Sjógvur & Fólk — #4 by Nordixis

SJOGVURogFOLK.com

#4 • DESEMBER 2017

Kunningar- og kjakblað um fisk og sjóvinnu.

Til øll húski og allar postsmogur hjá virkjum og stovnum.

Toska- og hýsustovnar undir Føroyum ferðast óvæntað út um landgrunnin og ‘hvørva’ fyri síðani at koma afturíaftur, og eru nú við at venda aftur eins og í 1993—ein møguleiki ið Eyðun Hansen vil hava fiskifrøðingar at umhugsa.

Rokna nú við roki Les á síðu 39

Tema: • Fiskivinnuskipan • Útlendskur kapitalur Tvøroyri: Varðin Pelagic skjótt uppi aftur 3 Anfinn Olsen um millumtjóða samstarv 4-5 Hollendingar vístu vegin fyri uppsjóvarvinnu í Føroyum 6-8 Góður fiskur í Leirvík 10-11

MARIA OLSEN

So nógvur kapitalur krevst til at reka og menna uppsjóvarvinnu Við fiskirættindum einans galdandi í styttri tíð verður uppsjóvarflotin hvørki endur nýggjaður ella mentur—og uttan framkomin skip fæst hvørki hægsta vørudygd ella hægsta útflutningsv irði, sigur Tórheðin Jensen. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

ØROYINGAR eru vítt og breitt samdir um at okk a ra fiskatilfeingi, ikki minst makrel u r og annar uppsjóvarfisku r, skal virkast

í Føroyum og seljast fyri so høgan prís sum til ber fyri at skapa størst møguliga virði fyri samfelagið. Men eitt er flottar og mergjaðar orðingar, eitt annað praksis—hvussu tann føroyska uppsjóvarv inn

MARIA OLSEN

an, skip og virkir, megnar at gera henda málsetning til veruleika. ĺ hesum høpi eru mong ørk ymlað av ymiskum pør um av verandi uppskoti hjá Landsstýrinum til nýggjan fiskiv innup olitikk—har er nevnil iga eingin viðurk enn ing av tí týdningi sum góð og framkomin skip hava fyri dygdina á fiskinum og har við fyri søluvirðið á veiðini og teimum fiskavørum sum koma burtur úr henni. Tann nýggi politikkurin setir ístað in forðingar í vegin, og fer tí sannlíkt at óbeinleiðis ella beinleiðis mótvirka málsetn inginum um at fáa besta virðið úr tilfeinginum.

“Fleiri ymiskir tættir gera seg galdandi í sambandi við stýring av vørudygd,” segði Tórheðin Jensen, umsiti ng arleiða ri á Varðanum. “Men fyrst av øllum eru tað skipini sum fiska, og fólkið sum er við, ið eru avgerandi. Tá ið tað snýr seg um at fáa best hugs andi prís fyri eitt nú makrelin, so hava vit staðfest við okk ara royndum at góður prísur stendur og fellur við góðum og nýmótans skipum. Skipini mugu tískil vera so nýggj og góð sum møguligt, og inn rættað og útgjørd soleiðis at høvuðsfokus er á høga vøru dygd; eisini er umráðandi at fiskurin verður veiddur rætta tíð á árinum soleiðis at góðsk

Faroe Ship kollvelti farmaflutningin 12-13 ‘Vónin verður verandi Vonin’ 20-23 FAS skal mennast enn meira 32, 33 Sjóvinna: Veldigir møguleikar 32-33 an kan vera optimal. Hetta er grundleggjandi fyri at virkini á landi yvirhøvur kunnu fáa fyrstafloks rávøru, sum aftur er ein fortreyt fyri at útflutn ings vør a n kann fáa góðan prís.” FÍGGING MÁ TIL Framkomin køliútgerð um borð—og manning við bæði før l eika og servitan til at handfara útgerðina—spælir her ein avgerandi leiklut, legði Tórheðin Jensen afturat. “Royndir hjá Varðanum Pelagic á Tvøroyri vísa at tey skip sum landa tann besta fiskin eru tey nýggjastu og størru, nýmótans skipini við tí nýgg j (Framhald á s. 38)

SJÓGVUR & FÓLK — #4

VÆLKOMIN, HER ER SJÓGVUR & FÓLK við fjórðu útgávu! Tá vit framleiddu tað fyrsta nummarið, sum kom út í november 2014, var nýskipan av fiskivinnuni eitt heitt evni og ein høvuðsorsøk til at vit fóru í holt við blaðið. Hetta var undir tí landsstýri sum sat undan núverandi, og longu tá var fitt av orðaskifti um eina nýggja lóg um vinnuligan fiskiskap. ĺdag, trý ár seinni, er spurningurin framvegis óloystur, tó við tí muni at núverandi landsstýrissamgonga hevur lagt eitt lógaruppskot fram; kortini bendir mangt á at uppskotið má ígjøgnum munandi broytingar áðrenn tað vinnur nóg mikið av undirtøku til at verða samtykt. Tí eru vit stolt av at kunna leggja fram, í hesari útgávuni, eitt fleirtal av greinum um evnið, sum tilsamans geva eina rættiliga grundiga analysu av problematikkinum. Hetta fevnir víða, frá diskussiónum fyri og ímóti lykla hugtøkunum og elementunum í uppskotum sum hava verið frammi, til eina søguliga samanfating við støði í tí sum á eingilskum verður kallað ‘political economy’—also tað politiska valdið kring fiskivinnuna, íroknað hvussu frásøgnin, diskursurin, hevur flutt seg gjøgnum árini, og hvussu talan ikki sjáldan hevur verið, og framvegis er, um politiskt maktspæl og royndir at kanna sær so stórar bitar sum møguligt av tí fæi og peningi sum streymar gjøgnum Føroyar. Eins og Jógvan Mørkøre samfelagsfrøðingur ávarar um inni í blaðnum, so kunnu lættar inntøkur vera turvelvandi fyri samfelagsbólkar, og enda ofta við lítið hugaligari turrlegging tá karusellin einaferð steðgar upp. Meðan tað fyri ikki so mongum árum síðani snúði seg um at súgva sum mest av studningi úr landskassanum, er byttan nú vend á høvdið: ein bólgnandi politisk umsiting umboðandi alsamt størri lutfall av teimum sum annars skulu rinda skattin, hevur fingið smakk fyri einum nýggjum, rúsandi rensli av pengum úr vinnuni inn í landskassan. Magni Laksáfoss búskaparfrøðingur greiðir eisini frá hvussu uppboðssøla av fiskirættindum vísir seg at fáa fyritøkur í fiskivinnuni til at brúka ov nógvar pengar upp á at tryggja sær hesi rættindi, og soleiðis gera av við tann vinning sum tær annars mugu hava fyri at kunna standa seg og mennast. Hvat viðvíkur sjóvinnu í breiðari merking, vísir stjórin á Sjóvinnustýrinum, Hans Johannes á Brúgv, á at sera stórir møguleikar liggja í handilsskipavinnuni. “Kanska hugsa vit ov smátt,” sigur hann í samrøðu inni í blaðnum. “Tað vísir seg ofta at vera striltið at hava annað enn fisk í huganum í sambandi við vinnuligt virksemi á sjónum. Kortini er tað greitt at fiskivinnan hevur sínar avmarkingar tá ið tað snýr seg um vøkstur. Tí er tað natúrligt fyri okkum at fara meira miðvíst inn í altjóða handilsskipavinnu—har eru stórir møguleikar innan farmasigling og alskyns onnur sløg av shippingvinnu.” Handilsskipavinna—ella ‘merchant shipping’ á eingilskum— umfatar ein heilan hóp av ymiskum tænastum og veitingum, herundir chartering, technical management, crewing og annað. Vit hava í Føroyum fingið fleiri og fleiri fyritøkur ið virka innan hesi økir; men nógv meira kann gerast her heima við hesa vinnu, ið so mangir føroyingar annars sum arbeiða uttanlands kenna so væl til. Eingin ivi er um at tað føroyska vinnulívið kann fáa nógv burturúr at hyggja nærri at teimum stóru altjóða møguleikum sum finnast í hesum høpi. []

. S J O G V U R o g F O L K . c o m Útgáva: GlobalOne Press Ltd, Elevator Busieness Centre, Admiral Court, Aberdeen AB11 5QX, United Kingdom +44 (0)845 053 1842 • www.nordixis.com Ritstjórn: Búi Tyril (ábyrgd) • bui.tyril@nordixis.com Maria Olsen (fotoredaktørur) • maria.olsen@nordixis.com Edmund Jacobsen • pressecentrum@mac.com Gestir: Bjarni Arnason, Osmund Justinussen, Magni Laksáfoss, Jógvan Mørkøre, Stefan í Skorini Design, framleiðsla: Nordixis Media AB • gothenburg@nordixis.com Lýsingar: +298 449627 Nordixis Media AB • torshavn@nordixis.com w w w

Takk til lýsarar og stuðlar: Atlantic Airways, Bergfrost, Faroe Ship, Framherji, Fuglafjarðar Havn, Føroya Fiskamarknaður, Føroya Fiskimannafelag, Føroya Reiðarafelag, HiddenFjord, JFK, JT Electric, KJ, Klaksvíkar Sleipistøð, MEST, Nema, NUMO, Pelagos, Samskip, Sjóvinnustýrið, Smyril Line Cargo, Varðin, Vinnuháskúlin, Vónin.

MARIA OLSEN

Tíð til at hugsa størri í og úr Føroyum

Wilhelm E. Petersen, stjóri á Vinnuháskúlanum.

Vinnuháskúlin: Nútímansgerð partur av umfatandi uppstiging Vinnuháskúlin leggur nú eisini maskinmeistara útbúgvingina um til aspirantskipan, við byrjan á sumri í 2018—aftan á umfatandi uppstiging av útbúgvingum og útgerð, íroknað m.a. nútímansgerð av navigatør útbúgvingini. Búi Tyril

IN ASPIR ANTskipan fyri maskinmeistarar er nú klár at seta í verk komandi summar á Vinnuháskúlanum, uppl ýsi r stjórin á útb úgv inga rs tovni num, Wilhelm E. Petersen. Skipanin kemur sum eitt nýtt alternativ aftur at verandi maskinmeistara út búgving, sum er ein handverk ara útbúgving. “Vit eru klár at taka teir fyrstu maskinmeista ra aspir antarnar á sumri 2018,” sigur Wilhelm E. Petersen við Sjógv & Fólk. “Harafturat eru vit við at vera klár at sjóseta ein bach elor yvirbygning til maskin meist a ra útbúgvingina, og seinni skal eisini arbeiðast við bachelor yvirbygningi til nav igatør útbúgvingina.” Royndirnar frá at nútíman sgera nav i gatør útbúgv i ng ina hava verið góðar sambært stjóran, sum frá fyrsta degi hevur arbeitt við at uppstiga og dagføra Vinnuháskúlan, bæði hvat viðvíkur útbúgving unum og hvat viðvíkur simu

latorum og tekniskari útgerð annars. Wilhelm E. Petersen tók við sum stjóri á Vinnu h á skúlanu m fyri umleið fýra árum síðan. Hann greiðir frá: “Vit fingu frá byrjan møgu leika at dagføra og uppstiga útbúgvinga r og skeið tøkni liga—naviga tió n, maskin, trygd, heilsu—og gagnnýttu hann fult út. Vit fingu fitt av inntøku frá skeiðsvirksemi, og síða ni vóru eisini uttanhýsis partar, eitt nú Statoil, ið stuðl aðu við munandi upphæddum; alt hetta gjørdi tað møguligt at modernisera og dagføra út búgvingarnar.” Ein umfatandi uppstig ing av skúlanum kom í lag, í slíkan mun at skúlin ídag kann roknast sum tøkniliga ein tann mest framkomni í Norðurhøvum. Arbeiðið at designa eina dagførda navigatør útbúgv ing kom skjótt í gongd, og í 2015 varð kunngerðin lýst um aspirantskipanir; nú bar til at taka útbúgving sum skipsfør ari við siglingartíð upp á ein ans 12 mánaðir—eins væl og

Sum yrkisfólk gera vit okkara besta fyri at lýsa mál og faktuell viðurskifti rætt og endurgeva keldur neyvt. Vit taka tó fyrivarni móti møguligum prentvillum og øðrum feilum ið kunnu koma fyri av misgáum, mis skiljingum ella øðrum orsøkum. Hendan útgávan er ikki ætlað sum íløguráðgeving; hvørki ritstjóri,

eftir tí gamla leistinum, har 36 mánaðir á sjónum krevjast. “Teir fyrstu aspirantar komu inn í 2015 og eru longu lidnir sum skipsførarar í 2018,” stað festi stjórin. “Hendan nýggja skipanin ger útbúgv ingina meira attraktiva fyri fleiri, og vit vænta at so við og við fara fleiri konufólk eisini at vísa áhuga. Hetta er tradition elt ein útbúgving sum mann fólk mestsum burturav hava nomið sær; men tað er eingin sum sigur at hetta ikki kann broytast í framtíðini. Nú er tað í øllum førum meira høgligt enn fyrr fyri tey flestu at fara undir hesa útbúgvingina—at siglinga r t íðin er stytt niður í ein triðing av hvat hon var fer sannlíkt at hava eina stóra ávirkan í mun til eftirspurning og ymiskt annað, helst eisini kynsbýtið.” GÓÐKENNAST KRING HEIMIN Ein munur á tí nýggju aspir antskipanini og tí gomlu skip anini er at meðan tað fyrr tók trý ára sigling umframt skúla at nema sær prógv sum navi gatørur, tekur tað nú skúla og

medarbeiðarar ella aðrir persónar viðvirkandi ella nevndir í hesari útgávu, ei heldur lýsarar ella stuðlar, kunnu ábyrgdast vegna møguligan búskaparligan ella annan skaða sum so ella so hevði kunnað, bein leiðis ella óbeinleiðis, verðið knýttur at avgerðum grundaðar á innihald í hesari útgávu.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Endurbyggingin av Varðanum Pelagic birtir nýggjar vónir á Tvøroyri hóast stórar avleiðingar av eldsbruna Suðuroyggin hevur verið hart rakt á fleiri økjum eftir tann vanlukkuliga eldsbrunan sum í juni legði Varðan Pelagic í oyði; havnarstjórin á Tvøroyri fegnast nú yvir at síggja tann nýggja virkisbygningin reisa seg úr øskuni.

TVØROYRAR HAVN TVØROYRAR HAVN

bara eitt ára sigling— tað er, sigling meira beinleiðis sam skipað við skúlapartin av út búgvingini. “Siglingin er skipað sum praktikpláss og er nú ein in teg reraður partur av sjálvari útb úgvi ngini, við tættari samskipan ímillum skúlan og skipið ið aspiranturin hevur sína siglingartíð við.”

Wilhelm E. Petersen legði afturat at dagføringin av nav igatø r útbúgvingini hevur gingið væl. “Tað er heilt greitt at hetta hevur eydnast væl,” segði hann. “Talan er um eina sera góða útbúgving sum nú er meira altjóðagjørd og tíðar hóskandi. Vit hava samstund is lagað útbúgv ingina neyvt eftir tí donsku, sum er viður

hevur havt nógv størri av leiðingar fyri vinnulívið í oynni enn tey flestu munnu ímynda sær. Tann beinleiðis avskipanin av fiski frá upp sjóva r v irk inu m hevði stórar positivar ring v irknaðir, sum rukku út í allar krókar. “Gamaní at farmaskipini fyrst av øllum komu eftir fisk i nu m,” segði Jón Bogi Guttes en. “Men tað gjørdi tað eisini lættari fyri aðrar fyritøkur í Suðuroynni bæði at innflyta og útflyta farm. Tað var lætt at fáa farm beinleiðis frá europeiska meginlandin um—og samstundis var tað ikki neyðugt at avskipa farm umvegis Tórshavn til útlandið. Alt hettar avleidda virksemið er púra steðgað upp.” Havnarstjórin legði afturat at verður vørugjald, havnar gjald, bryggjugjald og aðrar inntøkur lagdar afturat, so er eingin ivi um at eldsbrunin fer at síggjast aftur í ársroknskap inum hjá Tvøroyrar Havn.

MARIA OLSEN

stjórin uttan neyvari greining ar ásanna at Tvøroyrar Havn AR VAR einki at taka og fleiri virkir og fyritøkur feil av. Tann tjúkki, stóðu til at missa stóran part svarti roykurin, sum nærum av sínum inntøkugrundarlag. fjaldi Tvøroyri hin 9. juni í “Avleiðingarnar av elds ár bar boð um eina vanlukku bruna nu m hava verið sera sum fór at fáa stórar avleiðing stóra r—fyri havnina, fyri ar fyri býin. Uppsjóvarvirkið fyritøkur og fyri Tvøroyri og Varðin Pelagic stóð í ljósum Suðuroynna sum heild,” segði loga, og tað var týðiligt fyri Jón Bogi Guttesen. “Varðin ein og hvønn at har fór einki Pelagic var uttan samanber virksemi at verða í langa tíð ing nógv tann størsti aktør framy vir. urin á havnarlagnum, og tí Eisini stjórin fyri Tvøroyr hava fylgjurnar breitt seg. Tá ar Havn, Jón Bogi Guttesen, ið ongin fiskur kemur upp á kom til hesa niðurstøðu. Væl land, so er onki at avskipa; og vita ndi um tann ovurhonds tá koma farmaskipini heldur stóra týdning sum Varð i n ikki inn á Tvøroyri.” Pelagic hevði fyri havnina, Bara tann sannroynd at Tvøroyri sum lokalsamfelag farma skip fyri tíðina ikki og alla Suðuroynna, so kundi longu r leggja at á Tvøroyri, Edmund Jacobsen

Jón Bogi Guttesen, havnarstjóri.

Guttesen seg nú yvir at síggja ein nýggjan snotuligan bygn ing reisast úr øskuni. Talvan er viskað rein, og ístaðin fyri at húsast í fleiri gomlum, saman bygdum hølum, kann Varðin PRÝÐILIGUR BYGNINGUR Pelagic nú skjótt húsast í ein Men sum flest øll onnur á um nútímans bygningi og Tvøroyri, so frøir Jón Bogi harv ið framleiða enn effektiv ari enn áður. “Samstundis er tað jú gleði ligt at tann nýggi bygningurin Ein triðingur av stálskrokkinum verður arkitektoniskt prýðilig í tí nýggju framleiðsluhøllini ur,” segði Jón Bogi Guttesen. var komin upp í oktober 2017. “Fabrikkir eru sjáldan vakrar, Tann nýggja høllin, sum skal men tær tekningar eg havi sæð standa liðug í vár, verður 150 av tí nýggja virkinum vísa ein metur long og 50m breið, 10m flottan bygning, har ið nógv er breiðari enn tann høllin sum gjørt burturúr útsjóndini.” brendi í grund. Tann nýggi Onkur hevur verið frammi bygningurin verður nakað við tí áskoðan, at eitt tílíkt hægri enn tann gamli, og tann virki kanska ikki átti at ligið samlaða gólvvíddin 11.400m2.

so miðskeiðis í býnum, og at trygdin hevði verið hægri um bygningurin hevði staðið longri burtur frá bygdum øki. Til hetta svaraði havnar stjórin: “Eg kann bara stað festa at føroyskar bygdir sum heild hava ofta breitt seg kring eitt flakarvirki ella eina kai. Og um Varðin Pelagic skuldi flutt burtur frá núverandi øki, so hevði íløgan gjørst nógv størri; møguliga so stór at tað ikki hevði loyst seg at bygt upp av nýggjum.” “Fyritøkan trívist her ár Tvøroyri,” staðfesti hann, “og øll oyggin fegnast um at Varð in Pelagic framhaldandi fer at virka her. Tað gevur arbeiðs pláss og góð ringárin til alla Suðuroynna.” []

kend víða og gevur møguleika til starv kring allan heimin.” Tað er við hesum erfaring um at Vinnuháskúlin nú eisini hevur tilevnað eitt program við støði í tí donsku aspirantskip anini fyri maskinmenn, í sam starvi við vinnuna á sjógvi og landi umf ramt avvarðandi myndugleika r. Tann gamla maskinmeistara útbúgvingin

útbúgvingina. Bachelor yvir bygningurin til útbúgvingina verður skipaður í samstarvi við Fróðskaparsetrið. “Hetta skal eisini kunna góðkennast av universitet um úti í heiminum,” viðmerkti Wilhelm E. Petersen, sum sjálvur hevur eina PhD í fram leiðslutøkni frá Danmarks Tekniske Universitet. []

hevur sum so onga siglingstíð, men tann nýgg ja skipanin inniheldu r ein eitt ára verk staðsskúli, harav helvtin av tíðini er praktipláss umborð á skipi; verkstaðsskúlin fer fram á teknisku breytini undir miðnáms útbúgvinga rstovn inum Glasir, ið eisini hevur verið í verkætlanini at menna ta dagførdu maskinmeista ra

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Framherji: Væl skipað millumtjóða Samstarv millum føroyskar og útlendskar fyritøkur í fiskivinnuni hevur við sær fleiri fyrimunir enn vansar, sigur Anfinn Olsen, stjóri og partaeigari í Framherja, ið leingi hevur arbeitt saman við íslendska felagnum Samherji. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

R TAÐ nakar sum hevur bæði innlit og sannføring til at greiða frá hví samstarv millum føroyskar og útlendsk ar fyritøkur innan vinnuligan fiskiskap er ofta neyðugt og skilagott, so má tað vera An finn Olsen, stjóri og stórur partaeigari í Framherja við høvuðssæti í Fuglafirði. Hansara drúgvu royndir serliga við Framherja, geva Anfinn Olsen ta vitanartyngd ið er neyðug til at leggja fram tank a r og meiningar um vinnu l igan fiskiskap av al skyns slag, bæði í Føroyum og í grannalondum. Bæði hann og kona hansara, Elisabeth Olsen, eru útbúgvin á master stigi innan fiskivinnutøkni í Tromsø, og útgera kjarnan í einum sera sterkum toymi. Tann íslendska fyritøkan Samherji eigur fjórðingin av partabrøvunum í Framherja. Hetta hevur givið høvi til tætt samstarv millum fyritøkurnar á fleiri týðandi økjum innan vinnu l iga n fiskiskap. Fram herji hevur við árunum ment seg til ein leiðandi aktør innan føroyska fiskivinnu, og hevur virks emi innan upps jóvar

vinnu na, botnfisk í Barents havinum, og línuveiði undir Føroy um. Sum minnilutaeig ari í Faroe Origin í Runavík og Pelagos í Fuglafirði er felagið eisini virkið innan upsaveiði í føroyskum sjógvi við par trol arum umframt fiskavirking á landi. Sambært Anfinn Olsen hevu r samstarv við útlendsk ar fyritøkur í fleiri ár havt við sær avgerandi fyrimunir fyri ta føroysku fiskivinnuna— bæði tá tað kemur til starvs fólk, útbúgving og tøkni, og tá tað snýr seg um fígging, marknaðarføring og sølu. “Útlendsk luttøka innan før o yska f iskivinnu eigur ikki at vera bannlýst sum so, og heldur ikki at lýsast sum ein mótsetningur til føroysk áhugamál,” sigur Anfinn Ol sen. “Tætt samstarv ímillum lond ið hava somu sløg av fiskiskapi, skipum og tøkni, er púra náttúrligt. Hetta er meira galdandi ídag enn nakr antíð fyrr, av tí at búskapur og vinnulív eru vorðin alsamt meira altjóðagjørd. Og hett ar hevur stóran týdning fyri okku m í Føroyum, serstak liga tá ið talan er um samstarv við Nor e g og Ísland, men

eisini Danmark, Grønland, Stórabretland og onnur lond. Hesin týdningur gerst bara enn meira opinlýsur, um hugt verðu r eftir tí søguligu bak grundini. Tað var umvegis samstarv við Stórabretland at føroy ingar bygdu upp egnan fiskiflota og lærdu fiskivinnu at kenna, og at brúka tíðar

hóskandi reiðskap og nýggja tøkni annars. Hettar hevur verið lykilin til at ment okkara núverandi sterku støðu innan fiskiskap og fiskivinnu.”

mælt í seinastuni og viðhvørt eitt sindur einsporað. “Vit eiga at eggja til skyn samt og nyttugt samstarv við útlendi ngar,” sigur Anfinn Olsen. “Tað merkir sjálvandi FØROYINGAR BESTEMMA ikki at allur ótti fyri útlendsk Kjakið um útlendskan ogn ari luttøku í okkara fiskivinnu arskap og ávirkan á føroyska er fullkomiliga ógrundaður. fiskivinnu hevur verið harð Men verandi lógarkarmar

Gloym antitrust og loyv størri útlendskum ognarskapi— Kappingareftirlitið í hoyringsskrivi til politikararnar Miðsavnan kann vera góð fyri vinnu og samfelag, og vit eiga eisini at loyva størri útlendskum ognarluti í fiskivinnuni, sigur Kappingareftirlitið við politikararnar í hoyringsskrivi til uppskotið um fiskivinnunýskipan. uppskotið hjá Landsstýrinum til ‘Fyrisiting av sjófeingi’. LEPP ØLLUM ætlanum ĺ tveimum hoyringsskriv um antitrust-reglur í tí um til Vinnunevnd Løgtings nýgg ja fiskivinnupolitikk i n ins sigur Terje Sigurðsson um, og lat útlendingar eiga deildarstjóri millum annað at upp til 49 prosent av føroysk miðsavning og samanlegging um fiskireiðaríum. So ljóðar ar í mongum førum hava ein tað frá Kappingareftirlitinum positivan virknað yvirhøvur á í sambandi við orðaskiftið um vinnuligt avkast, búskaparliga Edmund Jacobsen

menning og ta samfelagsligu gongdina. “Spurningurin er tí um ikki tað hevði verið gagnligt fyri fiskivinnuna og føroyska samfelagið sum heild, um anti-trust reglurnar vórðu av tikna r soleiðis at ein natúrlig miðsavning kundi farið fram í vinnuni,” skrivar Terje Sig

urðsson. “Fær vinna n møgu leika at leggja saman í størri eindir, eru eisini størri sann líkindi fyri at endamálið í lógini um størri virðisøking verður rokkið.” At monopol og ov lítið av kapping innan vinnulívið ikki er ynskiligt, munu flest øll vera samd um. Dømini, kanska

serliga uttan úr heimi, um fyrit økur sum hava misnýtt einar áðandi støðu á einum marknað eru mong, og eisini eru mong dømi um at lóggev andi myndugleikar hava sæð til at fyritøkur sum dominera ov nógv á marknaðinum, verða sundurliðaðar í smærri eindir fyri at fáa í lag kapping. Und

SJÓGVUR & FÓLK — #4

samstarv er neyðugt í fiskivinnuni fáu m árum síðani arbeiddu okka ra myndugleikar annars íðuliga fyri at birta upp undir og stimbra útlendskar íløgur í føroyskt vinnulív og ídnað, eisini í føroyska fiskivinnu.” Anfinn Olsen leggur aft ur at: “Um vit í Føroyum halda at okkara lóggáva ikki er nóg væl fylgd á hesum øki, so er tað eitt mál sum okkara myndugleik a r og tilhoyrandi almennu stovna r eiga at við gera og taka støðu til. Tað kann væl vera at lóggávan átti at verðið styrkt, so vit kundu sloppið undan misskiljingum. Møgul iga áttu vit at hugt nærri at hvussu gjørt verður í Noregi tá ið tað snýr seg um at eftirlitið við at lógin verður hildin sum hon skal. Harvið ikki sagt at vit skulu bara blint kopiera ta norsku skipanina, men vit eiga undir øllum um støðu m at innr ætta okkara lóggávu skynsamt og við støði í teimum avbjóðingum sum vit hava í Føroyum.” Eitt sjónarmið sum hevur verið at hoyrt alment, er at MARIA OLSEN ein og hvør útlendskur eig araskapur av føroyskum fiski ás eta týðilig mørk fyri út prosent, og í Íslandi 25. Há skipum skal síggjast sum ein lendsku m áhugamálum og markið fyri útlendskan ogn beinleiðis mótsetningur til ta eiga raskapi—eingin útlend arskap er nakað ið okkara parlamentarisku yvirlýsingina ingur sleppur undir føroyskum politiski myndugleiki hevur um tann fiskur sum svimur í lógarøki at eiga meira enn ein ásett í lóggávuni. Um verandi føroyskum sjógvi er ‘ogn Før trið i ng av partabrøvunum hámark skal varðveitast ella oya fólks’—ein orðing ið fleiri ella kapitalinum innan nakað broytast er upp til Løgtingið, lóga rk øn hava mett sum lóg slag av vinnuligum fiskiskapi. og ikki upp til útlendskar arliga veika og ógreiða. “Eg haldi tað er neyðugt at Í Noregi er hetta hámark 40 persónar ella fyritøkur. Fyri

ir einum hevur hettar verið nevnt antitrust—eitt hugtak sum uppstóð í USA seint í 1800-talinum. OFTA AV TÍ GÓÐA Reglurnar um miðsavning í uppskotinum um fiskivinnu politikk eru ætlaðar at tryggja tveir faktorar: At borga fyri effekt i va ri vinnu gjøgnu m kapping, og samstundis forða fyri at valdið innan fiskiv inn una verður savnað á ov fáum hondum. Men sambært Kapp inga reftirl itið eru reglu rna r um antitrust illa umhugsaðar, uttan støði í veruligum viður skiftum, og fara hartil at hava umfatandi negativ árin á fiski vinnuna.

ĺ øðrum skrivinum, frá 23. oktober í ár, sigur Terje Sigurðsson: “Okkara royndir við sama nlegging u m vísa at mørkini í galdandi fiskivinnu lóggávu og mørkini í hesum uppskoti sannlíkt forða fyri fleiri samanleggingum sum kundu givið eitt pos i t ivt ík ast til samfela gið. Serl iga tá mørkini eru so lág sum tey eru.” Og í hinum skrivinum, dagfest 20. juni í ár: “Mørkini eru ikki sett við støði í teim um royndum man hevur havt í sambandi við fyrisitingina av fiskiv innuni, og okkum kunn igt liggur heldur ikki nøku r búskapa rl ig greining hand an mørkini. Mørkini eru sett politiskt.”

