتێکدا که‌ بی ئه‌خالقی به‌ شێوه‌یه‌کی‬ ‫به‌رفراوان له‌ کۆمه‌ڵگای ئێراندا ڕوو له‌‬ ‫زیاد بوونه‌ به‌ هۆی هه‌ژاری و برسیه‌تی‬ ‫ژنان و کچان په‌نا ده‌به‌نه‌ به‌ر له‌شفرۆشی‬ ‫و له‌ الیه‌ن کاربه‌ده‌ستان و ده‌سه‌اڵتدارنی‬ ‫ئێرانی ده‌س��ت��درێ��ژی سێکسی ده‌کرێته‌‬ ‫س�ه‌ری��ان و بانگه‌شه‌ی ئ �ه‌وه‌ ده‌ک���ه‌ن که‌‬ ‫گ��وای �ه‌ کچانی گ �ه‌ری�لا ل �ه‌ ڕی��زه‌ک��ان��ی‬ ‫‪ Pkk‬و ‪ pjak‬دا به‌ مه‌به‌ستی سێکسی‬ ‫که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گیرێت‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ب��ان��گ �ه‌ش �ه‌ک��ان��ی ک���ۆم���اری ئیسالمی‬ ‫کچانی ک��ورد ل�ه‌ ری��زه‌ک��ان��ی گ�ه‌ری�لادا‬ ‫ئه‌وان هێز و ئیراده‌ی خۆیان ده‌دۆزن�ه‌وه‌ و‬ ‫ژیانی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌ ره‌نگینتر ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫ژیانی شاخ هه‌ڵده‌بژێرن به‌سه‌ر ئه‌و ژیانه‌ی‬ ‫که‌ سیستمی کۆماری ئیسالمی رۆژانه‌‬ ‫له‌ ده‌فته‌ره‌کانی به‌ ناو (صیغه‌)دا ژنان‬ ‫و کچانی ئێرانی به‌ پ��اره‌ و پوڵ ده‌خنه‌‬ ‫خزمه‌ت پیاوان و کاربه‌ده‌ستانی ر‌ژێمه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ ک��ام دای��ره و بنکه‌ی ده‌س �ه‌اڵت��ی ژن‬ ‫کراوه‌ به‌ کار به‌ده‌ست؟ کچانی گه‌ریال‬ ‫له‌ ڕیزه‌کانی ‪ Pkk‬و ‪ pjak‬دا فه‌رمانده‌‬ ‫و مامۆستای ژیانن‪ .‬شایانی باسه‌ که‌ له‌م‬ ‫رۆژانه‌دا هه‌واڵی ئه‌وه‌ باڵوبوویوه‌ که‌ ره‌ژێم‬ ‫له‌ قوتابخانه‌کاندا داوای���ان له‌ کچانی‬ ‫کورد کردوه‌ بڕۆن زه‌واجی کاتی(صیغه‌‬ ‫موقت) بکه‌ن‪.‬‬ ‫خ��اڵ��ێ��ک��ی��ت��ر ک���ه‌ ک���ۆم���اری ئیسالمی‬ ‫ه��ه‌م��ی��ش��ه‌ و ل����ه‌ ک���ات���ی ش��ک��س��ت و‬ ‫ه�ه‌ره‌س��ه��ێ��ن��ان��ی س��ی��اس�ه‌ت�ه‌ک��ان��ی باسی‬ ‫ده‌ک����ات‪ ،‬ب��زوت��ن �ه‌وه‌ ئ��ازادی��خ��وازه‌ک��ان به‌‬ ‫تایبه‌تی ‪ Pkk‬و ‪ pjak‬به‌ سیخوری‬ ‫ئامریکا و ئیسرائیل ن��او ده‌ب���ات‪ ،‬به‌اڵم‬

‫ل��ێ ک��را‪ ،‬هه‌ڵۆئاسا ب��ڕی��اری مێژویانه‌ی‬ ‫خۆیدا به‌رامبه‌ر به‌ وه‌ستان له‌ به‌رده‌م په‌تی‬ ‫سێداره‌دا بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌ی و نه‌وه‌کانی‬ ‫ئه‌م گه‌له‌ سه‌ربه‌رزانه‌ بژین و سه‌ربه‌رزانه‌‬ ‫بیر ب��ک�ه‌ن�ه‌وه‌؛ «مردنێکی شه‌ره‌فمه‌ندانه‌‬ ‫له‌ ژیانێکی کۆیالنه‌ باشتره‌«‪ .‬وه‌ستانی‬ ‫قازی و هاوکارانی له‌ به‌رده‌م په‌تی سێداره‌دا‬ ‫زیندویه‌تی ئه‌م گه‌له‌ی پاراست و پیرۆزی‬ ‫دۆزی گه‌له‌که‌مان ب�ه‌ جیهان گه‌یاند و‬ ‫هۆشداری دایه‌ سه‌رکرده‌ و فه‌رمانڕه‌واکانی‬ ‫دوای خ��ۆی که‌ ده‌بێت س�ه‌رک��رده‌ گیانی‬ ‫خۆی ببه‌خشێت ئه‌وسا نه‌ته‌وه‌که‌ی سه‌ربه‌رز‬ ‫و ئ��ازاد ده‌بێت‪ .‬ه���ه‌زاران س�ڵاو بۆ گیانی‬ ‫پاکی پێشه‌وا قازی و هه‌موو ئازادیخوازان‬ ‫که‌ له‌ پێناو ئه‌م گه‌له‌دا گیانیان به‌خشی‪.‬‬

‫ئه‌وه‌ی که‌ به‌شێوه‌ی ناڕاسته‌وخۆ خزمه‌ت‬ ‫ب �ه‌ ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی ئه‌مریکا و ئیسرائیل‬ ‫ده‌ک��ات خ��ۆدی ده‌س �ه‌اڵت��ی دیکتاتۆری‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێرانه‌‪ ،‬له‌ کاتێکدا‬ ‫واڵتی فه‌له‌ستین به‌ره‌و ئازادی و ئاشتی‬ ‫ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ��ی��س��رائ��ی��ل ه �ه‌ن��گ��او ده‌ن��ێ��ت و‬ ‫کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی دان به‌ مافی‬ ‫فه‌له‌ستینیه‌کاندا ده‌نێن ئێران به‌ هاندان و‬ ‫ناردنی که‌رسته‌ی شه‌ڕ بۆ گروپه‌ توندڕه‌و‬ ‫و تیرۆریسته‌کان ئه‌بێته‌ ب�ه‌ر به‌ستێکی‬ ‫گ���ه‌وره‌ ل��ه‌ب��ه‌رده‌م پ��رۆس �ه‌ی چ��اره‌س �ه‌ری‬ ‫ک��ێ��ش �ه‌ی ف �ه‌ل �ه‌س��ت��ی��ن��ی �ه‌ک��ان و ده‌ب��ێ��ت�ه‌‬ ‫خزمه‌تکه‌رێکی گ �ه‌وره‌ بۆ داگیرکاری‬ ‫واڵتی ئیسرائیل‪ .‬له‌ شه‌ڕی ئه‌م دوایانه‌دا‌‬ ‫ک��ه ک���ردی ب��ۆ س���ه‌ر خ��اک��ی ب��اش��وری‬ ‫کوردستان ئه‌و که‌رسته‌ و ئامێرانه‌ی که‌‬ ‫شه‌ڕی دژی کوردی پێوه‌ ده‌کرد هه‌مووی‬ ‫له‌ ناتۆ وه‌رگرتبوو و سه‌لماندی که‌ کێ‬ ‫سیخوری ئیمپریالیزمه‌‪.‬‬ ‫ب�����اس ک������ردن ل����ه‌ س�����ه‌ر ده‌س��������ه‌اڵت و‬ ‫س���ه‌رک���وت���ک���اری ک���ۆم���اری س���ێ���داره‌ی‬ ‫ئیسالمی شتێکی ش��اراوه‌ نیه‌ بۆ گه‌لی‬ ‫کورد و رۆژهه‌اڵتی کوردستان‪ ،‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی نه‌ک به‌ کردنه‌وه‌ی پیشانگا‪،‬‬ ‫به‌ڵکو به‌ هیچ هێز و توانایه‌که‌وه‌ ناتوانێ‬ ‫له‌ خۆشه‌ویستی و راستگۆیی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫ئازادیخوازی گه‌لی کورد که‌م بکاته‌و‌ه‌‪،‬‬ ‫س��ازک��ردن��ی پیشانگا دژی ‪ Pkk‬و‬ ‫‪ pjak‬نیشانه‌ی شکست و هه‌ره‌سهێنانی‬ ‫سیاسه‌تی ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێرانه‌ له‌ به‌رامبه‌ر ئایدۆلۆژیا و تێکۆشانی‬ ‫شۆڕشگێڕی ئه‌م بزوتنه‌وانه‌ و هه‌ر ئه‌ویان‬ ‫پێ ده‌ڵێین‪:‬‬ ‫قوڕ به‌سه‌رتان ئێوه‌ خاوه‌ن تۆپ و ته‌یاره‌ی‬ ‫شه‌ڕن‬ ‫میلله‌تی من خاوه‌نی ( ته‌ئریخ و بیر و‬ ‫باوه‌ڕن!!)‬

‫تیۆری‬

‫کۆمکاری عه‌ره‌ب؛ پارێزه‌ری ده‌وڵه‌تان ‌ه‬ ‫نه‌ک نه‌ته‌وه‌کان‬

‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬

‫‪18‬‬

‫گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ته‌‪ ،‬هه‌فتانه‌ ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت‬

