Borgar Høgetveit Berg
Tinglysing
Lov om tinglysing 7. juni 1935 nr. 2 og lov om dokumentavgift 12. desember 1975 nr. 59 kap. I og II med kommentarar
2. utgåve
Føreord
Tinglysingslova og -forskrifta er gjennomgripande endra sidan fyrsteutgåva av boka i 2009. Dette gjeld særleg etter lovreforma om tinglysing av elektroniske dokument som vart vedteken i 2014 og sett i verk 18. april 2017. Vidare har det kome til ein god del rettspraksis og nokre endringar i tilgrensande lovverk.
Framstillinga er gjennomgåande revidert, og nokre (heilt få) uhaldbare standpunkt er endra. Nokre avsnitt er nærast avskrifter frå Berg: Beslagsretten (2021) utan at eg har brydd noteapparatet med dette. Dette gjeld særleg merknadene til tinglysingslova §§ 18, 20, 21, 22 og 23.
Ut frå den uheldige rettstekniske koplinga mellom tinglysing og omsetnadsavgifta for fast eigedom – dokumentavgifta – er denne utgåva utvida med merknader til dokumentavgiftslova kapittel I og II.
Takk til Hugo Emil Torgersen, Haldis Framstad Skaare, Simen Hammersvik og Hans Fredrik Marthinussen for gode innspel. Særskilt takk til medforfattaren av fyrsteutgåva, Stein Kimsås-Otterbech.
Ål, mai 2023
Borgar Høgetveit Berg
Innhald Føreord 5 DEL I: INNLEIING ..................................................................................................... 21 1 Historisk bakgrunn .................................................................................. 21 2 Tinglysingsreforma i 1935 ..................................................................... 24 3 Strukturelle endringar. Sentraliseringa til Statens kartverk 26 4 Elektronisk tinglysing 28 5 Tinglysing av rettar i lausøyre og partar i burettslag 30 6 Matrikkelen ................................................................................................ 31 7 Rettskjeldene ............................................................................................ 35 8 Stempelavgift og dokumentavgift ...................................................... 36 DEL II: TINGLYSINGSLOVA MED KOMMENTARAR 39 Kapitel 1. Tinglysingsmyndighetene ................................................................ 39 § 1 ..................................................................................................................................... 39 9 Registerførar for dokument som gjeld fast eigedom og partar i burettslag 39 10 Landsregisteret for rettar i lausøyre (Lausøyreregisteret) 40 11 Delegering av kompetansen til registerføraren 41 § 2 ..................................................................................................................................... 43 12 Habilitetsreglane i forvaltningslova gjeld ved tinglysing .......... 43 13 Unntak der saka ikkje byr på tvil ......................................................... 44 14 Unntak for å hindre rettstap 44 15 Sakshandsaminga ved habilitetsspørsmål 44 § 3 46 16 Historikk ...................................................................................................... 46 17 Rettsleg interesse, partsevne osb. ..................................................... 47
8 innhald 18 Stillinga som motpart............................................................................. 48 19 Anke, ikkje forvaltningsklage ............................................................... 49 20 Verneting ..................................................................................................... 50 21 Kompetansen til ankedomstolen 51 22 Ankegebyr 51 Kapitel 2. Fremgangsmåten ved tinglysing .................................................. 52 § 4 ..................................................................................................................................... 52 23 Forvaltninga av grunnboka ................................................................... 52 24 Grunnboka er eit elektronisk register ............................................... 53 25 Innhaldet i grunnboka 54 § 4 a [oppheva] 55 26 Prøveprosjektet for elektronisk kommunikasjon .......................... 55 § 5 ..................................................................................................................................... 56 27 Registrering i grunnboka ....................................................................... 56 28 Det er dokument som blir tinglyst ..................................................... 56 § 6 59 29 Tinglysing må krevjast 59 30 Dokumentasjonskrav .............................................................................. 59 31 Forskrifter ................................................................................................... 61 § 7 ..................................................................................................................................... 63 32 Sakshandsaminga i Statens kartverk. Prøvinga av vilkåra for tinglysing 63 33 Førebels og endeleg registrering 64 34 Tinglysingstidspunktet .......................................................................... 66 35 Retur av dokument som openbert ikkje kan tinglysast............... 68 36 Krav om førebels registrering etter retur ......................................... 70 37 Undersøkingsplikta til registerføraren 71 38 Tinglysingsnekting av rettsstiftingar som openbert er rettsstridige 72 39 Heil eller delvis tinglysingsnekting?................................................. 76 40 Kan eit krav om tinglysing gjerast på vilkår eller trekkjast attende? ...................................................................................................... 77 41 Forholdet til reglane om dokumentavgift 79 42 Forskrifter 80 § 8 82 43 Kravet til tydelege og klare dokument ............................................. 82 44 Klarleik og form ........................................................................................ 84
9 innhald 45 Identifisering av heimelshavarar ........................................................ 86 46 Dokumentet må vera skrive på norsk................................................ 87 § 9 ..................................................................................................................................... 88 47 Tinglysingsnekting skal registrerast i grunnboka 88 48 Tinglysingsnekting skal meldast til rekvirenten og eventuelt andre .................................................................................. 88 § 10 .................................................................................................................................. 91 49 Ankefristane .............................................................................................. 91 50 Verknaden av at ankefristen har gått ut ........................................... 92 51 Sakshandsaminga i Statens kartverk ved anke 94 52 Sakskostnader 95 § 10 a ............................................................................................................................... 98 53 Vilkår for å ta ein anke til følgje .......................................................... 98 54 Tilleggsvilkår for å ta ein anke til følgje ved pantobligasjonar 99 § 10 b ............................................................................................................................... 101 55 Vern av erverv i god tru 101 § 10 c [oppheva] 102 56 Tidlegare reglar om søksmål ............................................................... 102 § 11 .................................................................................................................................. 103 57 Tinglysingsattest ...................................................................................... 103 58 Form og innhald i tinglysingsattesten 105 59 Meldingar til rettshavarar 106 Kapitel 3. Tinglysing som gjelder fast eiendom 107 § 12 .................................................................................................................................. 107 60 Oversikt over vilkåra for tinglysing .................................................... 107 61 Dokumentet som skal tinglysast, må gjelde «en rett» i fast eigedom 108 62 Særleg om rettar som berre inneber ei personleg plikt 109 63 Dokumentet som skal tinglysast må gå ut på «å stifte, forandre, overdra, behefte, anerkjenne eller oppheve» rett i fast eigedom ............................................................................................ 111 64 Dokumentet som skal tinglysast, må gjelde rett i «en fast eiendom» 116 65 Særleg om partar i burettslag 119 66 Andre lovheimlar for tinglysing i grunnboka 121 67 Tilleggsvilkår i andre lover ................................................................... 123 68 Kven kan vera rettshavar i grunnboka? ............................................. 124 69 Rettskrav på tinglysing ........................................................................... 125
10 innhald § 12 a ............................................................................................................................... 127 70 Historisk oversikt ..................................................................................... 127 71 Det kan ikkje opprettast grunnboksblad for ei ny matrikkeleining før eininga er oppretta i matrikkelen 128 72 Krav om klarlagd grense før tinglysing av heimelsovergang – matrikkellova § 7 .................................................................................. 130 73 Dokument som endrar grenser for ei matrikkeleining, kan ikkje tinglysast før endringa er matrikkelført, med mindre noko anna er bestemt av retten .......................................................... 133 74 Kontroll med deleforbodet i jordlova 134 § 12 b 138 75 Tinglysingsgebyr ...................................................................................... 138 76 Storleiken på tinglysingsgebyret ........................................................ 139 77 Tidspunktet for når tinglysingsgebyret oppstår og forfell ......... 140 78 Fritak for tinglysingsgebyr .................................................................... 141 79 Rett debitor for tinglysingsgebyret 142 80 Tinglysingsgebyret er tvangsgrunnlag 142 81 Overprøving av gebyravgjerder ............................................................ 142 82 Forskriftsheimel for betaling for andre tenester ........................... 143 § 13 .................................................................................................................................. 144 83 Tinglysing av friviljuge rettsstiftingar krev grunnboksheimel eller samtykke frå heimelshavaren 144 84 Kven som kan opptre som heimelshavar. Signaturretten 147 85 Avgrensa grunnboksheimel som disposisjons- og tinglysingshinder ..................................................................................... 152 86 Særleg om negative servituttar som disposisjons- og tinglysingshinder 153 87 Tinglysing av tvungne rettsstiftingar 156 88 Tinglysing av erklæring om overføring til panthavar etter konkurslova § 117c ................................................................................. 157 89 Tinglysing av skifteskøyte og skifteutleggspant ........................... 157 90 Tinglysing av dom og andre rettsavgjerder ..................................... 158 91 Tinglysing av samtykke etter ekteskapslova 160 92 Tinglysing av felles rettar og plikter i eigarseksjonssameige 162 § 14 164 93 Grunnboksheimel som eigar ................................................................ 164 94 Den uheldige språkbruken. Skilnaden mellom eigedomsrett og heimel. Skrivetips ............................................................................... 165
