კონფერენცია
გლობალური დათბობა– დედამიწის საფრთხე ქ. ახალციხის №5
საჯარო სკოლა
პროექტის ხელმძღვანელი– მაია თათეშვილი, ფიზიკის მასწავლებელი
IX კლასი 2013
წელი
2
შინაარსი თავი 1
–დლობალური დათბობის კავშირი სათბურის ეფექტთან;
1.1რა არის კლიმატი? 1.2სათბურის აირები; 1.3 სათბურის ეფექტი;
თავი 2-გლობალური დათბობის გამომწვევი ბუნებრივი და ხელოვნური ფაქტორები; 2.1 ბუნებრივი ფაქტორები; 2.2 ტყეების განადგურება; 2.3 მოსახლეობის ზრდა; 2.4 ნაგავსაყრელები;
თავი 3
–რა შედეგებს მოიტანს გლობალური დათბობა;
3.1 ცხელი და მშრალი კლიმატი მთელ მსოფლიოში, გაუდაბნოება; 3.2 ზღვის დონის აწევა; 3.3 შტორმები, გახშირებული წვიმები, ბუნებრივი კატასტროფები; 3.4
ბიომრავალფეროვნების საფრთხეები
3.5 ადამიანის ჯანმრთელობა;
თავი4
–კლიმატის ცვლილება და საქართველო;
თავი 5 –კლიმატის ცვლილების შერბილების, ადაპტაციისა და შემცირების ვარიანტები; 5.1 კიოტოს პროტოკოლი; 5.2 ადაპტაციის ვარიანტები სხვადასხვა სექტორში; 5.3 იცით თუ არა, რომ... 5.4 ნარჩენების მართვა; 3
5.5 მანქანის ტარების ჩვევები, ბინების თბოიზოლაცია; 5.6 დაზოგე ენერგია; 5.7 დედამიწის სამკურნალო რეცეპტი;
ამ კრებულში თავმოყრილია ყველა ის ინფორმაციული მასალა, რაც მოიპოვეს მოსწავლეებმა
სხვადასხვა
საშუალებებით
ტექსტში მითითებულია ბმულები გამოყენებულ სხვადასხვა წყაროებზე
თავი 1 გლობალური დათბობის კავშირი სათბურის ეფექტთან 1.1 რა არის კლიმატი? დამეთანხმებით, რომ გლობალური დათბობა ბოლო პერიოდში საყოველთაოდ ცნობილი ტერმინი გახდა. ეს პრობლემა დღეს არა მარტო მეცნიერების, არამედ პოლიტიკოსებისა და ეკონომისტების შეშფოთების საგანს
წარმოადგენს, თუმცა არ წყდება დებატები იმის შესახებ, თუ რა უფრო რაციონალურია:
გლობალური დათბობის შეჩერების ან შემოტრიალების მცდელობა, თუ ადაპტაცია არსებული და მოსალოდნელი ცვლილებებისადმი. არსებობს მონაცემები, რომელთა მიხედვითაც
ჰაერის საშუალო ტემპერატურა დედამიწის ზოგიერთ
რეგიონში განუხრელად იზრდება. ჩრდილოეთის მაცხოვრებლებს ეს შეიძლება სასიკეთოდაც მოეჩვენოთ, მაგრამ უბედურება ისაა, რომ იზრდება არა მარტო ტემპერატურის სტატისტიკური მაჩვენებელი, არამედ მისგან გადახრის სიხშირე და სიძლიერე. ე.ი. სახეზეა კლიმატის ძლიერი დესტაბილიზაცია. კლიმატი
არის
ამინდის
საშუალო
მაჩვენებელი
ხანგრძლივი
დროის
განმავლობაში,
რომელიც
დამახასიათებელია კონკრეტული რეგიონისათვის. კლიმატი განიცდის ცვლილებას ხანგრძლივი დროის მანძილზე. ადრე ეს პროცესი გარკვეული კანონზომიერებით
ხდებოდა,
უკანასკნელ
ათწლეულებში
კი
ეს
კანონზომიერება
დაირღვა
და
გლობალურად შეიცვალა. კლიმატის გლობალურ ცვლილებაში იგულისხმება დედამიწაზე ჰაერის საშუალო მრავალწლიური
4
ტემპერატურის
მატება.
მეცნიერთა
ვარაუდით,
კლიმატის
ცვლილება
ძირითადად
გამოწვეულია ადამიანის საწარმოო საქმიანობითა და ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური გამოყენებით, რაც იწვევს ატმოსფეროში ე.წ. ,,სათბურის აირების“ კონცენტრაციის ზრდას.
1.2. სათბურის აირები დედამიწის ატმოსფერო, ძირითადად, ჟანგბადისა და აზოტის აირებისაგან შედგება, რომლებიც ,,სათბურის აირებს“ არ გამოსხივების
განეკუთვნება. სათბურის ეფექტს ატმოსფეროს სხვა დანამატები იწვევს. თბური
ძირითადი მშთანთქმელები დედამიწის ატმოსფეროში არიან : წყლის ორთქლი (H 2 O),
ნახშირორჟანგი (CO 2 )
და ოზონი (O 3 ). მნიშვნელოვანი შთანთქმის უნარი აქვთ აგრეთვე მეთანს
აზოტის ქვეჟანგს (NO 2 )
(CH 4 ),
და ქლორფტორნახშირწყალბადებს, თუმცა მათი კონცენტრაცია ატმოსფეროში
ნაკლებია. ეს აირები
მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ დედამიწის სათბურის ეფექტის ჩამოყალიბებაში, ამიტომ
ეწოდებათ მათ სათბურის აირები. ცნობილია, რომ დედამიწა უწყვეტად იღებს ენერგიას მზის გამოსხივების სახით, ამ ენერგიის 30%–ს დედამიწა ირეკლავს, 70%–ს კი შთანთქავს, რაც ხმელეთის, ოკეანისა და ატმოსფეროს გაცხელებას იწვევს. თავის მხრივ, ცხელი სხეულები თბურ ენერგიას ასხივებს. გამოსხივებულ ინფრაწითელი ფოტონების უდიდეს ნაწილს ატმოსფეროში არსებული სათბურის აირები და ღრუბლები იჭერს. გამთბარი ატმოსფეროს გამოსხივების ნაწილი კვლავ დედამიწის ზედაპირს უბრუნდება და კიდევ უფრო მეტად ათბობს მას. მეტად გამთბარი ზედაპირი უფრო მეტ სითბოს ასხივებს ატმოსფეროში. გამთბარი ატმოსფერო ასევე მეტ სითბოს უბრუნებს დედამიწის ზედაპირს. ასე იქმნება დედამიწის ზედაპირის სითბური რეჟიმი და ყალიბდება კლიმატი. ატმოსფერო საერთოდ რომ არ შეიცავდეს სათბურის აირებს, ჰაერის საშუალო ტემპერატურა დედამიწის ზედაპირზე +14 0 C----+15 0 C– ის ნაცვლად
-18 0 C იქნებოდა.