‫شه‌وێکی شوم‬ ‫شه‌وی یه‌که‌می ئافره‌تی رۆژهه‌اڵت‬ ‫له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌یدا شه‌وێکی شومه‌‪.‬‬ ‫بۆ؟ چونکه‌ ئه‌تکی پێ ده‌کرێت‪ ،‬چ ب ‌ه‬ ‫ناوی داد چ ب ‌ه ناوی شه‌رع‪ .‬دوبار‌ه بۆ؟‬ ‫ئافره‌تی رۆژهه‌اڵت هه‌میش ‌ه ل ‌ه سێبه‌ری‬ ‫پ��ی��اودا ده‌ژی‪ .‬بۆیه‌ ی�ه‌ک�ه‌م ش �ه‌و پیاو‬ ‫کۆنترۆڵ ده‌کات به‌ سه‌ر ژنه‌که‌یدا‪.‬‬ ‫واڵت تا واڵت ک�ه‌وت��ووه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌؛‬ ‫گ�ه‌ل��ی ل��وب��ن��ان ی��ان ئ��اف��ره‌ت��ی لوبنانی‬ ‫رۆشنبیرترن ل ‌ه ئافره‌تانی هیندستان‪.‬‬ ‫پ �ه‌رده‌ی کچێنی مه‌رجێکی سه‌ره‌کیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه البردنی ل ‌ه شه‌وی هاوسه‌رگیریدا‪.‬‬ ‫من بۆ مێژوو ده‌ڵێم؛ ل ‌ه (‪)70‬کاندا‬ ‫شاگردی دوو بیرمه‌ندی ع�ه‌ره‌ب بووم‪.‬‬ ‫ی �ه‌ک �ه‌م��ی��ان‪ ،‬ش��اع��ی��ری گ����ه‌وره‌‪ ،‬ن���ه‌زار‬ ‫قه‌بانی‪ .‬هه‌روه‌ها د‪.‬نه‌وال سه‌عداوی‪ .‬ئه‌م‬ ‫دووان ‌ه هه‌وڵیان ده‌دا بۆ پشتگیریکردن ل ‌ه‬ ‫ئافره‌ت‪ ،‬هه‌ر یه‌ک ‌ه و ب ‌ه شێوه‌یه‌ک‪.‬‬ ‫د‪.‬ن �ه‌وال پزیشکی ژنان ‌ه و کلینیکی‬ ‫هه‌بوو له‌ میسر‪ ،‬هه‌روه‌ها چیرۆکنوسه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه کتێبی یه‌که‌میدا ئافره‌ت و سێکس‬ ‫ب��اس��ی چ �ه‌ن��دی��ن ح��اڵ �ه‌ت��ی ئ�ه‌ت��ک��ک��ردن‬ ‫ل� ‌ه ئ��اف��ره‌ت ل� ‌ه ش���ه‌وی هاوسه‌رگیریدا‬ ‫نوسیوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر خوێنه‌ر چاو بخشێنێت ‌ه‬ ‫کورته‌چیرۆکه‌کانی‪ ،‬بۆ ده‌رده‌ک���ه‌وێ‬ ‫که‌ به‌ڕاستی راست ده‌کات‪ .‬ئه‌و دووان ‌ه‬ ‫مامۆستای منن‪ ،‬به‌ بێ ئه‌وه‌ی بمناسن‬ ‫و بیانبینم‪ .‬زۆرب �ه‌ی زۆری باسه‌کانی‬ ‫د‪.‬ن �ه‌وال له‌سه‌ر پ �ه‌رده‌ی کچێنییه‌‪ .‬من‬ ‫ئێستا لێ ناکۆڵمه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم یه‌ک شت‬ ‫هه‌ی ‌ه ده‌ڵێم که‌ په‌رده‌ی کچێنی جۆری‬ ‫هه‌یه‌؛ هه‌ی ‌ه ئه‌ستور‌ه و هه‌ی ‌ه ته‌نکه‌‪ ،‬هه‌ی ‌ه‬ ‫الستیکییه‌‪ .‬قوڕ به‌سه‌ر ئه‌و ئافره‌ته‌ی‬ ‫ک ‌ه پ�ه‌رده‌ی کچێنی الستیکییه‌! چۆن‬ ‫ل ‌ه شه‌وی یه‌که‌میدا په‌رده‌ک ‌ه ال ناچێت‪.‬‬ ‫ئه‌م قسه‌یه‌ قسه‌ی پزیشکییه‌‪ .‬من ئێستا‬ ‫السایی د‪.‬نه‌وال ناکه‌م‪ ،‬به‌اڵم وه‌کو خۆم‬ ‫بیر و بۆچونی تایبه‌ت ب ‌ه خۆمم هه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫ده‌یسه‌لمێنم چۆن چۆنی له‌ کۆمه‌ڵگای‬ ‫ک��ورده‌واری��دا ئه‌نجامی ژیانی ئافره‌تی‬ ‫ک��ورد ک ‌ه پ��ه‌رده‌ی کچێنی الستیکی‬ ‫بێت کوشتنه‌!‬ ‫پیاو ئه‌و‌ه نازانێت‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه ده‌زانێت‬ ‫له‌و شه‌وه‌دا ببێت به‌ گورگ‪ .‬ک ‌ه هه‌وڵ‬ ‫ده‌دات یه‌ک جار و دوو جار و سێ جار‪،‬‬ ‫بوک ‌ه بۆی نابێته‌ ژن و یه‌کسه‌ر ته‌سلیمی‬ ‫که‌سوکاری ده‌کات و ئه‌وانیش ئه‌یکوژن‬ ‫ب ‌ه بێ ئ �ه‌وه‌ی ئ�ه‌و بوک ‌ه به‌سته‌زمانه‌‪،‬‬ ‫ن��ازان��ێ کێشه‌ چ��ی�ه‌! ت��ا ئێستاش ئه‌م‬ ‫حاڵه‌ت ‌ه ل ‌ه کوردستاندا هه‌ی ‌ه و ئه‌مه‌ش‬ ‫تراژیدییه‌‪.‬‬ ‫کورته‌چیرۆکێکتان ب��ۆ ده‌گێڕمه‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه سه‌ره‌تاکه‌ی بریتی ‌ه له‌ دراوسێکه‌م ل ‌ه‬ ‫به‌غداد کچێکی جوانی (‪ )16‬ساڵ بوو‪.‬‬ ‫دایکی ئه‌ڵمانی ب��وو‪ ،‬مێرده‌که‌شی بۆ‬ ‫نه‌کبه‌تی پزیشک بوو‪ .‬یه‌که‌م شه‌و زاوا‬ ‫هات ‌ه الی کچه‌‪ .‬چونک ‌ه یاخی بووبوو‬ ‫ل ‌ه که‌سوکاری‪ ،‬هاته‌ ماڵی خ�ه‌زوری‪،‬‬ ‫ژورێکی داگیر کرد و یه‌که‌م شه‌وی ل ‌ه‬ ‫ژوره‌دا به‌سه‌ر برد‪ .‬له‌ (‪ )12‬شه‌ودا گوێم‬ ‫ل ‌ه رمه‌ڕمێکی تۆقێنه‌ر بوو‪ .‬ئینجا هاوار‬ ‫و گریانی بوک ‌ه له‌گه‌ڵ سوێندخواردنی‪.‬‬ ‫ت��وم �ه‌س زاوا ه��ی��چ��ی پ��ێ ن��اک��رێ و‬ ‫سه‌ری بوکه‌ له‌ دیوار ده‌دات‪ .‬ئه‌و شه‌و‌ه‬ ‫شه‌وێکی دڵ‌تۆقێنه‌ر ب��وو‪ .‬نه‌خه‌وتم تا‬ ‫به‌یانی‪ .‬دوای دوو رۆژ دراوسێکه‌مان‬ ‫هاته‌ الم و وتی‪« :‬سێ شه‌و‌ه به‌ دزییه‌و‌ه‬ ‫بوک ‌ه ده‌بن ‌ه الی پزیشک‪ ،‬بۆ ئ�ه‌وه‌ی‬ ‫بزانێ کێشه‌ی ئ �ه‌م بوکه‌ له‌ چیدایه‌!‬ ‫له‌ ئه‌نجامی فه‌حسکردن یه‌که‌م و دووه‌م‬ ‫دکتۆر نه‌یانزانی چۆن وه‌اڵمیان بده‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ��ه‌ون��د‌ه گ��ێ��ل و ن �ه‌ف��ام ب����وون‪ ،‬که‌چی‬ ‫دکتۆری سێهه‌م وتی پ�ه‌رده‌ی کچێنی‬ ‫کچه‌ک ‌ه الستیکییه‌‪ .‬ئه‌م زانیاریانه‌ ل ‌ه‬ ‫زاری بوکه‌وه‌ له‌ رێگای دراوسێکه‌و‌ه پێم‬ ‫گه‌یشت‪ .‬تا ئێستاش گوێم له‌ ده‌نگی‬ ‫بۆمبا بێت وا ئه‌زانم سه‌ری ئه‌و بوکه‌ی ‌ه و‬ ‫له‌و دیوار ده‌درێت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ خ��ۆی ل ‌ه خۆیدا چیرۆکێکی‬ ‫ریالیستی ب���وو‪ .‬ئینجا چ�ه‌ن��د کچی‬

‫رۆژهه‌اڵت یان کورد په‌رده‌ی کچێنیان‬ ‫الستیکی بێت و ق��وڕی��ان نه‌کردبێت ‌ه‬ ‫س���ه‌ری؟! ئ �ه‌ک��وژرێ و ح�ه‌ی��ای ده‌چ��ێ‬ ‫به‌و بیر و بۆچوون ‌ه که‌ گوای ‌ه پیاوێکی‬ ‫تر پ���ه‌رده‌ی کچێنیه‌که‌ی روشاندبێت‪.‬‬ ‫ئه‌م حاڵه‌ت ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیی ‌ه تا ئێستا لێ‬ ‫نه‌کۆڵدراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ش���ار ت���ا ش���ار ک����ه‌وت����ووه‌‪ ،‬دێ تا‬ ‫دێ ک �ه‌وت��ووه‌‪ ،‬ب �ه‌اڵم ل�ه‌ ژێ��ر سیبه‌ری‬ ‫ده‌ره‌ب �ه‌گ��ای �ه‌ت��ی��دا س���ه‌دان ح��اڵ�ه‌ت��ی وه‌ه��ا‬ ‫روی داوه‌‪ .‬دێ��م �ه‌و‌ه س �ه‌ر ئه‌تککردنی‬ ‫ش���ه‌وی ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری‪ .‬چونک ‌ه ژنی‬ ‫ک��ورد زان��ی��اری زۆر که‌می سێکسی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬بۆی ‌ه به‌داخه‌و‌ه (به‌ربوک) ده‌بێت ‌ه‬ ‫مامۆستای سێکسی ئه‌و شه‌وه‌‪ .‬راست ‌ه‬ ‫ئێستا رێوره‌سمی هاوسه‌رگیری گۆڕاوه‌‪،‬‬ ‫ب����ه‌اڵم زۆر ج���ار ک��چ ب � ‌ه ب��ێ ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫ک��وڕه‌ک �ه‌ ببینێت‪ ،‬ی���ان ه���ه‌ر ج��ارێ��ک‬ ‫ده‌ی��ب��ی��ن��ێ��ت‪ ،‬ش���وی پ��ێ ده‌ک����ات‪ ،‬هیچ‬ ‫زانیارییه‌کی نیه‌‪ ،‬ته‌نیا هه‌موو الیه‌ک‬ ‫ب � ‌ه چ��اک� ‌ه ب��اس��ی زاوا ده‌ک����ه‌ن‪ .‬دوای‬ ‫مانگێک بوک بۆ ده‌رده‌که‌وێ ک ‌ه ئه‌و‬ ‫پیاو‌ه نی ‌ه ک ‌ه باسیان ده‌کرد‪ .‬ب ‌ه تایبه‌تی‬ ‫ل� ‌ه الی خ��ۆم��ان��دا پیاو ب� ‌ه چه‌پکێک‬ ‫سمێڵه‌وه‌ شه‌رواڵه‌که‌ی داده‌که‌نێت و ده‌بێ‬ ‫به‌ عه‌نته‌ر و سواری بوکه‌ی به‌سته‌زمان‬ ‫ده‌بێت‪ .‬بوکه‌ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی پێ ده‌کرێت‬ ‫بگری‪ ،‬چ ل ‌ه ئه‌نجامی ئێش و ئ��ازار‪،‬‬ ‫چ ترسی ل ‌ه خوێن‪ ،‬چ ل ‌ه وه‌حشیه‌تی‬ ‫مێرده‌که‌ی‪.‬‬ ‫بۆ ئامۆژنم ک ‌ه شه‌وی یه‌که‌م مامم‬ ‫ک ‌ه مامۆستای سه‌ره‌تاییش بوو‪ ،‬ده‌چوو‌ه‬ ‫ده‌ره‌و‌ه بوکه‌یان داده‌نا له‌سه‌ر پارچه‌یه‌کی‬ ‫سپی بۆ ئ �ه‌وه‌ی خوێنی لێ بتکێت و‬ ‫بسه‌لمێنێت ک ‌ه کچ بووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش جێ‬ ‫ش��ان��ازی��ی� ‌ه ب��ۆ ک��چ‪ .‬ب��ۆی� ‌ه ئ��ه‌و پارچ ‌ه‬ ‫خوێناویی ‌ه پیشانی برا و باوک و خزم‬ ‫و که‌سوکار و ته‌نانه‌ت دراوسێکانیش‬ ‫ده‌درێت‪.‬‬ ‫من رقم له‌ مامان ده‌بێته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫رق��م له‌ ب�ه‌رب��وک ده‌بێته‌وه‌‪ .‬چونکه‌ ب ‌ه‬ ‫زمانی لوس قسه‌ له‌گه‌ڵ ئافره‌ت ده‌که‌ن‬ ‫و ب ‌ه ده‌س��ت ک��اری توندوتیژی له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫پیاو جۆری زۆره‌‪ .‬بۆ نمونه‌ به‌شێکیان‬ ‫هه‌تیوبازن که‌ ژن ده‌هێنێ مه‌به‌ستی‬ ‫نیه‌‪ ،‬ئه‌ندامی سێکسی ژن چۆن چۆنیه‌‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستی هه‌ر کۆمیه‌تی‪ .‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه روی‬ ‫زانستییه‌و‌ه بۆ کێشه‌کان ده‌چین‪ ،‬نه‌ک‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی تر ک ‌ه بازاڕی بێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئاینی ئیسالم ژن ته‌اڵقی ئه‌که‌وێ‪،‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه هه‌مان ساتدا داوا ل ‌ه مه‌ال ده‌کات‬ ‫یان ل ‌ه دادوه‌ر ته‌اڵقی ب��دات‪ .‬زۆر زۆر‬ ‫ب ‌ه ئاسانی به‌ بێ ی�ه‌ک و دوو ته‌اڵق‬ ‫ده‌درێ��ت‪ .‬که‌س باسی پیاوه‌ک ‌ه ناکات‪.‬‬ ‫ئینجا ئه‌که‌وێته‌ سه‌ر مێشک و ژیری‬ ‫ئه‌و بوکه‌‪ .‬کۆمه‌ڵگا هه‌ر هه‌یه‌‪ ،‬ژیانی‬ ‫هاوسه‌رگیریش ئه‌بی هه‌ر به‌رده‌وام بێت‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵگا پرسیار ده‌ک���ات‪ .‬بۆچی ل ‌ه‬ ‫ی �ه‌ک ش���ه‌ودا ش���ووی ک��رد و ته‌اڵقی‬ ‫وه‌رگرت؟!‬ ‫فێمینیسته‌کان ب� ‌ه هیچ شێوه‌یه‌ک‬ ‫ب��اس��ی ئ��ه‌م ج���ۆره‌ کێشان ‌ه ن��اک �ه‌ن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫عه‌یبه‌ی ده‌زان��ن‪ .‬من نوسینی خۆم ب ‌ه‬ ‫عه‌یب ‌ه نازانم‪ .‬بۆی ‌ه تکای ‌ه باسی مافی‬ ‫ئافره‌تان ب ‌ه شێوه‌یه‌کی دادپ �ه‌روه‌ران �ه‌ و‬ ‫زانستیانه‌ بکرێت‪ .‬ه �ه‌روه‌ه��ا بڕوانین ‌ه‬ ‫الیه‌نی ده‌رونی و کۆمه‌اڵیه‌تی ئافره‌ت‪.‬‬ ‫ل ‌ه ئه‌وروپا په‌رده‌ی کچێنی ل ‌ه ته‌مه‌نی‬ ‫کچی (‪ )14‬سااڵندا کۆتایی پێ دێت‪.‬‬ ‫ژنی ئه‌وروپی ئه‌زمونی سێکسی زۆر‌ه‬ ‫و ش��اره‌زای��ی�ه‌ک��ی زۆری هه‌یه‌ دور ل ‌ه‬ ‫بازرگانێتی سێکسی‪.‬‬ ‫من خۆشه‌ویستی ب ‌ه هه‌موو شتێک‬ ‫ده‌زان���م‪ .‬ئه‌گینا دواڕس��ت �ه‌م ئ�ه‌وه‌ی� ‌ه ک ‌ه‬ ‫هه‌ندێ ل ‌ه ژنانمان مێرده‌کانیان پیاو نین‪.‬‬ ‫که‌چی ژیانی خۆیان له‌گه‌ڵیدا به‌سه‌ر‬ ‫ده‌ب �ه‌ن‪ ،‬پیاوه‌که‌ش وه‌ک بڵێی ن ‌ه بای‬ ‫دیبێت و ن ‌ه باران‪ ،‬یان ب ‌ه په‌نجه‌ یاری و‬ ‫ئه‌تککردن به‌ ژنه‌که‌ی ده‌کات‪.‬‬