Kappingareftirlitið arbeið ir eftir einum heilt øðrum lei sti, greiðir Terje Sigurðsson frá—stovnurin hevði ikki sýtt fyri samanlegging grund að einans á marknaðarpart ella hvussu miðsavnaður ein marknaður er. Í teimum før um har marknaðarpartur ella miðs avning geva ábending um kappingarligar trupul leika r, hinvegin, setir Kapp inga reftirl itið størri kanning í verk fyri at fáa staðfest um sama nleggingin skal sýtast, góðkennast, ella góðkennast við treytum. “Havast skal í huga at tá ið føroyskar fiskavørur koma til endabrúkaran er prísurin fleirfaldaður. Tað hevur týdn

greina hesa orðing eitt sindur betu r,” sigur Anfinn Olsen. “Aðalreglan um ‘ogn Føroya fólks’ hevur fyrst og fremst til endamáls at tryggja at vit føroyingar altíð eiga tað av gerandi orðið í sambandi við hvussu vit velja at gagnnýta okkara natúrliga tilfeingi— og at fólkið í Føroyum fær sín rætta og hóskandi lut í tí vinn ingi sum hendan gagnýtsla gev u r. Hettar er jú ikki ann að enn rímiligt. Men tað er meiningsleyst at banna øllum útlendsku m áhugamálum í ing at vit í Føroyum hava reið arí sum megna meira enn bara veiði. Verður loyvt størri mið savning verða feløgini betur før fyri at átaka sær størri part av virðisketuni.” UPP TIL 49 PS ÚTLENDSKT Í uppskotinum hjá Landsstýr inum verður ásett útlendingar skulu einki eiga í føroyskari fiskiv innu—ein herðing í mun til verandi lóg, ið loyvir at ein triðingur av partabrøvunum í einum fiskireiðaríi kann vera á útlendskum hondum. “Tað er sjálvsagt viðkom andi at avkastið av fiskitilfeing inum kemur samfelagnum til góða r, og at ognarskapu ri n yvir tilfeinginum verður verð andi á føroyskum hondum,” skriva r Kappingareftirlitið. “Spurningu rin er tó um ikki hesi viðurskifti er nøktandi tryggjað í øðrum ásetingum í lógaruppskotinum. Tað er ásett í lógini at tilfeingið er ogn føroya fólks, og at rætt ind i ni eru tíðaravmarkað brúksrættindi. Tað er somu leiðis ásett at øll avhendan av veiðirættindum skal umvegis almenna sølu ella almenna uppboðssølu, og at tann part ur av rættindunum sum ikki verður seldur á uppboði, skal á leggjast tilfeingisgjald. Tað vil siga at lógin hevur áseting ar sum tryggja føroyska sam felagnum eitt avkast. Hartil kemu r at føroysk partafeløg rinda føroyskan felagaskatt uttan mun til um útlendingar eiga partapeningin.” Og víðari: “Okkum kunn igt hevur hvørki Fiskimála ráðið ella nakar stovnur undir

MARIA OLSEN

'Fagraberg' og 'Høgaberg' við bryggju í Fuglafirði; Góðskueftirlit við makreli á Pelagos (høgrumegin).

sambandi við fiskivinnuna. Tað er sjálvandi Løgtingið ið má avgera í hvønn mun út lendinga r kunnu luttaka inn an okkara fiskivinnu, hvussu nógvan vinning teir kunnu fáa í sín lut, og hvussu annars fiski v innan verður skipað ábyrgda rf ult og burðardygt— vistfrøðiliga, sosialt og vinnu liga.” [] Fiskim álar áðnum staðfest at nakrir trupulleikar eru við útlendskum ognarskapi í fiskivinnu. Tað er tí undrun ar v ert at ásetingin um út lendsk a n ognarksap verður herd nú, tá ið hugsað verður um at partar av flotanum eru fíggjarliga illa fyri.” “Tað eru f leiri meinbog ar við at herða ásetingina,” staðfesti r deildarstjórin. “At gongdin hjá føroyskum fel øgu m til annan kapital enn lánsk apital verður avmarkað, og kann hetta hava við sær at kapitalk ostna ðu ri n hækka r. Endamáli ni í lógaruppskot inu m um størri virðisøking verða eisini torførari at gjøgn umføra uttan møguleika fyri útlendskum ognarskapi.” “Tað er hinvegin ov einfalt at síggja útlendskan ognar skap í føroysku fiskivinnuni bara sum eina fíggjarkeldu,” heldur hann fram. “Útlendsk ur ognarskapur kann eisini geva føroysku fiskivinnuni know-how, betri atgongd til sølulið v.m.” “Tá hvørki Fiskimálaráðið ella nakar annar myndugleiki hevur staðfest trupulleikar av útlendskum ognarskapi í før oysku fiskivinnuni, og hav andi í huga teir fyrimunir sum útlendskar íløgur í fiskiv inn una geva, og havandi í huga hvussu fíggja rl iga støðan er í pørtum av flotanum, hevði veri ð betri um ætla ni rn ar um at sýta út lendskum ogna r skapi vórðu slepta r og verandi avmarking varð broytt frá 33 til 49 prosent,” skriva r Terje Sig u rðss on vegna Kappingareftirlitið. []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Búi Tyril

&P ER ÍDAG ein væl kend og etablerað fiski vinnuf yritøka, við høvuðssæti í Katwijk á hollendsku vestur strond i ni. Fyritøkan varð stovnað í 1949 undir sera smá um korum, av trimum vin monnum, Dirk Parlevliet og brøðurnir Dirk og Jan van der Plas, upprunaliga sum rull andi fiskahandil við egnum lastbili, og 10 ár seinni við sínu m fyrsta egna fiskiskipi. Menningin hevur verið stór síðani tá, og felagið hevur nú ein fiskiflota sum telur 32 trolarar, harav 8 uppsjóvarskip við verksmiðju umborð. P&P verð u r roknað sum størsti luttaka ri í tí europeisku upp sjóva r v innu ni, og tilsama ns starvast umleið 6.000 fólk hjá felagnum. Felagið hevur lagt seg eftir at veita proteinríkar fiskavørur fyri lágar prísir til fólk kring allan heimin, ikki minst í Afrika. Áðrenn P&P komu og yvirtóku frystivirkið í Kolla firði við árslok í 2009, var eing i n framleiðsla av upp sjóvarfiski til matnað á landi í Føroyum. Fyri at eydnast við einum tílíkum virki—fyri at tað skal loysa seg hjá skipum at landa uppsjóvarfisk har— má framleiðsluorkan vera høg og arbeiðið væl skipað. Tíðin

er nevniliga dýr í hesum høpi, og landingin má ikki vera ov drúgv, tí talan er um veldigar nøgdir av feskum fiski sum verður virkaður og frystur á virk i nu m samstundis sum hann verður pumpaður í land av skipinum. Einki av hesum varð gjørt í Føroyum, og skipini landaðu í Noreg og aðrastaðni. Men aftaná at P&P Faroe Pelagic høvdu víst í verki at tað ber væl til at reka eitt sovorðið virki í Føroyum, bæði tekniskt við yvirskoti, var vent í holuni: fá ár seinni komu tvey líknandi virkir afturat, eitt á Tvøroyri og eitt í Fuglafirði, og føroy ingar stóðu sjálvir fyri hesum, við íslendskari hjálp. Nú var ikki longur nakar ivi um at stór frystivirkir fyri uppsjóv arfisk kunnu rekast í Føroyum, við vinningi. Og tær veldigu nøgdirna r av serliga makreli sum føroyingar vóru farnir at veiða—alt meðan ES og Noreg boyk otta ðu okkum orsakað av ósemju um kvot ur—gjørdu eisini at tørvur var á minst einum líknandi virki afturat, kanska tveim um, eisini fyri at so nógv sum møguligt av hesum fiski kundi landast til matnað held ur enn ídnað. Les samrøður við: Diek Parlevliet (niðanfyri), Ton Frissen (á næstu síðu). JENS KRISTIAN VANG

Interview við Diek Parlevliet Diek Parlevliet, forstjóri og partaeigari í Parlevliet & Van der Plas, størsta aktøri í tí europeisku uppsjóvarvinnuni, um samstarvið við føroyingar, hvussu P&P Faroe Pelagic bleiv til, og hví P&P sær seg sum fiskimanna- og familjufyritøku. BÚI Tyril, ritstjóri á Sjógvur & Fólk, hevði í oktober sam røðu við forstjóran í P&P, Diek Parlevliet, sum er med eiga ri í fyritøkuni og sonur ein av stovnarunum, Dirk Parlevliet. Her eru nøkur brot úr samrøðuni. BT: Hvat fekk tykkum at

MARIA OLSEN

fara undir samstarv við føroy ingar? DP: Eg kendi eitt sindur til Føroyar og stjóran í JFK, Ha nus Hansen, umvegis norð mannin Kjell Inge Røkke. Um tað mundið tá ið Røkke tók seg úr surimi verkætlanini við frystit rolaranu m Navig

ator, vendi Hanus sær til okk um fyri at finna ein nýggjan samstavsfelaga. Av tí at vit hava drúgvar royndir og góða vitan innan uppsjóvarf iski skap og fysting umborð, lá tað rættiliga natúrligt fyri hjá okkum at umhugsa møguleik an. Eitt tað fyrsta vit gjørdu so var at fara til Føroya á vitjan—vit vildu læra meira um tað føroyska samfelagið og tryggja okkum at vit vóru vælkomin, um vit skuldu farið inn í ta føroysku vinn u na. Har skal sigast at vit vórðu sera væl móttikin, ikki minst av Landsstýrinum, bæði Jac ob Vesterg aard, sum tá var fiskimálaráðharri, og Johan Dahl, sum var vinnumálaráð harri. Vit møttu stórari væl vild og vórðu ynskt vælkomin sum íleggjarar, samstundis

sum vit fingu greitt at vita at lógin einans loyvdi útlendsk um eigaraskapi í fiskivinnuni á sjónum í avmarkaðan mun, og at vit sum útlendskt felag ikki kundu eiga meira enn ein triðing í nøkrum føroyskum fiskiskipi. Hetta tóku vit sjálv andi til eftirtektar og mettu at vit kunnu liva við tí. Tá vit so komu ásamt við Røkke um yvir t øku av hansa ra parti í Navigator, var klárt hjá okk um at fara undir samstarv við Hanus Hansen. BT: Men tað bleiv til meira enn samstarv um Navigator. DP: Meðan vit vóru í Før oyum, vildi Hanus hava okk um at hyggja upp á virkið í Kolla f irði, sum hevði ligið stilt so leingi. Vit skiltu at fleiri høvdu roynt at fáa gongd á virkið uttan tó at veruliga

eydn a st við tí. Í byrjanini vóru vit ikki serliga áhugaðir, tí vit høvdu frammanundan eina verksmiðju í Hollandi og eina í Týsklandi og høvdu ikki serliga stóran áhuga í at byrja eina verksmiðju afturat. Men vit vitjaðu so virkið og sóu at hetta kundi gerast ein áhugaverd avbjóðing. Vit fóru so á fund við Eik Banka, sum tá átti virkið. Bankin var sera sama rbeiðsv illigur og vildi strekkja seg langt fyri at fáa virkið í gongd aftur. Tá ið vit so seinni sama dag hittu lands stýrismenninar Jacob Vester gaard og Jóhan Dahl, nevndu vit møguleikan við virkinum í Kollafirði. Hetta vóru teir sera spent i r uppá—hetta hevði stóra n týdning fyri Føroyar, at føroyskur uppsjóvarfisku r kundi framleiðast til matnað

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Soleiðis vístu hollendingar vegin fyri føroyska uppsjóvarvinnu

'Borgarin' landar norðhavssild til P&P Faroe Pelagic í Kollafirði, meðan 'Hoyvík' liggur við frostgoymsluna í bakgrundini; Diek Parlevliet, forstjóri í Parlevliet & Van der Plas við standmynd av pápa sínum (niðanfyri); Norðingur landar (mótsett).

í Føroy um. Tað gjørdi eisini okkara samráðingarstøðu nógv sterkari. Vit tóku so avgerð um at engagera okkum og gjørdu í fyrstu atløgu eina leiguav talu við Eik Banka og keyptu síðani virkið eitt ár seinni. BT: Tað vísti seg at vera ein røtt avgerð? DP: Ja, tað má sigast. So mik ið var greitt at nakrar ábøtur vóru neyðugar, serliga

plátufrystararnir máttu yvir hálast og optimerast. Men vit mettu okkum før fyri at fáa skil á hesum, og tað vísti seg at vera ein røtt meting. Ton Fris sen, ein av okkara mest kønu á økinum, tók uppgávuna á seg beinan vegin og flutti til Føroyar sum virkisleiðari, sum eisini innibar at standa fyri arbeiðinum at umvæla fryst ara rna r og tillaga virkið ann

ars, menna framleiðsluorkuna, seta fólk í arbeiði, fáa alt at rigga og fáa góðan rakstur í. Hetta var í november 2009. Men tað gingu ikki nógvir mánaðir fyrr enn tey fyrstu uppsjóvarskipini kundu landa og framleiðslan byrja, og aft an á eitt ár var so full gongd komin á. BT: Hvønn týdning hevur íløgan í Kollafirði havt fyri P&P og fyri Føroyar? DP: Um ikki vit vóru kom in inn tá, so er spurningurin um føroyingar yvirhøvur enn høvdu verið komnir í gongd við at uppsjóvarfisk á landi til matnað. Tað er í sjálvum sær ein spurningur við potent ielt stórum búskaparligum konsek vensi. Harafturat fingu vit, ítøkiliga, lív í eitt rættiliga stórt virki sum ong antíð hevði verið í veruligum rakstri, og har komu 150 arb eiðspláss. Nýggjar íløgur upp

á einar 100 milliónir krónur eru eis i ni gjørdar í virkið hesi árini, íroknað eina nýgg ja frostgoymslu fyri 70 mió. við goymslukapaciteti upp á 10.000 tons. ĺdag, aftan á sjey ár, hevur P&P Faroe Pelagic tik ið ímóti umleið 400.000 tonsu m av uppsjóvarfiski til matnað—tað er nokkso nógv ir pengar í krónum og oyr um—og bara í lønum higartil útgoldið tilsamans einar 350 mió. kr. Afturat hesum kem ur fitt av avleiddum virksemi, tænastur av ymiskum slag, so sum flutningur, frostgoymsla og annað. So hetta er ein sólskinssøga fyri allar parta r. Vit á P&P hava samstund is fingið økt okka ra samlaða útboð av fiskavørum, og rá vørutilgongdin er altíð ein týða ndi táttur í hesari vinn uni. Fiskiveiðikvotur hava jú tað við at verða broyttar á hvørjum ári, og tað í sær sjálv

um inniber stórar óvissur og nógvan váða fyri fiskiskip og harv ið eisini tey virkir sum tey landa til. Nakað ævintýr at gerast rík av hevur hetta ikki verið, og verður tað neyv an; men hinvegin snýr tað seg ikki bara um pengar. Vit seta krøv til avlop, ja, men vit eru alt annað enn spekula ntar— vit hava ikki upp á nakran máta sum livibreyð at handla fyritøkur og eru ikki á børsin um. Fyritøkur eru í okkara verð meira enn tøl á rokniark um; men vit eru áhugað í at tað sum vit gerast partur av verður rikið væl, og at tey ið arbeiða har trívast og mennast. Sjálvur havi eg altíð kent meg sum fiskimann og geri tað enn tann dag ídag, og eg haldi tað liggur eisini til okkara mentan í P&P. BT: Kann tað vera hetta sum ger at tit kenna tykkum aftur millum føroyingar?

SJÓGVUR & FÓLK — #4

JENS KRISTIAN VANG

Fekk tað at koyra í Kollafirði: Ton Frissen

DP: Kanska. Tað at vera álítandi og kunna halda av talur er í øllum førum eitt tað týdningarmesta í okkara verð. Anna rs skal sigast at eg eri stoltur av at kunna vísa á vit hava hjálpt føroyingum gjøgn um okkara vitan innan upp sjóvarv innuna, bæði tøkniliga og handilsliga, og vit hava verið við til at opna hurðar til nýggjar útflutningsmarknaðir, eitt nú í Afrika, í Russlandi og aðrastaðni eystanfyri. Lat meg leggja afturat at vit eru glað fyri okkara stak dugnaligu starvsfólk og samstarvsfelag ar í Føroyum—vit komu skjótt eftir at fólk her duga ógvuliga væl at arbeiða og eru góð at samstarva við. Eg vil eisini nevna okkara grannar í Kolla firði, Samskip, sum vit hava vit eitt frálíkt samstarv við innan frostgoymslu og flutning. []

Hvat kann fáa ein hollending at flyta til Føroyar fyri at fáa lív í eitt øskukalt frystivirki? Svar: persónligar og tøkniligar avbjóðingar, sterkur áhugi fyri fiskivinnu, og servitan innan frystiskipanir aftur við 26 ára royndum í P&P. Búi Tyril

ON FRISSEN (48) kom til Føroya fyri fyrstu ferð í november 2009 í greiðum men ikki smáum ørindum fyri hollendsku fiskivinnufyritøk una Parlevliet & Van der Plas: at fáa uppsjóvarv irkið í Kolla firði at rigga. Hann er kendur innan P&P sum ein snillingur ið veit alt um frystivirkir og hvussu tey fungera, og hevur starv ast í 26 ár í fyritøkuni, bæði á sjógvi og landi. Hann varð settu r sum stjóri fyri P&P Faroe Pelagic, og er har fram vegis.

“Eg kom til Føroyar fyri at starta upp P&P Faroe Pelagic og tryggja góða n rakstur av virkinum,” sigur Ton Frissen í samrøðu við Sjógv & Fólk. Tað tók nakrar mánaðir og nógvar arbeiðstímar, og hópin av greining og holla servitan at fáa frystiv irkið at vakna til lívs. “Plátufrystararnir virkaðu illa,” greiðir hann frá, “og vit máttu analyse ra alla tilgongdi na grundiga fyri síðan at kunna optimera alt og fáa framleiðsl una upp á eitt stig sum kann loysa seg.” Vitan og arbeiðs royndir frá fyrr komu væl við í hesum høpi, skilst. “Vit arbeiddu í umleið eitt hálvt ár við kanningum, test um og betringum. Frystiskip anin var ein prototypa við horisonta lum plátufrysta rum frá Opti-Ice, men eingin vísti seg at vita júst hvat trupu lleik arnir við hesari skipa n botn

MARIA OLSEN

Uppsjóvarskipið hjá JFK 'Borgarin' landar til P&P Faroe Pelagic.

aðu í. So vit fingu veruliga brúk fyri øllum ið vit vistu um tílíkar skipanir tá vit fóru í holt við at kanna hetta.” Ein blastfrystari, frysti tunnil, var eisini á verksmiðj uni, og hann riggaði sum hann skuldi; men hann stendur bara fyri einum fimtingi av tí saml aðu frystiorkuni. Umframt plátuf rysta rarna r var eisi ni ymiskt annað sum viðv irkaði til at framleiðslan gekk alt ov seint. Hóast hesar trupul leikar varð mestsum beinan vegin farið undir at frysta inn, um enn í avmarkaðan mun at byrja við. Virkið tók á fyrsta sinni móti fiski í desember 2009. “Tann fyrsta landingin vit tóku ímóti var svartkjaftur frá ‘Fagraberg’, og hetta var eisini okka ra fyrsta veruliga roynda rkoyring. Vit kláraðu 275 tons um samdøgrið, sum sjálva ndi er ov lítið fyri eitt virki sum hetta, men hetta var ein byrjan.” Ton Frissen leggur aftur at: “Vit fingu spakuliga fleiri og fleiri landingar og komu

so, nakað inn í tað nýggja árið, upp á 350 tons um samdøgrið, so at siga uttan at hava brúkt eina krónu til umvæl i ng ar ella útgerð. Tað var meira ein spurningu r um at brúka okka ra egnu tøknligu vitan og gera eina røð av analysum, testum, tillagingum, stilling um, og smærri broytingum.” ‘VÆLKOMIN AT VITJA’ Sum dagar og vikur gingu lærdi Ton verksmiðjuna bet ur og betur at kenna, umframt at læra at kenna fólkini sum hann setti í arbeiði. Miðskeiðis í 2010 var virk ið komið upp í fullan kapacitet. Fyri at fáa framleiðsluna enn smidligari og kvikari hev u r P&P Faroe Pelagic undir tíða rs keiðnum mil lum 2011 og 2016 gjørt nýg gjar íløgur fyri umleið 100 milliónir krónur. Av hesum vórðu 70 mió. kr. investeraðar í eina 10.000 tons stóra frost goymslu í 2013, sum stendur mitt ímillum frystiv irkið og frostgoymsluna hjá Samskip. “Vit bygdu hesa eyka frost

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Nýskipan í fiskivinnuni krevur minni óvissu og størri semju Við verandi uppskoti um ‘Fyrisiting av sjófeingi’ versnar kappingarførið hjá tí føroysku vinnuni munandi—hon skal virka undir verri kørmum enn vinnan í grannalondunum og fær størri ótrygg leika, við upp boðssølu, hægri tilfeingisg jøldum og verri treytum við víkjandi ognarskapi og fígging.

Stefan í Skorini, stjóri í Føroya Reiðarafelag; Fiskiskip við bryggju í Kollafirði (niðanfyri).

andi at arbeiða væl saman í toymi. Og hetta er galdandi ikki bara inni á gólvinum men eisini eisini uttan fyri bygn ingin í sambandi við landing, lossing og annað. Vit hava sera vælvirkandi toymi, bæði inni í virkinum og uttanfyri, og eis ini eitt tætt og sera gott sam starv við Samskip, ið tekur sær av flutningi og goymslu.” Ton hevur gjøgnum árini arbeitt saman við millum

annað mongu m verkfrøðing um og teknik a r u m. Hann byrjaði á fiskavirki sum 16 ára gamal, áðrenn hann sum 18 ára gama l fór til skips við frystit rola ra. Har arbeiddi hann nógv við frysta ru m og lærdi við tíðini alt um frysti virking av fiskavørum; hann hevur m.a. verið við til at des igna og planleggja frá grund ini og seta upp frystiskipanir fyri nýggjar frystitrolarar hjá

P&P. Men hvussu er at bú leikast í Føroyum 280 dagar um árið? “Mær dámar ógvuliga væl her,” sigur hann; “eg trívist í fiskivinnu umhvørvi. Tað minnir meg um gamlar dagar tá ið eg vaks upp og gevur eina sterka motivatión.” “Vit eru stolt av virkinum her í Kollafirði. Og tey ið vilja vita meira um okkum eru altíð vælkomin at vitja.” []

MARIA OLSEN

Samanumtik ið meti r Reiða ra felagið at Løg t ingið Fylg jandi byggir á hoyrings eigu r at vísa varsemi tá ið skriv frá Føroya Reiðarafelag umfatandi broytingar verða til Vinnunevndina. gjørdar. Talan er um tað triðja lógaruppskotið sum er til við ANDSSTÝRISmaðurin gerðar, og fleiri broytingar eru í fiskivinnumálum legði gjørda r í mun til tað fyrsta tann 14. september fram uppskotið; men framvegis er uppskot til løg t ingslóg um neyðugt við fleiri broytingum. fyrisiting av sjófeingi, og tað Tá slík lógaruppskot verða merk i st at uppskotið ikki viðg jørd í Løgtinginum, er hev u r verið við g jørt í eini týða ndi at Løgtingið kennir tilgongd har hoyringspartar alla r avleiðingarnar til fuln gera viðmerkinga r framman ar. Fleiri viðurskifti í hesum undan. Fleiri viðurskifti í upp lógaruppskoti eru framvegis skotinum eru framvegis ógreið. ikki lýst nóg væl, ella eru so Stefan í Skorini

MARIA OLSEN

goymsluna í samráð við Sam skip fyri at fáa størri goymslu orku,” sigur Ton Frissen. “Hetta samstarv inniber m.a. at Samskip, umframt at reka teirra egnu frostgoymslu har, eisini rekur hesa nýggju sum vit eiga.” Síðan byrjan seint í 2009 og til ídag hevur P&P Faroe Pelagic framleitt meira enn 400.000 tons av frystari vøru. “Fólkið er altumráðandi,”

MIÐSAVNAN Reglurnar um miðsavnan í

fiskivinnuni hava ein sera týð andi leiklut í lógaruppskotin um, tí tær gera av í hvønn mun feløgini kunnu taka lut í up pboðssølu av rættindum, og harvið hvønn møguleika fel øgini hava fyri menning kom andi árini. Tí er umráðandi at full greiða er fingin á av leiðingunum, áðrenn lógar uppskotið verður samtykt. Tíverri eru eingi dømi ella útrokningar, sum vísa av leiðinga rna r av hesum mørk um í viðmerkingunum. Ikki er greitt, hvussu hesi mørk skulu roknast, og tí er torført at meta um avleiðingarnar. Heldur ikki er greitt hvussu toskajavnvirði verða gjørd upp, tí henda kunngerð skal lýsast seinni. Ein annar trupulleiki við markinum fyri tey samlaðu rætt i ndini er at lógin ikki leggu r upp fyri sveiggjum í kvotum hjá ávísum bólkum, og hvussu hesi ávirka rættind ini hjá einstøkum reiðaríum í mun til ta samlaðu føroysku

heilda rk votuna. Um uppsjóv arkvoturnar hækka nógv eitt ár, hækkar tann lutfalsligi part urin hjá hesum skipum enn meira í mun til toskajavnvirði av teimum samlaðu føroysku kvotunum. Sveiggini í toska javnvirðinum hjá einstøkum reiðaríum kunnu tí verða heilt stór frá ári til ár. Lógin leggur bert upp fyri at reiðarí kunnu fara upp um avmarkingina orsakað av broyttum toska javnvirðum, men ikki orsakað av sveiggjum í sjálvum kvot unum. Hetta er sera óheppið og ger tað at kalla ómøguligt at meta um avleiðingarnar av hesum marki. Útrokningar hjá Reiðarafelagnum vísa at eitt reiðarí kann hækka og lækka fleiri prosentstig í mun til antitrust markið frá ári til ár orsa kað av sveiggjandi kvotum. Viðvíkjandi anti-trust upp á 35 prosent fyri ymisk ar bólkar av fiskiskapi, skal vísast á at fleiri enn 40 skip luttaka í botnfiskiskapi undir Føroyu m, meðan umleið 15 skip luttaka í botnfiskiskapi uttan fyri føroyskan sjógv. Tó er tað sama anti-trust markið galdandi, hóast viðurskiftini í hesum bólkum eru ógvu liga ymisk viðvíkjandi tali á lut tak a rum. Tí eru sakl igar orsøkir til at hækka anti-trust mark ið fyri fiski skap eftir botnfiski og skeljadjórum ut tan fyri føroyskan sjógv. Ein onnur avleiðing av reglu m um miðsavnan er at størri reiðarí verða forðað í at seta váðafúsan kapital í verk ætlanir hjá smærri reiða ríum

leggu r Ton Frissen afturat. “Vit hava eina flata organis atión, har eg sum stjóri eisini teljist millum arbeiðsfólkið; tað vil eg vísa við at vera á arbeiðsplássinum millum tey. Tað hevur avgerandi týdning fyri trivnað og effektivitet at øll fáa at vita hvat ið krevst fyri at gera arbeiðið til lítar, og skilja tilgongdina, hvussu tingini hanga saman á virkin um, og hví tað er so umráð

mik ið ógreið at Løgtingið ikki hevur møguleika at meta um avleiðingarnar. Reiðarafelagið mælir til at gera broytingar á hesum økjum: • Parturin um uppboðs sølu eigur at endurskoðast og minkast; • Miðsavnan—ógreiðar ásetingar og ómøguligt at meta um avleiðingarnar; o Mælt verður ístaðin til eitt mark fyri miðsavnan; • Markið fyri uppboðs sølu av toski og hýsu eigur at hækka; o Eingin reyður tráður fyri hvussu boðið verður út fyri fiskiskap í t.d. Barentshavin um, Flemish Cap og botnfisk undir Føroyum; • Leinging av rættindum er ótrygg; • Ásetingarnar um út lendskan ognarlut elva til iva um rættarstøðuna.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

JENS KRISTIAN VANG

Framleiða fiskavørur í Fofish-Norðfra hevur ment eina vælvirkandi uppskrift til meirvirking av fiskatilfeingi, við framleiðslu av lidnum vørum til heimamarknaðin og grannalond umframt útflutning av feskfiski og hálvvirkaðum fiskavørum. fyrst og fremst Danmark, har ein nýggj deild varð sett T SELJA rundan fisk á stovn fyrr í ár. Samstundis til keyparar ymsastaðni verða eini 2.200 tons um árið í útlondum og samstundis útflutt sum heilur feskur fisk framleiða lidnar fiskavørur til ur, upplýsir Jógvan Martin tann føroyska marknaðin um Hansen, virkisleiðari. framt til útflutnings, vísir seg Ævintýrið byrjaði við at at bera til hjá Fofish-Norðfra. fiskae xp ortø rurin Fofish í Felagið framleiðir árliga eini Runav ík yvirtók ein gamlan 1.000 tons av ráfiski til heima kenning innan lidnar vørur marknaðin og ein spírandi til heimamarknaðin, nevni markn a ð í grannalondum, liga Norðfra, og tvey ár seinni, Búi Tyril

Samskip vaksa millum Noreg og Føroyar aftan á yvirtøku av Nor Lines S

JENS KRISTIAN VANG

Sjúrður Johansen, stjóri fyri Samskip í Føroyum; Bingjuskipið Helgafell á Oyrareingjum (omanfyri).

sum vanta kapital. Dømi eru um at tey størru reiðaríini seta pening í onnur reiðarí fyri at menna hesi. Soleiðis verður ómøguligt hjá størri reiða rí um sum eru rakt av anti-trust mørkunum at seta pening í aðrar verkætlanir. Hesi mørk raka sostatt eisini tey reiðarí sum hava samstarv við størri reiðarí.

ATGONGD TIL FISKISKAP Ásetingarnar í grein 13, stk. 1-2 eiga greitt at tilskila at bert fiskifør sum hava havt rættindi at fiska sambært nú vera ndi lóg um vinnuligan fiskiskap kunnu fáa atgongd at fiska burturav teimum kvot um sum ikki verða útlutaðar umvegis uppboðssølu. Ásetingin í grein 13, stk. 4

siglir líka upp til Kirkenes í Norðurnoregi. 170 starvsfólk á 14 ymiskum plássum kring Noreg eru umfatað av yvir tøkuni, upplýsir Samskip. Samskip var framman unda n við at fáa fótafesti á tí norska marknaðinum fyri farmaflutning, og við Nor Lines keypinum er felagið vorðin ein av teimum leiðandi aktørunum har. Áðrenn yvir tøkuna flutti felagið umleið 90.000 tjúgu-fót bingjur ár liga millum Noreg og restina av Norðureuropa, og hendan nøgdin verður væntandi enn størri nú. Samskip røkir flutningsog goymlsutænastur á landi og sjógvi umframt loftvegis, við høvuðssæti í Rotterdam og skrivstovum í 25 londum kring heimin. Felagið varð stovn að í ĺslandi í 1990 og er síð ani tá vaksið til at gerast eitt av teimum størru innan f lutningsv innuna í Europa, við umleið 1500 starvfólkum, harav einir 80 føroyingar. [] sigur at rættindahavarar skulu rinda eitt tilfeingisgjald sam svarandi tilfeingisrentuni, ið verður ásett í serstakari løg tingslóg. Tilfeingisrenta er ikki løgfrøðiliga allýst sum hugtak, og tí er ikki greitt hvat hetta merkir. Tí eigur Løgtingið at staðfesta at til feingisgjald verður ásett í aðrari lóggávu heldur enn

MARIA OLSEN

á Føroyar í skjótt 15 ár og brúkar bingjuterminalin á AMSKIP er vaksið skjótt Oyrar eingum, umframt at undir teimum minni enn reka tvær frostgoymslur í 30 árunum ið eru runnin síðan Kollafirði beint við síðuna av tann fyrr íslendska flutnings- frystiv irkinum hjá P&P Faroe og logistikfyritøkan bleiv til. Pelagic. Nýliga yvirtók felagið Nor Yvirtøkan av Nor Lines Lines í Noreg og styrkti har um fatar terminal virksemi við sína støðu serliga í Noreg kring alt Noreg, goymslu- og men aðrastaðni við, eisini í flutningstænastu á landi, um Føroyum. framt at fimm av sjey ro/ro “Hetta er ein yvirtøka ið farmaskipum í leigu verða flutt gevur Samskip størri møgu yvir í time charter sáttmála við leikar at økja um kapacitetin Samskip. Umleið fimm før fyrst og fremst í Noreg men oyinga r sigla við hvørjum av eisini um okkara leiðir,” sigur teimum fimm farmaskipunum, Sjúrður Johansen, stjóri hjá sambært Sjúrð Johansen. Samskip í Føroyum. Virksemið í tí yvirtikna Felagið hevur siglt upp felagnu m, sum heldur fram undir Nor Lines merkinum, fevnir um farmaf lutning í Noreg og millum Noreg og onnur lond í Europa. Felagið Búi Tyril

at samtykkja slíkar ógreiðar orðingar. Í sambandi við hesa lóg gávu eigur hædd at takast fyri hvussu gongdin hevur verið í teimum ymsu bólkunum tey seinastu árini, soleiðis at frammanundan hart sperdir skipabólkar ikki fáa eyka út reiðslu við slíkum gjaldi. Grein 21, stk. 1 sigur at

verandi rættindi eru galdandi til 1. januar 2026, og at lands stýrismaðurin á hvørjum ári leggur uppskot fyri tingið, um gildistíðin á rættindum skal leingjast við einum ári. Hetta merkir at rættindi bert verða longd um lands stýrismaðurin metir at hesi skulu leingjast og leggur upp skot fyri tingið um tað; ann

SJÓGVUR & FÓLK — #4

MARIA OLSEN

fínastu Leirvík Nógv er at gera hjá reinskerarunum á Fofish-Norðfra; Jógvan Martin Hansen, virkisleiðari (mótsett, niðanfyri).

