นศ 351 การผลิตรายการวิดที ศั น์ 1 [CA 351 Video Program Production 1] (ปี การศึกษาที่1/2557)
รวมรวม/เรียบเรียง โดย อาจารย์ ณัฏฐพงษ์ สายพิณ สาขาวิชานิเทศศาสตร์ บูรณาการ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่ โจ้
บทนํา • ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุโทรทัศน์ • บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ • องค์ ประกอบของวิทยุโทรทัศน์ •
ลักษณะและข้ อจํากัดของวิทยุโทรทัศน์
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน
|
2
วิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์เป็ นสือ่ มวลชน (Mass media) ที่เกิดขึ ้นในยุคปฏิวตั ิอตุ สาหกรรมในทวีปยุโรป หลังจากที่เกิดหนังสือพิมพ์ประมาณ 300 ปี และหลังจากที่คิดค้ นเทคโนโลยีการสือ่ สารด้ วยวิทยุกระจายเสียงในยุโรปได้ สาํ เร็ จ ประมาณ 20 ปี มีการนําเทคโนโลยีดงั กล่าวเข้ ามาใช้ ในประเทศไทย ตามมาด้ วยการนําเข้ าเทคโนโลยีการสือ่ สารด้ วยวิทยุโทรทัศน์ ดังนัน้ คําศัพท์ที่ใช้ เรี ยกขานรวมถึงนิยามความหมายต่างๆ ที่เกี่ยวข้ องกับเทคโนโลยีการสือ่ สารดังกล่าว จึงเพิ่งถูกบัญญัติขึ ้นใช้ ใน ประเทศไทยประมาณสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ าเจ้ าอยูห่ วั รัชกาลที่ 6 จวบจนถึงปั จจุบนั โดยสือ่ วิทยุกระจ่ายเสียงและ วิทยุโทรทัศน์ซงึ่ เป็ นเทคโนโลยีตา่ งประเทศที่ถกู นําเข้ ามาใช้ ในประเทศไทยนันมี ้ คณ ุ ลักษณะที่แตกต่างกันทําให้ มีความเหมาะสม กับการสือ่ สารที่แตกต่างกันไปด้ วย
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุโทรทัศน์ สําหรับความหมายและความสําคัญของสือ่ วิทยุและโทรทัศน์ รวมถึง คําศัพท์ที่ใช้ เฉพาะด้ านวิทยุกระจายเสียงและวิทยุ โทรทัศน์นนั ้ มีทงใช้ ั ้ ภาษาไทยหรื อบางครัง้ ใช้ ทบั ศัพท์ภาษาอังกฤษอยูห่ ลายคํา โดยจะยกตัวอย่างมาอธิบายดังนี ้ วิดีทัศน์ วีดิทศั น์ (Video) เป็ นการเล่าเรื่ องด้ วยภาพ ภาพทําหน้ าที่หลักในการนําเสนอ เสียงจะเข้ ามาช่วยเสริ มในส่วนของภาพ เพื่อให้ เข้ าใจเนื ้อเรื่ องมากยิ่งขึ ้น วิดีทศั น์เป็ นสือ่ ในลักษณะที่นําเสนอเป็ นภาพเคลือ่ นไหว และสร้ างความต่อเนื่องของการกระทํา ของวัตถุจากเรื่ องราวต่างๆ สร้ างความรู้สกึ ใกล้ ชิดกับผู้ชม เป็ นสือ่ ที่เข้ าถึงง่าย มีความรวดเร็ วสามารถเสนอเหตุการณ์ได้ ทนั ที ถ้ า เสนอรายการผ่านระบบโทรทัศน์ ก็จะเป็ นรายการโทรทัศน์ คณะกรรมการบัญญัติศพั ท์วิทยาศาสตร์ ได้ พิจารณาเห็นว่า Video เป็ นเครื่ องใช้ ไฟฟ้ าประเภทเดียวกับ Television ซึง่ มี คําไทยใช้ วา่ โทรทัศน์ แล้ ว สมควรคิดหาคําไทยใช้ กบั Video ด้ วยโดยคําที่จะคิดขึ ้นนี ้ควรจะมีคําว่า “ทัศน์” ประกอบอยูด่ ้ วย เพื่อให้ เข้ าชุดกัน และควรหาคําที่จะมีเสียงใกล้ เคียงกับ คําทับศัพท์ที่นิยมใช้ กนั อยูแ่ ล้ วซึง่ จะทําให้ มีการยอมรับศัพท์ที่คิดขึ ้นได้ ง่าย (วิกิพี เดีย. สารานุกรมเสรี ) จากความหมายที่กล่าวมาข้ างต้ นสรุปได้ คือ วิดีทศั น์ หมายถึง แถบวัสดุอปุ กรณ์ ซึง่ เป็ นแถบเคลือบแม่เหล็กสามารถเก็บ บันทึกข้ อมูลได้ หลายมิติ เช่น ภาพ และเสียง