Poema para los Muertos

POEMA PARA LOS MUERTOS GEDICHT VOOR DE DODEN

Eerbetoon aan Federico García Lorca

©Martine Schepkens (olieverf op doek)

Een multimediale muzikaal-literaire voorstelling, die de 85ste verjaardag herdenkt van de moord op de grote dichter uit Granada (Andalusië, Spanje) in augustus 2021.

Coro Flamenco

Persvoorstelling op 2 maart 2022: Antonio Paz, José-Luis Dominguez, Lene Vandersteegen, Marie-Paule Carcan en Antonio Jimenez – foto: Jo Bogaerts

Voorwoord Welkom toeschouwer, Met Poema para los muertos (Gedicht voor de doden) wil ik een summiere impressie geven van het rijke oeuvre van Lorca. Daarbij belicht ik zijn thema’s - liefde, verlangen, frustratie, melancholie en de dood - als een rode draad doorheen het geheel van de voorstelling. Dat klinkt misschien sinister maar het blijven interessante, universele onderwerpen die bij het leven horen.

Het gaat over de donkere passie en de verwantschap van Lorca met het passionele diepe zuiden van Spanje. Een verwantschap die ik zelf ook voel via mijn ouders en voorouders.

Met het koor Savia Flamenca zag ik de kans om mijn droom waar te maken en iets te doen met dat theatrale idee over Lorca dat al vele jaren aanwezig was in mijn hoofd. Tijdens de lockdown begon ik uiteindelijk te schrijven aan dit concept en beetje bij beetje begon het allemaal vorm te krijgen. Ik vroeg aan Antonio Paz (professionele flamencozanger en maestro van Savia Flamenca) of hij het zag zitten om het muzikale gedeelte in handen te nemen en het koor hierin te betrekken. Hij zag het helemaal voor zich en zo hebben we het project samen verder uitgewerkt. Voor de dans deden we beroep op Saïdjah la Zambra (professionele flamencodanseres). Zij creëerde de choreografie die ze ook zal dansen. Voor de muziek vroegen we aan José-Luis Dominguez (professionele flamencogitarist) om samen met Antonio Paz te zorgen voor de muzikale arrangementen. Zo is deze professionele samenwerking met het koor uitgegroeid tot de voorstelling Poema para los muertos.

Antonio Jimenez Scenarist-regisseur-zanger-acteur

3

Federico García Lorca’s schim waart rond aan de Volmolen (rol van Antonio Jimenez) – foto: Jo Bogaerts

5

Federico García Lorca De bekende Spaanse dichter, toneel- en prozaschrijver, was de hoofdpersoon van de Generatie van ‘27 en een van de meest invloedrijke auteurs van de hele 20ste eeuw. Zijn werk werd een referentiepunt voor hedendaagse kunstenaars over de hele wereld, waardoor hij één van de meest toonaangevende schrijvers in de Spaanse literatuur is.

Federico García Lorca werd geboren op 5 juni 1898 in Fuente Vaqueros (Granada). Hij zou geen lang leven voor zich hebben want hij werd ontvoerd en doodgeschoten door de nationalistische troepen tijdens de eerste dagen van de Spaanse burgeroorlog, bij zonsopgang op 18 augustus 1936. Hij was amper 38 jaar oud.

Lorca werd niet alleen gezien als intellectueel die tegen de toenmalige orde inging, maar hij was ook homoseksueel. Bart Vonck wijdt er in zijn recente boek Al die gedaanten van de maan een heel hoofdstuk aan (Van taboe naar expressie).

Gruwelijke culturele misdaad herdacht De moord op Federico García Lorca in augustus 1936, gepleegd door de falangisten onder het Franco-regime, houdt Spanje en de wereld nog altijd in zijn ban. De precieze toedracht werd nooit opgehelderd en zijn lichaam nooit teruggevonden. Mede de terughoudendheid van Spanje om de zaak ten gronde op te helderen maakt van de dichter een visionaire martelaar die zijn eigen dood voorspelde. Zijn executie wordt vandaag als een van de gruwelijkste culturele misdaden ooit gezien. De moord op een nachtegaal, de meest lucide en meest gelezen dichter aller tijden die Andalusië en Spanje ooit gekend hebben.

Repetitie in Danshuis Volmolen: (Saïdjah la Zambra, Antonio Paz en José-Luis Dominguez) – foto: Jo Bogaerts

Programma

7

De voorstelling start met originele archiefbeelden over Federico García Lorca om dan over te gaan naar beelden gefilmd in de bossen van Opoeteren (Maaseik)1 waar de schrijver (gepersonaliseerd door acteur Antonio Jimenez) tot leven komt en ronddoolt. Hij ziet het koor dat rouwt om de dode dichter.

Scène 1 : De acteur brengt de flamencodanseres tot leven, ze begint te dansen tot een schot weerklinkt (Lorca is gefusilleerd).

De acteur brengt Me fusilaron (Ze hebben me neergeschoten, een fragment uit Poeta en Nueva York (Dichter in New York).

