Sjógvur & Fólk — #1

#1 • NOVEMBER 2014

Kunningar- og kjakblað um føroyska fiskivinnu.

Til øll húski og allar postsmogur hjá virkjum og stovnum.

2018 hóttir íløgur Les á síðu 2

MARIA OLSEN

Christian í Grótinum landar til Pelagos í Fuglafirði, meðan Finnur Fríði bíðar eftir tørni.

Sigvaldsson um silda- og makrelsamráðingar: Settu okkum í respekt TAÐ FØROYSK A sam­r áð­ ingar­toymið sum varð skipað við sæti í Fiskimálaráðnum í fjør summ­ar undir leiðslu av Herluf Sig ­v alds­s on, hevur rættiliga gjørt hol í sjógvin og hjálpt Jacob Vestergaard fiskimálaráðharra í roynd­un­um at vinna Føroyum fleirfald­að­ar kvotur fyri makrel og norðhavssild. Ídag stendur greitt at ovur­ stór framstig eru hend, nú Før­ oyar í sam­ráðingum við hini strandar­l ond­i ni kunnu gera nýggj­ar semjur. Alt hetta tí tað hev­ur eydnast at vinna Føroyum álit og virðing mill­um hini lond­ ini.

Eingin ivi er um at Føroyar hava samstundis styrkt sína støðu í uppsjóvar­v inn­uni. Eitt tað besta dømið mund­i vera Edinburgh í vár, tá ið Føroyar av eintingum tók leiðsl­u na í samráðingunum og makrel­

semjan fekst í lag aftan á at okk­ ara samráðingarleiðari í tríggj­ar dagar hevði gingið mill­um ES og Nor­eg sum semingsmaður.

Fáur ivast í, at ‘Sheriffurin’ av Økrum við sínum støðu­festi eig­u r stóran part av ær­uni fyri

hesi fram­stig; men samráð­ingar­ leið­arin úr Mið­vági má so sanni­ liga eisini hava dugað at finna semj­u r og skapa for­stá­ilsi fyri før­oyskum sjónarmiðum.

Hartil kemur so alt bak­land­ið, bæði í sjálvum sam­ráð­ingar­toym­ in­um — har landsins fremstu gransk­arar og serfrøðing­ar inn­an sam­ráð­ing­ar­kynst­ur, hav­rætt og hav­lív­frøði sita — og í Sam­ráð­ ing­ar­ráðn­um, har onn­ur køn fólk ráð­geva og eftir­meta sam­ráð­ing­ arn­ar so hvørt tær fara fram; og ikki at gloyma um­boð­ini fyri vinn­una. Uttan teirra prógv og skjal­festingar hevði tann før­oyska sendi­nevnd­in neyvan megn­að at stað­ið fram við trúvirði.

“Tilgongdin var ótrúliga spenn­andi,” viðgekk Herluf Sig­ valds­son í samrøðu við Sjógv & Fólk, stutt áðr­enn leiðin gekk til Athen á almenna vitjan saman við fiski­mála­ráð­harranum.

‘SUM LOMB’ “Umstøðurnar vóru stak vána­ lig­ar til altjóða samráðingar, og hetta gjørdu vit formans­land­ in­um og hin­um londunum vart við á fyrsta sam­ráðingarfundi í London í fjør heyst. Eitt nú var sam­ráðingarhøllin alt ov lítil til tær fimm sendi­nevnd­irnar, sum taldu nærum hundr­að fólk, og vit sótu sum sild í tunnu. Sjálvur var eg mitt í eldinum við hinum sam­ráðingar­leið­a run­um sit­andi ímóti mær, sum vanligt er. Hin­ veg­in, tað fullkomiliga ó­van­liga var at beint aftan fyri mín rygg sótu umboðini fyri limalond og vinn­una hjá ES. Eg var sostatt sam­an við føroysku sendinevnd­ ini kring­settur.”

Herluf Sigvaldsson helt fram: “Vit gjørdu hin­u m londunum eis­ini vart við at Føroyar kundu ikki góðkenna dagsskránna, so­ leið­is sum hon var orðað. Minn­

Hvussu væl hóskar uppboðs­søla til fiskivinnuna? 3 Tvøroyri 4-5 Granskar fiski­ vinnuna 6-7 Fugla­fjørður 8-9 Mørkøre um tilfeingi 10-11 Klaksvík 12-13 Vestergaard um makrelin 14-15 Runavík 16-17 Laksá­foss: Uppisjóvar­ vinnan vísir vegin 18-19 ‘Útróðurin má bjargast’ 20-21

ist meg rætt brúktu vit ein­a r fýra tímar í sam­ráð­ingum um dags­skránna, áðr­enn vit kundu góð­kenna hana og byrja sjálv­a r sam­r áð­i ngarnar. Høv­u ðs­b oð­ skap­urin hjá okkum var at Før­ oy­a r fóru ongantíð aftur í tað gamla býtið, og at ES hevði ong­ an rætt yvirhøvur at avgera nær (Framhald á síðu 24)

2

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Nakað vit kunnu vera stolt av

2018 hóttir íløgur

TANN FØROYSKA fiskivinnan tykist standa á einum vegamóti har tíðin er komin til at taka støðu til mál av týdningi fyri framtíðina. Í roynd og veru snýr tað seg fyrst og fremst um spurningin hvat vit vilja við fiskivinnuni og hví. Harav fylgja ymiskir spurningar um hvussu og hvat, og hetta blaðið tú situr við er ein roynd at fáa gongd á eitt arbeiði at útpeika og greina viðurskifti av týdningi fyri fiskivinnuna og harvið samfelagið. Vit vóna soleiðis at kunna vera til hjálp, um enn bert í lítlan mun, í at finna fram til skilagóðar og haldbarar loysnir til frama fyri vinnuna og samfelagið.

Eingin ivi er um at avbjóðingarnar eru stórar, bæði fyri vinnuna sjálva og fyri restina av samfelagnum, eisini tað vaksandi talið á føroyingum ið ikki longur kenna seg so knýttar at fiski­v innuni.

Gongdin tey seinnu árini hevur verið at alsamt færri arbeiða bein­ leiðis í sjálvari fiskivinnuni, kanska serliga orsakað av teimum tøkni­frøðiligu frambrotum sum hava kollvelt meir ella minni allar arbeiðsgongdir í fiskivinnuni so væl sum í øðrum vinnum. Vit eru fleiri og fleiri sum arbeiða innan tænastur av alskyns slag; men samstundis eiga vit ikki at gloyma at tann búskaparligi grund­ vøllurin ið tað føroyska samfelagið hvílir á er fyri ein stóran part framvegis fiskivinnan — leggja vit so alivinnuna afturat og aðra sjóvinnu har nógvir føroyingar arbeiða uttanlands, so er greitt at uttan hesar vinnur var lítið eftir at liva av í Føroyum.

Alt broytist og soleiðis er eisini við fiskivinnuni. Landsins myndugleikar hava í eina tíð arbeitt við at dagføra lógina um vinnuligan fiskiskap og nógv hevur leingi verið kjakast um hvat ið eigur at verða broytt og ikki. Sera ymisk sjónarmið hava verið frammi, eisini við rættiliga radikalum hugskotum um hvussu best er at skipa fiskivinnuna.

Hetta blaðið er ætlað sum eitt íkast til kjakið meðan vit bíða eftir nevndu nýskipanunum. Vit hava eftir førimuni roynt, serliga gjøgnum reportasjur og greiningar, at seta ljóskastaran á ymiskt sum ikki hevur verið so nógv at sæð til í tí almenna rúminum.

Vilja vit hava eina sterka fiskivinnu í framtíðini — og um ja, hvussu vilja vit tryggja at hesin málsetningur eydnast til fulnar?

Eru vit tilreiðar at góðtaka at hendan vinnan noyðist at kappast við somu og nærliggjandi vinnur í grannalondum, ikki bert um keyparar men eisini um starvsfólk á sjógvi og landi? Um svarið er ja, so mugu vit samstundis ásanna at tað er neyðugt fyri hesa vinnu at geva eitt gott búskaparligt avkast — og bjóða sínum fólki góðar sømdir.

Trupulleikarnir eru eyðsýndir í heimaflotanum. Her bendir ymiskt á at verandi skipan fyri regulering eigur at verða endurskoðað — hví skulu tey fiskiskip ið virka undir fiskidagaskipanini stýrast við so harðari hond at tey hava ilt við yvirhøvur at kunna klára seg?

Ein annar spurningur er hví býtið í verandi skipabólkar skal vera so læst. Og tá hava vit ikki nevnt tær stongdu leiðirnar — hvussu nógv áratíggju skulu ganga afturat áðrenn hesar aftur kunnu levera fisk sum fyrr, og hvar eru tær kanningar sum av fyrstum tíð liggja til grund fyri hesum steingingum?

Samstundis sum vit umhugsa fiskivinnuna sum heild, hava vit í hesari útgávuni serliga hugt eftir tí spennandi menningini í uppisjóvarvinnuni. Eisini nema vit við nakrar av teimum avbjóðingum sum tann vinnan hevur fyri framman. Her er vissuliga nógv hjá okkum at vera stolt av, og eisini nógv at tríva í.

Vælkomin — og góðan lesihug!

Kunningar- og kjakblað um føroyska fiskivinnu. m

Vit gera sum yrkisfólk okkara besta fyri at lýsa mál og faktuell viðurskifti rætt og endurgeva keldur neyvt. Tó taka vit fyrivarni móti møguligum prent­ villum og øðrum feilum ið kunnu koma fyri av misgáum, mis­skiljingum ella øðrum orsøkum. Hendan útgávan er ikki ætlað sum íløguráðgeving; hvørki blaðstjóri, medarbeiðarar ella aðrir persónar viðvirkandi ella nevndir í hesari útgávu, ei heldur lýsarar, kunnu ábyrgdast vegna møguligan búskapar­ligan ella annan miss sum hevði kunnað verðið bein­leiðis ella óbeinleiðis knýttur at handlingum við støði í innihaldi í hesari útgávu.

S

TÓR ÓVISSA valdar í fiski­ vinnuni um hvat sum skal hend­a á mid­nátt 31. des­emb­er 2017, tá øll verandi veiði­rætt­indi ganga út sum part­ur av ætl­að­um nýskipan­um í lóg­ini um vinnu­ ligan fiskiskap. Tann vaks­andi búskaparligi váð­in av hes­u m merkir at all­a r størri íløg­u r í fiski­v inn­uni fyri­bils eru lagdar á ís ella salt­aðar heilt — eingin kann byggja skip ella virkir und­ ir slík­um um­støð­um. Tað vátta fleiri leiðandi fiskireið­a rí sum Sjógvur & Fólk hevur tos­að við.

Einki nýtt skip er komið til Før­oya síðan 2010; samanborðið við okkara grannalond er tað langt tíð. Spurt verður retoriskt: Hvør fer at byggja skip undir slík­um umstøðum, hvør kann gera lang­tíðar hand­ils­sátt­mál­ar, hvør ungur persónur við nýggjari

navigatións- ella maskin­útbúgv­ ing velur fiski­v inn­u na við so stór­ari óvissu hang­andi yvir sær?

Anfinn Olsen, formaður í Før­oya Reiðarafelag, segði so­ leið­is í út­varps­samrøðu: “Tað er klárt at tað liggur fremst í hug­ an­um — hvat hendir í framtíðini; fiski­v inna er ikki bara soleiðis at venda, tað tekur ár at gera stórar broyt­ingar í fiskivinnuni. Tí er tað rættiliga átroknandi at man kem­ur inn í ta diskussiónina — hvat skal gerandisdagurin vera aft­an á 2018 fyri fiskivinnuna?”

Spurdur av ÚF um reið­a r­ ar kenna seg ótryggar, svar­aði for­maðurin: “Ja, man føl­ir seg nokk­so ótryggan, tí sum man hoyr­ir frá politikarum so eru út­tal­ils­ini bæði í eystur og vest­ ur og suður og norð. Tað ger at man merkir ikki at tað er so stór

saml­ing á hvønn veg tað skal bera, og tí blívur man ótrygg­ur.

Okk­a ra størsta ynski hevur al­ tíð verið og er at man veit hvørji rætt­indi man hevur, og harvið hvat man hev­u r at bjóða bæði í sambandi við íløgur og ikki minst yvir fyri tí fólki sum man skal hava umborð á skipunum.

Fast rættindi, tað liggur fremst í hug­anum.”

Jacob Vestergaard fiski­mála­ ráð­h arri viðurkennir trup­u l­ leik­an og sigur aðrastaðni her í blaðn­um at arbeitt verð­ur við at finna eina fyribils loysn.

“Tað er greitt at vit mugu frá pol­it­isk­a ri og umsitingarligari síðu melda út nú hvat tað er sum vinn­an skal rokna við, og 2018 er ein trupulleiki sum ikki kann kveistr­ast til viks longur,” sigur fiskimálaráðharrin. []

Kliptu 10% av realhýruni við einum pennastroki ÍROKNAÐ tað sokallaða til­ feing­is­g jaldið — eitt av­g jald upp á eina krónu fyri hvørt kilo av makreli og 50 oyru/kg fyri sild — rinda fiski­menn við uppi­ sjóv­ar­skipum ídag ein skatt sum sambært met­ingar liggur mill­ um 55 og 60 prosent av hýruni.

Tað vísir Jan Højgaard, for­ maður í Føroya Fiski­mannafelag, á. Samstundis ásann­a r hann at tal­an er um eitt so stórt inntriv í hýruna hjá hes­um fiski­monn­um at tað svar­ar til eina lækking upp á um­leið 10 pst. av reallønini (les á síðu 28).

“Hetta er ein ógvuliga óhepp­in støða, serliga tá so lít­ið for­stá­ilsi er fyri hesum í tí al­ menna rúm­in­um og tí polit­isku um­hvørv ­in­um,” segði Jan Høj­ gaard við Sjógv & Fólk. “Hetta er øgiliga keðiligt, fiskimenn eru snýttir av landinum við hes­ um gjaldi.”

FØROYA FISKIMANAFELAG

. S J O G V U R o g F O L K . c o Útgáva: GlobalOne Press Ltd, Enterprise Busieness Centre, Admiral Court, Aberdeen AB11 5QX, United Kingdom +44 (0)845 053 1842 | www.nordixis.com Tekstur & blaðstjórn: Búi Tyril (ábyrgd) | bui.tyril@nordixis.com Foto: Maria Olsen | maria.olsen@nordixis.com Design & framleiðsla: Nordixis Media AB, Göteborg. w w w

Óvissan um veiðirættindi frá og við 2018 ávirkar nú alsamt meira íløguhugin í fiskivinnuni — reiðarar rokna við at ongar størri íløgur verða gjørdar fyri tíðina orsakað av vaksandi búskaparligum váða.

“Taka vit ein vanligan nóta­ mann so er hann í praksis uppi í eini 55 pst. í skatti tá avgjaldið á sild og makrel er tikið við. Tekur tú ein sum siglir við Næra­berg ella Norð­borg so er hann kanska uppi á 60 pst., leysliga mett. Í fjør [2013] rokn­aðu vit út at ein dekkari sum fiskaði við van­ lig ­um uppi­sjóv­a r­skipi og hevði góða inn­tøku, kom upp á 53 pst. í skatti íroknað avgjaldið, og hetta er hækkað mun­a ndi síð­ ani tá. Men sama skattatrýst ger seg ikki galdandi fyri onn­ur enn fiskimenn. Harafturat kem­ur at fiskimenn arbeiða ofta sera lang­ ar dagar umframt teir mugu vera burt­u r frá familju upp í fleiri mán­aðir í senn, og tað kann elva til strongd.”

Hvussu ber tað til at onnur ið tjena líka góðar pengar ikki verða skattað líka hart?

“Fyrst skal sigast at dekkarar við føroyskum fiskiskipum koma ikki so høgt upp í inntøku sum fólk tykjast halda — har hava ver­ ið onkrar tabellir hjá Bú­ skap­ar­ráðnum har man blandar yvir­menn og dekkarar og roknar út eina miðal inntøku fyri at disk­u­tera alt undir ein­um. Tað er jú misvísandi og gevur fólki skeiva fatan av veruleikanum.

Ann­a rs hava vit fleiri bólkar í sam­fel­agn­u m sum hava góðar inn­tøkur; men tað løgna er at øll tyk­ist góðkenna tær inntøkurn­ ar soleingi talan ikki er um Jan Højgaard.

fiski­menn. Fólk gera fiskimenn til Svartaper, helst fyri at flyta fokus frá sersømdum sum onnur hava — hetta er eitt ikki ókent fyri­brigdi. Avgjaldið á makrel og sild er ein eyka­skatt­u r sum rak­ar fiskimenn tó uttan enn at vera viðurkendur sum slíkur.”

Formaðurin ávaraði eisini ímóti spjað­ing. “Fólk eru blivin sett upp í­móti hvørj­um øðrum, og tað er ikki gott. Vit eiga at standa sam­an sum tjóð — tá fáa vit eitt gott úr­slit, og tað hevði klætt okkum betur.”

Upp­h it­i ng­i n í uppi­s jóv­a r­ vinn­uni kann skjótt vera av. Út frá til­mæl­un­um frá ICES verða kvot­u rnar fyri makrel og sild vænt­andi lægri næsta ár.

“Uppi­sjóvar­v inn­an man hava toppað fyri­bils; tað verður helst lakari nú, og makrel­k votan fer nak­að nið­u r og sildin eisini.

Svart­kjaft­u rin hevur ikki havt tann sama prísin. Trupulleikin við verandi avgjaldi á makrel og sild er ikki minst at tann pol­ it­iska skipanin hevur funn­ið eitt eyka súgvi­rør til ‘stóra pott’ ístað­in fyri at tílík av­g jøld vórðu skip­að óheft av hvat fíggjar­lógin krev­ur; tað almenna hevur sínar inn­tøk­u r tryggj­aðar via skatta­ skip­an­ina. Hetta við at fara út at taka meir­a út úr vinn­uni gjøgn­ um hissini ­avgjøld, hvar skal tað enda — og hvat ger man um tað knappliga ikki ber til at heinta nakað inn tann vegin?” []

3

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Vinnulívsfólk skeptisk til uppboðssølumarknað Uppboðssøla av veiðirættindum kann gera atgongd til fisk alt ov dýra fyri føroyskar útflytarar, sum av hesum kunnu missa fótafesti á altjóða marknaðum, har kappingarneytar njóta gott av vinnupolitiskari verju í sínum heimlondum.

T GJØGNUM til­feing­is­ gjald ella upp­boðs­sølu av veiði­loyv­u m og kvotum dríva upp kostnaðin fyri at veiða fisk á vinnuligum grundarlag kann geva landskassanum góð­ ar peng­ar, um ikki annað so í eina av­mark­aða tíð; men tað kann sann­líkt eisini sláa bakk og fáa óhepn­a r vinnuligar og sam­fel­ ags­­bú­skap­ar­lig­ar avleiðingar, so mik­ið so at tær samlaðu inn­tøk­ urn­a r frá fiskivinnuni til sam­ fel­ag­ið minka heldur enn vaksa sum úrslit av at kapitalur verð­ur sog­in ov tíðliga úr vinnuni.

Tað meina fleiri framstand­ andi vinnulívsfólk sum Sjógvur & Fólk hevur tosað við.

Heitt orðaskifti hevur gingið í fleiri ár um allar milliónir sum lands­k assin “missir” av at ikki krevja meira inn í fyrsta liði frá fiski­v innuni gjøgnum tilfeingis­ gjald og/ella uppboðssølu av veiði­loyvum og kvotum.

Bogi Jacobsen, stjóri á Varðin Pel­agic, heldur at veiðirættindi skulu ikki kunna handlast frítt utt­a n víðari, samstundis sum hann er ímóti uppboðssølu av teim­u m. Hann setir spurnar­ tek­in við vísdómin í verandi til­feingis­g jaldi á sild og makrel, og vísir á at hetta longu hevur havt við sær at kostnaðurin fyri at fáa fatur á fiski er hækkaður mun­andi.

“Skal tað vera eitt tílikt av­ gjald so eigur tað at vera á alt til­ feingi á sjógvi og landi, við fel­ ags grundarlag fyri útrokning og einum samanhangandi lo­gikki,” segði Bogi Jacobsen. “Hví leggja avgjald bara á makrel og sild, hví so ikki á onnur fiskasløg eis­ini, og hví ikki á onnur sløg av til­ feingi eisini, so sum landbún­að­ ar­vørur og vindorku?”

Tann størsti trupulleikin við ver­andi avgjaldi á sild og makrel er at tað verður tikið longu í fyrsta liði, við avreiðing. Hevði tað ístaðin komið longri frammi í virðisketuni, so var ikki vandi fyri, sum tað er nú, at avgjaldið skerjir møguleikarnar hjá vinn­ uni at virðisøkja, umframt at tað øk­ir stórliga um tann handils­ liga váðan “Hetta er ikki stabiliserandi fyri vinnuna. At taka eitt stórt gjald fyri hvørt kilo áðr­enn tað yvirhøvur er greitt um reiðaríið ella virkið fær vinning av fisk­in­ um er stuttskygt og kann máa

MARIA OLSEN

A

Við havnalagið á Tvøroyri — fiskavørur frá Varðin Pelagic verða lossaðar umborð á frystifarmaskipið Andromeda. støðið undan sam­h andl­i n­u m við keyparar. Um okkara keyp­ arar hoyra at stór óvissa verður um lev­er­ing og prís, so er stórur vandi fyri at teir missa áhugan í at handla við okkum — so­ leiðis virkar hand­il innan fis­ kaídnaðin. Skal sam­starvið vera treytað av einari so stórari óvissu sum tað at ein upp­boðs­søla fyrst má avgera um fisk­urin er tøkur ella ikki og til hósk­andi prís, tá verður eing­in langtíðar sáttmáli.