11 innhald 95 Grunnboksheimel etter heimelshavarens død .............................. 167 96 Erverv av grunnboksheimel ved eit vilkårslaust rettserverv eller ved oppfylling av vilkåra i eit erverv gjort på vilkår............ 170 97 Dokumentavgift ved tinglysing av grunnboksheimel som eigar 173 § 15 .................................................................................................................................. 175 98 Rekkjevidda av grunnboksheimelen ................................................. 175 99 Særleg om leige- og festerettar........................................................... 176 100 Bygg på framand grunn .......................................................................... 178 101 Heimel for godtruerverv? 179 § 16 181 102 Frist for retting av manglar ................................................................... 181 103 Utvida bruk av tinglysingslova § 16 ................................................... 182 § 17 .................................................................................................................................. 184 104 Stadfesta underskrift som tinglysingsvilkår ................................... 184 105 Innhaldet i stadfestinga 185 106 Kven kan stadfeste underskrifta ved papirbasert tinglysing? 186 107 Korleis kan ein autentisere innsendaren ved elektronisk tinglysing? .................................................................................................. 187 108 Rettsverknaden av brot på tinglysingslova § 17............................ 187 § 18 189 109 Registerførarens plikt til å rette tinglysingsfeil 189 110 Kva slags feil kan rettast? 191 111 Særleg om praksisen med «inkuriepåteikning» ved heimelsoverføring .................................................................................... 194 112 Provkravet. Retting krev høg grad av sannsyn ................................ 197 113 Kan det rettast når dette kan få verknad for tredjemannsinteresser? 201 114 Rettsverknadene av rettinga 205 115 Gjennomføringa av rettinga .................................................................. 206 116 Melding om rettinga ................................................................................ 208 117 Forskriftsheimel for regulering av retting av feil i det tinglyste dokumentet 209 118 Tinglysing av kravet om retting 211 § 19 213 119 Tinglysing av stemning i sak for dei vanlege domstolane.......... 213 120 Tinglysing av stemning i skilsdomssak («voldgiftssak»)............. 215
12 innhald 121 Det er ikkje eit krav om sannsynleggjering. Retningslinene for skjønnet 216 122 Rettsverknader når søksmålet er avslutta ...................................... 219 § 20 .................................................................................................................................. 220 123 Kvifor tinglyse? ......................................................................................... 220 124 Fastlegginga av innhaldet i eit tinglyst dokument 223 125 Kollisjonstilfelle 226 126 Klokkeslettprioritet 228 127 Likestilling av samstundes registrerte rettserverv ....................... 229 128 Rettsvernprivilegium for arrest- og utleggsforretningar............. 231 129 Utlegg tinglyste den same dagen....................................................... 231 130 Kollisjon mellom arrest og utlegg? 233 131 Forholdet til omstøytingsreglane i dekningslova 233 132 Bruk av heimelsselskap 234 133 Endringar i prioritetsrekkjefølgja – prioritetsavtaler, opptrinnsrett og opplåningsrett ......................................................... 235 § 21 .................................................................................................................................. 238 134 Godtruerverv ved «rettshandel» 238 135 Kravet til aktsam god tru 240 136 Tidspunktet for god tru-vurderinga 242 137 Kven må vera i god tru? .......................................................................... 243 138 Lovfastsette rettar, unnateke pant, har vern utan tinglysing .... 246 139 Lovfastsette panterettar har i utgangspunktet ikkje vern utan tinglysing 249 140 Vedtektsfesta rettar registrerte i Føretaksregisteret kan ha vern utan tinglysing 250 141 Hevda rettar har rettsvern utan tinglysing ...................................... 251 142 Sjølvstendig rettsvernhevd ................................................................... 254 143 Bortfall av hevda rettsvern ved passivitet ....................................... 257 144 Sameigerett stifta ved hus- og omsorgsarbeid 257 145 Rettar stifta ved atterhald ved eigedomsovergang 259 146 Avtalepant som sikrar kjøparens lån til erverv ved tvangssal 260 147 Trekanta prioritetskonfliktar ................................................................ 261 § 22 .................................................................................................................................. 263 148 Overdraging av panterett....................................................................... 263 149 Pantsetjing av panterett 265 150 Kortvarige og oppseielege bruksrettar 268 151 Pantsetjing av leigerett til husrom ..................................................... 271
13 innhald § 23 .................................................................................................................................. 273 152 For at ein avtalt rett skal stå seg ved konkurs, må retten vera registrert seinast dagen før konkursopninga ........................ 273 153 Rett stifta ved avtale 274 154 Føresegna gjeld også der avhendaren ikkje hadde grunnboksheimelen ................................................................................ 275 155 Unntak: sjølvstendig rettsvernhevd ................................................... 276 156 Korleis må ei eigedomsoverdraging vera registrert? ................... 276 157 Fristen ved konkurs blir utsett ved ei direkte føregåande forhandling om tvangsakkord 278 158 Rettsstiftingar gjorde med samtykke frå gjeldsnemnda 279 159 Skifte av insolvent dødsbu.................................................................... 279 160 Stadfesta tvangsakkord ......................................................................... 279 161 Friviljug gjeldsordning og friviljug rekonstruksjon ....................... 280 § 24 .................................................................................................................................. 281 162 Rettsverknaden av tinglysing føresett at dokumentet ikkje blir nekta tinglyst 281 § 25 .................................................................................................................................. 282 163 Det kan gjevast dom for at eit tinglyst dokument skal stå tilbake for eit seinare tinglyst rettserverv ved avtale .................. 282 164 Vilkåra for dom for prioritetsendring 283 § 26 [oppheva] 286 165 Rettsvern og prioritet ved manglande innføring i dagboka 286 § 27 .................................................................................................................................. 287 166 Utgangspunktet: Ingen kan overføre større rett enn ein sjølv har ............................................................................... 287 167 Ekstinksjonsverknaden 288 168 Vilkåret «grunnbokhjemmelen» 289 169 Vilkåret «ugyldig dokument» 290 170 Vilkåret «erverv ved avtale» .................................................................. 294 171 Vilkåra «tinglyst» og «god tro» ............................................................. 296 172 Frigjerande betaling mv. ........................................................................ 297 173 Unntak for visse ugyldigheitsgrunnar 298 174 Verknaden av bortfall av ugyldigheit 301 § 28 303 175 Bakgrunnen for reglane i tinglysingslova §§ 28 og utetter ........ 303 176 Oversikt over reglane om bortfall av rettsvern og sletting frå grunnboka ...................................................................... 306
14 innhald 177 Bortfall av tinglysingsverknaden («forelding av rettsvern») ...... 307 178 Vilkåret «hvile på eiendommen for alltid» ....................................... 309 179 Vilkåret «tinglyst på ny før den nevnte frist utløper» ................... 314 180 Særleg om fristavbrot for pantedokument til det offentlege, legat og stiftingar 315 181 Formkrav til fristavbrotet ...................................................................... 316 § 29 .................................................................................................................................. 317 182 Hovudregelen om bortfall av rettsvernet etter 30 år gjeld ikkje når dokumentet lyder på ei «bestemt tid» eller «nogens levetid» 317 183 Tilleggsfrist der det uttrykkjeleg er fastsett ei minstetid for dokumentet 321 184 Tilleggsfrist for pantedokument ......................................................... 322 § 30 .................................................................................................................................. 324 185 Bortfall av rettsvernet for utleggspant ............................................. 324 186 Bortfall av rettsvernet for skifteutleggspant .................................. 325 187 Bortfall av rettsvernet for mellombels tiltak 325 188 Fristavbrot og ny frist 325 § 31 .................................................................................................................................. 327 189 Sletting av retten i grunnboka når rettsvernet har falle bort .... 327 190 Sletting av retten i grunnboka når retten «åpenbart» har falle bort 328 191 Ved urett sletting gjeld tinglysingslova § 25 tilsvarande 333 § 32 334 192 Sletting når det blir tinglyst prov for at retten har falle bort eller for at rettshavaren samtykkjer i det («avlysing») ................. 335 193 Særreglar for enkelte pantedokument. Verkeområde ................ 338 194 Unntak frå særreglane der det er teke atterhald om at pantedokumentet ikkje kan overdragast 340 195 Unntak frå særreglane for visse bankar og institusjonar 341 196 Skadebotansvar ........................................................................................ 342 197 Rettar som fell bort ved tvangssal ..................................................... 342 198 Rettar som fell bort ved sal etter konkurslova § 117a ................ 343 199 Rettar som fell bort ved tvangsakkord 343 200 Særleg om delvis sletting: nedkvittering, prioritetsfråfall eller andre disposisjonar som avgrensar omfanget eller verdien av ein tinglyst rett ..................................................................... 344 201 Eit særspørsmål: Kan Kartverket krevja at ein panthavar fråfell pant i sameigepart som vilkår for å opprette realsameige? 345
15 innhald § 32 a ............................................................................................................................... 349 202 Sletting av panterettar som det er sannsynleg at har falle bort ............................................................................................................... 349 203 Sletting av ein 20 år gamal rett når det er sannsynleg at han har falle bort 350 204 Ved urett sletting gjeld tinglysingslova § 25 tilsvarande ........... 351 § 32 b ............................................................................................................................... 352 205 Generelt om sletting av utmål (utvinningsrett til statens mineral) ....................................................................................................... 352 206 Sletting av bortfalne utmål på Svalbard 353 Kapitel 4. Tinglysing som ikke gjelder fast eiendom 354 § 33 [oppheva] ............................................................................................................. 354 207 Rutevogner ................................................................................................. 354 § 34 .................................................................................................................................. 355 208 Lausøyreregisteret er ikkje eit realregister ..................................... 355 209 Kva kan tinglysast i Lausøyreregisteret? 356 210 Retten kan tinglysast på nytt dersom tingen skiftar eigar 359 211 Tinglysingslova §§ 2 til 11 gjeld tilsvarande .................................. 360 212 Tinglysingslova §§ 20, 21 og 23 til 32 a gjeld tilsvarande .......... 361 213 Unntak frå tilsvarande bruk av tinglysingslova § 28 fyrste ledd 362 214 Gebyr- og forskriftsheimel for tinglysing og registrering i Lausøyreregisteret 363 215 Gebyr- og forskriftsheimel for informasjon frå Lausøyreregisteret ................................................................................... 363 § 34 a ............................................................................................................................... 365 216 Pantelova kapittel 5 er avgjerande for rettsvernet for utleggspantet 365 217 Forskriftsheimel om sletting av utlegg som ikkje får rettsvern ved registrering i Lausøyreregisteret ................................................. 366 218 Forskriftsheimel om opplysningar som skal registrerast i samband med utleggstrekk og avgjerder om «intet til utlegg» 367 219 Tilgang til opplysningar om utleggstrekk og «intet til utlegg» 368 220 Sletting av opplysning om utleggstrekk 369 221 Sletting av opplysning om «intet til utlegg» 370