‫حه‌بیب حسێنی فه‌رد‬ ‫و‪ :‬هێمن عه‌لی‬

‫«به‌هاری عه‌ره‌بی» بوو‌ه هۆی ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫ده‌زگایه‌کی بێ‌کاریگه‌ر و ناکارامه‌یه‌کی‬ ‫وه‌ک (کۆمکاری عه‌ره‌ب)یش رۆڵێکی‬ ‫به‌رچاو بگێڕێت‪ .‬روی به‌هاری عه‌ره‌بی‬ ‫ل� ‌ه ک���رده‌دا ت��ا راده‌ی �ه‌ک��ی زۆر که‌وتۆت ‌ه‬ ‫ژێر کاریگه‌ری ئه‌کتیڤبونی کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌بی و بڕیاره‌کانی‪ .‬به‌اڵم له‌م بڕیارانه‌دا‬ ‫تا راده‌ی �ه‌ک��ی زۆر چ��ۆت�ه‌وه‌ س �ه‌ر هه‌مان‬ ‫جوڵه‌ی پێشوو‪.‬‬ ‫ل��ه‌و (‪ )67‬س��اڵ� ‌ه ک �ه‌ ل �ه‌ دام �ه‌زران��دن��ی‬ ‫کۆمکاری ع �ه‌ره‌ب تێده‌په‌ڕێت‪ ،‬بڕیار و‬ ‫روکرده‌کانی بێ‌کاریگه‌ری ئه‌م ده‌زگایه‌‪،‬‬ ‫گوێڕایه‌ڵێک بوو‌ه له‌ هاوکێشه‌ی ده‌سه‌اڵت‬ ‫و سیاسه‌تی واڵتانی به‌هێزی ئه‌ندامی‪ .‬ل ‌ه‬ ‫س�ه‌رده‌م��ی ب�ه‌ه��اری عه‌ره‌بیشدا وا دی��ار‌ه‬ ‫ک � ‌ه ئ��ه‌م ره‌وت��� ‌ه ن �ه‌گ��ۆڕ و سه‌قامگیره‌‪،‬‬ ‫به‌م جیاوازییه‌وه‌ ک ‌ه رۆڵ و بڕیاره‌کانی‬ ‫ب ‌ه جۆرێکی بێ‌پێشینه‌ له‌ سه‌ر پرۆسه‌ی‬ ‫وه‌رچه‌رخانه‌کانی دوایی واڵتانی عه‌ره‌بیدا‬ ‫به‌کاریگه‌ر بووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ئامانجانه‌ی که‌ سه‌ر کاغه‌ز مانه‌وه‌‬ ‫دام����ه‌زران����دن����ی ک���ۆم���ک���اری ع����ه‌ره‌ب‬ ‫وه‌ک���و ی�ه‌ک�ه‌م��ی��ن ده‌زگ����ای گشتگیر و‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی ع �ه‌ره‌ب �ه‌ک��ان زی��ات��ر ل� ‌ه هه‌ر‬ ‫شتێک سه‌رچاوه‌گرتوو ل ‌ه ناسیۆنالیزمی‬ ‫ن���ه‌ت���ه‌و‌ه ع���ه‌ره‌ب���ه‌ک���ان ب����وو‪ .‬پ��ش��ت��ی��وان��ی‬ ‫ده‌وڵه‌تی به‌ریتانیاش له‌ دامه‌زراندنی وه‌ها‬ ‫ده‌زگایه‌ک بێ‌کاریگه‌ر نه‌بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه نێوان دوو ش �ه‌ڕی جیهانی‪ ،‬بزوتنه‌و‌ه‬ ‫ئازادیخوازگه‌لێک له‌ جیهانی عه‌ره‌بدا‬ ‫هات ‌ه ئ���اراو‌ه که‌ دوو ئامانجیان هه‌بوو‪:‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی واڵته‌ عه‌ره‌به‌کان و دواتریش‬ ‫یه‌کێتی و سازدانی حکومه‌تی یه‌کگرتوی‬ ‫عه‌ره‌بی له‌ واڵتانی سه‌ربه‌خۆ‪ .‬به‌ریتانیاش‬ ‫ب��ۆ پاراستنی دزه‌ی خ��ۆی ل� ‌ه جیهانی‬ ‫ع���ه‌ره‌ب ته‌نانه‌ت ل� ‌ه س �ه‌رده‌م��ی س �ه‌روی‬ ‫داگیرکاری‪ ،‬وا به‌ باشتری زانی که‌ ل ‌ه‬ ‫زمانی ئانتۆنی ئیدن‪ ،‬س�ه‌رۆک وه‌زی��ر و‬ ‫وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ری ئه‌وکاته‌ی به‌ریتانیا له‌م‬ ‫بۆچونان ‌ه پشتیوانی بکات‪.‬‬ ‫بنه‌ماکانی دام �ه‌زران��دان��ی کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌ب له‌ ساڵی (‪)1945‬دا ئه‌و پێشنیاران ‌ه‬ ‫بوون ک ‌ه میسر خستی ‌ه روو‪ .‬حه‌وت واڵتی‬ ‫ع�ه‌ره‌ب��ی‪ ،‬وات �ه‌ میسر‪ ،‬سعودیه‌‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬لوبنان‪ ،‬یه‌مه‌ن و ئه‌رده‌ن ب ‌ه واژۆی‬ ‫په‌یمانێک له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م پێشنیارانه‌‪،‬‬ ‫بوونه‌ دامه‌زرێنه‌ری ئه‌م کۆمکاره‌‪ .‬له‌م‬ ‫په‌یمانه‌دا به‌شداربونی ده‌وڵ�ه‌ت��ان��ی تری‬ ‫ع�ه‌ره‌ب به‌م کۆمکار‌ه پێشبینی کرابوو‪.‬‬ ‫به‌مجۆر‌ه دوای شه‌ڕی جیهانی دووه‌م ک ‌ه‬ ‫واڵت ‌ه عه‌ره‌به‌کان گه‌یشتن ‌ه سه‌ربه‌خۆیی‪،‬‬ ‫ی���ه‌ک ل �ه‌ دوای ی���ه‌ک ب���ه‌ش���داری ئ�ه‌م‬ ‫کۆمکار‌ه ب��وون‪ .‬له‌ ئێستادا کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌بی بریتی ‌ه له‌ (‪ )22‬واڵتی عه‌ره‌ب ل ‌ه‬ ‫ئاسیا‪ ،‬ئه‌فریقا و رێکخراوی ئازادیخوازی‬ ‫ف �ه‌ل �ه‌س��ت��ی��ن‪ .‬ل���ه‌ س��اڵ��ی (‪)1950‬ش������دا‬ ‫په‌یمانێکی به‌رگرینامه‌ هاوشێوه‌ی په‌یمانی‬ ‫ناتۆ ل ‌ه نێوان واڵتانی ئه‌ندامدا واژۆ کرا‪.‬‬ ‫کارنامه‌ی بێ‌دره‌وشان ل ‌ه (‪ )60‬ساڵدا‬ ‫ک����ارن����ام����ه‌ی (‪ )67‬س���اڵ���ی پ��ێ��ش��وی‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌ب‪ ،‬سه‌رکه‌وتنێکی ئه‌وتۆ‬ ‫له‌ پێناو به‌دیهێنانی ئامانج ‌ه ناوبراوه‌کان‬ ‫له‌ په‌یمانی دامه‌زراندنیدا نیشان نادات‪.‬‬ ‫ره‌نگه‌ تا ده‌ستپێکردنی به‌هاری عه‌ره‌بی‪،‬‬ ‫جواڵوترین سه‌رده‌می کۆمکاری عه‌ره‌بی‪،‬‬ ‫سه‌رده‌می حکومه‌تی جه‌مال عه‌بدولناسر‬ ‫له‌ میسر ل ‌ه نێوان (‪ )1960‬تا (‪)1970‬‬ ‫له‌ قه‌ڵه‌م بدرێت که‌ ئه‌م ده‌زگای ‌ه خست ‌ه‬ ‫خزمه‌تی ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی خۆی و‬ ‫وه‌کو ئامرازێک بۆ هاورێکردنی واڵتانی‬ ‫تری عه‌ره‌بی له‌ ده‌مه‌قاڵ ‌ه و شه‌ڕ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئیسرائیلدا سودی وه‌رگرت‪.‬‬ ‫ه���ه‌ر ل���ه‌م س���ه‌رده‌م���ه‌دا ب���وو ک � ‌ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ‬ ‫ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی ک��ۆم��ک��اری ع �ه‌ره‌ب��ی و‬ ‫ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت م��ی��س��ر‪ ،‬گ��روپ � ‌ه ج���ۆراوج���ۆر‌ه‬ ‫ف��ه‌ل��ه‌س��ت��ی��ن��ی��ه‌ک��ان ل����ه‌ رێ��ک��خ��س��ت��ن��ی‬ ‫ئ��ازادی��خ��وازی فه‌له‌ستیندا ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ و‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌ئه‌ندامبونی ئه‌م رێکخستن ‌ه ل ‌ه‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌بیدا جه‌ختکردنه‌و‌ه ل ‌ه سه‌ر‬ ‫مافی فه‌له‌ستینیه‌کانیش بنه‌مای رونتری‬ ‫دۆزییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ته‌نیشت ناکۆکی و رکابه‌ریی ‌ه مێژویی‪،‬‬ ‫ن��اوچ �ه‌ی��ی و س��ی��اس��ی��ی�ه‌ک��ان��ی واڵت��ان��ی‬