Hetta er grund­leggjandi fyri ein útflyt­ara, at hann má kunna veita eina rími­liga vissu fyri at vøran kann lev­erast innan fyri avtalaðar ramm­ur fyri dygd, tíð og prís. Uttan leveringstrygd kunnu vit hvørki kappast við norðmenn, íslendingar ella on­ nur.” “Óvissan er nóg stór sum er,” legði Bogi afturat. “Tað at fiski­ skap­urin er treytaður av so nógv­ um viðurskiftum frá nátt­úr­unn­ ar hond ger at vit hava longu ein rætti­liga stóran óvissu­faktor. Tí ræð­ur tað sjálvandi um at kunna upp­v iga slíkar óvissur so frægt sum til ber — heldur enn at leggja nýggjar, enn meira álv­ ars­­l ig­a r óvissur afturat. Verður fisk­u rin knappliga minni eitt

ár enn hann var árið fyri, sum eisini hendi herfyri við makrel­ inum í og við at hann ikki upp­ fylti galdandi krøv um stødd, so kostar tað skjótt ovurhonds peng­ar fyri vinnuna — stórt til­ feingis­g jald verður jú tikið longu við avreiðing. Um útgangsstøðið hjá okkum í Føroyum var at fisk­ ur­in var líka sum í fjør, so var alt longu farið á heysin meðan land­ið hevði gjørt eitt gott hál — tó hevði lítið verið eftir at skatta næsta ár um vinnan var koll­sigld.”

Bogi Jacobsen er langtífrá einsamallur um at kenna seg ørkymlaðan av tí almenna kjak­ inum um fiskivinnuna í Før­oy­ um. “Tað sum gongur fyri seg nú tykist eina og aleina grundað á hvussu tað skal kunna lata seg gera at fáa so nógvar pengar úr vinnuni sum gjørligt. Hetta vendir púra øvugt — tað skal jú snúgva seg um hvussu stóra virðis­øking vit kunnu fáa, og hvussu vit best kunnu trygg­ja okkara kappingarføri úti í heim­ in­um!”

‘EIN ÓRÆTTUR’ Pól Huus Sólstein, stjóri á North Pelagic, ið tekur sær av

sølu fyri reið­arí­ið hjá Norðborg og Christ­ian í Grótinum, vísti á váðan við at fara politiskt eftir uppi­sjóv­a r­v innuni tí hon í løt­ uni gong­ur væl.

“Hetta sum nú er upp á tal við upp­boðs­sølu er extremt váði­ ligt,” segði Pól Huus. “Longu framm­a n­u ndan eru vit inni á vanda­ k ós við tilfeingisgjaldi sum verður tikið beint úr kass­ an­u m hjá reiðaríunum og úr lumm­ a num á fiskimonnum.

Tað verður grundgivið við at vit mugu lata marknaðarkreftirnar ráða, men veruleikin her er fyrst og fremst politiskur. Somu fólk sum siga seg vilja markn­að­a r­ bú­skap eru samstundis íðin at

Pól Huus Sólstein.

ávirka lønarlagið á fiski­skip­un­ um, hóast hetta júst er nakað sum arbeiðsmarknaðurin sjálvur legg­ur til rættis og tekur avgerð um. Veruleikin er tann at seta vit hýrurnar niður, so stingur okk­ara besta fólk av til Noregs, tí har eru betri treytir enn her; so einfalt er tað.”

Pól Huus var eisini inni á spurn­inginum um veiðiloyvir og frá­søgnina sum er íkomin um at hesi eru at meta sum gáva frá landi til reiðarar.

“Vit hava havt vinnuligan fiski­skap í 100 ár, og lógin sum av­ m ark­ a r loyvini kom ikki fyrr­enn í 1994. Hví vóru veiði­ loyv­ini hjá nótaskipunum einki verd tá? Nú vilja summi kroysta pen­ing­in úr uppisjóvarvinnuni, kansk­a tí tey skilja ikki søg­una aftan­fyri og halda at hesir reið­ ar­ar og fiskimenn fáa bara eina rúgvu av pengum for­ e r­ a ndi.

Hetta er so misvísandi sum tað yvirhøvur kann vera! Fólk gloyma alt sum liggur aftanfyri, men tey sum rópa harðast høvdu ong­an áhuga í at byggja nak­að upp tá møguleikin var har. Teir reið­arar og fiskimenn sum hava hingið í alla tíðina eru teir somu (Framhald á síðu 25)

4

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Menning á Tvøroyri merkist

kring alla Suðuroynna MARIA OLSEN

Samstarvið millum Varðan og Delta hevur upp á stutta tíð givið Tvøroyri endurreisn sum fiskivinnudepil við landsins størsta matvøruvirki — og vaksandi fólkatal aftur við hækkandi skattainntøkum sæst nú um alla Suðuroy.

MARIA OLSEN

hjá Varðanum, Før­oya størsta uppisjóvarreiðaríi, í tøtt­ um samstarvi við Delta Seafood, ið sambært metingar eigur Før­ oya dugnaligasta toymi innan fiska­ v irking, gjørdi Tvøroyri eitt kvikt lop úr vinnuligum deyð­vatni til rokan og lív sum hevur smittað av sær um alla Suðuroynna.

Ei undur í at borgmeistarin, Krist­in Michelsen, er glaður um ta vend sum er komin í á staðn­ um.

“Ein so stór øking av rávøru­ nøgd til virkingar setti nakr­a r avbjóð­ing­a r til Tvøroyar Havn Kristin Michelsen, borgarstjóri.

og vit máttu taka nakrar av­gerð­ ir undir tíð­ar­pressi,” segði borg­ meist­arin.

“Vit funnu eina loysn sum merkt­i at atløgusíðan til uppi­ sjóv­ar­skip varð gjørd í privatum regi, hetta ikki minst tí tað var átrok­andi at fáa hetta byggistigið frá hondini so skjótt sum gjørligt.”

Alt gekk óvanliga væl — frysti­v irkið stóð klárt stutt aftan á at farið varð undir at byggja, og stutt aftaná at maskinurnar vóru mont­er­að­ar varð fyrsta last­ in landað.

Chris Jan Michelsen, havnarumsjónar­maður (vinstrumegin), saman við Jón Boga Guttesen, havnarmeistara.

Tað fyrsta hálvárið varð brúkt til inn­koyr­ing og still­ing­ ar av ymiskum slag og longu tað fyrsta fulla árið í rakstri, 2013, tók Varðin Pelagic ímóti so mikið sum 100.000 tons­um av uppi­sjóvarfiski til matna.

Í ár er sambært leiðsluna á virk­in­um eisini líkt til at so gott sum somu nøgd­ir koma gjøg­ num fram­leiðslu­tól­ini hjá tí sum longu greitt er Før­oya størsta matvøruvirki. Í pengum er tann ár­ligi um­setn­ing­ur­in mettur til

MARIA OLSEN

T

VØROYRI hevur síðani summar­ i ð 2012 verið ígjøgn­um eina vinnuliga endur­nýgg­i ng og uppstiging sum neyv­an hevur sæð sín líka í Før­oy­um tey seinastu mongu árini. Við ein­a ri rimmar íløgu

5

MARIA OLSEN

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Ólavur Bjarkhamar, framleiðslustjóri.

Varðin Pelagic: Næstan 100.000 tons aftur í ár Á Tvøroyri vóna tey at framleiða nærum somu mongd av makreli og øðrum uppisjóvarfiski í ár sum í fjør, tilsamans nevniliga um 100.000 tons, samstundis sum royndir verða gjørdar við nýggjum produktum. útgerð og til­laga mannagongdir gekk eisini væl — so mikið so at aftan á tað fyrsta heil­árið í framleiðslu, við árslok í fjør, kundi staðfestast at ikki minni enn 100.000 tons av uppisjóvar­ fiski vóru landað og fingin til høldar; ein lítil helvt av hesum var heilfrystur makrel­ur meðan restin var onnur fryst vøra, har ímillum sildafløk og lodna. Í ár verður roknað við kanska minni men líknandi mongdum, sigur Bogi Jo­h anne­s en, sølustjóri.

Hann leggur afturat at nakað av nýggjari fram­leiðslu byrjað, í samstarvi við TG Sea­food í Hvalba, har ar­beitt hevur verið við at single-frysta makrel.

“Single-frystur makrelur er ein lut­fals­liga dýr framleiðsla,” sig­u r Bogi, “men vit vilja geva keyp­a rum møgu­leika at eisini fáa hesa vøru, sum ein eyka tæn­ astu.”

“Vit útflyta í høvuðsheitum blokk­ f rystan makrel, heilan so væl sum avhøvdaðan. Har­ til kem­ur heilfryst sild og fryst silda­fl ak umframt fryst lodna.

Svart­k jaft ­u r er enn mest­sum bara far­in til mjøl og lýsi; men vit arbeiða við at menna aðra vøru úr hon­um. Vón­­andi koma vit í ár upp á nærum 100.000 tons til­samans.”

VILJA VIRÐISØKJA Ein verkætlan við at menna vøru til matna úr svartkjafti varð her­f yri sjósett undir leiðslu av nevnd­ar­liminum Egil Olsen, ið hevur drúgvar roynd­ir innan menn­ing av fiska­vørum.

“Vit rokna við at kunnu siga meira um hetta um stutta tíð,” við­merk­ir Egil. “So mikið kann eg tó í løtuni siga at vit royna at menna vøru til matna úr svart­ kjafti. Orsøkin til at vit royna hett­a er fyrst og fremst tí vit vilja at fisk­ur­in fer til matnað heldur enn til mjøl. Ein onnur orsøk er at vit vilja gagn­nýta ta fram­ leiðslu­orku sum virkið hevur upp á skilabesta máta, soleiðis at vit kunnu arbeiða alt árið — her passar svartkjafturin væl inn av tí at hann verður veiddur eina aðra árstíð enn makrelurin.” []

Tróndur í Gøtu við bryggju á Tvøroyri.

MARIA OLSEN

N

Ú ANNAÐ árið í full­ ari fram­leiðslu skjótt fer at halla, bendir alt á at Varð­in Pelagic varðveitir væl og virði­liga sítt pláss sum landsins størsti fram­leið­a ri av fiski til matna — fyri ikki at tala um at verkætlanin hjá Varð­a n­u m og Delta Seafood stendur við sum mest sannførandi Suðuroyar sól­ skins­søga í nýggjari tíð.

Frystivirkið byrjaði at taka í­mót­i fiski í juli 2012 og longu árið eft­ir kom tann samlaða fram­ l eiðsl­ a n upp á ófatilig Útsýni av dekkinum á Smyrli yvir á fiskivinnuhavnina á Tvøroyri. 100.000 tons av makreli, sild, svart­kjafti og lodnu. Í ár er líkt til at næstan somu um­leið eina mill­iard krónur. Fitt Borgmeistarin legði afturat: nøgd­ir verða send­a r gjøgnum av útbyggingum eru farn­ar fram “Fakta er at Suðuroyggin hevur tær fram­komnu skeri-, frysti- og á havnalagnum síð­ani frysti­virk­ havt fram­gongd síðan Varðin pakki­maskinurnar og, umvegis ið kom, og komm­unan hevur Pel­ag­ic byrjaði sítt virksemi. Vit ta nýggju frystigoymsluna, av fing­ið betri skatta­inn­tøkur og vita at skatta­inntøkurnar eru landin­um við stórum bulkskip­ um­støð­ur at út­byggja og við­líka­ hækk­aðar og fólka­talið er vent um til svang­ar keyparar í Russ­ halda veg­ir, at­løgu­bryggjur og frá afturgongd til framgongd. landi, ES, Kina og USA. hvørt av sín­um.

Sam­stundis vita vit at veiðihag­ Virkið varð bygt upp á sera “Síðani tað gjørdist greitt at tøl­ini fyri botnfisk eru støð­ug og stutt­a tíð, hóast talan sambært skip við stórum dýpgangi fóru al­ing­in somuleiðis. Ong­ar størri keld­u r í Íslandi var um heim­ at koma inn á Tvøroyri, tók al­menn­ar íløgur eru gjørd­ar her sins fremstu verk­smiðju av sí­ komm­u n­a n á­b yrgd­i na av at suð­u ri so niður­støð­an má vera num slag. Arbeið­ið at innstilla gera nýggja atløgusíðu ið kundi at inntøku­vøksturin stav­a r frá hýsa slík­um skipum og annars tí økta vinnuliga virkseminum Bogi Johannesen, sølustjóri. øll­um tí trafikki bæði sjó­vegis sum er komið við Varðanum og landveg­is sum vit hava í­dag,” Pel­agic.” segði Kristin Michelsen. “Íløg­ an var stór, samanborin við ‘KOMBINERAÐ VITAN’ skatt­liga grundarlagið hjá okk­ Aðrar kommunur í Suðuroynni um, men samanborin við hesa hava eisini fingið ágóða av tí í­løg­una hjá Varðanum Pelagic blóm­andi vinnulívinum á Tvør­ og tann um­setn­ing virkið hevur oyri, sambært Kristin Michelsen. havt, má okk­a ra íløga sigast at “At virksemið eisini av­spegl­ (Framhald á síðu 24) vera realistisk.”

6

Upp til 2.000 navigatørar og maskinfólk á skeið fyri at fáa nýtt vinnubræv VINNUHÁSKÚLIN sigur seg rokna við at millum 1.000 og 2.000 før­oysk­ir nav­igatørar og maskin­menn skjótt koma at hava lok­ið skeið fyri at upp­f ylla tey nýggj­u krøv­ini í STCW 2010 (Manila kon­ven­t ión­ini) hjá IMO (Inter­nat­ional Mari­ time Organization), sum koma í gildi tann 1. januar 2017.

Sambært Vinnuháskúlan byrj­aði hetta skeiðsvirksemi í summar og tann 1. september vórðu tey fyrstu STCW 2010 vinnu­brøv­ini skriv­að.

“Við teimum nýggju sjó­ vinnu­brøv ­un­um er aftur gjør­ ligt at útgeva sjóvinnubrøv gald­andi í 5 ár,” segði Sjó­ vinnu­stýrið í einum skrivi.

“Sjóvinnuútbúgvingarnar í Før­oy­um lúka sum heild long­u nýggj­u út­b úgv ­i ng­a r­k røv ­i ni sam­ b ært STCW 2010. Av hes­um ávum er ikki neyð­ugt við stórum broyt­ing­um fyri at kunna skriva út sjó­v innu­brøv sam­bært teimum nýggju krøv­ un­um.”

EFTIRSPURNINGUR Skipsførar, skiparar, mask­in­ meist­a rar og maskinistar við út­búgv ­i ng frá áðr­enn 2006 sum fram­hald­a ndi vilja hava vinnu­ bræv frá og við 2017 mugu taka neyð­ug skeið fyri at lúka tær nýggj­u treyt­irn­ar í STCW 2010. Í hes­um samanhangi bjóð­ar Vinnu­há­skúl­in skeið sum eru góð­kend til enda­málið. Skeið­ ini snúgva seg fyri stóran part um trygd og nýggj­a tøknifrøði.

“Vit byrjaðu í summar við hes­um skeiðum og fara at halda fram so leingi eftirspurningur er,” segði Wil­helm Petersen, stjóri á Vinnu­há­skúl­an­um.

“Vit rokna við at til­sam­ans mill­u m 1.000 og 2.000 nav­ ig­at­ør­a r og mask ­in­fólk koma at út­vega sær nýtt vinnu­bræv,” legði hann afturat. []

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Tórheðin Jensen: Myndin av Í altjóða kapping er tað ikki nøktandi at einans hugsa um kostnaðarstig — lyklaorðið er vitan, og fyri at menna hesa í sjóvinnuni mugu vinna, undirvísingar- og granskingarstovnar og politikarar arbeiða móti felags máli.

H

SHUTTERSTOCK

V USSU ÍMYNDIN hjá einari vinnu verður upp­bygd í einum sam­ felag — og hvussu hon í sín­ um lagi ávirkar tann almenna vinnu­ p olitikk ið til eina og hvørja tíð verður førdur — átti at verið eitt stórt evni mill­um vinnu ­l igar, akadem­i skar og pol­it­isk ­a r leið­a rar í Føroyum.

Tað meinar um­siting­a r­leiðarin á Varðanum í Gøtu, Tór­heð­in Jensen, sum eisini arbeið­ir við at skriva doktararitgerð und­ir heit­ inum “Ein vit­an­ar­g rund­að fiski­ vinna: Hvussu og hvar er vit­an skapt í føroysku fiski- og alivinn­ uni, og hvønn leiklut spælir vitan sum stimbr­an til ella hindur fyri ný­skap­an.”

Talan er um eina gransk­ing­ ar­­verk­ætlan sum leggur dent á kapp­ing­a r­føri og vitan í tí sera sam­an­settu føroysku fiskivinnu teyggj­u ni. Ali- og uppisjóvar­ vinn­a n tykjast standa seg best beint nú, men gransk­­ingin fevn­ ir um alla fiski- og ali­v innuna: frá fiskiveiði og framleiðslu av fiska­vør­um til log­ist­ikk og flutn­ ing og alt har í­mill­um, í­rokn­að fel­øg sum eru knýtt at hes­a ri vinnu gjøgn­um at veita vørur og tæn­astur og liva meir og minni av tí.

Ein røð av spurningum verða sett­ir um hvussu hesar vinn­ur í Før­oy­um standa seg í mun til somu vinnur aðra­staðni.

Sum skilst er ein slík grein­ ing av før­oysk­um vinnulívi ong­ an­tíð gjørd fyrr, og hetta er sam­ bært Tór­heðin ein av orsøkunum til at hann valdi at fara undir sína DBA (Doctor of Business Ad­m ini­s tration) ritgerð við Hen­ley Business School, Read­ ing University.

“Vit í Føroyum eiga at satsa upp á vinnur har vit framman­ undan kunnu bjóða okkum fram í altjóða høpi, og tað kunnu vit MARIA OLSEN í fiski- og ali­v innuni, meiri enn í øðrum vinn­ u m,” viðmerkir hann. vinn­u na; og um­hvørvis­v in­a r­ lig­a r vørur. Tað saml­aða mát­ið NORSKUR ÍBLÁSTUR av hesum seks di­mens­ión­un­um “Ein líknandi analysa av 13 ym­ skal vísa kapping­ar­føri hjá vinn­ isk­um vinnuteyggjum í Noreg uni og í hvønn mun vinn­an er varð her­f yri útførd undir leiðslu grund­að á vitan.” av Handils­há­skúlanum í Oslo.

Sum partur av sínari inn­ Eg brúki sama granskingar­ savn­ing av upplýsingum til víð­ari modell sum norð­menn brúktu í grein­ing­ar — umframt arbeið­ið tí kann­ing­ini. Tað snýr seg um at leita upp tøkan lesn­að á øk­ at máta í hvønn mun vinnan in­um og kunna seg við hvat er dreg­u r at sær ella skap­a r seks skrivað um evnið — er Tór­heðin sløg av fyribrigd­um: fyri­tøkur; í hesum døg­um í ferð við at seta út­b úgv ­i ngar relevantar fyri seg í sam­band við eitt tal av før­ vinn­u na; evnaríkar per­sónar; oysk­um fyri­tøk­um fyri at inter­ fólk og fígging til gransk­ing viewa avvarð­andi leiðarar og og menning; kapital at seta í stjór­ar og senda spurnarbløð út.

Tórheðin Jensen, umsitingarleiðari á Varðanum, Gøtu.

Hvat kann hendan gransk­ ing brúk­ast til í Føroyum?

“Mær vitandi er eingin ana­ lysa av vinnu­teyggjum gjørd í Før­oy ­u m áð­u r. Kanningar av hes­u m slagn­u m verða serliga nýtt­ar til grundar­lag at taka vinnu­pol ­it ­isk ­a r av­gerð­ir út frá, fyri at styrkja vinnur og fyri at betra um kappingar­ f ørið.

Eitt bein­leiðis úrslit av norsku gransk­ing­ini var HAV21 verk­ ætlan­in, har ein stór frá­greiðing varð løgd fram herfyri. Ein strategi­bólkur stóð fyri arbeið­ in­u m, við leið­a ndi fólki frá tí al­menna umframt privatar leið­

arar og fólk frá út­búgvingar- og gransk­ingar­stovnum. Bólkurin kom við hes­um riti við ítøkilig­ um til­mælum og mál­setningum fyri vinnuna. Eg vil meta at vit hava sera nógv at læra av norð­ monnum á hesum øki. Alt bendir á at stórur tørv­ur á tilfari av hes­ um slagnum um føroysk viður­ skifti, ikki minst fyri politikarar og tey ið taka av­gerð­ir vegna al­ mennar stovnar; men uttan iva hevur tilfarið eisini stór­an áhuga mill­um fólk í vinn­uni og helst eisini millum aka­dem­ik­a r­a r ið arbeiða við spurningum um bú­ skap og menning.”

7

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Tór­heðin helt fram: “Vit hava enn møgu­leik­­an at fáa broyting í til tað betra, og har haldi eg at okk­ara politik­arar eiga ikki at vera ov bangnir fyri at vísa hvar teir standa í spurn­ing­in­um um hvussu rað­festast skal í mun til vinn­ur; tí tað slepst ikki undan at raðfesta, tilvitað ella ikki.”