16 innhald Kapitel 5. Forskjellige bestemmelser ............................................................. 371 § 35 .................................................................................................................................. 371 222 Verkeområdet for statens objektive skadebotansvar ved tinglysingsfeil 371 223 Grunnvilkåra for skadebot etter tinglysingslova § 35 373 224 Alternativt tilleggsvilkår: § 35 fyrste ledd bokstav a ................... 376 225 Alternativt tilleggsvilkår: § 35 fyrste ledd bokstav b................... 377 226 Alternativt tilleggsvilkår: § 35 fyrste ledd bokstav c ................... 377 227 Alternativt tilleggsvilkår: § 35 fyrste ledd bokstav d................... 378 228 Utelatne rettar som reduserer dekningsmoglegheitene til ein panterett 378 229 Eit prosessuelt spørsmål: Korleis skal ein reise skadebotkravet? ....................................................................................... 379 § 36 .................................................................................................................................. 380 230 Legaldefinisjon av «pantedokument» ............................................... 380 § 37 382 231 Fristutrekningsreglane i domstollova gjeld ved tinglysing 382 232 Registreringa er avgjerande .................................................................. 382 § 38 .................................................................................................................................. 383 233 Forskriftsheimel for framgangsmåten ved tinglysing.................. 383 234 Forskriftsheimel for utlevering av opplysningar frå grunnboka 383 235 Særskilde forskriftsheimlar 384 § 38 a ............................................................................................................................... 385 236 Grunnboksheimel etter kunngjering ................................................. 385 237 Vilkåra for grunnboksheimel etter tinglysingslova § 38 a ......... 386 238 Framgangsmåten 388 239 Forholdet til reglane om eigedomshevd 390 § 38 b 391 240 Grunnboksheimel til veg- eller jernbanegrunn ............................. 391 241 Vilkåra for grunnboksheimel etter tinglysingslova § 38 b ......... 391 242 Framgangsmåten ..................................................................................... 393 243 Forskriftsheimel 393 § 38 c 394 244 Grunnboksheimel til anlegg på eigarlaus sjøgrunn eller i eigarlaus undergrunn ............................................................................. 394 § 38 d ............................................................................................................................... 395 245 Folkeregistrering ...................................................................................... 395
17 innhald § 39 .................................................................................................................................. 396 246 Den eldre rettstilstanden kan vera avgjerande for rettsvernet 396 247 Overgangsreglar ....................................................................................... 397 § 39 a [oppheva] 398 248 Oversikt 398 § 40 .................................................................................................................................. 399 249 Verknaden av opphevinga av Cancelliplakat av 10. april 1795 399 § 41 .................................................................................................................................. 401 § 42 .................................................................................................................................. 402 § 43 403 DEL III: DOKUMENTAVGIFTSLOVA KAP. I OG II MED KOMMENTARAR ...................................................................................................... 405 Kap. I. Fellesbestemmelser .................................................................................. 405 § 1. 405 250 Kva er dokumentavgift? 405 251 Rettskjeldene ............................................................................................ 406 252 Forvaltninga av dokumentavgiftsregelverket ................................ 408 253 Reglane om dokumentavgift for tinglysing av grunnboksheimel svekkjer truverdet til grunnboka 409 § 2. 413 254 Forskriftsheimlar 413 § 3. ................................................................................................................................... 414 255 Ein generell fritaksheimel ..................................................................... 414 256 Typetilfelle ................................................................................................. 415 a) Ugyldigheit 415 b) Proforma 416 c) Kontraktsrettsleg heving 416 d) Omstøyting .......................................................................................... 416 e) Manglande godtruerverv ................................................................ 417 f) Manglande konsesjon ..................................................................... 417 g) Unødvendige pålagde overdragingar 418 h) Føremål utanfor avgifta 418 i) Fritak føresett av Stortinget 418 j) Feilinformasjon frå offentleg styresmakt .................................. 419 257 Fritak for dokumentavgift kan vera ulovleg statsstøtte .............. 420
18 innhald § 4. ................................................................................................................................... 421 258 Tilleggsavgift ............................................................................................. 421 § 5. ................................................................................................................................... 422 259 Tvangsgrunnlag for utlegg 422 § 5 a. 423 260 Straff ............................................................................................................. 423 Kap. II. Dokumenter som gjelder rettigheter i fast eiendom................. 424 § 6. ................................................................................................................................... 424 261 Plikta til å betale dokumentavgift følgjer ikkje av dokumentavgiftslova, men av det årlege dokumentavgiftsvedtaket 424 262 Overføring av grunnboksheimel ved namneendring ................... 426 263 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Gåver til allmennyttige føremål............................................................................ 427 264 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Eigen sameigedel ved oppløysing av sameige 429 265 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overføring mellom ektemakar .................................................................................. 429 266 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overføring av ideell arvedel ved overtaking på skifte eller frå uskifta bu .. 430 267 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overføring tilbake til den førre heimelshavaren eller ektemaken ved tvangssal 431 268 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overføring til testamentsarving den same dagen .............................................. 431 269 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overføring ved omorganisering med skattemessig kontinuitet 432 270 Avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Overdragingar til utanlandske diplomatiske og konsulære misjonar, til Den nordiske investeringsbanken, til NATO eller innanfor kongehuset ............................................................................... 433 271 Forslag til mellombels avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Tilbakeføring av eigedom frå kommunale bustadstiftingar til opprettarkommunen 434 272 Delvis avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Fyrstegongsoverføring av eit sjølvstendig og i heilskap nyoppført bygg som ikkje er teke i bruk, og bygg under arbeid 435
19 innhald 273 Delvis avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Særleg om tomteverdien 437 274 Delvis avgiftsfritak heimla i det årlege avgiftsvedtaket. Særleg om anleggseigedom ................................................................ 438 275 Avgiftsfritak heimla i dokumentavgiftsforskrifta § 2-1. Overføring ved retting 442 276 Avgiftsfritak heimla i særlover 442 277 Når inntrer plikta til å betale dokumentavgift? 443 278 Forfallstidspunkt og verknaden av betalingsmishald................. 444 279 Rett debitor for dokumentavgifta ....................................................... 444 280 Rett kreditor for refusjon av dokumentavgifta ............................... 445 § 7. 447 281 Kva for formuesgode skal det reknast salsverdi av? 448 282 Salsverdien/eigedomsverdien 448 283 Objektiv salsverdi/eigedomsverdi og subjektiv meirverdi ......... 450 284 Særleg om fordelinga av verdien mellom ulike eigedomar....... 452 285 Verdien på overdragingstidspunktet eller tinglysingstidspunktet? 453 286 Sakshandsaminga 454 287 Avgiftsgrunnlaget der eigedomsrett eller bruksrett er overteken etter særskilde lovreglar .................................................. 456 288 Avgiftsgrunnlaget ved oppløysing av sameige .............................. 456 289 Avgiftsgrunnlaget der eigedomsrett eller bruksrett er teke over etter åsetestakst 457 290 Avgiftssatsane 458 291 Etter- og omberekning av avgift 459 § 8. ................................................................................................................................... 461 292 Avgiftsfritak ved overføring etter død eller ved skifte av felleseige ved skilsmål eller etter konkurs ..................................... 461 293 Avgiftsfritak ved overføring frå konkursbuet til ein ektemake til den andre ektemaken etter konkurs 462 294 Avgiftsfritak ved overføring mellom tidlegare sambuarar 462 DEL IV:VEDLEGG ..................................................................................................... 465 Stortingsvedtak om særavgifter for 2023, 13. desember 2022 nr. 2205 465 Forskrift om dokumentavgift 16. desember 1975 nr. 1 467 Forskrift om tinglysing 3. november 1995 nr. 875 ............................................ 470
20 innhald Forskrift om konsesjonsfrihet for visse erverv av fast eiendom, egenerklæring ved konsesjonsfrihet, fulldyrket jord og beløpsgrense ved priskontroll 8. desember 2003 nr. 1434 .......................................................... 485 Forskrift om utvidet registrering av utleggsforretninger i Løsøreregisteret (utleggsregistreringsforskriften) 19. februar 2008 nr. 158 ... 488 Forskrift om utlevering, viderebruk og annen behandling av opplysninger fra grunnboken og matrikkelen 18. desember 2013 nr. 1599 492 Forskrift om gebyr for tinglysing, registrering eller anmerkning i grunnboken og kraftledningsregisteret 18. desember 2013 nr. 1634 .. 499 Forskrift om gebyr til Brønnøysundregistrene 11. desember 2015 nr. 1668 502 Forskrift om elektronisk kommunikasjon ved tinglysing av salgspant og leasing av motorvogn 4. mai 2017 nr. 536 506 Forskrift om bruk av standardisert søknad om seksjonering 17. desember 2017 nr. 2119 ................................................................................ 508 Rundskriv G-06/2005 ................................................................................................. 509 DEL V: REGISTER 513 Avkortingar .................................................................................................................. 515 Lover, konvensjonar, forskrifter og rundskriv ..................................................... 515 Domssamlingar, tidsskrift, komitéinnstillingar, utgreiingar, offentlege dokument 519 Litteratur 521 Lover, forskrifter, stortingsvedtak og rundskriv ........................................ 529 Rettspraksis 550 Forvaltningspraksis 558
Innleiing
1 Historisk bakgrunn
Avhending av fast eigedom var frå gamalt av ei så viktig avtale at ho måtte gjerast i bestemte og høgtidlege former.1
Slik var det også i Noreg. Ei form var at seljaren tok jord eller gras frå bestemte stader på eigedomen og la i fanget (norrønt: skaut) til kjøparen. Dette vart kalla å skeyta jorda til den nye eigaren – og er nok det etymologiske opphavet til dagens skøyte.2 Vitne måtte vera til stades. Det neste leddet i utviklinga var vitnebrev. Det var skriftlege prov for at ei munnleg avtale var inngått. Ut på 1200-talet vart vitnebrevet oppfatta som sjølve avhendingsavtala.