სათბურის
აირები
ატმოსფეროში
არსებობდნენ
ადამიანის
უზრუნველყოფდნენ დედამიწას თბილი და სასურველი კლიმატით. 1.3 სათბურის ეფექტი
5
გაჩენამდე
დიდი
ხნით
ადრე
და
ანალოგიური პროცესი მიმდინარეობს ჩვეულებრივ სათბურში. როდესაც მზის სხივი ეცემა სათბურის შუშას, ხილული სინათლე მასში გაივლის , ხოლო სინათლის ზოგიერთი სხივი შთაინთქმება, შუშაში გასული სითბური სხივი ათბობს შუშის მიღმა არსებულ ნიადაგსა და მცენარეებს. გამთბარი ნიადაგი და მცენარეები გამოყოფენ ინფრაწითელ ენერგიას, რომელსაც სათბურის შუშა შთანთქავს და შიდა სივრცეს კიდევ უფრო მეტად ათბობს. ე.ი. ხდება სითბოს ,,მახეში მომწყვდევა“
და
შედეგად სათბურის შიდა სივრცის ტემპერატურა სულ უფრო და უფრო მატულობს, მანამ, სანამ სათბურის გარეთ გასული სითბოს რაოდენობა საბოლოოდ არ გაუტოლდება მზიდან და სათბურის ფანჯრიდან სათბურში შემომავალ სითბოს რაოდენობას. იმისათვის, რომ გავიგოთ, თუ როგორ ხდება სითბოს შეკავება სათბურში, შეგვიძლია მოვიყვანოთ მზეზე რამდენიმე
საათის
განმავლობაში
დახურულფანჯრებიანი
გაჩერებული
მანქანის
მაგალითიც.
ამ
შემთხვევაში საქმე გვაქვს სათბურის ეფექტთან-მანქანის ფანჯრები აკავებენ სითბოს და ამიტომ ჰაერის ტემპერატურა სალონში უფრო მაღალია, ვიდრე გარეთ. დედამიწაზეც ასეთივე სახის პროცესი მიმდინარეობს, თუმცა ატმოსფეროსგან განსხვავებით, მანქანის ან სათბურის შემთხვევაში შესაძლებელია კარის გამოღება, რის შედეგადაც თბილი ჰაერი გარეთ გამოდის, ხოლო შიგნით უფრო გრილი ჰაერი შედის და სივრცეს აგრილებს. არის კიდევ ერთი განსხვავება: მანქანის ან სათბურის შემთხვევაში სითბოს დამჭერი მასალა-შუშასათბურის მყარ გარსს წარმოადგენს. რაც შეეხება ატმოსფეროს, სათბურის აირები თხელი ფენის სახით არსებობს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დედამიწა თბება სათბურის მსგავსად, მაგრამ იგი არ არის სათბური. ითვლება, რომ დედამიწის კლიმატის
გლობალური დათბობა ატმოსფეროში სათბურის ეფექტის მქონე
აირების კონცენტრაციის მკვეთრი ზრდითაა გამოწვეული. უკანასკნელი საუკუნის მანძილზე დედამიწაზე დათბობის პროცესი საგრძნობლად გაძლიერდა. იმ შემთხვევაში, თუ შენარჩუნდება გლობალური ტემპერატურის მატების ეს ტენდენცია, მომავალი თაობების სამყარო მრავალი ასპექტით იქნება განსხვავებული დღეს არსებული რეალობისაგან.
თავი 2 გლობალური ფაქტორები 6
დათბობის
გამომწვევი
ბუნებრივი
და
ხელოვნური
2.1
ბუნებრივი ფაქტორები;
არსებობს გლობალური დათბობის ბუნებრივი და ხელოვნური ფაქტორები. მზისა
და მთვარის მოქმედებით დედამიწის ბრუნვის ღერძი განიცდის პრეცესიულ და ნუტაციურ
მოქმედებას. პრეცესიის გამო დედამიწის ბრუნვის ღერძი იცვლის მიმართულებას და მაშასადამე, სამყაროს პოლუსი გადაინაცვლებს
ცის
სფეროზე.
სამყაროს
პოლუსი
ერთი
სრული
წრეწირის
შემოწერას
ანდომებს
დაახლოებით 26 000 წელიწადს. ამ პერიოდს პლატონის წელიწადს უწოდებენ. დედამიწის არსებობის ისტორიაში მრავლადაა დიდი მეტეორებისა და კომეტების შეჯახების ფაქტები დედამიწასთან. აგრეთვე გასათვალისწინებელია მიწისძვრებით გამოწვეული დედამიწის ღერძის დახრის ცვლილებები. მზის გალაქტიკის ცენტრის გარსემო გარსმოქცევის პერიოდი დაახლოებით 225 მილიონი წელია. ამის გამო მზე და მასთან ერთად დედამიწა ჩვენი გალაქტიკის სივრცის გაზ–მტვეროვანი აირის სხვადასხვა სიმკვრივის ღრუბელს გადის. გარდა აღნიშნულისა, ამას ემატება მზის აქტივობის
დიდი და მცირე
წლიანი პერიოდები. გლობალური დათბობა, ანუ მზის აქტივაციის პერიოდი დაიწყო დიდი გამყინვარების დამთავრების შემდეგ. ამ მოვლენას გეოლოგიურ წარსულშიც ვხვდებით. მაგ. მზის მოქმედებას ორი პერიოდი აქვს. პირველი 10 000 წლის განმავლობაში მზე აქტივაციის პიკს უახლოვდება, ხოლო შემდგომი 10 000 წელი მზე პასიურ პერიოდში გადადის და იწყება გამყინვარება. ყოველივე ზემოთქმული იწვევს დედამიწაზე მონაცვლეობით გლობალურ დათბობას და გამყინვარებას. დღეს რეალურად საქმე გვაქვს მზის აქტივობასთან.
2.2ტყეების განადგურება გლობალური დათბობის ბუნებრივ პროცესებთან ერთად სათბურის აირების რაოდენობის ზრდას ხელს უწყობენ ხელოვნური ფაქტორებიც, რითაც ადამიანი ამ პროცესებს აჩქარებს. ეს ფაქტორებია: ტყეების განადგურება, მოსახლეობის ზრდა, სათბობის რესურსების ხარჯვა, ნაგავსაყრელები, ნარჩენები და სხვა. რატომ ხდება ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის ზრდა?