í 2015, bleiv alt virksemi savn að í Leirvík. Trolbátar og einstakir út róðrarbátar landa regluliga til virkið í Leirvík. Tað sum fer til export, undir Fofish navn inum, er fyrst og fremst toskur, hýsa, havtaska, tunga og reyð sprøka. Til framleiðslu, undir Norðfra merkinum, fer fyri tað mesta hýsa og toskur um framt nakað av flatfiski; talan er tó um eitt størri úrval av úrd ráttum—sum eisini um fata r gullaksafars, aldan laks og skeljadýr—og eitt sindur verðu r tí eisini handlað inn frá øðrum virkjum. Ætlanin er sambært Jógv an Martin Hansen at fram leiðslan skal so við og við ger ast størri í mun til søluna av óvirkaðum feskfiski. “Vit arbeiða fram ímóti at meirv irka tilfeingið í størst møguligan mun,” segði hann við Sjógv & Fólk. “Norðfra hevu r leingi verið eitt gott navn í Føroyum og fólk kenna seg trygg við vøruna, og vit hava eisini lagt dent á at varð

nýggja deildin í Faaborg hevu r eisini fingið stak góða móttøku,” viðmerkti Jógvan Martin. “Longu nú er eydn ast at fáa í lag føst sølustøð í Keypmannahavn, Aarhus og Aalborg, og harafturat vísa íslendingar áhuga fyri vøruni, UPPRUNI Í 1970UNUM so løgið tað ljóðar—tey hava Úr Leirvík er lættari at stýra jú almikið av fiski har. So vørudygdini—eingir trongir vit arbeiða stig fyri stig fyri tunlar eru longur á vegnum ið at byggja upp ein marknað kunnu seinka hvørki leverans uttanlands til framleiðluna.” um innanoyggja ella avskip Kundarnir hjá Fof ishingum til útflutnings. Norðfra eru annars privatfólk “Vit meta at hetta kann og handlar umframt virkir og mennast enn meira, og tann stovnar íroknað matstovur,

har millum so fín støð sum Koks í Kirkjubø. Virkisleiðarin legði afturat: “Tað hevur eisini avgerandi týdning fyri góðskuna at vit gera okkum stóran ómak í fyrsta liði—allan vegin, frá bátunum til framleiðsluna og víðari til flutningin, og alt har ímillum.” Framleiðslan umfatar flak, portiónir og lidnar vørur úr botnfiski, eitt nú kjálkar, lipp u r, frikadellur, knettir, fiska b ollar og annað, um framt vørur úr skeljadjórum og alilaksi.

Fiskasølan Fofish varð stovnað í 2002 av stranding inu m Leif Høj og yvirtók í 2013 Norðfra, eitt virki við uppruna í Árnafirði afturi í 1970unum. Ídag starvast 2530 fólk hjá Fofish-Norðfra. []

ars styttist gildistíðin ár eftir ár. Vandin er at uppskotið gerst partur av øðrum óvið koma ndi politiskum málum í Løgtinginum, og tí er altíð ein stór óvissa knýtt at hesi skipan. Gildistíðin átti eisini at verið longri, soleiðis at hon t.d. samsvarar við aliloyvini frá Landsstýrinum, sum eru galdandi í 12 ár.

UPPBOÐSSØLA Reiðarafelagið tekur fram vegis ikki undir við at Lands stýrið nýtir uppboðssølu til at luta út veiðirættindi og hevur í fleiri umførum greitt frá hes um sjónarmiði. Um Løgtingið velur at skipa uppboðssølu frameftir, verðu r mælt til at bert tann parturin sum fer upp um hæg

stu veiði av heilda rk vot u ni gjørd upp á hvørjum ári fyri seinastu tjúgu árini, verðu r boðin út umvegis uppboðssølu. Hetta hevði latið upp fyri at nýggj rættindi verða lutað út umvegis uppboðssølu, og at støðufesti verður fyri verandi aktørar í fiskivinnuni. Fyri at eggja til nýggjar íløgur sum kunnu skapa enn størri virðis

øking, er neyðugt at reiðaríini kenna hvønn lut tey hava av teimum ymsu kvotunum komandi árini. Í øðrum lagi verður mælt til at uppboðssølan verður av m ark a ð, soleiðis at farið verð u r meira hóvliga fram tá ið ein nýggj skipan fyri alla fiskiv innuna verður sett í verk. Hetta hevði merkt at

ein minni partur varð lutaður út umvegis uppboðssølu enn uppskotið leggur upp til. Uppboðssøla av øðrum fiskasløgum, sum hevur heim ild í grein 17, kann hava ógvu liga tilvildarligar avleiðingar. Orsøkin er at kvotan í 2018 verðu r avgerandi fyri hvussu nógv kann bjóðast út á upp boðssølu (Framhald á s. 40)

veita starvsfólk umframt bátar sum landaðu til virkið tá tað lá í Norðdepli. Tey er væl tren að og kunnig, duga ógvuliga væl sítt arbeiði, og hetta er ein av orsøkunum til at Norðfra vørurnar eru so væl umtóktar.”

Frá vinstru: Búgvin er ein av fleiri trolbátum, umframt einstakar útróðrarbátar, sum landa til Fofish-Norðfra; Frikadellur og knettir í framleiðslu; Dømi um Norðfra fiskavørur; Fesk hýsa (niðast).

MARIA OLSEN

SJÓGVUR & FÓLK — #4

‘Ein kollvelting innan Síðan Eimskip yvirtók Faroe Ship í 2004, eru Føroyar meira enn nakrantíð vorðnar ein týðandi liður í altjóða vøruflutningi, partur av einum stórum siglingarkervi við breiðum útboð av tænastum innan flutning og goymslu.

STUTT UM FAROE SHIP FAROE SHIP varð stovnað í 1919 og er størsta og elsta flutningsfelag í Føroyum— hevur flestu port calls, størsta siglingarkervi, kann røkka flest lond. • Flestu komur og fráferðir, sigla til/úr Hollandi, Dan mark, Svøríki, Noregi, Skot landi, Englandi, Týsklandi, Pólandi, Íslandi, Kanada og USA; • Framkomnar pakkhúsfa cilitetir í Havn, frostgoymslu í Klaksvík; • Egna koyrideild við 27 lastbilum og yvir 100 til hoyriseindu m (lastir, síðu lyfta ra r v.m.), 6 stakkarar, meira enn 40 trukkar, egnar bingjur; • Deildir um alt landið:

Havn, Klaksvík, Runavík og Tvøroyri, umframt goymslu í Søldarfirði; • Distribuera matvøru út til handlar mánamorgun— optimerað fyri handlarnar, til l agað siglingarætlan, eff ektiviserað lossing og koyring og distributión; • Dekka alt tænastuspektr ið, kunnu skræddaraseyma loysnir til kundar—bjóða sjó vegis, loftvegis og landvegis flutning umframt avgreiðslu og logistiskar tænastur so sum goymslu og distributión; • Síðan samanlegging í 2004 partur av Eimskip; • Fasta seravtalu í meir enn 30 ár við Maersk, størsta shipping felag í heiminum, um flutning víðari út í heim.

MARIA OLSEN

Búi Tyril

AÐ SUM VAR óhugs andi fyri 15 árum síðani, er ídag ein sannroynd: Før oyar hava fingið ein alsamt størri leiklut í einum vaks andi sjóvegis flutningskervi á altjóða stigi. Tað staðfestir stjórin á Faroe Ship, Bogi P. Nielsen, og vísir á ta menning sum hevur verið síðani Eim skip yvirtók Skipafelagið Før oyar í 2004.

“Tað sum vit hava upplivað er einki minni enn ein koll velting innan føroyska flutn ingstænastu,” segði Bogi P. Nielsen við Sjógv & Fólk. “Føroyar eru nú ein mið depi l fyri sera umf ata ndi vøru flutningi. Sum part ur av Eimskip rutunetinum, og við tí fasta samstarvi vit leingi hava havt við Maersk, røkka vit meira víða enn nakrantíð og hava flutningssamband við allan heimin.”

Hendan altjóðagerð av Skipa felagnum hevur sam bært stjóran havt við sær eina stóra modernisering og menn ing av føroyskari f lutnings vinnu. Bogi var júst afturkomin av altjóða leiðslufundi í Eim skip samtakinum tá vit hittu hann á máli í Havn. “Virksemið hjá Faroe Ship er vorðið so internationalt ídag sum fáur kundi rokna við. Eg havi akkurát sitið á

SJÓGVUR & FÓLK — #4

føroyska flutningstænastu’ Bogi P. Nielsen, stjóri á Faroe Ship; Lossing á Eystaru Bryggju (niðanfyri); Lastbilur í Runavík til avskiping (niðast); Kort yvir rutunet (ovast á mótsettu síðu); Lómur og Goðafoss inni í senn (niðast á mótsettu síðu).

MARIA OLSEN

fundi í Rotterdam saman við umboðum úr Kina, Vietnam, USA, Kanada, Brasilia… og fleiri øðrum londum, eisini fleiri europeiskum, har ímill um Føroyar og ĺsland.” Tað setir sum vera man Føroyar í eina lyklastøðu, at Faroe Ship er í veruleikanum vorðin miðdepilin í altjóða sigli nga rk ervinum hjá Eim skip. “Vit eru blivin ein týðandi liður, eitt vitalt punkt, í einum

stórum og vaksandi flutnings kervi, og hetta kemur at seta okkum í eina sera sterka støðu innan altjóða vøruflutning og tilhoyrandi tænastur. Nú frá 1. november hava vit eisini viku liga sigling til Norður Amer ika, nevniliga Harbour Grace í Newfoundlandi [Kanada] og Portland í Maine [USA].”

ir av frystum fiskavørum til útflutnings tey seinnu árini hava, fyri Faroe Ship so væl sum fyri onnur flutningsfeløg, givið høvi til at økja um flutn ingsorku og tænastu. “250 frystibingjur bara upp á eina viku,” legði Bogi aftur at, “tað kundi eingin ímynda sær fyri nøkrum árum síðani. Okka ra kapacitetur er nógv ALT SAMDØGRIÐ størri nú enn hann var; men Ein týðandi táttur í øllum samanborið við fyrr krevst hesum er at vaksandi nøgd eisini nógv meira ídag fyri at

meira so sum partur av Eim skip; men tænastudygdin er avgerandi fyri kundan, og tí verðu r stórur dentur lagdur á flexibilitet og tillaging eftir kundans tørvi og ynskjum, sambært stjóran. “Góð tænasta hevur alt at siga fyri kundarnar,” segði Bogi P. Nielsen. “Tí eru vit eis ini tøk dag og nátt—og kunnu fáa ‘ómøguliga r’ uppgávur at eydnast. Um ein kundi knapp liga skal brúka 100 bingjur í næstu viku, so klára vit eisini klára ta uppgávuna. Vit kunnu útflyta beinleiðis uttan at bróta køliketuna, og sum partur av størri altjóða koncern hava vit starvsfelagar klárar at hjálpa alt samdøgrið. Okkara ex portdeild er eisini kend fyri at vera serstakliga dugnalig inn a n loftvegis loysnir, og eg skilji at Faroe Ship er eitt tað felagið ið hevur størstu MARIA OLSEN ex port volumu via Heathrow Airport .” Eimskip er eitt børsskrá nøkta tørvin á flutningstæn sett felag, og eigaraskarin er astum.” Faroe Ship hevur ídag eitt bæði stórur og fjølbroyttu r. tal á fólk í starvi sum svarar til Amerikanskir íleggjarar komu fyri nøkrum árum síðani inn 130 ársverk. Eitt er f lutn i ngsk apacit og styrktu felagið, sum ídag etu rin hjá felagnum, og enn arbeiðir meira altjóðaliga enn nakrantíð. “Eg veit ikki hvussu nógv ið føroyingar eiga í felagnum,” viðgekk Bogi, “men har er so einki til hindurs fyri okkum at keypa partabrøv eins og ís lendingar og onnur gera.” []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Álvarsligir vansar við uppboðssølu av Størsti trupulleikin við ov stórari uppboðssølu av fiskirættindum er at allur dentur verður lagdur á at fáa mest møguligt burturúr fyrsta liði, veiðiliðnum, meðan alt ov lítil dentur verður lagdur á at fáa ta samlaðu virðisskapanina í allari fiskivinnuni so stóra sum gjørligt— fiskavirkingin og søluliðið verða gloymd í eini uppboðssølu av rættindum. Magni Laksáfoss

R Á FLEIRI búskapar frøðingum og politikarum verður uppboðssøla av fiski rætti ndu m sædd sum tann fork romaða loysnin, ið skal loysa allar trupul l eikarnar í samfelagn u m, við tað at fiskiv innan verður optimerað, samstundis sum tað almenna fær tað ið tað skal hava. So einfaldur er veruleikin ikki. Uppboðssøla av rættind um hevur, eins og øll onnur am b oð, sínar avmarkingar, fyrimunir og vansar. Tá vit skulu meta um virð ið í eini slíkari uppboðssølu er størsti feilurin vit kunnu gera, einans at fokusera upp á veiðiliðið í fiskivinnuni og gloyma at hyggja eftir tí saml aðu heildini.

OV STÓRT FOKUS Á VEIÐILIÐIÐ Ein uppboðssøla av fiskirætt indum setir alt fokusið á veiði liðið, við tað at reiðaríini vilja

bjóða so høgt tey kunnu fyri at fáa hendur á rættindunum, og harvið verður allur dentur lagdur á fáa fiskin effektivt upp úr sjónum, meðan alt ov lítil dentur verður lagdur á at meirv irka fiskin og harvið fáa mest møguligt burturúr saml aðu virðisketuni. Ein stór uppboðssøla vil skapa ótryggleika um rætt indini til fiskin og harvið til grundarlagið til virksemið hjá bæði skipum og virkjum. Fyritreytin fyri høgari dygd og meirvirking av fiskin um er at vinnan hevur hóskiligt avlop til at fremja nýhugsan og til at gera neyðugar íløgur. Fyritreytin fyri at hava tryggar langtíðaravtalur um veiting av fiskavørum til keyp arar úti í heimi, er at framleið arin hevur ræði á rávøruni í tí tíða rskeiðnu m sum avtala n fevnir um. Ein uppboðssøla við stutt tíðar rættindum vil bæði taka avlopið burtur og taka grund

MARIA OLSEN

arlagið undir lang tíðar av tal um burtur. Uppboðssølan vil harvið ikki vera samfelagsgagnlig, tí hon minkar um tað samlaða virksemið í samfelagnum og minka r um útflutningsvirðið hjá Føroyum.

Lógaruppskot hóttir vinnuna Reiðarafelagið finnist saman við øðrum at uppskotinum um fiski vinnunýskipan, og saknar grundgevingar fyri hví so stórur munur verður gjørdur á umstøðunum at reka ávikavist fiski- og alivinnu. Edmund Jacobsen

NTI-TRUST mark upp á 50 procent, trygg langtíð arloyvir, lagaligar reglu r um útlendskan ognarskap, eingin uppboðssøla av rættindum og annars lítlar og ongar avmark ingar fyri virksemi og fram leiðslu yvirhøvur. Soleiðis eru treytirnar fyri at reka alivinnu í Føroyum, og alt gott um tað. Men hví ikki eisini fiskivinnu? Tá lógin um nýggj an fiskivinnupolitikk eftir ætl

an kemur í gildi longu tann 1. janua r 2018, verða treytirnar har—sum áðrenn hetta eru alt annað enn lagaligar—herdar á fleiri økjum. Tær nógvu avmarkingarn ar fyri fiskireiðarar fara at elva til stórar trupuleikar, um ikki lóga r uppskotið verður broytt mun a ndi, meinar Føroya Reiðarafelag, sum eisini metir tað sera óheppið at munurin mill u m ali- og fiskivinnu verður gjørdur enn størri. “Munurin millum hes ar vinnur gerst við hesum

uppskot inum alstórur uttan haldg óða r grundgevingar,” sigu r felagið í einum skrivi til Vinnunevnd Løgtingsins. “Fiskiv innan verður við hesum uppskoti verri stillað á øllum økju m í mun til alivinnuna, og Reiðarafelagið metir ikki at góðar grundgevingar eru fyri hesum politikki.” Føroya Reiðarafelag peik ar eitt nú á ta ógreiðu sam ansetingina av anti-trust og øðrum reglum í lógaruppskot in u m hjá Landsstýrinum— manglandi útrokningar, árlig

FISKIVINNAN MÁ HAVA AVLOP Ofta verður sagt at uppboðs sølan er tað magiska amboðið, sum júst tekur tað rætta gjald ið frá vinnuni, soleiðis at vinn an verður optimerað og tað al menna fær sín rætta part. Tað kann tykjast torført at skilja hvønn part av fiskiv inn uni tað almenna hevur rætt til og hvat aktørarnir í fiskivinn uni eiga rætt til. Búskaparfrøðin skilir so leiðis millum fýra ymisk sløg av avlopum í fiskivinnuni: 1. Normalavkastið—sum er tann vanligi profitturin ið ein vinna skal hava fyri

at kunna endurnýggja og menna seg; 2. Intramarginal renta— sum er eitt dugnaligheits avlop ið eitt einstakt virki fær fyri at duga betur enn onnur virki í somu vinnugrein; 3. Monopol renta—sum er eitt avlop ið stavar frá at tann almenna lóggávan skapar eina monopollíknandi støðu í fiskivinnuni; 4. Tilfeingis renta—sum stavar frá virðinum á tilfeing inum—í hesum føri fiskinum í havinum. Ein vælvirkandi fiskivinna, eins og til dømis tann pelag

sveiggj í kvotum, vantandi frágreiðingar um hvat ið “egin rættindi” merkir og fleiri onn ur ivamál, sum tilsamans fara at skapa størri ótryggleika í vinnuni. Føroya Reiðarafelag heit ir soleiðis á Landsstýrið um at upplýsa fyri vinnuni, og Vinnu nevndini, hvussu tey ætla ðu anti-trust mørkini yvirhøvur skulu roknast, og hvørjar avleiðingar tey kunnu roknast við at fáa. “Hesar reglur eru als ikki egnaðar til at verða samtyktar

í verandi líki,” sigur felagið. “Tí áttu ásetingarnar um tað samla ða anti-trust markið at verðið útsettar í síni heild, inntil hesi ivamál eru beind burtu r. Harumframt eigu r Landsstýrið at sleppa ætla n ini um at hava tvey anti-trust mørk, tí at hetta verður ov av markandi fyri vinnuna. Held ur eigur bert eitt anti-trust mark at vera galdandi.” ‘EITT FLØKT ROKNISTYKKI’ Felagið peikar eisini á at størri reiðarí og samtøk verða forðað

SJÓGVUR & FÓLK — #4

fiskirættindum

SHIPYARD

Magni Laskafoss, búskapar frøðingur: Uppboðssøla av fiskirættindum vísir seg at fáa vinnuna til at bjóða ov nógv fyri at fáa hendur á rættindunum—og harvið fara bæði normalavkast og intra marginalur profittur, sum hon annars eigur at hava, fyri borð.

ja at rætta gjaldið verður ásett, tí reið arar og fiskimenn vilja aldrin bjóða meiri enn so at normalavkastið og dugna l igheits avlopið verða verandi í vinnuni. Her er tað at tað lekur millum teori og praksis, tí royndirnar hava víst okkum at hetta als ikki er soleiðis í veruleikanum. Her kunnu vit vísa á bæði royndirnar frá uppboðssølunum ið longu hava verið, og frá úrslitinum í fiskiflotanum síðan 1985, at øll tek in eru um at vinnan bjóðar allan pro fittin inn í uppboðssøluna fyri at fáa hendur á rættindunum. Also við uppboðssøluni miss ir vinnan normalavkastið og tann intramarginala profitttin sum hon annars eigur at hava. iska vinnan, hevur øll fýra sløgini av avlopi. Av teimum fýra omanfyri nevndu avlopum, eru tvey tey fyrstu skapt av fyritøkunum, tað triðja er skapt av tí almennu lóggávuni, og tað fjórða er skapt av natúruni sum vit øll eiga. Tí eiga fyritøkurnar og sjófólkið fullan rætt til normalavk astið og ta intramarginalu rentuna, meðan tað almenna eigur fullan rætt til mono polrentuna og tilfeingisrentuna. Trupulleikin er at áseta rætt gjald, soleiðis at virðini verða býtt rættvíst millum vinnu og tað almenna. Her pástanda summi at ein upp boðssøla av fiskirættindum vil trygg

TRYGG RÆTTINDI, MEIRVIRKING OG SAMFELAGSGAGN Fiskivinnan er ídag í flestu londum rundan um okkum eins og í Føroyum, samlað við vertikalari integratión, har fiskifør og virkir eru samlað í ein dir við somu eigarum.Hetta ger tað møguligt at seta góðskustýringina í hásæti heilt frá tí at fiskurin kemur upp úr sjónum, til hann verður seldur av landinum. Harnæst er møguligt at leggja framleiðsluna væl til rættis, so leiðis at virkini og fiskiførini kunnu av tala nær fiskurin skal fiskast, fyri at virkini kunnu leggja sítt virksemi optimalt til rættis. At enda kann søluliðið gera góðar langtíðar (Framhald á s. 37)

TofTagjógv 3, fo-650 TofTir www.fmf.fo • fmf@fmf.fo Tel.: +298 414141

… r u k s fi r u ð ó g r Her e

STERKIR KRANAR TIL SJÓVINNUNA! Síðani MEST gjørdi avtalu um at umboða MELCAL kranarnar í 2016 hava vit veitt 11 kranar til skip í Føroyum.

DYGDARKRANAR VIÐ GÓÐARI GÓÐSKU Skraddaraseymaðar kranar í mun til tín tørv Stutt veitingartíð Málingin gjørd eftir NORSOK standardi og sera sterk Kranarnir eru metalliseraðir og rør og fittings eru A316 Tað mekaniska og elektróniska er í fremstu røð Allir kranar kunnu snara 360 stig Tryggir kranar við høgum trygdarkrøvum TRYGGUR RAKSTUR – VIÐ TÆNASTU ALLASTAÐNI Á MEST hava vit skipað okkum við einum MELCAL kranatoymi, sum veitir tænastur til kranarnar kring alt landið Tænasta á staðnum har MEST kemur á staðið fyri at veita hjálp – um tørvur er á tí Kring knøttum veitir MELCAL tænastur frá einum kervi av tænastuveitarum, sum eru MELCAL góðkendir Sí annars www.melcalmarine.com

BIÐ UM EITT KRANAPRÁT Vit á MEST eru altíð klár til eitt kranaprát. Lat okkum frætta frá tykkum um tit hava tørv á íblástri ella einum ítøkiligum tilboði

Mest.fo +298 301100 sales@mest.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Søguligur skundflutningur Nú liggur betur fyri hjá føroyingum at fáa fatur á feskari frukt og grønmeti, aftaná at Smyril Line Cargo er farið at flyta farm beinleiðis úr størsta vørudepli í Europa; eisini hevur felagið styrkt um føroyskan útflutning av fiskavørum. Búi Tyril

ÍÐANI SMYRIL Line Cargo fyri lítlum ári síðan keypti farmaskipið ‘Mykines’ og fór undir at sigla millum Rotterdam og Thorlákshöfn umvegis Havnina, hava føroy ingar fingið munandi betraðar umstøður til innflutning av feskum matvørum sum frukt og grønmeti. Hesar vørur koma inn til Rotterdam hvønn mánamorgun frá fram leiðarum, og longu sama dag fer ‘Mykines’ við somu vøru úr Rotterdam við kós móti Havnini. Tað nýggja beinleiðis sam bandið við Rotterdam, størsta flutningsog goymlsudepli í Europa, styrkir samstundis um møguleikarnar at útflyta feskar fiskavørur úr Føroyum umframt ĺslandi. Sum skilst eru matvøru handlar í Føroyum spakuliga farnir at varnast ta nýggju flutningsleiðina, sum styttir um tíðina fyri frukt og grøn meti at náa fram til brúkaran. Tað at ‘Mykines’ kemur á Havnina hvørt mikukvøld merkir at frukt og grønmeti kann vera í handlunum dagin eftir—ein søgulig broyting; annars hevur tað verið soleiðis at fesk matvøra er komin úr Danmark um vikuskiftið fyri síðan at verða tøk úti í handl um mánadag. “Fyrimunurin við at fáa vøru na beinleiðis úr Rotter dam er eyðsýndur,” segði Halgir Dahl Olesen, ið saman við Rene Dahl Olesen er stjóri

fyri Smyril Line Cargo. “Vit skulu minnast til at feskvøra inn f lutt úr Danmark sum oftast í veruleikanum er kom in óbeinleiðis úr Rotterdam, umvegis ein langan koyritein sum tekur langa tíð. Tann vøran sum kemur beinleiðis úr Rotterdam er hin v egin púra fesk, og hartil hava im portørar eitt nógv størri úr val um teir keypa inn tann vegin—Rotterdam er ein av heimsins størstu miðdeplum fyri feskvøruhandil.” Við keypinum av tí 138,5 metur langa ’Mykines’ hevur Smyril Line Cargo trý skip burturav til farmasigling, um framt at felagið eisini brúkar superferjuna ‘Norrönu’ til frakt. Hini bæði fraktskipini, ‘Eystnes’ og ‘Hvítanes’, komu í f lotan í oktober 2015 og hava verið við til at tryggjað Smyril Line Cargo ein stóran marknaðarpart tá talan er um útflutning av fiskavørum úr Føroyum til Russland og Eystur Europa. Øll hesi eru sokallað ro/ro (roll-on/roll-off) skip, ið ger tað møguligt at koyra trailarar umborð á hjólum uttan at hiva við kranum. Ein fyrimunur við hesum slag av flutningi er at váðin fyri at farmur fær skaða undir lossing er væl minni, sum gevur ein eyka tryggleika tá ið hægsta vøru dygd og allar minst møguligt av skaða er eitt krav, heldur enn lægsti prísur. Alt eftir hvørjar umstøður ið anna rs gera seg galdandi, verður ro/ ro í mongum førum mett sum

JENS KRISTIAN VANG

tryggasti og kvikasti, um enn lagt lunnar undir okkara leið ikki bíligasti, sjóvegis flutn andi leiklut í farmaflutningi ingur. millum Føroyar og Eystrasalt. Síðani vit fingu ‘Myki nes’ FØROYSKT FLAGG hava vit styrkt okka ra støðu Meðan‘Mykines’ er ro/ro skip tá talan er um flutning millum burturav við plássi fyri 100 Føroyar og størsta vørudepil í trailarum og 500 bilum, taka Europa, Rotterdam.” ‘Eystnes’ og ‘Hvítanes’ fleiri sløg av frakt: ro/ro umframt bingjur og stykkjagóðs, við einum kapaciteti upp á 23 trailarar, 30 FEU bingjur og 1.000 EPAL plattar. Hetta ger hesi bæði skipini væl egn að til bíligari farmaflutning, sum ofta er eitt krav í sam bandi við flutning til Russland í at seta váðafúsan kapital í og Eystur Europa. verkætlanir hjá smærri reið “Vit eru einasti ro/ro flutn aríum sum vanta kapital. ingsveitari í okkara parti av “Dømi eru um at tey størru Norðu r Atlantshavinum,” reiðaríini seta pening í onnur staðfesti Halgir. “Við ‘Eyst reiðarí fyri at menna hesi,” sig nesi’ og ‘Hvítanesi’ fingu vit ur Reiðarafelagið. “Nú verður ómøgu l igt hjá størri reiða rí Brøðurnir Halgir, vinstru um sum eru rakt av anti-trust megin, og René Dahl mørku nu m at seta pening í Olesen, stjórar í Smyril aðrar verkætlanir. Hesi mørk Line Cargo. raka sostatt eisini tey reiðarí

Umframt at vera eitt ferða mál, hevur ĺsland leingi verið ein marknaður fyri farm við Norr ö nu, fyrst og fremst eysta ri og norðari partur av landinum; nú við ‘Mykinesi’ er Reykjavík-økið vestaru og sunnaru megin av álvara kom

sum hava samstarv við størri reiðarí.” Hetta sjónarmið hoyrist aftu r frá eitt nú Felagnum Línuskip: “Antitrust á 17,5 prosent forðar fyri menning,” skrivar felagið. “Smá reiðarí fáa ikki eina hjálpandi hond til íløgur, tí stóru feløgini gerast ov stór við so lágum anti-trust marki.” Lógin um vinnu l igan

SJÓGVUR & FÓLK — #4

beinleiðis úr Rotterdam Niðurlondini kollvelta matvøruframleiðslu kring heimin The Sirius Report Podcast

‘Mykines’ kemur inn á Havnina; ‘Hvítanes’ (mótsett, vinstrumegin); ‘Eystnes’ (mótsett, høgrumegin).

ið við í myndina hjá Smyril Line Cargo. “Bæði føroyingar og íslend inga r fegnast um hesa nýgg ju tænastuna við ro/ro farmi millum Rotterdam, Havnina og Reykjavík-økið,” legði René afturat. “Møguleikarnir eru størri enn nakrantíð, ikki minst hjá føroyskum matvøruhandlum ið vilja hava feskari vørur beinleiðis úr Rotterdam. Men eisini tá talan er um útflutning

er hetta ein avbera góð loysn fyri fiskavørur ið skulu skjótt fram til keyparar í Europa við traila ra; og ikki minst fyri vøru r ið skulu víðari til Fjar eystur við flogfari.” Teir báðir brøðurnir Halg ir og Rene Dahl Olesen rokna við at tað fer at taka eitt sind ur av tíð fyri føroyska r mat vøruhandlar og onnur ið inn flyta vørur at venja seg heilt við tann nýggja veruleikan í farmavinnuni.

“Smyril Line er eitt ungt og føroyskt felag sum nú av álv ara kappast við stórar altjóða aktørar her í Norður Atlants hav i nu m, við fýra skipu m,” segði Halgir í samrøðu við Sjógv & Fólk. “Øll okka ra skip eru skrá sett í FAS [Føroysku Altjóða Skipaskránni] og sigla við før oyskari manning—og vit eru stolt av at kunna standa okk um á so høgum stigi í hesari gróthørðu vinnuni.” []

fiskiskap síðani 1994 hevur anna rs eggjað til effektiv is eringar og samanleggingar av loyvu m og døgu m, vísir fel agið á. Eitt ítøkiligt dømi um tær komandi forðingarnar fyri íløgum er frystilínuskip ið ‘Klakkur’, ið framyvir fær skerda r møguleikar fyri at keypa á uppboðssølu orsakað av at ‘Klakkur’ í sambandi við

ný í løguna í skipið fór undir samstarv við flakavirkið Kós ina. JFK samtakið, sum Kósin er partur av, verður nevniliga rakt av anti-trust reglu num, og harvið verður tað fyri ein stóran part ógjørligt hjá ‘Klakki’ at keypa rættindi á uppboðssølu. Felagið Nótaskip mælir eisini Landsstýrinum til at útseta anti-trust reglurnar.