Hví bara hugsa um tað sum hevur stert?

“Búskaparlig teori um vin­ nuteyggjur sigur at har tú hevur eina sterka vinnuteyggju fer ein nýstovnað fyritøka sannlíkt at eydnast væl, um hon virkar í somu vinnu sum vinnu­teyggj­an.

Og hetta stendur ikki í andsøgn við tað sum hevur verið frammi um fjølbroytni innan íverkse­ tan; tvørturímóti tað verður undirbygt við hesum. Sams­ tundis er veruleikin hjá okkum at fiski- og alivinnan er tann

KJAKEVNI & SPURNINGAR

•Eiga vit at gera tilvitaðar raðfestingar fyri útbúgving, gransking og menning og velja vinnugreinar strategiskt (t.d. fiski- og alivinnu, shipping, orku) út frá metingum um hvussu føroyskt kappingarføri og framtíðarútlit koma best til sín rætt á altjóða marknaðum?

Analytikari til arbeiðis á laboratorium hjá Fiskaaling. vinnan sum hevur bestu fram­ tíðar møguleikar, júst tí her vit eina sterka vinnu­teyggju — tú hevur nærumhvørvið, tøka vitan o.s.fr. Eisini hava vit eitt sindur av ein­um heimamarknað soleiðis at tað ber til at byrja í smáum og royndarkoyra eitt og annað.”

Hvat er vitan í hesum føri?

“Vit kunnu býta vitan upp í a) vísindaliga og tøknifrøðiliga vitan, sum oftast er grundað á gransking; b) vitan bygd á royn­ dir; og c) handilsliga vitan. Vit­ an krevst fyri at designa vørur og tænastur, til processir í fram­

leiðslu og, ikki minst, fyri at selja og marknaðarføra vørur og tænastur. Øll hesi sløgini av vit­ an hava týdning í ‘high-tech’ so væl sum ‘low-tech’ vinnum. Sum víst hevur verið á í seinastuni, so er stórur tørvur eitt nú á hand­ ils­lig­ari vitan innan ta føroysku fiski- og alivinnuna.” []

Faktorsvegur 14 | 700 Klaksvík www.sjonam.fo | sjonam@sjonam.fo | +298 665 888 Avgreiðslutíðir: mánadag – hósdag kl. 9 – 15 og fríggjadag kl. 8 – 12

Sjónám bjóðar dygdargóð skeið í trygd og samskifti á sjónum.

• Trygdarskeið • COX – Bátaføraraskeið • FRC – Skjóttsiglandi bjargingarbátur • BOSC – Basic Offshore Safety Course • HUET – Helicopter Underwater Escape Training • Radioskeið – GOC, LRC, SRC, ROC • Hjá Sjónámi er skeiðsluttakarin altíð í miðdeplinum.

Vit bjóða góðar umstøður, nýggj høli og góðar og ágrýtnar lærarar.

• Umframt skeiðini omanfyri, bjóðar Sjónám skiparaútbúgving og grundskeið til skipsatstøðing.

Sjónám myndar útbúgvingarøkið sjóvinnu undir Tekniska Skúla í Klaksvík og fevnir um fyrrverandi Klaksvíkar Sjómansskúla og Trygdarmiðstøðina.

Nordixis

YMISK SLØG AV VITAN Er óheppin politisk uppíbland­ ing ein trupulleiki fyri fiski­v inn­ una í Før­oyum?

“Ja, hetta er ein trupulleiki, hó­ast onkur vil meina at hesin trup­ul­leiki enn ikki hevur heilt slig­ið í­g jøgn­u m í tí politisku skip­a n­ini. Tó haldi eg tað er týði­ligt at mynd­in av fiski­v inn­ uni er blivin snar­að tann skeiva veg­in í sein­ast­uni, og hetta er hent í akadem­isk­u m og hug­ sjón­a r­lig­um høpi, og er eisini í ferð at við henda í polit­isk­um høpi.”

Hvat er sjálvur trupulleikin?

“Politisk íblanding í vinnu­ lívið eig­ur einans at fyrikoma í heilt ser­lig­um førum, og enda­ málið má vera at fremja vøkstur í vinnuni og skapa so tryggar karm­ar sum møguligt í sam­ fel­agn­um. Tað merkir at eitt av enda­mál­un­um má vera at hækka vit­an­ar­stig­ið og stuðl­a upp undir inn­ova­tión og menn­ing í vinn­ uni. Vit skulu minn­ast til at tað krevst gott fíggj­a r­ligt av­k ast í vinnu­fel­øg­um um vit skulu hava vón­ir um at kunna gera meira við gransk­ing og menn­ing. Tað kann ikki vera mein­ing­in at ein­ asti spurn­ingur sum fær um­røðu av pol­it­i k ­a rum, bú­skapar ­f røð­ ing ­um og tíð­inda­miðlum snýr seg um hvussu høgur skatt­u r ið skal leggj­ast á vinn­una, og hvussu av­g jøld­ini skul­u hækk­ast.

Ein breiðari fat­an av vinn­uni, ein klárari al­menn mynd av henni er púra neyðug og er ein fyri­treyt fyri veruligari við­gerð av vinnu­ politiskum spurningum.”

Við øðrum orðum er almenn­ ur vinnu­politikkur tengdur at tí mynd av vinnuni sum er gald­ andi í samfel­agn­um — tí frásøgn sum er ráðandi.

“Tann upp­fat­an sum almenn­ ing­u rin írokn­að pol­itik­a rarnir hava av vinnuni er ógvu­liga av­ g er­ a ndi fyri hvussu vinnu­ pol­it­ikk­u rin verður um­talað­u r, stung­in út í kortið og førdur út í lív­ið. Har má vinnan gera sítt besta fyri at tryggja at tann frá­søgn sum verð­u r bygd upp gjøgn­ u m tíð­ i ndi og aðra al­ menna kunning vendir rætt­a n veg og ikki umboð­a r vinn­una skeivt. Har hava vit sjálv­a ndi eina uppgávu, og eg havi eina kenslu av at vinnan tekur hen­ dan spurn­ing í størsta álvara.

Tað er eis­ini upp á tíðina — vit síggja at ES og Noreg gera ídag sera nógv fyri at menna teirra egnu fiski- og ali­v inn­ur og aðrar vinn­ur knýttar at hes­um vinn­um.

Har hoyr­ir tú ikki fólk tosa um at leggja sum mest av skatti og av­g jøldum á fyri at tað al­menna skal fáa so nógvan pening sum møgu­ligt úr vinnuni longu áðr­ enn hon fær høvi at geva av­lop.”

MARIA OLSEN

vinnuni avgerandi fyri framtíðina

8

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Útbyggja til 25.000 tons S

ÍÐANI FRYSTIVIRKIÐ Pel­ag­­os í Fugla­firði fór und­ ir sítt virksemi í summar er eftir­spurn­ing ­urin á tæn­astu frá Berg­frost vaks­in í so stóran mun at Føroya størsta frost­goymsla hev­ur avgjørt at fara und­ir eitt nýtt umfar av út­bygging. Í ein­ari ætl­an sum mið­ar eftir at nærum tví­falda ver­a ndi goymslukapa­ sitet úr 16.000 upp í meir enn 25.000 tons, skal Bergfrost ger­ ast ein enn størri útbjóðari av tænastu á al­tjóða markn­aðinum fyri frost­g oymsl­u r, sam­b ært Sím­in Paula Siv­ert­sen stjóra.

“Síðani Pelagos kom hava vit sett ein veldigan part av okk­ ara goymslu­orku av til at tæna hes­um stóra viðskiftara,” segði Sím­in Paul­i Sivert­sen við Sjógv & Fólk. “Fyri at nøkta tørvin hjá øðr­um kundum noyð­ast vit nú at byggja enn meira út.”

Sum skilst var átrokandi tørv­ur á at uppstiga frost­goymsl­ una longu áðr­enn tað nýggja frysti­v irkið fór í gongd, og tess meira átrokandi nú. Hetta aft­ aná at Bergfrost so seint sum í fjør gjøgnumførdi eina mun­ andi útbygging og nútímansgerð av mask­in­um og elektroniskari út­gerð, og meir enn tvífaldaði goymslu kap­a si­tet­i n úr 7.000 upp í 16.000 tons. Felagið keyp­ ti tríggjar tunl­a r til endamálið í havnalagnum við síð­u na av Havs­brún aftaná at hava leig­að tveir av teimum í nøkur ár, sam­ stund­is sum víðkanin gav nýggj­a og betraða stýring av kulda­eft­ir­ liti og orkunýtslu.

Sambært stjóran liggur Berg­frost í løtuni í samráðing­ um við Fugla­fjarðar Komm­unu um møguleik­an at yvirtaka teir tríggj­ar tunl­arnar sum framveg­ is eru eftir í tunla­kom­plex­inum á havna­lagn­um, og sum Havs­ brún í løt­uni hevur um hendi til mjøl­goymslu.

“Vit hava nú í eina tíð verið í gongd við fyrireikingar soleiðis at vit kunnu yvirtaka restina av kom­plex­i num til frystitunlar, og vón­andi hava vit eina loysn áðrenn alt ov leingi. Um hendan út­bygg­ing kemur í lag eftir ætl­ an koma vit næstan at fáa dupult so stóra goymslu­orku sum nú og kunnu, tá tað eina­ferð er klárt, í øllum førum hýsa 25.000 tons­ um av frystari vøru.”

KAPPAST VIÐ NIÐURLOND Men er ikki vandi fyri at yvir­ kap­asi­tet­ur kemur í um so nógv verður út­bygt, til skaða fyri hesa vinnuna?

“Eg haldi ikki. Føroyar hava sum er ein samlaðan kapasitet á hesum øki sum liggur umleið á sama stigi sum tann ið Ísland hev­u r, tað er eini 70.000 tons.

Men eg vil meta at Føroyar eru bet­ur fyri til at goyma vøru fyri út­ lendsk skip; vit liggja bet­ ur plaseraðar í mun til al­tjóða skipa­ferðslu.”

Verandi føroyskir viðskift­ arar eru tó raðfestir ovast, og ordr­arnir frá teimum eru vaksn­ir nógv tey seinnu árini, so mik­ið nógv at Bergfrost mugu takka nei tá útlendingar koma við fyri­ spurn­ingum.

“Vit frásiga okkum so nógva vøru ídag sum vit kundu tik­ ið ímóti, at tað er nærm­ a st óhugna­ligt,” segði Símin Pauli.

“Tá tú hevur ein frysti­k apasitet upp á 16.000 og tú hevur nógv­ ar kundar, tá hevur tú ein tøkan kapasitet sum eitur 4-5-6.000 tons. Fyrispurningarnir vit fáa frá útlendingum, teir eita frá 10.000 tons pluss; tá er tað ikki lætt at bjóða seg fram. So vit mugu siga við útlendingar at vón­a ndi hava vit pláss um eitt ella tvey ár.”

Kapping er sum vera man á hes­um marknað, men Símin

Pauli held­ur at føroyingar eiga at hugsa meira um at kappast við onn­ur lond.

“Vit eru sjálvandi í kapping við onn­ u r í Føroyum, men spurn­ing­u rin er heldur hvussu vit kunnu fáa meira vøru til land­ið.”

Er hetta ein nýggjur vinnu­ veg­ u r fyri Føroyar á altjóða markn­að­inum?

“Ja, tað kann tað væl blív­a.

Skap­a r tú fortreytirnar… For­ treyt­ i rn­ a r koma ikki av sær sjálv­ u m, tú mást skapa tær sjálv­u r. Tá kund­a rn­ir síggja at í Før­oyum er frysti­k apasi­tet ­u r tøk­u r, so koma teir henda veg.

Kund­a rnir eru russarar og onn­ ur. Russ­arar hava nógv stór skip í hav­um­ráðnum kring Føroyar.

Teir eru væl fyri fíggjarliga, góð­ ir betalarar; har eru nógv stór fel­øg sum vit kunnu arbeiða tætt sam­an við. Teir fiska beint við síð­u na av okkum, bæði svart­ kjaft, makrel og sild; og tað er eing­in ivi um at tey vilja koma til lands og leggja upp vøru.”

Eftir øllum at døma hava Nið­u r­lond størsta frysti­k ap­asit­ et at bjóða og lægstu prísir fyri hvørt tons­ið.

“Vit eru væl við hvat við­ vík­u r prís­leguni, men fyri at kunna kapp­ast mugu vit upp í goymslu­orku. Teir stóru holl­ endsku akt­ ø r­ a rnir hava ein kap­asi­tet sum ligg­ur í 100.000 klass­anum – deilt út yvir fleiri goymsl­u r, sjálvandi. Tær stóru ein­støku goymslurnar liggja um 30-40.000 tons.”

Við øðrum orðum kemur Berg­ f rost at liggja á umleið sama stigi.

“Krøvini til logistikkin eru høg tá talan er um so stór­ar nøgd­ir. Fyri at hendan ætl­an skal kunna gjøgn­um­førast er tað eis­ ini sera um­ráðandi at havna­lagið verður útbygt um skjótast.” []

MARIA OLSEN

Inni í einum av tunlunum hjá frostgoymsluni.

Símin Pauli Sivertsen, stjóri á Bergfrost.

MARIA OLSEN

Hóast Føroyar sum er longu hava umleið sama kapasitet sum Ísland innan frostgoymslur, eru góðir møguleikar nú at útbyggja hesa vinnu og fáa størri fótafesti á altjóða marknaðinum, sigur Símin Pauli Sivertsen, stjóri á Bergfrost.

Rene Havmand, vinstrumegin, saman við Jógvan S. Jacobsen, leiðara á uppisjóvardeildini hjá Vónini.

Sterkasta tog til flótitrol frá Vónini Trol- og nótavirkið Vónin bjóðar fiskiskipum eitt nýtt tilfar ið skal forða fyri at flótitrol fløkjast tá tey verða skotin út, samstundis sum felagið ger stór framstig innan uppisjóvarvinnuna bæði í Føroyum og uttanlands.

TÆR STÓRU mongdirnar av makreli og øðrum uppi­sjóvar­ fiski sum verða veiddar kring Før­oy­a r hava sett menn­ing­a r­ deildina hjá Vón­ini undir trýst við tí úrsliti at fleiri nýggj pro­ dukt eru sjósett í sein­astuni, og hava sambært virk­in­um fingið góða móttøku.

Fyri tveimum-trimum árum síð­ani menti felagið eitt flótitrol fyri makrel og sild, sum nú verður brúkt av so at siga øllum føroysk­ u m fiskiskipum sum veiða hesi fiska­sløg. Og fyri einum ári síðani in­trod­useraði Vónin eitt spildurnýtt til­far til fornetið á flótitrolum, eitt stívt og sera sterkt tilfar ið ger at teir veldiga stóru meskarnir í hes­ um end­anum av trolinum ikki fløkjast, serliga tá trolið verður koyrt út. Tilfarið, nevnt Capto, framleitt í Portugal ex­k lusivt fyri Vónina, er sum skilst tað sterkasta á marknaðinum.

“Vit fóru fyri einum ári síðani und­ir at selja hetta togið til for­ netið á flótitrolum, og eg má siga at tað hevur ging­ið stak væl,” segði Hjalmar Peter­sen, stjóri á Vónini. “Bæði føroysk og útlendsk skip hava valt at royna Capto, og vit hava fingið sera góðar aft­u r­meldingar. Fy­ rimunirnir við hesum nýggja tognum er at tað er sera sterkt, er gott at arbeiða við og fløkist ikki á trumluna og er tí betri un­ dir skjóting eisini. Hetta sparir skip­unum bæði arbeiði og tíð.”

Meskavíddin í fornetinum í teim­um heilt stóru flóti­t rol­un­

um kann vera upp til 128 metr­ ar; tó er 64m meira van­ligt.

Eitt annað dømi um væl eydn­aða menning í sein­ast­uni er trol­mynda­tólið hjá JT Electric, sum Vónin selir fyri JT á fleiri markn­aðum.

“Trolkamera hevur verið brúkt nú í nøkur ár við góð­um roynd­um og er eitt gott amboð fyri at fáa meir vitan um hvat hend­ir og rørir seg í trolinum og um tað. Vit hava eitt gott samstarv við JT her.”

MET Í SØLU Við deildum í Føroyum, Litava, Nor­eg, Danmark, Grønlandi og Kanada kann Vónin kalla seg eina fyritøku við sterk­a ri nær­ veru kring alt Norður­atlants­hav.

Fel­agið varð stovn­að í Fugla­firði í 1971.

Vónin mennir, framleiðir og við­l íka­heldur fiskireiðskap og útgerð til alivinnuna, eitt nú trol og nót­ir umframt tilhoyri av alskyns slag; eisini framleið­ ir fel­agið ymisk sløg av net­um, reip­um, akkerum v.m. fyri onn­ ur enda­mál.

Felagið hev­ur leingi havt eitt virki í Ný­found­landi og hevur tey seinnu ár­ini yvirtik­ið tann grønlendska markn­aðin, fingið ein góðan fót inn í Noreg, ikki minst á markn­að­in­um fyri ali­ útgerð, og hevur ný­liga keypt bróð­u r­partin av Strandby Net, eitt danskt trol- og netavirki við støð í Strandby og Skagen. Fyri kort­um læt felagið byggja eina nýggj­a framleiðslu­høll í Litava.

9

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Fuglafjørður: Framvegis fremsta uppisjóvarhavn

kom við hækkaðum kvotum fyri uppi­sjóvarflotan saman við pol­it­iskum trýsti at fáa so stór­ an part sum møguligt av tí pel­ ag­iska fisk­inum til høldar sum manna­føði heldur enn fóður til ali­laks og onnur djór. Í summar stóð so tann spild­ ur­nýggja og sera framkomna fabrikk­in hjá Pelagos liðug og kundi taka ímóti fiski fyri fyrstu ferð tann 14. august, tá Fagra­ berg landaði eina góða last av makreli.

Fagraberg fer helst, saman við Christian í Grót­in­u m, at teljast millum kjarnu­veit­ar­ar­nar av rávøru til Pel­ag­os. Umframt Havsbrún eru íleggj­ a rarnir aftan fyri ta 200 mill­i­ónir stóru verkætlanina í høvuðsheitum nevniliga Fram­herji (reiðaríið hjá

Jóhan Páll Joensen, stjóri á Pelagos. uppi­sjóv­a r­skipinum Fagraberg, frysti­trolaranum Akraberg og línu­s kip­i num Stapanum) og Palli hjá Mariannu (reiðaríið hjá uppi­sjóv­a r­skipunum Christian

støðu mun­andi í uppisjóvarvinn­ uni í Dan­mark og aðrastaðni, við sínari nær­veru í Skagen, sum er størsta uppi­sjóv­ar­havn í Norð­ur Jútlandi.

“Vit kunnu nú bjóða fiski­ skip­un­um har niðri eina góða tæn­astu á staðnum, og hava eis­ ini merkt at søl­an í Danmark er vaks­in mun­andi. Haraftarat er Skagen áhugavert fyri skip úr øðr­um londum sum ofta landa har.”

Vónin hevur uppisjóvardeild og høvuðsskrivstovu í Fuglafirði.

Tann samlaða sølan í ár verð­u r vænt­andi tann størsta “Við at byggja framleiðslu­ “Stórur part­u r av hesum er nakr­an­tíð. høll í Litava flyta vit nógv av til alivinnuna. Men møguleik­ar “Vit rokna við at tann saml­ okk­ara framleiðslu úr Asia aftur eru jú eisini at gera trol har, kan­ aði um­setn­ingurin fyri 2014 til Europa, sum í høvuðsheitin­ ska mest til út­lendska markn­ fer at liggj­a millum 370 og 380 um verður sent til føroyska aðin.” mill­iónir. Av hesum umboðar og norska marknaðin,” segði Gjøgnum Vónin Strandby virk­semi í Føroyum einar 160 (Framhald á síðu 26) Hjalm­ar Petersen.

Net hevur Vónin styrkt sína

leggja okkum eftir at klára um­ leið 45,000 tons.”

Sum vera man tekur tað nakr­ a r mánaðir at innkoyra mask­inur og skipanir og gera neyð­ug­ar stillingar. Men arbeið­ ið koyrir alt samdøgrið tá fiskur er, við 30-35 fólkum á hvørjari vakt. Tilsamans starvast 70 fólk á virk­inum, upplýsir stjórin.

Vørurnar Pelagos fokuserar á í fyrstu syftu eru heilfrystur makr­el­u r, sild, svartkjaftur og lodna, umframt sildaflak (flaps).

Markn­að­irnir eru fyrst og fremst Eur­opa og Eurasia.