Delvis parallelt med dette vart det etter kvart vanleg at avhending skjedde på tinget, eller i andre større forsamlingar, jf. til dømes Gulatingslova kapittel 292. Avhending av odelsjord var regulert av eigne reglar. Etter kvart som skrift vart vanlegare, vart avhending av jord nedfelt i dokument. At dokumentet var signert av avhendaren og attestert av vitne, vart oppfatta som sikkert og godt prov for at eigedomsretten var overført.
Magnus Lagabøters landslov, i kraft frå 1274, VIII-11 føresette at kjøp av eigedom vart gjort skriftleg med bestemte personar til stades, og altså ikkje nødvendigvis på tinget. Samstundes var det eit oppsving i bruk av notarius publicus. Begge delar ser ut til å blitt sterkt redusert i tida etter svartedauden. Dette var også årsaka til at ein mot slutten av 1500-talet «byrja litt på nytt», sidan folketalet og næringsverksemda fyrst då var attende på 1349nivå, og behovet for eit meir formelt system pressa seg fram.
1 Sjå til dømes Fyrste Mosebok kap. 28, vers 17, 18 og 20 og Ruths bok kapittel 4. Sjå
23.
Del I
også Tredje Mosebok kapittel 25, vers 13 f. og
2 Nygard: Eigedomsavhending s. 61.
Utviklinga mot eit tinglysings- og rettsvernsystem starta også i Noreg med sedvanar og vedtekter.3 Ho tok til i Bergen, der hanseatane hadde eit eige kontor frå om lag 1350. Frå slutten av 1300-talet vart eigedom overdrege i offentlege møte på kontoret. Disposisjonen vart skriven inn i Lübecks Stadsbok. Seinare skjedde innskrivinga truleg i den protokollen som vart ført ved kontoret i Bergen. Etter 1572 skulle overdraging skje offentleg i kontormøtet, medan pantsetjing måtte gjerast offentleg for «Raadet» i Tyskland og dei «velagtede Kjøbmænd i Kontoret». Ved ei avtale mellom kontoret og husherren på Bergenhus vart det bestemt at pantsetjing av hus frå tyskarar til nordmenn eller frå nordmenn til tyskarar ikkje var gyldig med mindre disposisjonen skjedde for kontoret eller bytinget. Før midten av 1500-talet hadde Bergen ei «Stadsbok» som truleg også var tingbok. Mot slutten av hundreåret var det blitt sedvane at både sal og pantsetjingar vart lesne for retten og førte inn i tingboka. Føremålet var å verne tredjemenn mot hemmelege disposisjonar. Samstundes førte innføringa av sorenskrivarembeta i 1591 etter kvart med seg bruk av tingbøker. Informasjons- og rettsvernsituasjonen var likevel ikkje særleg god. Christian IVs lovbok frå 1604 hadde heller ikkje reglar som betra situasjonen.
Grunnlaget for tinglysingsreglane, slik dei er i dag, vart lagt med ei forordning gjeven av Christian IV på Bergenhus i 1622. Forordninga bestemte mellom anna at pantsetjing av odelseigedomar skulle skje ved eigedomens verneting «saa det alle og hver kan være vitterlig». Ein hovudtanke var nok å sikre prov for disposisjonane, men tanken om å verne tredjemenn og hindre tvistar var nok også ein del av grunngjevinga.4 Forordninga gjaldt likevel berre for odelseigedomar, og ikkje i byane. Reglane vart visstnok tekne i bruk dei fleste stadene der tingbok var innført.
Eit nytt steg vart teke ved ei forordning i 1633, som påla både sorenskrivarane og lagmennene å føre ei tingbok. I denne skulle alt som vart «forhandlet» på tinget, skrivast ned. Påbodet vart gjenteke i Store Reces i 1643.
Kong Christian Den Femtis Norske Lov frå 1687 utvida reglane. Norske Lov 5-3-39 fastsette: «Paa Tinge skal mand Huus og Jord skiøde og ej
3 Om tinglysingshistoria, sjå særleg Nygard: Eigedomsavhending, jf. også Ot.prp. nr. 9 (1935)
s. 1–3, Aubert: Obligationsret III s. 37–70, Hagerup i NJM 1887 bilag 3, Lie: Randbemerkninger s. 44–61, Stang: Tinglysning s. 18–35, Østrem & Heggelund: Tinglysing s. 1–7, Robberstad: Frå gamal og ny rett s. 59–73, jf. Robberstad: Rettssoga II s. 140–144, Austenå, Harbek & Solem: Tinglysingsloven s. 9–14, Brækhus: Omsetningskollisjoner s. 49–52, Magnussen: Ulovfestede ekstinktive godtroerverv s. 205–246, Sevatdal: Eigedomshistorie s. 225–263 og Falkanger & Falkanger: Tingsrett s. 610–612.
4 Robberstad: Rettssoga I s. 64–68.
22 innleiing
andensteds. […] Ti ellers kunde de ikke gielde imod lovligen tinglyste Breve, Indførseler, eller anden lovlig Adkomst, enddog de for dennem ere daterede». Norske Lov 1-8-2 og 1-8-3 regulerte domsprotokollar, medan 1-8-4 slo fast at det i tillegg skulle førast ein protokoll over overdragingar og andre rettsstiftingar i fast eigedom. Det tok likevel noko tid før dette vart vanleg. Protokollen vart seinare omtalt som «skøyte- og pantebok». Rettsstiftingane vart identifiserte ved namna til partane og eigedomane.
Sidan dokumenta vart innførte kronologisk for heile tinglaget, vart informasjonsverdien etter kvart dårleg. Det var arbeidskrevjande og vanskeleg å finne att dei ulike dokumenta. Faren for å oversjå eit dokument var stor. I 1738 vart det difor bestemt at det både i Noreg og i Danmark skulle innførast eit personregister og eit realregister til skøyte- og panteboka. Sidan reglane var noko uklare, fekk eigedomane ikkje alltid eit eige blad, og det vart etter kvart vanskeleg å halde oversikt. Gjennomføringa av påbodet om realregister gjekk treigt. Så seint som i 1818 førte berre halvparten av domstolane slike register.
Real- og personalregistera, som opphavleg berre var hjelpebøker til den store hovudboka (skøyte- og panteboka), trengde lesinga på tinget til side. Det forholdet at kvar eigedom etter kvart fekk eige blad i realregisteret, der alle tinglyste rettsstiftingar vart førte inn, gjorde det mogleg når som helst å finne ut, relativt sikkert, kva for rettar som kvilte på eigedomen. På denne måten vart det utvikla eit godt grunnlag for realkreditten. Registera er fundamentet for verdien av tinglysinga i kreditt- og omsetnadslivet.
Tinglysingssystemet var ei registerordning for rettar til og i fast eigedom. Parallelt med dette vaks matrikkelsystemet fram. Den fyrste trykte skattematrikkelen over eigedomar utanfor byane er frå 1647. Den enkelte eigaren sin part i garden vart rekna i ein relativ verdi kalla skuld. Matrikkelen var dermed eit register over verdien av landeigedomar, uttrykt i ein skuldverdi. Matrikkelen viste også kven som eigde og eventuelt bygsla bort heile eller delar av garden.
I praksis utvikla tinglysingssystemet og matrikkelsystemet seg uavhengig av kvarandre. Det kan verke pussig at lovgjevaren i 1738 ikkje knytte realregistera saman med den eksisterande skattematrikkelen – som var innført over heile landet i 1722–1723. Noreg hadde altså frå 1738 eitt registreringssystem for fast eigedom og eit anna for skatt – for dei same eigedomane.
Ein ny matrikkel vart teken i bruk frå 1836. I 1848 vart det bestemt at det skulle innførast nye realregister i kvart tinglag. Det enkelte bruket skulle ha sitt eige blad «i den orden» som svarte til matrikkelen frå 1836. Innfø -
23 innleiing
ringa tok tid, men rundt 1895 hadde dei fleste sorenskrivarane register i tråd med pålegget.