“Samanumtikið er talan um eitt sera fløkt roknistykki,” stað festir felagið. “Tí eiga ásetingarnar um anti-trust at verða útsettar, til heimaflot in fer frá døgum til kvot ur. Verður anti-trust kortini framt, so eigur bert at vera eitt anti-trust mark.” [] Les eisini grein á síðu 9 eftir Stefan í Skorini, sum er stjóri í Føroya Reiðarafelag.

IÐURLONDINI eru fremst í heiminum inn an landbúnaðar framleiðslu og vísa vegin hvat framtíðini viðvíkur á hesum øki. Eitt gott dømi er at innandura plantu vøkstur, ið gevur optim al vakstrarlíkindi fyri salat og ann að líknandi grønmeti— har ein hektar gevur somu avgrøði sum tíggju hektar utt andura, og minkar um tørvin á kemiskum hjálpievnum við 97 prosentum. Dronur verða brúkta r í utta ndura fram leiðslu, saman við førara leysum traktorum ið lesa av detaljeraðar upplýsinga r um moldsamanseting, vatninni hald, neringsevni og vøkstur— soleiðis at fylgjast kann við vakstrar tilgongdini so neyvt sum niður til hvørja einstaka plantu, eitt nú epli. Slík land búnaðar framleiðsla er ógvu liga lønandi. Meðan miðal fruktbarheitin í heiminum fyri eplaveltur liggur um níggju tons fyri hvørt hektar, fram leiða tær niðurlendsku vel turnar meira enn 20 tons per hektar. Tey seinastu umleið 15 árini hava niðurlendskir bøndur minkað um tørvin á vatni við so mikið sum 90 prosentum, og teirra nýtslu av kemiskum pesiticidum er minkað nærum heilt niður í null tá talan er um plantur í drívhúsum. Og tey seinastu 10 árini hava niðurlendskir sláturbøndur minkað um nýtsluna av antibiotika við 70 prosentum. Hetta avrikið í Hollandi er undrunarvert. Tað at land ið hevur eitt sera høgt fólkatal í mun til støddina og eftir øll um at døma ikki hevur eitt nak a ð tilfeingi sum kann stimbra stórari landbúnaðar fram leiðslu, tykist ikki at hava nervað hollendingar yvirhøvur upp á nakran máta. Holland liggur ídag á øðrum plássi globalt í útf lutnings virði innan matvørur—einans aftan fyri USA, ið hevur ein 270 ferðir størri landmassa. Framgongdin hjá Niðurlond um á hesum øki er fyri ein stóra n mun tengd at veldig

um drívhúskomplexum, og summi av teimum til støddar so mikið sum 180 hektar. Hetta hevur lagt Niður lond á odda globalt innan út flutning av tomatum, eplum og leyku m; nummar tvey í útflutningsv irði innan grøn meti; og meir enn ein triðin gur av øllum heimsins grøn metisfræ sum verður keypt og selt hevur uppruna í Niður londum. LÆRA RESTINA AV HEIMINUM Heilin aftan fyri hesa tøkni frøði er at finna á Wagenin gen University & Research (WUR), 24 km í ein útsynn ing úr Amsterdam. WUR verður roknað sum heimsins fremsti granskingarstovnur inn a n landbúnað. ĺ stutt um meta tey á stovninum at heimurin má framleiða meira mat tey komandi 40 árini enn allir heimsins bøndur hava heystað tilsamans tey seinastu 8.000 árini. Hetta ljóðar sum ein ómøgulig uppgáva, men á WUR meina tey at hungur er ein trupulleiki sum longu nú er í ferð við at verða loystur. ĺ løtuni eru meira enn 1.000 WUR verkætlanir í gongd í meira enn 140 londum, við samstarvsavtalum við stjórnir og universitet í seks heims pørtum um at menna fram komna tøkni at taka í nýtslu um allan heimin. Bøndur kring alt Holland hava bygt sjálvstøðugar matskipanir, har ein nærum fullkomin javnvág er uppnádd millum menniskjansligt uppfinnsemi og møguleikarnar í natúrini. Eitt dømi er seks metur høgar tomatplantur sum hava røtur ikki í mold men í basalti og kálki; hesar framleiða sjálvar næstan alla orku og tæðing og sjálv partar av pakkingini sum krevst til distributión og sølu av grøðini. Vøkstur í optima lum temperaturi fæst árið runt við hjálp av hita sum kemu r frá jarðhitaðum væta r u m. Hesa r f iburrót fest u plant u rna r krevja bert 15 litrar av vatni, samanborið við 60 litrar á opnum mark um. Einaferð um árið verður øll grøðin plantað av nýggj

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Útflutningur beinleiðis av Fuglafirði kann tryggja framhaldandi vøkstur Fuglafjarðar Havn brynjar seg til ein ‘javnan, natúrligan vøkstur’ tey komandi árini aftan á eitt ár við óvanliga nógvari ferðslu av uppsjóvarskipum—beinleiðis útflutningur við bingjuskipum er ávegis. Edmund Jacobsen

KKI ÓVÆNTAÐ gjørdist skipaferðslan óvanliga stór í Fuglafi rði aftan á at frysti virkið á Tvøroyri brendi í juni og tískil ikki kundi taka ímóti fiski restina av árinum. Upp sjóvarskipini eru komin og farin mestsum í einum jøvn um streymi, serliga í sambandi við avreiðing til Pelagos— tungt lastað før við makreli, og síðani við sild tá ið árstíðin fyri at fiska makrel endaði við mánaðarskiftið fyrst í oktober. So at siga beinan vegin eft ir at Varðin Pelagic á Tvøroyri brendi, vistu tey í Fuglafirði at tann vanlukkuligi eldsbrunin í Suðuroy fór at ávirka nógv hvat viðvíkur landingum. “Ferðslan hevur verið øgil ig,” segði Rólant Høj sted, havnarstjóri í Fugla firði. “Men eg haldi kortini at alt hevu r riggað væl her, ið hvussu er so væl sum tað yvirhøvur hevur borið til. Tey á Pelagos hava megnað at skipað landingarnar stak væl, og tey hava allatíðina havt neyvt samband við skipini, bæði nær tey skuldu koma og nær tey skuldu fara út á nýggj an túr. Samskipanin hevur havt sum endamál at stytta tíðina mest møguligt, so fisk urin ikki er ov leingið um borð áðrenn landing. Og so vítt sum eg dugi at síggja, so hevur tað fungerað heilt væl hjá teimum.” Um enn í harðari kapp ing við Kollafjørð og Tvøroyri, verður Fuglafjørður av góðum grundum ofta roknaður sum tann pelagiski høvuðsstaðurin í Føroyum, við týðandi fram leiðarum og tænastuveitarum hjá hesari vinnuni—Havs brún, Pelagos, Bergf rost, Vónin umframt Faroe Bunk ers og f leiri afturat. Eisini hevur fiskireiðaríið Framherji, við tveimum uppsjóvarskip um, heimstað her, umframt ávikavist maskin-, stál- og elfyritøkur sum Petur Lars en, KJ og JT Electric, fyri at nevna nakrar. NÝTT BINGJUØKI Støðan við munandi f leiri uppsjóva rskipum enn vanligt

MARIA OLSEN

Tann stóra skipaferðslan í Fuglafirði verður væntandi ikki minni av at bingjuskip fara at avskipa beinleiðis haðani.

broytist væntandi tá ið Varðin Pelagic einaferð er klárt aftur til framleiðslu aftan á nýggjár. Havnarstjórin roknar tó við at tann stóra menningin annars í uppsjóvarvinnuni í Fugla firði fer at halda fram eisini aftan á hetta—ein menning sum longu hevur havt við sær logistiska r avbjóðingar fyri Fugla fjarðar Havn. “Tann nógvi uppsjóvarfisk urin sum kemur uppá land skal jú avskipast,” viðmerkti hann í samrøðu við Sjógv & Fólk. “Sum er verða allar bingju r fluttar úr Fugla fi rði til aðrar havnir við traila ra, og hettar hevur havt við sær nógva tunga ferðslu ígjøgn um býin. Hettar er ikki ein ans órógvandi upp á ymiskar mátar; teir tungu bilarnir slíta hartil vegirnar nógv.” Sum ein loysn fyri hesa avbjóðing, er nú eitt nýtt øki til bingjur í gerð, og skal eft ir ætlan verða liðugt á vári 2018. Sambært havnarstjóran fer hetta at innibera eitt stórt framstig fyri bæði havnina og býin sum heild. “Ístaðin fyri at vit fram haldandi senda fisk í bingjum til avskiping aðrastaðni í landi nu m, so er avskipi ng beinleiðis av Fuglafirði eitt stórt ynski fyri okkum. Tað er eisini heilt natúrligt fyri alla r partar at vit hava okk ara egna bingjuøki. So við at fáa bingjuskip at koma bein leiðis inn á Fuglafjørð eftir

farmi, loysa vit fyrst og fremst trupu l leik a n við tungari og órógva ndi ferðslu á teimum kommuna lu vegunum her; og harafturat fer beinleiðis av skiping av bingjum at skapa eyka inntøkur fyri Fuglafjarð ar Havn.” Tann nógva ferðslan av uppsjóvarv innuni í Fuglafirði hevu r sín uppruna í mjøl-, lýsi- og fóðurfabrikkini Havs

brún, sum kom miðskeiðis í 1960unum. Síðani frystivirkið Pelagos kom í 2014, hava upp sjóva rskipini eisini kunnað landa fisk til matnað her. Talan er ofta um stórar mongdir av fiski í uppsjóvar vinnuni, og mongdirnar ið eru farnar um kaikant í Fuglafirði ár um ár hava ført við sær stór an eftirspurning á ymiskum tænastum—nakað sum hevur

skapt vøkstur og góðar inn tøkur fyri Fuglafjørð. “Um vit líta fram í tíðina, so vænta vit ein javnan, natúrlig an vøkstur,” segði Rólant Højsted. “Og vit rokna við at bingjuøkið fer at gera góðan mun í hesum sambandi.” Hóast Fuglafjørður eina mest er kend sum ídnaðar havn, so verða íløgur tó eis ini framdar á øðrum økjum. Havnin hevur til dømis fingið nýggjar bátabrúgvar, við plássi fyri 80 bátum. “Hesar brúgvar eru fyrst av øllum ætlaðar bátum við heim stað í Fuglafirði, men hetta er skipað soleiðis at tað ber til at útbyggja víða ri um neyðugt,” segði Rólant Højsted. [] Nótaskipið ‘Høgaberg’ við bryggju í Fuglafirði.

JENS KRISTIAN VANG

Vilja selja makrel til Japan á tí japanska marknaðinum ella ikki. Væl vitandi um hesi JAPANAR elska fisk—og viðurskifti, hava tey á Pelagos gjalda fegnir eyka fyri mat í Fuglafirði hetta seinasta árið vørudygd og trygd. So bæði tikið fyrstu stig til at fram importørar og brúkarar í tí leiða makrel við tí fyri eyga at fólkaríka oyggjalandinum í selja til japanskar keyparar. Fjareystri vilja vita alt um tær “Japan er uttan samanber fiskavørur tey keypa. Sjálvt ing tann besti marknaðurin minstu smálutir eru ofta av fyri makrel í heiminum,” stað gerandi fyri um eitt produkt festi Jóhan Páll Joensen, stjóri fær atgongd og undirtøku á Pelagos. “Men samstundis er Edmund Jacobsen

talan um ein sera konservativ an og varnan marknað ið er torførur at koma inn á,” legði hann afturat. VÆNTA ÚRSLIT At tað er torført at koma inn á tann japanska marknaðin hevur sostatt ikki verið nøkur forðing fyri Pelagos at venda kikaran tann vegin. Virkið hev u r í hesum høpi gjørt

SJÓGVUR & FÓLK — #4

2017 eitt rokaligt ár fyri Pelagos fiski,” segði Jóhan Páll Joen sen, stjóri á Pelagos, við Sjógv ETTA verður av sonn & Fólk. um eitt rokaligt ár fyri “Í ár meti eg at vit fara at frystiv irkið Pela gos í Fugla fram leiða 70.000 tons ella firði. Aftan á eldsbrunan á meira, møguliga heili 80.000 Tvøroyri í juni, sum at kalla tons—eisini tí at sildakvotan legði Varðan Pelagic í oyði, er økt.” var brádliga nógv minni fram leiðsluorka til at taka ímóti ‘SERSTAKT’ teimum stóru mongdu nu m Tað stóra arbeiðstrýstið hava av uppsjóvarfiski sum hvørt ár fólk í Fuglafirði kunnað eyg koma upp á land í Føroyum. leitt dagliga við at hyggja út Eftir vanlukkuna á Tvør á fjørðin. Í september, meðan oyri vóru tað einans P&P makrelsesongin var í hæddini, Faroe Pelagic í Kollafirði og komu nógv fleiri skip við full Pelagos til at taka ímóti fisk ari last inn enn undanfarin ár. inum, og hettar hevur av álv “Onkuntíð hevur tað verið ara elvt til trýst á virkini. long bíðirøð av skipum her á “Eitt vanligt ár framleiða fjørðinum,” segði Jóhan Páll vit umleið 40.000 tons av Joensen. “Ikki so løgið, tí van Edmund Jacobsen

MARIA OLSEN

liga taka vit ímóti fiskinum frá skipum hjá Fram herja um framt frá nøkrum øðrum aft urat. Í ár hava vit hartil eisini tikið ímóti nógvum lastum frá skipum hjá Varðanum. Hett ar hevur sjálvandi gjørt at øll hava havt arbeitt sum ongan tíð fyrr; so tað hevur verið eitt grúiligt rok her.” Tær nógv øktu mongdirn ar eru tó ikki nøkur ynskistøða fyri Pelagos. Stjórin vísir á at tann nógv minkaða fram leiðsluorkan hevur órógvað allar partar av uppsjóvarv inn uni í Føroyum. “Fyri skipini er tað als ikki ein haldgóð støða at verða í, millum annað vegna ta longu bíðitíðina til at sleppa framat at landa. Fyri okkum sum virki hevur tað elvt til stórar avbjóðinga r í mun til markn aðir og sølu av fiskinum. Vit hava tí roynt at stýrt fiski skapinum soleiðis at skip ikki byrja at fiska fyrrenn tætt up pundir at tey eiga landingar tørn; hetta fyri at skip ikki skulu bíða við fiski í lastini sum eldist fyri hvønn dag, men heldur koma við nýggj um fiski hvørja ferð. Hin vegin er 2017 eitt serstakt ár, og í 2018 koma viðurskiftini allarhelst í rættlag aftur, tá ið Varðin Pelagic aftur fer at taka ímóti fiski.” STØRRI FRYSTIORKU Løgið er tað neyvan at arbeiðs fólk og leiðsla á Pelagos síðani juni hava verið meira upp tikin enn fyrr av brandtrygd ini á virkinum. Tilvitanin um vandan við eldsbruna er vorð in munandi styrkt, og virkið hevur á hesum øki eisini havt ávísar avbjóðingar. Jóhan Páll Joensen, stjóri; Góðskueftirlit (ovast t.h.).

royndir við uppsjóvarskipin um ‘Høgaberg’, sum Framherji keypti á várið 2017, og skipið hevur í samanhanginum fisk að við nót fyri at tryggja so høga vørudygd sum møguligt í tann veidda makrelin. “Royndirnar við ‘Høga berg’ hava snúð seg um at fáa góðskuna á makrelinum heilt upp í topp,” segði stjórin. “Skipið hevur fiskað makrel

við nót, og hartil hava túrarnir verði nógv styttri enn hvat er vanligt fyri uppisjóvarfiska rí. Styttr i túrar geva sum heild minni mongdir, men eisini betri prís fyri makrelin.” Royndirnar eru farnar fram í samstarvi við ein ráð geva úr Japan. “Talan er um eina strævna og tíðarkrevjandi verkætlan,” viðmerkti Jóhan Páll.

“Vit hava fingið avmarkaða atgongd til marknaðin í ár, og tað høvdu vit eisini roknað við. Fyri okkum er hettar ein strat egisk íløga, sum neyvan fer at geva úrslit fyrrenn í 2018 ella 2019. Men um átakið eydnast, so fáa vit veruliga atgongd til heimsins besta marknað fyri makrel. Og tað hevði verið eitt stórt og avgerandi framstig fyri okkum.” []

MARIA OLSEN

Eldsbrunin sum fyribils oyðilegði Varðan Pelagic á Tvøroyri, hevur havt stóra ávirkan á uppsjóvarvinnuna—á Pelagos í Fuglafirði hevur vanlukkan styrkt tilvitanina um brunatrygd umframt at økja um fiskamongdirnar í ár.

Tá ið uppsjóvarvirkið varð bygt í 2014 varð stórur dentur lagdur á at gera alt eftir gald andi trygdarfortreytum, eisini við atliti til at fyribyrgja elds bruna. “Tá ið vit byrjaðu fram leiðsluna var virkið ikki enda liga góðkent, so vit hava síðani arbeitt undir herdari stýring, og fingu nakrar freistir fyri at fáa tingini í rættlag, og arbeiddu eina tíð við fyribils loyvi,” segði Jóhan Páll Joen sen. “Tann endaliga góðkenn ingin er komin men hon tók longri tíð enn væntað. Hettar merkir tó ikki at viðurskiftini ikki hava verið í lagi—vit hava eitt nýmótans virki, bygt við trygdini í hásæti. Men áðrenn vit fingu ta endaligu góðkenn

ingina, høvdu vit brandvakt á virkinum alt samdøgrið.” Pelagos hevur eisini í ár gjørt íløgur í tveir nýggjar plátu f ryst a rar fyri at dag føra og betra framleiðsluna á virkinum. Hetta hevur økt frystiorkuna við umleið einum fimtingi, úr 520 upp í 640 tons um samdøgrið, upplýsti stjórin. “Við hesari íløgu hava vit burt u rb eint nakrar f løsku hálsa r sum vit høvdu áður,” segði hann. “Frystiorka er ein avger andi faktor innan framleiðslu av uppsjóvarfiski—tað snýr seg um at kunna frysta stórar mongdir skjótt og effektivt fyri at tryggja høga vørudygd og harvið góðan prís.” []

um við sáðing, og tær gomlu planturna r verða processaðar til at fáa pakkitilfar og kas sar; smá skaðadýr sum koma inn í drívhúsini verða fyri beind av músum, sum ongan áhuga hava í tomat u num men sum gera enda á øllum smákyktum ið hava tað. Og sera umráðandi í tí framkom nu landbúnaðar tøknifrøðini hjá Niðurlondum: teirra fræ eru non-GMO (ikki gen manipulerað).

Holla nd útflytir nú sína tøkni f røði og servitan til heimin og upp á máta r sum fara at burturbeina trupul leik a rn a r sum knýta seg massaf ramleiddum mati, og kunnu geva burðardygg um hvørvi ið kunnu framleiða grøði 365 dagar um árið, 24 tímar um dagin—av sonnum ein ótrúlig menning innan landbúnað, og nakað sum all ur heimurin er longu við at taka til sín. []

WAGENINGEN UNIVERSITY RESEARCH (WUR)

Eitt av mongum, framkomnum hollendskum vakstrarhúsum.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Vónin, kent fyri nýhugsan og dygd innan fiskireiðskap og útgerð til alivinnu, veksur skjótt sum altjóða felag—í dag við Hampiðjan sum eigara; men samleikin er og verður føroyskur, sigur Hjalmar Petersen stjóri. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

ISK Ireiðskapur og til hoyra ndi útgerð og tæn astu r er—aftan á skjótt 50 ár—framvegis eitt sterkt grunds tøði undir høvuðs partinum av virkseminum hjá Vónini, við alivinnuni umboð andi ein vaksandi part. Trolog nótavirkið hevur verið ígjøgnum sera stóra menning og framgongd á marknaðinum tey seinastu mongu árini, ser liga tá talan er um útflutning. Fyritøkan, sum á fyrsta sinni sá dagsins ljós í Fuglafirði í 1969, verður ídag roknað sum ein av heimsins leiðandi á sín um øki. Síðani Vónin hetta sein asta árið er vorðin partur av Hamp i ðjan Group, hevur fyritøkan fingið ein enn størri altjóða leiklut. Sum skilst vóru starvsfólk ikki heilt ekkaleys í fyrstani tá boðini um yvirtøkuna frætt ust; men tað tók ikki leingi fyrr enn flest øll fingu ró yvir seg aftur, so hvørt greiði fekst á hvat fyri broytingar og ikki sum lógu í kortunum. “Tað góða við hesum nýgg ju eigarunum er at tey geva okkum fult frælsi til at halda fram sum vit hava gjørt, und ir sama navni og samleika ,” segði Hjalmar Petersen, stjóri á Vónini, í samrøðu við Sjógv & Fólk. “Yvirtøkan av parta brøvunum inniber ongar stór veg i s broytingar í sjálvum felagnum, og tað fegnast vit um. At fólk blíva eitt sindur nervøs tá tílíkt óvæntað hend ir er púra vanligt, og eg skilji at tað hava tey eisini verið á Hampiðjuni—hetta er fyrstu

ferð tey hava yvirtikið eitt fel ag sum er á stødd við tey, og kanska fremri á fleiri økjum. Men gongdin hevur yvirhøvur verið rólig, og tað hevur rigg að væl. Vit hava havt eina røð av fundum bæði her innanhýs is og eisini í Islandi, í ĺrlandi og í Danmark, har umboð fyri alla koncernina hittust, eisini hini feløgini sum Hampiðjan eigur.” Hóast onkur samskipan verðu r á onkrum økjum, eitt nú innan ávís innkeyp, heldur kappingin millum Vónina og Hampiðjuna fram sum áður, sambært Hjalmar Petersen. At nógv er at gera fyri tíðina er eingin loyna. Vónin hevu r í seinastuni selt meira enn nakrantíð fyrr; serliga uppsjóvarv innan og alivinnan hava staðið fyri tí stóra vøkstr inum. Samstundis er ein nýggj høll—til høvuðsskrivstovu og við stórum plássi til at arbeiða flótitrol—í ferð við at verða bygd á Enninum í Fuglafirði, við síðuna av Faroe Bunkers. GRØNLAND STØRST Reiðskapur frá Vónini er í dag kendur víða og hvar fyri góðsku og effektivitet, og fyri tøkan hevur í mong ár fokus erað á nýskapan. Eitt dømi er teir nýggju Tornado trol lemmarnir til flótitrol, har ið tað hevur eydnast Vónini at selja 20 sett eftir einans 12 mánaðir. “Tornado er ein framúr væl designaður trollemmur, sum økir munandi um effektivitet í sambandi við upp s jóvar fiskiskap,” segði Bogi Nón, sølu- og marknaðarstjóri.

MARIA OLSEN

‘Vónin verður “Skip sum hava fingið hesar trollemma r eru í miðal farin omanfyri 20 prosent niður í stødd á trollemmum tá tey hava skift yvir til Tornado.” Tann størsti útflutnings marknaðurin fyri flótitrol hjá Vónini er Ísland, men Noreg er eisini við at gerast ein á leið líka stórur marknaður fyri hesi flótitrol. Og Grønland er ein nýggjur marknaður fyri f lótitrol, eftir at grøn lend inga r eru farnir í holt við at

MARIA OLSEN

‘Norðingur’, eitt av mongum uppsjóvarskipum ið brúka Tornado trollemmar, tekur her ímóti einum flótitroli frá Vónini; Tann nýggi Flyer ger traditionell flot óneyðug (høgrumegin).

fiska eftir makreli. Umframt Noreg, Ísland og Grønland er eisini Russland stórkeypari av útgerð til tann pelagiska fiski skapin. Tann føroyski fiskiskap ur i n eftir botnfiski hevur ligið á einum meira jøvnum stigi í nógv ár, og eftirspurn ing u rin frá hesum part i n um av fiskivinnuni er eisini rættiliga javnur. Øðrvísi er við flótitrolum, har Vónin er vorðin stórveitari aftaná at

uppsjóvarfiskiskapurin í Før oyum er komin upp á nýggjar hæddir tey seinnu árini. Ein líknandi vøkstur hjá Vónini er eisini hendur innan útgerð til aliv innuna. Grønland er ídag annars størsti útflutningsmarknaður hjá Vónini. Higartil hevur út flutningurin til Grønlands sers tak l iga snúð seg um rækjutrol og onnur botntrol, men nú ið tann grønlendski makrel fiskiskapurin er við at taka seg upp, kann roknast við at flótitrol gerast ein vaks andi partur av tí grønlendska marknaðinum. GRANSKING OG MENNING At Vónin ídag telist millum størstu veitarar av fiskireið

MARIA OLSEN

SJÓGVUR & FÓLK — #4

25.000 tons: Størsta frostgoymsla útbygd ARBEIÐIÐ at innrætta teir seinastu tríggjar tunlarnar hjá frostgoymsluni Bergfrost í Fuglafirði er nú klárt aftan á eina heldur óvæntað drúgva tilgongd, upplýsir Símin Pau li Sivertsen, stjóri. Við yvirtøkuni og innrætt ingini av restini av tunlakom plexinum í fjallinum Borgin á havnarlagnum, millum fóð urverksmiðjuna Havsbrún og frystivirkið Pelagos, hevur frostg oymsla n harvið hæk kað sín goymslukapacitet upp í meira enn 25.000 tons. Het ta merkir at Bergfrost er ídag størsta frostgoymsla á okkara leiðum—íroknað Føroyar og og ĺsland. “Tað tók eitt sindur long ri tíð at tetta og gera í stand enn vit høvdu roknað við upp

runaliga,” segði Símin Pauli Sivertsen. “Men nú er so klárt,” legði hann afturat. “Vit hava longu havt so mikið sum 22.000 tons á goymlsu í senn, og tað vísur seg at rigga fínt. So nú kunnu fleiri viðskifta ra r hava frysta fiskavøru á goymslu her um ynskiligt, heldur enn niðri á europeiska meginlandinum.” Størsti kundi hjá Bergfrost er Pelagos, sum hevur fylt ein stóran part av goymsluorkuni; men við tí økta kapacitetinum er betri plássi fyri fleiri. “Við so stórari goymslu orku sum vit hava nú, sleppa vit vónandi undan at takka nei til alt ov mong,” viðmerk ti stjórin. “Eftirspurningurin á okka ra tænastu er stórur, millu m bæði føroyingar og útlendingar.” []

tú sleppur at hava eitt púra øðrv ísi produkt í frið—tað er sum oftast ein spurningur um tíð til onkur kappingarneyti hevu r kopierað tað. ĺ hesari vinnuni loysir tað seg í nógv um førum ikki at royna at fáa patent upp á eitt produkt; um tað ikki er traditión fyri tí, kann tilgongdin vera strígg

in og meira møði enn føði, og kann enda við tað ikki ber til patentera produktið. Hinvegin hava vit vørur, eitt nú okka ra nýggju ‘Tornado’ trol lemmar, sum hava eitt design sum vit hava patent erað; tað sama við ‘Flyer’, eitt nýtt hugtak ið fer at gera traditionell flot óneyðug.” []

Búi Tyril

Hjalmar Petersen stjóri, við byggingini av tí nýggja høvuðssætinum í bakgrundini.

verandi Vónin’ skapi og aliútgerð í Norður Atlantshavi, er ikki komið av sær sjálvum. Ein av frág reið ingunu m til gongdina kann vera at fyritøkan altíð hevur lagt seg eftir at levera vøru og tænastu av hægstu dygd, og at vera álítandi. Harumframt hevur stórt fokus verið á at bróta burtur úr nýggjum um neyðugt og skapa nýggjar loysnir. “Vit arbeiða ógvuliga tætt saman við fiski- og alivinnuni og fáa eisini nógv hugskot og input frá vinnuni,” segði Bogi Nón. “Har eru nógv dømi um hugskot, frá okkara fólki so væl sum frá kundum, sum eru ment víðari. Simulering á teldu og í royndartangum er eisini ein rættiliga grund

leggja ndi partur av arbeiðin um við menning. Vit leggja høvuðsdent á at veita reiðskap og útgerð sum ger fiskaríið og alingina so lønandi sum møguligt. Vanligt er eisini at vit senda fólk út við skipum fyri at gera ymiskar royndir tá vit menna vørur.” At tað í seinastuni hevur eydn a st at koma rættiliga væl inn á tann norska mark naðin fyri uppsjóvar fiskiskap, var eitt sindur óvæntað. Men tað stóð skjótt greitt at her var talan eisini um eitt úrslit av gransking, menning og góðum søluarbeiði. “Tað byrjaði við at vit høvdu selt eitt uppsjóvar trol til eitt norskt skip og tað rigg aði væl hjá teimum. Men áðr

enn vit vistu av fingu vit fleiri fyrispurningar og ordrar frá norsku m uppsjóvarskipum. ‘Capto’ togið til flótitrol, ið vit lanseraðu í 2013, var eisini við til at gera okkara flótitrol so væl umtókt. Her var talan um eitt nýtt hugtak—eitt tog framleitt úr lutfalsliga stív um tilfari, sum verður brúkt í forendanum á flótitrolum. Hetta konseptið høvdu vit fyri okkum sjálvar fram til 2016, tá ið aðrir komu við sínum versiónum av tí. ĺ hes ari verðini er tað sjáldan at Tað nýggja, 115 metur langa trolvirkið og høvuðssætið hjá Vónini, á Enninum í Fuglafirði, skal vera liðugt í mai-juni 2018.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

MEST: Havrannsóknar skip størsti einstaki sáttmáli nakrantíð MEST fegnast um sáttmála við Fiskimálaráðið um at byggja nýtt havrannsóknarskip fyri 286 milliónir krónur—størsti ordri nakrantíð hjá felagnum, og eitt serligt høvi at vísa fram føroyska vitan og førleika innan skipasmíð. Edmund Jacobsen

KKI SØRT av spenningi er hjá MEST í hesum døgum. Arbeiði við at byggja nýtt havrannsóknarskip, sum skal avloysa 39 ára gamla Magnus Heinason, er við at byrja og fer tey komandi tvey árini í stóran mun at seta sín dám á gerandisdagin í fyritøkuni. “Vit eru sera fegin um at skula byggja hetta nýggja skipið,” viðmerkti Mourtitz Mohr, stjóri á MEST. “Hetta er størsti einstaki sáttmáli í søguni hjá skipasmiðjuni, og fer uttan iva eisini at skapa f leiri arbeiðspláss. Tað er langt síðani vit bygdu stór skip, og ein verkætlan sum hendan kann gerast ein sera týdningarmikil tilvísing.” Stjórin vísti á at tann pol itiska avgerðin um at lata skip ið byggja í Føroyum, inniber bæði at verandi førleikar verða varðveittir í Føroyum og at nýggj vitan og nýggir førleik ar koma afturat—nakað sum er við til at menna møguleik arn a r fyri verk æ tlanum í framtíðini. SNIÐGIVIN Í FØROYUM Hóast tað nýggja hav r ann sókna rskipið til Fiskimála ráðið er nógv dýrkað síðani ta

fyrstu samtyktina, so hevur MEST nú fingið grønt ljós frá Landsstýrinum til at fara í holt við verkætlanina. Skipið varð upprunaliga mett at fara at kosta 215 milliónir krónur, men tær seinastu uppgerðirnar vísa at kostnaðurin fer at liggja um 286 mió. kr. Eftir ætlan fer MEST at lata skrokkin byggja uttanlands, fyri síðan at sleipa hann til Føroya og lata skipið byggjast liðugt her. Ein føroyskur verkætlan arbólkur við umboðum fyri Havstovuna, MEST og Atl antic Marine Surveyors hava sniðg ivið tað nýggja skipið. Eitt av krøvunum ið vórðu sett til skipið er at tað má ikki vera ov stórt so tað verður ov dýrt at reka. Skipið skal loysa allar tær uppgávur á sjónum sum áliggja Havstovuni í dag. Eisini skal skipið hava førleik ar ið kunnu sammetast við tey nýggja stu havrannsóknar skipini á okkara leiðum. Sum vera man skal skipið somu leiðis lúka øll galdandi altjóða krøv ið verða sett havrann sóknarskipum. STREYMLINJAÐUR SKROKKUR Modellroynd er gjørd við skrokkinum saman við Force Technologies í Danmark, sum eru serfrøðingar innan test

ing og optimering av skip um. Dentur er lagdur á at skipið skal vera so sjógott sum møguligt. Umráðandi er eis ini at skipinum skal tørva so lítla orku sum gjørligt fyri at minka um oljunýtsluna. Fyri at avmarka óljóð sum stav ar frá sjálvum skrokkinum, verð u r skrokkurin gjørdur so slættu r sum til ber; hetta verðu r gjørt við at tvíbanda skrokkin upp til annað dekkið. Serlig fyrilit eru tikin fyri at fáa so javnan tilstreym til skrúvuna sum møguligt, og harvið minka um váðan fyri óljóði frá skipinum. Ein streymlinjaður skrokkur og góður tilstreymur til skrúvuna minkar eisini um oljunýtsluna. Eftir ætlan skal tað nýggja hav rannsóknarskipið takast í nýtslu í 2020. [] Nýtt havrannsóknarskip •Longd: 53 metrar •Breidd: 13,60 metrar •Ferð–Silent R Mode: 11 míl •Ferð–Max: 14 míl •Ravmagn: 2999 kW •Framdriftsorka: 2400 kW Gamli ‘Magnus Heinason’ •Longd: 44,50 metrar •Breidd: 9,52 metrar •Ferð: 9 míl •Ravmagn: 460 kW •Framdriftsorka: 1325 kW