ในรูปแบบของคลืน่ แม่เหล็กไฟฟ้ า สามารถตัดต่อ เพิ่มเติม ลบข้ อมูลภาพและเสียง ออกได้ โดยมีอปุ กรณ์ที่สามารถอ่านข้ อมูลสัญญาณภาพและเสียง ที่เรี ยกว่า เครื่ องเล่นวิดีทศั น์ โทรทัศน์ คําว่า “โทรทัศน์ ” เป็ นคําเรี ยกที่ใช้ เข้ าใจกันโดยทัว่ ไปว่าหมายถึง สือ่ ที่ให้ ทงภาพและเสี ั้ ยง แต่คําที่สอื่ ความหมายได้ ถูกต้ องสมบูรณ์กว่าคือคําว่า “วิทยุโทรทัศน์ (Television)” ซึง่ เหตุผลที่ต้องมีคําว่าวิทยุนําหน้ าเนื่องจากการส่งและรับภาพและเสียง โดยเครื่ องส่งและเครื่ องรับอิเล็กทรอนิกส์นนั ้ จําเป็ นต้ องออกอากาศด้ วยกระแสคลืน่ วิทยุเพื่อให้ สามารถส่งภาพและเสียงไปยัง เครื่ องรับที่หา่ งไกลได้ (นภาภรณ์ อัจฉริ ยะกุล, 2547)
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 3
วิทยุโทรทัศน์ วิทยุโทรทัศน์ (Television) มีรากศัพท์มาจากภาษากรี กและภาษาลาติน 2 คํา คือ คําว่า Tele มาจากภาษากรี ก แปลว่า ไกล และคําว่า Vision มาจากภาษาลาตินว่า Videre แปลว่า การเห็น โดยเมื่อรวมคําแล้ วจะแปลได้ วา่ “การเห็นได้ ไกล (Far seeing)” ซึง่ วิทยุโทรทัศน์นนเป็ ั ้ นสือ่ มวลชนที่มีความสําคัญและได้ รับความนิยมจากประชาชนอย่างแพร่หลายมากที่สดุ ในปั จจุบนั ทังนี ้ ้เนื่องมาจากระบบโทรทัศน์ได้ รับการพัฒนาขึ ้นอย่างมาก ทังในด้ ้ านคุณภาพของภาพและเสียง รูปแบบรายการ ตลอดจนระบบ ส่งสัญญาณในรูปแบบต่างๆ จากความหมายดังกล่าวข้ างต้ นสรุปได้ วา่ วิทยุโทรทัศน์ (Television) คือ การใช้ คลืน่ แม่เหล็กไฟฟ้ าในการส่งและรับ ภาพนิ่ง ภาพเคลือ่ นไหว และเสียง โดยสัญญาณภาพและเสียงเหล่านันจะถู ้ กแพร่ภาพและกระจายเสียงไปได้ ไกลและรวดเร็ ว ประชาชนที่ต้องการรับสารจะต้ องมีเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์ เพื่อทําหน้ าที่เปลีย่ นคลืน่ แม่เหล็กไฟฟ้ าให้ กลับเป็ นภาพและเสียงที่ สามารถรับสารได้ การแพร่ ภาพและการกระจายเสียง สารานุกรมวิกิพีเดียให้ ความหมายไว้ สนๆ ั ้ ว่า หมายถึงการแพร่กระจายสัญญาณเสียงและภาพไปสูผ่ ้ รู ับสารจํานวนมาก ซึง่ เรี ยกว่า ผู้ฟังหรื อผู้ชม (Broadcasting, 2005) สารานุกรมโคลัมเบียให้ ความหมายว่า หมายถึง การแพร่กระจายเสียงหรื อภาพไปยังผู้รับสารจํานวนมากโดยใช้ วิทยุและ โทรทัศน์ (Broadcasting, 2008) จากความหมายดังกล่าวข้ างต้ นสรุปได้ วา่ บรอดคาสติ ้ง (Broadcasting) หมายถึง การกระจายเสียงและการแพร่ภาพ รายการวิทยุกระจายเสียงหรื อรายการวิทยุโทรทัศน์ไปสูป่ ระชาชนผู้รับสารจํานวนมาก ทังนี ้ ้หากต้ องการกล่าวถึงการแพร่กระจาย เสียงหรื อภาพเฉพาะด้ านรายการวิทยุกระจายเสียงหรื อรายการวิทยุโทรทัศน์ การกระจายเสียง ให้ ใช้ คําว่า เรดิโอบรอดคาสติ ้ง (Radio broadcasting) และหากต้ องการกล่าวถึงเพียงการแพร่ภาพ ให้ ใช้ คําว่าเทเลวิชนั่ บรอดคาสติ ้ง (Television Broadcasting) จะสามารถเฉพาะเจาะจงในการบรอดคาสติ ้งได้ ชดั เจนมากยิ่งขึ ้น อย่างไรก็ตาม ในปั จจุบนั นี ้หากเป็ นการแพร่ภาพและการกระจายเสียงไปสูก่ ลุม่ ผู้รับสารเฉพาะกลุม่ เช่น โทรทัศน์ระบบ บอกรับสมาชิก (Pay TV) ซึง่ ผู้ที่จ่ายเงินค่าสมาชิกเท่านันจึ ้ งจะรับสารได้