‫ئ�ه‌ن��دام��ی ک��ۆم��ک��اره‌ک�ه‌‪ ،‬بابه‌تگه‌لێک‬ ‫وه‌ک پ �ه‌رش��وب�ڵاوب��وون��ی جوگرافیایی‪،‬‬ ‫ئاستی جیاوازی گه‌شه‌سه‌ندنی ئابوری‬ ‫و سیاسی‪ ،‬ئ��اراس��ت�ه‌ی ج��ی��اوازی ب �ه‌ره‌و‬ ‫دوو که‌مپ له‌ سه‌رده‌می شه‌ڕی سارد‪،‬‬ ‫نه‌بونی دیموکراسی و الوازی کۆمه‌ڵگای‬ ‫م �ه‌ده‌ن��ی ل�ه‌ خ��ودی واڵت��ان��ی ع�ه‌ره‌ب��ی��دا‪،‬‬ ‫وه‌ک��و ه��ۆک��اره‌ک��ان��ی بێ‌ئاکامییه‌کانی‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌ب ده‌ژمێردرێن‪.‬‬ ‫په‌خشنامه‌ی دام �ه‌زران��دن��ی کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌ب که‌ هه‌ر جۆره‌ هه‌ڵوێست وه‌رگرتن‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه ره‌وه‌ن��دی ناوخۆیی واڵتانی‬ ‫ئ �ه‌ن��دام��ی ق���ه‌ده‌غ��� ‌ه ک�����ردوو‌ه و ش��ێ��وه‌ی‬ ‫زه‌ح��م �ه‌ت��ی ب���ڕی���اردان و جێبه‌جێکردنی‬ ‫بڕیاره‌کان له‌م کۆمکاره‌دا ل ‌ه هۆکاره‌کانی‬ ‫تری ناسه‌رکه‌وتویی ل ‌ه قه‌ڵه‌م ده‌درێت‪.‬‬ ‫گواستنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت له‌ یه‌کێتی عه‌ره‌ب‬ ‫کۆتایی حکومه‌تی ناسر ل ‌ه میسر هاوکات‬ ‫بوو له‌گه‌ڵ به‌هێزبونی ئابوری واڵتانی‬ ‫پ��ڕن�ه‌وت��ی ک �ه‌ن��داوی ف��ارس و به‌تایبه‌ت‬ ‫سعودیه‌ ک ‌ه خ��وازه‌ی ئه‌وان بۆ زاڵ‌بوونی‬ ‫به‌سه‌ر کۆمکاری عه‌ره‌ب و کاریگه‌ری‬ ‫له‌سه‌ر بڕیاره‌کانی زیاتر ک��رده‌وه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫چونه‌ده‌ره‌وه‌ی میسر ل ‌ه کۆمکاری عه‌ره‌ب‬ ‫ل ‌ه ساڵی (‪ )1979‬به‌هۆی واژۆی په‌یمانی‬ ‫(که‌مپ ده‌یڤید) له‌گه‌ڵ ئیسرائیل‪ ،‬دز‌ه‬ ‫و ده‌سه‌اڵتی واڵتانی ناوبرا زیاتر بوو و‬ ‫کۆمکاره‌که‌ ل ‌ه روی دابینکردنی مادی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬زیاتر وابه‌سته‌ی یارمه‌تیه‌کانی‬ ‫واڵتانی ده‌وڵه‌مه‌ندی که‌نداوی فارس بوو‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م بابه‌ت ‌ه له‌ خه‌بات و جواڵنه‌وه‌ی‬ ‫ک��ۆم��ک��اری ع��ه‌ره‌ب��دا کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫ئه‌وتۆی دروست نه‌کرد‪.‬‬ ‫هێرشی عێراق بۆ سه‌ر کوه‌یت له‌ ساڵی‬ ‫(‪ )1990‬کۆمکاری عه‌ره‌بی روب �ه‌ڕوی‬ ‫ناکۆکییه‌کی گه‌ور‌ه کرده‌وه‌‪ .‬ئه‌و درزه‌ی‬ ‫که‌ به‌هۆی ئه‌م روداوه‌ ل ‌ه کۆمکاره‌که‌دا‬ ‫دروس��ت ب��وو تا (‪ )10‬س��اڵ دوات���ر‪ ،‬بوو‌ه‬ ‫ئاسته‌نگی له‌ ب���ه‌رده‌م کۆمکاره‌که‌ ک ‌ه‬ ‫درێ��ژ‌ه به‌ خه‌باتی پێشوی خ��ۆی ب��دات‪.‬‬ ‫له‌جیاتی ک��ۆب��ون �ه‌وه‌ی س �ه‌ران��ی ل�ه‌ هه‌ر‬ ‫ساڵدا‪ ،‬له‌م (‪ )10‬ساڵه‌دا ته‌نیا یه‌ک جار‬ ‫وه‌ها کۆبونه‌وه‌یه‌ک به‌ڕێو‌ه چوو‪.‬‬ ‫ئه‌و ریفۆرمانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه ئاستی‬ ‫قسه‌دا مانه‌وه‌‬ ‫ساڵی (‪ )2000‬ل�ه‌گ�ه‌ڵ ف�ه‌رم��ی بونی‬ ‫س��ک��رت��ێ��ری گ��ش��ت��ی‪( ،‬ع���ه‌م���رو م��وس��ا)‬ ‫بۆ کۆمکاری ع �ه‌ره‌ب��ی‪ ،‬باسی ریفۆرم‬ ‫له‌م کۆمکاره‌دا و زیادکردنی خه‌بات و‬ ‫کاریگه‌ری جارێکی تر بڕیاری له‌سه‌ر‬ ‫درا‪.‬‬ ‫ئامانج ئه‌و‌ه بوو که‌ کۆمکار ل ‌ه دانانی‬ ‫ک��اری��گ �ه‌ری ل � ‌ه س���ه‌ر ک��ای �ه‌ی سیاسی‬ ‫واڵتانی ئه‌ندام‪ ،‬پابه‌ندکردنیان ب ‌ه مافی‬ ‫مرۆڤ و بنه‌ماکانی دیموکراسی رۆڵی‬ ‫هه‌بێت و ته‌نانه‌ت به‌ره‌و ده‌زگایه‌ک وه‌کو‬ ‫یه‌کێتی ئه‌وروپا هه‌نگاو هه‌ڵێنێت‪.‬‬ ‫ل �ه‌م ن��ێ��وه‌ن��ده‌دا ده‌وڵ �ه‌ت��ی ج���ۆرج ب��وش ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی پرۆژه‌ی «دیموکراتیزه‌کردنی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی گه‌وره‌« گوشاری‬ ‫ده‌خسته‌ سه‌ر واڵتانی عه‌ره‌بی که‌ ده‌ست ب ‌ه‬ ‫ریفۆرمی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی بکه‌ن و‬ ‫هه‌ر ئه‌م بابه‌ت ‌ه کۆمکاری عه‌ره‌بی خست ‌ه‬ ‫گه‌ڕ ک ‌ه هه‌م بیر ل ‌ه ریفۆرمی ناوخۆیی‬ ‫بکه‌ن و هه‌م چوارچێوه‌ی ریفۆرم ل ‌ه واڵتانی‬ ‫دیکه‌شدا داڕێژێت و ئاشکرا بکرێت‪.‬‬ ‫واڵتانی عه‌ره‌بی بۆ ئه‌و ریفۆرمانه‌ی ک ‌ه‬ ‫زی��ات��ر ل� ‌ه روی ناچارییه‌و‌ه ئ��ام��اد‌ه ب��وون‬ ‫له‌سه‌ری گفتوگۆ بکه‌ن‪ ،‬پێشنیاری وایان‬ ‫خست ‌ه روو ک ‌ه ته‌نانه‌ت ناکۆکی سه‌ره‌کیان‬ ‫پێکه‌و‌ه هه‌بوو و رێکه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌وان ‌ه‬ ‫کارێکی ئاسان نه‌بوو‪ .‬به‌رفراوانبونی ئه‌م‬ ‫ناکۆکیانه‌ و هیالکبونی ده‌وڵه‌تی بوش‬ ‫له‌ به‌ره‌وپێشبردنی پ��رۆژه‌ی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاستی گه‌وره‌ به‌هۆی ئه‌و کێشان ‌ه ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه عێراق و ئه‌فغانستان روبه‌ڕوی بووه‌وه‌‪،‬‬ ‫بون ‌ه هۆکار که‌ هه‌م ریفۆرم ل ‌ه کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌ب هێشتا ب ‌ه هه‌ڵواسراوه‌یی بمێنێته‌وه‌ و‬ ‫هه‌م واڵتانی عه‌ره‌بی خۆیان ل ‌ه ریفۆرمی‬ ‫ناوخۆیی بدزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌م���ج���ۆره‌‪ ،‬ک���ۆم���ک���ار ن���ه‌ی���ت���وان���ی ل ‌ه‬ ‫ریفۆرمی ناوخۆیی خۆیدا سه‌ر بکه‌وێت‬ ‫و جگ ‌ه له‌ ئه‌رێکردنی پرۆژه‌ی «ئاشتی‬ ‫ل � ‌ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ر خ���اک» ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌ری‬ ‫پێکدادانی فه‌له‌ستینیه‌کان و ئیسرائیل‪،‬‬ ‫ل�� ‌ه چ���وارچ���ێ���وه‌ی ئ �ه‌رک �ه‌ک��ان��ی خ��ۆی��دا‬ ‫رۆڵ��ی نه‌گێڕا‪ ،‬هه‌روه‌ها ک ‌ه له‌ قه‌یرانی‬ ‫ئه‌مریکا ل ‌ه دژی عێراق و شه‌ڕه‌کانی‬

‫ئیسرائیل ل ‌ه دژی حزبواڵ و حه‌ماسدا ل ‌ه‬ ‫ساڵه‌کانی (‪ )2006‬و (‪)2009‬دا یان ل ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌رکردنی ناکۆکی ناوخۆیی لوبنان‬ ‫و سودان رۆڵێکی په‌راوێزئاسای گێڕا‪.‬‬ ‫جوڵه‌ی کۆمکار له‌سه‌ر زه‌مینی نه‌فره‌ت‬ ‫ل ‌ه دیکتاتۆری لیبیا‬ ‫ده‌رکه‌وتنی نائارامی ل ‌ه لیبیادا ل ‌ه فێوریه‌ی‬ ‫ساڵی پێشوو بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ رای‬ ‫گشتی جیهانی ع �ه‌ره‌ب و خواسته‌کانی‬ ‫ب �ه‌ ه�ه‌ن��د وه‌رب��گ��ی��ردرێ��ت‪ .‬بابه‌تێک ک ‌ه‬ ‫ک��ۆم��ک��اری ع �ه‌ره‌ب��ی��ش ن �ه‌ی��ده‌ت��وان��ی ل ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ری بێ‌ده‌نگ بمێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها واڵتانی وه‌کو سعودیه‌ و قه‌ته‌ر‬ ‫که‌ ئێستا ل ‌ه نه‌بونی میسری قه‌یراناویدا‬ ‫و خستنه‌ گ��وش��ار ب��ۆ س���ه‌ر ق��ه‌زاف��ی‪،‬‬ ‫پ��ێ��گ�ه‌ی�ه‌ک��ی ب �ه‌ه��ێ��زت��ری��ان دۆزی���ی���ه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌بدا‪ ،‬هه‌وڵیان دا ک ‌ه ئه‌م‬ ‫کۆمکاره‌ بکه‌نه‌ سه‌مبۆلی «بڕیاردانی‬ ‫ب�ه‌ک��ۆم�ه‌ڵ��ی ع���ه‌ره‌ب���ه‌ک���ان» ل �ه‌ ک��ای�ه‌ی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییدا و بڕیاره‌کانی خۆیان له‌و‬ ‫رێ��گ��ای �ه‌و‌ه جێبه‌جێ ب��ک �ه‌ن‪ .‬ب�ه‌م��ج��ۆره‌‪،‬‬ ‫کۆمکاری ع���ه‌ره‌ب ب�ه‌ بانگێشتکردنی‬ ‫بۆ دانانی هه‌رێمی «قه‌ده‌غه‌ی فڕین»‬ ‫به‌سه‌ر لیبیا و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ رێبه‌رایه‌تی‬ ‫ناتۆ له‌ ئه‌نجامدانی ئ �ه‌م چاالکییه‌ ل ‌ه‬ ‫کرده‌وه‌دا له‌گه‌ڵ کارنامه‌ و په‌خشنامه‌ی‬ ‫(‪ )66‬ساڵه‌ی خۆ ماڵئاوایی کرد و بۆ‬ ‫یه‌که‌م جار گڵۆپی سه‌وزی نیشان دا بۆ‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌وه‌ ل ‌ه کاروباری یه‌کێک‬ ‫ل ‌ه واڵتانی ئه‌ندام‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر کۆمکاری عه‌ره‌ب‪ ،‬هێنده‌ی لیبیا‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ قه‌یرانی سیاسی له‌ به‌حره‌ین‬ ‫و ی�ه‌م�ه‌ن و سیاسه‌ته‌ سه‌رکوتکارانه‌ی‬ ‫رژێمه‌کانی ئه‌م دوو واڵته‌ش کاردانه‌وه‌ی‬ ‫ن��ی��ش��ان داب���ای���ه‌‪ ،‬زی��ات��ر ل �ه‌ پێشتر بنه‌ما‬ ‫و پشتیوانێکی داب��ی��ن ده‌ک����رد ب��ۆ ئ�ه‌م‬ ‫ه�ه‌ڵ��س�ه‌ن��گ��ان��دن� ‌ه ک��ه‌ چ��االک��ب��ون��ی ئ �ه‌م‬ ‫ک���ۆم���ک���اره‌ پ���ێ���ش ه����ه‌م����وو ش��ت��ێ��ک‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌گرتووه‌ ل ‌ه رای گشتی جیهانی‬ ‫ع���ه‌ره‌ب و ل� ‌ه هه‌ماهه‌نگی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئه‌و‬ ‫خواسته‌ دیموکراتیکه‌ی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه (ربات)ه‌و‌ه‬ ‫تا (ریاز) ل ‌ه دۆخی هه‌ستان و ده‌رکه‌وتنه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم کاردانه‌وه‌ی کۆمکار ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫پێداگری دیکتاتۆری یه‌مه‌ن له‌ مانه‌وه‌ی‬ ‫له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت و قبوڵ‌نه‌کردنی خواستی‬ ‫دژبه‌ران یان بێ‌ده‌نگی له‌ به‌رامبه‌ر ناردنی‬ ‫هێز له‌ الیه‌ن سعودی ‌ه و ئیمارات بۆ به‌حره‌ین‬ ‫بۆ کۆنتڕۆڵکردنی بزوتنه‌و‌ه نیشانده‌ری‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه که‌ ئه‌کتیڤبونی کۆمکار ل ‌ه بابه‌تی‬ ‫وه‌کو قه‌یرانی لیبیا تا راده‌یه‌کی زۆر ب ‌ه‬ ‫رۆڵی چاالکی زڵ‌هیزه‌کان و کاریگه‌ری‬ ‫ن��اک��ۆک��ی��ی �ه‌ک��ان ک��ۆن �ه‌ک��ان��ی��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ‬ ‫دیکتاتۆرێک وه‌ک��و مو‌عمه‌ر قه‌زافی‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه و ن ‌ه بۆ مه‌یلی سه‌رچاوه‌گرتوو‬ ‫ل� ‌ه گه‌شه‌پێدانی دیموکراسی و مافی‬ ‫مرۆڤ ل ‌ه جیهانی عه‌ره‌بدا‪.‬‬