7
რა თქმა უნდა სოფლის მეურნეობის, მრეწველობის, ენერგეტიკისა და ტრანსპორტისაგან ჰაერში მეტი ნახშირორჟანგი გამოიყოფა, ვიდრე მათი შთანთქმაა შესაძლებელი მცენარეულობის მიერ. სუნთქვის პროცესში ცოცხალი ორგანიზმების მიერ გამოყოფილი ნახშირორჟანგის რაოდენობა ტოლი უნდა იყოს მცენარეების მიერ ჰაერიდან ფოტოსინთეზის პროცესში შთანთქმული ნახშირორჟანგის რაოდენობისა. წონასწორობის დარღვევა კი იწვევს ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის მომატებას. წონასწორობის პრინციპს ადამიანი უპირველეს ყოვლისა არღვევს იმით, რომ იგი ხარჯავს იმაზე მეტ ბუნებრივ რესურსს, ვიდრე მათი განახლება ხდება. მაგ. ტყეები წელიწადში 2-3%-ით იზრდება. ადამიანი კი ამაზე გაცილებით მეტს ჭრის. დაახლოებით 10 000 წლის წინ ადამიანმა დაიწყო მცენარეული კულტურებისა და ცხოველების მოშენება მათი საკვებად გამოყენების მიზნით. იმისათვის, რომ გამოეთავისუფლებიმა ტერიტორიები სასოფლოსამეურნეო საქმიანობისათვის, ადამიანმა დაიწყო ტყეების გაჩეხვა. სოფლის მეურნეობის განვითარების შედეგად განადგურდა დედამიწაზე არსებული ტყეების ნახევარზე მეტი. ეს იმას ნიშნავს, რომ დღეს ჩვენ გვაქვს ხეების არასაკმარისი რაოდენობა ატმოსფეროში არსებული ნახშირორჟანგის შესაკავებლად. ტყეების განადგურების დღემდე არსებული უარესი მეთოდია ნახშირბადის
ნაერთებს შეიცავს და მისი წვის დროს
ხეების დაწვა. მცენარე ნახევრად
ხეებში შეკავებული ნახშირბადი ატმოსფეროს
უბრუნდება ნახშირორჟანგის სახით. ბოლო 150 წლის მანძილზე ჰაერში ნახშირორჟანგის შემცველობა გაორმაგდა. ირღვევა წონასწორობის პრინციპი, რაც იწვევს, გლობალურ დათბობას. 2.3 მოსახლეობის ზრდა მოსახლეობის ზრდაც ერთ-ერთ ფაქტორს წარმოადგენს გლობალური დათბობისა. მე-20 საუკუნის დასაწყისში დედამიწის მოსახლეობა 1,6 მილიარდს შეადგენდა. ამჟამად მსოფლიოში დაახლოები ექვსი მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს. დედამიწის მოსახლეობის ზრდა სწრაფი ტემპით მიმდინარეობს. ივარაუდება, რომ 2025 წლისათვის მოსახლეობის რაოდენობა 8,5 მილიარდს გადააჭარბებს. მსოფლიოში ყველაზე მეტი მოსახლეობით გამოირჩევიან ჩინეთი და ინდოეთი, რომელთა მოსახლეობა 1 მილიარდს აღემატება. მოსახლეობა კონცენტრაციის
8
წარმოადგენს ზრდას,
უმთავრეს
თუმცა
ფაქტორს,
მთავარი
რომელიც
მიზეზია
განაპირობებს
სათბურის
აირის
ინდუსტრიალიზაცია-ავტომობილების,
თვითმფრინავების, თბოელექტროსადგურების, ქარხნებისა და სხვათა რაოდენობის ზრდა, რომლებიც საწვავს მოიხმარენ. წიაღისეული საწვავის (ქვანახშირის, ბუნებრივი აირისა და ნავთობის) გარეშე წარმოუდგენელია ჩვენი დღევანდელი ყოფა: ჩვენ ვწვავთ ქვანახშირს, რომ მივიღოთ ელექტროენერგია, ხოლო ნავთობს ვიყენებთ საწვავისა და სხვა პროდუქტების მისაღებად. წიაღისეულის წვის შედეგად კი იზრდება სათბურის აირების კონცენტრაცია ატმოსფეროში. 2.4 ნაგავსაყრელები; ნაგავსაყრელები და ცხოველური ნარჩენები სათბურის აირების გაზრდის ერთ-ერთი ფაქტორია. ჩვენს მიერ წარმოქმნილი ნაგავი ნაგავსაყრელებზე გროვდება. ნაგავში არსებული ორგანული ნარჩენები, სხვა სახის ნარჩენებთან ერთად, იტკეპნება მძიმე ტექნიკის საშუალებით, რის შედეგადაც გამოიდევნება ჰაერი. ყველა აერობული ბაქტერია, კვდება, ხოლო ის ბაქტერიები, რომლებიც
რომელსაც არსებობისათვის
მათგან
ჟანგბადი სჭირდება,
ჟანგბადს არ საჭიროებენ, განაგრძობენ არსებობას. მათი
ლპობის პროცესი ნელა მიმდინარეობს და წარმოქმნის მეთანს-სათბურის აირს. ვინაიდან ჩვენ ვყრით ნაგავს უკვე მრავალი საუკუნის განმავლობაში, ნარჩენების მიერ ყამოყოფილი მეთანის რაოდენობა ძალიან დიდია. ამას ემატება მესაქონლეობის ნარჩენები, რაც ლპობის პროცესში ასევე წარმოქმნის მეთანს. მეთანის წარმოების წყაროა სოფლის მეურნეობაც. განსაკუთრებით ბრინჯის წარმოება. მეთანის წყაროა
აგრეთვე
ქვანახშირისა და ნავთობის მოპოვება. ამჟამად მეთანის კონცენტრაციამ
უპრეცენდენტო ზღვარს მიაღწია. ატმოსფეროში დღეს დაფიქსირებული აღემატება
უკანასკნელი
400 000
წლის
განმავლობაში
დროის
მეთანის რაოდენობა ორჯერ
ნებისმიერ
მონაკვეთში
რაოდენობას.
თავი 3 რა შედეგებს მოიტანს გლობალური დათბობა 3.1 ცხელი და მშრალი კლიმატი მთელ მსოფლიოში, გაუდაბნოება დროა გადავიდეთ იმ შედეგების განხილვაზე, რასაც მოიტანს გლობალური დათბობა.
9
არსებულ
დედამიწის ზედაპირზე ტემპერატურის მომატება გამოიწვევს ისეთ პროცესებს, როგორებიცაა: უფრო ცხელი და მშრალი კლიმატი მთელ მსოფლიოში, გაუდაბნოების პროცესის გაძლიერება, ზღვის დონის აწევა, შტორმები, გახშირებული წვიმები. განვიხილოთ თითოეული მათგანი: ზოგიერთ რეგიონში გლობალური დათბობის შედეგად ნალექების რაოდენობა მოიმატებს, ზოგ რეგიონში კი მოიკლებს. ნალექების რაოდენობის შემცირება მოსალოდნელია საჰარის უდაბნოს მიმდებარე ქვეყნებში, სამხრეთ და სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიაში, სამხრეთ ამერიკის ტროპიკულ და ლათინურ ნაწილებში, სადაც შემცირდება ტყის ფართობები და მოიმატებს გაუდაბნოებული ტერიტორიები. გამოიწვევს
სასოფლო–სამეურნეო
მიწების
დეგრადაციასა
და
ადამიანების
გაუდაბნოება კი
ცხოვრების
პირობების
გაუარესებას. იგი იწვევს აგრეთვე ისეთ სოციალურ პრობლემას, როგორიცაა ეკომიგრანტების გაჩენა იმ ტერიტორიების მცხოვრებთა შორის, რომელთა მიწები ძლიერი ეროზიის გამო გამოუსადეგარი ხდება სასოფლო–სამეურნეო კულტურების მოყვანისა თუ პირუტყვის მოშენებისათვის. გაუდაბნოება არღვევს ეკოლოგიურ წონასწორობას. ამ წონასწორობის რღვევა კი დასაწყისს აძლევს იმ პროცესების განვითარებას, რომლებიც იწვევენ ბუნებრივი ეკოსისტემების განადგურებას. გაუდაბნოების შედეგები, თავის მხრივ, აჩქარებენ ნიადაგის ქარისმიერი და წყლისმიერი ეროზიის გაძლიერებას, მიწისქვეშა წყლების დონეების დაწევას, მცენარეულობის ბუნებრივი რეგენერაციის შეზღუდვასა და ნიადაგების ქიმიურ დაბინძურებას. ქვეყნები, რომლებიც გამოირჩეოდნენ ნოტიო კლიმატით, შეიძლება გახდნენ უფრო ცხელი და მშრალი. მათ შორის არიან ის ქვეყნები, რომლებიც აწარმოებენ დედამიწის მოსახლეობის საკვები პროდუქციის უდიდეს
ნაწილს.