í Grót­in­um og Norðborg, sum SKIPAFERÐSLA bæði hava verksmiðju umborð). “Fuglafjørður er ein sterkur mið­ Eitt ann­að felag við lokalum dep­il ið hóskar væl fyri eitt pel­ vinnu­lívs­fólki er eisini við sum ag­iskt virki,” staðfesti Jóhan minni íleggj­ari. Sambært stjóran Páll. “Við teimum nøgdum sum á Pelagos, Jóhan Páll Joensen, nú verða veiddar rokna vit eisini ber leiðslan ikki ótta fyri at ov við at tað verður nóg mikið av lítið verður av rá­vøru til virkið. fiski til okkum. Uttan iva er tað “Hetta virkið hevur eina ein fyrimunur at vit hava sterk­ar fram­ l eiðslu orku sum eitur eigarar, har ímillum tvey reið­ 60.000 tons um árið,” segði arí í uppisjóvarvinnuni. Við Jóhan Páll Joensen við Sjógv & teirr­a land­ing­um fáa vit longu Fólk, “men vit fara fyribils at (Framhald á síðu 24)

MARIA OLSEN

L

EINGI ER TAÐ sum væl skal vera, sigur orða­ takið. Tá ið fuglfirð­ing­ ar afturi í 1960unum tóku stig til at fáa eina verksmiðju bygda ið kundi framleiða mjøl og lýsi úr fiski, var ætlanin upp­runa­ liga at eitt frystivirki eis­ i ni skuldi byggj­a st. Hetta var tó ein spurningur um raðfest­ ing. Havsbrún, ídag ein stórur fram­leiðari av alifóðri, bleiv ein rúk­andi suksess og átti í nógv ára­tíggju lívið í Fuglafirði. Ikki fyrr­enn tey seinnu árini, sum uppi­sjóvar­skip alsamt løgdu seg meira eftir at fáa sína veiði land­ aða til matnað heldur enn til ídn­ að, gjørdu fuglfirðingar álv­ara av — nú við Bakkafrost sum eigara av Havsbrún — at fáa frysti­ virkið bygt. Tað gylta høvið

MARIA OLSEN

Tað nýggja frystivirkið Pelagos styrkir Fuglafjørð sum leiðandi miðdepil innan uppisjóvarvinnuna — og tað merkist á skipaferðsluni, sum longu var stór frammanundan í sambandi við Havsbrún og Faroe Bunkers.

Arbeiði við makreli á Pelagos.

10

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Samfelagsfrøðingur: Fiskivinnan má J

ÓGVAN MØRKØRE sam­ fel­ags­frøðingur, sum í mong ár hev­ur arbeitt við fiski­v innu­mál­ um í ymiskum høpi, heldur at spurn­ing­ur­in um tilfeingisgjald á fiski­v inn­una vendir skeivt tá støði verð­u r tikið í tørvinum á fígging til landskassan. Skal nak­að tílíkt gjald vera, metir hann, eigur hetta fyrst og fremst at taka støði í vinn­uni sjálvari og hava eitt mennandi enda­ mál umframt greiða undirtøku í vinn­uni fyri at virka eftir ætlan.

“Tá politikarar fyri nøkrum ár­um síðani byrjaðu at tosa um

til­f eingis­r entu og tilfeingis­ gjald, var tað ikki út frá tí at tað er tann besti mát­in at stýra fiski­v innuni uppá,” segði Jógv­ an Mørkøre við Sjógv & Fólk.

“Teir tosaðu um at vit mugu hava breiðari skattagrundarlag, at vit mugu økja um inn­tøk­urn­ar til lands­kassan. Við seinasta og næst­seinasta val varð eisini sagt at væl­ferð­ar útreiðslurnar skulu part­v ís fíggj­ast við hesum.”

Meðan søgan um at nøkur reið­arí eru vorðin rík av at fisk­a eft­ir øllum at døma hevur fing­ ið fleiri pol­itikarar at mæla til eyka­skatt­i ng, mein­a r samfel­ ags­f røð­i ng ­u r­i n tó at av­lopið hjá teimum fyritøk­un­um verð­ ur best umsitið av fyri­tøk­un­um sjálv­u m. Hann vísir í hes­u m við­fangi á tær íløgur sum hava ver­ið gjørd­a r í nýggj skip um­ framt virkir á landi, ikki minst á Tvøroyri og í Fugla­firði. “Í mínari verð er tað burtur­ við at leggja eftir ‘gøtumonnun­ um’ tí teir nú hava eitt sindur av peng ­u m á kistubotn­i n­u m.

Eg eri nógv trygg­ari við at slík reið­a rí hava peng­a rn­a r í felag­ num heldur enn at politikarar

Tosa við okkum Vit veita lagaliga fígging av skipum og flótandi útgerð í ali- og frálandavinnum

Niels Finsensgøta 39 P.O.Box 367 110 Tórshavn Tel 353 410 realkredit@realkredit.fo www.realkredit.fo

MARIA OLSEN

Tilfeingisgjald á fiskivinnuna fæst ikki at virka eftir ætlan uttan so at vinnan sjálv hevur ein leiðandi leiklut har — og kann ikki hava til endamáls at “fíggja vælferðina” men má snúgva seg um at menna vinnuna, sigur Jógvan Mørkøre.

Arbeiði við makreli á TG Seafood í Hvalba; Jógvan Mørkøre (vinstrumegin). og embætisfólk taka teir. Onk­ur er farin so langt sum at siga at vandi er fyri at milliard­ir kunnu verða tiknar út úr vinn­uni; men veruleikin er jú at stórt sæð einki er tikið úr. Reiðaríini hava havt ilt við at fáa fígg­ing frá banku­

num og hava tí verið noydd til á Tvør­oyri, og hetta er júst tað at finna aðrar vegir, og hetta er sum skal til fyri at skapa menn­ ein orsøk hjá teimum at hava ing í vinnuni og sam­felagnum.” fitt av egnum peningi til fígging av rakstr­i, íløgum og menning. ‘VITANARTYNGRI’ Vit síggja at hesi feløgini hava Hvat viðvíkur tilfeingisgjaldi sett peng­a r í nýggj virkir, m.a. er Jógv­an Mørkøre inni á nøk­

SJÓGVUR & FÓLK — #1

11

stýrast uttan politiska uppílegging rum av tí sama sum Jacob Vester­g aard f iski­m ála­ ráðharri mælir til (les samrøðu aðrastaðni í blað­ num) — nevniliga, at eitt tílíkt gjald einans eigur at vera har um tað byggir á greiðar mál­setningar um menning av vinn­uni, og í tí samanhanginum eigur vinn­a n sjálv at hava ein leiðandi leik­lut.

“Vit koma ikki uttan um til ­feing­is­g jald, men so má tað vera ein forhan­ dlað loysn sum er lang­tíð­ ar, og ikki nakað sum fer fram eft­ir fummum frá einum degi til ann­an. Vit hava bara nakrar heilt fá­ ar luttakarar í uppi­sjóvar­ vinnuni, og tað gevur ikki meining at blanda eina rúgvu av búskaparligari teori um marknað inn her. Alt gott um markn­ að­a r­búskap sum so, men tá eing­ i n vælvirkandi marknaður er har, so verður tosið lítið annað enn ein venjing í lærubó­ ka prædikum utt­an nakað veruligt bein at standa á í føroyskum høpi. Og enn verri, tí­líkt er at geva fólki steinar fyri breyð. Vit fáa jú ikki fleiri aktørar inn uttan víðari, tí hesir skulu hava fígg­ing aftanfyri seg.

Bankarnir spæla ikki við; ístaðin verður tað so út­ lendsk­ur kapitalur, har tey nýggju í mongum førum verða strámenn.”

Hvat er so ein skila­ góð­ur vinnu­pol­itikk­ur?

“Eg haldi ein vinnu­ politiskt skila­góður boðs­ kapur kundi ljóðað nak­að soleiðis: ‘Vit vilja gera tað løn­andi at royna nakað nýtt, nak­að sum er vita­ nartyngri.’ Og har kundi ver­ i ð ein tilhoyrandi skatta­pol­itikk­ur sum sigur, ‘OK, brúka tit pengar upp á hesi tingini so skal tað kunna bera til uttan at brenna fingr­arn­ar heilt og tí bjóða vit nakr­ar serligar fyrimunir har.’ So­leið­is ber til at tryggja sum best at peng­arn­ir arbeiða víðari í vinnuni.”

Men hvat merkir ‘vita­ nartyngri’ her?

“Møguleikarnir ligg­ ja í inn­vøl­in­um á fiski og rogn­u n­u m, um­f ramt í reið­skap­unum, har kunn­ ing­a r ­t økni kann verða ment. Her hev­ u r tað týdn­ing at tað hevur við nátt ­ú ru­t il­feingi at gera, um tað skal hava nakað at standa á. Ann­ a rs er

vandi fyri at tað verður kann koma landskass­a n­ Hvussu stóran leik­lut KJAKEVNI & SPURNINGAR bara flutt til onn­u r støð um til góðar — ikki hetta skal tann politiska skipan­ sum hava meira at bjóða her at nú skulu teir takast in hava í fiskivinnuni?

•Í hvønn mun skulu politikarar stýra vinnuni — skulu á tí økinum enn Føroyar. frá rík­monn­um og flytast “Vit standa við einum teir taka avgerð á hvørjum ári um fiskidagar?

Tað sum er lokaliserbart yvir í tað al­menn­a. Tí hvat elju­stríði um 2018. Við •Er tað yvirhøvur neyðugt við tilfeingisgjaldi — eru fyri okkara part er fyrst og hend­ir um tú koyrir peng­ MSC góðkenning og øðr­ íløgurnar sum fiskivinnan ger á sjógvi og landi ikki fremst tað sum er knýtt at arn­ar í landskassan? Jú, tá um ‘eco­ l abel’ standard­ nøktandi? til­feinginum — og tað er er størri vandi fyri at teir um hava vit í veru­leik­an­ •Hvat er tað sum ger at Havnin og restin av landinum tað vit skulu halda fast við.” fara teir júst til so­vorð­ið um fing­ið eina støðu við verða sett upp ímóti hvørjum øðrum — er tað sum ikki skap­ a r vøkst­ møgu­leika fyri at betra møguligt at koma hesum til lívs, ella er talan um eina EXIT POLITIKARAR? ur — tunnlar til fjar­skot­ og gera okkara stýr­ i ng vaksandi gjógv millum tvær ymiskar mentanir við Óneyðug politisering av in støð, sum í summ­u m meira ein­falda. Tað er ein sínámillum mótstríðandi áhugamálum? okk­a ra fiskivinnustýring før­um høvdu ver­ið betur spurn­i ngur um okk­u m •Skal fiskivinnan lurta meira eftir ‘frøðingum’?

(Framhald á síðu 26) hev­ u r sambært Jógvan far­in við ikki at fingið teir.” verið við til at skapa al­ samt meira spjað­ing mill­ um Havnina og rest­ina av landinum.

“Tað vísir seg tá man hygg­ur eftir oyggja­samfel­ øg­u m, at tey sum hava havt nak­að, nakra framtíð fyri sær, er tey sum hava havt okk­urt til­feingi sum man kann bas­era seg uppá, sum eingin kann taka frá tær. Har hava vit so havt tann villa fiskin, og vit hava fingið alingina aftur­ at; og so kemur kanska olja og gass eisini. Tær vinn­ur sum hava blomstrað eru ym­iskar hjávinnur til hes­ ar vinn­u r. Tað er har vit skul seta á — ístaðin fyri sum nú er hent, at man hevur spælt høvuðs­staðin út ímóti restini av land­ inum. Heldur áttu vit við vinnu- og skattapolitikk­ in­um at hugsað frameftir og sagt sum so, ‘OK, vit vilja gera tað møguligt at brúka peng­arnar upp á nakað sum er meira fram­ komið.’ Tí tey fólk­ini sum búgva uttan fyri Havn­ina, tey hava eis­ini børn sum fáa sær út­búgv­ing, og tey hava áhuga í at tað er okk­ urt hjá teim­u m at koma heim til. Har eiga vit at stuðla uppundir, kansk­a ikki við beinleiðis stuðli men við skattafyrimunum og sovorðnum, í eina tíð.

Tá vilja fólk eisini síggja tað sum sína egnu inter­ essu, tí tá arbeiða pengar­ nir í vinnuni og fyri so vítt eisini í lokal­sam­fel­agn­um, um tað er tað sum hevur áhuga. Tú sleppur frá hes­ um her at spæla Havnina út ímóti restini.”

“Vilja vit hava til­feing­ Capto er ein nýggjur nettráður til flótitrol sum Vónin hevur ment. is­g jald, so má tað vera tí Capto er sera slitsterkt og stívt, og er tí lætt at handfara og hevur vit vilja hava eitt gott stýr­ samstundist eisini eina langa livitíð. Set teg í samband við okkum ings­amboð sum ger at man fyri at hoyra meira. optimerar — og ikki nak­ að við at man hevur sæð seg blindan uppá at man skal hava nakrar peng­a r til landskassan. Tað ræð­ Vónin // Bakkavegur 22 // P.O.Box 19 // FO-530 Fuglafjørður // Føroyar // Tel +298 474 200 // info@vonin.com // vonin.com ur um at fáa peng­arnar at skapa vøkstur, sum síðani

Capto – rættiliga fangandi

12

K

LAKSVÍKINGAR eru av góðum grundum ern­ir av Norðhavnini á Án­un­ um, stutt norðan fyri Klaks­v ík, har ein stór atløgu­bryggja ser­ liga ætlað til frakt læt upp fyri nøkrum árum síðani.

Hend­an havnin vísir seg at vera væl egnað til stór skip — um­framt bingju­skip og verks­ miðju­t rol­a rar, eisini ferða­ manna­skip — og hevur fleiri fyri­mun­ir: har er djúpt fram við kai­k ant­inum, so mik­ið sum 12 metr­ar; har er kyrt mest­sum utt­ an mun til veður­lík­indi; har er gott pláss og arbeiðs­ligt bæði á sjó- og landsíð­uni; og so er ein 5.000 fer­met­ur frostgoymsla har í havnalagnum. Á ovaru hædd í sama bygn­ ingi sum hýsir frost­goymsl­uni hjá Faroe Ship, heldur reið­ar­í­ið hjá uppisjóvarskipunum Norð­ borg og Christian í Grót­in­um til, sam­an við sølufelagnum North Pelagic. Sambært skriv­stov­una løgdu bæði skipini, sum eru út­ gjørd við verksmiðju umborð, til­sam­a ns gott og væl 35.000 tons av fryst­um fiska­vørum upp í fjør. Eyð­un Rasmus­sen, stjóri og med­eigari, roknar við at umleið somu mongd­ir í ár verða sett­a r inn í frost­goymsluna og seldar til keyp­a rar í fyrst og fremst Eur­opa, Russlandi og aðrastaðni.

“Hendan frostgoymslan rigg­ ar bara væl, hóast hon kundi havt ver­ið eitt sindur størri,” segði Eyð­un Rasmussen við Sjógv & Fólk. “Men tað er sum so eitt ‘luxus problem’ sum vit hava líka­sum parkerað eitt sindur nú.

Fylla og tøma alla frost­ goymsluna á Ánunum sjey ferðir um árið

Norðborg við bryggju á Norðhavnini, beint uttan fyri skrivstovu og frostgoymslu.

Spurn­ing­urin er um grundarlag er fyri at gera nakrar størri íløg­ ur í at byggja út har — hetta er kanska eitt sindur extra­ordinert við at tað er so nógv­u r fisk­u r sum kemur upp á land.”

Fiskireiðaríið JFK keypti her­fyri hina frostgoymsluna í Klaks­v ík, ta 1.000 tons stóru North­ern Fish Cold Storage, sum verður brúkt til toska- og hýsu ­fl øk og aðrar botn­fiska­vør­ ur, samstundis sum reiðaríið fær sín­ar frystu uppisjóvarvørur hýst­a r hjá Samskip við síðuna av sam­s tarvs­felagn­u m Faroe Pel­ag­ic í Kollafirði. Tískil hava Norð­borg og Christ­ian í Grótin­ um havt frost­goymsluna á Án­ unum mestsum fyri seg.

Norðborg var ein risastór íløga fyri reiðaríið, leverað sum ný­bygn­ingur í 2009, og hevur stað­ið seg væl. Skipið er sera væl gjøgnumhugsað og design­ að til at gera fulla nyttu burtur úr hvørjum sterti sum kemur um­borð. Allur fiskur kem­ur til høld­a r beinan vegin og ligg­u r í frysti­lastini, longu fáar tím­a r aft­an á at hann er veidd­ur, bæði fryst­ur og pakk­að­ur, antin sum flak, sum kruvd­ur og avhøvdaður ella sum heil­u r. Avskurðir og ann­að slógv fer í mjøl- og lýsi­ verk­smiðjuna um­borð. Alt er sam­s kipað við fram­k omnari tøkni­frøði og upp­lýs­ingar verða deild­ar við skriv­stov­una á landi, so­leiðis at sølu­fólk og onnur í toym­in­um til eina og hvørja tíð kunnu vita hvat sum er tøkt og ikki, hvat sum er á veg til frost­ goymsl­una, hvørjar støddir, hvat slag o.s.fr.

CRUISE SKIP Men tað kemur fyri viðhvørt at tað loysir seg betur at koyra fisk­in í kølitangarnar og landa hann feskan, heldur enn at til­

MARIA OLSEN

Eyðun Rasmussen uttan fyri frostgoymlsuna á Ánunum.

virka hann umborð; og í slíkum før­um er eitt skip sum Norðborg ikki altíð tann mest bú­skap­a r­ liga loysnin. Við hes­um í huga keypti reiðaríið herfyri uppi­sjóv­ ar­skipið Christian í Grótinum, sum eisini hevur verk­ smiðju um­borð og upp á nógvar mátar minnir um Norðborg, tó eitt sindur meira bygdur við køli­ tangunum í huga. Eisini gjørdi reið­arí­ið av, via felagið Palli hjá Mariannu, at seta pening í tað nýgg­ja uppi­sjóv­ar­v irkið Pelagos í Fugla­fi rði, sam­a n við Fram­ herja, Havsbrún og øðrum.

“Vit eru stak væl nøgd við íløgurnar í Norðborg og Christ­ ian í Grótinum,” segði Eyð­u n, “men samstundis eru vit ikki

blind­fyri at í summum førum, tá talan er um stórt tíðar­press og ser­lig prísviðurskifti á markn­ að­in­u m, at tað mest rentabla við­hvørt kann vera at gera skjótt av og landa fiskin til framleiðslu á landi, fyri síðani at koma út aftur at fiska beinan veg­in. Við íløg­uni í Pelagos hava vit fingið størri frælsi til at leggja alt virk­ semið meira optim­a lt til rættis út frá tí veruleika sum til eina og hvørja tíð ger seg galdandi.

So ja, bæði Norð­borg og Christ­ ian í Grót­in­um landa av og á til

Christian í Grótinum landar til Pelagos í Fuglafirði.

MARIA OLSEN

Norðborg og Christian í Grótinum løgdu í fjør upp meir enn 35.000 tons av uppisjóvar fiskavøru til frostgoymsluna á Norðhavnini í Klaksvík — uttan at tann vaksandi cruise ferðavinnan við atløgubryggjuna órógvaði nevnivert.

SJÓGVUR & FÓLK — #1

13

SJÓGVUR & FÓLK — #1

JFK: 500 arbeið­s­pláss á sjógvi og landi Sum ein klassisk ímynd av Klaksvík hevur JFK leingi verið søguríkasta og mest fjølbroytta fyritøka í tí føroysku fiskivinnuni, og tann størsta eisini — við 16 fiskiskipum, flakavirki, 500 starvsfólkum og hópin av undirveitarum.

F

Pelagos, og onkuntíð eisini til Havsbrún fyri alt tað.”

Kjarnustrategiin er tó fram­ veg­is ó­broytt: at framleiða fisk­in um­borð í størst møguliga mun.

“Vit eru sannførd um at besta vøru­dygdin fæst við at fram­ leiða umborð og tí er hetta altíð okk­a ra fyrsta val. Fabrikkirnar á báð­um skipunum, kanska ser­ liga Norðborg, hava stóra fram­ leiðslu­orku. Men aftur, tað vísir seg at vera neyðugt at hava hin møgu­leikan eisini.” Ímeðan verður Norðhavnin dúg­l iga vitjað av russ­i sk­u m trol­ a rum og fraktskipum — sam­stund­is sum talið á stórum ferða­manna­skip­um úr ymisk­um lond­um er spakuliga vaks­andi. “Í fjør løgdu cruise skip 10 ferð­ i r at her,” segði Eyð­ u n.

“Hett­a er so mikið stór skip at alt annað má víkja fyri teimum, men tað hevur ikki verið nak­ ar trupulleiki; Klaks­v ík­ar Havn hava altíð okkum boð­að okk­um frá í góðari tíð. So vit vita akk­ ur­át nær tey skipini eru inni og leggja sjálvandi okkara arb­eiði til rættis hareftir. Tey skip­ini plaga ikki at liggja long­ri enn einar 10-12 tímar, so tað órógv­ ar lítið og einki. Eg haldi tað er bara hugaligt at ferða­v inn­an spakuliga vindur upp á seg.” []

Stjørnan og Polarhav landa til Kósina. telj­ast Kvikk og Grønanes; har­ aft ­u r­at kemur frystilínuskipið Klakk­ur.

Tær størstu fiskanøgdirnar eru tó í uppisjóvarvinnuni, sum er tað triðja høvuðsbeinið í virk­ sem­inum hjá JFK. Felagið hevur tvey framkomin uppisjóvarskip, Slætta­berg og Næraberg. Meðan síðst­nevnda hevur verksmiðju um­borð, er hitt eitt nóta- og trol­skip við kølitangum. Í uppi­ sjóv­a r­v innuni hevur JFK strat­ eg­iskt samstarv við hollend­ing­ar, sum m.a. eiga frystivirkið Faroe Pel­agic í Kolllafirði.

‘ENN MEIRA SANNFØRANDI’ Frystar fiskavørur hava leingi ver­ið ein týðandi táttur í øllum virk­seminum hjá JFK, og í tráð við hetta keypti felagið herfyri frost­goymsluna Northern Fish Cold Storage í Klaksvík.

Vørudygdin hevur hægstu rað­festing, staðfestir sølu- og rakstrar­leiðarin Jógvan Hansen, sum eisini fegnast um Marine Stewartship Council góð­kenn­ ing­a r í sambandi við botn­fiska­ veið­ina í Barentshavinum og upsa­veiðina undir Føroyum.

“Okkara keyparar finnast á sera ymiskum marknaðum,” seg­ði Jógvan Hansen við Sjógv & Fólk.

“Tó hava allir hesir tað til fel­ags at teir eru ógvuliga krevj­ andi hvat viðvíkur sjálvari vøru­ dygd­ini og eisini hvat viðvíkur leverings­t rygdini. Sjálvandi hev­ur tað altíð stóran týdning at knýta bond við kundarnar og ar­ beiða væl saman við teimum upp á allar mátar. Hinvegin, kunnu vit ikki veita teimum ta dygd Faðir og sonur, Hanus og Jógvan Hansen, framman fyri flakatrolaranum Sjúrðarberg.

sum vit lova ella halda gjørdar av­talur viðvíkjandi levering og øll­um tí, so kunnu vit ikki rokna við at varðveita kundarnar. Tað ræð­u r snøgt sagt um at trygg­ j­a teimum ta røttu vøruna fyri kapp­ingar­føran prís, leveraða til av­tal­aða tíð — og tíbetur hevur tað hepnast væl hjá okkum í so máta.”

Jógvan legði afturat: “Ídag spyrja fleiri og fleiri keyparar eft­ir skjalprógvi um at fiskurin er veiddur burðardygt, serliga keyp­arar í Týsklandi, Bretlandi og aðrastaðni í norðara parti av Europa. Hetta er nakað vit

Flakatrolarin Gadus í sjaskveðri. rokna við fer at vera meira og meira vanligt í framtíðini — so tað er ein stórur fyrimunur at vit hava fingið MSC góðkenning fyri botnfiskiskapin í Barents­ hav­inum og fyri upsafiskin hjá okk­um og Faroe Origin undir Før­oyum. Hetta ger tað lættari hjá okkum at vinna áhuga mill­ um nýggjar keyparar, umframt at tað ger okkum enn meira sann­førandi yvir fyri verandi kund­ u m. Við at kunna vísa upp MSC prógv spara vit bæði tíð og arbeiði, umframt at vit styrkja okk­a ra støðu á markn­ að­in­um.” []

MARIA OLSEN

MARIA OLSEN

ØROYSK fiskivinnusøga er í nógvum viðurskiftum óloysiliga knýtt at Klaksvík, har virksemið hjá J. F. Kjølbro var ein høvuðstáttur í menningini av hesum plássi frá lítlari bygd til Føroya næststørsta bý. Reiðaríið var longu í fyrru helvt av farnu øld millum tey fremstu at fiska á fjarleiðum kring Norðurhøv, í økjum sum fevna frá eystara part­i av Barentshavinum til vest­ aru síðu av Norðuratlantinum, og mangar familjur í Klaksvík og aðra­staðni hava síðani tá átt sítt livi­breyð av hesum.

Gjøgnum árini hevur tann tøkni­frøðiliga menningin koll­ velt allar arbeiðsgongdir innan fiski­ v innuna. Kortini heldur kjarnu­v irksemið fram við sama lag, nú undir navnastyttingini JFK, eitt felag sum Hanus Han­ sen ídag eigur og rekur, við hjálp av umleið 500 starvs­fólk­um og, sum vera man, einum heil­u m hópi av undirveitarum og sam­ starv­arum.

16 fiskiskip vilja, saman við land­sins størsta flakavirki og øll­um sum hoyrir til rakstur og um­sit­ing av fyritøk­uni, sjálv­sagt hava við sær ein javn­an streym av inn­keypum, umvælingum og øðr­u m tænastum — maskin­ smið­i r, elektrik ­a rar, timbur­ menn og alskyns veitarar fáa mill­u m ár og dag sínar ordra­ bøk­ur fyltar, soleiðis at enn fleiri løn­ir kunnu gjaldast út hvønn mán­að.

JFK hevur leingi verið kent fyri sínar frysti-flakatrolarar, og hesir eru í løtuni tveir, Gadus og Sjúrð­a r­berg, sum tilsamans út­gera ein høvuðspart í virk­sem­ in­u m hjá felagnum, nevniliga sjó­fryst flak av toski og øðrum botn­fiski. Tað nógva av hes­a ri vøru verður útflutt til Bretlands, serliga til fish & chips markn­ að­in har.

Ein annar høvuðspartur er flaka­v irkið Kósin og tann fesk­ fiska­veiði sum har­til er knýtt.

Um­framt at fram­leiða saltfisk úr toski og øðr­um botnfiski til markn­a ðir kring Miðjarð­a r­ hav­ið, framleiðir Kósin eis­ini mongd­ir av frystum upsa­vør­um til markn­aðir sum Týskland og Frak­land. Millum par­trol­a r­a rn­ ar teljast Stjórnan og Polarhav, Fram og Vestmenningur, Safir og Smar­agd. Millum línuskipini

14

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Interview: Jacob Vestergaard Búi Tyril fekk vegna Sjógv & Fólk herfyri høvi at seta fiski­mála­ ráðharranum spurningar um tilfeingisgjald, upp­boðssølu av fiskirættindum, 2018 og ymiskt um ta komandi nýggju fiski­ vinnulóggávuna — her eru nøkur brot úr samrøðuni.

BT

Nú eru vit so har vit skulu vera og hava fingið staðfest nakað sum er heilt serligt fyri Føroyar fram um hini stranda­londini: vit kunnu í okk­ara sjóøki hava makrel, sild og svartkjaft í senn, í munandi nøgd­um.

MARIA OLSEN

Bakur tekur inn eitt gott hál av upsa í partroling við Stelk.

: Tað er eingin loyna at tú sum fiski­mála­ráðharri hev­ur flutt nøkur mørk fyri Før­ oy­ar í al­tjóða høpi. Tað sum líkt­ist ein­ari oyðimarkargongd av ó­semju og revsi­til­tøk­um móti før­oy­ing­um vendist tá av tornaði til ein sigur fyri okkum.

JV: Tá vit settu hart ímóti hørð­u m vóru tað sera fá sum vildu vera við í fyrstani. Tey flestu í vinn­uni mundu óttast at einki gott fór at spyrjast burt­ur úr hesum, at vit knapp­liga vildu bakka okkara orð upp við handl­ ing og taka av­leið­ing­a rn­a r av møgu­ligari ósemju við stranda­ lond.

Eg haldi fólk kendu seg ó­trygg, ikki minst tí at her var tal­an um nakað nýtt sum ikki var roynt fyrr — galdandi praks­ is frá fyrr var so í øllum før­um nakað ið hevði funger­að nøk­u l­ unda higartil, ella soleiðis var helst hugsanin, og tí mundi ein ávísur tryggleiki eisini liggja í at halda fram eftir tí gamla leist­ inum.

Men viðhvørt er neyðugt at venda nøkrum steinum, hóast tað kann virka órógvandi í fyrst­ ani. Har vil eg eisini siga at rákið vendi so skjótt sum tað vísti seg at vit kláraðu at fiska all­an hendan makrel­in inni á okk­ara øki, og fáa hann til høld­a r, og harafturat fáa hann seld­a n úti á marknaðinum til hampi­ligan prís.

Tá tað soleiðis stóð greitt at okk­ara støða var so mikið sterk sum hon var, vísti alt seg at bera til og vit høvdu alla vinnuna við okkum — eg trúgvi ikki at nak­ar føroyingur ídag vil venda aft­ur til tað púra órími­liga býtið sum var.

So vit prógvaðu fyri um­ heim­ i n­ u m at tað vit søgdu

bygdi á sann­ r oyndir heldur enn ynski­hugsan, hóast fleiri kanska hildu í fyrst­ani at hetta mundi vera øvugt. Nú eru vit so har vit skulu vera og hava fing­ ið staðfest nakað sum er heilt ser­ligt fyri Føroyar fram um hini stranda­londini: vit kunnu í okk­ara sjóøki hava makrel, sild og svartkjaft í senn, í munandi nøgd­um.

BT: Nú er nýggj lóggáva fyri fiski­­vinn­una á veg, skilst, og rødd­ ir hava verið frammi um at leggja ver­andi loyvis­skipanir um til eina skip­an við uppboðssølu av rætt­ind­ um. Er hetta nakað sum verður inn­ført við tí komandi lógini?

JV: Vit hava sum er eina skip­an við veiðiloyvum og hetta er ein kend skipan eisini í øðrum londum. Eg haldi sjálvur vit framhald­andi eiga at hava eina skipan sum bygg­ir á loyvi heldur enn uppboð, við støði í teimum sum ídag eru vinnu­rek­andi og har brúksloyvi verða latin yvir eitt rímiligt áramál.

Ein uppsagnartíð upp á minst 8-12 ár er neyðug so reið­ ar­í­ini kunnu gera langtíðar ætl­ an­ir, sum er ein natúrligur part­ ur av teirra virk­semi, ikki minst tá talan er um teirra sáttmálar við størri keyparar. Á marknaðinum má eingin ivi vera um at føroyskir fiska­út­ flyt­arar eru álítandi og megna at lev­era, eisini yvir long áramál.

Møguliga krevst eisini meira flexi­­bil­itetur í okkara fiskivinnu og har kann størri umsetiligheit av fiski­rættindum vera eitt am­ boð til at betra evnini at tillaga seg og um­stilla seg so hvørt sum fyri­treytir broyt­ast úti á markn­ að­inum. Men hetta er nakað sum í størst møgu­lig­an mun eig­ ur at vera upp til vinn­una sjálva.

BT: Hvussu fer hendan skipan­ in at á­virka út­róður og smádrift?

JV: Mín hugsan er at broyt­ ing­a rn­a r í fiskivinnulóggávuni skulu ikki ávirka tey sum reka bát­a r nið­a n fyri 15 tons. Tey sum reka hesar bát­ a r skulu kunn­a halda fram sum fyrr, og her verður neyv­an latið upp fyri um­seti­ligheit, av tí ein­faldu or­ søk at hesin partur av vinn­uni er minni kapitalkrevjandi. Sam­ stund­is sum tann samfelagsliga síð­an er týdn­ing­ar­mikil í hesum høpi, vigar tørv­urin á trygg­um og støð­ug­um kørmum her kan­ ska meira enn atgongdin til kap­ it­a l.

BT: Hvat sigur tú til kunngerð­ ina um minstamark fyri inntøku av út­róðri, sum eftir øllum at døma hev­u r havt eina óhepna ávirkan á út­róð­ur­in sum yrki?

JV: Eg kann ikki svara her og nú, men í tann mun hetta vís­ir seg at vera ein trupulleiki vil eg halda at upphæddin kundi

verð­ið umhugs­að av nýggjum.

Kunngerðin kom sum úrslit av at umsitingin av hes­um bólki varð mett at vera ov stór, møguliga av tí orsøk at talið á teim­um ið uppfyltu treytirnar var ov høgt.

Nú kann tað hugsast at hend­ an justering gekk í so langt; um so er eigur tað at verða rætt­að.

BT: Skulu vit rokna við at ein upp­boðs­søla av fiskirættindum kem­ur við tí nýggju lógini?

JV: Ein skipan við upp­boðs­ sølu krev­u r umfatandi lóg­ar­ broyt­ingar, alt eftir hvussu hon verð­u r skipað og hvussu umfa­ tandi hon er — slík­a r skip­anir kunnu vera sera ym­iskar. Ein trup­ul­leiki við upp­boðs­sølu er at hon tykist ikki at geva vinnuni góð­ar møguleikar at plan­leggja fram í tíðina samstundis sum hon øk­ir um óvissu faktorin.

Prís­ myndin kann somuleiðis verða skeiklað, og endamálið kann hó­ast alt ikki vera at allur

15

SJÓGVUR & FÓLK — #1

MARIA OLSEN

um fiskivinnu nýskipanir Ein uppboðs­ sølu­skipan vil dren­a ov nógv­ ar pengar úr vinn­ uni og í ta politisku skip­anina, og hevði har­aftur­at kunnað økt um vand­an fyri vaksandi ‘strá­ manna­v irk­semi’. Tá hugsi eg tað er betri við einari tryggari loyvis­skipan.

oysku vinn­uni — soleiðis at vit stimbra vøkst­u r, ný­hugsan og íløgur við lang­tíð­ar málsetn­ ing­um.

At gera sum nú og taka stórt gjald við kassa eitt, áðrenn tað er greitt um viðkomandi reiðarí yvir­høv­u r fær fíggjarligt avlop, haldi eg er púra skeivt; hetta kann leggja eina køvandi ávirk­ an á vinnulívið og bera í sær at nýggj­ar íløgur steðg­a upp, av tí ein­faldu orsøk at ov lítið verð­ ur eftir í vinn­uni til fíggj­a r­ligt av­kast.

Fiskimálaráðharri sigur at tíðarfestingin tann 1. januar 2018 fyri uppsøgn av øllum veiðiloyvum verður væntandi broytt í næstum. vinn­ing­ur skal liggja hjá land­in­ um, tí so verð­ur eingin vinn­ing­ ur yvirhøvur at heinta úr einari vinnu sum ikki klárar seg. Ein upp­boðs­søluskipan vil dren­a ov nógv­a r pengar úr vinn­uni og í ta politisku skipanina, og hevði har­aftur­at kunnað økt um vand­ an fyri vaksandi ‘strá­manna­v irk­ semi’. Tá hugsi eg tað er betri við ein­ari tryggari loyvisskipan.

loyvum og øllum tí. Tí noyð­ast vit eisini uttan iva at flyta tíðar­ fest­ing­ina nakað. Tann nýggja lógin um vinnu­lig­an fiskiskap er ikki klár enn; men samstundis mugu vit koma við boðum um at verandi rætt­indir og loyvir verða longd í eitt á­v íst áramál — at lata tey ganga út sum annars ásett longu til tann 1. jan­uar 2018 hevði verið á­byrgdar­leyst, nú ið so langt er frá­liðið uttan at BT: Verandi veiðiloyvi ganga vinnan hevur fingið møguleika øll út longu tann 31. december at fyrireika seg til nakað.

2017 og eingin tykist vita. Hvussu Vit mugu viðurkenna at tal­ skal vinn­an fyrihalda seg til fram­ an er um høgar peningaupp­ tíð­ina? hædd­ir sum krevjast fyri at reka JV: Tað er greitt at vit mugu tey størru fiski­reiðaríini, og so frá politiskari og umsitingarlig­ mik­ið er greitt at broytingar í ari síðu melda út nú hvat tað er lóg­ar­verk­in­um kunnu fáa stór­ar sum vinnan skal rokna við, og av­leiðingar; tí má vinn­an hava 2018 er ein trupulleiki sum ikki møgu­leika at tillaga seg í rími­ kann kveistrast til viks longur. lig­­ari tíð.

Vit kunnu ikki halda fiski­v inn­ una sum gíslar og ikki geva greið BT: Ert tú fyri ella ímóti til­ boð um hvat sum skal henda við feing­is­g jaldi á fiskivinnuna?

JV: Viðvíkjandi tilfeingis­ gjaldi ella tilfeingisskatti so eri eg ikki sann­førd­u r um at vit yvir­høvur eiga at hava slíkt fyri fiski­v inn­una. Tank­in tykist vera íkom­in sum íblást­ur frá gald­andi praksis í olju- og gassídnaðinum; men har er mun­urin sjálvandi at olja og gass eru tilfeingi sum hvørva aftan á út­v inn­ing meðan fisk­urin hin­veg­in endur­nýggj­a r seg alla tíðina.

Hetta er heilt hvør sítt slag av tilfeingi og heilt hvør sítt slag av vinnu, sjálvt um hes­ ar vinnur kunnu hava ymiskt í fel­ag, eitt nú tá tað snýr seg um hav­ið og sjófólk. Men vit hava nú í eina tíð havt eitt avgjald á uppi­sjóvar­fisk, og eg beri ótta fyri at hetta kann føra við sær at tann politiska skipanin etur tað upp sum átti at ligið eftir til rakstrar­avlop í vinnuni. Gjaldið er kanska longu vorðið ov høgt, og vandi man eisini vera fyri at

pol­it­ikarar síggja vinnuna sum eina kassakúgv at trároyna fyri at fylla hol í fíggjar­lóg­ini. Her eiga vit sjálvandi at vera á varð­ haldi.

Hinvegin kann eg, undir røtt ­u m fyri­t reyt ­u m, góðtaka eyka­g jald á vinn­ing sum fer upp um ávíst mark. Men hetta er nak­að sum eigur at verða gjørt í samráð við ­v inn­una sjálva — og ikki eftir harraboðum út frá hvønn tørv fíggj­ar­lógin hjá Løg­ ting­inum hevur ella ikki hevur.

Og tað sum kemur inn umvegis eitt slíkt gjald eigur at verða sett í ser­ligan grunn til gransk­ ing og menn­ing, royndar­verk­ ætlanir og ann­að ið kann styrkja vinn­una og henn­ara støðu úti á markn­aðinum.

Hetta átti at verðið samskip­ að við til­tøk ið geva skatt­ligar fyri­mun­ir fyri ný­skapandi verk­ ætl­an­ir av sík­um slag sum kann fremja á­huga­mál­ini hjá tí før­

BT: Eiga ikki fleiri at slepp­a fram­at at fiska uppi­sjóvar­fisk?

JV: Potentialið í Føroyum er sera stórt, men ofta at hugsa vit ov lítið sjálvstøugt og hava lyndi til at herma í so nógv eftir hvørj­um øðrum. Nú tað vísir at nøkur hava fingið tað at rigga við at fisk­a, skulu øll knappliga gera júst tað sama? Tílíkur hug­ burður hevur fyrr kostað okkum dýrt tá ov mangir luttakarar í einari og somu vinnu hava havt lyndi til at máa støðið undan hvørj­um øðrum.

Vit hava ríkiligt av fiski sum kem­ur upp á land, og tað kann ikki vera meiningin at øll skulu fiska. So hví ikki heldur gera meira við virðisøking?

Møguleikarnir eru í veru­ leik­an­u m óendaligir og úti í heim­inum er eftirspurningurin á fiskavørum stórur. Átti tað ikki at verið natúr­ ligt fyri føroyingar at gjørt seg meira galdandi innan virðisøktar fiska­vørur? []

16

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Skálafjørðurin hevur vinnandi Runavíkar Havn roknar við munandi menning av tí metstóru útbyggingini hjá Bakkafrost, sum fer at hava við sær vaksandi virksemi á Glyvrum; samstundis fer Faroe Origin væntandi at økja um sína framleiðslu í ár.

B

JARTSKYGNI sermerk­ ir í løt ­uni Runavík og øk­ini har um leiðir. Um­ framt tað at farið er undir fyri­ reik­ingar til at byggja tann veld­ iga Tanga­fjarð­ar­t unnil­in, er eitt annað eyðsýnd átak ein risa­stór íløga sum alifyritøkan Bakka­ frost júst hevur sett rætti­liga ferð á — fyrsti partur av tí sum eftir øllum at døma verður størsta privata útbygging nak ­r­a n­t íð í Føroya søgu, upp á til­sam­a ns einar 1,3 milliardir krónur, er eitt nýmótans laksavirki á Glyv­ r­um sum væntandi fer at fram­ leiða matvørur burtur úr eini 50.000 tonsum av laksi um ár­ið tá tað miðsavnaða virksemið er komið upp í fulla framleiðslu.

Við so stórum exportørum í økinum fram við havnalagnum er ikki óhugsandi at farmaflutn­ ing­ur sjó­vegis um Runa­v ík fer at taka seg upp aftur av álvara.

Samstundis er greitt at upsa­ virk­ið og reiðaríið hjá Faroe Origin gongur væl og fer helst at koma upp á tær nøgdir í út­ flutningi sum mið­að hevur verið ímóti. Í fjør avskipaði Origin 8.700 tons av feskum upsa­

byggja bryggjuna á Glyvrum út so­leið­is at tann nýggi alibáturin ‘Hans á Bakka’ kann liggja við ta nýggju laksa­v erk ­smiðjuna sum teir fara undir at smíða nú,” segði Tór­bjørn ‘Tobbi’ Jacobsen, havnar­meistari.

“Tá verður alt teirra virk­ semi miðsavnað á Glyvrum, og alt eftir hvussu tað vignast við aling­ini skal man rokna við, at eini 50.000 tons av laksi verða løgd upp á land á Glyvrum um ár­ið, frá 2016 at rokna.”

Hetta eru stórar nøgdir og fer at økja munandi um virk­ sem­ið í økinum hjá havnini og í kommununi. Um tað nógva av laksa­vøruni sum fer til út­flutn­ ings skal flytast við bingju­vogn­ um til Havnar fyri at síðani at verða avskipað haðani, ella um hon skal avskipast beinleiðast av Skála­ fjørðinum, er enn ógreitt MARIA OLSEN Tórbjørn ‘Tobbi’ Jacobsen, havnastjóri og varaborgmeistari. sam­bært havnarmeistaran.