Frå 1848 var det altså – prinsipielt – parallellitet mellom matrikkelen og realregistera. Føremålet var likevel heilt ulikt. Realregisteret var informasjonskjelde for sorenskrivaren og potensielle rettshavarar. Matrikkelen var derimot til bruk for skattevesenet.
Opphavleg var nok tinglysing eit instrument for å hindre dobbeltsal og anna lureri. Men når me kjem ut på 1800-talet, er det eit anna omsyn som blir viktigare og viktigare, og det er tryggleiken for pant. Rett nok har ein pantsett jord i alle fall sidan mellomalderen, men det var ofte til andre i nærområdet som visste kva for rettar som hefta på ein gard, og som raskt fekk med seg om nokon selde pantsett jord. Bankane var gjerne lokale på 1800talet, men hadde ikkje nødvendigvis den same kunnskapen som grannane og andre i nærområdet hadde. Kunnskap om kva for rettar som var hefta på eigedomen – og kunnskap om at eigedomen ikkje vart seld heftefri – var viktig når ein skulle gje lån. Og jordbruket vart meir og meir avhengig av kreditt etter kvart som det vart lagt om og modernisert i den andre halvdelen av 1800-talet, som typisk nok er den same perioden som bankvesenet i Noreg får større omfang.
Tidleg på 1800-talet endra også synet på den rettslege relevansen av tinglysinga seg. Med Anders Sandøe Ørsted kom det grunnleggjande rettslege perspektivskiftet: Tinglysing av skøytet var nødvendig for å få vern mot tredjemenn, samstundes som tinglysinga var utan relevans mellom partane.5
Dette vart ganske raskt ei unison oppfatning, både i Danmark og Noreg.6
2 Tinglysingsreforma i 1935
Frå gamalt av var det altså ikkje noko skilje mellom rett og rettsvern. Ein rett som var skipa på lovleg måte, stod seg mot alle.
Etter kvart vaks skiljet mellom rett og rettsvern fram. Etter den ordninga som gjaldt umiddelbart før vedtakinga av tinglysingslova i 1935, måtte rettsstiftingar i fast eigedom som hovudregel tinglysast for å få vern mot konkurrerande tredjemenn. Prioriteten vart rekna frå lesinga på tinglysingstinget. Innføringa i registeret hadde ingen sjølvstendig rettsverknad. Sjølv om innføring var utegløymt eller gjort på feil måte, hadde tinglysinga
5 Ørsted: Haandbog V s. 209 f.
6 Magnussen: Ulovfestede ekstinktive godtroerverv s. 227–230.
24 innleiing
den same rettsverknaden som om dokumentet var ført inn korrekt.7 Ein kunne difor ikkje stole på at registeret viste det korrekte forholdet. Dette var rett nok kompensert ved at tinglysingsdommaren var personleg ansvarleg for aktlause feil. Staten var derimot ansvarsfri.
Hovudtrekka i sjølve tinglysingsordninga før reforma i 1935 var ganske annleis enn i dag. Dokumentet som ein ville tinglyse, vart levert på tinglysingskontoret. På tinglysingstinga, som i byane vart haldne minst to gonger i veka og utanfor byane to gonger i månaden, vart det lese opp eit utdrag av dokumentet. Dette vart skrive opp i tingboka. Deretter vart dokumentet ordrett skrive av i skøyte- og panteboka, som inneheldt alle tinglyste dokument i kronologisk orden. I 1925 vart det bestemt at eit dokument som skulle tinglysast, måtte leggjast ved i avskrift på autorisert papir («tinglysingspapir»). Avskriftene vart hefta inn i ei mappe, i kronologisk orden. Desse mappene erstatta og utfylte skøyte- og pantebøkene.
I realregisteret (panteregisteret for faste eigedomar) hadde kvar skulddelt (matrikulert på landet, oppmålt i byane) eigedom eit særskilt blad, og her vart det ført inn eit ekstrakt av dei dokumenta som var tinglyste. Dei dokumenta som ikkje gjaldt fast eigedom, vart på liknande måte ekstraherte i personalregisteret. Tinglysingsdommaren attesterte tinglysinga på dokumentet og opplyste i ein merknad om utferdaren hadde heimel. På pantobligasjonar vart i tillegg eldre tinglyste rettar merkte.
Tinglysingsdommaren hadde inga undersøkingsplikt og kunne ikkje nekte tinglysing, sjølv om dokument var utferda av ein annan enn eigaren av eigedomen. Noko forenkla kan ein seia at kven som helst kunne få tinglyst kva som helst.8 Ved avlysing (sletting) av eit dokument hadde derimot dommaren plikt til å undersøkje om vilkåra for avlysing var til stades.9
Sidan det dåverande tinglysingssystemet hadde ein del svakheiter, vart det alt på slutten av 1800-talet reist spørsmål om reform, særleg etter påverknad frå samtidige tyske reformarbeid. Francis Hagerup heldt eit føredrag i 1887 på det sjette nordiske juristmøtet med tittelen: «Bør Grundbø -
7 I LE-1997-442 fann lagmannsretten at eit forlik frå 1778 stifta medeigedomsrett. Forliket var blitt lese på tinget og hadde difor rettsvern etter Norske Lov 5-3-39. Forliket var innført i tingboka, men var seinare ikkje kome med då grunnboka vart oppretta. Dette var utan relevans for rettsvernet, og ekstinksjon etter tinglysingslova § 20 var avskore.
8 Sjå til dømes RG-1998-1311 (Tønsberg).
9 Nærare om tinglysingsordninga før 1935, sjå Østrem & Heggelund: Tinglysing s. 5–7, Austenå, Harbek & Solem: Tinglysingsloven s. 13–14 og Brækhus: Omsetningskollisjoner s. 49–52.
25 innleiing
gerne tillægges offentlig Troværdighed?»10 I Danmark vart spørsmålet om ei brei reform av tinglysingsordninga teke opp i 1923 av Frederik Vinding Kruse.11 Avhandlinga til Vinding Kruse inneheldt utkast til ny tinglysingslov, og dette utkastet vart lagt til grunn for den danske tinglysingslova frå 1926. Justisdepartementet sette etter dette ned ein tremannskomité – Erik Solem, Sverre Grette og Ole F. Harbek – som leverte utkastet sitt i 1933. Utkastet låg til grunn for Ot.prp. nr. 9 (1935) om ny tinglysingslov.
Lova som vart vedteken i 1935, hadde den danske lova som førebilete –særleg på den tekniske og prosessuelle sida. Dei materielle reglane bygde på eldre rett. Der det vart gjort endringar, var mønsteret stort sett den danske ordninga. Førearbeida understreka at det var viktig å skape eit oversiktleg register som kunne gje større sikkerheit for eigarar og rettshavarar.12 For å få til dette fekk dommaren plikt til å granske dokumenta før dei vart tinglyste, det vart stilt krav til kven som kunne underskrive dokument som skulle tinglysast, og det vart gjeve reglar om at daudt stoff skulle fjernast frå registera. Det vart vidare gjeve reglar som skulle sikre det rettslege truverdet til grunnboka både i positiv og negativ retning. Ein ikkje tinglyst rett vil som hovudregel tape i kollisjon med ein yngre tinglyst rett.
Det var altså fyrst ved tinglysingslova frå 1935 at grunnboka fekk det rettslege truverdet me kjenner i dag. Ein valde, som i Danmark, men i motsetnad til i Tyskland, ikkje å gje systemet fullt truverd. I den grad systemet svikta, skulle staten svare skadebot til den som stolte på systemet og leid tap som følgje av dette. Lysinga på tinget – som etter kvart var blitt til ei høgtlesing på kontoret til dommaren – vart avskaffa slik at det heile vart ei registreringsforretning. Dokumenta skulle også registrerast på innleveringsdatoen.
3 Strukturelle endringar.
Sentraliseringa til Statens kartverk
Frå 1965 til 1975 auka talet på tinglyste dokument med 50 prosent. Eit anna trekk i perioden var at tinglysingskontora – domstolane i fyrste instans – fekk kontrollplikter (særleg knytt til konsesjonslova) som dei hadde dårlege føresetnader for å oppfylle. Dette skapte meirarbeid, og med det vaks ventetida
10 Hagerup i NJM 1887 bilag 3.
11 Vinding Kruse: Tinglysning samt nogle Spørgsmål i vor Realkredit
12 Ot.prp. nr. 9 (1935) s. 10.
26 innleiing
for å få eit dokument tinglyst – gjerne opptil fleire månader. Tinglysinga vart ein flaskehals. Justisdepartementet sette difor i 1976 ned eit utval som skulle greie ut endringar for tinglysinga som følgje av dei nye samfunnsforholda.
Situasjonen betra seg under arbeidet til Tinglysingutvalet, og behovet for endringar vart mindre. Utvalet føreslo difor ingen drastiske organisatoriske endringar. Utvalet gjekk inn for at tinglysinga framleis skulle høyre under domstolane. Gjennom ei felles arbeidsgruppe vart dette standpunktet samkøyrt med det parallelt arbeidande Domstolsutvalet.13 Departementet tilrådde difor status quo – og Justiskomiteen var samd i dette.14 Dette var i 1983.