ხანგრძლივი
გვალვისა
და
მაღალი
ტემპერატურის
შედეგად
ადრე
ტენიანი
და
საუკეთესო ნიადაგები გამოიფიტება და უნაყოფო გახდება. ეს შედეგები განსაკუთრებით მძიმე იქნება იმ განვითერებადი ქვეყნებისთვის, სადაც ეკონომიკის წამყვანი დარგი, ძირითადად სოფლის მეურნეობაა და მოსახლეობის უმეტესობაც ამ დარგშია დასაქმებული. ხშირი და ხანგრძლივი გვალვები გამოიწვევს საკვები პროდუქციის სიმცირეს, რაც შესაბამისად გაზრდის შიმშილობის დონეს. მკვლევართა მონაცემებით, ამჟამად, გლობალური დათბობის გამო, მსოფლიოში ყოველწლიურად დაახლოებით 300 ათასი ადამიანი იღუპება. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ თუ დინამიკა არ შეიცვლება, 2030 წლისათვის მსხვერპლთა რაოდენობა ყოველწლიურად 500 ათასამდე გაიზრდება. 3.2 ზღვის დონის აწევა;
10
იმის გამო, რომ გათბობისაგან წყალი ფართოვდება, ხოლო კონტინენტური მყინვარების დნობის დროს წყალი ოკეანეებში ჩაედინება, გლობალური დათბობა გამოიწვევს ზღვის დონის აწევას. მე–20 საუკუნის განმავლობაში ზღვის დონემ 20–25 სმ–ით აიწია. თუ ასეთი ტენდენცია შენარჩუნდება, მომდევნო 100 წელიწადში
ზღვის
დონე
50–95
სმ–ით
აიწევს
და
განაგრძობს
აწევას
მომდევნო
საუკუნეების
განმავლობაშიც. გარდა ამისა, გლობალური დათბობა გამოიწვევს ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებთან მიმდებარე ტერიტორიებზე არსებული ყინულის უზარმაზარი მასების დნობას , რაც ასევე ხელს შეუწყობს ზღვის დონის ამაღლებას. ამის შედეგად მრავალი კუნძული, სანაპირო ზოლი და ზღვის სანაპიროზე მდებარე ქალაქები ზღვის წყლით დაიფარება. საცხოვრებლად ვარგისი მიწის ფართობების შემცირება კიდევ უფრო გაამძაფრებს სიტუაციას მჭიდროდ დასახლებულ დედამიწაზე. მკვლევართა აზრით, თუ აღნიშნული ტემპი უცვლელი დარჩა, 2300 წლისათვის ტემპერატურა 12
0
C–ით გაიზრდება, ახლანდელი
ხმელეთის 40%–ს წყალი დაფარავს და დანარჩენი ხმელეთის რესურსები მალე ამოიწურება. დედამიწა კი ფაქტობრივად, ადამიანის საცხოვრებლად აღარ გამოდგება. 3.3 შტორმები, გახშირებული წვიმები, ბუნებრივი კატასტროფები ოკეანეებსა და ატმოსფეროს შორის სითბური ენერგიების გაცვლა იწვევს შტორმებს. გლობალური დათბობა შტორმების სიხშირისა და სიძლიერის ზრდის მიზეზი გახდება, ხილო ზღვის დონის აწევა გაზრდის შტორმებისა და წყალდიდობების მიერ მიყენებული ზარალის მოცულობას. განსაკუთრებული სიძლიერის შტორმები იწვევს სანაპირო ტერიტორიებზე დასახლებული ათასობით ადამინის დაღუპვასა და მილიარდობით დოლარის ზარალს. მაგ. 1991 წლის მაისში შტორმი 270 კმ/წმ ქარის სიჩქარით თავს დაატყდა ბანგლადეშს, დატბორა სანაპირო ზოლი და მილიონზე მეტი სახლი დააზიანა, ხოლო მსხვერპლის რაოდენობამ დაახლოებით 140 000 ადამიანი შეადგინა. ზღვის დონის აწევამ და შტორმების სიხშირისა და სიძლიერის მატებამ შეიძლება საფრთხე შუქმნას ცალკეული კუნძულოვანი ქვეყნებისა და სანაპირო ტერიტორიების არსებობას. მსოფლიოში ხშირია ძლიერი ბუნებრივი კატასტროფები. 2005 წელს აშშ–ში გრიგალმა კატრინამ შეიწირა 1 500 ადამიანის სიცოცხლე და გამოიწვია 125 მილიარდი დოლარის ეკონომიკური ზარალი. 2007 წელს ბანგლადეშში მომხდარმა ციკლონმა შეიწირა 3 500 ადამიანი და გამოიწვია მნიშვნელოვანი ეკონომიკური დანაკარგები. აღსანიშნავია, რომ ბუნებრივი კატასტროფებით გამოწვეული სიკვდილიანობის მეტად დაზარალებული 10 ქვეყნიდან 9 აზიაში მდებარეობს. 11
მიხედვით ყველაზე
გლობალური დათბობა გაზრდის ოკეანეებიდან წყლის აორთქლების პროცესს და, შესაბამისად, წვიმების სიხშირესა და სიძლიერეს. ცალკეული რეგიონებისათვის ამ მოვლენას დადებითი ეფექტი ექნება, თუმცა დანარჩენ ტერიტორიებს წყალდიდობები და წყლისმიერი ეროზია დაემუქრება. წყალდიდობები 3.4
ბიომრავალფეროვნების საფრთხეები
გლობალური დათბობის შედეგად საფრთხეები დაემუქრება ბიომრავალფეროვნებასაც . ცხოველებსა და ფრინველებს შეუძლიათ გადაადგილდნენ ერთი ადგილიდან მეორეზე, ხოლო მცენარეების გადაადგილებას ახალი თაობების განვითარება სჭირდება. თუ გლობალური დათბობა მოხდება ისეთი სიჩქარით, რომელიც აღემატება ხეების სახეობათა უდიდესი ნაწილის გადაადგილების სიჩქარეს, მაშინ მოსალოდნელია ტყის არსებული ტიპების გაქრობა. ტემპერატურის საგრძნობლად მომატების შემთხვევაში მოსალოდნელია ხანძრების სიხშირის მომატება, რის გამოც განადგურდება ტყის მასივები. ცხადია, რომ ტყის ბინადარი ცხოველები და მცენარეები აუცილებლად მოექცევიან ზემოქმედების ქვეშ როგორც საცხოვრებელი გარემოს ცვლილების, ასევე უშუალოდ
ტემპერატურის
მატების,
ნალექიანობის
ცვლილებისა
და
გახშირებული
ხანძრებისა
და
შტორმული მოვლენების შედეგად. ამჟამად სატრანსპორტო მაგისტრალურმა გზებმა, ინფრასტრუქტურამ და ბუნებრივი გარემოს სხვა ცვლილებებმა
შეიძლება
გადაკეტონ
ბიომრავალფეროვნების
მიგრაციული
გზები
ან
სხვაგვარად
შეზღუდონ მათი ადაპტაციის პროცესი. 3.5 ადამიანის ჯანმრთელობა საფრთხეები ემუქრება აგრეთვე ადამიანის ჯანმრთელობას. კლიმატის გლობალური დათბობის შედეგად მოსალოდნელია
როგორც
,,სითბური
ტალღებით“
გამოწვეული,
ასევე
მწერებით
გადამდები
დაავადებების–მალარია, ტროპიკული ციებ–ცხელება, ყვითელი ციებ–ცხელება და სხვათა გავრცელება, რადგან დათბობასთან ერთად იზრდება გადამტანი და პარაზიტული მწერების საბინადრო ფართობებიც. გარდა ამისა, ცხელი ამინდი და წყალდიდობები ხელს შეუწყობენ ისეთი ორგანიზმების გამრავლებას, რომლებიც იწვევენ სალმონელოზს, ქოლერასა და სხვა დაავადებებს. ადამიანის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს გამოიწვევს აგრათვე საკვებისა და სასმელი წყლის ნაკლებობა, ჰაერისა და წყლის დაბინძურება, ექსტრემალურად მაღალი და დაბალი ტემპერატურის ცვლილება. მოსალოდნელია ,,სითბური ტალღების“ და ტემპერატურის მატებით გამოწვეული ისეთი დაავადებების გააქტიურება, 12
როგორებიცაა სისხლის მიმოქცევის, სასუნთქი სისტემების, ალერგიული, ინფექციური და პარაზიტული დაავადებები. რისკის ქვეშ აღმოჩნდებიან მოხუცები, ბავშვები და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირები. განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში, სადაც არ გააჩნიათ საკმარისი მატერიალური და ადამიანური რესურსები, რათა წინ აღუდგნენ დაავადებების გავრცელებას. ინფექციების მიმართ მგრძნობიარობის მომატებას უკავშირდება ატმოსფეროში ოზონის შემცირება. ოზონის შემცირება და გლობალური ტემპერატურის ზრდა, სამწუხაროდ, მუდმივ ფენომენს წარმოადგენს. მათი ბიოლოგიური ეფექტის გათვლა შეუძლებელია. აღნიშნულს ემატება სხვადასხვა დანიშნულების კოსმოსური ხომალდების მომრავლება კოსმოსურ სივრცეში, დროგასული კოსმოსური ხომალდების მიერ ახლო კოსმოსური სივრცის დაჭუჭყიანება, რაც უარყოფითად მოქმედებს ოზონის დამცავ შრეზე.