‫سیاسی هاوچه‌رخ‪.‬‬ ‫سعودیه‌ش ک ‌ه ل ‌ه دوای له‌ناوچونی سه‌دام‬ ‫حسێن ل�ه‌گ�ه‌ڵ به‌هێزبونی بێ‌پێشینه‌ی‬ ‫ئ��ێ��ران و ه�ه‌ن��دێ ویستی ق��ۆرغ��ک��اری و‬ ‫خواستی هه‌ژمونی سه‌رۆکی ئه‌م واڵت ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئاستی ناوچه‌ک ‌ه روب�ه‌ڕوی�ه‌‪ ،‬بۆشایی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی نه‌ریتی واڵتانێک وه‌کو میسر‬ ‫و لیبیا و سوریا ل ‌ه ناو کۆمکاره‌که‌دا ل ‌ه‬ ‫هه‌وڵدای ‌ه تا له‌گه‌ڵ گه‌یشتن به‌ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫زیاتری هێز‌ه ناشیعه‌کان ل ‌ه ناوچه‌که‌دا‪،‬‬ ‫کاریگه‌ری کۆماری ئیسالمی و سنوری‬ ‫دزه‌ی ئه‌و واڵته‌ سنوردار بکاته‌وه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫سه‌رنج به‌م یه‌کێتیی ‌ه ستراتیژیکه‌ی سوریا‬ ‫و ئێران‪ ،‬چاالکبونی کۆمکاری عه‌ره‌ب‬ ‫له‌ قه‌یرانی سوریادا له‌گه‌ڵ هه‌وڵدانه‌کانی‬ ‫سعودیه‌ش په‌یوه‌ندی هه‌یه‌‪.‬‬

‫سوریا‪ ،‬ناکۆکییه‌کی قوڵ بۆ کۆمکاری‬ ‫عه‌ره‌ب‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی لیبیا‪ ،‬سوریا له‌ هه‌رێمی‬ ‫ستراتیژیکی هه‌ستیاردای ‌ه که‌ قه‌یرانه‌که‌ی‬ ‫ره‌هه‌ندی ده‌ره‌ک��ی به‌رفراوانێک ده‌توانێ‬ ‫بگرێته‌وه‌‪ .‬رۆڵ��ی سوریا وه‌ک��و یه‌کێک‬ ‫«خ��اک��رێ��ژ‌ه سه‌ره‌کییه‌کانی پێکدادانی‬ ‫عه‌ره‌به‌کان و ئیسرائیل»‪ ،‬ئه‌و رۆخساره‌ی‬ ‫ک�� ‌ه رژێ��م��ی دی��م �ه‌ش��ق وه‌ک����و ب �ه‌رگ��ری‬ ‫ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌ب ل ‌ه خۆی دروستی‬ ‫ک����ردووه‌‪ ،‬ئ��ه‌و رۆڵ��� ‌ه گ��رن��گ�ه‌ی ک � ‌ه ئه‌م‬ ‫واڵت ‌ه ب ‌ه به‌راورد له‌گه‌ڵ لیبیا ل ‌ه ناوخۆی‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌ب هه‌یبووه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫پێکهاته‌ی تایفی و ئاینیی ‌ه جیاوازه‌ی ک ‌ه‬ ‫رژێمی سوریا هێشتا سودمه‌ند ده‌بێت ل ‌ه‬ ‫پشتیوانییه‌کانی ن��اوخ��ۆی واڵت‪ ،‬بۆت ‌ه‬ ‫ه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی ک� ‌ه وێ���ڕای پێشێلکردنی‬ ‫ب �ه‌رف��راوان��ی م��اف��ی م���رۆڤ ل �ه‌ س��وری��ا‪،‬‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی چاالکی کۆمکار له‌وێدا‪،‬‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌ک ک ‌ه ل ‌ه لیبیا چووه‌ پێشه‌وه‌‪،‬‬ ‫روبه‌ڕوی دژواری بکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل�� ‌ه راس��ت��ی��دا ئ���ه‌م خ��ااڵن��ه‌ ب��وون��ه‌ ه��ۆی‬ ‫ئ�����ه‌وه‌ی ک��� ‌ه ل���ه‌ ن���اوخ���ۆی ک��ۆم��ک��اری‬ ‫عه‌ره‌بیشدا به‌ده‌ستهێنانی یه‌کڕایی بۆ‬ ‫وه‌رگرتنی هه‌ڵوێستی هاوبه‌ش ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫ق �ه‌ی��ران��ی س��وری��ا روب����ه‌ڕوی ئاسته‌نگی‬ ‫و ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان �ه‌ک��ان ب��ێ��ت �ه‌وه‌‪ .‬ئ �ه‌گ �ه‌ری‬ ‫دۆڕان��ی ئه‌رکدارێتی لیژنه‌ی چاودێری‬ ‫کۆمکاری ع���ه‌ره‌ب ل� ‌ه س��وری��اش ره‌نگ ‌ه‬ ‫یارمه‌تی که‌مکردنه‌وه‌ی ناکۆکی بۆچون‬ ‫ل �ه‌ن��او ک��ۆم��ک��ار‪ .‬پشتیوانی ده‌س �ه‌اڵت � ‌ه‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان وه‌ک��و روسیا و چین ل ‌ه‬ ‫سوریاش زیادتر ده‌که‌نه‌و‌ه له‌سه‌ر دژواری‬ ‫پێشخستنی هه‌ڵوێستێک که‌ کۆمکاره‌ک ‌ه‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ر قه‌یرانی لیبیا نیشانی دا‪.‬‬ ‫وێڕای ئه‌وه‌ی که‌ به‌هاری عه‌ره‌بی تا چ‬ ‫ئاستێک و به‌ چ خێراییه‌ک یارمه‌تی‬ ‫دروستبونی پێکهات ‌ه دیموکراتیکه‌کان ل ‌ه‬ ‫واڵتانی عه‌ره‌بیدا‪ ،‬کۆمکاری عه‌ره‌بیش‪،‬‬ ‫ناتوانێ درێ��ژ‌ه به‌ پێکهاته‌ و کارکردی‬ ‫هه‌نوکه‌یی خ��ۆی ب��دات و وه‌ک��و راب��ردوو‬ ‫زیاتر له‌ رای گشتی خه‌ڵکی واڵتانی‬ ‫مه‌یله‌ جیاوازه‌کان له‌ گه‌وره‌بونی‬ ‫عه‌ره‌بی ل ‌ه ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی و ئاراسته‌کانی‬ ‫دوباره‌ی کۆمکاری عه‌ره‌ب‬ ‫ه��ه‌م س��ع��ودی�ه‌ و ه��ه‌م ق �ه‌ت �ه‌ر ک � ‌ه ئێستا ده‌وڵ �ه‌ت �ه‌ زاڵ �ه‌ک��ان ل�ه‌س�ه‌ر ئ �ه‌م واڵت��ان � ‌ه و‬ ‫رۆڵ�����ی س����ه‌ره‌ک����ی ده‌گ���ێ���ڕێ���ت ل��� ‌ه ن��او ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت ئ �ه‌ن��دام��ان��ی گ����ه‌وره‌ی خ��ۆی‬ ‫کۆمکاری عه‌ره‌بدا‪ ،‬نه‌رمییه‌کی ئه‌وتۆ په‌یڕه‌وی بکات‪.‬‬ ‫بۆ وه‌رچه‌رخانی دیموکراتیک له‌ واڵتی‬ ‫خۆیاندا نیشان ناده‌ن‪ .‬ته‌له‌فزیۆنی ئه‌لجه‌زیر‌ه شنه‌بایه‌ک که‌ کۆمکاریش بێ‌به‌ش‬ ‫ک �ه‌ ب��ۆت�ه‌ ده‌س �ه‌اڵت��ی ن �ه‌رم��ی ق �ه‌ت �ه‌ر بۆ‬ ‫ناهێڵێته‌وه‌‬ ‫کاریگه‌ری له‌سه‌ر وه‌رچه‌رخان له‌ واڵتانی ل ‌ه راستیدا ئه‌گه‌ر ئاشکرابونی دواکه‌وتویی‬ ‫تری عه‌ره‌بی سه‌باره‌ت به‌ دۆخی ناوخۆیی پێکهات ‌ه و روک��رده‌ک��ان��ی ک��ۆم��ک��ار ل ‌ه‬ ‫قه‌ته‌ر و به‌تایبه‌ت گۆڕانکاری به‌حره‌ین (‪ )67‬ساڵی پێشودا به‌ره‌و وه‌رچه‌رخانێکی‬ ‫بێ‌ده‌نگه‌‪ .‬له‌ راستیدا قه‌ته‌ر له‌گه‌ڵ پشت ناوخۆیی رێنمایی نه‌بوو و گوشاره‌کانی‬ ‫به‌ستن به‌ داهاتی نه‌وت و کاریگه‌ری ل ‌ه سه‌رچاوه‌گرتوو ل ‌ه «پرۆژه‌ی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫رێگای ئه‌لجه‌زیره‌ و کۆمکاری عه‌ره‌ب ن��اوه‌ڕاس��ت��ی گ����ه‌وره‌«ی ج���ۆرج بوشیش‬ ‫ل�ه‌س�ه‌ر گ��ۆڕان��ک��اری ل�ه‌ ه�ه‌ن��دی به‌شی نه‌یتوانی ئه‌م کۆمکاره‌ بکاته‌ ده‌زگایه‌کی‬ ‫جیهانی عه‌ره‌ب‪ ،‬ل ‌ه هه‌وڵدایه‌ که‌ وێڕای هاوئاهه‌نگ له‌گه‌ڵ پێداویستییه‌کانی‬ ‫بچوکبونی وه‌کو ده‌سه‌اڵتێکی هه‌رێمه‌ک ‌ه ک��ات و رێ��خ��ۆش��ک�ه‌ری دی��م��وک��راس��ی و‬ ‫ده‌رکه‌وێت ‌ه پێش‪.‬‬ ‫م��اف��ی م���رۆڤ ل �ه‌ واڵت��ان��ی ئ �ه‌ن��دام��دا‪،‬‬ ‫‌ری‬ ‫ه‬ ‫‌س��‬ ‫ه‬ ‫چ��ار‬ ‫�ۆ‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫‌ت‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ق‬ ‫�ی‬ ‫ه �ه‌وڵ��دان �ه‌ک��ان�‬ ‫به‌هاری عه‌ره‌بی ئێستا وه‌ها پێویستیه‌ک‬ ‫ه��ه‌ن��دێ ق �ه‌ی��ران � ‌ه ع �ه‌ره‌ب��ی��ی �ه‌ک��ان وه‌ک��و دره‌نگ یان زوو بسه‌پێنێته‌ سه‌ر کۆمکار‬ ‫بابه‌تی لوبنان یان ته‌نگه‌ژه‌ی دارف��ۆر ل ‌ه و ده‌زگ��اک��ان��ی ه��اوش��ێ��وه‌ی ل � ‌ه جیهانی‬ ‫سودان و ناوبژیوانی نێوان باڵ ‌ه جۆراوجۆر‌ه عه‌ره‌بدا‪.‬‬ ‫فه‌له‌ستینییه‌کانیش ت��ا راده‌ی �ه‌ک��ی زۆر شنه‌بای دی��م��وک��راس��ی‪ ،‬س��وڕی ئ��ازادی‬ ‫بۆ به‌دیهێنانی ئ�ه‌م بانگه‌شه‌یه‌ی قه‌ته‌ر زانیارییه‌کان و ئاشکراتربونی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫هاوکاریان ک��ردووه‌‪ .‬سه‌رۆکی قه‌ته‌ر ل ‌ه داواکارییه‌کانی توێژ‌ه جۆراوجۆره‌کانی‬ ‫ب �ه‌دواداچ��ون��ی بانگه‌شه‌که‌ی خ��ۆی ل ‌ه له‌ جیهانی ع�ه‌ره‌ب��دا‪ ،‬ن ‌ه واڵتانی هێشتا‬ ‫به‌کارهێنانی ئامرازی مادی هه‌م له‌ ناو داخ������راوی رۆژه����ه‌اڵت����ی ن����اوه‌ڕاس����ت ل ‌ه‬ ‫کۆمکاری ع �ه‌ره‌ب و ه�ه‌م له‌ ده‌ره‌وه‌ی���دا م��اوه‌ی��ه‌ک��دا ل � ‌ه وه‌رچ���ه‌رخ���ان و گ���ۆڕان‬ ‫ترسێکی نیه‌‪ .‬ئ �ه‌م به‌ش ‌ه ل� ‌ه سیاسه‌تی ب �ێ‌ئ �ه‌م��ان ده‌ه��ێ��ڵ��ێ��ت ن���ه‌ک پێکهاته‌ و‬ ‫ق �ه‌ت �ه‌ر ده‌س���ت���ه‌واژه‌ی ت����ازه‌ی «چ�ه‌ک��ی سیاسه‌تی وشک و به‌ستراوی کۆمکاری‬ ‫دیپلۆماسی» خستۆته‌ ن��او فه‌رهه‌نگی عه‌ره‌ب‪.‬‬

‫پرسی چه‌تر‬ ‫پرسی چه‌تر‪ ،‬پانتاییه‌ک ‌ه (چه‌تر)‬ ‫بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی‬ ‫هاواڵتی ره‌خساندوو‌ه تا ئازادانه‌‬ ‫لێره‌و‌ه هه‌ر هه‌فت ‌ه و ل ‌ه سه‌ر‬ ‫پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان‬ ‫بخه‌نه‌ڕوو‪.‬‬