Hann viðmerkti hálvspeisk­ f løkum og upsa­ r ygg­ u m um­ hjá teimum seks partrolarunum Eitt hanagleiv longri inni á liga: “Spurning­u r­in sum kem­ framt nakað av frystari vøru inn hjá fyritøkuni óvanliga illa. Í ár Skálafjørðinum verður arbeitt ur upp í kjalar­vørr­in­um av he­ á europeiska fastlandið. Hes­a r sær betri út og tann 1. oktober dúg­liga við at byggja út havna­ sum er so, um flutn­ings­fel­øg­ini nøgd­ i rnar vóru heldur lægri hevði virk­ið tikið móti sløkum lagið á Bakka, har tað nýggja framhaldandi ætla sær at slíta enn ætlað, men vánalig veður­ 1.000 tons­u m meira enn um laksa­v irkið skal standa. landsvegirnar niður fyri við vold lík­indi darvaðu fiskiskapinum somu tíð í fjør. “Í løtuni eru vit í holt við at og makt at flyta fram­leiðls­una úr

effo orkar betur...

Við størsta partinum av tangagoymslunum í Føroyum, er Effo høvuðs-

Skipini bunkra hjá okkum í best útgjørda terminali í Norður-atlantshavi.

veitari av orku til føroysku vinnuna. Somuleiðis tryggja vit orku til

Og hvørja ferð eitt flogfar lyftir seg upp frá vøllinum í Vágum, hevur tað

húsarhaldini og stovnar. Kring landið eru 14 av 24 bensinsølustøðum í

frammunundan tikið brennievni frá okkum.

okkara kervi.

Tel 34 35 00

www.effo.fo

17

SJÓGVUR & FÓLK — #1

uppdrift

MARIA OLSEN

Rein góðska úr norður Atlantshavi Rókur landar til Faroe Origin.

hesi stóru framleiðslu til út­flutnings­ havn­ina, sum teir sjálv­ir hava definerað, Tórs­havn, ella um man skal rokna við ein­um skifti á hesum økinum, so­leiðis at teir heldur brúka ta sjálvsøgdu sjó­ far­leið­ina heldur enn landleiðina fyri at koma eftir produktunum.”

VAKSTRARMÁTTUR Tað fjølbroytta vinnulívið kring Skála­ fjørð­in er grundarlagið undir einum liv­andi lokalsamfelag sum sam­stund­is ikki hevur nógv av almennum arbeiðs­ plássum, vísti Tobbi á. “Í samfelagshøpi er eitt eyðkenni fyri Skála­fjørðin og hesa komm­un­una, at alt fyri tað nógva hvíl­ir á vinnu­ ligari uppdrift. Í mun til aðrar størri fólkamiðsavningar í Føroyum sum t.d.

Klaksvík, Tvøroyri og Tórs­havn er lítið av almennum virksemi. Hetta skapar eina serliga dynamiska skip­a n, sum krevur nak­að av tí komm­unala mynd­ ug­leikanum, eisini Runa­v ík­a r Havn, sum í gerandis­degn­u m bara virkar millum feløg og per­són­a r á tí privata marknaðinum, og tað krev­ur ein flex­ ib­il­itet sum er gearaður til kund­arnar.”

Vælferð og livilíkindi í ein­um slík­ um øki eru sjálvandi tengd at kon­ junk­turunum í vinnuni. Í nøk­u r ár hevur tað gingið framá, og at fleiri enn hálvt­hundrað fólk fleiri nú bú­leik­ast í Runavíkar kommunu enn um ársskift­ ið 2013/14, verður tikið sum gott tekin.

“Fólk velja at flyta hagar sum møgu­ leik­arnir eru,” staðfesti havnar­meist­ar­ in, sum eisini er varaborgmeistari fyri Runavíkar Komm­unu.

www.cig.fo

Tey sonevndu ‘bleytu virðini’ verða eis­ini raðfest. Fyri ikki so langari tíð síð­ani kom ein stásiligur nýggjur skúli og ein fimleikahøll varð bygd aftur at ver­andi ítróttarhøll, sum samstundis fekk eina dagføring. Nú verður eisini tos­að um svimjihøll.

“Kommunan roynir eftir førimuni at at skipa seg við trivnaðarfasilitetum sum nútíðarmenniskjað krevur. Tað vant­ar nakað í, men útlit eru fyri at eitt nú ein svimjihøll fæst inn í eina íløgu­ ætlan fyri tey næstu 10 árini.”

Tobbi ivast tó onga løtu í at vinnu­ lív­ið er grundarlagið fyri trivnaðin í komm­ununi.

“Tað má sigast at vera serligur vinn­ ing­ur at kommunan stendur á einum so fjøltáttaðum vinnulívi. Tær stóru fyri­ tøk­urnar við havnaløgini innan aling og fiskivinnu eru líkasum bulurin og øll tænastuvinnan og handilslívið bera stafett­ina í lokalbúskapinum víðari fram á leið. Bakkafrost er í løtuni í holt við ta størstu privatu útbyggingina í Føroya søgu og flakavirkið hjá Faroe Origin hevur higartil í ár tikið ímóti sløk­um túsund tonsum meira enn um somu tíð í fjør.”

Hann legði afturat: “Ongin orsøk er til at stúra fyri framtíðini í økinum, tvørt­ur­ímóti eru øll tekn í sól og mána um at hetta økið rættiliga er við at taka seg fram sum størsti vinnuligi vakstr­ ar­máttur í landinum.” [] Bakkafrost á Glyvrum, har stórar útbyggingar eru ávegis.

Norðhavnin 8 · Postboks 329 · FO-726 Ánirnar · Føroyar Tel. +298 20 70 00 · Fax +298 20 70 10 T-postur: cig@cig.fo · www.cig.fo

BAKKAFROST

18

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Laksáfoss: Uppisjóvarvinnan vísir Tann pelagiska vinnan hevur tey seinnu árini givið eitt sera munagott íkast til tað føroyska samfelagið – og eigur samstundis at geva íblástur fyri aðrar partar av fiskivinnuni, sigur Magni Laksáfoss, búskaparfrøðingur. er støðan alt annað enn góð og útlitini alt ann­að enn bjørt hjá heima­flot­ anum.

Tann greiða niður­ støð­a n í notatinum er at með­a n uppi­s jóv­a r ­f lotin og Barents­havs­flotin tykj­ ast vera skipaðir á nær­um optim­a lan hátt, eru týðu­ lig tek­in um at skipanin ið heima­flotin virkar undir er ikki nøktandi og eig­ur at endurskoðast.

Men hvussu ber tað til at heima­flotin sum heild er at meta sum ineffekt­ ivur og inoptimalur? Kan­ ska hetta stavar frá seinnu helvt av 1970unum, tá fiski­mørkini vórðu flutt út og føroyingar mistu rætt­ indi á fjar­leiðum, soleiðis

at allur flotin mátti inn á tað føroyska sjóøkið.

“Eg haldi hesin gamli trupul ­leik ­in er ongantíð bliv­ i n loystur,” segði Magn­ i Laksáfoss við Sjógv & Fólk. “Tíðin er komin til at okkurt muna­ gott verður gjørt fyri at fáa skil á hesum. Tað ber jú ikki til at hava eina vinnu sum blívur við at geva und­ir­skot orsakað av alt ov stór­um yvirkapasiteti.”

mark­ingar við stongdum leið­ u m og bindingum við­v íkjandi fiski­reið­skapi.

So­leið­is kunnu uppi­sjóv­ar­ skip­ini og verksmiðjuskip­ ini síggjast sum dømi um væl eydnað­a n vinnu­pol ­it­ ikk, meðan tað øvugta ger seg galdandi fyri heima­ flotan. “ Tr upul leik in sum stendur eftir í dag er at heima­flotin hevur skeivar pol­it­iskar karmar,” segði Magni Laksá­foss.

ENDURSKOÐAN “Tú fært ein stóran Umframt at seta mark yvir­kapasitet og allur tann fyri hvussu nógvar dagar vinningur sum átti at verið skip og bátar hava loyvi til reiðarar, fiski­ m enn at royna á havinum, gevur og sam­felag­ið hvørv ­u r. tann fiski­daga­skipan sum Hugsa tær um tú koyrir heima ­flot­in virkar undir taxabil og slepp­ur bara at eisini sera umfat­a ndi av­ koyra tveir dagar um vi­ kuna og ikki sjey — og tú sleppur ikki at koyra har tey flestu fólk­ini eru. Tað hevði gjørt tað ómøgu­ligt at fingið góð­an rakstur í. www.navit.fo Undir ver­andi skip­an eru bæði stongdar leið­ir og stór avmarking í fiski­døg­ um, og tað ger at tú situr við einum dýr­um kapital­ app­ar­ati sum tú ikki slepp­ ur at gagn­nýta. Og so ert tú fast­læstur í reið­skapi eis­ini og verður forð­að­u r at brúka tíni dýru vinnu­tól, av tí at tær polit­iskt ásettu av­m ark­i ng­a rnar eru so nógv­a r og so umfat­a ndi Trygdarskeið sum tær eru.”

Undir verandi skip­ Heilsuskeið an fyri heima­flotan eru fiski­før býtt strangt upp í Heilsuskeið til donsk skip A-kistan bólk­ar eftir stødd og reið­ skapi. Hetta varð mett Bátaføraraskeið at vera neyð­ugt í 1996 tá Skjótgangandi bjargingarbátur, FRB fiski­d aga­s kipanin kom, men tað er nú skjótt 20 ár Flutningur av vandamiklum farmi síð­ani, og mangt er broytt síð­ani tá.

Hull Integrity and stability Eisini stend­u r hetta í Security, SSO, CSO og PFSO (ISPS) and­søgn við tann flexibil­ itet sum í sín­a ri tíð ser­ Crises & Crowd Management merkti byrj­anina til uppi­ sjóv­a r ­v innuna, tá nøkur …umframt nevndu og onnur skip fisk­aðu botn­fisk við skeið eftir áheitan línu ein part av ár­in­um og royndu eftir sild við gørn­ um ein part av ár­inum; tað gjørdist so við og við til ein nótaflota, sum ídag er meira kendur sum okk­ ara uppi­sjóvar­floti, ið nú á døg­um fiskar meira við troli enn við nót.

“Ein greið niður­støða mill­um regl­urnar í upprit­ Tórshavn tlf: 508200 info@navit.fo in­um frá Bú­skap­ar­ráðn­um

Vit bjóða regluliga skeið til sjófólk, og fólk í frálandavinnuni

MARIA OLSEN

er at fiskidagaskipanin hev­u r spælt fallit, og eg kann ikki ann­að enn vera samd­u r í hesum,” segði Magni Laksáfoss.

“Sjálvsagt eigur hend­ an skip­a n og støðan hjá heima­f lot­a num at verða end­u r­skoð­að, soleiðis at heima­flotin kann koma til at virka und­ir optimal­ um um­støð­um og sleppa at upp­liva eitt gott avkast eins og teir partar av flot­ an­u m sum í­dag eru væl­ koyr­andi. Ein tí­lík endur­ skoð­a n má hyggja gjølla at teim­um skipanum sum

tykj­ast at virka væl, og her eru uppi­s jóv­a r­f lot­ in og Barentshavs­f lot­i n ein fyri­mynd. Enda­málið má vera at allir partar av tí føroysku fiski­v innuni verða skipaðir á ein hátt sum ger at tað saml­ aða avkastið verður mest møgu­ligt — til fyrimuns fyri reið­a rí­ini, fiskimenn­ in­ar og sam­felagið sum heild.”

BLAND Í HUGTØKUM? Notatið hjá Búskaparráðn­ um fevn­ir eisini um onn­ur viðurskifti, sum kunnu

…when safety matters…

MARIA OLSEN

Ú S K A PA R r e n t a og tilfeingisrenta í føroyska bú­skap­in­u m’ — eitt upp­rit sum Bú­skap­ ar­ráðið slepti í summ­ar — fær góð skoðsmál frá Magna Laksá­ f oss bú­ skap­a r ­f røð­ingi, ið held­u r at skjalið gevur eina góða grein­ing av støðuni í fiski­ flot­anum og av hug­tøkum sum hava verið frammi í seinastuni.

Partur av innihald­in­ um er endur­tikin í sein­ asta notati frá Bú­skapar­ ráðnum, sum kom út í sep­ t ember. Her verður ásannað at með­an tann bú­skap­a rliga støðan og út­litini eru sera góð hjá pel­a g­i sku vinnuni og Barents­havs­flot­a n­u m, so

føroyaprent

‘B

19

SJÓGVUR & FÓLK — #1

vegin men skattahugtøk flótandi KJAKEVNI & SPURNINGAR

•Fiskidagaskipanin verður kritiserað fyri at hava ov nógvar avmarkingar, so sum stongdar leiðir og binding í reiðskapi — hvussu kann skipanin betrast?

•Hevur Búskaparráðið trúvirði, álit og virðing millum fólk í fiskivinnuni — hava forsagnir og metingar frá ráðnum verið nøktandi?

•Misskilja fólk í fiskivinnuni búskaparfrøðingar, eru tey óneyðuga illgrunasom ímóti teimum, ella hvørjar eru orsøkirnar til skepsis og hvat kann gerast fyri at fáa ta vinnupolitisku frásøgnina meira ‘inklusiva’? tað stendur greitt hvuss­u møgu ­lig til­feingis­rent­a er rokn­að út í mun til møgu­ liga intra­marginal­a rentu.

Magni Laksáfoss, búskaparfrøðingur, við sítt skriviborð í Havn; Uppisjóvarskipið Finnur Fríði (mótsett, niðast). tykjast kontroversiell í sam­fel­a gs­k jak ­i num. Bú­ skap­a r ­r áð­ið nevnir orð sum til­f eingis­r entu og til­feingis­g jald, sum flestu reið­arar og fiskimenn eru skept­iskir til, utt­an iva av góðum grundum. Ikki tess minni er notatið frá Bú­s kap­a r­r áðn­u m, sam­ bært Magna Laksá­ foss, “sera væl úr hondum greitt,” og greiðir frá hugtøkunum á ein sak­lig­an og pedagog­ isk­an hátt.

“Av týdningi fyri reið­ ar­a r og fiski­menn er ikki minst at Bú­skap­a r­r áðið greið­ir væl frá muninum mill­um tilfeingisrentu og intra­marg­inala rentu. Til­ feing­is­rentan kann sam­ met­ast við virði av fisk­ in­­um, meðan hann er í hav­in­um, og er sostatt eitt pen­inga ­l igt virði til­feing­ ið verðir mett at hava utt­ an mun til hvør ið fiskar tað. Tann intra­marginala

rent­a n, hinvegin, er eitt virði sum reiðaríið hevur upp­a rbeitt sær gjøgnum eina stóra vitan um hvuss­u fiski­s kap­u r­i n skal fara fram og við dugna­skap­in­ um hjá sín­um fólki.”

Tann intramarginala rent­a n er also ‘óvanligur’ vinn­ingur sum upp­stendur yv­ir tíð orsakað av skyn­ semi, skila­góðum av­gerð­ um, væl­v irk ­a ndi manna­ gongd­u m, dugnalig ­u m fólki, hepni og ym­isk­um menn­iskjansligum tætt­um ið tilsamans gera hvørja fyri­tøku serstaka í mun til aðr­ar fyritøkur — ella, sum Búskapar­ráðið skriv­ ar: hetta er eitt slag av bú­ skap­a r­rentu “sum stendst av at ein fyritøka er meira eff­ek­t­iv enn aðrar vegna inn­ova­tiva tøkninýtslu og muna­ d yggar virkis- og leiðslu­f ør­leik ­a r, her ­u nd­ ir muna­dyggari nýtslu av menn­iskja­lig­um til­feingi.”

Magni Laksáfoss legði aft ­ur­at: “Ert tú dugna ­l ig­ ur, so eigur tú eisini at sleppa at vera dugna­lig­ur.

Tað at summ­a r fyritøkur eru dugna­ligari ella hava ver­ið longri á marknað­in­ um enn aðr­a r, og tí hava vunn­ið eina betri positión á markn­að­in­um, og vunn­ ið sær nakr­a r fyri­mun­i r har­v ið — tað eigur jú ikki at verða skattað, og tað vís­ ir Bú­skap­ar­ráðið eis­ini á.”

Uppritið hjá Búskapar­

ráðn­um nevnir beinleiðis at um tað er polit­ i skt ynski­ l igt at leggja til­ feing­is­g jald á eina vinnu, so kann eitt tí­líkt gjald ein­ a ns leggjast á sjálvt til­feing­ið, meðan tað er skeivt at leggja gjald á dugna­skapin hjá reið­a rí­ um og fiskimonnum.

Fleiri vilja meta at út frá hes­um er verandi skip­ an ivasom — til­feingis­ skatt ­u r verð­u r kravdur við av­reið­ing tó utt­a n at

‘YMISKAR Í DYGD’ Uppritið frá Bú­skap­a r­ráð­ n­um er sam­bært Laks­á­foss “eitt gott grund­ar­­lag til eitt kjak um hvussu ein endur­ skoð­an av fiski­v innu­s­k ip­ an­ini kann fara fram. Har er bæði ein góð grein­ing av støð­uni og sam­stundis ein góð skil­mark ­an av ym­isk­ um hug­tøk­um.”

Har verður t.d. einki sagt um at reiðarí­ini tjena ov nógv, sum ann­ars tykist hava ver­ið eitt sjón­a r­mið mill­u m nakr­a r bú­skap­a r­ frøð­ing­ar og pol­itik­arar.

Tvørt­u r­í móti skriv­a r Bú­skap­a ­r­r áð­ið: “Tað er tekin um sunn­an bú­skap í fiski­veið­uni, tá til­feingis­ rent­a n er stór. Hin­vegin er tað tekin um ó­sunn­an fiski­veiði­búskap, um til­ feing­is­rentan er lítil.”

Til hetta segði Magni Laksá­foss: “Búskaparfrøð­ ing­a r, reið­a r­a r og fiski­ menn eru all­ir samdir um at tað ræð­ur um at skapa so gott av­k ast sum gjør­ ligt.”

“Tú kanst kjakast polit­ iskt um hvussu og hvat ið skal skattast og ikki; men vinn­an er sum hon eigur at vera — also, tilfeingis­rent­ an í uppi­sjóvar­flotan­um og hjá verk­smiðju­trol­arun­um er góð, og tað er sjálv­andi at fegnast um. Tað haldi eg kem­u r rætt­iliga greitt fram í upp­ritinum.”

Samstundis er tann

pol­it­iska skip­a nin byrjað at leggja gjald á vinn­una, tó hetta eftir øllum at døma fer fram eftir ein­um meir ella minni tilvild­a r­ lig­um, og óhepnum, leisti.

Magni Laksá­foss við­ merkti: “Enda­mál­ið við at byggja eina vinnu­pol­it­iska skip­an og við at áseta til­ feing­is­g jald, má aldri blíva ein­a ns at taka pening úr vinn­uni inn í ein treingj­ andi lands­k assa. Tí hetta fer aldri at hjálpa vinn­uni til at skapa størri avkast, størri virksemi ella fleiri arbeiðs­pláss. Tvørt­urímóti vil ein slíkur hugs­u nar­ hátt­ur einans kennast sum stein­ur om­an á byrðu hjá vinn­uni, ið einki gagnligt úrslit fær burt­ur úr tí­lík­ari skatt­ing. Verð­ur hinvegin ein fiski­v innu­skipan løgd til rættis við skili og eitt til­f eingis­g jald brúkt á rætt­a n hátt, kann hetta virka sum amboð ið verða brúkt til frama fyri vinnu og samfelag — har sjálv skip­anin vil vera við til at tryggja vinnuni eitt gott avlop, vøkstur og fram­ burð við nýggj­um arbeiðs­ pláss­um.”

“Eitt gott dømi um hend­an stóra mun er, aft­ ur, tann skipan uppi­sjóv­ ar­flot­in hev­ur í mun til ta ið heima­flot­in virkar und­ ir. Talan er í báð­um førum um dugnaligar reið­arar og rask ­a r fiski­menn, men skip­anirnar teir arbeiða und­ir eru so ymiskar í dygd, at meðan annar flot­ in gevur stórt avkast hevur hin flot­in stórt hall.” []

www.ns.fo

Arbeiði uttanlands

- vel heildarfígging frá Norðoya Sparikassa

20

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Doru Tiberiu á Torvlaðnum: KJAKEVNI & SPURNINGAR

•Hvørji virðir umboðar útróðurin í Føroyum umframt feskan fisk — hví er tað so umráðandi at bjarga útróðrinum sum yrki?

•Skulu vit síggja útróðurin sum eitt slag av ódýrari ‘back-up’ trygging móti ringum tíðum?

•Hvat fyri vitan og hvat fyri mentanararv umboðar útróðurin?

•Kann útróðurin hugsast at hava týdning fyri ferðavinnu — hví gera norðmenn nógv burturúr at varðveita útróður á smáplássum har ferðafólk vitja?

•Sambært Jacob Vestergaard fiskimálaráðharra er ikki ætlanin at komandi broytingar í lógini um vinnuligan fiskiskap skulu um­ fata útróður, t.e. bátar niðan fyri 15 tons. Hann sigur í samrøðu aðrastaðni í hesum blaðnum: “Mín hugsan er at broyt­ing­arn­ar í fiskivinnulóggávuni skulu ikki ávirka tey sum reka bát­ar nið­an fyri 15 tons. Tey sum reka hesar bát­ar skulu kunn­a halda fram sum fyrr, og her verður neyv­an latið upp fyri um­seti­ligheit, av tí ein­faldu or­søk at hesin partur av vinn­uni er minni kapitalkrevjandi. Sam­ stund­is sum tann samfelagsliga síð­an er týdn­ing­ar­mikil í hesum høpi, vigar tørv­urin á trygg­um og støð­ug­um kørmum her kanska meira enn atgongdin til kap­it­a l.”