Daarin beschrijft hij zelf zijn lot. Daarna sluit het koor de scène met het lied La Leyenda del tiempo (De legende van de tijd) uit Así que pasen cinco años (Zo gaan dus vijf jaar voorbij).

Scène 2 : Start met de begrafenisscène uit La Casa de Bernarda Alba (Het huis van Bernarda Alba2) en vervolgt met de verleidingsscène van Adela en Pepe El Romano en het lied Verde, que te quiero verde (Groen, ik wil u groen) uit zijn gedicht Romance Sonámbulo. Adela danst verleidelijk voor Pepe. Deze scène eindigt met de tragische dood door verhanging van Adela en het lied Zorongo (gecomponeerd door Lorca voor de flamencodanseres en -zangeres La Argentinita), gezongen door het koor.

Scène 3 : La Guitarra, ode aan de gitaar (gedicht uit La seguiriya Gitana) gebracht door de acteur en de gitarist José-Luis Dominguez.

Scène 4 : Despierte la novia (Wek de bruid). Met dit lied uit een fragment van Bodas de sangre (Bloedbruiloft3) start de 4de scène. Het koor kleedt de bruid voor haar huwelijk. Deze scène gaat verder door op het beeld van de vlucht van de bruid en Leonardo, achtervolgd door de bruidegom. De acteur brengt een kort tekstfragment Yo los vi… (Ik zag hen …) uit deze tragedie, waarin hij de scène beschrijft die in beeld is. Na deze tekst neemt de bruid (danseres) de rol aan van de vrouw van Leonardo en zingt de zanger (als Leonardo) Nana del caballo blanco uit Bodas de sangre (Wiegeliedje van het witte paard uit Bloedbruiloft). Daarna stapt de danseres weer in de rol van de bruid en schrijdt ze met haar dode geliefden naar het altaar, haar bruidegom aan de ene zijde en Leonardo aan de andere zijde (beelden uit een kerkje in Opitter bij Bree).

1-Opgenomen in het Oeterdal aan de Volmolen, een oude watermolen (16de eeuw, beschermd monument) die een nieuwe bestemming kreeg als ontmoetingsplaats voor flamencocultuur.

2-Een tirannieke moeder, Bernarda, onderdrukt haar vijf dochters. De jongste, Adela, wordt verliefd op de verloofde van haar oudste zus, Pepe el Romano, en claimt het recht om met hem te trouwen. Als ze denkt dat haar moeder hem vermoord heeft kiest ze voor zelfdoding.

3-Hartverscheurende tragedie over een bruiloft die eindigt in de vlucht van de bruid met haar vroegere minnaar, Leonardo, en de gewelddadige dood van beide verliefde rivalen.

Het voltallige koor Savia Flamenca, van links naar rechts: Antonio Jimenez, Mimi Vanoffel, Bo De Buyser, Hilde Verbeeck, Marie-Paule Carcan, Goedle Aerts, Edith Laenen, Carla Gheyskens, Gerda Kooyman, Kim Van de Voorde, Antonio Paz, Nancy De Wolf, Anjo Imbrechts, Ann Maes, Martine Schepkens, Annemie Naegels, Carine Kesteloot, Lene Vandersteegen.

9

Werken mee aan Poema para los muertos: Antonio Jimenez, Marie-Paule Carcan, Goedle Aerts, Edith Laenen, Gerda Kooyman, Antonio Paz, Nancy De Wolf, Ann Maes, Martine Schepkens, Annemie Naegels, Carine Kesteloot, Lene Vandersteegen.

Federico García Lorca ziet zijn rouwstoet (Antonio Paz, het koor, Antonio Jimenez) foto: Jo Bogaerts

11

Programma Scène 5 : Het eindbeeld van de vorige scène gaat over in een beeld van de skyline van New York. De acteur brengt het gedicht La Aurora de Nueva York, fragment uit Poeta en Nueva York (Het ochtendgloren in New York uit Dichter in New York).

Deze scène is een combinatie van recitatie (Spaans/ Nederlands) en simultane solozang (Spaans).

Scène 6 : Het koor zingt La Tarara een folkloristisch kinderliedje, geschreven en gecomponeerd door Lorca.

Scène 7 : De acteur brengt samen met de flamencodanseres La cogida y la muerte (La cogida4 en het sterven), een bewerking van het gedicht Llanto por Ignacio Sánchez Mejías (Klaaglied) uit Romancero Gitano. Het is een combinatie van voordracht en voetenwerk. Dit gedicht werd door Lorca geschreven naar aanleiding van de dood van zijn goede vriend, dichter en stierenvechter, Ignacio Sánchez Mejías, in de Plaza de Manzaneres in Sevilla op 13 augustus 1934.

Scène 8 : Het koor zingt Baladilla de los trés rios (Ballade van de drie rivieren) uit een gedicht van Cante Jondo.