Pay TV
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 4
บทบาทหน้ าที่ของสื่อวิทยุโทรทัศน์ คําว่า “บทบาท” มีความหมายว่า การทําตามหน้ าที่ที่กําหนดไว้ (ราชบัณฑิตยสถาน, 2542) ตรงกับภาษาอังกฤษว่า Role หรื อ Function คําว่า บทบาทหน้ าที่ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ จึงมีความหมายถึง การทําหน้ าที่ของสือ่ วิทยุและโทรทัศน์ตามความ ต้ องการของปั จเจกบุคคลหรื อสังคม ด้ วยเหตุนี ้การศึกษาถึงบทบาทหน้ าที่จะทําให้ เราเข้ าใจความสัมพันธ์ที่ไม่อาจแยกขาดจากกัน ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ ปั จเจกบุคคล และสังคม ดังภาพ
ภาพแสดงความสัมพันธ์ ของสื่อมวลชนต่ อปั จเจกบุคคลและสังคม บทบาทหน้ าที่ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ สามารถอธิบายได้ ด้วยทฤษฎีทางสือ่ สารมวลชนของนักวิชาการตะวันตกหลายคน อาทิ ฮาโรลด์ ลาสเวลล์ (Harrold Lasswell) ที่เสนอแนวคิดสายหน้ าที่นิยม (Functionalism) ของสือ่ มวลชนต่อสังคม หรื อ เดนิส แมคเควล (Denis MaQuail) ที่ได้ อธิบายเรื่ อง บทบาทหน้ าที่ของสือ่ ว่าบทบาทของสือ่ มวลชนเป็ นไปเพื่อความเป็ นระเบียบและ ก้ าวหน้ าของสังคม ในขณะที่ ชาร์ ลส์ อาร์ .ไรท์ (Charles R. Wright) ได้ อธิบายถึงบทบาทที่ไม่เป็ นไปตามประสงค์ (Dysfunction) ของสือ่ มวลชนต่างๆ ฮาโรลด์ ลาสเวลล์ (Harrold Lasswell, 1948 อ้ างใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 ) นักรัฐศาสตร์ ที่สนใจศึกษาการ สือ่ สารมวลชนได้ กล่าวถึงหน้ าที่สาํ คัญของนักสือ่ สารมวลชนว่ามี 3 ประการ ได้ แก่ ประการที่หนึง่ สังเกตการณ์สภาพแวดล้ อม (Surveillance of the environment) ประการที่สอง สานสัมพันธ์สว่ นต่างๆ ในสังคมเพื่อแสดงปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิง่ แวดล้ อม (Correlation of the parts of society in responding to the environment) ประการที่สาม ทําหน้ าที่ถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมและสังคมจากคนรุ่นหนึง่ ไปยังคนรุ่นหลัง (Transmission of the social heritage from one generation to the next) ต่อมา ไรท์ (Wright, 1960) นักสังคมวิทยาชาวอเมริ กนั ได้ ขยายความเพิ่มเติมหน้ าที่ข้อที่สามจนกลายเป็ นข้ อที่สวี่ า่ ทํา หน้ าที่การถ่ายทอดมรดกทางสังคม ซึง่ หมายรวมถึงศิลปวัฒนธรรมและความบันเทงรูปแบบต่างๆ ที่ทําให้ ปัจเจกบุคคลได้ รับความ พึงพอใจได้ ผน่ คลายความเครี ยดจากปั ญหาชีวิตประจําวัน ปรมะ สตะเวทิน (2541 : 134-139) ได้ สรุปหน้ าที่ของสือ่ มวลชนจากแนวคิดของลาสเวลล์และไรท์วา่ สือ่ มวลชนมี บทบาทหน้ าที่สาํ คัญ 4 ประการแก่
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 5