I 1995 vart grunnboka og det såkalla GAB-registeret samordna. Dette fellessystemet vart kalla Eiendomsregisteret (EDR) og inneheldt offisiell informasjon om heimlar, rettar og plikter på eigedomane. Vidare inneheldt registeret informasjon om grunnen, adresser og nøkkeldata om bygg. EDR dekte alle dei 2,5 millionar eigedomane, dei 1,9 millionar heimelshavarane og dei 3,4 millionar bygga i landet. Samordninga omfatta ikkje forvaltning og føring av registera. Tinglysingskontora og Kartverket delte framleis dette arbeidet.
Ei arbeidsgruppe oppnemnd av Justisdepartementet, la i mars 1998 fram rapporten Krav til fremtidig tinglysing. Arbeidsgruppa vurderte fyrst og fremst den heilskaplege organiseringa. Arbeidet føresette at tinglysing framleis skulle skje ved dei lokale tinglysingskontora, basert på den gjeldande domstolsstrukturen. Arbeidsgruppa meinte at tinglysing ved domstolane framleis ville vera den beste løysinga.15
Justisdepartementet fremja St.meld. nr. 23 (2000–2001) om fyrsteinstansdomstolane i framtida. Meldinga bygde på NOU 1999: 22, som hadde drøfta prinsipielle spørsmål ved arbeidsoppgåvene og strukturen til fyrsteinstansdomstolane. Justisdepartementet gjekk inn for å leggje tinglysinga til Statens kartverk og at grunnboka skulle førast ved fylkeskartkontora. Fleirtalet i Justiskomiteen (Ap og H) var samde i at tinglysinga på sikt burde ut av tingrettane. Fleirtalet hadde likevel behov for ytterlegare utgreiing av konsekvensane ved dei ulike løysingsalternativa. Komitémedlemene frå KrF bad departementet om å greie ut «Hardangerregisteret» som eit register tilknytt Statens kartverk.16
13 NOU 1982: 17 s. 36–37, jf. NOU 1980: 12 s. 69–70.
14 Innst. s. nr. 118 (1982–1983), jf. St. meld. nr. 90 (1981–1982).
15 Krav til fremtidig tinglysing s. 14, 15 og 25.
16 Innst. s. nr. 242 (2000–2001) s. 6.
27 innleiing
Justisdepartementet fremja året etter St.meld. nr. 13 (2001–2002) om framtidig organisering av tinglysing i fast eigedom. Departementet meinte at tinglysing framleis burde vera ei offentleg oppgåve, og heldt fast ved at ei tilknyting til Statens kartverk ved fylkeskartkontora ville vera best. Departementet la avgjerande vekt på at tinglysing er ein del av ein nasjonal infrastruktur for eigedomsinformasjon, og at ei overføring til Kartverket ville gjera det enkelt å gje brukarane all informasjonen på ein stad. Det tette samarbeidet mellom fylkeskartkontora og kommunane la til rette for at brukarane kunne få rettleiing i heimkommunen. Departementet opplyste at det ikkje låg føre ynske eller planar om ei full sentralisering. Fleirtalet i Justiskomiteen (H, FrP og KrF) støtta hovudtrekka i forslaget, men føreslo at tinglysing i fast eigedom skulle overførast til ei sentral eining under hovudkontoret til Statens kartverk på Hønefoss. Mindretalet (Ap og SV) ville at tinglysinga framleis skulle vera i tingrettane.17 Stortinget vedtok 12. juni 2002 å overføre tinglysinga frå tingrettane til Kartverket.18
Sentraliseringa til Statens kartverk vart gjennomført i 2004–2007. I alt vart det overført om lag 90 000 permar (pantebøker) og 480 arkivskåp med dokument. Med mindre det var tale om elektronisk overførte dokument, skanna Statens kartverk alle nye dokument inn til ei elektronisk pantebok. Alle data i grunnboka vart konverterte til ein database og inn i ein sakshandsamingsapplikasjon.
4 Elektronisk tinglysing
Då tinglysingslova kom i 1935, var tinglysingsregisteret basert på to separate fysiske bøker: dagboka og grunnboka. Grunnboka vart ført på lause blad i låsbare permar. Seinare flytta ein grunnboksblada frå dei låsbare permane over i stålkasser. For å sikre mot at dei lause blada skulle koma bort og bli øydelagde av ein eventuell brann ved eit sorenskrivarembete, vart alle grunnboksblada mikrofilma.
Tinglysinga skjedde i to etappar. Dersom dokumentet ikkje vart avvist etter ei førebels prøving, vart eit utdrag av dokumentet ført inn i dagboka. Etter dagbokføringa prøvde tinglysingsdommaren om dokumentet fylte vilkåra for tinglysing. Fann han at vilkåra var oppfylte, vart dokumentet ført inn i grunnboka. Det var dagbokføringa som var avgjerande for prioriteten,
28 innleiing
Innst. s. nr. 221
s. 4–7. 18 St.forh. 2001–2002 s. 3044–3059, jf. s. 3061.
17
(2001–2002)
jf. tinglysingslova § 20. Når eit dokument var dagbokført, ville rettsstiftinga som hovudregel få den tiltenkte prioriteten sjølv om det skulle oppstå feil i den vidare prosessen. Dersom dokumentet seinare vart nekta ført i grunnboka, ville dagbokføringa vera utan relevans. Dokumentet skulle då reknast som ikkje innført – med mindre klage- eller ankehandsaming gav motsett resultat.
Frå 1988 kunne grunnboka førast elektronisk. Tinglysinga skjedde då i to trinn; fyrst vart dokumentet ført inn i databasen. Derfrå overførte ein registreringane ein gong i døgnet til den sentrale grunnboka. Denne overgangen frå manuell føring av dagbok og grunnbok viska ut skiljet mellom dagboka og grunnboka. Registreringa skjedde berre éin gong, og det vart i prinsippet berre eitt register. Registreringa skulle gjerast straks, men som før måtte registerføraren kontrollere og godkjenne tinglysinga før ho vart endeleg. Fram til godkjenninga ville registreringa vera førebels («ikkje konferert»).
Når konfereringa var i orden, ville denne merknaden bli fjerna. Tinglysinga var då endeleg. Fram til dette tidspunktet kunne ein seia at ein var på «dagbokstadiet». Det var framleis praktisk å halde fast ved den innarbeidde språkbruken og skilje mellom «dagbokstadiet» og «grunnbokstadiet».19
Omlegging frå manuell til elektronisk grunnbok vart gjennomført 1989–1995. Totalt vart heimlar og hefte knytt til om lag 2,5 millionar eigedomar, som var skildra på om lag 6 millionar grunnboksider, overførte og gjorde tilgjengelege i elektronisk form.
Eit prøveprosjekt om elektronisk innsending og tinglysing av pantedokument vart sett i gang i 2007. Dette var eit stort sprang frå den elektroniske føringa av registeret.20 I 2009 vart det sett ned ei arbeidsgruppe som skulle greie ut ei fullstendig papirlaus tinglysing. Rapporten frå arbeidsgruppa, Elektronisk tinglysing, frå 2010 låg til grunn for det vidare lovarbeidet i Prop. 53 L (2013–2014) og Innst. 192 L (2013–2014) – og førte til eit omfattande lovvedtak i 2014. To tredelar av paragrafane i tinglysingslova vart endra. Endringane tok til å gjelda 18. april 2017.
Frå 18. april 2017 opererer ein ikkje lenger med todelinga i dagbok og grunnbok. Dagboka er historie. Sakshandsamingsreglane – og rettsverknadene – byggjer likevel framleis på eit skilje mellom førebels og endeleg registrering. Innføringa i den sentrale grunnboksdatabasen skjer i éin ope-
19 Ot.prp. nr. 13 (1988–1989) s. 4.
20 Nærare om prøveprosjektet, sjå Berg & Bråthen-Otterbech: Tinglysing s. 66–72 og Prop. 53 L (2013–2014) s. 8–9.
29 innleiing
rasjon, men framleis slik at dokumentet ikkje er endeleg tinglyst før den nødvendige kontrollen av dokumentet er gjennomført, sjå merknadene til tinglysingslova §§ 5 og 7.
5 Tinglysing av rettar i lausøyre og partar i burettslag
Registrering av rettar er nyttig ikkje berre for fast eigedom, men også for andre formuesgode. Dette føreset at det er praktisk å registrere formuesgoda eller rettane, og at dei let seg identifisere og registrere på ein rimeleg måte, slik at dei kan tene som panteobjekt.
Det vart tidleg høve til å tinglyse dokument som ikkje gjaldt fast eigedom. Personalregister vart heimla ved forordning 7. februar 1738. Registera vart førte alfabetisk på person. Etter tinglysingsreforma i 1935 kunne visse rettar få rettsvern ved tinglysing i personregisteret, men dette var ei usikker kjelde for opplysningar.
I forslaget til pantelov føreslo Sivillovbokutvalet i 1970 å utvide høvet til underpant av lausøyre – med tinglysing som rettsvernakt.21 Tinglysingsutvalet greidde deretter ut reglar som skulle styrkje truverdet til personregisteret og føreslo å opprette eit landsregister for tinglysing av rettar til og i lausøyre – Lausøyreregisteret. Stortinget vedtok i 1978 å leggje ned personregistera og opprette eit landsdekkjande register, administrert av sorenskrivaren i Brønnøysund. Registeret vart heimla i tinglysingslova § 34.22 Namnet på registeret er rett nok noko misvisande, sidan det omfattar rettar også i andre formuesgode enn lausøyre.