Aling lykil Vónin Aquaculture ásannar at útlitini fyri vaksandi sølu til føroyska alivinnu eru avmarkað ídag, men roknar við størri eftirspurningi á aliútgerð øðrum londum— ikki minst ĺslandi, Noregi og Skotlandi. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

ÓNIN ætlar tey komandi árini at vaksa munandi um søluna av útgerð og tænastu til alivinnuna í útlondum, upp lýsir felagið. Fyritøkan hevur Aquaculture deild í Norðskála, har ætlanin eisini er at byggja nýggja høll í næstum, sam bært Signar Poulsen, ið stend ur fyri sølu og framleiðslu hjá Vónini til alivinnuna. Vónin væntar at menning in innan veitingar til alivinn una í Føroyum fer at halda fram, um enn í lægri tempo enn higartil; samstundis metir felagið seg eisini at hava stórar møguleikar at gera seg meira galda ndi í alivinnuni uttan lands, og at hetta kann vera við til at tryggja felagnum nýggjan vøkstur. “Vit meta at tað liggja ómeta l iga stórir, ótroyttir møguleikar í at veita útgerð og tænastu til alivinnuna uttan lands,” segði Signar Poulsen. “Hetta er eitt økið ið vit rokna við at gera enn meira við tey komandi árini.” ÓDN SETTI FERÐ Á Aling er á ongan hátt nak að nýtt fyri Vónina. Men ein vetraródn í 2012 elvdi til broytingar og nýhugsan, sum í stóran mun fekk týdning fyri Vónina og alivinnuna sum heild. Eftir ódnina, sum

oyðilegði nógva aliútgerð í Føroyum, byrjaði alideildin hjá Vónini at hyggja nærri at hvussu aliútgerð kundi fram leiðast enn betri og sterkari. “Vit hava síðani tá tryggja okkum at allar okkara vørur og veitingar til alivinnuna fylgja tí norska standardin um á økinum,” segði Signar Poulsen. “Hesin standardur er um fatandi og setir høg krøv, og er tískil vorðin tann standard ur sum alarar í fleiri londum referera til.” Aliútgerð verður tó ofta bara lutvíst framleidd eftir hes u m standardi; men her hevur Vónin Aquaculture sett sær fyri at vera fremst. So at siga øll aliútgerð hjá Vónini verður ídag framleidd sam bært neyvar útrokningar, so stødd, vídd, tjúkd og styrki er í lagi—og stendur seg enntá í høga ri aldu, hørðum streymi og kolandi stormi. “Tey extremu veður- og streymv iðurskiftini í føroysk um aliøkjum krevja nógv harðbalnari útgerð enn hvat sum er neyðugt aðrastaðni,” viðmerkti Signar Poulsen. “Tí fokusera framleiðarar av útgerð aðrastaðni ikki líka nógv á slitstyrki og mótstøðu føri móti so hørðum vindi, streymi og aldu sum vit gera. Hjá teimum er tað ofta ikki líka um r áð a ndi at brúka

KSS við í slóðbrótandi verkætlan í Bangladesh Klaksvíkar Sleipistøð vinnur alsamt fleiri ordrar upp á el-drivin spøl til trolarar og uppsjóvarskip í samstarvi við spanska felagið Ibercisa, nýliga við sáttmála at útgera tann 80m langa norska nótabátin ‘H. Østervold’. um og fleiri øðrum londu m, nevnil iga Noregi, Íslandi, LAKSVÍKAR Sleipistøð Grønlandi, Danmark, Svøríki, (KSS) er av álvara í holt Stóra Bretlandi og Írlandi—er við at koma inn á nýggjar felagið í stórum vøkstri bæði marknaði r, samstundis sum heima og úti. felagið styrkir sína støðu í Ein av sáttmálunum sum Føroyum. Ikki minst gjøgn KSS leverar til í løtuni í sam um sína umboðan av elektriskt starvi við Ibercisa, snýr seg drivnum spølum og aðrari út um at útgera ein norskan ný gerð frá tí spanska Iberc isa bygning, nevniliga tað 80,3 Deck Machinery—í Før oy met u r langa uppsjóvarskipið Búi Tyril & Edmund Jacobsen

‘H. Østervold’. Skipið, sum nú er undir bygging á West ern Marine Shipyard í Bang ladesh, skal gerast fult liðugt har eystri—nakað sum hvørki reiða ríið ella KSS hava verið við til fyrr. ‘H. Østervold’ skal útgerast við teimum mest framkomnu spølu nu m fra Ibercisa; hesi verða so at siga skræddara seymað til keyparan, upplýsir

Sof us Gregersen, menninga r leiðari á KSS. “Tað serstaka við verkætl anini er at skipið verður full komil iga liðugtgjørt á skipa smiðju í Bangladesh,” segði Sofus Gregersen í samrøðu við Sjógv & Fólk. Hann legði afturat: “Vit fegnast um at vera við í einari slík a ri verkætlan, har enn eitt høvi býðst okkum at vísa

fram tær loysnir innan elekt risk spøl sum vit kunnu bjóða saman við Ibercisa. Alt fleiri velja elektrisk spøl til fiskiskap, og afturmeldingarnar vit fáa frá reiðaríunum hava verið stak góðar.” Western Marine Shipyard hevur eini 4.000 fólk í starvi men er ikki serliga kend á okk ara leiðum. Tó hevur skipa smiðjan, síðani hon fór undir

SJÓGVUR & FÓLK — #4

til nýggjan vøkstur fyri Vónina Alianlegg á Gøtuvík.

“Aftan á laksakreppuna í 2005 flutti stórur partur av nótaframleiðsluni til India, men nú royna vit at fáa partar av framleiðsluni nærri aftur euro pe iska marknaðinum,” segði Signar Poulsen. “Og so skal leggjast afturat at vit framvegis veita stóran part av okk a ra vørum úr Føroyum, eisini til útlendskar kundar.”

MARIA OLSEN

hægsta standard yvir alla linj una í útgerðini.” Men útgerðin hjá alarum í ĺslandi, Noreg og Skotlandi slítist og ferst eisini, í nógvum førum kanska óneyðuga skjótt. ĺ hesum høpi hevur tann rob usta og smidliga útgerðin frá Vónini ein kappingarfyrimun. “Hetta fer eisini at verða av g er a ndi á tí føroyska marknaðinum,” legði Signar Poulsen afturat. “Tey aliøki ið koma afturat í Føroyum framy vir, fara í stóran mun at liggja longri úti, og koma tí eisini at verða enn meira ávirkað av hørðum streymi og høga ri aldu enn fyrr. Her er

tað avgerandi fyri alarar at út ringa r og ymiskt tilhoyri gerðin er 100 prosent álítandi komin afturat, umframt um og haldgóð.” vælingar, eftirlit og aðrar eyka tænastur. BREITT ÚRVAL “Tað at vit kunnu veita Tað er ikki einans standardi ein samlaðan pakka við øll sering ið hevur týdning, nú um vørum og tænastum til ið Vónin Aquaculture hevur alistøðir, fær alsamt størri ætlanir um at veita enn meira týdning,” segði Signar Poul vørur og tænastur til útlendsk sen. “Vit fáa størri og størri ar alarar. Fyritøkan hevur tey kundar, og hesir ynskja—um seinnu árini uppbygt eina so framt standardisering—eisini stóra breidd í vøruúrvalinum, heildarveitingar, har ið til ber sum einans fáir kappingar at keypa eina samlaða loysn neytar kunnu matcha. við vørum og tænastum. Har Frá byrjan vóru tað einans eru fleiri størri veitarar ið til alinótir ið vórðu framleiddar dømis einans selja nótir ella og serviceraðar, men síðani fortoyningar. Vónin kann eru eisini fortoyningar, ali veit a ein samlaðan, fullan

pakka; og tað eru bert fáar aðra r fyritøkur á marknaðin um ið gera tað.” Vónin Aquaculture hevur ídag 1500 fermetrar at húsast í á Norðskála, men nú verður bygt út so 1500 kvadratmetrar koma aftur at verandi hølum. Harumframt kemur Siau liai í Latvia, har Vónin eisini hevu r framleiðslu til m.a. al ing. Høllin har var 4000 fer metrar til støddar, og í ár er virkið har útbygt við 5600 fer metrum afturat. Framleiðslan umfatar, umframt aliútgerð, eisini trolútbúnað. Væntandi kemur arbeiðsstyrkin upp um 200 fólk aftan á nýggjár.

at byggja skip í 2000, lever að millum annað átta bulk farmaskip til Grona Shipping í Týsklandi og fimm bingju skip til Stella Shipping í Dan mark umframt eina bilferju til Hundested-Rørvig Færgefart. Harafturat hevur felagið bygt níggju 41m langar og tríggjar 42m langar uppsjóvartrola rar fyri lokal reiðarí. “Tað er eisini óvanligt á okkara leiðum at ein nýbygn ingu r verður riggaður liðugt til í Bangladesh,” segði Fri modt Rasmussen, stjóri á KSS. “Henda verkætlan er í so máta slóðbrótandi bæði fyri skipa

smiðjuna, kundan og okkum sum veitara av útgerð, tí slík skip við so framkomnari út gerð eru ikki smíðað í Bang ladesh fyrr. Av hesi orsøk eru eyguni hjá nógvum reiðarum vend ímóti hesi verk æ tl a n, hvussu hon fer at rigga.” Ein av teimum eyðsýndu fyrimununum er kostnaðurin; hann er munandi lægri enn tað sum skipið hevði kostað um tað varð liðugt bygt um okkara leiðir.

tons, sum hevur givið KSS kapacitet til at taka upp á bed ing flest øll skip í tí føroyska heima flotanum; undantakið er teir størru frystitrolararnir og uppsjóvarskipini. “Útbyggingin hevur økt um áhugan millum reiðarí fyri okkara tænastum til eftir lit, viðlíkahald, umvælinga r, umbyggingar og uppstiging ar,” segði stjórin. “Vit fara at byggja nýggja høll til verkstaðin—tað er við at gerast heldur trongligt har, so ein størri høll fer at gera arbeiðsumstøðurnar munandi betri.” []

við el-drivnum spølum ístað in fyri hydrauliskum. Tøkni lig frambrot tey seinastu árini hava givið elektriskum spøl um f leiri og f leiri fyrimun ir, so sum minni dálking og minni óljóð, samstundis sum tey hava fingið eina nógv størri hálikraft í mun til streymnýtslu samanborið við fyrr. Og í hesum sambandi er Ibercisa eitt væl kent og sterkt vørumerki. Her heima hevur KSS eisini sæð stóra menning tey BYGGJA ÚT seinnu árini. Í Klaksvík er Alsamt fleiri føroysk og út sleipistøðin nýliga útbygd, og lendsk fiskiskip verða útgjørd kann nú taka skip upp til 1500

ÍSLENDSKUR ORDRI Meðan menningarmøguleik arnir eru stórir innan aling í grannalondunum, so er tað meira avmarkað tá ið tað snýr seg um heimamarknaðin. Flestu firðir eru longu í nýtslu til aling, og einasti møguleiki fyri vinnuna er at fara long ur út fyri at finna nýggj øki. Signar Poulsen metir at hóast hettar, so fer tann føroyska ali vinnan at megna at ala mun andi meira vegna tær royndir sum seinastu árini eru fingnar til vega á meira harðbalnum økjum. “Hvat viðvíkur Føroyum, so vænta vit nakað av vøkstri men tað verður helst avmark að. Tó eri eg vísur í at tann føroyska alivinnan—hóa st avmarkaða atgongd til nýggj øki—fer at megna at fram leiða enn fleiri tons tey kom andi árini.” Vónin fevnir víða og umsetir ídag fyri umleið 400 milliónir krónur, harav einar 190 mió. frá veitingum til ali vinnu. Aftan á samanlegging ina við Hampiðjan Group í Íslandi er marknaðarstøðan styrkt munandi, til eina saml aða fyritøku ið umsetir fyri eina milliard krónur, við um leið 1000 fólkum í starvi. Signar Poulsen: “Saman leggingin hevur givið eina ómetaliga styrki, sum vit—um vit spæla kortini rætt—kunnu gangnnýta til at grundfesta og víðka um okkara støðu á marknaðinum fyri aling. Vit hóma stórar møguleikar í bæði Skotlandi og Íslandi, har ið alt bendir á at menningin innan aling av álvara er við at taka dyk á seg. Ein stór verkætlan er ávegis uppi í Vestfirðu n um, og har skulu vit so hjálpa Fjarðanet, eitt dóttirfelag hjá Hampiðjuni, at seta upp eina alistøðir og fáa tilhoyrandi tænastuveitingar í lag.” []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Frá studningi í fiskivinnuni til tilfeingisgjald:

Ein søga um vald í fiskivinnu V

Jógvan Mørkøre

tá ið tað verður togast um skipan av fiskivinnuni og hvussu hon skal stýrast. Men tað hevur so sanniliga ikki bert verið eitt kegl um orð, men eisini eitt stundum rættuliga innetið stríð um stór samfelagsvirði og arbeiðspláss. Eitt stríð millum samfelagsbólkar um tey røttu orðini, eitt stríð millum sam felagsbólkar um samfelagsvirði og arb eiðspláss. Stríðið er hart og miskunnar leyst í hesum døgum, og allir partar vita at her er nógv upp á spæl. Tað er ikki bert onkur partur í hesum stríði sum kann verða við sviðisoð men—tað vita vit av ringum royndum—alt sam felagið kann enn einaferð verða fyri bakkasti, bera vit okkum ikki rætt at. STUDNINGSVINNAN Tað minniliga útróðrarverkfallið í juni 1975, har útróðrarflotin stevndi til Havnar og blokeraði bæði kaikant og innkomuvegin eftir oyggj, hevði við sær at Ráfiskagrunnurin varð stovn aður við løgtingslóg stutt eftir, sama ár. Sum so var Ráfiskagrunnurin ikki ætlaður sum stovnur at veita studning ígjøgnum; hann skuldi vera ein prís javningarg runnur: Tá ið prísirnir á útróðrarfiski vóru góðir, skuldu prís irnir útróðrarmenn fingu lækkast;

afturfyri skuldu teir so fáa pening úr grunninum tá ið prísirnir vóru lakir. Ráfi skag runnurin var eitt úrslit av trýsti frá Meginfelag Útróðrarmanna, ið var stovnað við ársbyrjan hetta roka liga árið 1975. Eftir trýsti frá flakavinnuni bleiv tað tó so at skipanin gjørdist heldur eitt slag av studningsskipan fyri flaka virkini, við tað at talan bleiv um tveir prísir. Ein prísur sum eitt meðal flaka virki hevði ráð at gjalda, ‘avrokningar prísurin’ kallaður, og so ein prísur ið veiðifarið fekk, ‘avreiðingarprísurin’, sum kundi liggja oman fyri men eis ini niðan fyri avrokningarprísin hjá f lakav irkju num. Prísirnir vóru fyri hvørt fiskaslag sær. Við hesum varð ein konflikt bygd inn í skipanina frá byrjan millum rá fiskak eypa rar og útróðrarmenn (rá fiskaseljarar). Tað merktist tó ikki stór vegis til hana tey fyrstu nógvu árini, tí útróðrarmenn høvdu sín sjálvsagda áhuga í at virki vóru um alt landið at taka ímóti útróðrarfiski, og mangan vóru útróðrarfeløg uppií at stovna og reka flakavirki í teimum minni bygdunum. Politiskt varð hetta eisini stuðlað uttan nakran tvídrátt millum flokka rnar á tingi, tí tað at fremja bygdamenning varð hildið at vera ein hin týdningarmesta uppgávan hjá tí

1986: Framlei sluvir i og studningur fyri ymsar vei ibólkar, mió. kr. 160

157,9 133

120

113,9

80 40 0

51,7

46,1 -83,8

-42,4

-22,2

-26,6

satn pv r a r Djútrola

sa Up la ra r tro

áir Sm la ra r tro

lStáskip línu

Studningur Nettotjó arúrtøka -57,4

-40 -80

-120 Djúpvatnstrolarar

Smáir trolarar (<1000 HK)

ra r ró ð r Ú t b át a

Útró rarbátar

MARIA OLSEN

IÐ FISKIMARKS ÚTFLYTINGINI í 1977 byrjaði eitt skeið har stýring av fiskivinnuni kom at vera fremsta mál í føroyskum politikki tað mesta av tíðini fram til dagin í dag. Nýggj hugtøk og orð so sum ‘studningur’ og ‘bygdamenning’ sóu dagsins ljós fyri síðani at hvørva og verða avloyst av nýggjum hugtøkum og orðum. Í hesari øldini eru tað orð og fyribrigdi sum ‘tilfeingisrenta’, ‘burðar dygd’ og ‘fólksins ogn’, ið standa ovast á breddanum

Jógvan Mørkøre, samfelagsfrøðingur.

politisku skipanini. ‘Bygdamenning’ gjørdist tað dýra gandaorðið tað sum eftir var av sjeyti-árunum og fram til búskaparskrædlið í byrjanini av níti-árunum—dýrt í meira enn einari merking. Men harðar konfliktir komu sum frá leið. Tað var serliga áftaná at fiski markið í 1977 varð flutt út, at prís ásetingin á sonevndum útróðrarfiski mótvegis trolarafiski elvdi til stríð. Eitt stríð sum kom at standa mill um útróðrarmenn øðrumegin ímóti teimum stóru ráfiska k eyparunum, saman við trolarunum, ið nú vuksu í tali á Føroyaleiðini, og so søluliðinum, Føroya Fiskasøla, sum miðsavnaði tey Kelda: Karl Andreassen. Búskaparlig lýsing av feskfiskaflotanum við atliti til útróðurin, handrit til fyrilestur (mai 1988). Viðmerkingar: 1) Uppbýtið er ikki strangt eftir stødd tá ið talan er um trolarar, men eisini eftir høvuðsveiði. Djúpvatnstrolarar: Kongafiskur og blálonga minst 70 prosent av veiðini. Upsatrolarar > 1000 HK: Upsi minst 62 pst. av veiðini. Smáir trolarar < 1000 HK: Toskur og hýsa minst 56 pst. av veiðini, upsi 38 pst. Stállínuskip: Toskur og hýsa 47 pst., brosma og longa 46 pst. Útróðrarbátar < 100 BRT: Toskur og hýsa 75 pst. 2) Virðisøkingin í virkisframleiðsluni er innroknað.

størstu flakavirkini í eitt monopol. Í hesum stríði gjørdist útróðurin hin minni parturin; valdið kom at liggja hjá einum agglomerati, fevnandi um tey størstu flakavirkini og størstu reiða ríini, umframt fiskasølu mono polið—ja, og um tann størsta føroyska bankan, Sjóv innubankan, sum umveg is ognarpartar hjá millum annað Før oya Fiskasølu var undir valdinum og ein partur av nevnda agglomerati. At henda samanrenning av valdmiklum stjórum og reiðarum ikki bert hevði vald, men eisini tign, sást aftur í at, tá ið leið út á gamlaárskvøld, har fyrst drotningin og síðani løgmaður fluttu fram sínar nýggjársrøður, var í mong ár ein triðja røða beint aftan á røðuna hjá løgmanni. Hesa triðju røðuna í røð ini átti tann valdmikli og karismatiski stjórin á Fiskasøluni, Birgir Daniel sen, ið slapp framat at tala til fólkið á mest sum jøvnum føti við drotning og løgmann. Birgir Danielsen var eisini nevnda rformaður í Sjóvinnubankan um. Fiskimarks útflytingin út á 200 fjórðingar í 1977 innibar ikki bert at bretskir og týskir trolarar vórðu sjúgv aðir út, men eisini at tey stóru føroysku reiðaríini, ið mest sum burturav høvdu dúvað uppá fiskileiðir aðra s taðni, vórðu noydd at leita sær heim til tað víðkaða føroyska sjóøkið; tí hini lond ini í Norðuratlantshavi fluttu eisini út síni fiskimørk. Bretskir og týskir trol arar fóru út, og í staðin komu føroyskir

SJÓGVUR & FÓLK — #4

trolarar inn. Við hesum øktist trýstið á tosk og hýsu, ið góvu betri prís enn eitt nú upsi. Hetta bar sum vera man ikki til, so Ráfiskag runnurin tók sær aðrar partar fyri við at vilja stýra fiskiska pinum, so ikki allur tann vaksandi heimaflotin fiskaði tosk og hýsu bur turav, men eisini tey sonevndu bíl igu fiskasløgini. Her var tað serliga upsin sum var áhugaverdur, tí her var stórur fiskastovnur ið toldi størri veiðitrýst, men prísurin var í lægra lagi til at fáa trolararnar at taka hann fram um ‘útróðrarfisk’ sum tosk og hýsu. Ráðini ið vórðu tikin til í Ráfiska grunninum vóru at seta avreiðingar prísin sum fiskiførini fingu, lægri á tosk og hýsu og hægri á ikki bert upsa men eisini kongafiski, brosmu, longu og, aftan á 1981, somuleiðis svartkjafti. Avreiðingarprísirnir til fiskiførini lógu fyri tosk og hýsu fyri tað mesta niðan fyri teir avrokningarprísir ið flakav irkini skuldu lata. Samstundis var tað øvugt fyri hin fiskin—upsa, kongafisk, longu og brosmu øll árini frá 1977 til 1989, og fyri svartkjaftin árini 1982 til 1989. Her fekst hægri prísur við avreiðing enn tann prísur ið flakavirkini komu at gjalda tá ið av tornaði. Munurin varð goldin við einari alsamt vaksandi landsk assa játtan—og av útróðrinum, hildu út róðrarmenn. Skipanin við Ráfiskagrunninum fór fullkomiliga av sporinum. Frá at verða stovnaður sum ein prísjavn inga rg runnu r, sum skuldi kunna hvíla í sær sjálvum og taka ringastu stoytirnar frá sveiggjunum á alheims fiskamarknaðunum, so tók hann sær til rættis—heimild var eingin—og fór at virka sum eitt stýringsamboð. Tað helt heldur ikki leingi, tí longu í 1983 fór veiðan eftir upsa logandi upp um tað ið fiskifrøðingar kundu mæla til, Mest Loyvdu Veiðu (MLV)— ella Total Allowable Catch (TAC). Skjótt varð øllum greitt at tað sum fór fram aftan fyri afturlatna r dyr ikki bert var eitt stríð um penga r millum partar í fiskivinnuni, men at avgerðirnar kostaðu samfelagn um dýrt, tí landskassin varð drigin alt meira uppí at fíggja tann alsamt vaksa ndi studningin. Her var ikki bert talan um umfordeiling millum bólkar í fiskiv innuni, men eisini ein umfordeiling millum fiskivinnuna og restina av samfelagnum. Kravið um alsamt vaks a ndi játtanir úr landskassanum bara herdist og aðrar studn i ngs skipanir at seta skorar undir ein alt ov stóran flota og alt ov

stóran fiskaídnað og at tryggja fram haldandi rakstur løgdust afturat. Studningurin til fiskivinnuna fór, tá ið ringast stóð til, við út við 30 pro sentum av inntøkum landsk assans. Tað var í 1984, tá ið løgtingsval var um heystið. Aftaná val royndu polit ikarar at fáa tamarhald á studnings f loyminum út úr landskassanum, men tað helt bara til næsta val var í durunum; tá fór studningurin beint upp í loft aftur. Tað skortaði ikki upp á ávaringar frá búskaparfrøðingum og fiskifrøð ingum, men politikarar vildu ikki geva slíkari talu ans, tí her ráddi um at stýra og fremja bygdamenning, landi og fólki at gagni. Og—her kom so nýtt orð ‘afturbering’ upp í leikin: Tá ið samanum kom, var ikki meira enn rætt og rímiligt at fiski vinnan, høvuðsv inna n, ið helt øll um samfelagnum uppi, fekk nakað afturborið av teimum virðum ið hon fram um onnur hevði skapt. So søg du forsprákararnir fyri hesum slagi av stýring. ANDMÆLI OG TILMÆLI UM TILFEINGISGJALD Búskaparfrøðingar og fiskifrøðingar gjørdu tíðliga vart við at tað ruggaði ikki rætt. Longu miðskeiðis í áttatiárunum kom fram í frág reiðing at meginpart u rin av flakav irkju num høvdu negativan eginpening. Krit ikkurin vendi sær ímóti at skipanin eggjaði til ovuríløgur á følsku m grundarlag, og at øll virðisketan gjørdist upptikin og niðurbundin av at tryggja profitt gjøgnum politiska ávirka n heldur enn við at gera seg galdandi í eini reiðiligari kapping. Búskaparfrøðingar í ‘Ráðgevandi Nevndini’ hjá tí danska Forsætis mála r áðn u m mæltu frá at geva studning og øtaðust um ta øktu al mennu lántøkuna ið fór til at fíggja hana. Teir ávaraðu, at við verandi gongd kundi landið ikki annað enn fara á húsagang. Ávaringarnar vórðu slignar upp í glens: hesir danir skiltu ikki føroysk viðurskifti og so slettis ikki fiski vinnu. Og víst varð á at onnur lond, har fiskivinnan ikki var høvuðs vinnan, eisini stuðlaðu sínari fiski vinnu—lond sum Føroyar vóru í kapping við, so tá kundu almennu Føroya r ikki sita hendur í favn og lata ta føroysku fiskivinnuna sigla sín egna sjógv í ójavnari kapping. Tá var tað at fiskifrøðingar og búskaparfrøðingar dittaðu sær til at belæra vinnuna um at fiskivinna nú einaferð var serlig í so máta, at sjálvt tá ið marknaðurin slapp at ráða so

Fremsta Frost goymsla um okkara leiðir.

Bergfrost kann av røttum kallast ein leiðandi frostgoymsla, og er ein tann størsta á okkara leiðum. Enn ein víðkan av frostgoymsluni er nú klár. Hetta merkir at vit nú kunnu hýsa so mikið sum 25.000 tonsum av frystari vøru — trygt í okkara egnu tunlum, beint við bryggjuna í Fuglafirði. Vit bjóða eisini eina røð av tilhoyrandi tænastum, frá lossing til turrgoymslu til fríhavn við BIP støð. Vælkomin hendan vegin.