ประการที่หนึง่ คือทําหน้ าที่สอดส่องระวังระไวเกี่ยวกับสิง่ แวดล้ อม เพื่อคอยตรวจตราติดตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ ้นในสังคม หมายถึงหน้ าที่แสวงหาและเผยแพร่ขา่ วสาร ประการที่สอง คือทําหน้ าที่ประสานส่วนต่างๆ ในสังคม หมายถึงการที่สอื่ มวลชนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับสิง่ ที่เกิดเป็ น ข่าว การวิเคราะห์ พร้ อมเสนอแนะแนวทางแก้ ไข (Correlation of the parts of society in responding to the environment) ประการที่สาม คือทําหน้ าที่ถ่ายทอดมรดกทางสังคม หมายถึงการเผยแพร่ความรู้ ค่านิยม และบรรทัดฐานของสังคมแก่ สมาชิกรุ่นใหม่ของสังคม เพื่อให้ วิทยาการและวัฒนธรรมของสังคมนันๆ ้ คงอยูต่ อ่ ไป ซึง่ นี่คือ หน้ าที่ในการให้ การศึกษา (transmission of the social heritage from one generation to the next) และประการที่สี่ คือการเผยแพร่การแสดง ดนตรี และศิลปะ เพื่อสร้ างความจรรโลงใจแก่ประชาชน ซึง่ ก็คือ หน้ าที่ในการ ให้ ความบันเทิง ดังนัน้ การกล่าวถึงบทบาทหน้ าที่ของสือ่ วิทยุโทรทัศน์ในที่นี ้ จึงแบ่งเป็ น 4 ประการ ได้ แก่ 1. บทบาทหน้ าที่ให้ ข่าวสาร เช่น การเสนอข่าวสารเหตุการณ์ปัจจุบนั กิจกรรมบ้ านเมือง กิจกรรมสาธารณะ รายการสารคดีพิเศษ และ รายงานข่าวพิเศษ ซึง่ เรื่ องที่จะเป็ นข่าวได้ ต้องเป็ นเรื่ องราวที่ประชาชนมีความสนใจใครรู้ ได้ แก่ สถานการณ์สงั คม สถานการณ์โลก เรื่ องราวเกี่ยวกับบุคคล สภาพแวดล้ อม ภัยพิบตั ิ วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี หรื อเหตุการณ์แปลก ประหลาด เป็ นต้ น
รายการเสนอข่าวสารเหตุการณ์ปัจจุบนั ของสถานีโทรทัศน์ต่างๆ 2. บทบาทหน้ าที่ให้ ความคิดเห็น เช่น รายการวิจารณ์ รายการสัมภาษณ์ รายการสนทนา รายการวิเคราะห์ขา่ ว รายงานสถานการณ์และประเด็น ปั ญหา เป็ นต้ น สําหรับสังคมไทยที่เป็ นสังคมเสรี นิยมที่ให้ ความสําคัญกับการแสดงความคิดเห็น ปั จจัยที่กําหนดบทบาท หน้ าที่สอื่ เพื่อแสดงความคิดเห็นของประชาชนได้ แก่ ลักษณะการเป็ นเจ้ าของสือ่ ที่มาของค่าใช้ จ่ายในการบริ หารสือ่ และ บทบาทของรัฐบาล เช่น หากเจ้ าของสถานีเป็ นบริ ษัทเอกชน หรื อบริ ษัทมหาชน บริ หารงานโดยไม่พงึ่ พางบประมาณจาก รัฐบาล ผู้ดําเนินรายการสามารถเสนอความคิดเห็นอย่างเต็มที่ การถูกควบคุมเนื ้อหาจากรัฐบาลจะมีน้อย หรื อหากแหล่ง ทุนมาจากการโฆษณา ผู้ให้ โฆษณาย่อมพิจารณาความสนใจของผู้รับสารเป็ นหลัก ซึง่ โดยส่วนใหญ่แล้ วมักจะให้ ความ สนใจต่อรายการบันเทิงมากกว่ารายการประเภทความคิดเห็น นอกจากนี ้จะพบว่าปั จจุบนั การโฆษณาส่วนใหญ่นิยมใช้ สือ่ วิทยุโทรทัศน์เป็ นช่องทางในการโฆษณาสินค้ ามากเป็ นอันดับต้ นๆ จากรายงานของบริ ษัท นีลเส็น มีเดีย รี เสิร์ช
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 6
(ประเทศไทย) จํากัด สรุปว่า ในรอบปี พ.ศ. 2549 มีการใช้ งบประมาณโฆษณาผ่านวิทยุโทรทัศน์มากที่สดุ เป็ นเงิน 53296 ล้ านบาท
รายการประเด็นข่าวสาร สถานการณ์ และวิ เคราะห์ข่าว ของสถานีโทรทัศน์ต่างๆ ตารางที่ 1 แสดงจํานวนและร้ อยละของงบโฆษณาผ่านสือ่ ประเภทต่างๆ ปี พ.ศ. 2549 ประเภท งบโฆษณา (ล้ านบาท) วิทยุโทรทัศน์ 53296 หนังสือพิมพ์ 15432 วิทยุกระจายเสียง 6588 นิตยสาร 6140 สือ่ กลางแจ้ ง 4692 โรงภาพยนตร์ 2404 สือ่ เคลือ่ นที่ 981 ในห้ างสรรพสินค้ าและตัวอาคาร 307 รวม 89840 ที่มา : AcNileson Thailand (2000) . อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 294.