Ut over grunnboka og Lausøyreregisteret har me ei rekkje register for rettar i formuesgode. I tillegg har me register som ikkje er rettsregister. Mange av desse registreringsordningane har tinglysinga som modell, men er tilpassa formuesgodet. Det fell utom framstillinga her å gjera nærare greie for desse registera.23 Ei særleg ordning må likevel nemnast:
21 Rådsegn 8 (1970).
22 Sjå Innst. O. nr. 19 (1979–1980), Ot.prp. nr. 63 (1978–1979) og NOU 1982: 17 s. 14–18 (der utvalets forslag frå 1977 er gjeve att), jf. også Ot.prp. nr. 39 (1977–1978) s. 49–50 og 180–181, jf. også Brækhus: Omsetningskollisjoner s. 56–57 og Austenå, Harbek & Solem: Tinglysingsloven s. 248–249.
23 For eit oversyn, sjå Berg & Bråthen-Otterbech: Tinglysing s. 40–43 og Moe: Tinglysing s. 14–16. Sjå nærare i Falkanger & Falkanger: Tingsrett s. 654–668 og Lilleholt: Allmenn formuerett s. 148–160, jf. også Brækhus: Omsetningskollisjoner s. 49–177.
30 innleiing
Burettslag er samvirkeføretak som har som føremål å gje partseigarane bruksrett til eigen bustad i eigedomen til føretaket, jf. burettslagslova § 1-1 fyrste ledd andre punktum. Då burettslagslova vart vedteken i 2003, føresette lovgjevaren at det skulle opprettast eitt eller fleire private register for registrering av rettar til partar i burettslag. Men lova vart endra før ho tok til å gjelde. Departementet meinte konkurransesituasjonen var slik at bustadsamvirket ville bli ein så dominerande aktør at det ikkje ville vera marknadsgrunnlag for andre aktørar, og at bustadsamvirket ville få eit faktisk monopol på registreringstenestene. Departementet fremja difor på nytt forslag om eitt offentleg rettsregister for partar i burettslag – og at dette registeret vart integrert i grunnboka. Det ville, ifølgje departementet, vera mest brukarvenleg at all rettsregistrering av rettar i fast eigedom, eigarseksjonar og burettslagsbustader vart samla på ein stad.24 Dette vart vedteke. Statens kartverk er difor nasjonal registerstyresmakt. Registereininga ligg i Kinsarvik i Ullensvang.
Ordninga inneber at partar i burettslag skal registrerast i grunnboka sjølv om dei er såkalla komplekse rettar og berre har ei fjern tilknyting til fast eigedom, jf. burettslagslova § 6-1. Rettsstiftingar i partar i burettslag får vern ved registrering i grunnboka, jf. burettslagslova § 6-2.
Bruksretten til eigedomen er likevel ikkje noko anna enn ein utinglyst burett, sjølv om parten i burettslaget er registrert. Bruken av grunnboka som register er nok difor eigna til misforståingar som kan føre til rettstap.25
6 Matrikkelen
Matrikkelen er ikkje eit rettsregister, men eit register som inneheld faktiske opplysningar om eigedomane, særleg grensene. Registeret gjev ikkje rettsleg legitimasjon som ein ervervar kan handle i tillit til. Innføring i registeret gjev heller ikkje vern mot kreditorane. Det er likevel eit visst funksjonelt samspel mellom tinglysingslova og matrikkellova. Ei kort innføring er difor nødvendig.
Føremålet med matrikkelen har endra seg over tid. Skatteinnkrevjing var det opphavlege føremålet med matrikkelen. Den fyrste trykte skattematrikkelen over eigedomar utanfor byane er frå 1647. Den sentrale registereininga var garden. Garden kunne ha ein eigar, men normalt var det fleire eigarar
24 Ot.prp. nr. 52 (2004–2005) s. 1.
25 Sjå kritikken i Lilleholt i LoR 2005 s. 193–194.
31 innleiing
og fleire brukarar som disponerte ulike areal. Den enkelte eigaren sin part i garden vart rekna i ein relativ verdi kalla skuld. Matrikkelen var dermed eit register over verdien av landeigedomar, uttrykt i form av ein skuldverdi. Det gjekk vidare fram av matrikkelen kven som budde der, og kven som eigde og eventuelt bygsla bort heile eller delar av garden.
I dag er føremålet primært med matrikkelen å sikre tilgang til eigedomsopplysningar og at grenser og eigedomsforhold blir klarlagde, jf. matrikkellova § 1 fyrste ledd.
I 1818 vart det bestemt at det skulle lagast ein ny matrikkel. Registereininga i den nye matrikkelen var ikkje lenger den opphavlege matrikkelgarden, men bruket, identifisert med matrikkelnummer og løpenummer. I 1863 vart identifiseringa endra slik at matrikkelnummeret vart gardsnummer innanfor kommunen. Løpenummeret til bruka vart endra til bruksnummer innanfor gardsnummeret. Når eit areal vart skilt frå ein eigedom, fekk den nye eigedomen eit ledig bruksnummer innanfor gardsnummeret. Skulda vart delt mellom det gamle og det nye bruket.
Store areal i Noreg var likevel ikkje registrerte med gards- og bruksnummer. Dette gjaldt mellom anna Finnmark, allmenningar, det meste av grunnen i byar og tettstader, og mykje veg- og jernbanegrunn.
Tinglysingssystemet utgjorde parallelt ei registerordning om rettar til og i fast eigedom. Dei to systema utvikla seg i praksis relativt uavhengig av kvarandre. Identifiseringa av eigedomane var tilknytingspunktet mellom systema. Eigedomane i matrikkelen vart identifiserte med løpenummer, medan realregistera vart førte alfabetisk etter namnet på garden. Eit felles system for identifisering vart ikkje gjennomført før 1890–1895. Etter skulddelingslova 1909 skulle nye bruk ved utskiljing og skuldsetjing få nye gardsog bruksnummer. Melding om dette vart send frå tinglysingsdommaren til matrikkelkontoret i Landbruksdepartementet. Slik fekk tinglysingsdommaren ei viktig rolle i ajourføringa av landsmatrikkelen. Systemet innebar i realiteten at Noreg mangla eit eigedomsregister slik det fanst i andre land.26 Grunnboka fungerte i praksis som eit eigedomsregister.
Med delingslova frå 1978 vart det for fyrste gong innført ei felles lov for heile landet for måling, merking og registrering av grunneigedomar. Lova inneheldt reglar om kartlegging og grensemerking av både nye og eksisterande eigedomar. Den geografiske posisjonen skulle visast ved koordinatar.
32 innleiing
26 Om eigedomsregistrering i Danmark, Sverige, Nederland, England og Wales, sjå NOU 1999: 1 s. 40–59.
Ein grunneigedom skulle registrerast med gards- og bruksnummer, ein festerett med eit festenummer og ein eigarseksjon med eit seksjonsnummer. GAB-registeret (avleidd frå grunneigedom, adresse, bygg) vart ført sentralt av Statens kartverk og justert ved meldingar frå kommunane til fylkeskartkontora. GAB inneheldt faktisk informasjon, medan grunnboka inneheldt juridisk informasjon. Endringar i GAB vart vist i grunnboka fordi målebrev som etablerte ny eigedom, og målebrev med grensejusteringar, skulle tinglysast, jf. delingslova 1978 § 4-2. På den andre sida skulle det sendast melding til GAB om heimelsendringar. Det skulle også sendast melding når det vart tinglyst festerett til ei heil registereining, når ei eining vart sletta, når fleire einingar vart slegne saman, og når bygga vart seksjonerte i eigarseksjonar. Det var oppmålingsstyresmaktene som tildelte identifikasjonsnummer, jf. delingslova 1978 § 4-1. Før 1980 var det tinglysingsstyresmaktene som gav melding om kva for bruksnummer under eit gardsnummer som var ledig.
Matrikkellovutvalet la fram NOU 1999: 1, som la grunnlaget for matrikkellova. Av særleg relevans for tinglysing, siterer eg frå samandraget i Ot.prp. nr. 70 (2004–2005) s. 14–15:
–
Matrikkelen. Det skal etablerast eit moderne eigedomsregister for heile landet, kalla matrikkelen. Registeret skal byggje på det gjeldande grunneigedoms-, adresse- og bygningsregisteret (GAB-registeret), men skal også omfatte kart som viser plassering, storleik og form på den enkelte eigedommen. Kartdata vil bli henta frå digitale eigedomskart (DEK) hos kommunane og Statens kartverk.
Samspel med tinglysingsregisteret. Matrikkelen og tinglysingsregisteret (grunnboka) skal fylle ut kvarandre. Medan grunnboka primært inneheld opplysningar som får rettsvern gjennom tinglysing, skal matrikkelen gi informasjon om fysiske forhold og andre viktige opplysningar som det ikkje er nødvendig eller mogleg å tinglyse. Matrikkel og grunnbok vil få ein felles administrativ overbygning ved at Statens kartverk i framtida også skal føre grunnboka, jf. vedtak i Stortinget 12. juni 2002 om å overføre tinglysinga frå domstolane til Statens kartverk. […]
– Nye registereiningar. Forslaget fører vidare dei noverande registereiningane grunneigedom, festegrunn og eigarseksjon. For å løyse behovet for lovregulert registrering av «volum» over eller under jordoverflata, blir anleggseigedom innført som ny registereining. Den mest vanlege typen anleggseigedom vil vere eit volum i undergrunnen, for eksempel ei lagerhall eller eit parkeringsanlegg, men anleggseigedom kan også opprettast
33 innleiing
–
for byggverk på «lokk» over bakkenivå. Også fast og varig forankra anlegg på sjøgrunn, både innanfor og utanfor grensa for privat eigedomsrett, kan opprettast som anleggseigedom. Eigedomsrett til anleggseigedom vil få tilsvarande rettsleg stilling som eigedomsrett til ein grunneigedom. I tillegg er det utarbeidd eit klarare lovgrunnlag for å registrere det tradisjonelle «jordsameiget», dvs. grunnareal som ligg i sameige mellom fleire grunneigedommar, og der sameigedelane inngår i grunneigedommane.