BERGFR ST

COLD STORE

www.bergfrost.com | bergfrost@bergfrost.com | +298 200750

Nordixis

politikkinum

SJÓGVUR & FÓLK — #4

bleiv tað ikki gott, soleiðis sum tað an nars varð prædikað um aðrar vinnu greinar. Og at geva studning til teirra ið fiskaðu gjørdi bara ilt verri. Skuldi fiskiskapurin verða optimalur, kravdist at avg jald varð lagt á. Borðreitt varð við eini teori og einum fiskaríøkonom iskum modelli sum búskaparfrøðingar og fiskifrøðingar um allan heim høvdu tikið til sín. Í Danmark og Norra nevndu tey modellið ‘enartsmodellen’. So leingi hesir tankar bara funnu vegin fram í útlendskum tíðarritum og tí føroyska Brá, ið fá innan fiskivinnu mundu lesa, so var hetta ikki nakað ið kom at merkja føroyska orðaskiftið. Men í 1985 hevði Fiskivinnuráðið eitt fiskivinnuting í Norðurlandahús inu m í Havn, har búskaparfrøðing urin Árni Olafsson greiddi frá hesum tonkum. Sinniliga fór hann gjøgnum modellið við glarum ið vórðu lýstar upp á stórt lørift. Ein kurva og ein linja, skuldi fáa fullpakkaðan sal av fiskimonnum, skipa r um og reiðarum at skilja vísdómin hjá fiskifrøðingum og búskaparfrøðingum tá tað ráddi um fiskiv innubúskap og at stýra vinnuni. Ein boygd kurva, ið fyrst fór upp, flataði út og síðani niður, skuldi lýsa hvussu økt fiskiroynd fyrst fekk økta veiði og harvið økta inntøku, men at tað sum fráleið gjørdist ein trupulleiki at økja veiðitrýstið, also at vaksa um fiskiflotan. Stovnurin fór ikki at tola trýstið, men fór at bogna og kundi,

um illa vildi til, verða heilt niðurfisk aðu r. Ein bein linja ið gekk uppeftir avmyndaði útreiðslurnar hjá flotanum. Hvørt skipið var hugsað at hava somu útreiðslur. (Sí grafar á mótsettu síðu.) Frægast fyri landsbúskapin hevði verið at havt eitt avmarkað fiskarí og steðgað har sum longst var ímillum tær samlaðu útreiðslurnar og veiði inntøk u na. Frægast fyri at skapa arbeiðsmøguleikar var kanska heldur at steðga har ið kurvan toppaði, tí so fekst mest av fiski burtur úr stovninum. Men, men. Í einum fiskiskapi har eingin eigur ríkidømið, har verða íløgur gjørdar í at troyta hesi ríkidømi, inntil útreiðslurnar av eyka roynd javn viga við inntøkurnar. Í einum óstýrd um fríum fiskiskapi halda íløgurnar fram, inntil eingin fær nakað yvirskot av rakstrinum. Also har, sum inntøku kurva og kostnaðarlinja krossast. Har høvdu føroyingar verið, men ístaðin fyri at steðga á og bakka eitt sindur, so høvdu tey ønskriligu rópini um hjálp frá teimum sum ikki fingu tað at bera til, fingið politikarar at geva studning; m.a. kilostudning sum við Ráfiskagrunninum. Tað gjørdi bara ilt verri. Við at geva prísískoyti hækkar inntøkukurv an, sum so aftur elvir til íløgur í størri veiðiorku, tí tað tykist sum at nú loy sir tað seg aftur. Hetta heldur á til ein nýggj javnvág er rokkin millum øktar inntøkur og øktan kostnað. Men við tí

Veljarar ímóti at geva vinnuni studning, 1990 (prosent) 48,0

48,0 41,1 37,9

36,0

24,0

12,0

0,0

Su urstreym

Rest av landinum

1988: N=1060, 1990: N=1347

Alt landi

Kelda: Fynd

økta veiðitrýstinum minkar veiðin so við og við; og uppaftur hvøllari verða neyða rrópini frá vinnuni um meira studning. Nei, var niðurstøðan hjá búskapar frøðinginum; hatta við at geva studn ing var so avgjørt ikki nøkur gongd leið. Frægari var at royna at tálma royndini. Í einum marknaðarbúskapi var up plagt at gera hetta við at leggja avgjald á, so vinna n sjálv ikki hevði hug at økja royndina út um tað samfelagsliga optimala. Tað kundi verið eitt kiloav gjald, ið tryggjaði, at veiðitrýstið legði seg har ið takast kundi mest burtur úr stovninum—ella uppaftur betur: har

sum tann samfelagsliga úrtøkan var størst, sum var nakað minni enn tann lívfrøðiliga mesta veiðan. Tað sum umráddi var at taka ta eyka inntøkuna, ið einans stavaði frá tí sum náttúran sjálv framleiddi, og sum bert fekst til høldar um veiðin varð avmarkað—nakað ið tá varð nevnt resursurenta—út úr fiskiskapinum við einum avgjaldi. Resursurenta er seinni komin at verða nevnd tilfeingisrenta og avgjaldið tilfeingisgjald. Tað var ikki sørt at fleiri vórðu tikin á bóli í salinum í Norðurlandahúsinum. Her sótu teir og væntaðu sær takk fyri at halda landinum uppi, og so skuldu

Skipanir til fiskivinnuna og aðrar vinnur

KREA

Ger sum hini í fiskivinnuni – brúka Nema skipanir sum stýringsamboð

Til tímaskráseting og yvirlit

Til avrokning og lønaravgreiðslu

Tórshavn: Smyrilsvegur 5, FO-100 Tórshavn, Tel 347 347

Til innkeyp, fakturering, bókhald og fíggjarstýring

Klaksvík: Stangavegur 53, FO-700 Klaksvík, Tel 347 310

samband@nema.fo

www.nema.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #4

teir til at betala. Onkur tóktist skelkaður, tá hann fór út, av hesi heidnu talu. Eingin tóktist sannførdur ella at hava sæð ljósið. Hetta mundi vera fyrstu ferð at hetta alternativ til ráðandi studningsfi losofi varð borið fram fyri fiskiv innuni, politikarum og almenninginum sum heild. Ein nýggjur diskursur við nýggj um orðum var borin inn í tað føroyska orðaskiftið. Tað gingu tó eini tjúgu ár, áðrenn hesin diskursur við tilmæl um um tilfeingisgjald vann frama í tí politiska orðaskiftinum. Fyrilesturin hjá búskaparfrøðinginum var ikki tað ið fekk vinnu og politikarar á betri tankar og at rigga studningspolitikkin av. Studningspolitikkurin gjørdi av við seg sjálvan, tí krøvini til lántøku uttanlands og sparingar í almenna sektorinum gjørdust sum frá leið ov mikið. Tástani bar til at skifta orð um eitt til feingisg jald frá fiskiv innuni. BÚSKAPARLIGT SKRÆDL, KVOTASKIPANIR OG FISKIDAGASKIPANIN Tað gekk so dánt at halda studningskarussellina malandi fram til løgtingsvalið á heysti 1988. Men so bar ikki til longur. Tað bar ikki longur til hjá politikarum at fíggja studningin við lán tøku uttanlands. Og,—skuldi tað vísa seg—tað bar ei heldur til at hækka tann vanliga skattin ella spara meira í almennum útreiðslum. Fólkið vendi sær snøgt sagt ímóti studningspolit ikkinum. Aftan á tær ógvusligu subsidieringarnar í 1984, har tann samlaði studningurin táttaði í 30 pst. av landskassans inntøkum, og har tað hevði verið neyðugt hetta árið at seta á tiltaksgrunnin fyri at klára hesi krøv, so royndi landið at temja studningstrøll ið. Tað eydnaðist partvíst, men húsagangir í fiskivinnuni vóru farnir at gera um seg, so tey veðhald ið landið hevði givið uttan stórvegis fyrivarni, gjørdust effektiv og vuksu við ferð. Úr 48 milliónum í 1985 og upp í 344 mió. krónur í 1989. Teir politisku flokkarnir høvdu í roynd og veru í felag sett ta politisku skipanina skákmát. Allir flokkar høvdu verið við í skiftandi landsstýrum til at sett studn (Framhald á s. 34)

Modell ið vísir hvussu búskaparfrøðingar hugsa sær at veiðitrýst og inntøkur til fiskiflotan finna eina javnvág, har kostnaður (beina linjan) og inntøkar (boygda kurvan) møtast. C er tá eitt veiðitrýst er ov stórt, tí flotin fær einki burturúr. Varð talið á veiðiførum minkað, so trýstið bleiv B, hevði mest av fiski kunna verið veiddur. Tá hevði talan verið um lívfrøðiliga burðardyggan fiskiskap. Tá hevði flotin fingið nakað burturúr. Uppaftur betri hevði verið fyri einstaka skipið, um veiðitrýstið varð minkað niður í A. Tá høvdu færri skip verið at býtt eitt størri avlop ímillum sín. Talan hevði tá verið um búskaparliga burðardyggan fiskiskap, men framleiðsluliðurin hevði fingið færri tons at virka. Tá ið stórir partar av veiðiflotanum ikki klára seg, uppstendur kravið um studning. Verður studningurin givin sum prísískoyti hækkar inntøkukurvan. Tað elvir til íløgur í skip ella øking í veiðiorkuna í aðra máta, tí nú tykist tað at vera lønsamt. Ein nýggj javnvág millum inntøkur og útreiðslur verður úrslitið, samstundis sum veiðitrýstið fer úr C og upp í D. Við økta veiðitrýstinum minkar stovnurin tó og fer úr c niður í d.

Vei itr st og inntøkur til vei iflotan uttan studning og avgjald Økonomiskt optimum

Biologiskt optimum

Javnvág millum kostna og inntøkur

Krónur (vei i)

Vei itr st/ roynd

Vei itr st og inntøkur til vei iflotan vi kilostudningi N ggj javnvág millum kostna og inntøkur

Krónur (vei i)

c d

Vei itr st/ roynd

Vei itr st og inntøkur til vei iflotan vi tilfeingisgjaldi Krónur (vei i)

So ístaðin fyri at geva studning verður mælt til at leggja avgjald á vinnuna, so inntøkukurvan lækkar við tí ið svarar til tilfeingisrentuna við lívfrøðiliga burðardyggum fiskiskapi. Við nýggju javnvágini millum inntøkur og útreiðslur fæst størsta nøgd úr stovninum, við tað at veiðitrýstið minkar úr C niður í B. Veidda nøgdin fer úr c upp í b.

b c

TILFEINGISRENTA

N ggj javnvág millum kostna og inntøkur Vei itr st/roynd

ELDRIVIN SPØL FRÁ IBERCISA KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM

KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM, DANMARK, GRØNLANDI, SVØRÍKI, ONGLANDI, SKOTLANDI, ÍRLANDI, ÍSLANDI OG NORRA.

FLEIRI FYRIMUNIR, LÆGRI KOSTNAÐUR Eldrivnu spølini frá Ibercisa eru at finna umborð á yvir 120 trolarum kring heimin. Spølini hava fingið avbera góð ummæli. Spølini hava minni tørv á orku, og eru harvið bíligari í rakstri og meira umhvørvisvinarlig.

Ynskir tú at hoyra meira um eldrivnu spølini? Set teg í samband við okkum.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

HiddenFjord gongur á odda við burðardyggum og nýskapandi mannagongdum at ala heimsins besta laks. HiddenFjord laksur livir í einum av heimsins reinastu høvum. Vit leggja dent á at ala í harðbalnum økjum og at viðfara laksin skynsamt. Hetta er við til at geva HiddenFjord laksinum eyðkenda fríska og reina smakkin.

HIDDENFJORD • P.O.Box 29, FO-510 Gøta, Faroe Islands • Tel +298 66 21 00 • www.HiddenFjord.com

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Ymisk uppskot um fiskivinnuskipanir: Hvat ið er neyðugt fyri at eydnast Útluting grundað á søgulig rættindi eigur at vera partur av nýggjari fiskivinnuskipan, umframt m.a. umsetiligheit, lang tíðar loyvir og ein serligur, effektivitets-fremjandi skattur á vinning ið verður tikin úr fiskivinnuni.

Bjarni Arnason, stjóri í grannskoðanar virkinum NUMO.

Bjarni Arnason — Numo

SEINASTU tingsetu vórðu trý lógaruppskot løgd fyri Løgtingið um at broyta fiskiv innuskipanina fyri Føroyar. Haru mframt hevur eitt nú Føroya Fiskimannafelag gjørt uppskot um eina nýggja fiskiv innuskipan. Uppskotini líkjast, tá tað snýr seg um: • Burðardygd; • Ogn landsins; • Virksemis-/virðisøking; • Landing í Føroyum. Millum annað hesir munir eru á uppskotunum: • Útlutan av fiskirættindum grund að á søgulig rættindi/útlutan við upp boðssølu—herundir longd av fiski rættindum; • Gjald og slag av gjaldi fyri fiski rættindi (ásetast við serlóg); • Umsetiligheit; • Kvotur/fiskidagar undir Føroy um; • Forðing fyri miðsavnan av fiski rættindum.

MARIA OLSEN

• 6 pst. við javnbýti; • 37 pst. við kombinatión av ymsum hættum. Samanumtikið verður víst á at fiski rættindini í 91 pst. av førunum verða útlutað sum ein lutfalsligur partur av TAC grundað á søgulig tøl—sokallað grandfathering. Eisini hevur verið víst á í orða skiftinum um nýggja fiskiv innuskipan at farið er frá uppboðssøluháttinum summastaðni har hann hevu r verið royndur. Fyrimunir við útluting av fiski rættindum grundað á søgulig rættindi: • Verandi aktørar við vitan um fiskivinnu halda fram; • Fíggingarstovnar hava royndir við hesum aktørum; • Verandi manningar halda fram; • Verandi skip halda fram; ÚTLUTING SØGULIG RÆTTINDI • Stabilitetur er tryggjaður. Frá føroyskum búskaparfrøð i ng Vansar við útlutan av fiskirættind um, sum eru frammi, hevu r verið ein áhaldandi marknaða rføring av tí um grundað á søgulig rættindi: • Hvat tíðarskeið skal vera sjónarmiði at fiskirættindi skulu útlut ast á uppboðssølu. Einstakir út valdir grundarlag fyri útlutingina? útlendskir búskapa rf røði nga r hava ÚTLUTING UPPBOÐSSØLA stuðlað hesum sjónarmiði. Hinvegin so munnu flestu búskap Fyrimunir við útluting av fiskirættind arfrøðingar hella til at útlutingin skal um við uppboðssølu: • Vinnan ásetur sjálv gjaldið fyri vera grundað á søgulig tøl, og sama er galdandi fyri so at siga allar aktørarnar fiskirættindi. Vansar við útlutan av fiskirættind í vinnuni. Verður hugt at hvussu verður gjørt um við uppboðssølu: • Ótrygt at skula keypa ófiskaða kring heimin, so kann—millum nógvar—verða víst til frágreiðingina nøgd; • Truplari at fáa fígging; ‘How Have Catch Shares Been Allo • Letur upp f yri kapitalsterku m cated?’ eftir John Lynham (UHERO, The Economic Research Organisation (verandi og útlendskum) fyritøkum at at the University of Hawaii, Working vinna í kappingini; • Størri ótryggleiki hjá mann Paper No. 2013-8, January 2013). Sambært nevndu frág reiðing so ing u nu m—manningin eigur ávísan prosentpart av veiðini, og tað er teirra vóru kring heimin inntøkumøgu leikar/arbeiðspláss sum • 54 prosent av fiskirættindunum eru á uppboðssølu. útlutað sambært søgulig tøl; • 3 pst. við uppboðssølu;

LANGTÍÐAR LOYVIR Langtíðarloyvir verða brúkt víða hvar, t.d. í tí íslendsku skipanini, og hava roynst væl. Týdningurin av ognarrætti/ræðis rætti er grundaður á búskaparliga ástøði hjá t.d. Adam Smith og øðrum viðu rk endu m búskaparfrøðingum, umframt frá royndum úr øðr um londum kring okkum og partvíst í Føroyum. Tað hevur stóran týdning at rættindahavararnir t.d. fáa ein ávísan part av TAC í eitt longri áramál t.d. 12 ár, og at hesi rættindi verða endur nýggjað, um treytirnar eru hildnar og tað ikki stinga seg upp serligar um støður sum gera at rættindini ikki kunnu leingjast. Slíkt modell við sterkum brúks rætti vil hava við sær at tað verður lagaliga ri og lættari at útvega fígg ing bæði til bygging av skipum og til rakst u r, sama nborið við eitt modell við stutttíðar loyvum og atknýttum negativum avleiðingum í mun til at útvega fígging til skipabygging og skiparakstur og at reka vinnuv irksemi annars. Fyrimunir við langtíðar loyvum eru at tey geva góðar umstøður viðvíkj andi: • At gera íløgur og útvega fígging; • At byggja upp marknaðarstøðu sum álítandi veitari; • At leggja framleiðslu og menning til rættis; At fremja sølu og marknaðarrøkt. Vansar við langtíðarloyvum: • Um skipanin ikki anna rs letur upp fyri dynamikki, kann hon gerast stirvin. STUTTTÍÐAR LOYVIR Tað er neyvan nakað at taka seg aftur í at tað gerst munandi ótryggari hjá rættindahavarum at noyðast at keypa

síni rættindi hvørt ár, ístaðin fyri at hava rættindini í eitt longri áramál sum t.d. 12 ár ísenn, og at hesi rætt indi verða endurnýggjað undir givnum treytum og at ikki serligar umstøður gera seg galdandi. Slíkur ótryggleiki hevur avleiðin gar við sær, og kann væntandi fáa m.a. hesa r avleiðingar tá talan er um at útvega fígging til skipabygging og skiparakstur: • Umframt at fíggja skipabygging og skiparakstur skal eisini fíggjast ár ligt rættindakeyp; • Størri óvissa verður um hvussu nógv ið fiskast kann; • Væntast kunnu hægri krøv til eginfígging, hægri renta, styttri aftur gjaldstíð og størri trygdarveitingar; • Sum heild verri møguleikar at fáa fígging til bygging av skipum og til rakstur. Fyrimunir við stutttíðar loyvum: • Letur upp fyri størri flexibiliteti. Vansar við stutttíðarloyvum eru t.d. at hetta forðar fyri ella ger tað trupult: • At gera íløgur og útvega fígging; • At byggja upp marknaðarstøðu sum álítandi veitari; • At leggja framleiðslu og menning til rættis; • At fremja sølu og marknaðarrøkt; aðrir vansar: • Letur upp fyri kapitalsterkum (verandi og útlendskum) fyritøkum at vinna í kappingini; • Størri ótryggleiki hjá manning unum; • Loypandi gjald fyri veiði tyngir rakstur. EIN ONNUR LOYSN Vit hugsa okkum eina nýggja og stab ila skipan við loyvisg jaldi umframt skattat rýsti á reiða ríini—sett sama n av einum loyvisgjaldi og partafelags skattinum upp á 18 pst. Loyvisgjaldið er meira effektiv itets f remjandi enn ein eyka parta felagsskattur har tey best riknu reiðarí ini gjalda mest. Hugsanin er at støði verður tikið í seinast kendu roknskapu nu m fyri veiði b ólkin, og mett verður síðan um veiðinøgd, fiskaprís og høvuðs útreiðslupostarnar fyri komandi ár, og á henda hátt at rokna út hvat gjaldið skal vera. Fyri at tryggja gjøgnum skygni kann krav vera um at bert eitt skip kann vera í hvørjum partafelag og einki annað virksemi kann vera í felagnum.

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Fyri at gera útrokningarnar meira neyvar kann gjaldið verða roknað út meira enn einaferð um árið, ella at roknað verður út eitt acontogjald, sum so verður regulerað tá árið er liðugt. Í sambandi við ásetanina av til feingisgjaldinum eigur at verða havt í huganum at tann individuella kunnleiksrentan, sum kemur av ser ligum kunnleika hjá teimum einstøku aktørunum í vinnuni, eigu r at verða eftir í vinnuni, umframt at lagt eigur at verða upp fyri sveiggjum sum hoyra fiskivinnuni til. Við at leggja tilfeingisskattingina til rættis á henda hátt, koma vælrikin skip at klára seg, meðan tað fara at verða onnur skip sum noyðast at gevast og at lata fiskirættindini innaftur. Hesi fiskirættindini verða so útlutað aftur, soleiðis at til- og frágongd alla tíðina verður í vinnuni. Yvirhøvur vil ein skipan við til feingisg jøldum, har tað almenna fær sítt og vinnan sítt—sum fremur eff ektivitet, samstundis sum hon gevur rúmd fyri at uppbyggja kapital í vinn uni til nýíløgur og til at standa ímóti sveiggjunum sum eru í fiskivinnuni: • Stuðla undir at mest møguligt fæst burtur úr tí samlaðu virðisketuni, og vil á hesum øki geva vinnuni stabilar karmar.

av langtíðar fiskirættindum. Hinvegin so elvir uppboðssølan til at lagt verður so nógv á borðið at onki verður eftir til ný í løgur, menning, marknaðarføring og til at standa ímóti óhepnum um støðum v.m. Spekulatiónin í vinnuni við upp boðss ølu av fiskir ætti ndu m verður kókað niður til hvussu kapitalur skal útvegast til næstu uppboðssølu. Uppboðssøla av fiskirættindum vil, sum víst á omanfyri, elva til stutttíðar hugsan og neyvan elva til gransking, útbúgving og vitan um alla r tættir í fiskiv innu og tilfeingisumsiting, ið alt hevur langtíðarhugsan sum fyritreyt. Fyrimunir við uppboðssølug jaldi: • Vinnan ásetur sjálv gjaldið. Vansar við uppboðssølug jaldi: • Roknast kann við at gjaldið verður so høgt at lítið ella onki verður eftir til • Fastar útreiðslur; tíansheldur til • At standa ímóti sveiggjum, til konsolidering og nýíløgur.

fyri effektivitetsfremjan í veiðiflota num, soleiðis at skipaeigarar alla tíð ina kunnu tillaga kapacitetin/veiði teknikkin til verandi fiskirættindi ella fiskirættindini til verandi kapacitet/ veiðiteknikk. Fyrimunir við umsetiligheit eru: • Lætt at tillaga veiðiamboðini til fiskirættindini og øvugt; • Fremur effektivitet; • Økir um fíggjarligt avkast; • Lættari at útvega fígging. Vansar við umsetiligheit: • Kann økja um skuldbindingina. Selir fiskirættindahavari síni fiski rættindi endaliga og fer úr vinnuni, kann ein serligur skattur verða lagdur á henda n vinning, verður hann ikki brúktur til íløgur í aðra vinnu innan ávísa freist.

• Leiðandi fyritøkur gerast veikari; • Gerast verri førar fyri at gera seg galdandi sum tryggir veitarar; • Gerast verri førar fyri at gera seg galdandi á altjóða marknaðum; • Gerast verri førar fyri at standa ímóti sveiggjum.

SAMANUMTIKIÐ Ein nýggj/broytt fiskiv innuskipan eig ur at innihalda hesi elementini: • Útluting av fiskirættindum grundað á søgulig rættindi; • Umsetiligheit saman við serligum skatti á vinning sum verður tikin úr vinnuni í hesum sambandi; • Langtíðarloyvir; • Effektivitetsfremjandi avgjald á veiði sum loyvir reiðaríunum at varð veita kunnleiksrentuna og gevur rúm fyri konsolidering; FORÐING FYRI MIÐSAVNAN AV • Varlig forðing fyri miðsavnan. FISKIR ÆTTINDUM Útluting av fiskirættindum eigur Stórrakstrar fyrimunir tala fyri at sav ikki at verða grundað á uppboðssølu na vinnuna í fá feløg; men tá tað snýr og á stutttíðarrættindi. seg um rakstur av fiskiskipum, er hesin Sum er klárar stórur partur av tí EYKA SKATTUR AV VINNINGI fyrimunur møguliga ikki so eyðsýndur, føroysku fiskivinnuni seg sera væl og Eyka skattur av vinningi er tann laga og tí kann spjaðing av vinnuni kring eisini samanborið við onnur lond—tó ligasti háttu rin at krevja gjøld/skatt landið vera eitt atlit sum ikki kostar er hetta ikki galdandi fyri botnfiska inn, tí einki skal gjaldast fyrr enn eitt so nógv at taka. Stórrakstrar fyrimunir veiðina undir Føroyum. yvirskot er staðfest. eru meira eyðsýndir innan framleiðslu, Tí er eisini ein sera stórur ójavni Hinvegin so fremur hetta ikki sølu og marknaðarføring. millum skipini sum í høvuðsheitum effektiv itet sum eitt loypa ndi gjald Fyrimunir við forðing fyri mið veiða í føroyskum sjógvi, og restina av grundað á hvussu eitt miðalskip klárar savnan av fiskirættindum: flotanum. UPPBOÐSSØLUGJALD seg. • Fleiri sleppa framat í vinnuni; Ein týðandi uppgáva er tí at fáa Uppboðssøla av stutttíðar fiskirættind • Betri fordeiling av vinnuni kring veiðina við Føroyar at gerast meira um minkar um tær upphæddir ið skulu UMSETILIGHEIT landið; burðardygga, umframt at lata upp fyri leggjast á borðið í mun til uppboðssølu Hetta er ein grundleggjandi fortreyt • Slepst undan at einstakar fyri at hesin partur av flotanum fær møgu tøkur valda. leika til at fáa størri lut í teimum sam Vansar við forðing fyri miðsavnan laðu veiðimøguleikum sum Føroya r av fiskirættindum: hava ræði á. []

Heilsutrygd ‘er farið púrasta í svart’: Blokkerar fram vegis mál um dupult goldna sosialtrygging Búi Tyril

SJÓBUSINESS Síðani 1919 hevur Faroe Ship samstarvað við fiskivinnuna, og sjógvurin er okkara felags arbeiðspláss. Tykkara business er okkara business.

EILSUTRYGD HEVUR nú í umleið trý ár drálað við at taka til eftirtektar eina avgerð hjá Føroya Kærustovni frá 2014, har útisiglari fekk viðhald í at sum sosialt tryggjaður í øðrum Norðurlandi hevur hann ikki eisini skyldu at rinda til Heilsutrygd. Málið er potentielt stórt við tað at eitt tal av útisiglarum eru í líknandi støðu. “Hatta tykist at vera ein syrgilig søga um út av lagi vánaliga fyrisiting,” viðmerkti Eyðfinnur Jacobsen, advo katur, tá Sjógvur & Fólk tók málið um kæruna hjá Dánjali Jákup Meinertsson upp fyri einum ári síðani. Ein loysn á málinum “fer at gera tað møguligt hjá øllum hinum í somu støðu at søkja um frítøku frá at skula rinda til Heilsutrygd, og ístaðin fáa endu rgoldið tað sum av órøttum er kravt inn,” sambært Dánjal Jákup Meinertsson.

Meðan Heilsutrygd blokerar málið við at “viðgera” tað og drála í tað óendaliga, hevur tess politiskumsitingarligi yvirorðnaði, Heilsuog Innlendismálaráðið (HIMR) av onkrari orsøk ikki kunnað ella viljað tikið sína ábyrgd, og vísir bara til at tala n er um eitt mál millum Heilsu trygd og Dánjal Jákup Meinertsson. Er nakað nýtt síðani síðst, spurdu vit í november 2017. “Ikki eitt orð,” svar a r Dánjal Jákup Meinertsson. “Heilsutrygd er farið púrasta í svart.” Hevur tú rykt tey eftir svari síðan tá, ella tosað við nakran annan myndugleika ella advokat? “Eg havi tosað við Heilsu- og Inn lendismálaráðið til húðloysi og eg havi kært til Løgtingsins Umboðsmann, og nú fyri stuttum fekk eg fráboðan frá kærustovninum um at tey høvdu avvíst einari kæru frá Heilsutrygd um at endurskoða avgerðirnar í mínum kærum,” sigur (Framhald á s. 37)

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Fuglafjørður. Kraftdepil Føroya vinnulívs.

Nordixis

FuglaFjørður kann væl og virðiliga kallast Føroya fremsti vinnudepil av sínum slag. Fleiri av landsins bestu fyritøkum hava sæti her — eitt fjøltáttað og framkomið vinnulív hevur tikið seg upp við virksemi savnaðum serliga kring havnalagið. Fleiri av feløgunum sum búleikast her kappast á hægsta stigi í altjóða høpi, og hava eina tøkniliga og handilsliga vitan og serfrøði sum av røttum má sigast at liggja í heimsklassa. Umframt fiskivinnu, fyrst og fremst uppsjóvarvinnuna, sum í 1960unum legði lunnar undir tað nógva av hesari stóru menning, hava vit so við og við fingið aðrar vinnugreinar afturat, mest knýttar at sjóvinnu og fiskaídnað íroknað alivinnu, bæði hvat viðvíkur framleiðslu og tænastum. Her vitja mong skip, m.a. uppsjóvarskip og frystitrolararar úr ymsum londum, mestsum hvørja viku, ofta dagliga, og virk semið kring hetta er meira umfatandi enn fólk flest geva sær um. Her mala vinnuhjólini bæði stútt og skjótt, útboðið av alt umráðandi tænastum til ídnaðin er stórt, og tey krøv ið verða sett til dygd eru sera høg. Her er veruliga talan um ein kraftdepil.

Vit bjóða skipum og manningum eina fullkomna loysn. Fuglafjarðar Havn liggur sera væl fyri, eisini í mun til veður og vind, og hevur tilsamans 1.200m av atløgubryggju, dýpi fram við kaikanti millum 6m og 14m. Tænasturnar sum fáast í Fuglafirði skara framúr á fleiri økjum, og ongastaðni í Føroyum er betri enn her at — • Landa uppsjóvarfisk, til matnað ella ídnað; • Leggja upp frysta vøru á goymslu (goymsluorka umleið 30.000 tons); • Heinta fiskireiðskap (trol, nótir, tilhoyri); • Fáa umvælingar gjørdar (stál, maskinur, elektronikk o.a.); • Taka feskvatn ella proviant; • Bunkra (MGO, HFO og allar blandingar har ímillum); • Sleppa av við spillolju; • Og mangt meira — spyr okkum. +298 238054 www.portoffuglafjordur.fo

BERGFR ST

COLD STORE

Fuglafjarðar Havn

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Sjóvinna:

FAS kann styrkjast meira Føroyska Altjóða Skipaskráin mennist men kann mennast enn meira—neyðugt er við broytingum tá talan er um limaskap í altjóða felagsskapum og marknaðarføring av skipanini, skrivar ein arbeiðsbólkur í frágreiðing. Edmund Jacobsen

MØGULEIK IN hjá út lendsku m reiðaríum at skrá seta síni skip í tí føroysku skattaskipanini, uttan eisini at verða skrásett í FAS, varð ný liga steðgaður við dagføring í skattalógini. Hetta hendi í tráð við eitt av fleiri tilmælum í álitinum Sjóvinnupolitikkur 2017, sum ein arbeiðsbólkur undir Uttanríkis- og Vinnu málaráðnum læt úr hondum fyrr í ár. Frágreiðingin fevnir um handilsskipavinnu ella ‘merchant shipping’ íroknað maritimar útbúgvingar um framt avleiddar vinnur bein leiðis tengdar at handilsskipa vinnuni. Í álitinum kann millu m annað lesast at sambært grein ing av fíggjarligum avleiðing um fyri tað føroyska samfel agið av at hava eina skipa n við afturbering av skatti, framgongur at tann føroyski búskapurin lítið ella einki fær burt u r ú r at útlendsk reiðarí kunnu skráseta síni skip í ta føroysku skattaskipanina utt an at eisini flagga skipini inn í FAS. “Ein slík skipan kann sam stundis vera við til at granna lond fara at síggja Føroyar sum eitt skattaskjól,” stend ur at lesa í álitinum. “Við slíkari skipan metir TAKS vanda vera fyri at londini har skipini eru skrásett kunnu krevja føroyska skattavaldið eftir tí skatti manningarnar á hesum skipum hava goldið til almennu føroysku kassarn ar. Harvið kann landsk ass in koma at standa við einum tapi orsakað av hesi skipanini. Tí er arbeiðsbólkurin samdur um at hesin skrásetingarhátt ur eigur at steðgast.” Hesin trupulleiki er nú burtu r við broytingini í lóg ini um landsskatt og komm unuskatt, sum varð kunngjørd tann 21. august í ár. ALTJÓÐA LIMASKAPUR Føroyska Altjóða Skipaskráin varð upprunaliga sett á stovn í 1992 fyri at geva føroyskum skipaeigarum møguleika til at skráseta síni skip í føroyskari skipa skrá undir kappingar førum treytum í mun hvat

fleiri onnur lond kundu bjóða. Í 2008 varð lóggávan um FAS dagførd við endamáli at skapa fyritreytir fyri at ein handils skipav inna—t.e. sjóvinna ið umfatar annað enn fiskarí og al i ng—við avleiddum virk semi kundi vaksa fram í Før oyum. Men enn er nakað eftir á mál áðrenn FAS veruliga kann liva upp til tað uppruna liga orðaða endamálið, eitt nú tá ið tað snýr seg um altjóða sjóv innu skipanir sum Port State Control og atknýttar felagsskapir sum Paris Mem ora ndu m of Understanding, har ið Føroyar enn ikki hava fingið limaskap. ĺ hesum høpi hevur arb eiðsbólkurin aftan fyri ‘Sjó vinnup olitikk 2017’ nakrar ít økil igar tilráðingar. “Tað er umráðandi fyri virksemið hjá teimum reiðaríum/skip um sum eru í FAS, og fyri marknaða rføringina av FAS, at flaggið er á hvíta lista hjá Paris MoU,” verður staðfest. At Merkið tey seinnu árini hevur verið á hesum ‘hvíta lista’ hjá Paris MoU er sum vera man at fegnast um. Men, stendur víðari, fyri at røkka málinum um at halda tí føroyska flagginum á he sum stigi, er tað neyðugt at Sjóvinnustýrið, ið varðar av og umsitu r FAS, hevur nøk tandi arbeiðsorku og rættar førleikar til at røkja neyðugt eftirlit og samskifti við reiðarí og skip um galdandi og nýg gjar reglur. Mælt verður til at Føroyar gerast limur í Paris MoU, og at peningur verður játtaður á fíggjar lógini til hetta. “Limaskapur í Paris Mou hevði verið við til at bøtt um trygdina á sjónum í Føroyum og sum heild lyft Føroyar sum sjóv innutjóð upp á eitt hægri støði,” sigur arbeiðsbólkurin í sínari frágreiðing. MARKNAÐARFØRAST Upprunaliga var ætlanin ei sini at FAS skuldi marknað arførast, soleiðis at kunnleikin um skipanina gjørdist størri úti í heimi. Eisini her vænt ar nakað í áðrenn málið er rokkið. Ein FAS skrivstova varð

sett á stovn í 2009, og pening ur varð játtaður á fíggjarlógini til at marknaðarføra FAS skipanina. Síðani 2008 er tann før oyski handilsskipaflotin vaks in úr umleið 30 til 90 skip í 2015; í 2010 varð væntað at talið á skipum í skránni longu árið eftir fór at koma upp á 100. Men so skjótt vísti tað seg ikki at ganga við nýggj um skrásetingum—nøkur skip detta eisini úr skránni av ymiskum orsøkum. “Harvið hevur gongdin ikki verið heilt sum væntað, og tí eigur ein ætlan at verða løgd fyri hvussu størri gongd aftur kemur á innflaggingar í skránna,” skrivar Sjóvinnupol itikkur 2017. Víst verður á at tað krevur áhaldandi og støðugt arbeiði at marknaðarføra eina skip an sum FAS, og at tað tískil er tørvur á at seta nøktandi orku av til endamálið, bæði arbeiðsliga og peningaliga. Í 2008 og 2009 vórðu játtaða r ein millión krónur til markn aða rføringina av FAS, men í 2010 varð hendan játtan skorin burtur, og síðan hevur stovnurin ikki fingið serstaka játtan til marknaðarføring. Her ljóðar tilmælið frá arbeiðsbólkinum at peningur skal veitast til at seta fólk í starv umframt fyri útreiðsl ur til ferðing, messur, fram leiðslu av tilfari og annað. Um hettar ikki letur seg gera, er tilráðingin at keypa tænastu frá umboðsfólkum í útvaldum støðum kring heimin. Sjóvinnupolitikkur 2017: “Tað hevur týdning at fáa fleiri skip inn í skipanina, tí ásann ast má at fleiri dygdarskip í skipaskránni eru við til at lyfta støðið á FAS skipanini til at vera ein dygdarskrá. Við fleiri skipum í skipanini kunn u myndugleikarnir sum frá líður loyva sær at seta størri krøv til reiðaríini um hvørjar uppgáv ur skulu loysast í Føroyum, og harvið skapa størri avleitt virksemi. Tí hevu r tað týdn ing at marknaðarføra FAS skipanina soleiðis at f leiri útlendsk reiðarí velja at skrá seta skip síni í FAS og leggja umsitingarligar uppgávur í Føroyum.” []

Handilsskipavinnan gevur veldigar møguleikar fyri Føroyar—okkara royndir sum sjófarandi tjóð kunnu gagnnýtast betur og skapa grundarlag fyri einari høvuðsvinnu aftur at fiski- og alivinnuni, heldur stjórin á Sjóvinnustýrinum. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

ANGAN verður ásann að at sjógvurin eigur lívið í okkum føroyingum, at virksemi tengt at sjónum so ella so ger tað liviligt á Klett unum. Men hóast aldargamlar royndir við lívinum á sjónum, so hava føroyingar ongantíð av álvara gjørt stór framtøk innan handilsskipavinnu—sjóvinnu knýtt at tænastuveitingum heldur enn fiskiskapi. Tá ið hugsað verður um tað dugna semi og tær drúgvu royndir ið føroyingar hava á sjónum sum fiskimenn, og eisini sum yvirmenn í handilsskipavinnu uttanlands, kann tað tykjast løgið at meira ikki hevur verið gjørt við hesa vinnu heima í Føroyum. Støddin á okkara oyggja landi, og eitt fólkatal sum bara svarar til eitt prosent av pikkulítla Danmark, er uttan iva ein avbjóðing. Men kan ska er avbjóðingin kortini ikki størri enn hvat ið føroyingar í veruleikanum kunnu møta, sambært stjóran á Sjóv innu stýrinu m, Hans Johannes á Brúgv. “Kanska hugsa vit ov smátt,” sigur hann. “Tað vís ir seg ofta at vera striltið at hava annað enn fisk í hugan um í sambandi við vinnuligt virksemi á sjónum. Kortini er tað greitt at fiskivinnan hevur sínar avmarkingar tá ið tað snýr seg um vøkstur. Tí er tað natúrligt fyri okkum at fara meira miðvíst inn í al tjóða handilsskipavinnu—har

eru stórir møguleikar innan farmasigling og alskyns onnur sløg av shippingvinnu. Tað eigur at bera til at fáa meira burtur úr teimum nógvu royndunum føroyingar hava bæði frá fiskivinnuni men eis ini frá sjóvinnu í øðrum høpi, ikki minst sum útisiglarar í tí danska handilsf lotanum og tí norska og aðrastaðni eisini. Vit hava sæð góð framstig tey seinnu árini, men tað eigur framvegis at vera møguligt fyri føroyskar fyritøkur at gera meira við handilsskip og tænastuveitingar kring tað maritima.” BRENDU SEG Helst man onkur rópa varskó tá ið tosað verður um altjóða sjóvinnu. Fleiri munu enn minnast tað føroyska reiðaríið Global Chemical Tankers, ið bygdi tangaskip fyrst í 1980unum; men verkætlanin miseydnaðist og felagnum var ikki langt lív lagað. Ov bjartskygdar fíggjarmetingar og víkjandi marknaður førdu til at felagið skjótt fór á húsa gang og hópur av íleggjarum mistu pening—eitt skrædl sum av álvara tók áræði frá mongum ið annars høvdu hug og orku til at royna nýggja r leiðir. Men spurningurin er um tað ikki er tíð til at koma víðari nú, og aftur at síggja handilsskipavinnu sum tann møguleika hon veruliga er fyri føroyingar. “Fígging er tó ofta ein forð ing,” sigur Hans Johannes á

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Stórir møguleikar fyri føroyingar Hans Johannes á Brúgv, stjóri.