თავი4 კლიმატის ცვლილება და საქართველო განვიხილოთ გლობალური დათბობა და კლიმატის ცვლილებების შედეგები საქართველოში. საქართველო გეოგრაფიული მდებარეობისა და რთული რელიეფური პირობების გამო საგრძნობლად მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების მიმართ. გლობალური დათბობის შედეგები უკვე ფიქსირდება საქართველოშიც. უკანასკნელი 50 წლის მანძილზე დედოფლისწყაროში იმატა გვალვების სიმკაცრემ. გვალვიანი პერიოდის საშუალო ხანგრძლივობა 54 დღიდან 72 დღემდე გაიზარდა, ხოლო ძლიერი ქარების განმეორებადობამ მე–20 საუკუნის 80–იანი წლებიდან 5–ჯერ მოიმატა.
უკანასკნელ წლებში გაიზარდა იმ დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღის
მაქსიმალური ტემპერატურა მეტია 25
0
C-ზე. ასეთ დღეთა რიცხვი მაგ. ბორჯომისა და ახალციხის
მუნიციპალიტეტებში გაიზარდა შესაბამისად 173 (დაახლოებით 10%) და 280 დღით (დაახლოებით 13%). 1985–2000 წწ. ცენტრალური კავკასიონის მყინვართა შესწავლამ აჩვენა, რომ ამ წლებში მყინვართა უკან დახევის საშუალო სიჩქარემ 8 მ/წელი შეადგინა, ხოლო მყინვართა ფართობებმა 6–9 %–ით დაიკლო. ტემპერატურის ზრდის პირობებში 2050 წლისათვის მეცნიერები ქვემო სვანეთში მყინვარის მთლიანად დნობასაც არ გამორიცხავენ. საქართველოში კლიმატის ცვლილების მიმართ განსაკუთრებით მგრძნობიარეა შავი ზღვის სანაპირო. გასულ 13
საუკუნეში
შავი
ზღვის
დონის
აწევის
საშუალო
სიჩქარემ
2,6
მმ/წელი
შეადგინა.
ასევე
დადგენილია, რომ ქარის მაქსიმალური სიჩქარის ზრდის შედეგად ფოთსა და ბათუმში ძლიერი შტორმების (5–7 ბალამდე) სიხშირე უკანასკნელი ოთხი ათწლეულის განმავლობაში 4–ჯერ გაიზარდა. სანაპირო ქალაქებიდან ყველაზე მეტად მგრძნობიარეა ფოთი და ბათუმი. კლიმატის ცვლილების გამო უკანასკნელ წლებში გაიზარდა სტიქიური მოვლენების სიხშირე და სიძლიერე. აღნიშნულის შედეგად საქართველო მნიშვნელოვანი სირთულეების წინაშე აღმოჩნდა. ბუნებრივმა კატასტროფებმა მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენეს სასოფლო–სამეურნეო პროდუქტებით მდიდარ დედოფლისწყაროს, სიღნაღისა და საგარეჯოს მუნიციპალიტეტებს. ქარისმიერი ეროზიისა და გაუდაბნოების შედეგად აღნიშნული მუნიციპალიტეტების ტერიტორიების
მნიშვნელოვანი ნაწილი
გამოუსადეგარი გახდა (უდაბნოს, ტარიბანის, ნატბეურის, დიდი შირაქის, პატარა შირაქის და სხვა ვაკე– დაბლობების). ბუნებრივი კატასტროფები ხშირად არის მიზეზი მიგრაციისა . მაგ. მაღალმთიანი აჭარიდან ბოლო 15 წლის მანძილზე 10 000 ემიგრანტი იქნა გადასახლებული საქართველოს სხვადასხავა მხარეში. კლიმატის ცვლილებამ საქართველოში გავლენა იქონია დაავადებების გავრცელებაზეც, როგორიცაა მალარია და ლეიშმანიოზი. 1996–2005 წწ. დაფიქსირდა მალარიის 438 შემთხვევა, რომელთაგან 319 (ანუ 73%) შემთხვევა გამოვლინდა კახეთში, ხოლო თბილისში აღინიშნა ლეიშმანიოზის მკვეთრი ზრდა15–დან 160 შემთხვევამდე, რაც განგაშის საფუძველს ქმნის. კლიმატის ცვლილების პროგნოზი საქართველოში ასეთია.
2100 წლისათვის დასავლეთ საქართველოში
0
შესაძლებელია საშ. წლიური ტემპერატურის 3,5 C–ით მომატება, ხოლო წლიური ნალექების რაოდენობის 6%–ით შემცირება. აღმოსავლეთ საქართველოში ნავარაუდევია ჰაერის საშუალო ტემპერატურის 4,1 0 C–ით მომატება, საშუალო წლიური ნალექიანობისა კი14%–ით შემცირდება. ტემპერატურის ასეთი ცვლილება აღმოსავლეთ საქართველოს ბარში გამოიწვევს ნიადაგის გამოფიტვას და ხელს შეუწყობს გაუდაბნოების პროცესის გააქტიურებას, აგრეთვე წყლის რესურსების შემცირებას. ბოლო წლებში მომხდარი ბუნებრივი კატასტროფების სიხშირე და მასშტაბი მკვეთრად გაიზრდება საქართველოს მთაგორიან და მთისპირა რაიონებში. სტიქიური მოვლენების შედეგად განსაკუთრებით დაზარალდა მცხეთა–მთიანეთის, სამეგრელო–ზემო სვანეთის, აჭარის, რაჭა–ლეჩხუმის, ქვემო სვანეთისა და გურიის მხარეები. საქართველოში დღეისათვის მეწყერთა საერთო ფართობი 15 000 კმ 2 –ს შეადგენს. მეწყერის სიხშირით განსაკუთრებით გამოირჩევა ზემო იმერეთი, რაჭა–ლეჩხუმი, აჭარა.