ร้ อยละ 59.32 17.18 7.33 6.83 5.22 2.68 1.09 0.35 100
3. บทบาทหน้ าที่ให้ การศึกษา ถือเป็ นบทบาทหน้ าที่สาํ คัญของสือ่ วิทยุโทรทัศน์และสือ่ วิทยุกระจายเสียง เนื่องจากการศึกษาเป็ นรากฐาน เบื ้องต้ นของการพัฒนาประเทศ สือ่ ทังสองประเภทนี ้ ้มีศกั ยภาพในการนําความรู้กระจายไปสูป่ ระชาชนได้ อย่างทัว่ ถึงและ รวดเร็ ว ทังนี ้ ้อาจแบ่งได้ เป็ น 2 ประเภทคือ 3.1 รายการความรู้ทวั่ ไป หมายถึง รายการที่มงุ่ ให้ ความรู้โดยมีวตั ถุประสงค์เพื่อให้ ผ้ ชู มผู้ฟังได้ รับความรู้ที่เป็ น ประโยชน์ในทางตรงหรื อทางอ้ อม รายการเหล่านี ้ไม่จําเป็ นต้ องมีรูปแบบการสอนเหมือนการสอนในห้ องเรี ยน ผู้ผลิต รายการจะใช้ ศิลปะในการผลิตรายการเพื่อสร้ างสรรค์ให้ เกิดรายการสาระความรู้ที่ทําให้ ผ้ รู ับสารได้ รับความรู้และเกิด ความเพลิดเพลินด้ วย เช่น ทางช่องโมเดิร์นไนน์ ได้ แก่ รายการคุณพระช่วย ผลิตโดย บริ ษัท เวิร์คพอยท์ เอ็นเทอร์ เท นเมนท์ จํากัด (มหาชน) มีรูปแบบเป็ นรายการนิตยสารศิลปวัฒนธรรมไทย และรายการกบนอกกะลา ผลิตโดย บริ ษัททีวี
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 7
บูรพา จํากัด เป็ นรายการสารคดีทางโทรทัศน์ที่มงุ่ ให้ ความรู้เกี่ยวกับที่มาของสิง่ ต่างๆ ที่เราพบเห็นในชีวิตประจําวัน ซึง่ มี คําขวัญของรายการว่า “รายการความรู้ดสู นุก” เป็ นต้ น
รายการคุณพระช่วย ผลิ ตโดย บริ ษัท เวิ ร์คพอยท์ เอ็นเทอร์ เทนเมนท์ จํ ากัด (มหาชน)
รายการกบนอกกะลา ผลิ ตโดย บริ ษัททีวีบูรพา จํ ากัด 3.2 รายการเพื่อการสอน มีวตั ถุประสงค์เพื่อใช้ ในการสอนโดยตรง เนื ้อหารายการต้ องสอดคล้ องกับหลักสูตร จัดขึ ้นเพื่อกลุม่ ที่สนใจเฉพาะเรื่ องหรื อผู้เรี ยน เช่น ให้ บริ การรายการความรู้ตามหลักสูตรการศึกษาในระบบโรงเรี ยน นอกระบบ โรงเรี ยน และการศึกษาตามอัธยาศัย ลักษณะดังกล่าวจะเห็นได้ ชดั ในรายการทางสถานีโทรทัศน์เพื่อการศึกษา (ETV) โดย
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 8
ออกอากาศ 2 ระบบ คือ ผ่านดาวเทียมไทยคม และทางอินเทอร์ เน็ตที่ www.nfe.go.th/etv แพร่ภาพทุกวันตังแต่ ้ เวลา 7.00-22.00 น. รายการประเภทนี ้แยกย่อยได้ อีก 3 ประเภท คือ รายการทําหน้ าที่สอนทังหมด ้ รายการทําหน้ าที่สอนเนื ้อหาหลัก และรายการทํา หน้ าที่เสริ มการสอน ซึง่ จะกล่าวถึงรายละเอียดในบทต่อไป
รายการ Student Channel เปลีย่ นชื่อรายการใหม่เป็ น ETV ติ วเข้มเติมเต็มความรู้ 4. บทบาทหน้ าที่ให้ ความบันเทิง ตังแต่ ้ แรกเริ่ มจนถึงปั จจุบนั วิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์เป็ นสือ่ ที่ประชาชนทัว่ ไปนิยมใช้ เพื่อเปิ ดรับความ บันเทิง เพื่อผ่อนคลายความเครี ยด รูปแบบรายการประเภทนี ้จึงเป็ นสิง่ ที่ขาดไม่ได้ และมีอยูห่ ลากหลายรูปแบบ เช่น ละคร ภาพยนตร์ เพลง ทอล์กโชว์ เกมโชว์ เรี ยลลิตี ้โชว์ วาไรตี ้ ฯลฯ ซึง่ เมื่อพิจารณาแล้ วจะพบว่ามีจํานวนรายการบันเทิงมากกว่า เนื ้อหารายการอื่นๆ รายการบันเทิงบางรายการทําหน้ าที่ให้ ความบันเทิงโดยแฝงความรู้ไว้ ให้ ผ้ รู ับสาร กล่าวคือ นอกจากจะ ได้ รับความสนุกสนานแล้ วยังได้ รับความรู้หรื อคติชวนคิดอีกด้ วย เช่น ละครเรื่ องแรงเงา เป็ นบทประพันธ์ชื่อดังของ นันทนา วีระชน ผลิตโดย บริ ษัท บรอดคาซท์ ไทย เทเลวิชนั่ เมื่อปี พ.ศ.2555 นี ้ มีเปลือกนอกเป็ นเรื่ องราวของพี่สาวผู้เป็ นเหมือนเงา สะท้ อนมาแก้ แค้ นให้ น้องสาวฝาแฝด เป็ นละครจิตวิทยาและสะท้ อนสังคมถึงเงามืดในใจคนที่เกิดจากการเลี ้ยงดูอนั ผิดพลาด มีเนื ้อแท้ แต่มีเนื ้อแท้ เป็ นเรื่ องของกรรม กรรมอันเป็ นเหมือนเงาที่ติดตามตัวมนุษย์ทกุ ผู้คน