•Fiskimálaráðharrin útilokar ikki møguleikan fyri at broyta ta fyri útróðurin sera óhepnu kunngerðina sum ásetur at fyri at verða roknaður sum útróðrarmaður má ein bátur umseta fyri í minsta lagi 400.000 krónur. Hann sigur: “Eg kann ikki svara her og nú, men í tann mun hetta vís­ir seg at vera ein trupulleiki vil eg halda at upphæddin kundi verð­ið umhugs­að av nýggjum. Kunngerðin kom sum úrslit av at umsitingin av hes­um bólki varð mett at vera ov stór, møguliga av tí orsøk at talið á teim­um ið uppfyltu treytirnar var ov høgt. Nú kann tað hugsast at hend­an justering gekk í so langt; um so er eigur tað at verða rætt­að.”

Føroya Fiskimannafelag er verkafelagið hjá fiski- og sjómonnum. www.fiskimannafelag.fo info@fiskimannafelag.fo +298 35 60 00 ella +298 31 15 69

MARIA OLSEN

Millum annað eitt krav um 400.000 krónur sum minsta mark í inntøku er við at útrudda útróðurin; avleiðingin kann gerast at føroyingar missa virðismikla vitan um fisk og streym umframt eina inngongd fyri tey ungu til hægri størv á sjónum.

‘F

YRI TÍGGJU árum síð­ani vóru vit eini 275 útróðrarbátar sum avreiddu á Eiði í sambandi við várróðurin,” greiðir Doru Tiberiu á Torv­ laðnum frá. “Nú eru vit færri enn 12. Niðurgongd­in í hesari vinnu hevur tikið dik á seg ser­ liga hesi seinastu fáu árini, síðan kunn­gerðin um minstu inntøku kom. Har eru sjálvandi eisini onn­ u r viður­ s kifti sum hava rikið útróðrarmenn burtur, og eg haldi tað er syrgiligt fyri eitt

land sum Føroyar, sum er so tætt knýtt at havinum og fiskin­ um. Tað ringasta er at tey ungu tykjast halda seg burt­ur nú — so um útróðurin ikki skal doyggja heilt út tey næstu árini so mugu vit gera okkurt muna­gott við hetta.”

Tað álvarsama í hesari søgu snýr seg bæði um mentan og sam­f el­a gs­b ú­s kap, men eina mest um vit­a n — vitan sum í stóran mun ikki er niðurskrivað men liv­ir mill­um út­róðr­ar­fólkið, hand­að yvir frá ættarliði til ætt­

ar­lið gjøgnum praktisk og djúp innlit í streym og sigl­ i ngar­ viður­skifti, fisk­a rí, veð­u r og annað av týdningi fyri smá­drift innan fiski­veiði. Í dagsins útboð av hátøkni­ frøði­l ig ­u m út­b ún­a ði verð­u r traditionell­u r kunn ­leiki innan fiskarí og sigl­ing ofta mettur sum óneyð­ugur, sum ein leivd frá farnum tíð­um. Men er tað so einfalt?

Tað heldur Doru ikki. Hann mein­ar at útróðurin hevur havt ein týð­andi leiklut í at vekja

21

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Tí má útróðurin bjargast ur av teimum sum vóru við har spurt ein útróðrarmann hvørja tíð á degn­u m tey skuldu fara handan veg­in so hevði útróðrar­ mað­ur­in kunn­að svarað beinan, vegin uttan so mikið sum at hyggj­a í álmann­akk­an.”

“Hesir báðir tilburðir eru sum so ikki nakað stórmál í sjálv­um sær; men verður gongdin so­leið­ is fram­y vir, so verður sjógvurin so við og við alsamt meira ein forð­ing held­u r enn ein hjallur fyri okk­u m. Eg haldi tað ber ikki til at búgva í Føroyum utt­an at hava samb­and við nátt­úruna — sjógvurin, fløll­ini og hvørt av sínum; um tú ikki kenn­ir til nakað av hesum, so verð­ur tað í longdini ó­interessant at bú­leik­ ast her.”

"Missa vit útróðurin so missa vit alt á gólvið, tí tann næsta gen­er­a­­tión­in hevur ongan kunn­leika til sjógv­in," sigur Doru á Torvlaðnum. hug­in til sjógv­in millum ung fólk, sum seinn­i hava nomið sær út­búgv­in­gar inn­an sjó­v innuna.

“Missa vit útróðurin so missa vit eisini alt á gólvið, tí tann næsta gen­er­a­­tión­in hevur ongan kunn­leika til sjógv­in. Vit síggja nú at fólk bíða ikki longur eftir sjóv­ar­falli ella nak­að — vit læra ikki børn­ini, hava ikki bát, fara ikki til útróðrar. Og hvussu fæst sam­band við hugin til sjógv­ in? Tað er jú gjøgnum hetta við smá­bátunum — hvussu fær man ann­ars skiparar og reiðarar í fram­tíðini?”

at heimurin broytist — hann broytist nevniliga ikki meira enn eitt vist.

“Set fyri at nakrir frøðingar fóru til Stuttgart, har tey jú duga tey at gera Mercedes bilar, og søgdu við fólkini har at nú mugu vit gevast við hesum og ístaðin fara undir at fiska. Tað hevði jú verið ørskapur; men eg haldi tað er soleiðis mong í Føroyum upp­ liva tað í hesum døgum, bara um­vent, at vit skulu gera alt ann­að enn at fiska, sum annars er tað vit eru best til. Men okk­ ara grundleggjandi geografiska ver­u ­leika broyta vit so ikki.”

RUKKULÍV “Vit eru tað samfelag vit eru Júst fyri Føroyar sum fiskivinnu­ og liggja mitt í Atlantshavinum. tjóð við so tøttum sambandi So man skal hava nokkso góðan við havið er umráðandi at ikki kunnleika til umhvørvið… So missa síni styrki burtur bara tí funk­t ión­i n í sam­f elagnum

hjá smá­bát ­u n­u m hevur verið, ígjøgnum 100 ár kansk­a, at út­ vega kvalificerað fólk til arbeiði á hægri stigi, so sum skip­a rar, reiðarar og annað.

“Tað kem­ur gjøgnum familju, fólk hevur havt útróðrarbát í familjuni og fóru til útróðrar við pápa, pápabeiggja ella abba ella hvør tað var. Men hvat hendir ídag, allir bátarnir eru burtur og tað unga ættarliðið hevur onga veruliga atgongd til sjógvin. Til hvørja nyttu verður tað um øll skulu blíva stjórnmálafrøðingar ella bú­skapar­frøðingar?”

Doru minnir á tvær heldur keði­ l igar hendingar í summ­ ar, har óhepp­in ókunnleiki um sjógv og streym exponeraði føroyingar.

“Tað eina var ein grind í

Hvanna­sundi sum Sea Shep­ herd klár­aði at fáa útaftur; fólk vóru í øð­ini og vildu fara eftir teimum men høvdu ikki nóg góðan kunnleika til streym og sjóvarfall og komu ong­an veg — nokkso pínligt tá hugsað verð­ ur um at Sea Shepherd fólkini høvdu so aldeilis einki skil fyri streymi og sjóvar­falli í Føroyum.

Hin til­burð­urin var í sambandi við eina bátastevnu og onkur hevði tik­ið myndir av bátum við Streym­in, sum vóru komn­ir mest­sum í neyð av hørðum mót­ ráki — og hett­a má sigast at vera skammi­ligt. Ein sovorðin støða var ó­hugs­andi fyri fáum árum síðani og eigur sjálv­andi ikki at fyrikoma í Før­oy­u m. Men alt hetta vísir bara at vit hava drip­ ið útróðrarmannin. Hevði onk­

AVREIDDUR HEILT? Síðani krav kom frá Fiski­mála­ ráðn­um um at ein útróðrarbátur má fiska fyri minst 400.000 krónur um árið fyri at kunna hava loyvi til vinnu­ligan fiski­ skap, hevur út­róð­ur­in sum yrki fingið eitt álvars­ligt skot fyri bógvin. Kravið varð lýst við kunngerð í 2011, við aftur­ virkandi kraft til 2010, og skal vera komið av at ov stór umsit­ ing stóðst av at ov mong róku vinnulig­an fiskiskap. Við øðrum orðum sving­aði Fiskimálaráðið øksina og red­u­ceraði við einum høggi mill­u m 80 og 100 út­ róðrar­fólk til frí­tíðar­fiskarar.

Eitt so drastiskt tiltak hevur sjálv­a ndi við sær samfelags­bú­ skap­a rl­igar avleiðingar við ym­ isk­um kostnaðum fyri tænastur og veit­ing­ar so sum endurbúgv­ ing, arbeiðs­ l oysisstuðul, al­ manna­hjálp og annað. Tá tosa vit ikki um heilsu­lig­a r kostn­ aðir sum gjarna koma í kjal­a r­ vørr­inum av at fólk missa sín yrk ­is­l iga stolt­leika, persónliga sam­leika og sam­felagligu støðu.

“Eini 80 bátar eru farnir úr skip­a n­ini, kanska 100,” sigur Doru. “Tú kanst hugsa tær, hetta eru 100 arbeiðs­pláss, 100 lagnur, 100 fólk sum knapp­liga eru gjørd til eink­is.”

Hetta hendi samstundis sum trend­urin longu frammanundan peik­aði niðureftir fyri útróðurin.

Sam­bært Doru avreiddu upp ímóti 275 bátar á Eiði undir vár­róðrinum í 2004; í ár avreiddi ikki meir enn um­leið 10 bátar.

Alt bendir sostatt á at út­róð­ ur­in í Føroyum er við at verða av­reidd­u r heilt. Spurn­ing­u rin er so hvat kann gerast fyri at bjarga hesum yrki og tí vit­a n sum nú hóttir við at søkk­a til botns niður í gloymskuna. []

22

SJÓGVUR & FÓLK — #1

VIT ERU MEIRA ENN BAADER – vit gera eisini alt vanligt smiðjuarbeiði og meira enn tað Okkara vælútgjørda smiðja niðan fyri Bedingina í Fuglafirði megnar allar vanligar smiðjuuppgávur, stórar sum smáar.

Vit hava tætt samstarv við útlendskar verksmiðjur, tá vit arbeiða við meira umfatandi uppgávum.

Fyri at tryggja tær ta allarbestu vøru og tænastu hava vit dugnalig, roynd og ágrýtin starvsfólk, ið alla tíðina mennast, halda standardar og nøkta tínar væntanir.

Umframt sjálva smiðjuna hava vit stóra goymslu við rustfríum tilfari, ketum, legum, gearum, motorum o.s.fr.

Ring til okkara á 775 775, ella vitja okkara nýggju heimasíðu: www.peturlarsen.fo fyri at fáa meira at vita.

Bakkavegur 8 530 Fuglafjørður Tel 775 775 pl@pl.fo www.peturlarsen.fo

NiNG · Tel +298 215 315

Væl útgjørd SMIÐJA

peturlarsen.fo

23

SJÓGVUR & FÓLK — #1

LÍV Pensjón

Ein gevandi framtíð

Vinnukundadeildin í Eik

Tryggja tær arbeiðsfrið Fá tíð til tað, sum hevur týdning fyri tína fyritøku, við góðari og skjótari ráðgeving.

www.eik.fo

tel. 348000

Hans Arni er vinnukundaráðgevi í Eik. Sum partur av fiskivinnutoyminum hevur hann innlit í og áhuga fyri tørvinum og dagligdegnum hjá kundum sínum.

Vit arbeiða eftir meginregluni um, at góð ráðgeving og skjótar svartíðir tryggja, at tín tíð og tín orka verða brúktar til títt virksemi.

24

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Menning á Tvøroyri… (s. 5)

Sigvaldsson… (s. 1)

Fiskivinnuhavnin 3 | 600 Saltangará | Tel 44 70 15 | port@runavik.fo | portofrunavik.fo

fiski­skap­urin á føroyskum havleiðum er burð­a r­dyggur ella ikki. Handils­ til­tøk­ini ímóti Før­oyum vóru tískil ó­lóg­lig.”

Føroyingar løgdu fram og fingu sam­t ykt eitt uppskot til at seta ein vís­ inda­ligan verkabólk at greina út­breiðsl­ una av norðhavssild í norður­høv­um, hvørs frágreiðing verð­ur grund­ar­lag­ið undir samráð­ing­un­um nú í heyst.

“Sum vit søgdu, skuldu vit hald­a okk­um til ta gomlu vísindaligu frá­ greið­ingina frá 1995, so sat uttan iva eitt land ov nógv til borðs, um út­ breiðslu­tølini hjá tess umboðum vóru álít­andi.”

Tað hjálpti at vísa á hesi viðurskifti.

“Aftan á hetta vóru sam­ráðing­ ar­menn­inir hjá ES sum lomb ímóti okk­um, samanborið við hugburðin vit merktu í fyrstani, og tað var byrj­an­in til tilgongdina ímóti tí ser­ligu semju vit gjørdu við ES her­f yri um norð­havs­ sild og av­tøku av handils­tiltøk­um.” []

vaksa um vinnuligt virk­semi við av­kasti til nýggjar íløgur fyri eyga er nakað sum sermerkir tær báð­a r lyklafyritøkurnar í sam­starv­in­um. Hóast ymisk virksemistøl vita báð­ar fyritøkurnar — Varðin í Gøtu og Delta á Tvøroyri — hvat tað merk­ir at liggja á botninum og tó reisa seg tá tíð­ ir og marknaðarútlit batna. Eg haldi tað er teirra kombineraða vitan og tilgongd til hvussu eitt virki skal rek­ast ið veru­liga hevur fingið eina styrki fram her.” []

Fuglafjørður… (s. 9) ein góð­an part av tí vit skulu brúka, men vit taka fegin móti øðr­um eisini, bæði útlendingum og før­oy­ing­um.” Tann stóri fyrimunurin sum Fugla­ f jarðar Havn hevur at bjóða skipum ið koma her inn at fáa síni ørindi avgreidd er at her ber til at landa bæði ídn­að­ar­fisk og matfisk, leggja upp vøru í frostgoymslu, útvega ella um­ væla trol og annan reið­skap, in­stall­era ella umvæla flaka­mask­in­ur og annað mangt, um­framt at bunkra alt slag av brenni­olju.

Bunkringin hevur nevniliga ver­ið kelda til vaksandi skipa­ferðslu tey seinnu árini, hóast land­ing­a rn­a r til Havsbrún hava verið fækkandi. Nú ið frysti­v irk­ið langt um leingi gjørdist veru­leiki merkist meira týðiligt at ferðslan økist, frættist av havn­ ar­skriv­stovuni.

“Jú, tað merkist at Pelagos er kom­ið,” segði Rólant Højsted, havn­ar­stjóri. “Í fjør høvdu vit 836 vitjanir av skipum og eg rokni við at talið verð­ur hægri fyri 2014.

Vit síggja fleiri skip nú enn fyrr.” [] ELDSLØKKJARAR BRANDÁVARINGAR BJARGINGARBÁTAR MYKINESGØTA 6 · POSTBOKS 3232 · 110 TÓRSHAVN TEL 354913 · GBT@GBT.FO · WWW.GBT.FO

...tín trúgvi fylgisveinur Vit umboða Brenderup viðfestisvognar og kunnu bjóða alskyns vognar – bæði til vinnu og privat T.d. hava vit vognar... til bátaflutning til hestaflutning til mc-/bilaflutning til maskinflutning

Og vognar... sum eru innilokaðir sum eru opnir sum hava vippulast

Úr einans kr. 7.990,-

Vit hava eisini gummibátar og aðra trygdarútgerð ISO góðkendur gummibátur til 6 persónar. Hevur m.a. rampu, ið ger tað lættari at koma umborð. Verður latin við neyðpakka við allari neyðugari útgerð. grafikmaster.fo

krea . tel 60 80 80

8.760 TÍMAR UM ÁRIÐ

ast í øðr­u m kommunum er ikki so und­ar­ligt,” segði hann. “Skip ið koma og fara nýtast tænastu. Har hon ikki kann fást til vega, ella bert í avmark­ aðan mun, verð­ur farið í granna­komm­ unur eft­ir veitarum. Varð­in Pelagic hev­ur fyriuttan fasta ‘stab­in’ brúk fyri nógvari arbeiðs­megi, bæði støðugt og minni støðugt, og her verður eis­ ini farið út um komm­unu­mørk fyri at finna fólk. Tað vil so vera at eitt virki ið send­ir ein umsetn­ing upp á eina mill­i­ard út í umfar í ein­um samfelag ið telur minni enn 6.000 fólk fyri alla oynna, hev­ur ring­v irknaðir sum ikki bert eru av­mark­að til nærumhvørvið men fara eitt sindur longur.”

Hvat viðvíkur útlitum so meta fólk á Tvøroyri at avtalan millum ES og Før­oyar um makrelin uttan iva er góð fyri Suðuroynna.

“Partar av kvotuni kunnu veið­ast í ES sjógvi, eitt nú vestan fyri Het­ land,” viðmerkti Chris Jan Mich­el­sen, um­sjón­a r­maður hjá Tvøroyrar Havn.

“Hett­a gevur Suðuroynni ein fyrimun í mun til knattstøður. Har­afturat gevur tað Varðanum Pel­agic ein fyrimun í kapp­ingini um rávøru, eisini frá ES skip­um.”

Arbeiðið at menna nýggjar vør­ur vís­ir seg eisini at hava stóran áhuga.

“Tað sum kanska er mest spenn­ andi er ætlanin um at økja um virð­ið á fiski sum kemur upp á land,” legði Chris Jan aft ­u r­at. “Hig­a r ­t il hevur hetta í stóran mun snúð seg um botn­ fisk, men ábend­ingar eru um at uppi­ sjóv­ar­fiskur eisini kann gerast til eina meiri framkomna vøru við virðisøking í Føroyum.”

Feskasta vøran er óivað svart­kjaft­ urin, ið verður veiddur bert fáar tím­ar suð­ur úr Suðuroynni; men makrel­veið­ an um veturin er eisini eitt gott boð.

Chris Jan hugleiddi: “Hvuss­u ber tað til at eitt niðurlagt flakavirki, í ein­ um havnarlagi sum var ótíðar­hósk­andi, kann gerast ein mið­dep­il fyri virk­ing av uppisjóvarfiski? Mítt svar kann bara vera tað at felags áhug­in fyri at byrja og

Úr einans

kr. 14.000,-

25

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Samfelagsfrøðingur… (s. 11) yvir­høvur nýtist at hava pol­itik­ararnar í mynd­ini her. Vinn­an noyð­ist jú at fáa blá­stempul frá fiski­frøð­ing­um so ella so.

Og eitt veit eg, sum havi verið við til at sam­an­borið í granskingarhøpi hvussu vinnan og fiskifrøð­ing­ar tosa saman — tað er onga­staðni í verðini hvar ið tey tosa so væl saman sum akk­u rát í Før­ oy­um. Men her hev­ur tú instit­ution­a l­ is­er­að eitt spæl har hvør skal koma við sín­um til politiska við­gerð. Harragud, hetta er púra óneyðugt, tí teir noyð­ast at semjast um hasi tingini, um vinnan skal hava MSC góð­k enning — teir mugu hava blá­stempul frá Hav­stov­uni

og ICES fyri at koma ígjøgn­u m við nøkrum.”

Jógvan Mørkøre legði afturat: “Fólk tosa um at fiski­v inn­an má hugsa meira um strat­eg­iska plan­legg­ing, men hend­ an árliga orrustan um fiski­d ag­a r­n­a r er blivið til eitt spæl sum distra­her­ar í ólukku­mát og kostar har­eft­ir. Eitt up­ pskot kundi ver­ið at koyrt all­ar fiski­reið­ arn­ar í eitt rúm, nakað sum tá ið páv­in verður vald­u r, og latið teir so funnið fram til nak­að — eina um­sit­ing­ar­ætlan nøk­ur ár fram, nakr­ar av­tal­ur og hvørt av sínum — og hild­ið pol­­it­i k ­a r­a rnar langt uttanfyri.” []

Ein royndur luttakari í fiskivinnuni.

sum máttu slíta seg út tá tað gekk illa.

Einki av hes­um er komið av ongum, og tí er tað sera hugstoytt tá fólk sum hava sín gerandisdag í tryggum um­hvørvi koma við úttalilsum sum ger arbeiðið og innsatsin í fiski­v inn­uni til einkis. Hetta — og tað at hesi fólk ikki so frægt sum hirða at taka fiskimenn upp á ráð áðrenn tey leggja stór­a r ætlanir fram sum fáa álvarsligar av­leið­ingar fyri teirra geran­ disdag — er ein grovur ágangur og ein órættur.” Í GÓÐUM OG RINGUM TÍÐUM Ein trupulleiki liggur í at uppboðssølur eru gjørdar til at tryggja seljaran og lata keyparan í høvuðsheitum taka váðan.

Slíkar skip­a nir eru væl kendar innan ymisk sløg av eingangs handlum við listaverkum, forn­grip­um og dýrgripum ið samlarar og mus­eum keypa, og ann­ að mangt. Men í ídnað­ar­lig­um sam­an­ hangi eru viðurskift­ini øðrvísi — her er lang­tíðar samstarv sera týdn­ing­ar­mikið, og tað ræður um at byggj­a upp álit mil­ lum selj­a rar og keyparar. Hetta slagið av handl­i rigg­ar ikki um ann­ar parturin skal gera kvett­ið meðan hin part­u rin skal kenna seg at vera við sviðusoð; allir partar mugu vera nøgd­ir soleiðis at sam­ handilin kann halda fram, helst í nógv ár. Ídnaðarfyritøkur royna altíð at leggja innkeyp og sølu í so regluliga legu sum møguligt — framleiðsla, marknaður og logistikkur, alt má passa so væl saman sum møguligt og tað ger at reglusemi verð­ur rað­fest høgt.