Arealoverføring blir innført som eit tilbod om ei enkel og tenleg form for arealbyte i alle storleikar mellom eigedommar som grensar til kvarandre. Det må hentast inn løyve frå kommunen og andre offentlege styresmakter som for deling, men dei etterfølgjande prosessane blir enklare fordi det ikkje skal opprettast ei ny matrikkeleining. Tinglysing sikrar at rettar blir ivareteke. […]
– Langsiktig mål om kartlegging av alle eigedommar. Eksisterande eigedom som ikkje tidlegare er kartlagt, bør på sikt bli målt og merkt på lik linje med annan eigedom. Departementet har derfor formulert ei føresegn om at grenser skal vere klarlagt ved heimelsovergang. Departementet foreslår likevel at dette først blir sett i verk når det har vakse fram eit tilfredsstillande tenestetilbod.
Føremålet med å privatisere oppmålingsarbeidet var å auke kvaliteten på arbeidet og sikre kortare sakshandsamingstid. Fleirtalet i energi- og miljøkomiteen (H, FrP og KrF) ville difor skilja mellom offentleg forvaltning og tenesteproduksjon, medan mindretalet (Ap, SV og SP) var imot forslaget.27 Lova vart vedteken i tråd med innstillinga frå fleirtalet og bygde fullt ut på proposisjonen.
Regjeringa Stoltenberg II var ikkje nøgd med dette, og lova vart på dette punktet ikkje sett i kraft. Departementet føreslo deretter å vidareføre det offentlege ansvaret for oppmålinga.28 Endringslova vart deretter vedteken av det nye Stortinget, der AP, SP og SV hadde fleirtal.29 Historia gjentok seg ti år seinare, etter at regjeringa Solberg la fram eit liknande forslag.30 Dette vart stemt ned av AP, SP, SV og KrF.31
Dette har ført til at matrikkellova § 7 ikkje er sett i kraft. Paragrafen vil gjeninnføre eit krav om klarlagd grense før tinglysing av heimelsovergang
27 Innst. O. nr. 118 (2004–2005) s. 6–7.
28 Ot.prp. nr. 57 (2006–2007).
29 Innst. O. nr. 98 (2006–2007) s. 2–3.
30 Prop. 148 L (2016–2017).
31 Innst. 165 L (2017–2018) s. 8–11.
34 innleiing
–
av ei eksisterande matrikkeleining (bruksnummer). Eit slikt krav er viktig for at eigedomsdelen av matrikkelen skal bli komplett. Men slik eigedomsoppmålinga er organisert i dag, vil ei ikraftsetjing av § 7 føre til store forseinkingar i omsetnaden av fast eigedom. Utan ei reform – der eigedomsoppmåling blir utført som profesjonsregulert privat tenesteyting – er det heilt urealistisk at matrikkellova § 7 nokon gong vil bli sett i kraft. Matrikkelen vil heller ikkje kunne bli komplett. Sjå nærare merknad 72 til tinglysingslova § 12 a.
7 Rettskjeldene
I eit rettskjeldeperspektiv må ein skilja mellom rettsverknadsreglane i tinglysingslova §§ 20 til 34 og reglane som er knytte til framgangsmåten for tinglysing, som i det store og heile er «resten» av tinglysingslova. Reglane i §§ 20 til 34 blir ved tvistar handheva av domstolane på vanleg vis. Her er rettskjeldebiletet tradisjonelt privatrettsleg. Når det gjeld reglane om vilkåra for tinglysing – framgangsmåten – har rettskjeldebiletet endra seg noko opp gjennom åra:
Hovudkomiteen for reformer i lokalforvaltninga føreslo i 1981 at tinglysingsavgjerder skulle kunne klagast på til ein overordna domstol.32 Tinglysingsutvalet meinte derimot at dågjeldande klageordning burde vidareførast.33 Reformforslaget vart deretter lagt på is sidan ei overvekt av høyringsinstansane var negative til den føreslegne endringa. Etter ei ny vurdering fremja Justisdepartementet i 1990 likevel forslag om at klager over tinglysingsavgjerder og andre registreringsavgjerder skulle leggjast til domstolane.34 Forslaget vart vedteke. Rettsmiddelet mot tinglysingsavgjerder har sidan 1990 ikkje lenger vore klage til departementet, men kjæremål – seinare anke – til lagmannsretten. Sjå nærare merknadene til tinglysingslova § 3.
Denne endringa av rettsmiddelordninga endra samstundes rettskjeldebiletet. Der ein før 1990 hadde klageavgjerder frå Justisdepartementet, fekk ein no lagmannsrettsavgjerder. Generelt må dei eldre klageavgjerdene – som me i dag finn i TGLA-basen på Lovdata – ha om lag den same vekta som lagmannsrettspraksis.
32 NOU 1981: 8 s. 43.
33 NOU 1982: 17 s. 38–41.
34 Ot.prp. nr. 49 (1989–1990) s. 9–19.
35 innleiing
Når Statens kartverk i dag av og til viser til tinglysingspraksis, er dette gjerne til eigen praksis hjå Kartverket – og ikkje den nemnde klagepraksisen. Kartverket har utarbeidd eit rundskriv for tinglysinga – tinglysingsrundskrivet – som er tilgjengeleg på nettsidene til Kartverket. Av føreordet går det fram at det skal sikre lik praksis internt. Praksis i Kartverket – og rundskrivet – har derimot ikkje normerande vekt. Men rundskrivet gjev svar på ei rekkje praktiske spørsmål som det ikkje er like naturleg å omtale i ein lovkommentar. Det er grunn til å understreke at tinglysingslova er ei lov som gjev rett til tinglysing. Omsynet til effektivitet og brukarvenlegdom skal ikkje styre lovtolkinga og -praktiseringa. Formelle krav ved tinglysinga skal korkje skjerpast eller svekkast ut frå kva Kartverket finn tenleg. Eit uheldig døme på dette er praksisen kring eldre negative servituttar – omtalt i merknad 86 til tinglysingslova § 13. «Tinglysingsproduktet» har klare rammer i tinglysingslova og kan ikkje samanliknast med andre ordningar som er regulerte i andre forvaltningslover. Det er her grunn til å sitere Justiskomiteen, som ved vedtakinga av dei omfattande lovendringane i 2014 ikkje hadde andre merknader enn at «påregnelig effektiviseringsgevinst ikke må gå på bekostning av brukernes sikkerhet og grunnbokens troverdighet».35
8 Stempelavgift og dokumentavgift
Stempelavgift på dokument er ei av dei eldste særavgiftene. Før dokumentavgiftslova vart vedteken i 1975, var innkrevjinga av stempelavgift heimla i stempellova av 1839 og ei rekkje tilleggslover.36 Stempelavgiftslovgjevinga var uoversiktleg og bygde i stor grad på praksis.
Særavgiftsutvalet føreslo i 1971 å samle alle lovreglar om stempelavgift på dokument i éi lov, med tilhøyrande forskrifter. Vidare føreslo utvalet å endre frå stempeltariff til prosentavgift. For dokument som vart registrerte i offentlege register, meinte utvalet at eventuelle registreringsgebyr kunne regulerast inn i avgiftsbeløpa sidan registreringsstyresmakta burde stå for avgiftsinnkrevjinga.37
Dokumentavgiftsutvalet førte vidare arbeidet frå Særavgiftsutvalet og la fram NOU 1975: 34, som saman med Ot.prp. nr. 11 (1975–1976) er dei sentrale førearbeida til dokumentavgiftslova.
35 Innst. 192 L (2013–2014) s. 3.
36 Sjå nærare Thomle: Stempellovgivningen
37 Innstilling frå Særavgiftsutvalet av 1970, trykt som vedlegg til St.prp. nr. 1 (1971–1972), s. 7–8 og 62–65.
36 innleiing
Dokumentavgifta for tinglysing av overdraging av fast eigedom er regulert i dokumentavgiftslova kapittel I (fellesreglar) og II (reglane for fast eigedom). Viktige sider av dokumentavgiftsordninga følgjer av det årlege særavgiftsvedtaket (dokumentavgiftsvedtaket) og av dokumentavgiftsforskrifta.38
Føremålet med dokumentavgifta er å skaffe staten inntekter ved omsetnad av fast eigedom. Avgifta skal ikkje dekkje dei kostnadene staten har ved tinglysing; dei blir dekte av tinglysingsgebyret. Dokumentavgifta er likevel rettsteknisk knytt til tinglysing av overføring av grunnboksheimel til eigedomsrett og festerett med bygg. Som me skal sjå, særleg i merknadene til tinglysingslova §§ 13, 14, 18, 20, 21 og 23, er denne rettstekniske koplinga uheldig for truverdet til grunnboka. Ho er indirekte også ein av grunnane til at det framleis oppstår materiellrettslege spørsmål ved tinglysinga. I tillegg er koplinga til tinglysinga av grunnboksheimelen også uheldig for effektiviteten i dokumentavgiftsreglane.
37 innleiing
38 Vedtaket og forskrifta er tekne inn i del IV i boka her.