14
მე–20 საუკუნის ბოლოსათვის საქართველოში დაფიქსირდა 2 750 ღვარცოფსაშიში კერა. ღვარცოფული საშიშროების ზონაში საქართველოს ტერიტორიის თითქმის 29%–ია მოქცეული. საქართველოში წყალდიდობები დამახასიათებელია მდინარეების–მტკვრის, რიონის, ცხენისწყლის, არაგვის, ივრის, ალაზნის აუზებისათვის. როგორც
ზემოთაც
აღვნიშნეთ,
ძლიერი
ქარის,
გვალვის,
ტყის
ბუნებრივი
ხანძრის
შედეგები
უარყოფითად აისახება საზოგადოების ცხოვრების მრავალ ასპექტზე. იწვევენ მატერიალურ ზარალს და უარეს შემთხვევაში, ადამიანთა მსხვერპლს.
თავი 5 კლიმატის
ცვლილების შერბილების, ადაპტაციისა
და
შემცირების
ვარიანტები ჩვენ მრავლად ვისაუბრეთ გლობალური დათბობის და კერძოდ, ატმოსფეროში სათბურის აირების კონცენტრაციის
გაზრდის
და
შესაბამისად
კლიმატის
ცვლილების
გამომწვევი
მიზეზებისა
და
მოსალოდნელი შედეგების შესახებ. მიუხედავად
იმისა,
მივიღებთ
თუ
არა
მკაცრ
ზომებს
სათბურის
აირების
კონცენტრაციის
შესამცირებლად, ეს აირები მაინც დაგროვდება ატმოსფეროში, მაგრამ უფრო ნელა, ვიდრე ეს
ჩვენი
უმოქმედობის შემთხვევაში მოხდება. ჩვენ შგვიძლია წვლილი შევიტანოთ იმ მეცნიერებისა და ინჟინრების ძლისხმევაში, რომლებიც შეისწავლიან უფრო თბილ სამყაროსთან შეგუების გზებს. გთავაზობთ კლიმატის ცვლილების შერბილების, ადაპტაციისა და შემცირების ვარიანტებს 5.1 კიოტოს პროტოკოლი არსებობს კლიმატის ცვლილების შერბილების პოლიტიკური ინსტრუმენტი. 1997 წელს, იაპონიის ქალაქ კიოტოში, მიღებული იქნა პროტოკოლი სათბურის აირების ემისიის შემცირების შესახებ. იგი ძალაში შევიდა 2005 წლის 16 თებერვალს. კიოტოს პროტოკოლის ფარგლებში 39 განვითარებულმა ქვეყანამ და ევროკავშირმა აიღეს
მათ მიერ
წარმოებული ოთხი გაზის–ნახშირორჟანგის, მეთანის, აზოტის ქვეჟანგის, გოგირდის ჰექსაფტორიდის და აირების ორი ჯგუფის შემცირების ვალდებულება, ხოლო სხვა ქვეყნებმა აიღეს ზოგადი ვალდებულებები. საქართველომ კიოტოს პროტოკოლს ხელი მოაწერა 1999 წლის 16 ივნისს. 15
ატმოსფეროს დაბინძურების შესაჩერებლად შექმნილია როგორც მსოფლიოში, ისე საქართველოში სხვადასხვა სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციები. 5.2 ადაპტაციის ვარიანტები სხვადასხვა სექტორში განვიხილოთ ადაპტაციის ვარიანტები თავისი არსებობის მანძილზე ადამიანმა გამოავლინა კლიმატისა და გარემოს ცვლილებებისადმი ადაპტაციის ძლიერი უნარი. ამის მაგალითებია სასოფლო–სამეურნეო სავარგულების რწყვის მეთოდების სრულყოფა, კლიმატის ცვლილებებისადმი უფრო მდგრადი კულტურების შერჩევა და სხვა. გთავაზობთ
სხვადასხვა
სფეროში
კლიმატის
ცვლილებასთან
ადაპტაციის
შესაძლო
ზომების
მაგალითებს: სექტორი–ადამიანის ჯანმრთელობა კლიმატის
ცვლილებებით
გააქტიურებული
მრავალი
დაავადებებისა
და
ჯანმრთელობასთან
დაკავშირებული პრობლემების თავიდან აცილება შესაძლებელია: სათანადო ფინანსური და ადამიანური რესურსებით, მათ შორის ტრენინგების, ზედამხედველობისა
და საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების საშუალებით, აგრეთვე პრევენციისა და კონტროლის პროგრამების განხორციელების გზით; ხეების დარგვით ურბანულ ტერიტორიებზე ტემპერატურის ზრდის შესამცირებლად; მოსახლეობის ინფორმირებულობით ექსტრემალური ამინდის შესახებ; მარცვლეულისა
და
საგანგებო
სიტუაციებისათვის
განკუთვნილი
საკვების
მარაგების
უზრუნველყოფით; სათანადო ტანსაცმლის ტარებითა და სითხის ჭარბი რაოდენობით მიღებით.
სექტორი–სანაპირო ტერიტორიები და ზღვის დონის აწევა ქვეყნების რუკების შედგენა, რომელზედაც დატანილი იქნება ის ტერიტორიები, სადაც საჭიროა
ნაპირსამაგრი სამუშაოების განხორციელება; ისეთი ნაპირსამაგრი ტექნოლოგიების გამოყენება, რომლებიც არ გამოიწვევენ საბინადრო არეალის
განადგურებას; წალდიდობების საშიშროების რისკის რუკების შედგენა; 16
წყალმომარაგების სისტემების დაცვა მლაშე წყლით დაბინძურებისაგან.
სექტორი–სატყეო და სოფლის მეურნეობა სასოფლო–სამეურნეო
კულტურებისა
და
ტყის
ისეთი
სახეობების
შერჩევა,
რომლებიც
უკეთ
შეეგუებიან ცვალებად კლიმატურ პირობებს; ხანძარსაწინააღმდეგო ღონისძიებების სრულყოფა ტემპერატურის მატების გამო ხანძრის გაჩენის
საშიშროების რისკის ზრდის შემთხვევაში; მწერების გავრცელების კონტროლი.
სექტორი–ეკოსისტემები და ველური ბუნება მიგრაციული დერეფნების მოწყობა, დაცვა და სახეობებისთვის კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული
გადაადგილების უზრუნველყოფა; მართვის ისეთი მეთოდების დანერგვა, რომლებიც ზრდიან ეკოსისტემების დაცვისა და მათ ახალ
გარემოსთან შეგუების უნარს. სექტორი–წყლის რესურსები წყალმომარაგების ეფექტურობის გაუმჯობესება, ზღვის წყლის გამტკნარება; ნიადაგის ტენიანობის შენარჩუნება; მტკნარი წყლის სანაპირო რესურსების დაცვა ზღვის წყლისაგან.
სექტორი–ენერგია ენერგოეფექტურობის
გაუმჯობესება
დათბობის
შედეგად
ენერგიის
მოხმარების
ზრდის
საკომპენსაციოდ; ენერგომიწოდების დივერსიფიკაცია ექსტრემალური ამინდის დროს ენერგიაზე მოხმარების გაზრდის
გამო ელექტროსადგურების მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში. 5.3 იცით თუ არა, რომ... ერთი ტონა ქაღალდის დამზადებას სჭირდება 17 ხე, ამიტომ ქაღალდი მხოლოდ აუცილებელ
შემთხვევაში გამოიყენე; 17
პლასტმასის
ნარჩენები
ძალიან
ნელა
იშლება.