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 9
ละครเรื ่อง ดาวเคียงเดือน, ฮอร์ โมน วัยว้าวุ่น season 2 และ ล่ารักสุดขอบฟ้ า องค์ ประกอบของวิทยุโทรทัศน์ วิทยุโทรทัศน์เป็ นสือ่ ที่มีธรรมชาติที่สมั ผัสด้ วยการดู ส่วนวิทยุกระจายเสียงนันสั ้ มผัสได้ ด้วยการฟั ง จากธรรมชาติของสือ่ ทังสอง ้ หากเปรี ยบเทียบประสิทธิภาพของวิทยุกระจายเสียงจะพบว่าอาจไม่เท่าวิทยุโทรทัศน์ที่สามารถรับฟั งเสียงและรับชมภาพ ได้ พร้ อมๆกัน ทังนี ้ ้สือ่ วิทยุโทรทัศน์จึงจําเป็ นต้ องเสนอสาระความบันเทิงที่หลากหลายกว่าวิทยุกระจายเสียงเพื่อตอบสนองความ ต้ องการของผู้รับสารที่สมั ผัสได้ ทงการฟั ั้ งและการชม องค์ประกอบของวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียง มีดงั นี ้ 1. กระบวนการสื่อสารทางวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง
feedback หลักการสือ่ สารทัว่ ไป
ข้ อมูลย้ อนกลับ หลักการสือ่ สารทางวิ ทยุโทรทัศน์และวิ ทยุกระจายเสียง
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 10
จากภาพหลักการสือ่ สารทัว่ ไปที่ประกอบด้ วย ผู้สง่ สาร (Sender) สาร(Message) ช่องทางการสือ่ สาร(Channel) ผู้รับสาร (Reciever) ผลของการสือ่ สาร(Destination) และปฏิกิริยาตอบกลับ (Feedback) ในขณะที่ภาพหลักการสือ่ สารของวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง อธิบายได้ วา่ กระบวนการเริ่ มต้ นโดยผู้ดําเนินรายการเปรี ยบเสมือนผู้สง่ สาร มีเนื ้อหาสาระข่าวสาร ออกอากาศผ่านช่องทางสือ่ วิทยุหรื อโทรทัศน์ เพื่อให้ ผ้ ฟู ั งหรื อผู้ชมได้ รับความรู้ความบันเทิงต่างๆ ทังนี ้ ้หากเกิดพฤติกรรมหลังจาก รับชมรับฟั งอย่างไร จึงจะสามารถแสดงปฏิกิริยาตอบกลับไปยังผู้ดําเนินรายการได้ ตอ่ ไป 2. ผลของการสื่อสารทางวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง เป้าหมายของการสือ่ สารทางวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียงคือ เกิดผลอย่างไรต่อผู้ชมหรื อผู้ฟังหลังจากได้ รับสือ่ นัน้ แล้ ว ผู้ดําเนินรายการจะทําหน้ าที่เลือกสาระรายการให้ มีคณ ุ ภาพก่อนแพร่ภาพหรื อกระจายเสียงออกอากาศ โดยมีเป้าหมายเพื่อ กระตุ้นและจูงใจให้ ผ้ รู ับฟั งรับชม คิดตาม คล้ อยตาม ซึง่ สังเกตหรื อวัดผลได้ จากพฤติกรรมที่เปลีย่ นไปแสดงได้ จากภาพต่อไปนี ้
แสดงพฤติ กรรมในการรับชมรับฟั งวิ ทยุโทรทัศน์และวิ ทยุกระจายเสียง จากภาพดังกล่าว อธิบายได้ วา่ พฤติกรรมที่เปลีย่ นแปลงของผู้ฟัง ผู้ชม หลังจากที่ได้ รับสือ่ วิทยุโทรทัศน์และ วิทยุกระจายเสียงอาจเกิดแนวคิดหรื อแนวปฏิบตั ิใหม่ๆ หรื อการกระทําตาม เช่น มีความสุข ความเพลิดเพลินเมือฟั งรายการเพลง สบายๆ หรื อได้ รับแนวปฏิบตั ิจากการรับชมสปอตประชาสัมพันธ์อนุรักษ์ สงิ่ แวดล้ อม เป็ นต้ น ผลที่เกิดขึ ้นดังกล่าวนับได้ วา่ การ สือ่ สารทางวิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียงบรรลุตามเป้าหมายที่ตงไว้ ั้ 3. ส่ วนประกอบของรายการวิทยุโทรทัศน์ และวิทยุกระจายเสียง ไม่วา่ จะเป็ นรายการข่าว รายการเพลง ละคร สารคดี หรื อสปอตโฆษณาต่างๆ พบว่ามีสว่ นประกอบสําคัญคือ ภาษาที่ใช้ เนื ้อหาสาระ และลีลา ซึง่ การเสนอรายการทัง้ 3 ส่วน ต้ องประสมกลมกลืนกันอย่างเหมาะสม เพื่อให้ ผ้ รู ับสารเข้ าใจได้ ง่าย ภาษาที่ใช้ ต้ องเป็ นประโยคสันๆ ้ สือ่ ความหมายชัดเจนตรรงไปตรงมาเพื่อให้ กลุม่ เป้าหมายเข้ าใจได้ ทนั ที และก่อให้ เกิด จินตนาการต่อได้ เนื่องจากธรรมชาติของสือ่ วิทยุโทรทัศน์และวิทยุกระจายเสียง ผู้รับสารอาจไม่สามารถกลับมาฟั งซํ ้าหรื อรับชมได้ อีก เนื ้อหา ควรเลือกเนื ้อหาสาระที่มีประโยชน์ตอ่ ผู้ชม ผู้ฟัง เป็ นสําคัญ นอกจากนี ้ ควรลําดับเรื่ องราวที่เกิดขึ ้นให้ เข้ าใจง่ายไม่ สับสน เช่นรายการละครทางโทรทัศน์ที่ต้องดําเนินเรื่ องอย่างต่อเนื่องสัมพันธ์กนั ตังแต่ ้ ต้นจนจบ ลีลา การเสนอรายการ หมายถึง การเลือกรูปแบบวิธีการนําเสนอที่มีความหลากหลาย ไม่ซํ ้าซากจําเจ เช่น ลีลาการ นําเสนอรายการสารคดีเชิงข่าวทางโทรทัศน์มีการรายงานเชิงสอบสวน เจาะลึกจากแหล่งข้ อมูลข่าวมานําเสนอแก่ผ้ ชู ม หรื อลีลา การนําเสนอรายการของผู้ดําเนินรายการที่มีไหวพริ บและใช้ นํ ้าเสียงถ่ายทอดเรื่ องราวได้ อย่างน่าติดตาม เป็ นต้ น
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 11
4. ผู้ฟังหรือผู้ชม นับเป็ นบุคคลที่ผ้ ผู ลิตรายการจะต้ องคํานึงถึงและให้ ความสําคัญเป็ นพิเศษ เนื่องจากสือ่ วิทยุโทรทัศน์และ วิทยุกระจายเสียงนัน้ มีอิทธิพลในระดับบุคคลและสังคม ผู้ผลิตรายการจึงต้ องตระหนักว่าการเสนอเนื ้อหาใดผ่านทางรายการควร มีวตั ถุประสงค์ที่ชดั เจน เช่น เพื่อให้ ขา่ วสาร ให้ ความรู้ สร้ างความบันเทิง หรื อต้ องการโน้ มน้ าวชักจูงใจ อย่างไรก็ตามการผลิต รายการนันก็ ้ ควรเป็ นประโยชน์แก่ผ้ ฟู ั งและผู้ชม แม้ จะเป็ นรายการที่เนื ้อหายุง่ ยากซับซ้ อนที่ต้องพยายามปรุงแต่งให้ รายการมี คุณภาพดี มีความหลากหลายในวิธีเสนอรายการเพื่อให้ ผ้ ฟู ั งหรื อผู้ชมได้ รับประโยชน์มากที่สดุ
ลักษณะและข้ อจํากัดของวิทยุโทรทัศน์ ลักษณะของวิทยุโทรทัศน์ มีลกั ษณะเฉพาะดังต่อไปนี ้ (นภาภรณ์ อัจฉริ ยะกุล, 2541 : 27-33 อ้ างใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทร ไพบูลย์, 2552) 1. ประสิทธิภาพในการรับรู้ เป็ นสือ่ มวลชนที่นอกจากใช้ เสียงในการสือ่ สารเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียงแล้ วยังมีภาพส่งออกอากาศควบคู่ ไปด้ วย ซึง่ โดยทัว่ ไปการสือ่ สารโดยอาศัยสือ่ วิทยุโทรทัศน์จะใช้ ภาพเป็ นหลัก และเสียงเป็ นส่วนเสริ มในการสือ่ สาร เป็ น สือ่ มวลชนที่มีประสิทธิภาพมาก สามารถส่งข่าวเพื่อความรู้ ส่งรายการวาไรตี ้เพื่อความบันเทิง แก่ประชาชนได้ เป็ นต้ น 2. ประสิทธิภาพในการเข้ าถึงผู้รับสาร วิทยุโทรทัศน์เป็ นสือ่ ที่สง่ สารได้ เร็ วและกว้ างไกลเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียง แต่เดิมมีจํานวนผู้รับสารน้ อย กว่าสือ่ วิทยุกระจายเสียงเนื่องจากเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์มีราคาสูงกว่า ไม่สะดวกในการรับสารในสถานที่ตา่ งๆ เท่ากับ วิทยุกระจายเสียง แต่ในปั จจุบนั เครื่ องรับโทรทัศน์มีราคาที่ลดตํ่าสง มีรายการที่นา่ สนใจเพิ่มขึ ้น ทําให้ จํานวนผู้รับสาร จากวิทยุโทรทัศน์มีมากกว่าวิทยุกระจายเสียงทังในเขตเมื ้ องและชนบท จากการสํารวจการบริ โภคสือ่ ต่างๆ ของประชาชน ไทยเมื่อในปี พ.