‫››‬

‫پرسی ئه‌مجاره‌ی‬

‫چه‌تر‪:‬‬

‫به‌شداری نه‌کردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن له‌‬ ‫حکومه‌تدا چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟‬

‫کاروان‪ ،‬خوێندکار‪:‬‬ ‫م��ن پێم باشه‌ ئۆپۆزسیۆن ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ده‌س���ه‌اڵت بێت له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆن ده‌بێ وه‌کو‬ ‫خ��ۆی بمێنێته‌وه‌‪ .‬ئ�ه‌گ�ه‌ر بێت‬ ‫و ب���ه‌ش���داری ل��ه‌ ح��ک��وم�ه‌ت��دا‬ ‫ب��ک��ات ئ����ه‌وه‌ ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ی��ش‬ ‫ده‌بێته‌ به‌شێک له‌ گه‌نده‌ڵییه‌کانی حکومه‌ت‪.‬‬ ‫جگه‌ له‌وه‌ش خه‌ڵک ئێستا هیوایه‌کی زۆریان به‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆنه‌ که‌ کێشه‌کانیان بۆ چاره‌سه‌ر بکات‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش به‌شداری له‌ ده‌سه‌اڵتدا بکه‌ن‬ ‫ئیتر هاواڵتیان هیچ هیوایه‌کیان به‌ ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫نامێنێت‪ .‬ئه‌گه‌ر به‌شداری بکه‌ن ئه‌وه‌ درۆیه‌کی‬ ‫گه‌وره‌یان له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا ک��ردووه‌‪ .‬چونکه‌ ئه‌وان‬ ‫له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌ڵێنیان دا وه‌کو ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بمێننه‌وه‌ و به‌شداری له‌ حکومه‌تدا نه‌که‌ن‪.‬‬ ‫ئ��اراس محه‌مه‌د‪ ،‬خوێندکاری‬ ‫زانکۆ‪:‬‬ ‫ل �ه‌ سیستمی ه���ه‌ر واڵتێکی‬ ‫دیموکراتیکدا ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫ده‌سه‌اڵتمان هه‌یه‌ و خۆراکی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬ده‌س �ه‌اڵت �ه‌‪ .‬واته‌‬ ‫له‌سه‌ر هه‌ڵه‌کانی ده‌سه‌اڵت ده‌ژیته‌وه‌‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫خ�ه‌ون��ی ئ�ه‌وه‌ی�ه‌ رۆژێ���ک ئ �ه‌و ده‌س �ه‌اڵت �ه‌ بگرێته‌‬ ‫ده‌س��ت‪ .‬به‌شداریکردنی ئۆپۆزسیۆن له‌ ده‌س�ه‌اڵت‬ ‫کارێکه‌ بۆ کوشتنی خۆی و له‌گه‌ڵ حکومه‌تێکی‬ ‫گه‌نده‌ڵ‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن چاالکی پێی ناکرێت‪ .‬ده‌بێ‬ ‫ئوپۆزسیۆن ده‌بێ به‌ جیا بمێنێته‌وه‌ و حکومه‌تیش‬ ‫ک��اری خ��ۆی بکات ن �ه‌ک ه �ه‌ر دووک��ی��ان کار‬ ‫له‌سه‌ر یه‌ک بابه‌ت بکه‌ن‪ .‬راکێشانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ب��ۆ ن��او ده‌س���ه‌اڵت ب��ۆ خراپکردنیه‌تی ن �ه‌ک بۆ‬ ‫چاالککردنی‪.‬‬

‫ئه‌رده‌اڵن ئه‌بوبه‌کر‪ ،‬خوێندکار‪:‬‬ ‫ل���ه‌ ه���ه‌رێ���م���ی ک��وردس��ت��ان��دا‬ ‫ده‌س �ه‌اڵت��ێ��ک ه �ه‌ی �ه‌ ک �ه‌ ئ�ه‌م‬ ‫هه‌رێمه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌ب��ات ئه‌ویش‬ ‫ده‌سه‌اڵتی ئیداری و سیاسییه‌‬ ‫که‌ دوو حزب به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫له‌ په‌نای ئه‌وه‌شدا الیه‌نێکی ئۆپۆزسیۆن هه‌یه‌ که‌‬ ‫ئه‌رکی ره‌خنه‌گرتن و چاودێریکردنه‌ و خستنه‌ڕوی‬ ‫که‌موکورتییه‌کانی له‌ ئه‌ستۆ گرتووه‌‪ .‬هه‌ر یه‌ک‬ ‫له‌مانه‌ ئه‌رکێکیان گرتۆته‌ ئه‌ستۆ‪ .‬حکومه‌ت‬ ‫ئه‌رکی به‌ڕێوه‌بردن و خزمه‌تگوزارییه‌‪ .‬له‌ الیه‌کی‬ ‫تریشه‌وه‌ ئۆپۆزسیۆن ئه‌گه‌ر له‌م ئه‌رکه‌ی که‌ خۆی‬ ‫هه‌ڵیبژاردووه‌ واز بهێنێت‪ ،‬ئه‌و ده‌نگ و متمانه‌ی‬ ‫له‌ناو خه‌ڵکدا که‌م ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ��ازاد ئیبراهیم‪ ،‬خوێندکاری‬ ‫زانکۆ‪:‬‬ ‫به‌شداری نه‌کردنی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫له‌ حکومه‌ت کارێکی باشه‌‪.‬‬ ‫جا ئه‌و ئۆپۆزسیۆنه‌ چ زیندوو‬ ‫ب��ێ��ت چ���ه‌ ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ێ��ک��ی‬ ‫م���ردوو‪ ،‬ب �ه‌ش��داری ن�ه‌ک��ردن��ی یه‌کێکه‌ ل�ه‌ ک��اره‌‬ ‫هه‌ره‌باشه‌کانی‪ .‬ئێمه‌ ئه‌زمونی سااڵنی رابردومان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتێک چاودێری له‌سه‌ر نه‌بێت‪،‬‬ ‫وه‌کو په‌رله‌مان و دادگاکان ناتوانن کارێکی باش‬ ‫ئه‌نجام ب��ده‌ن‪ ،‬ب �ه‌اڵم ئۆپۆزسیۆن چ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫په‌رله‌مان و چ له‌ ناو په‌رله‌مان‪ ،‬ئه‌گه‌ر ده‌نگێکی‬ ‫که‌میشی هه‌بێت که‌ رۆڵی چاودێریکردنی هه‌بوو‬ ‫ئه‌توانێت هه‌موو حاڵه‌ته‌ باش و‬ ‫خراپه‌کان دیاری بکات‪.‬‬ ‫محه‌مه‌د‪ ،‬خوێندکار‪:‬‬ ‫ک��ۆم �ه‌ڵ �ه‌ی ک������ورده‌واری ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی خۆگرتوو و‬

‫گوێز به‌رگرى له‌ ئێسکه‌نه‌رمه‌ ‌و‬ ‫که‌م‌خوێنى ده‌کات‬

‫ئاماده‌کار‬

‫نه‌ریت په‌یڕه‌وکه‌ر ناو ده‌برێت‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ له‌ کاتێکدا‬ ‫که‌ چه‌ندین کابینه‌مان هه‌یه‌ هه‌ر ئه‌م ده‌م و چاوانه‌‬ ‫حکومه‌تیان په‌یڕه‌و ک��ردووه‌ و ئه‌مانه‌ی ئێستاش‬ ‫له‌ ئۆپۆزسیۆن هه‌مان ده‌مووچاون که‌ پێشتر له‌‬ ‫حزبه‌کانی ده‌سه‌اڵتدا بوون‪ .‬به‌اڵم له‌ناو ئه‌و حزبانه‌دا‬ ‫کۆمه‌ڵێک ناحه‌قی ده‌کرا ئه‌وان قبووڵیان نه‌کردووه‌‪.‬‬ ‫ساڵی دووه‌م ژماره‌ ‪90‬‬ ‫بۆیه‌ ئێستا بوونه‌ته‌ ئۆپۆزسیۆن و له‌و خوله‌که‌ تا‬ ‫دووشه‌ممه ‪2711/11/10 - 2012/1/30‬‬ ‫دروستبونی ئۆپۆزسیۆنێکی تر‪ .‬کارێکی ئاسان‬ ‫نیه‌ ئێمه‌ نمونه‌ی خۆپیشاندانه‌کانمان بینی‪.‬‬ ‫چونکه‌ ده‌ستێکی ناڕاسته‌وخۆی ئۆپۆزسیۆنی له‌‬ ‫پشته‌وه‌ بوو نه‌مانتوانی به‌ هێزی شه‌قام به‌ باشی‬ ‫به‌ڕێوه‌ی به‌رین‪.‬‬ ‫ده‌ستی ده‌دات‪ .‬ئه‌و رێزه‌ی که‌ ئێستا لێ ده‌گیردرێت‬ ‫نامێنێت‪ .‬ه �ه‌ر وه‌ک��و ئ �ه‌و حزبانه‌ سه‌یر ده‌کرێت‬ ‫ئیڤان ئ��وم��ێ��د‪ ،‬خوێندکاری که‌ ئێستا ده‌سه‌اڵتیان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌‪ .‬بگره‌ زۆر به‌‬ ‫هونه‌ری‪:‬‬ ‫بچوکتریش سه‌یر ده‌کرێن‪ .‬له‌و باوه‌ڕه‌شدام ئه‌گه‌ر له‌‬ ‫�ۆن‬ ‫�‬ ‫�ی‬ ‫�‬ ‫�ۆزس‬ ‫�‬ ‫�ۆپ‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫�‬ ‫�ی‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫��اش‬ ‫پ��ێ��م ب�‬ ‫ئێستاشدا بچنه‌ ناو ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪ ،‬به‌ ته‌واوی پشت له‌‬ ‫‌ن‬ ‫ه‬ ‫بک‬ ‫‌تدا‬ ‫ه‬ ‫‌حکوم‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌شداری‬ ‫به‬ ‫هاواڵتیان و الیه‌نگرانیان ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫دوور‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫��‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫����‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫��‬ ‫�‬ ‫‌ب‬ ‫ه‬ ‫ل���‬ ‫نه‌رمین کاوانی‪ ،‬ئه‌کته‌ر‪:‬‬ ‫�ت‪.‬‬ ‫�‬ ‫�ێ‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫�ان‬ ‫�‬ ‫‌ک‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫�ت‬ ‫�‬ ‫ش‬ ‫���اداری‬ ‫�‬ ‫���اگ‬ ‫ئ�‬ ‫ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده‌ م��ن ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��دم‬ ‫‌اڵتدا‬ ‫ه‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌شداری‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫و ل �ه‌ک��اری سیاسی دوورم و‬ ‫‌اڵت‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌کانی‬ ‫ه‬ ‫‌ڵیی‬ ‫ه‬ ‫‌ند‬ ‫ه‬ ‫گ‬ ‫‌شی‬ ‫بکات ئه‌بێته‌ هاوبه‬ ‫له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی سیاسه‌ت ئه‌وه‌نده‌‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫ناک‬ ‫بڕوا‬ ‫‌تی‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ئێستا‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ک‬ ‫ئه‌و الیه‌نگرانه‌ی‬ ‫ق���وڵ���ه‌‪ ،‬ن���ات���وان���م زۆر ب��اس��ی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌ڕ‬ ‫ه‬ ‫�او‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌ب‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫بمێنێت‬ ‫وه‌ک��و خ��ۆی‬ ‫بکه‌م‪ ،‬به‌اڵم ئۆپۆزسیۆن ده‌بێت‬ ‫هاواڵتیاندا‬ ‫�او‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌تی‬ ‫ه‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ئێستا‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫پ��ت�ه‌وه‌ی ک‬ ‫رکابه‌ر بێ و چاودێری بکات‬ ‫‌ناو‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫‌ڵ‬ ‫ه‬ ‫�د‬ ‫�‬ ‫‌ن‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫گ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫‌اڵت‬ ‫ه‬ ‫��‬ ‫�‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫چونک‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتدا نه‌ وه‌کو بچێته‌ ناو ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪.‬‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫�ات‬ ‫�‬ ‫‌وک‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ئ‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫���ردوو‬ ‫�‬ ‫‌رک‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫�اوی‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫هاواڵتیاندا‬ ‫له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی ئێمه‌ وه‌ک��و هاواڵتی حکومه‌ت به‌‬ ‫ئه‌وانیش به‌شداری له‌ حکومه‌تدا بکه‌ن ئه‌وه‌ خه‌ڵک گه‌نده‌ڵ ده‌زانین و ئه‌گه‌ر ئه‌ویش بێت و بچێته‌ ناو‬ ‫ئه‌وانیش به‌گه‌نده‌ڵ ناو ده‌بات‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش ده‌بێته‌ به‌شێک له‌و گه‌نده‌ڵیانه‌‪.‬‬ ‫به‌ به‌شداری نه‌کردنی له‌حکومه‌تدا ئه‌وه‌ ناگه‌یه‌نێت‬ ‫رێباز محه‌مه‌د‪ ،‬هونه‌رمه‌ند‪:‬‬ ‫که‌ ئیتر واز له‌ ده‌سه‌اڵت بهێنێت به‌ڵکو ده‌بێ زیاتر‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫به‌شداری نه‌کردنی‬ ‫چاودێر بێت به‌سه‌ر دسه‌اڵته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل�ه‌ ده‌س���ه‌اڵت کارێکی باش‬ ‫نیه‌ و به‌ به‌شداریکردنی ئه‌و‬ ‫ره‌وایه‌تییه‌ی ئێستا هه‌یه‌تی له‌‬ ‫ئاماده‌کار‪ :‬چێنه‌ر یاسین‬