მიწაში
ჩამარხულ
ან
თუნდაც
პლასტმასის
გადაგდებულ ნარჩენს 700 წელი სჭირდება დასაშლელად. ამიტომ პლასტმასისაგან დამზადებული ნივთის გამოყენების დროს დაფიქრდით, თუ როგორ აბინძურებთ გარემოს. ნახევარი კილოგრამი ფოლადის გადამუშავება იძლევა იმის საშუალებას, რომ 60 ვატიანი ნათურა
ენთოს მთელი დღის განმავლობაში, ამიტომ დაზოგე ელექტროენერგია; ნარჩენი
ალუმინის
გადამუშავებისას
იხარჯება
მხოლოდ
5%
იმ
ენერგიისა,
რომელიც
დაიხარჯებოდა ალუმინის ნედლეულიდან იმავე რაოდენობის ალუმინის მისაღებად; იმ შემთხვევაში, თუ მეორადი გამოყენებისათვის დაბრუნდება ერთი მილიონი შუშის ბოთლი, ჩვენ
დავზოგავთ 300 ტონა კვარცის ქვიშას, 1 000 ტონა სოდას, 60 ტონა საწვავს, 0,76 მილიონ კუბურ მეტრ ბუნებრივ აირს და დიდი რაოდენობით ელექტროენერგიას. ძირითადი
ნედლეული პლასტიკის დასამზადებლად არის ნავთობი. დღეისათვის ე.წ.
პლასტმასის იწარმოება
ბოთლები
არის
ღირებული
მაღალხარისხიანი
ნოხები,
მეორადი
რესურსი.
სათადარიგო
მათი
ნაწილები,
გადამუშავების
ანტიალერგიული
PET –
შედეგად ბალიშები,
ტანსაცმელი და სხვა პროდუქცია; 1 კგ მეტალის ჯართის გადამუშავებისას, ჩვენ დავზოგავთ 2 კგ ქვანახშირს და არ წარმოვქმნით
დამატებით 4 კგ ნარჩენს, რომელიც რჩება რკინის მადნიდან რკინის გამოყოფის შემდეგ; ამიტომ მეორადი გადამუშავება შეამცირებს ახალი ქაღალდის, პლასტიკისა და მინის წარმოების აუცილებლობას. ამ გზით დაიზოგება ახალი პროდუქციის დასამზადებლად საჭირო ენერგია, შეამცირებს ნაგავსაყრელებზე გასატანი, ბიოლოგიურად არადაშლადი მასალების მოცულობას. ასევე ნაგავსაყრელებზე არსებული ნარჩენების შედეგად გამოყოფილი მეთანის კონცენტრაციას, რაც ხელს უწყობს გლობალურ დათბობას. 5.4 ნარჩენების მართვა ნარჩენების მართვის პროცესში უდიდესი როლი ენიჭება საზოგადოების თანამონაწილეობას. თითოეულ მოქალაქეს გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს, რომ ნარჩენის სეპარაცია უნდა დავიწყოთ სახლებში, ეზოებში,
ოფისებში,
ნაგავსყრელებამდე.
18
სკოლებში
და
ა.
შ.,
რათა
რაც
შეიძლება
ნაკლები
ნარჩენი
მივიდეს
ბევრ ქვეყანაში ამ კუთხით უდიდეს წარმატებას მიაღწიეს. მაგალითად, შვედეთში და გერმანიაში მოსახლეობის მიერ ხორციელდება მათ მიერ წარმოქმნილი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების ნახევარზე მეტის სეპარირება და შესაბამის კონტეინერებში განთავსება. ასეთი ქვეყნების მოსახლეობის თვითშეგნებაში იმდენად გამჯდარია აღწერილი პროცესი, რომ ისინი ამგვარ საქმიანობას უყურებენ, როგორც აუცილებელს და სავალდებულოს. ზოგჯერ ძნელია დიასახლისს აუხსნა, თუ რატომ უნდა შეიძინოს მან დამატებითი ჭურჭელი სხვადასხვა ნარჩენის განსათავსებლად, ან რატომ უნდა გამოყოს საკუთარ ბინაში დამატებითი ადგილი აღნიშნული ჭურჭლის განსათავსებლად და ბოლოს, რატომ უნდა დახარჯოს დრო ნარჩენის დახარისხებაზე მაშინ, როდესაც ის იხდის დასუფთავების გადასახადს. მითუმეტეს ძნელია აუხსნა, რომ თუკი ნარჩენების მეორადი გადამუშავება არის მომგებიანი ბიზნესი, რატომ აკეთებს იგი ამ ქმედებას უფასოდ და ვიღაცა კი შოულობს ფულს. ამიტომ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსახლეობის თვითშეგნებას ნარჩენის სეპარაციის დროს. ის მიდგომა, რც დრეს საქართველოში უმეტესი პროექტების მიმდინარეობისას ხორციელდება, ქალაქების, სკვერების და სხვა ტერიტორიების სანიტარული დასუფთავება, ნარჩენების მართვის მხოლოდ ერთ–ერთი კომპონენტია, რომელიც რა თქმა უნდა ვიზუალურ, მომენტალურ ეფექტს იძლევა, მაგრამ ნარჩენების მართვის პრობლემას
ვერც ეროვნულ და ვერც გლობალურ დონეზე ვერ ჭრის. თუმცა, უცხოელი
ექსპერტების აზრით საქართველოს სულ რამდენიმე წელი დასჭირდება ნარჩენების მდგრადი მართვის ყველა კომპონენტის განსახორციელებლად. თითოეულმა ჩვენგანმა წვლილი უნდა შევიტანოთ ჩვენს ქვეყანაში სუფთა და უსაფრთხო გარემოს შექმნაში,
რათა
ატმოსფეროში
სათბურის
აირების
დაგროვებას
შევუშალოთ
ხელი.
დავიცვათ
ამოყირავებული პირამიდის პრონციპი: •
პირველ რიგში– ნუ იყიდი იმაზე მეტს, ვიდრე გჭირდება, შეამცირე შენი ნარჩენი;
•
მეორედ–თუკი
შენ
აღარ
გჭირდება
ნივთი,
ყოველნაირად
შეეცადე
მოუძებნო
მას
მეორადი
გამოყენება, სანამ გადააგდებ, დაფიქრდი, იქნებ ვინმეს სჭირდება იგი; •
მესამედ–თუკი ვერ მოუძებნე ნივთს მეორადი გამოყენება, შეეცადე მოძებნო მისი გადამუშავების შესაძლებლობები;
•
მეოთხედ–თუკი ვერ მოუძებნე ნივთს გადამუშავების შესაძლებლობები, შეეცადე მოძებნო მისგან ენერგიის მიღების შესაძლებლობები;
19
•
მეხუთედ–მხოლოდ მაშინ განათავსე ნივთი ნაგავსაყრელზე, როცა მისი გამოყენების ყველა სხვა შანსი ამოწურულია.