ศ. 2544 พบว่าคนไทยทัว่ ประเทศทังที่อยูใ่ นเขตเมืองและชนบทใช้ สอื่ วิทยุโทรทัศน์สงู สุด ในขณะที่ใช้ วิทยุกระจายเสียงมากเป็ นอันดับที่สอง 3. ข้ อจํากัดของวิทยุโทรทัศน์ มีลกั ษณะเช่นเดียวกับวิทยุกระจายเสียงกล่าวคือ สารไม่มีความคงทน ผู้รับสารไม่สามารถย้ อนไปรับสารที่ผา่ น ไปแล้ วได้ เป็ นการสือ่ สารที่ผ้ สู ง่ สารมีโอกาสได้ รับปฏิกิริยาตอบกลับน้ อย นอกจากนี ้ยังจัดว่าเป็ นสือ่ ที่มีราคาสูง ตารางที่ 2 แสดงร้ อยละของครัวเรื อนที่มีเครื่ องรับวิทยุโทรทัศน์ ปี พ.ศ. 2540-2542 ประเภท พ.ศ. 2540 พ.ศ. 2541 วิทยุกระจายเสียง 66 70 วิทยุโทรทัศน์ 94 94 ที่มา : AcNileson Thailand (2000) อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 15.
พ.ศ. 2542 69 94
ความหมายและความสําคัญของสื่อวิทยุและโทรทัศน์ | 12
ตารางที่ 3 แสดงอัตราการเข้ าถึงสือ่ โทรทัศน์ ปี พ.ศ. 2544 ประเภท เขตเมือง (ร้ อยละ) เขตชนบท (ร้ อยละ) กรุงเทพฯ 85 ภาคกลาง 97 95 ภาคเหนือ 93 94 ภาคาตะวันออกเฉียงเหนือ 92 92 ภาคใต้ 97 92 รวม 95 93 ที่มา : AcNileson Telescope (2001) อ้ างใน ใน อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์, 2552 : 15.
บรรณานุกรม
รวม (ร้ อยละ) 95 96 94 92 93 94
ศุภางค์ นันตา. (2552). หลักการวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. มหาสารคาม : สํานักพิมพ์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. สมสุข หินวิมาน และคณะ. ( 2554). ความรู้เบือ้ งต้ นทางวิทยุและโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ . สุกญ ั ญา สมไพบูลย์ และ ปอรรัชม์ ยอดเณร. (2550). ออกทีวีให้ ดูดี TV Performance การปรากฏตัวทางโทรทัศน์ ในหลากหลายรายการ. พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุงเทพมหานคร : จรัลสนิทวงศ์การพิมพ์. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2550). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ รายการโทรทัศน์ หน่ วยที่ 1-5. พิมพ์ครัง้ ที่ 2. นนทบุรี : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2550). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ รายการโทรทัศน์ หน่ วยที่ 6-10. พิมพ์ครัง้ ที่ 2. นนทบุรี : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2539). เอกสารการสอนชุดวิชาการสร้ างสรรค์ และการผลิตภาพยนตร์ เบือ้ งต้ น . พิมพ์ครัง้ ที่ 3. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ชวนพิมพ์. สุโขทัยธรรมาธิราช, มหาวิทยาลัย, สาขาวิชานิเทศศาสตร์ . (2552). เอกสารการสอนชุดวิชาประสบการณ์ วิชาชีพนิเทศศาสตร์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 8. กรุงเทพมหานคร : อรุณการพิมพ์. สุทิติ ขัตติยะ. (2555). หลักการทางวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุงเทพมหานคร : บริ ษัท ประยูรวงศ์พริ น้ ท์ติ ้ง จํากัด. อรนุช เลิศจรรยารักษ์ . (2544). หลักการเขียนบทโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 2. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ . อุษณีย์ ศิริสนุ ทรไพบูลย์. (2552). หลักการวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ . พิมพ์ครัง้ ที่ 1. กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย.
ภาพประกอบบางส่ วนจาก
http://www.satfocus.de/Unsere-Pay-TV-Kunden:_:63.html http://www.tvshow.tlcthai.com http://th.wikipedia.org