‫‪19‬‬

‫ل ‌ه ئیسرائیل‪ ،‬ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندتر و هه‌ژاران‪ ،‬هه‌ژارتر بوون‬ ‫و‪ :‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‬

‫ئاشتى ئه‌حمه‌د‬

‫هێدی ئه‌حمه‌د‬

‫گوێز (‪ )Walnut‬ل ‌ه رووى‬ ‫ته‌ندروستى‌و خۆراکیه‌و ‌ه پڕ ‌ه‬ ‫له‌ ڤیتامینه‌کانى (‪A،B‬و‪‌)C‬و‬ ‫سه‌ره‌ڕاى چه‌ورى‌و پرۆتینى وه‌کو‬ ‫پرۆتینه‌کانى گۆشت و به‌ره‌که‌ى‪،‬‬ ‫پێک دێت له‌ شه‌کر‪ ،‬که‌تیره‌‪ ،‬خوێی ‌ه‬ ‫کانزاییه‌کانى وه‌ک ئاسن‪ ،‬فۆسفۆر‪،‬‬ ‫کالسیۆم‪ ،‬مس‪ ،‬پۆتاسیۆم‪ ،‬زنک‪،‬‬ ‫توێکڵه‌که‌ى هه‌روه‌ها ل ‌ه زه‌یت‪،‬‬ ‫مادده‌ى کانزایى‪ ،‬سپێنه‌‪ ،‬ریشالى‬ ‫سلیلۆز‪ ،‬ئاو‪.‬‬

‫گ��وێ��ز چه‌ندین س���وودى گرنگى هه‌یه‌‬ ‫له‌وانه‌‪:‬‬ ‫‪1‬ـ گ���وێ���ز ئ��اس��ت��ى ش���ه‌ک���ر ل���ه‌ خ��وێ��ن‬ ‫داده‌به‌زێنێت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ت��وێ��ک��ڵ�ه‌ س���ه‌وزه‌ک���ه‌ى ک��اری��گ �ه‌رى‬ ‫ن����ه‌رم����ک����ه‌ره‌وه‌ى ه���ه‌ی���ه‌‪ ،‬گ��ه‌اڵک��ان��ى‬ ‫ک����اری����گ����ه‌رى ق����ه‌ب����زک����ه‌رى ه���ه‌ی���ه‌‌و‬ ‫پاککه‌ره‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رى زیپکه‌‌و هه‌وکردنى‬ ‫پ��ێ��ڵ��وى چ���او ده‌ت���وان���رێ گ��ه‌اڵک��ه‌ى به‌‬ ‫وشکى یان به‌ ته‌رى بکوڵێنرێت‪ .‬پاشان‬ ‫ده‌م ‌و چاوى پێ بشۆرێت‪ .‬هه‌روه‌ها بۆ‬ ‫چ��اره‌س�ه‌رى چه‌ند نه‌خۆشییه‌کى پێست‬ ‫به‌کار دێت‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ یارمه‌تى چاکبوونه‌وه‌ى برین ده‌دات‪.‬‬ ‫‪5‬ـ رێ له‌ هه‌ڵوه‌رینى قژ ده‌گرێت‪.‬‬ ‫‪6‬ـ زه‌یتى گوێز ئ��ازار که‌م ده‌ک��ات�ه‌وه‌ ‌و‬

‫هه‌مه‌ڕ ‌ه‌نگ‬

‫ماسولکه‌ به‌هێز ده‌کات‪.‬‬ ‫‪7‬ـ کاکڵه‌ی گوێز دژى نه‌خۆشییه‌کانى‬ ‫چاوئێشه‌‪ ،‬گیرانى کۆئه‌ندامى هه‌رس‪،‬‬ ‫ب��ه‌دخ��ۆراک��ى‪ ،‬گ��رێ��ی�ه‌ک��ان��ى م�ه‌م��ک‪،‬‬ ‫ک����ه‌رى گ���وێ و ه��ه‌وک��ردن��ى ره‌ح����م ‌و‬ ‫هه‌روه‌ها دژى نه‌خۆشى «سفلس»ه‌‪.‬‬ ‫‪8‬ـ خوێن پاک ده‌کاته‌وه‌ و شیرى ئافره‌ت‬ ‫زی��اد ده‌ک��ات‪ ،‬وزه‌یه‌کى زۆر ده‌دات به‌‬ ‫له‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ زۆر به‌سوده‌ بۆ وه‌رزشه‌وان‬ ‫‌و کرێکار‌و ئه‌وانه‌ى کارى قورس ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫‪9‬ـ یارمه‌تى به‌رگرى ئێسکه‌ نه‌رمه‌‌و که‌م‬ ‫خوێنى ده‌دات‪ ،‬گه‌شه‌ى له‌ش چاالک‬ ‫ده‌کات‪ ،‬به‌اڵم به‌مه‌رجێ برێکى که‌مى‬ ‫لێ بخورێت‌و به‌ باشى بجورێ ‌و باشتر‬ ‫وای �ه‌ له‌گه‌ڵ کرێم‌و کێک بدرێت به‌‬ ‫م��ن��داڵ‪ .‬ئ �ه‌وان �ه‌ى نه‌خۆشى شه‌کره‌یان‬

‫هه‌یه‌ ده‌توانن بیخۆن به‌ مه‌رجێ کێشه‌ى‬ ‫هه‌رسیان نه‌بێت‪.‬‬ ‫‪10‬ـ گه‌اڵکانى گوێز ده‌کوڵێنرێ بۆ‬ ‫چاره‌سه‌رکردنى نه‌خۆشییه‌کانى پێست ‌و‬ ‫دژى بزمارى بن پێیه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت توێکڵه‌‬ ‫سه‌وزه‌که‌شى به‌کار دێت بۆ پاراستنى‬ ‫ده‌م‌و ددان‌و پوک‪.‬‬ ‫‪11‬ـ کواڵندنى توێکڵه‌ سه‌وزه‌که‌ى به‌ برى‬ ‫(‪ )30‬گرام له‌ یه‌ک لتر ئاودا که‌مێک‬ ‫شه‌کر پاشان بخورێته‌وه‌ ئاره‌زووى خواردن‬ ‫زیاد‌و له‌ش به‌هێز ده‌کات‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ق �ه‌ده‌غ �ه‌ی �ه‌ ل��ه‌وان��ه‌ى ک �ه‌ کێشه‌ى‬ ‫ته‌ندروستیان هه‌یه‌ ل�ه‌ ج��گ�ه‌ر‪ ،‬گ �ه‌ده‌‪،‬‬ ‫گورچیله‌‪ ،‬برینی گ��ه‌ده‌‪ ،‬به‌دهه‌رسى‪،‬‬ ‫ه�ه‌وک��ردن��ى ق���ورگ‪ ،‬پ��وک��دا‪ .‬ه�ه‌روه‌ه��ا‬ ‫له‌وانه‌ش که‌ قه‌ڵه‌ون‪.‬‬

‫ونبوون‬

‫ماوه‌ی مانگ و نیوێک‌ه شه‌هاد‌ه و جنسیه‌یه‌ک ون بوو‌ه ب‌ه ناوی‬ ‫(شه‌مس‌ه خه‌لیف‌ه حه‌مه‌شه‌ریف)‪ .‬تکای‌ه هه‌ر که‌سێک دۆزییه‌و‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی بکات به‌م ژمار‌ه مۆبایالنه‌وه‌‬ ‫(‪ 07701461079‬ـ ‪)07703554765‬‬ ‫ئاگاداری‬

‫ئاگادارى الیه‌ن‌ه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ینه‌و‌ه ک‌ه هاواڵتى (میقداد‬ ‫عوسمان له‌تیف) ته‌مه‌ن حه‌وت ساڵ دانیشتووى خورماڵ ناوى‬ ‫خۆى ده‌گۆڕێت بۆ (ڕاویه‌ر عوسمان له‌تیف)‬

‫رێ���ک���خ���راوی ه���اوک���اری ئ���اب���وری و‬ ‫گه‌شه‌پێدان له‌ نوێترین راپۆرتی خۆیدا‪،‬‬ ‫ئیسرائیل له‌ روی ناکۆکی چینایه‌تی‬ ‫و ک��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی س �ه‌رچ��اوه‌گ��رت��وو ل ‌ه‬ ‫جیاوازی به‌رچاو له‌ داهاتی خه‌ڵک‪،‬‬ ‫له‌ پله‌ی یه‌که‌مدا ده‌بینێت‌ له‌ نێوان‬ ‫واڵتی ئه‌ندام له‌م ده‌زگایه‌دا‪.‬‬ ‫ئه‌م رێکخراوه‌یه‌ جه‌ختی کردۆته‌وه‌ ک ‌ه‬ ‫ئاستی داهات له‌ نێوان به‌رزترین توێژی‬ ‫ئه‌م واڵته‌ (‪ )14‬به‌رامبه‌ری هه‌ژارترین‬ ‫توێژی ئه‌م واڵته‌یه‌ و داهاتی به‌رزترین‬ ‫ت��وێ��ژه‌ک��ان��ی��ش‪ ،‬ب �ه‌ خ��ێ��رای��ی روی ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵکشانه‌‪ ،‬له‌ دۆخێکدا که‌ هه‌ژاران ل ‌ه‬ ‫ئیسرائیلدا نه‌دارتر ده‌بن‪.‬‬ ‫رێ���ک���خ���راوی ه���اوک���اری ئ���اب���وری و‬ ‫گه‌شه‌پێدان که‌ ناوه‌نده‌که‌ی له‌ پاریسه‌‪،‬‬ ‫له‌ نوێترین راپۆرتی خۆیدا رایگه‌یاند‬ ‫که‌ له‌ نێوان (‪ )32‬واڵتی پێشکه‌وتووی‬ ‫ئه‌م ده‌زگایه‌‪ ،‬ئیسرائیل خاوه‌ن گه‌وره‌ترین‬ ‫ناکۆکی ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌ ل ‌ه‬ ‫نێوان هاواڵتیانی خۆیدا‪.‬‬ ‫(‪)14‬ب���ه‌رام���ب���ه‌ری���ی داه���ات���ی ت��وێ��ژ‌ه‬ ‫خ���ۆش���گ���وزه‌ران���ی ئ��ی��س��رائ��ی��ل ب�ه‌پ��ێ��ی‬ ‫توێژه‌ زه‌ره‌رم�ه‌ن��ده‌ک��ان��ی ئ �ه‌م واڵت �ه‌ ل ‌ه‬ ‫دۆخێکدایه‌ که‌ ئاستی مامناوه‌ندی ئه‌م‬ ‫جیاوازییه‌ له‌ نێوان واڵتانی ئه‌ندامی‬ ‫ئ�ه‌م رێکخراوه‌ له‌ زیاترین ئاستدا نۆ‬ ‫به‌رامبه‌ره‌‪.‬‬

‫‪n‬‬

‫ئیسرائیل خاوه‌ن گه‌وره‌ترین ناکۆکی ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌‬

‫ه �ه‌ر چ�ه‌ن��د جێگرتنی ئیسرائیل له‌م‬ ‫رێکخراوه‌یه‌دا‪ ،‬ئیمتیازێکی گرنگ بۆ‬ ‫ئابوری ئه‌م واڵته‌ له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت و‬ ‫رێبه‌رانی ئیسرائیل ساڵی پێشوو کاتی‬ ‫ب�ه‌ش��داری ئ�ه‌م واڵت �ه‌ ل�ه‌م رێکخراوه‌دا‬ ‫ئ �ه‌وه‌ی��ان ب �ه‌ ش��ان��ازی��ی�ه‌ک��ی گ���ه‌وره‌ بۆ‬ ‫خ��ۆی��ان ده‌زان������ی‪ ،‬ل��ه‌ س���ه‌ره‌ت���ای ئ �ه‌م‬ ‫ئه‌ندامێتییه‌دا‪ ،‬جیاوازی زۆر له‌ نێوان‬ ‫ئیسرائیل له‌گه‌ڵ هێزه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫ئه‌ندامی ئه‌م ده‌زگایه‌‪ ،‬ئاشکراتر بووه‌‪.‬‬ ‫ل�ه‌ ه�ه‌م��ان ک��ات��دا‪ ،‬ناکۆکی به‌رچاو‬ ‫و روول �ه‌ه �ه‌ڵ��ک��ش��ان��ی چ��ی��ن��ای�ه‌ت��ی ل ‌ه‬ ‫ئیسرائیل ه��اوش��ێ��وه‌ی واڵت��ان��ی وه‌ک��و‬