5.5 მანქანის ტარების ჩვევები, ბინების თბოიზოლაცია გარდა ნარჩენების მართვისა, როგორც ინდივიდუალურ პირებს, კიდევ რისი გაკთება შეგვიძლია კლიმატის გლობალური ცვლილების შესამცირებლად? შეცვალეთ მანქანის ტარების ჩვევები. აუხსენით თქვენს მეგობრებს, მშობლებს, ნაკლებად გამოიყენონ მანქანა და შეცვალონ მანქანები, რომლებიც ბევრ საწვავს მოიხმარენ. ოთხივე წამყვანი ბორბლის მქონე მანქანები არამარტო ბევრ ბენზინს მოიხმარენ, არამედ ყოველწლიურად გამოყოფენ მათ წონაზე 6–ჯერ მეტი რაოდენობის ნახშირორჟანგს. დიზელზე მომუშავე მცირე ზომის მანქანები კი იმავე მანძილის გასავლელად მოიხმარენ ბევრად ნაკლებ საწვავს და გამოყოფენ 2–3–ჯერ ნაკლებ ნახშირორჟანგს. აუხსენით მათ, რომ შორი მანძილებისათვის, შეძლებისდაგვარად, ისარგებლონ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით–ავტობუსით, მატარებლითა და მეტროთი, ხოლო მცირე მანძილზე ველოსიპედით, ფეხით, რომელიც ჯანმრთელობისთვისაც სასარგებლოა, არც საწვავს მოიხმარს და შესაბამისად გარემოსაც არ აბინძურებს ნახშირორჟანგით. როდესაც საჭესთან ზიხართ, საცობის დროს, გამორთეთ ძრავი. ბინების თბოიზოლაციითაც კი შეიძლება ენერგიის დაზოგვა და შესაბამისად, სათბურის აირების დაგროვების შემცირება ატმოსფეროში. თბოიზოლაცია თითქმის 40%–ით ამცირებს ბინის გათბობისა და კონდეცირების ხარჯებს. ეს ნიშნავს, რომ ზამთრის თვეებში თქვენ ნაკლებად გაათბობთ ბინას და გამოიყენებთ შესაბამისად ნაკლებ ენერგიას. თქვენ შეგიძლიათ კიდევ უფრო შეამციროთ ენერგიის მოხმარება, თუ გაათბობთ მხოლოდ იმ ოთახებს, რომლებსაც
იყენებთ.
ბინების
თბოიზოლაციით
იზოგება
ენერგიის
არაგანახლებადი
წყაროები
და
მცირდება ნახშირორჟანგის ემისიები. 5.6 დაზოგე ენერგია ენერგიის დაზოგვა არის სათბურის აირების ემისიის შემცირების ერთ–ერთი საშუალება. ამჟამად არსებული ტექნოლოგიები იძლევა იმის საშუალებას, რომ მაცივრები, სარეცხი მანქანები, წყლის გამათბობლები და სხვა საყოფაცხოვრებო ტექნიკა იყოს ბევრად უფრო ენერგოეფექტური . ამ ძალისხმევის მიზანია
წიაღისეულ
საწვავზე
მოთხოვნილების
კონცენტრაციის ახლანდელი დონის შენარჩუნება. 20
შემცირება
და
ატმოსფეროში
ნახშირორჟანგის
დღეს ინჟინრები და მეცნიერები მუშაობენ ენერგიის ისეთი ალტერნატიული წყაროების განვითარებაზე, როგორებიცაა ქარის ენერგია, მზის ენერგია და უსაფრთხო ბირთვული ენერგიები. ენერგოეფექტურობის ამაღლება შეამცირებს ნახშირორჟანგის–ყველაზე მნიშვნელოვანი სათბურის აირის–ემისიას. გამორთეთ ელექტრომოწყობილებები: კომპიუტერები, ტელევიზორები, კონდეციონერები, ნათურები და სხვა მოწყობილობები, როდესახც აღარ გჭირდებათ. ძველი, არაეფექტური ნათურების ან დღის განათების ნათურების ნაცვლად გამოიყენეთ ენერგოეფექტური ნათურები, რადგან ისინი მოიხმარენ 75%–ით ნაკლებ ენერგიას და 10–ჯერ უფრო დიდხანს ძლებენ. ამით თქვენ დაზოგავთ ფულად ხარჯებსაც. როგორც საზოგადოებას,
ჩვენც შეგვიძლია შევისწავლოთ, ავაშენოთ და გამოვიყენოთ მზის, ქარის
ტალღების ანუ ე.წ. განახლებადი წყაროები
არ
გამოყოფენ
ენერგიის წყაროები, აგრეთვე ბიომასები ენერგიის მისაღებად. ეს
ნახშირორჟანგს
და
ამით
გვეხმარებიან
ადამიანის
საქმიანობის
შედეგად
ატმოსფეროში გაფრქვეული ნახშირორჟანგის მოცულობის შემცირებაში. მოკლედ, ჩვენი რჩევები ასეთია დაზოგე ენერგია:
შეამცირე, გამოიყენე და ხელმეორედ გადაამუშავე;
შეცვალე მანქანის ტარების ჩვევები;
მოახდინე ბინების თბოიზოლაცია;
გამორთე ელექტრომოწყობილობები, როცა აღარ გჭირდება;
გამოიყენე ენერგოეფექტური ნათურები;
გამოიყენე ბიომასები ენერგიის მისაღებად;
შეისწავლე, ააშენე და გამოიყენე ენერგიის განახლებადი წყაროები;
ნუ დაანაგვიანებ და დააბინძურებ გარემოს. დარგე ძალიან, ძალიან, ძალიან ბევრი ხე!
5.7 დედამიწის ,,სამკურნალო რეცეპტი“ კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი– CENN ატარებს კონკურსს 13–დან 18 წლამდე
ასაკის
მოსწავლეებისათვის
საქართველოში
კლიმატის
ცვლილებასთან
ან
კატასტროფებთან დაკავშირებული ადგილობრივი გარემოსდაცვითი საკითხების გამოსავლენად. თქვენ შეგიძლიათ დაწეროთ სტატია ან მოხსენება და დაურთოთ ფოტოები;
21
ბუნებრივ
დაწეროთ
წერილი,
რომელსაც
მიწერდით
სამთავრობო
პირს,
ადგილობრივი
ბიზნესის
წარმომადგენელს ან გაზეთს, თუ როგორ შეუძლიათ მათ დაგეხმარონ ადგილობრივი პრობლემის მოგვარებაში; გადაიღოთ
ვიდეო,
სადაც
აჩვენებთ,
თუ
რას
აკეთებთ
თქვენ
მოსაგვარებლად და ატვირთოთ ეკრანზე მითითებულ ვებგვერდზე;
ეკოლოგიური
პრობლემის
WWW. climate.cenn.org
გააკეთოთ პოსტერი ან დახატოთ ნახატი, რომელიც კლიმატის ცვლილების შედეგებს და ბუნებრივ
კატასტროფებს ასახავს; გამარჯვებულები დაჯილდოვდებიან სპეციალური საჩუქრებით. ასე რომ,
,,წამზომი ჩართულია“.
გთავაზობთ დედამიწის ,,სამკურნალო რეცეპტს“: ანტიტყისმჭრელს, ნაგავმქრობს, სდექ გლობალურ დათბობას და პლასტმასს დავუმატოთ ჩვენი ხელების და გულების სითბო, მზრუნველობა, ცოტაოდენი თვითშეგნება, დავუმატოთ ადაპტაციის უნარი გემოვნებით, კარგად მოვურიოთ, გავათბოთ 36 გრადუსამდე და მივიღებთ უნიკალურ პრეპარატს ,,შაქარპლანეტას“. დღეს დედამიწა ,,მოწყენილია“
და ,,შველას“
ითხოვს, იქნებ ყველამ ერთად მოვინდომოთ და
შევძლოთ მისი ,,გაღიმება“ .
გამოყენებული რესურსები:
კლიმატის გლობალური ცვლილება და საქართველო –კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი - CENN
ეკოლოგიის მოკლე კურსი –ავტორები: ზაურ კვინიკაძე, ზინაიდა დავითაია, ლელა კვინიკაძე
გარემოს პრობლემების ტერმინოლოგიური ცნობარი -ლექსიკონი -მელორ ალფენიძე
გარემოსდაცვა - ვიკიპედია
გლობალური ეკოლოგია (დამხმარე სახელმძღვანელო) –ელიზბარ ელიზბარაშვილი, ნიკოლოზ სულხანიშვილი
22
საქართველოს კანონი ნარჩენების მართვის შესახებ
სასარგებლო რჩევები ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით
23
24