Eitt annað tænastuøki, bók hald, er ofta partur av hesum, herundi r lønarf lyti nga r og ann a ð. Technical manage ment er eitt sera umfatandi øki, og snýr seg um ábyrgdina av øllum tí tekniska ið krevst fyri at eitt skip kann vera virkið; nógv reiðarí útveita í størri og minni mun tær uppgávur ið knýta seg at hesum—alt frá eftirliti við at lógarlig krøv verða hildin til innkeyp av vørum og tænastum íroknað umv ælingar, viðlíkahald og annað. ‑Chartering snýr seg um at ella leiga handilsskip til ávís endamál ella frakt yvir styttri ella longri tíðarskeið. Hetta er eitt størri øki enn mong geva sær far um—ein góður partur av øllum skipum sum sigla á heimsins høvum til eina og hvørja tíð gera tað MARIA OLSEN undir onkrum chartering sátt mála. “Hesi trý øki eru dømi Brúgv. “Farmaskip—serstak bara innan fyri farmasigling, ‘FÚS AT HJÁLPA’ agement, og crewing. Crew liga skip ið eru serbygd til ávis og ikki allar verkætlanir Hartil eru tænustuveitingar ing snýr seg um rekrutering, um virksemi ið ikki ger tað sløg av farmi—eru kostnaðar krevja stóra íløgur frá byrjan. til skip ein sera stór vinna, og manni nga rskifti og alt tað neyðugt at eiga skip,” sigur mikil, og tí neyvan nakað ið Men tað er neyðugt at hava føroyingar kenna sum ráðgev sum hoyrir har til, t.d. at Hans Johannes á Brúgv, “og okkara lutfalsliga smáu bank eitt stórt og altjóðaligt per ar og veitarar rættiliga væl til leggja ferðing tilrættis, ordna hetta er nakað ið føroyingar— ar váða sær út í at fíggja. Har spektiv, bæði í marknaðar- og slíkar tænastur, kanska serliga visum, trygging, yvirnátting, við tí vitan og útbúgvingarstigi chartering, technical man sáttmálar og ymiskt annað. vit hava—kundu bygt upp væl eru jú fleiri øki innan sjóvinnu, í fíggjarhøpi.” meira enn tað vit higartil hava sæð. Vit á Sjóvinnustýrinum hava gott samband við hópin av reiðaríum í FAS skipanini og eru fús at hjálpa føroying um ið vilja veita maritima r tænastur.”

Dygdargóðar maritimar útbúgvingar mugu mennast víðari—arbeiðsbólkur

Fyri at handilsskipavinnan og avleitt virksemi skal kunna fáa størri leiklut í Føroyum krevst at føroyingar gera enn meira við at útbúgva arbeiðsmegi innan sjóvinnu, ljóðar niðurstøðan í álitinum ‘Sjóvinnupolitikkur 2017’. Edmund Jacobsen

‘F

Ø ROY I NGA R hava góða r tekniska r og navigatións førleik a r og siðbundnu maritimu útbúgvingarn ar—skipa ri, skipsførari, mask i nist og maskinmeistari—eru dygda rgóðar út búgvingar, ið hava prógvað sítt virði á nær-og fjarleiðum og í størvum á landi. Fyri at tryggja at arbeiðsmegin hevur fullgóðar førleikar til framtíðar tørvin, er tað umráðandi at høga støðið á teimum siðbundnu marit imu útbúgvingunum verður varðveitt og ment.” Tað skrivar ein arbeiðsbólkur settur av Uttanrík is- og Vinnumálaráðnum í nið urstøðu í frágreiðingini Sjóvinnupolitikk ur 2017, sum kom út herfyri. Nevndu útbúgvingar eru sera týdn inga rmikla r í tí føroysku sjóv innuni og hava við sær at føroysk arbeiðsmegi kann bjóða seg fram á øllum heimsins høvum

og lond u m, verður víðari staðfest í niðu rstøðu ni frá arbeiðsbólkinum. “Men tað er neyðugt at stíla hægri og eisini fara undir bachelor útbúgvingar til maskinmeistarar og skips førarar, tí eftirspurningurin er vaksa ndi eftir at kunna fara beinleiðis undir hægri lestur, og til tess krevst útbúgving á bachelor stigi,” ljóða r tekstu rin, og heldur fram: “Log istikk førleikin er vaksandi í føroyskum vinnu l ívi, men førleika r vanta serl iga innan tað kommersiella økið, til dømis shipping, og tað kann vera ein týðandi orsøk til at shipping vinnan ikki hevur størri vøkstur í Føroyum.” Arbeiðsbólkurin metir at fyri at menna føroyskar útbúgvi ngar innan sjóv innu enn meira, er fyrst av øllum neyðugt at orða eina yvirskipaða ætl

an fyri bygnað og innihald á tí maritima útbúgv inga røkinum. Harnæst er avgerandi at kunna bjóða skipsførara og mask i n meista ra útbúgvingar fram á bachelor stigi, og samstundis at fara undir at fyrireika master út búgvingar—t.d. master í shipp ing til skipsførarar og bachelor og master í verkfrøði til maskinmeistarar. Umf ramt miðnámsskeið eiga miðnáms skúla r og handilsskúlar at bjóða breytir og útbúgvingar innan shipping og logist ikk, skrivar arbeiðsbólkurin í sínum áliti. Millum onnur tiltøk sum eiga at verða sett í verk sambært arbeiðsbólkin, teljast autorisatión av umboðsmonnum/feløgum, studningur til aspirantar 12 mánaðar um árið, standardiserað skeið, sjóv innubreyt og trygdarskeið fyri 10. floks næming ar, og krøv at seta til reiðarí við skipum skrásett í FAS um at taka aspirantar. []

BÚSKAPARLIGAN VØKSTUR Síðani 2008 er tann føroyski handilsskipaflotin vaksin úr umleið 30 skipum til stívliga 90. Hvat kann gerast fyri at seta meira ferð á innflagging ina? “Hóast FAS er vælvirkandi, hóast framhaldandi undir menning, so kunnu vit sjálv andi gera eitt og annað fyri at økja um innflaggingina,” sigur Hans Johannes á Brúgv. “Í álitinum ‘Sjóvinnupolitikkur 2017’ kemur arbeiðsbólkurin við tilmælum sum tey meta vera avgerandi fyri at FAS kann vaksa. Millum annað mæla tey til at peningu r og orka verða setta av til at gerast limur í Paris MoU, sum eisini hevði inniborið at Føroyar fekk skyldu til at hava eftir lit við einum ávísum tali av útlendskum skipum um árið sum koma í føroyska havn. Hetta hevði styrkt myndina

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Ein søga um vald í fiskivinnu… (s. 27) ingsskipanir í verk og hildið teimum uppi, samstundis sum at eingin flokk ur hevði hildið aftur tá ið veðhald vórðu givin til ivasamar íløgur í fiski vinnuni—til ein alsamt vaksandi yvir kapasitet rætt og slætt. Tað hevndi seg nú; veðhaldini spøktu aftur og kravdu sítt. Tað vóru alt í verðini ov nógv skip og virki til alt ov lítið av fiski. Landsstýrið undir javnaðarleiðslu við Atla P. Dam sum løgmanni royndi sum frægast at byrgja fyri konkursa lduni. Afturat sær hevði Javnaðarflokkurin: Tjóðveldisflokkin, Sjálvstýrisflokkin og KrFFF (Kristi ligi Fólkaflokkurin, Framburðs- og Fiskivinnuflokkur). Eitt famøst mál, 266b, fekk tíðliga í 1988 óbeinleiðis ta avleiðing at veru lig ferð kom á studningsk arusellina aftur. Eitt ríkislógartilmæli sum vildi gera tað revsivert at gera mismun vegna m.a. sexuella orientering, var farið í Løgtingið. Løgmaður noktaði at taka tað aftur, soleiðis sum KrFFF kravdi, og tískil fór flokkurin úr samgonguni. Her var tað so at Framsóknarflokk urin leyp inn í staðin. Adolf Hansen, sum hevði staðið á odda fyri útróðrar verkfallinum í 1975, hevði í 1978 lagt saman við Kjartani Mohr og stovnað Framburðs- og Fiskivinnuflokkin, sum seinni—undir leiðslu Adolfs—gjørdist til Kristiliga Fólkaflokkin, Framburðs-

og Fiskivinnuflokkur. Men her var so komið vátt í reiðrið, so Adolf Hansen fór úr flokkinum og helt fram sum leysgangari í Løgtinginum, men undir heitinum Framsóknarflokkurin. Adolf hevði ikki gloymt sínar vinir í útróðr inum og kravdi at Landsstýrið setti á tiltaksgrunnin hjá Ráfiskagrunninum til at stuðla tí illa sperdu fiskiv innuni við. Hetta varð eftirlíkað honum, so samgongan kundi halda fram til løg tingsvalið í november sama ár. Hetta varð í mangar mátar byrjan in til endan. Eitt politiskt ófriðarligt tíða rskeið fylgdi við skiftandi lands stýrum. Eitt 10-áraskeið við sjey ym iskum landsstýrum, tveimum valum í ótíð og einum protestvali ið bar Verka mannafylkingina inn á ting við trim um tingfólkum og vendi upp og niður upp á hvør var lítil flokkur og hvør stórur. Fýra av hesum landsstýrunum sótu bert hálvt ár, so talan var um eitt sera óstabilt tíðarskeið. Samgongan við Adolfi Hansen umborð kláraði ikki at halda fram aft an á valið á heysti 1988. Nýggj sam gonga varð skipað við Jógvani Sund stein sum løgmanni. Fólkaflokkurin hevði vunnið valið uppá at fáa skil á landshúsarhaldið aftur. Tann nýggja samgongan legði til brots beinanveg. Ikki við at leggja eftir studninginum til fiskivinnuna, men við at leggja fram uppskot um ógvusligar sparingar inn

LØNTAKARAR Í YMSUM BÓLKUM (PROSENT): 1970-1985-2017 Kelda: Hagstova.fo

100%

34% 75% 10%

78%

87%

50%

25%

56% 11%

1970

10%

4% 5% 5%

1985

2017

Fiskiskapur Ali- og kryvjivirki

1 9 7 0

Fiskavøruídnaður Annað

1 9 8 5

2 0 1 7

av Føroyum sum flaggstati. Eisini er avgerandi at Føroyar fáa avtalu við f leiri europeisk lond um cabotagu sigling, sum er rættindi til at reka strandasigling. Í løtuni hava Føroyar avtalur við Norðurlond, og eina ávísa siðvenju fyri stranda rsigling í Stórabretlandi og Týsklandi, sum tó ikki altíð er uttan trupulleikar. Føroy ar eru ikki við í EBS [Europeiska Bú skaparliga Samstarvsøkið], so politisk orka má setast av til at samráðast um hesar avtalur.” Stjórin á Sjóvinnustýrinum leggur afturat: “Eitt annað ítøkiligt tiltak sum kundi verið framt fyri at eggja reiðaríum til at koma undir føroyskt flagg, er at lækka skattin undir ávísum treytum. Tílík ‘incentive’ eru vanlig

inna n ymiskar vinnur kring heimin, har ið myndugleikar miðv íst satsa upp á at byggja upp onkra vinnu. Eitt nú sigst at týskarar gjørdu hetta aftan á seinna heimsbardaga fyri at byggja teirra handilsflota uppaftur.” “Tað er greitt at vit kunnu vaksa munandi um sjóv innuna í Føroyum,” staðfestir Hans Johannes á Brúgv. “Vit eru sera nógv tengd at fiskiv innuni, og sveiggjum og avmarkingum sum sermerkja ta vinnu na. Við teimum royndu m sum vit hava sum sjófar andi tjóð, er tað natúrligt at vit leggja okkum eftir at víðka okkara vinnuliga sjóna rring fyri at skapa nýggjan bú skapa rligan vøkstur—her er tað púra upplagt at gera meira við at byggja upp okkara handilsskipavinnu.” []

an fyri tað almenna, uppskot um at taka av lógina um dýrtíðarviðgerð av lønum og uppskot um at áleggja fólki ein eykaskatt, ið varð nevndur bundin uppsparing. Hetta fekk øði í stóran part av fak felagsrørlsuni, sum vendi sær ímóti landsstýrinum við størstu kravgongu ið nakar hevði sæð í Føroyum. Kravið var at lata vælferðarsamfelagið fáa frið og loysa trupulleikarnar hjá landskass anum og hjá fiskivinnuni, soleiðis sum teir áttu at verða loystir: við at taka burtur studningin. Aftan á hetta alduris í fakfelags rørsluni treytaði Tjóðveldisflokkurin sær at samgongan loysti bygnaðar trupul l eikarnar hjá f iskivinnuni, áðrenn tey fráboðaðu tiltøkini vórðu framd. Úrslitið varð ein avtala í februar 1990 millum Fólkaflokkin, Sambands flokkin og Tjóðveldisflokkin, nevnd Fiskivinnuuppritið. Avtalað varð at Rá fiskagrunnurin og Studningsnevndin skuldu takast av, og samstundis skuldi fisku rin undir Føroyum býtast út til verandi fiskavirki. Ráfiskagrunnurin og Studnings nevndin vórðu tikin av sama heyst, og skipan við virkiskvotum varð samtykt. Ráfiskagrunnurin, sum hevði sæð dagsins ljós aftan á útróðrarverkfallið í 1975, fall soleiðis aftan á nýggjan ófrið á arbeiðsmarknaðinum, men hesuferð var tað løntakarar á landi ið kravdu fyribeining av grunninum og øllum studningssirkusinum hann hevði elvt til. Bogin hevði snøgt sagt verið spent ur ov hart, so strongurin brast. Med virkandi var at upplýsingar komu fram frá Fiskivinnuráðnum, at djúpvatns trolararnir fingu meira í studningi enn teirra ískoyti til tjóðarframleiðsl una. So mótstøðan móti studnings politikkinum herdist í stórum aftan á 1988. Veljarakanningar vístu at tey ið vóru ímóti at fiskivinnan skuldi fáa studning, vóru økt munandi í tali. Í 1988 vóru 13 pst. ímóti at geva studn ing; í 1990 var talið vaksið upp í 38 pst. Politisk stýring við at manipulera við prísásetingunum og lata studning hevði mist sín legitimitet. Hon hevði ikki longur undirtøku í fólkinum. Nýggir tankar um kvoturegulering

av fiskiskapinum komu í staðin. Tann samt ykta lógin um virkiskvotur inni bar í stuttum at tær samlaðu virkis kvoturnar skuldu ásetast við støði í meti ng u num hjá Fiskirannsóknar stov u ni og Fiskivinnuumsitingini. Verandi flakavirki skuldu fáa hvør sín part við støði í søguligum tølum. Fýra tey frægastu av seks teimum seinastu árunu m skuldu liggja til grund. Tó skuldu fyrst, áðrenn býtið hjá flaka virkjunum varð lagt fast, 6000 tons leg gjast til eina almenna uppboðssølu og 7000 tons til onnur fiskavirki, ið ikki sluppu upp í part í flakavirkisbýtinum. Tann nýggja skipanin skuldi koma at virka frá 1. januar 1991. Men so bleiv ikki. Flakav irkini—22 í tali, tá ið øll vóru í gongd—mótmæltu harðliga, tí eingin teirra fekk tað at bera til at reka virki við teimum tillutaðu kvotunum, nú studningurin var burturbeindur. Løgtingsval varð útskrivað sama heyst í ’90, og tað nývalda Løgtingið valdi at taka lógina um virkiskvotur av. Tað einasta ið yvirlivdi var tann almenna uppboðssølan. Men nýggj prinsipp vóru so blivin knæsett í 1990. Tær tungu skipanirn ar í studningspolitikkinum vóru fyri beindar og ístaðin skuldi marknaðurin sleppa framat við uppboðssølu, har fiskifør høvdu skyldu at selja ávísan part av veiðini. Orð sum studningur og afturbering vóru ikki longur heilag og í staðin vóru fólk sloppin at hálova ‘marknaðinum’ sum nýtt prinsipp. Og spurningurin um at avmarka veiðina við kvotum varð reistur. At fiska undir kvotaskipan var ikki ókent hjá teimum ið fiskaðu á fjarleiðum, men hevði ikki verið frammi sum stýr ingsa mboð í sambandi við fiskiv inn una í heimasjógvi. Eitt orðaskifti tók seg upp í einum samtaki, nevnt Samstarv VinnulívStovnar, hvørt tað kanska var eitt hug skot at royna eina skipan við umsetilig um kvotum. Úti í heimi vóru tey farin at royna seg við tí tey nevndu Individ ual Transferable Quotas (ITQ). Serliga varð hugt at Íslandi og New Zealandi. Skipað varð fyri eini verkætlan við fiskif røði ngi nu m Andra s Kristians sen á odda, sum skuldi kanna hvussu

Ein tann fremsti veitarin innan flutning og goymslu Samskip er eitt av teimum størru flutnings feløgunum í Europa, við deildum í 25 londum og meira enn 1500 starvsfólkum, harav umleið 80 eru føroyingar. Vit bjóða eitt vítt umfang av multimodalum flutnings og goymslutænastum, t.e. sjóvegis, loftvegis, á hjólum og eftir jarnbreyt. Partur av øllum hesum er okkara stóra rutunet við bingjum til og úr Føroyum — eitt sterkt og regluligt kervi við siglingum hvørja viku. Okkara tænastur umfata m.a. flutning og goymslu av køldum og frystum vørum kring allan heimin.

+298 308800 torshavn@samskip.com www.samskip.fo

Nordixis

SJÓGVUR & FÓLK — #4

slík skipan kundi virka samanborið við verandi skipan, við tekniskum reguleringum. Tey ið fíggjaðu vóru Reiðarafelagið, Fiskimannafelagið og Føroya Landsstýri. Stovnar sum Fiski rannsóknarstovan og Menningar stovan vóru við til at strekkja kjøl og týðandi partar í allari tilgongdini. Fjølmiðlar og politikarar vórðu hild in uttanfyri. Fundir vóru har vinna, manningarfeløg og reiðarar luttóku. Á hesu m fundum vórðu teir tankar vendir sum arbeitt varð við í verkæt lanini. Uppskot um kvotur ið kundu handlast millum reiðarar, vóru part ur av hesum—kvotur sum langtíðar lisensir býttir út á landaøki; og bólka kvotu til útróðurin, ið ikki skuldi vera partur av tí vanliga handlinum. Men einki av hesum kom veruliga út í eitt alment orðaskifti; tí áðrenn komið varð so langt vóru Føroyar farn ar á heysin og undir danska umsiting. Drálað hevði verið ov leingi í Før oyum við at gera ta neyðugu umskip anina av fiskivinnuni, so nú gjørdu danir tað fyri føroyingar, og tað við harðari hond. Eitt av átøkunum í 1993 var at noyða eina kvotaskipan ígjøgn um; men tað var ikki ein skipan har kvotur kundu verða seldar millum skip ella millum reiðarí og tað almenna. Endamálið var ikki at fáa eina til feingisrentu inn, men bert at avmarka veiðina til tað ið fiskifrøðingar kundu mæla til (TAC á enskum, MLV á føroyskum). Hetta var illa dámt í fiskivinnuni. Hetta var ikki “okkara” skipan, men ein skipan komin úr erva, top-down, ella kanska rættari uttanífrá. So eitt tað fyrsta Løgtingið gjørdi, tá ið tað hevði fingið valdið aftur, var at avtaka ta illa lýddu kvotaskipanina og seta fiskidagaskipan ístaðin. Hetta var nak

að ið hevði breiða undirtøku í vinn uni—hetta var “okkara” skipan. Tað nýggja hálovaða orðið var ‘fiskidagar’, meðan kvotaskipan legðist aftu r at teimum bannlýstu orðunum í orðaskiftinum, aftur at orðum sum studningur, bygdamenning og aftur bering. Tá ið litið verður aftur á hesi buldra sligu ár, er rætt at seta sær spurningin, nú fiskidagar tykjast at fara í søguna, og kvotur og tilfeingisg jald koma ístaðin, um ikki nógv kundi verið øðrvísi og munin lættari, var danska stjórnin ikki farin so bondskliga fram. Óivað høvdu vit kunna havt eina kvotuskipan fyri langa ri tíð síðani; og vit høvdu ikki havt tær blokeringar í orðaskiftinum sum hava forðað fyri at kunna umrøtt hetta sum ein møguleika. Og eitt áttu í øllum førum tey við tí politiska valdinum ídag at dugað at sæð, nevniliga tað at tað spyrst einki gott burtur úr at noyða politikk niður yvir høvdið á fiskivinnuni úr erva. FISKIVINNUNÝSKIPAN, FÓLKSINS OGN, TILFEINGISGJALD Fiskivinnan skal nú skipast av nýggj um, hevur leingi ljóðað. Tað sum hevur framprovokerað hetta, vóru umfatandi skipahandlar í 2005 og fylgjandi árun um, har seld vórðu fiskirættindi fyri upphæddir ið tóktust ørandi, og ein miðsavning tók dyk á seg so ræðið á fiskirættindum kom at liggja í Eystur oynni og Norðoyggjum. Hetta reitti almenningin og ta politisku skipanina, tí talan var um rættindi sum tey ið nú tóku milliónaupphæddir úr vinnuni, høvdu fingið fyri einki. Samstundis kom tað í kjalarvørrinum á at polit iskir flokkar vóru farnir at tosa um at breiðka skattagrundarlagið við at lata landið fáa lut í teimum yvirskotum sum vóru í fiskivinnuni. Serliga vóru

Føroya Fiskimannafelag er verkafelagið hjá fiski- og sjómonnum. www.fiskimannafelag.fo info@fiskimannafelag.fo +298 35 60 00 ella +298 31 15 69

Veljarar fyri at krevja tilfeingisgjald av vinnuni, 2015 (prosent) 79,0

78,1 70,1

73,7

59,3

39,5

19,8

0,0

Su urstreym

Rest av landinum

Viðmerking: N=555

tað Tjóðveldisf lokku rin og Javnað arflokku rin ið bóru hetta fram upp undir løgtingsvalið í 2004. Eitt mest sum einmælt Løgting gjørdi soleiðis av í 2007 at siga upp øll veiðiloyvi við virknað frá 1. januar 2018. Tað er nú vorðið eitt fólkakrav at fólkið alt skal eiga lut í ríkidøminum á sjónum. Fiskivinnan skal lata gjald fyri at sleppa at troyta hetta tilfeingi, sum er ‘fólksins ogn’. Eitt gjald skal fara í landskassan burtur av tilfeingis rentuni, sum eingin ídag ivast í finst í fiskarínum. Milliónahandlarnir í árunum 2005-2007 og tær almennu sølurna r av makrelkvotum eftir 2011 hava sannført almenningin um at fiskivinnan eigur at lata tilfeingis gjald. Veljarakanningar vísa at umleið tríggir fjórðingar av veljarunum meta tað vera rætt at fiskivinnan rindar fyri fiskirættindini. Her er ikki stórvegis munur á áskoðan hvar í landinum tú spyrt henda spurning. Tað ið mong hildu vera utopi ella ørv itistos hin minniliga dag í Norður landahúsinum fyri eini tredivu árum síðani, tá ið búskaparfrøðingurin Árni Olafsson mælti til at taka inn tilfeingisrentuna við at leggja avg jald á fiskiv innuna og gevast við at veita studning, er nú veruleiki. Tað ið tá varð hildið at vera heiðin tala, er ídag viðurkent sum gott latín. Og ídag er kravið at tann yvirflóð av pengum sum tykist at vera í fiskivinnuni, kann rinda tá ið pengar resta í aðrastaðni í sam felagnum. At soleiðis er vorðið er kanska ikki so løgið, tá ið hugsað verður um hvussu nógv samfelagið er broytt hesi mongu árini. Tá ið avgjørt varð á sinni at halda seg leysan av EEC, sum tað tá æt, fyri at tað føroyska fólkið skuldi kunna hava fiskiríkidømið kring Føroyar fyri seg sjálvt, vóru útvið tveir triðingar av løntakarunum í fiski vinnuni. Útróðrarmenn, fiskimenn og flakak vinnur vóru so at siga Føroya fólk. Tá ið bretskir og týskir trolarar vórðu tveittir út um 200 fjórðingar, var tað fyri at tryggja útróðrarmonn um og fiskimonnum teirra ogn. Gott var tá hjá politiskum flokki at kunna skýra seg sum fiskimannaf lokk og verða viðurkendur sum slíkur av fólki

Alt landi

Kelda: Fynd

í fiskivinnuni. Ídag eru frægastu fiski miðini hjá politikarum løntakarar í almenna ri og privatari tænastuvinnu. Løntakarar í fiskaríi og í fiskavøru ídnaði eru væl færri í dag—eini 10 pst.—meðan onnur liggja um 90 pst. tilsamans. So ídag er tað vorðið eitt natúrligt krav at fiskivinnan skal gjalda til tað almenna. Hetta gjald er tó ikki heilt einfalt at fáa inn. Tí spurningurin er um hetta við tilfeingisrentuni ikki er ein fiktión. Og um hon er verulig, hvussu stór er hon so? Harnæst spurningurin, hvussu hon skal fáast inn. Og síðani spurning urin, hvagar skal hesin peningur fara, og hvat skal hann brúkast til? Summir búskaparfrøðingar mæla glaðbeintir til uppboðssølu, sum svarið upp á bæði spurningin um hvussu til feingisrentan skal fáast inn, og hvussu fæst at vita hvat ið tað rætta ella sanna virðið er á hesari rentu. (Og summir politikarar, serliga í Tjóðveldi, præd ika enntá rættvísi um eina leið, tá ið uppboðssøla verður hildin fram sum loysnin ið kann kvetta allar knútar av.) Búskaparráðið hevur mett at fyri einstakt ár, 2014, var tilfeingisrentan 473 mió. kr. í uppsjóvarfiskiskapi og fyri flakatrolarar 80 mió., meðan til feingisrenturnar vóru negativar fyri trola rar og línuskip; ávikavist minus 56 mió. og minus 78 mió. kr. Her tykist at vera talan um religión ella ideologi heldur enn exakt vísindi. Tað sum búskaparfrøðingurin tosaði um í Norðurlandahúsinum á sinni var alt tilhugsað. Eitt væleydnað pedogog iskt modell, men ikki nøkur empirisk staðfesting av einum veruleika. Her var bert talan um EIN fiskastovn; og her var heldur ikki talan um einstakt ár, men tilhugsaða langtíðarjavn vág. Og at kunna tosa um negativa tilfeingisrentu er so heilt burturvið og hevur einki við modellið at skaffa, ið liggur til grund fyri øllum tosinum um eina tilfeingisrentu sum tað almenna eigur at taka frá vinnuni. Her er tað somuleiðis merkisvert at tað fiska ríið sum skuldi regulerast við at áleggjast tilfeingisgjald—fiskiskapur í heima sjógvi—hevur einki at kunna lata sam bært somu metingar; meðan tað fiskarí sum hevur eina rentu at lata burturav,