‫ئه‌مریکا و ت��ورک��ی��ا ل��ێ ه��ات��ووه‌ ک ‌ه‬ ‫ل �ه‌وان �ه‌ش��دا ئاستی داه��ات��ی ل �ه‌ نێوان‬ ‫ت��وێ��ژه‌ی ده‌وڵ �ه‌م �ه‌ن��د و ه����ه‌ژاردا زۆر‬ ‫زه‌قتره‌ له‌ رابردووه‌‪.‬‬ ‫راپ���ۆرت���ی رێ��ک��خ��راوی ه���اوک���اری و‬ ‫گه‌شه‌پێدان ئاماژه‌ به‌ ئابوری (ژاپۆن)‬ ‫یش ده‌کات که‌ ئیسرائیل و ژاپۆن ته‌نها‬ ‫واڵتانێکن که‌ داهاتی چینی هه‌ژاریان‬ ‫ن �ه‌ ت�ه‌ن��ی��ا زی���ادی ن���ه‌ک���ردووه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫که‌متریش بۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل��ه راپ��ۆرت��ی ئ �ه‌م رێ��ک��خ��راوه‌دا م��اوه‌ی‬ ‫ساڵه‌کانی (‪ 1985‬تا ‪ )2008‬تاوتوێ‬ ‫کراوه‌‪.‬‬

‫کاریکاتێری هه‌فته‌‬

‫ژماره‌ی متمان ‌ه‬ ‫خاوه‌ن ئیمتیاز‬ ‫سه‌رنوسه‌ر‬ ‫دیزاین‬ ‫باڵوکردنه‌وه‬ ‫‌راوێژکاری یاسایی‬ ‫ناونیشان‬

‫‪212‬‬ ‫که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا‬ ‫شۆڕش مسته‌فا‬ ‫گروپی دییه‌‬ ‫کۆمپانیای نێوه‌ند‬ ‫سیروان ئه‌حمه‌د حامد‬ ‫سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی‌‬ ‫‪07480179510‬‬ ‫‪07710299753‬‬ ‫‪cetir2010@gmail.com‬‬ ‫‪cetir2010@yahoo.com‬‬

‫(‪)50‬‬

‫کوردێک له‌ یه‌ریڤان‬ ‫ساڵه‌ خزمه‌تى زمان و‬ ‫کلتورى نه‌ته‌وه‌که‌ی‬ ‫ده‌کات‬ ‫ل‪10‬‬

‫‪WWW.Chatrpress.com‬‬

‫‪Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe‬‬ ‫‪Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe‬‬

‫‪No: (90) Mo.30/1/2012-‬‬

‫ریکالم‬

‫کارگه‌ی دارتاشی یادگار‬

‫سه‌رۆکى حکومه‌ت یان‬ ‫حکومه‌تى سه‌رۆک؟‬

‫بۆ دروستکردنی سێتی که‌وانته‌ر‬ ‫ه دیزاینی ئه‌وروپی‬ ‫ب‌‬

‫سلێمانی‪ ،‬نزیک فولک ‌‬ ‫ه‬ ‫سه‌وزه‌که‌‪ ،‬شاڕێی زانکۆی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬کارگه‌ی‬ ‫دارتاشی یادگار‬

‫‪07701523145‬‬ ‫‪07501148184‬‬

‫پێشانگای یادگار بۆ بازرگانی گشتی هه‌موو پێداویستییه‌کانی ناوماڵ (تورکی‪،‬‬ ‫ئه‌ند‌ونزی و چینی)‬ ‫ناونیشان‪ :‬قه‌نات نزیک فولکه‌ی یه‌کگرتن‬

‫‪07701523145‬‬ ‫‪07702175775‬‬ ‫‪07480112517‬‬

‫ئیمه‌یل‪yadgar_nwri@yahoo.com :‬‬ ‫ریکالم‬

‫ل�������ه‌م ه�����ه‌رێ�����م�����ه‌ س��ێ‬ ‫عه‌لى فه‌تاح‬ ‫پارێزگاییه‌ى ئێمه‌دا هه‌میشه‌‬ ‫وه‌هم ده‌بێته‌ دوورنما و وه‌هم‬ ‫ده‌بێته‌ فریادڕه‌س و ئێستاش هه‌ر وه‌همه‌ بووه‌ته‌‬ ‫عه‌سایه‌کى سیحرى چاکسازى‪ ،‬له‌ گه‌رمه‌ى‬ ‫گۆڕانکارییه‌ خێراکانى دونیا و ناوچه‌که‌دا ئێمه‌‬ ‫هه‌میشه‌ دێینه‌وه‌ سه‌ر (باى به‌ڕه‌کۆن) و ئه‌وانه‌ى‬ ‫ک �ه‌ ه��ۆک��ارى ئ �ه‌و دۆخ���ه‌ى ئێستاى هه‌رێمن‬ ‫مه‌یلمان هه‌یه‌ وه‌ک پ��اڵ�ه‌وان��ى چاکسازى و‬ ‫په‌یامبه‌رى ئاشتى لێیان بڕوانین‪ ،‬ئه‌وه‌ى ئێستا له‌‬ ‫کوردستاندا پێیده‌وترێت (گه‌نده‌ڵى‪ ،‬قۆرغکارى‬ ‫بازاڕ‪ ،‬بارگاوى بوونى هه‌موو شتێک به‌ حزب‪،‬‬ ‫غیابى دادگا‪ ،‬نه‌بونى دادپ�ه‌روه‌رى کۆمه‌اڵتى)‬ ‫بێگومان به‌رهه‌مى (‪ )20‬ساڵى حکومڕانى‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ک و پ‪.‬د‪.‬ک)‪.‬‬ ‫له‌ناو ئه‌م دوو حزبه‌شدا‪( ،‬نێچیرڤان بارزانى و‬ ‫به‌رهه‌م ساڵح) وه‌ک سه‌رۆکى کابینه‌کان و‬ ‫(مه‌سعود بارزانى و کۆسره‌ت ره‌س��وڵ) وه‌ک‬ ‫سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم پشکى شێریان به‌رده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫هه‌ر یه‌کێک له‌م ناوانه‌ زیاتر له‌ خولێک له‌و‬ ‫پۆسته‌ سه‌رۆکایه‌تیانه‌دا بوون‪( ،‬بارزانى مام)‬ ‫هه‌ر له‌ رۆژه‌ ره‌شه‌کانى شه‌ڕى ناوخۆوه‌ به‌ (دوو‬ ‫ئیداره‌یى و یه‌ک ئیداره‌یى)ه‌وه‌ سه‌رۆکى هه‌رێمه‌‬ ‫وه‌ک چ��ۆن ئێستاش‪ ،‬ک��ۆس��ره‌ت ره‌س��وڵ ئه‌وه‌‬ ‫دووه‌م خوله‌ جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێمه‌ و پێشتریش‬ ‫س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ى کابینه‌یه‌کى دوور و درێ��ژى‬ ‫حکومه‌تى ئیداره‌ى سلێمانى ک��ردووه‌‪ ،‬هه‌رچى‬ ‫نێچیرڤان بارزانی و به‌رهه‌م ساڵحیشه‌ له‌ جارێک‬ ‫زیاتر سه‌رۆکایه‌تى کابینه‌کانى حکومه‌تى (دوو‬ ‫ئیداره‌یى و یه‌ک ئیداره‌یی)یان کردووه‌‪ ،‬ئیدى‬ ‫دڵخۆشى و وه‌ک فریادڕه‌سى روانین له‌مانه‌‪،‬‬ ‫شتێک نییه‌ جگه‌ له‌ شه‌رعیه‌تدان به‌و دۆخه‌‬ ‫چه‌قبه‌ستووه‌ (سیاسى و ئیدارییه‌)ى ئێستا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫بێگومان که‌سێک پشکى گه‌وره‌ى له‌ (گه‌نده‌ڵى‬ ‫و ق��ۆرخ��ک��ارى)دا ب�ه‌رک�ه‌وێ��ت‪ ،‬ناتوانێت ببێته‌‬ ‫ف��ری��ادڕه‌س��ى چ��اک��س��ازى و دوور ی��ان نزیک‬ ‫پێویستى به‌ زه‌مینه‌ى دادگاییکردنه‌‪ ،‬له‌م کاته‌دا‬ ‫ک�ه‌ ب�ه‌ شێوه‌یه‌ک ل�ه‌ شێوه‌کان ه�ه‌رێ��م ب �ه‌ره‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتى تاک حزبى ده‌ڕوات‪ ،‬له‌ناو حزبێکیشدا‬ ‫بۆ ده‌سه‌اڵتى تاک خێزانى‪ ،‬یان به‌ واتایه‌کیتر‬ ‫(ب��ارزان��ى م��ام) س�ه‌رۆک��ى ه�ه‌رێ��م و (ب��ارزان��ى‬ ‫ب��رازا) سه‌رۆکى حکومه‌ت‪ ،‬ه�ه‌ردوو بارزانیش‬ ‫(س�ه‌رۆک و جێگرى سه‌رۆکى پارتى)‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫ج��گ�ه‌ ل����ه‌وه‌ى ک �ه‌ (دڵ��ش��اد ب���ارزان���ى) ده‌بێته‌‬ ‫جێگرى سه‌رۆکى په‌رله‌مان ده‌نگۆیه‌کى به‌هێزه‌‪،‬‬ ‫که‌ دواج��ار هه‌ر سێ ده‌سه‌اڵتى (یاسادانان و‬ ‫جێبه‌جێکردن و دادوه‌رى) ده‌بنه‌ ده‌سه‌اڵتى نه‌ک‬ ‫تاک حزبى‪ ،‬به‌ڵکو (تاک خێزانى) که‌ ئه‌مه‌‬ ‫خاڵى رووب�ه‌ڕووب��وون�ه‌وه‌ى شۆڕشه‌کانى به‌هارى‬ ‫عه‌ره‌بى هاوسێییه‌‪ ،‬یه‌کێکیتره‌ له‌ نه‌هامه‌تیه‌‬ ‫چاوه‌ڕوان کراوه‌کانى هه‌رێم‪ ،‬ئیدى دڵخۆشکردن‬ ‫به‌ چاکسازى ده‌بێته‌ یۆتۆبیا و ده‌بێت وه‌ک‬ ‫جاران هه‌ناسه‌ى بۆ هه‌ڵکێشین‪ ،‬زیاتر له‌ ساڵێک‬ ‫ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر (پ‪.‬د‪.‬ک) ک��ۆن��گ��ره‌ى (‪)13‬ى‬ ‫گرێداو تیایدا (بارزانى مام) داواى له‌ ئه‌ندامانى‬ ‫ک��ۆن��گ��ره‌ ک���رد «ب���ۆ ئ����ه‌وه‌ى چ���اوى ن��اح �ه‌زان‬ ‫کوێرکه‌ین که‌ باسى ناکۆکى ناو بنه‌ماڵه‌ى‬ ‫بارزانى ده‌ک �ه‌ن‪ ،‬داواده‌ک��ه‌م که‌ کۆنگره‌ بڕیار‬ ‫بدات (بارزانى ب��رازا) ببێته‌ جێگرى سه‌رۆکى‬ ‫پ��ارت��ى»‪ ،‬کۆنگره‌ش بێ دوو دڵ��ى چه‌پڵه‌یان‬ ‫بۆ لێدا‪ ،‬هه‌ر له‌ناو کۆنگره‌دا (بارزانى مام)‬ ‫وتى‪ :‬به‌هۆى سه‌رقاڵیم به‌ کارى سه‌رۆکایه‌تى‬ ‫هه‌رێمه‌وه‌‪ ،‬ده‌سه‌اڵته‌ حزبییه‌کانى خۆم ئه‌ده‌م به‌‬ ‫(بارزانى برازا) تا کاره‌ حزبییه‌کان رێکبخات‬ ‫و راپه‌ڕێنێت‪ ،‬پاش کۆنگره‌ش (بارزانى برازا)‬ ‫رایگه‌یاند که‌ «که‌ سه‌رپه‌رشتى باڵى ریفۆرمى‬ ‫ناو پارتى ده‌کات و خۆى بۆ کارى حزبه‌که‌ى‬ ‫ته‌رخان ده‌کات»‪.‬‬ ‫لێره‌دا پرسیارى سه‌ره‌کى ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئایا (بارزانى‬ ‫برازا) حکومه‌تى به‌ باشترین یه‌که‌ هه‌ڵبژاردووه‌‬ ‫بۆ خزمه‌تکردنى حزبه‌که‌ى؟ ئایا له‌ کاتێکدا که‌‬ ‫هه‌ردوو (بارزانى) جێگر و سه‌رۆکى حزب‪ ،‬ده‌بنه‌‬ ‫(س�ه‌رۆک��ى هه‌رێم و سه‌رۆکى حکومه‌ت) له‌‬ ‫یه‌ک کاتدا چۆن سه‌رپه‌رشتى حزب و حکومه‌ت‬ ‫ده‌که‌ن؟ یان رونتر بڵێین‪« :‬لێره‌ به‌دواوه‌ (بارزانى‬ ‫مام) سه‌رۆکى هه‌رێمه‌؟ یان هه‌رێمى کوردستان‪،‬‬ ‫هه‌رێمى سه‌رۆکه‌؟ ئایا (بارزانى برازا) سه‌رۆکى‬ ‫حکومه‌ته‌؟ یان حکومه‌تى هه‌رێم‪ ،‬حکومه‌تى‬ ‫سه‌رۆک؟»‪.‬‬ ‫‪Alifatah33@yahoo.com‬‬