Scène 9 : De acteur brengt het korte gedicht Despedida (Vaarwel) uit Canciones en nog een laatste boodschap van Féderico García Lorca.

Scène 10 : Het stuk eindigt feestelijk en iedereen danst de Fin de fiesta5 ter ere van deze grote dichter.

4 - Verwonding door de hoorns van de stier 5 - Einde van het feest, traditie ontstaan in de Spaanse Gouden Eeuw (Siglo de Oro), waarin een kort theaterstuk werd uitgevoerd na een tragedie om het publiek in feeststemming naar huis te sturen. De Fin de fiesta werd voor het eerst uitgevoerd in 1798. Vandaag besluiten heel wat flamencovoorstellingen met zo’n vrolijke Fin de fiesta.

Uit Bloedbruiloft: de bruid en haar minnaar vluchten weg (Saïdjah la Zambra en Antonio Paz) – foto van filmopnames: Jo Bogaerts

De spelers en hun personages Antonio Jimenez (scenario, regie en rol van Lorca) wekt het personage van Federico García Lorca tot leven. Als een schim beweegt hij zich tussen de verschillende disciplines van poëzie, zang, dans, muziek en beelden, als een stille getuige van het voortleven van Lorca’s werk en passies.

Antonio Paz (muzikale bewerking, leiding koor en zang) interpreteert de Andalusische klanken in Lorca’s werk door het zingen van de cante jondo, diepzinnige liederen die met veel expressie gebracht worden. Jondo is de Andalusische uitspraak van het Spaanse hondo, dat ‘diep’ betekent. De woorden van de grote dichter zelf (vrij vertaald): “Ze zingen als gehypnotiseerd door een glanzend punt dat aan de horizon trilt, deze mensen zijn vreemd en eenvoudig tegelijk.”6 Savia Flamenca (het koor) vertolkt de stem van het volk (of de maatschappij) op de achtergrond van zang, dans en poëzie. Met een knipoog naar het koor in de Griekse tragedies.

13

Saïdjah la Zambra (choreografie en dans) weerspiegelt de ‘duende’ in het werk van Federico García Lorca.

Letterlijk vertaald zou dat geestverschijning kunnen zijn, maar in flamenco betekent het zoveel als een verhoogde staat van emotie, expressie en authenticiteit die vertolkers en publiek verbindt op een spiritueel niveau.

De dichter zelf heeft er uitgebreid over nagedacht en geschreven. Voor hem betekende duende “de verborgen geest van het Spanje der smarten” en “de geest van het gebergte”.7 José-Luis Dominguez (muzikale bewerking) bespeelt de Spaanse gitaar en evoceert zo als het ware het landschap waar de Andalusische poëzie van Lorca vorm kreeg.

(Als José-Luis Dominguez in het buitenland is, laat hij zich vervangen door een professionele collega.)

6 - El cante jondo, Federico García Lorca, opgenomen in Conferencias I, uitgegeven door Alianza Editorial in 1984 7 - Teoría y juego del duende, Federico García Lorca, opgenomen in Conferencias II, uitgegeven door Alianza Editorial in 1984

Uit Bloedbruiloft: de bruid en haar dode geliefden (José-Luis Dominguez, Saïdjah la Zambra en Antonio Paz) – foto van filmopnames: Jo Bogaerts

Werken verder nog mee

15

Campagnebeeld: olie op doek van Martine Schepkens Fotografie & algemene techniek: Jo Bogaerts Videofilms (opnames & realisatie): Maxime Martens PR & marketingcommunicatie: Mercurius DM, Cat’rina Vandersteegen Danshuis Volmolen (ruimte, catering, props): Lene Vandersteegen

Info & contact

https://savia-flamenca-garcia-lorca.business.site www.facebook.com/lasaviaflamenca www.mercuriusdm.be www.devolmolen.be

Boekingen:

Marie-Paule Carcan Voorzitter Savia Flamenca mariepaulecarcan@telenet.be +32 473 45 26 53

STEUN ONS:

De intieme voorstelling is ideaal voor kleinere theaters of voor de secundaire programmatie in grotere culturele centra en zalen. Het koor is ook te boeken voor huiskamerconcerten, (mis)vieringen, feesten & partijen, opendeurdagen …

Enthousiaste kandidaat-koorzangers mogen zich altijd aanmelden bij Marie-Paule Carcan.

Hartelijk dank aan onze sponsors: Charpentier, La Buena Vida, Mercurius DM en de gulle gevers via steunactie.be

Savia Flamenca

P/a Danshuis Volmolen Volmolenstraat 11 - 3680 Maaseik

Home of Coro Flamenco

©2022 Mercurius DM, lay-out: Aditi, gedrukt op milieuvriendelijk FSC-papier Verantwoordelijke uitgever: Marie-Paule Carcan, Volmolenstraat 11, 3680 Maaseik

Rouwende vrouwen bij de begrafenis van Federico García Lorca (Marie-Paule Carcan en Lene Vandersteegen) – foto: Jo Bogaerts