Alivinnan og uppisjóvarvinnan eru tær før­oysku vinnur sum hava staðið seg best í sein­astuni, og ein av orsøkunum til hetta kann síggjast í at karmarnir hava verið nøk­u ­lunda støðugir og ikki merktir av harð­ari kapp­ing um rávøru.

Uppboðssølur hava ikki ver­ið inni í myndini her; tó er øðr­v ísi við botn­fiska­ vinnuni.

“Spurningurin er hvussu væl fram­ leiðslu­v inn­an í Føroyum, og fyri alt tað okk­a ra granna­lond­um eisini, er roynd av upp­boðs­sølu,” segði Bogi Jacobsen.

“Vit kunnu eisini spyrja, hvussu sær út í tí før­oysku botnfiskavinnuni ídag, er hon kom­in langt í mun til hvar hon kundi havt verið? Og hvar hevði alivinnan verið um pláss­ini á firð­u n­ um høvd­u verðið seld á upp­boði triðja hvørt ár — hvar høvdu peng­arn­ir verið farnir? Um vit ikki høvdu havt ta vert­ ik­a lu integratión sum vit hava fingið í

nøkrum rímiliga sterkum fel­øg­um, so høvdu vit neyvan havt ta styrki sum vit nú hava á marknaðinum — hetta er júst tað sum ger okkum attraktiv mill­ um keyp­ar­ar. So hví taka tann váða at bróta hesa skip­an sundur, bara fyri at fáa eina uppboðssølu? Hví ikki heldur hugsa um keyparan úti á markn­að­inum og kappingina har, heldur enn at royna at skapa óneyðuga innanhýsis kapping her um rávøruna? Hvussu skulu vit virð­ is­økja fiskavørur og marknaðarføra okk­ um har úti um allir pengarnir skulu fara til kapp­ing um rávøruna her heima?”

Endamálið við fiskivinnuni kann ikki bara vera at tjena pengar, men má eisini vera at skapa trivnað og trygg og góð arb­eiðs­pláss, um­framt at menna vinnuna fyri framtíðina. Fleiri meta at prátið um upp­boðs­sølu stóðst upp­ runa­liga av einstøkum størri handlum við skip­um og veiði­loyvum har seljarin tók peng­a rn­a r úr fiski­v innuni. Men í hesum er ofta gloymt burtur at ein slík uppboðssøla merg­s ýg ­u r fiskivinnuna longu áðrenn nøkur virðis­øk­ing er farin fram og kann hava við sær at alt ov lítið verð­ur eftir til menning og íløg­ur og til at standa ímóti við í ringum tíð­um.

Bogi Jacobsen: “Hendan vinnan má hava nakr­ar sterkar aktørar fyri at klára seg, og teir skulu sjálvandi ikki kunna gera hvat sum helst ella átaka sær ov stóran váða, í tann mun tað kann hava ov óhepnar sam­fel­ags­l ig­a r avleiðingar.

Eg skilji væl at fleiri hava illneitast um onkran av teimum handl­um sum hava verið gjørdir. Hetta kundi havt verið loyst við at vit innførdu ser­lig­ar treytir í slíkum samanhangi við til­hoyr­a ndi høgum revsiskatti í teimum før­u m treytirnar ikki verða hildnar. Tað vildu tey flestu uttan iva mett at vera rætt og rímiligt. Men harfrá og til at fara inn og vilja kollvelta alt við at innføra villar eyka­skattir og uppboðssølu, tað er óða­ manna­verk og kann skaða okkum øll tá sam­an­um kemur.”

“Endamálið má tí eisini vera at Før­ oy­a r hava tað besta innan fiskivinnu — bestu skip, bestu hagreiðing, bestu fram­leiðslu, tað ­besta innan markn­að­ ar­føring, sølu og logist­ikk, og levering — har er nógv at arbeiða við; men lítið bendir á at nak­að av hes­um verður bet­ri av einari uppboðs­sølu, heldur tvørt­u r­ ímóti. Vit mugu hava eina skip­an sum er stabil og vælvirkandi í bæði góð­um og ringum tíðum.” []

Framherji er ein nú­ tímans, leiðandi føroysk fyritøka við drúgvum royndum í uppisjóvar­ og botnfiskiskapi, bæði á fjar­ leiðum og nærleiðum. Vit eru reiðarí fyri hesi fiskiskip: • Fagraberg • Akraberg • Stapin

Í samstarvi við onnur feløg, gjøgnum Faroe Origin, luttaka vit eisini í upsa­ vinnuni við partrolarum og flakavirki í runavík. harafturat eru vit partur í tí nýggja framkomna uppi­ sjóvar virkinum í Fuglafirði, Pelagos.

Framherji, 530 Fuglafjørður | +298 200700 www.framherji.fo | framherji@framherji.fo

Nordixis

Vinnulívsfólk skeptisk… (s. 3)

26

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Sterkasta tog til flótitrol frá Vónini (s. 8) mill­i­ónir, har­av 50 milliónir eru fyri veit­ ing­ar til út­lendsk skip.”

Tær samlaðu lønar­útgjald­i ng­a rn­a r hjá Vónini liggja um 80 milliónir, har­av helvt­in í Før­oyum. Umleið 260 fólk arb­ eiða á Vón­ini, harav góð 70 í Før­oyum, spreid­d mill­um Fugla­fjørð, Norðskála og Havn­ina.

við at menna nýggj trol til makrel- og sild­a­veiði kring Før­oy­ar.”

Kortini er tann útlendski marknaðurin so við og við farin at umboða ein størri og størri part av virk­seminum.

“Tey seinastu seks-sjey árini hava vit sæð tann útlendska partin vaksa seg upp um tann føroyska, og hetta er ein gongd sum vindir upp á seg — Føroyar eru hóast BYGGJA Á ENNINUM alt ógvuliga lítlar í altjóða høpi. Eitt tal­ “Tær stóru føroysku uppisjóvar­k vot­urnar andi dømi er at meðan føroyingar út­flyta hava sum vera man ávirkað okk­ara virk­ 70.000 tons av laksi um árið, senda norð­ semi við vaksandi eftir­spurn­ingi,” segði menn so mikið sum 1,2 milli­ón­ir tons Hjalmar Pet­er­sen. út á marknaðin. Ikki tí, vit fiska umleið “Vit hava í hesum sambandi gjørt nógv 500.000 tons árliga, og tað er hóast alt

sera nógv í mun til fólkatalið: 10 tons per íbúgva. Men aftur, fyri at Vónin skal kunna halda fram at mennast krevst fyrst og fremst at vit hyggja út um landodd­ arnar.” Í løtuni er aktuelt at byggja nýggja høll í Fuglafirði. Kommunan har hevur fylt út eitt øki úti á Enninum til eitt trol­ virki sum Vónin hevur havt í um­búnað at byggja í eina tíð. Nú verð­ur sambært Hjalmar Petersen skjótt farið undir bygg­ ing­ina av tí um­leið 100m longu høllini, sum skal gera tað lættari at arbeiða við flóti­trolum.

“Vit fara nú í næstum undir at bygg­

ja úti á Enninum og hetta er ein lang­ur bygn­ingur, sum er neyð­ugt tá man arb­ eið­ir við stórum reið­skapi,” segði Hjalm­ar við Sjógv & Fólk.

“Hetta fer at gera at vit kunnu geva skip­unum eina betri tænastu tá vit hava hetta undir ein­a ri lon. Tað verður skjót­ ari og lættari at arbeiða, tað verður betri fyri fólkið hjá okkum og betri fyri okkara kund­ar.” []

Elektronisk útgerð til skip og bátar: Vit selja, installera og umvæla.

Jónas Broncks Gøta 21a • FO-100 Tórshavn Tel: +298 312899 • Fax: +298 310389 www.radioservice.fo • radioservice@radioservice.fo Árni: +298 560021

við Rætt

∙

650 Toftir

∙

Faroe Islands ∙ Phone.: +298 47 75 75 ∙ Fax: +298 47 75 70 website: www.mjsalt.fo ∙ e-mail: mjsalt@mjsalt.fo

27

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Skeið á Vinnuháskúlanum VINNUHÁSKÚLIN BRM skeið

Tecdis skeið

Flutningur av vandamiklum farmi

ERM skeið

SSO skeið

Ketilpassaraskeið

Ship Handling

§ 16 skeið

GMDSS skeið

Skeið í heilsulæru

ISPS skeið

LRC skeið

ARPA skeið

Endurnýggjan av vinnubrøvum

ECDIS skeið

Tankers Safety skeið

TRYGDARDEPILIN VIÐ ÁIR Eldsløkking umborð á skipi

Eldsløkking fyri skipsyvirmenn

Trygdarskeið fult

Endurtøkuskeið eldsløkking u.s.

Endurtøka IMO 80

Bátaføraraskeið

Sløkkileiðsla umborð á skipi

Trygdarskeið grundleggjandi

Medisinsk fyrstahjálp

Skeiðini eru sambært STCW-sáttmálanum. Koturnar til skeiðini finnast á heimasíðu skúlans.

Vinnuháskúlin . Boks 104 . 110 Tórshavn Tel 350 250 . info@vh.fo . www.vh.fo

28

SJÓGVUR & FÓLK — #1

Poul Hansen ávarar móti uppboðssølu: ‘Eitt El Dorado fyri strámenn’ Poul Hansen, advokatur og serkønur í fiskivinnuni, metir at ein uppboðssøla av veiðirættindum hevði økt munandi um útlendskt eigaraskap í føroyskari fiskivinnu, uttan mun til møguligar nýggjar reglur við fyribyrgjandi endamáli.

E

MIÐLAHÚSIÐ / IN.FO

IN UPPBOÐSSØLA av f iskiloyvum og kvot­ um hevði verið “eitt El Dorado fyri strá­menn,” heldur Poul Hansen, ad­vo­k at ­u r við drúgvum roynd­ um innan fiskivinnuna. Og ístað­in fyri at leggja kreftir uppá at mjólka teir partar av vinn­uni sum í løtuni ganga væl, áttu vit at gjørt meira fyri at finna loysn á trupulleikunum í heima­flot­ an­um.

Poul Hansen, ið leingi hevur rik­ið sakføraravirki saman við Jón­fi nn Thomsen advokati, er son­u r tann navnframa vinnu­ lívs­mannin Aksel Hansen, sála, sum í nógv áratíggju var ein leið­ andi profilur innan fiski­v inn­una, ikki minst sum stjóri á Bacalao, reið­ari á trolarum og línuskipum og nevndarlimur í Fiskasøluni.

Við slíkari familjubak­grund, og við sínari útbúgving og yrkis­ leið í tí lógarliga, er Poul Han­ sen kendur sum ein av Før­oya best informeraðu per­són­um tá tal­an er um fiski­v inn­una. Hann sat í mong ár sum nevndarlimur í Reiðarafelagnum og í eini 16 ár í nevndini fyri Havsbrún, har hann eisini var partaeigari fram til at felagið varð selt til Bakka­ frost. Poul Hansen er ídag m.a. nevnd­a r­limur og partaeigari í upsa­ v irkinum og reiðarínum Faroe Origin. Tað var eingin loyna at hann ikki var fyri at sel­ ja Havsbrún. “So er, tað dámdi mær einki,” segði hann í sam­ røðu við Sjógv & Fólk. “Men tað er farið, og eg vil heldur hyggja fram­eftir enn aftureftir.”

fyri hinum reiðskapunum eis­ ini. Men fiskidagaskipanin, tá hon kom í gildi, tá skuldi hon vera sjálvregulerandi upp á tann mátan at man kundi bara taka hædd fyri hvussu flotin effektiv­ iser­að­ist. Men beinan vegin aft­ an­á , so fór tað líkasum… Eg haldi at Havrannsóknar­stovan var við, og Kjartan Hoydal var ein eisini, sum framvegis verjir fiski­d aga­skipanina. Men tað virk­a r sum at Havstovan ikki heilt viðurkennir sítt egna barn, sum um at teir koyra bara konse­ kvent við einum niðurskurði, ístað­in fyri… Eg hugsi skipanin varð bygd soleiðis at um flotin effektiviseraðist so skuldi man taka hædd fyri tí, og so skerja dagatalið eftir tí. Men einaferð mátti eg flenna — man segði at toskurin er illa fyri so vit mugu minka fiskiskapin eftir toski; hýsan er illa fyri so vit mugu

minka fiskiskapin eftir hýsuni; og upsin er væl fyri og tí mugu vit minka veiðina! Tær einstøku eind­irnar eru vissuliga blivnar nógv effektivari; men vit skulu eis­ini minnast til at flotin er mink­aður øgiliga nógv.”

At útróðrarflotin nú næstan er púra vekk, er bæði synd og skomm í einum landi sum Før­ oy­ar?

“Ja, tað má sigast. Og út­róðr­ ar­flot­in er hvørki serliga kap­ital­ krevj­andi ella dýrur í rakst­ri.”

Og hvat við uppboðssølu av veiði­rættindum? Katastrofalt við síð­una av.

Poul Hansen segði soleiðis: “Hand­an upp­boðs­sølan, eg haldi man skal halda seg langt vekk.

Tað verður so eitt El Dorado fyri strámenn. Og so kann man siga, ‘jamen vit kunnu gera regl­ ur so vit kunnu um­ganga tað’ — trupul­leikin er bara at tað

kunnu vit ikki! Vissi tað verður ein upp­boðssøla, so verð­u r tað eitt El Dorado fyri strá­menn.

Hvør minnist ikki tað eina árið tá upp­boðs­søla var, var tað ikki ein seksæringur sum stóð fyri ei­ nari øgiligari kvotu… Hvørj­um líkist tað?”

Advokaturin mælti til var­ semi hvat tilfeingisgjaldi við­v ík­ ur, samstundis sum hann ávaraði ímóti at tengja slík avgjøld at fíggj­ar­lógini.

“Sjálvandi skal vinnan rinda eitt gjald, tað verður so bæði ali­v innan og uppisjóvarvinnan, tá ið tað nú gongur so væl. Tað er sum so í lagi, men gjaldið má ikki ásetast eftir hvat lands­kass­ in hevur brúk fyri — tað má áset­ast eftir hvat vinnan klár­a r.

Tað má vera soleiðis at vinn­ an kann endurnýggja seg; men hevur hon ikki yvirskot so verð­ ur tað hopleyst.” []

Hvat heldur ein maður Poul Hans­en um alt sum verður sagt um uppboðssølu, tilfeingisgjald og broytingar í fiskivinnuni? “Í kjakinum um fiskivinnuna er fokus alt for nógv upp á tann part av flotanum sum gongur væl. Eg kann ikki vera fríur fyri at halda at har liggur kanska part­v ís øvundsjúka í tí… Men ístað­in fyri at brúka so nógvar kreft­ir uppá at hugsa um hvussu man kann fáa sum mest úr tí part­in­um av vinnuni, so burdi man heldur gjørt meira við finna fram til hvussu man kann fáa meira burtur úr heimaflotanum.”

Poul Hansen nevndi sum Eigur avreiðingargjaldið upp á tvær krónur per kilo, sum verður dømi um trupulleikar fyri tikið hvørja ferð eitt uppisjóvarskip landar uttanlands, møguliga heima­flotan tær stongdu leiðir­ n­ar, samstundis sum hann minti at verða endurskoðað? á ta sjálvregulerandi megin­reglu sum uppruna­liga var eitt av høv­ TÁ ROYNT verður eftir uppi­ uðs­punkt ­un­um fyri at inn­føra sjóv­a r­fiski á fjarleiðum, eitt nú fiski­daga­skipanina. norðan/eystan fyri Jan Mayen, er av­stand­u rin til Føroya stór­ ENDURNÝGGING ur, t.d. ein­ar 750 fjórðingar ella “Tað eru øgiliga nógvar stongd­ 1.389 kilo­metrar; til saman­ber­ ar leiðir fyri troling, og nakað er ing­a r er av­stand­u rin til av ­reið­ ing­ar­v irkir í Noreg tá bert ein­ar 200 fj. (370 km) — ein munur Skattur: Soleiðis virkar verandi ‘tilfeingisgjald’ upp á 500 fj. (1.019 km).

Soleiðis er tað í slíkum før­ DØMI — Eitt uppisjóvarskip skerj­ingin av hýruni verð­ur so­ um alt annað enn bú­skapar­liga land­a r sild og makrel fyri um­ statt umleið 10 pst. Tá tala vit for­svar­ligt at stima all­an vegin leið 48 milliónir krónur. At býta ikki um avreiðingargjald, sum til Før­oyar fyri at avreiða: tað er ein­a ri slíkari støðu kost­a r. Tað bandi við veiðina. Tí er tað av u m týdningi at hava so hjá manningini skuldi ver­ ið verð­ur kravt um landað verð­ur sera kostn­að­ar­mik­ið, ikki minst máttu skipari og mann­ing á stór­ Finni Fríði herfyri sanna tá teir mik­ ið av flex­ibil­iteti at skila­ 8,4M kr, ið er 17,5 prosent av utt­an­lands. Fyri reiðaríð er av­ tá hugsað um at fiskurin er fesk­ noydd­ u st at gjalda so mik­ i ð sum góð­ a r handl­ingar ikki beinleiðis av­reið­ingar­v irðinum. Men upp­ gjald­ið her 7,6M. Umframt hett­a ur og miss­ir skjótt sítt virði um tríggj­ a r milliónir kr í avreið­ i ng­ verða forðaðar av skrivstovu­veldi hædd­in at býta minkar ors­ak­að og van­l ig­a n partafelagsskatt hann ikki verð­ur landaður bein­ ar­ g jaldi fyri at landa í Noreg.

— fiskurin spyr ikki skipini eft­ av ‘tilfeingis­g jaldi’ (av­g jald á rind­ar reið­arí­ið ein 7 pst. eyka­ an vegin. Harum­framt brenn­ Sum ein skipari tók til: “Vit ir nær og hvar hann er at fáa. makrel og sild) nið­­ur í 6,8M kr skatt av yvir­skoti oman fyri 1M. ir tann langa sigling­in nógva vilja helst ikki av­ r eiða utt­ a n­ Kanska skuldu uppisjóvarskip — har er 1,6M tikin bein­leiðis av Van­ligur skattur hjá einum fiski­ og dýra olju — einar 300.000 lands, og tey flestu av skipunum havt líknandi regl­ u r sum botn­ hýr­uni sum ann­ars skuldi býtast manni er 36 pst. (við minstu­løn krónur eyka í oljunýtslu í hes­ eru fyri alt tað so ella so knýtt fiska­ fl otin hevur á hes­u m øki mill­um manning­ina. ‘Til­feing­ tó 40 pst). Síð­ani kem­ur hægri um døm­inum — og ein slíkur at ein­ u m virki í Før­ o y­ u m; men — at upp til 35 pro­ s ent kunnu, is­g jald’ er her 9,2M og fer av skatt­ur um inn­tøk­an er 500.000 stimi­ t úr­ u r kann heldur ikki um ­ s tøð ­ u rnar gera tað við ­ h vørt um neyðugt, land­ a st utt­an­lands óbýtt­ u m (brutto avreiðing). ella meira, og er hon oman fyri met­ast sum tað mest um­hvørvis­ neyð­ u gt at landa aðra­ s tani.

Vit utt­ a n revsing.

Tað svarar her til at ‘til­feingis­ 800.000 hækk­ar skatturin aft­ur­. liga á­byrgd­ar­f ulla at gera. Tað at Í døminum her fóru tríggjar gjald­ið’ minkar ta reellu hýruna Eitt gjald er eis­ini til Trygd­a r­ skip­ini kortini kenna seg noydd skilja bara ikki hví vit skulu revs­ a st fyri at handla rætt í slík­ kr — um 40 pst. av 7,50 ið fekst hjá manningini við 19 pst. Við grunn­in, svar­andi til mann­ing­ at sigla all­a n vegin til Føroy­ um førum.” fyri kg — beint í landskassan skip­inum eru 13 mans og dupult ar­part­in av tí eina pst. sum hvørt ar merkir ofta at fongurin ikki Fiskur er feskvøra og fiski­ sum av­ r eið­ingar- og ‘tilfeingis­ mann­ing, t.e. tilsamans 26 mans. skip rindar. Trygd­a r­g runn­urin kann av­reið­ast til matnað men skap­ u r inniber at nógvar skjót­ gjald’, áðr­ enn skip og manning Teir fiska eisini lodnu og svart­ fíggj­a r minstu­løn og fær eitt má landast til ídnað. ar av­ g erð­ i r mugu takast út frá kundu fáa sítt, so lønir og vinn­ kjaft, og einki ‘tilfeingisgjald’ er pst. av av ­reið­ingar ­v irð­in­u m á Hinvegin, at gera tað ein­asta tí sum hend­ i r á feltinum í sam­ ing­ u r aftur kundu skattast. [] á teimum fiskasløgun­um. Miðal all­ari veiði í før­oysk­um øki. [] for­svar­liga og ábyrgdarfulla í

MARIA OLSEN

Tá eitt avgjald rakar púra skeivt