SJÓGVUR & FÓLK — #4

ikki kann verða regulerað av føroyskum myndugleikum við at taka inn tilfeingisgjald. Her er tað metingar hjá ICES og av talu r millum stranda lond, ið gera av hvat ið verður fiskað, sama um tilfeingisgjald verður tikið frá fiskivinnuni ella ikki. So at tosa um tilfeingisgjald til at stýra fiskiskapi við hevur einki at standa á í tí føroyska veruleikanum. Men fyri tað kann tað vera rímiligt, at tað almenna krevur eitt avgjald av teimum ið sleppa framat at fiska bur tur av fólksins ogn. Men tað er ein politiskur spurningur, hvat ið tað skal vera. Ein spurningu r sum má svarast við samráði ngu m millum tann politiska myndugleikan og vinnuna. At tveita tað til ein marknað at loysa er at sleppa sær unda n ábyrgd, tí marknaðurin hevur aldri verið og verður aldri rættv ísur. Ein fríur marknaður skapar vinn ara r og taparar, geografiska miðs avni ng og monopolit istiska sentr alisering. Vilja politikarar hava vinnarar um alt landið, so skulu teir undir ongum umstøðum leggja tað til marknaðin at gera av, hvør skal kunna keypa sær til rættin at fiska. Hesari umfordeiling liggur tað hjá politiska mynd ugleikanum at taka sær av. Tær ætlanir ið eru viðvíkj andi uppboðssølu hava nógvar av mark inga r, ið geva summ um pørt u m framíhjárætt meðan aðr i r part a r verða skerdir; so tað ikki kann ger ast til ein virkandi marknað. Og tá eru parta r longu fav oriseraðir í sjálvari lóggávuni upp á ein máta ið ger at tað ber ikki til tosa um at vilja tryggja ópartíska útlutan. Ivaleyst er rættast at halda spurningin um tilfeingisgjald leysa n av spurninginum um stýri ng av fiskiv innu ni og heldur kalla ein spaka fyri ein spaka. Her er í roynd og veru

tala n um eina umfordeiling millum summi í fiskivinnuni og so onnur í samfelagnu m, ið hava fingið eyguni upp fyri, at her er talan um vinning og lønir, sum ikki øll kunnu sam anbera seg við. At tað almenna skal kunna taka nakað inn av hesi yvirflóð vegna fólkið er neyvan órímiligt. Men tað má gerast við skynsemi. Tað er skjótt at enda í somu fellu sum tá ið studningsøðin leikaði í upp á tað harðasta. Tá fóru pengarnir úr lands kassanu m til eina vinnu ið gjørdist meira og meira bund in av at skulla hava studning. Nú fer tilfeingisgjald í alsamt stríðari streymi frá fiskivinn uni og í landskassan. Tað sæst aftur í tí politiska lívinum, har yvirskotið í landsk assa n um fær krøvini fram um fleiri tunlar, meira alment byggj arí, hægri lønir og meira vælferð sum heild. Tað er ilt hjá politikarum at byrgja fyri hesum við nýggjari slangu inn í landskassan. Við hetta lag verður landskassin bundin av tilfeingisg jaldi úr fiskiv innuni. Samstundis sum inflatión og ovurh iting av búskapi num tekur dyk á seg. Tað er tí løgið at politik ar a r og búskaparfrøðingar, sum løgdu áherðslu á at inn tøku r frá eini oljuvinnu fyri alt í verðini máttu fara í ein grunn og ikki út í peninga renslið, at teir ikki draga á við at taka tilsvarandi til feingisg jald, fyrr enn politisk trygd er fingin fyri at tað kann fara í ein búskapar grunn sum er varandi. Ja, og uppa ftur meira løgið at polit ika ra r og búskaparf røðingar, sum vóru upptiknir av at fáa donsku ríkisveitingina út úr føroyska peni ngarensli nu m, tí hon skuldi—ein og olju inntøkur—vera til ógagns, at hesi ganga unda n at fáa til feingisg jaldið frá fiskivinnuni í landskassan. []

Álvarsligir vansar við uppboðssølu… (s. 15) a vtalur við keypara rnar úti í heimi, tá bæði leveransa og vørudygd eru rímiliga trygg gjøgnum góða stýring av framleiðsluni. Fyritreytin fyri at hetta skal lata seg gera, er at vinnan hevur møguleika fyri at legg ja tað samlaða virksemið til rættis, tvs. stýra framleiðslu flowinum í allari virðisketuni. Hetta merkir at trygg rætt indi til at fiska ávísar nøgdir av fiski og skilagóð tilrættalegg ing av framleiðsluni eru við til at geva størri inntøkur til tað føroyska samfelagið burtur úr somu nøgdini av fiski. Hetta merkir ikki at øll skip og øll virkir í Føroyum skulu samlast í vertikalari integ ratión, tí hetta kann skapa eina ov stirvna skipan, har eingin kapping er mill um aktørarnar á markna ð inu m. Men royndir úr bæði Føroyu m og øðrum londum vísa okku m at vertikal inte gratión er ein skilagóður máti at tryggja góða virðisskapan. EIN HÓSKILIG UPPBOÐSSØLA ER GÓÐ Hóast ein ov stór uppboðssøla er skaðilig, merkir hetta ikki at man als ikki skal hava eina uppboðssølu. Í USA hevur man ávísa uppboðssølu, uml. 10 prosent, í summari fiskivinnu, fyri at fiskiv innan skal kunna keypa og selja ávísan part av rættind unu m og harvið leggja virk semið betur til rættis. Summi fiskifør kunnu hava trupulleikar av at einhvør kvota av einum fiskaslagi ikki kann fiskast upp uttan at hava einhvørja kvotu av øðrum fiskaslagi, tí fiskiskapurin er blandaður. T.d. kann hýsu kvotan ikki fiskast upp, tí tosk u r er uppíblanda ður í fiskiskapinum. Við at hava

ávísa uppboðssølu kann reið aríið keypa ella selja rættindi og harvið tryggja at samsvar er millum kvoturnar. Somuleiðis kann eitt skip hava trupulleikar eitt árið, t.d. við maskinuni, og tískil hava brúk fyri at selja kvotur til annað reiðarí, sum kanska hevur avlopsorku. Ein ávís uppboðssøla kann burtur. Onki er komið síðan og ongin sum vendir sær til sostatt brúkast til at tryggja samsvar millum tørv og rætt HT um hetta fær svar.” Sambært Norðurlendska indi. Ídag verður hetta sam Konventión um Sosiala Trygg svar tryggjað við at reiðaríini ing, sum Føroyar eru part gera sínámillum avtalur, men ur av, eru sjófólk úr øðrum hetta kann eins væl skipast á Norðurlondum ið sigla undir almennum marknað. Ein uppb oðssøla eigur norskum flaggi, frítikin fyri at rinda heilsug jald í heim sostatt ikki at hava fokus á landinum. Uttan mun til at taka tilfeingisgjaldið inn hetta verða føroyingar ið sigla frá vinnuni, men heldur á at við norskum skipum kortini tryggja at fiskivinnan kann kravdir eftir gjaldi til Heilsu leggja sítt virksemi smidliga trygd. [] til rættis.

Heilsutrygd ‘er farið púrasta í svart’: Blokkerar… (s. 30)

Dánjal Jákup Meinertsson.

Dánja l Jákup Meinertsson. “Men Heilsutrygd nyttar onki at tosa við, tí man fær onki svar. Seinast eg hoyrdi nakað frá teimum, var tá tey søgdu seg bíða eftir einari lógarbroyting. Siri Stenberg leðgi eitt upp skot fyri tingið sum skuldi heimila undantøku og end urg jaldi. Uppskotið var púra høpisleyst óumhugsað, sum eg eisini vísti Trivnaðarnevndini á, og tað kom ongantíð aft ur úr nevndini. Tingið fór í summarfrí og so datt tað

Eitt dømi omanfyri um uppboð av fiskirættindum, har ein fyritøka hevur bjóðað munandi meiri enn tilfeingis rentuna fyri rættindini til at fiska—her er boðið so nógv at tað ikki er nokk til sjálvt dekningsbidragið. Harvið er als ikki nokk til fastan konstnað, normalprofitt og intramarginalan vinning, soleiðis sum teoriin annars sigur at fyritøkur bjóða. Her er tað at tað lekur millum teori og praksis. Henda uppboðssølan er ikki nakað eindømi. Hervið tømir vinnan seg sjálva fyri arbeiðskapitalin, sum er al neyðugur fyri at gera neyðugu íløgurnar til endurnýggjan av fiskiflotanum og til at gera íløgur í meirvirking á landi.

TILFEINGISGJALD HELDUR ENN UPPBOÐSSØLU Ein nógv betur loysn enn ein stór uppboðssøla av stutttíðar fiskirættindum, er at áseta eitt tilfeingisg jald sum tekur tað úr vinnu ni ið tað almenna eigur at fáa, men sum sam stundis letur vinnuna hava tað eftir sum vinnan eigu r at hava. Hetta er tann loysnin sum eg og onnur vegna Sambands flokkin settu fram í einum uppskoti frá november 2016. Øll nýggj rættindi skulu sjálvsagt bjóðast út sum lang tíðar rættindi, soleiðis at eing in politisk útluting eigur at fara fram. Samgongan eigur at legg ja seg eftir at fáa skilagóða r loysnir fyri vinnu na og fyri samfelagið. []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

landskassan—men tað verður stokkut—so er talan um eina uppskrift til ein niðurtúr fyri okkum øll. Vit vóna tí at polit ikararnir hóast alt fara at betra verandi uppskot um nýskipan og umhugsa partar av tí av nýggjum, so ikki vinnan fær alt ov stóran skaða.”

So nógvur kapitalur krevst… (s. 1) astu tøknini. Til dømis hava Tróndur í Gøtu og Finnur Fríði ligið í fremstu røð í at køla fiskin rætt; har hava vit sæð ítøkiliga at skulu vit í Føroyum vera før fyri at fáa makrel av hægstu dygd til lands, so krevjast skip ið eru útgjørd við rættari útgerð til køling og sera dugnaligar manningar við røttum kunn leika og førleikum.” Umsitingarleiðarin við merkti víðari: “Tann sann roynd at skip við tí mest framkomnu útgerðini megna at fáa til vega bestu góðsku og hægsta prís, merkir eisini at fleiri nýmótans skip eiga at koma inn í flotan—og har við tryggja at tann føroyska uppsjóvarvinnan verður ment víðari fyri at kunna virka allan uppsjóvarfisk í Føroyum.” Menningin av uppsjóvar vinnu ni er soleiðis í stóran mun tengd at kapitali og íløg um; men her tykist fiskiv innu nýskipanin ikki at taka støði í veruleikanum, segði Tórheðin Jensen. “Lat okkum ímynda okk um eina ætlan um at byggja eitt nýtt skip til uppsjóvar fiskiskap. Tilboðið frá skipa smiðjuni liggur sannlíkt um 300 milliónir krónur. So skip ið skal onkursvegna fíggjast. Av tí at lán til bygging av skip um eru so stór sum tey eru— og at teir føroysku peninga

MARIA OLSEN

stovnarnir hava lógarásetingar um hvussu nógva fígging teir kunnu veita einum einstøkum kunda—er neyðugt at fara eft ir fígging í útlendskum pen ingastovnum. Men tað er sum so altíð eisini ein spurningur um peningastovnar yvirhøvur, føroyskir ella útlendskir, uttan himpr vilja veita lán til nýggj skip. Bankar eru ikki bláoygd ir, og fara sjálvandi at meta um váðan—um reiðaríið fer at megna at gjalda tann lænta peningin aftur. Aftur her er ósamsvar millum politiskar ætlanir og veruleika.”

feløgini fara at arbeiða eftir stuttíðar profit-maximering, heldur enn at arbeiða langsikt að, av tí einfaldu orsøk at tey ikki hava trygg brúks r ætt indi til kvotur, og feløg sum bara ráða yvir kvotum í stytt ri tíðarskeið kunnu ikki gera langtíðar íløgur. Út frá hesum fer tað ikki at bera til at gera íløgu r í nýmótans og fram komin skip, og bankar fara ikki at kunna ella vilja veita lán—og tað fer so aftur, longri frammi í virðisketuni, at hava við sær at fiskurin ikki kann seljast til teir bestu marknaðir nar men endar ístaðin á ÁLVARSLIG HÓTTAN teimum bíliga ru marknaðun Við øðrum orðum, uttan lang um, sum eisini merkir at út tíðarloyvi fer illa, um yvir f lutningsvirðið verðu r lægri. høvur, at bera til at fíggja nýggj Men tann hóttandi spiralurin skip til uppsjóvarvinnu na— nið u r eftir steðgar ikki har, stuttíðarloyvi føra við sær at segði Tórheðin Jensen, og vísti

Tað er ein búskaparlig ólukka fyri skip, flakavirkir, vinnuna á landi, og tískil alt samfelagið, at vit ikki veiða fiskin meðan hann er at fáa, tí hann er burtur sum døgg fyri sól tá livilíkindini broytast aftur. grundgeva fyri hví so stórar broytingar eru í veiðini, kun IT HOYRA við jøvnum nu vera sera villeiðandi og millumbilium í tíðinda ein avskeplað mynd av veru fjølmiðlunum um fiskihagtøl leik a n u m, um ikki verður frá Hagstovuni viðvíkjandi greitt frá hví so er. Um vit tí ið landað verður av fiski av skulu sammeta veiðihagtøl føroyska landgrunninum. Tey ini á toski í ár við undanfarin flestu sum hoyra hesi tíðindi, ár, og út frá hesum gera eina øtast við hvussu lítið er til av meting av toskastovninum við toski við Føroyar, og ein skilir Føroyar, so eru vit heilt úti í tey væl. Tey hoyra jú onga togunum. grundgeving fyri hví so lítið Tann samlaða veiðiorkan verður avreitt. á innara landgrunninum við Veiðihagtøl, sum sammeta Føroyar er nú bert cirka 30ár við undanfarin ár uttan at 40 prosent av tí hon var tey

ikarar so lítið við í tí sum fyri ferst á grunninum? Er støðið so vánaligt, at heldur ikki teir hava fingið við hvør orsøkin er til at so lítið er fiskað og av reitt av Føroya grunninum, og at tað einki hevur við niðu r fisking av fiskastovnunum at gera? ORSØKIN TIL SO LÁG TØL? Tað var góð tilgongd av toski við Føroyar í fjør, og munandi størri tilgongd er í ár, men vit síggja einki aftur í landingarnøgdum og hagtøl um. Størru línuskipini hava als ikki veitt á grunninum í vetur. Tey hava roynt á New Foundlands bankunum, og

nú eru fleiri av teimum farin at veiða við Grønland, ella eis ini eru tey innhandlingarskip har yviri. Allir skipaeiga ra r sum kunnu, vilja vera leysir av Føroya grunninum, tí so trup ult er at dríva fiskiskap her. Útróðra rf lotin er tódnaður niður í nakrar fáar bátar, tí har fæst hvørki manning ella egnarar á landi. Tey fáu skip ini sum eru eftir á grunninum eru “hegnaði” úti av øllum nýti l igum fiskimiðum, við kassum og friðingum, ja sjálvt Føroya Banki er hermetiskt lukkaður. Eingin fær tí vent sær á grunninum, og eingin sleppu r at veiða har fiskurin heldur til. Tískil eru lítlar og

Tórheðin Jensen, umsitingarleiði, Varðin.

Stovnsrøkt er eisini at fiska nóg mikið tá nógv er til Osmund Justinussen

til uppboðssølu av fiskirætt indum sum “uppskrift til ein niðurtúr” fyri fiskivinnuna og samfelagið. “Tann eyka kostnaðurin sum uppboðssøla av kvotum hevu r við sær vil sjálvsagt minka um førleikan og hugin hjá fyritøkunum í fiskivinnuni at gera íløgur í vørumenning og marknaðarrøkt, og førleik in at kappast um prís fyri at vinna góðar marknaðir verður eisini skerdur tá minni er í kassanum. Hetta kemur so við og við, kanska skjótari enn vit hugsa, at føra til lægri útflutn ingsprísir, sum síðani fer at síggjast aftur í lægri prísum á kvotum á uppboðssølu—tað bítur seg í halan. Til enda n fer rentabiliteturin hjá tí før oysku fiskivinnuni at minka so mikið at lánitreytir frá lánistovnum koma at síggjast aftur í hægri rentum, sum aft ur lækkar um kappingarførið hjá okkara fiskivinnu á al tjóða marknaðinum. So hóast summi í fyrstani fara at síggja hetta sum skjótan vinning fyri

KANN STEÐGA KLEKING “Hyggur tú eftir konstnaðum hjá einum reiðaríi, so eru av skrivingar, viðlíkahald og hýr ur ein lutfalsliga stórur partur av teimum samlaðu kostnað unum,” legði Tórheðin afturat. “Tað at feløgini ikki fáa lán frá bankunum undir einari skip an við uppboðssølu av fiski rættindum vil eggja reiðaríini til at ótvega sær bílig, og har við minni góð og meira gomul skip. Somuleiðis vil skipanin eggja til at minka um hýru kostnaðin, og tað kann gerast við, í stóran mun, at hava út lendska manning. Og royndir vísa eisini at føroyingar fara ikki til skips um teir kunnu forvinna líka nógv á landi, sum jú er væl skilligt. So ein tílík skipan vil við tíðini føra við sær at fleiri og fleiri føroyingar fara at velja sjólívið frá, og útlendingar fara at taka arbeiðini umborð.” At vera fiskimaður á dekk inum er samstundis ídag ein væl kendur og væl virkandi liðu r í tilgongdini at klekja yvirmenn—skapa áhuga fyri og leggja lunnar undir útbúgv ing sum maskinmenn og navi gatørar, vísti Tórheðin á. “Allarflestu maskinmenn og navigatørar hava fyrst verið til skips sum dekkarar, og aft an á nøkur ár velja teir at fara upp á skúla, sum sagt verður. Tað er sannlíkt at ein slík lóggáva sum nú er í umbúna vil steðga hesari klekingar leið.” []

góðu toskaárini í til dømis 1996-1997, tá fiskað blivu um 45.000 tons per ár. Tað tykist sum at heldur ikki okkara politikarar hava skilt hví so lítið verður veitt á landg runninum. Vit hoyrdu eitt kvøldið tríggjar floksfor menn viðgera ta nýggju fiski vinnuskipanina í SVF, og har var lítið at heinta tá tað kom til vitan um vinnuna. Teir eymkaðu seg um at stovnarnir vóru so niðurfiskaðir og vón aðu at teir komu fyri seg aftur! Fylgja okkara ábyrgdar polit

SJÓGVUR & FÓLK — #4

‘Rokna við roki’—Eyðun Hansen

Toska- og hýsustovnar undir Føroyum ferðast av og á út um landgrunnin og ‘hvørva’ fyri síðani at koma afturíaftur, og eru nú við at venda aftur eins og í 1990unum—ein møguleiki ið Eyðun Hansen vil hava fiskifrøðingar at umhugsa. Búi Tyril

ESTMENNINGURIN Eyðu n Hansen, fyrr v er andi fiskimaður og skipari, er farin undir eitt arbeiði sum lein g i man hava verið til trongt: at seta fiskifrøðingum í Havn beinleiðis spurningar og geva teimum konstruktivt mótspæl við høvi. Hann si gldi sum skipari í 1990unum, longu tá við drúgvum roynd um sum fiskimaður, og gjørdi almenn a r eygleiðingar um toskin sum bleiv burtur fyri seinni at koma óvæntað aftur. Eitt nú vóru hann og Helgi Fossdal (tá Nielsen) úti alment seint í 1992 og mótsøgdu ein ari annars víða viðtiknari frásøgn um at fiskaloysið í 1990-92 stóðst av at toskurin og hýsan vóru ‘uppfiskað’ og stovna rni r ‘oyddir’—nei als ikki, meintu teir báðir skipar arnir, fiskurin hevði verið utt an fyri landgrunnin tí ov lítið av æti hevði verið á grunnin um, men var nú í ferð við at koma inn aftur, tí nú var aftur meira føði at síggja. Tað vísti seg teir báðir vestmenningarnir fingu rætt, og árið eftir gjørdist byrjanin til tann rokfiskiskap sum tók seg upp seinni. Eyðun Han sen meinar at nakað líknandi er nú í spæli, tó við tí muni at hesuferð hevur talan ikki ver ongar landingar, men bert hagtøl við ongari frágreiðing um hví so er—og tí verða hesi hagtøl villeiðandi! Tað er ein búskaparlig ólukka fyri skip, flakavirkir, vinnuna á landi, og tískil alt samfelagið, at vit ikki veiða fiskin meðan hann er at fáa, tí hann er burtur sum døgg fyri sól tá livilíkindini broyta st aftur. Ikki síðani 1997-98 hava livilíkindi hjá fiski á Føroya grunninum verið so góð, sum í ár. Her er bæði nebbasild og toskasild (hvítingsbróður), og somuleiðis er eisini tann rætti sjóvarhitin við botnin. Eg havi ígjøgnum mong ár víst á nær góður toska fiskiskapu r kann væntast við Føroyar, og hvat orsøkin er til tess. Hálvt til eitt ár eftir at El Niño hevur verið í hædd ini í Stillahavinum, so ávirkar hetta sjóvarhitan við botnin

ið um beinleiðis fiskaloysi men heldu r um vánaligt fiskarí. Tað at trolbátar nú í yvir eitt ár hava fingið meira tosk enn nakra nt íð, bendir—saman við øðrum umstøðum, eitt nú í veðurlagnum—á at veru ligt toskarok kann væntast um stutta tíð, sigur hann, og skoytir uppí at nakað tað sama kann væntast fyri hýsuna. “Fiskurin bítur illa tá ið nógv er til av nebbasild,” segði Eyðu n Hansen við Sjógv & Fólk, “men so skjótt føðin minkar bítur hann lættari. Tí hava trolbátarnir fingið so nógvan tosk hetta seinasta góða árið, men roknast kann

við at húkaflotin eisini skjótt fer at merkja til tann nógva fiskin sum er við at taka seg upp. Føðin minkar oftani tá ið tað blívur kaldari, og tá tekur toskur húk aftur. Og hesin fiskur er ikki komin úr ongum—tá vit síggja stórar steinar í maganum á fiskinum hevur hann helst verið niðri á heilt øðrum dýpi og er nýliga komin inn aftur á grunnin.”

kring botnf iskiskapin un dir Føroyum. Eitt sum hann hevur fest seg við er at fis kaloysi er einki nýtt fyribrigdi, staðfest langt áðrenn nøkur nútímans veiðitól vóru til. Hetta metir hann sum prógv fyri at niðurgongd í fiskastov num nýtist ikki altíð at hava nakað við fiskarí at gera. Eyðun heldur at Havsto van er vorðin betri við árunum at taka meira í álvara ta vitan ‘EYÐSÝNDUR VERULEIKI’ sum fiskimenn hava, hóast Eyðun Hansen hevur nærlisið hendan vitan sjáldan man vera hagtøl yvir fiskiskap langt af vísindaliga skipað. tur í tíðina umframt ymiskt “Ein trupulleiki sum læt av tí sum fiskifrøðingar hava tliga uppstendur við persó sagt alment um viðurskifti num og stovnum ið varða av

vísindaligum arbeiði, er at tey kunnu gerast ‘innilæst’ í tí tey arbeiða við frammanundan og avvísandi móti nýggjum tilfari sum ikki passar beint inn í teirra verandi ástøði. ĺ so máta eru tey neyvan øðrvísi enn flest øll onnur; men kan ska vit onnur kunnu hjálpa teimum eitt sindur har tað er møguligt, og kanska onkuntíð geva teimum okkurt nýtt tilfar. Vísindafólk kunnu ikki altíð fylgja við í tí sum hendir úti á feltinum, og fakta verða í tí verðini ikki roknað fyri na kað fyrr enn tey eru staðfest og løgd fram eftir góðken dum leisti. Tí kann tað taka langa tíð hjá teimum at koma ajour við tað sum fyri onnur er eyðsýndur veruleiki.” NEYVARI MYND Sum dømi nevnir Eyðun at av tí at tað enn ikki er vísinda liga skjalprógvað at toskurin og hýsan viðhvørt fara út á djúpt vatn, so er tann almenni ‘sannleikin’ framvegis at hesin fiskur búleikast einans á land grunninum. Hartil kemur at traditiónin hjá tí fiskifrøðiligu ráðgev ingini er mestsum automa tiskt, hvørja ferð minni av fiski hevur verið at fáa, at ganga út Trolbátar við bryggju í Leirvík.

MARIA OLSEN

á Føro ya l eiðini og harvið alt gróðrarlív og sostatt eis ini fiskiskapin á grunninum, sama er eisini galdandi hesa ferð, eftir eina sera máttmikla El Niño í fjør, sum helt áfram heilt út í november, tá hon tók av aftur. Tó vísir hon seg nú aftur at taka til, so kanska fer tað at líkjast árunum 1997 og ‘98 til fiskameingi á grunnin um—men tó ikki í landingar hagtølum. Um vit hyggja eftir veiði tølu m fyri Føroyar tey sein astu 80 árini, so hevur miðal veiðin av toski verið umleið 25-27.000 tons um árið. Tey bestu árini upp ímóti 50.000 tonsum, og tey vánaligastu niður á 17.000 tons. Í f jør veiddu vit bert 7-8.000 tons av toski á land grunninum, og í ár verða tey ikki meira enn møguliga eini 9.000 tons.

At vit ikki taka meira úr stovninum, nú høvi er til tað, er skilaleys røkt av tilfeing inum, og ikki minni enn ein ólukka fyri vinnuna á sjógvi og landi. Hetta er ikki tí at fiskurin ikki er til, men tí vit sleppa ikki framat til at fiska hann. HVUSSU MIKIÐ KUNDU VIT TIKIÐ AV TOSKI Í ÁR Eg eri ikki í iva um at vit kundu í minsta lagi veitt 25.000 tons av toski á Føroya grunninum í ár, og í fjør kundu vit havt veitt 20.000 tons og eisini munandi meira av hýsu, utt an at ganga stovninum ov nær. Vegna stongd økir har, sum okkara bestu toska- og hýsuleiðir eru, og vegna aðrar reguleringar koma vit bert at fiska ein triðing av hesi nøgd. Vit koma tískil at missa eitt virði á umleið 270 milliónir

krónur (16.000 tons á 17,00 kr/kg í miðal = 272 mió. kr.) av toskafiskiskapinum bert í hesum árinum. Og vit koma onga ntíð aftur at veiða eina “miðal nøgd” av toski og hýsu, um ikki onkur vaknar, og ger tær broytingar sum skulu til fyri at fáa tað atkomuligt at veiða hesar nøgdir. Tað kann vera at samfelag ið hevur ráð at missa allar hesar milliónirnar vegna góða makrel- og svartkjaftaveiði, og somuleiðis met nøgd av ali fiski við góðum prísum. Men hvørki skipini og manning arnar sum veiða tosk og hýsu, ella flakavirkini á landi, hava ráð til at vit ikki gagnnýta okkara tilfeingi meðan tað er á grunninum. Enn hevur línuveiðan ikki merkt so nógv til hækkaða toska m eingið, men snellu fiskiskapurin á Norðhavinum

í vár merkti tað væl. Tað hev ur oftani fyrr víst seg at tá umstøðurnar á grunnin um eru sum tær eru nú, so er tað trolreiðskapurin ið fær meira burturúr, og seinni er tað línan. Hetta vístu eisini yvir litstrolingarnar hjá Magnusi Heinason í vár, og sama er hjá smærru trolbátunum. KVOTASKIPAN ÓNÝTILIG TIL BOTNFISK Nakrir trolbátar vóru í Skot landi til sandblásingar herfyri. Manningarnar søgdu frá at allir fiskimenn sum teir tos aðu við har niðri søgdu við teir: Gerið tit bara ikki ta dáragerð, at tit fara undir at brúka kvotaskipan til botnfisk, eins og vit hava, tí hon er heilt oyðileggjandi! Sama kunnu vit siga eftir tær royndir vit høvdu við kvotaskipan við Føroyar í 1990unum. []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Nýskipan í fiskivinnunin krevur… (s. 11)

Fiskivinnan fær við hesu m størri ótryggleika við uppboðs sølu, hægri tilfeingisg jøld enn í 2019, og hvussu nógv verður átti luturin til uppboðssøluna setta r í gildi. Umsitingin hjá vinnurnar í grannalondunum verandi rættindi. Her eru fleiri at tikið støði í hesi miðalveiði, Løgtinginum hevur áður stað umframt verri treytir viðv íkj fiska s løg sum hava stóran heldur enn í einum tilvild fest at ásetingarnar eru ein andi ognarskapi og fígging. Eisini er vert at vísa á at týdn i ng fyri ávísar bólkar arligum tali, har 25 pst. av nullitetu r, av tí at tær stríða sum t.d. gullaksu r í føroysk 30.000 t. og minni skulu selj ímóti einum altjóða sáttmála um sjógvi eins og lodna og ast á uppboðssølu. sum Løgtingið hevur samtykt botnfiskur í íslendskum sjógvi. Tá ið út við ein triðing við lóg. Avleiðinga rnar av hesum eru ur av kvotunum skal lutast Samanumtikið eiga hesar tí ókendar. út umvegis uppboðssølu og ásetingarnar at verða útsettar Heimildin at lata út menn menningarætlanir, er greitt í síni heild, inntil Landsstýrið inga rk votur er hækkað upp í at hetta fer at raka fleiri feløg hevur fingið greiði á hvørjar sjey prosent av teimum saml hart á botnlinjuni. Tað eru møguleikar Løgtingið hevur aðu føroysku kvotunum. Til í høvuðsheitum tey síðstu at gera reglur á hesum øki. samans skal sostatt útvið ein tonsini ið skapa yvirskot í frá at orsøkin til støðuna kann triðingur av fiskiveiðirættind úrslitinum, og tí fer hetta at NIÐURSTØÐA unum lutast út ígjøgnum upp merkjast munandi harðari í tí Samanumtikið mælir Føroya bara finnast í ovurfisking—og boðssølu og menningarætlanir endaliga úrslitinum. Reiða rafelag staðiliga frá at at niðurskurður á fiskiveiðina koma ndi árini. Hetta er ein sam t ykkja uppskotið í ver má tí vera einastu ráð fyri at lutfalsliga stórur partur, og tí OGNARSKAPUR andi líki. Ein nýskipan í fiski fáa rættlag í aftur og ‘endur verður skotið upp at luturin til Reiðarafelagið hevur áður vinnuni eigur at byggja á eina reisa fiskastovnarnar’ sum menninga rk votur fer burtur mótmælt teimum ásetingum breiða ri semju, og tí átti ver tikið verður til. At veruleikin tó ikki er so av partinum til uppboðssølu sum hava til endamáls at seta andi skipan at verðið longd. ístaðin. Heldur ikki átti at forboð fyri útlendskum ogn Óvissu rna r viðvíkjandi upp einfaldur, er nakað sum alsamt verið møguligt at latið menn arskapi í fiskivinnuni. Mælt boðssølu, miðsavnan og ogn fleiri noyðast at viðurkenna, so inga rk votu burtur av smáum verður í fyrsta lagi til at hesar ar skapi eru framvegis sera hvørt sum meira vísindaligt før o ysk u m kvotum á t.d. ásetingar verða útsettar, inn stóra r, og spurnartekin kann tilfar fyriliggur. Eitt er at tann núverandi Flemi sh Cap, Eysturg røn til greiða er fingin á hvat er setast við um umsitingin er landi og Irmingerh av i nu m, møguligt í mun til sáttmála til reiðar at átaka sær allar tær stjórin á Havstovuni, Eilif har rættindini frammanundan skyldur Føroya. nýggju uppgávurnar viðvíkj Gaard, tykist opin yvir fyri leika sum onnur enn eru smábýtt. Í øðrum lagi verður mælt andi eftirliti sum lógar upp kunn vísindafólk hava um viður Mørkini fyri nær toskur til at slíkar ásetingar bert skotið leggur upp til. og hýsa kunnu seljast á upp verða galdandi frameftir, so Alivinnan í Føroyum hev skifti av týdningi fyri arbeiðið boðssølu eru lág samanborin leiðis at reiðarí sum hava skip ur verið ein sólskinssøga sein hjá fiskifrøðingunum. Ein við miðalveiðuna av hesu m að sítt virksemi innanfyri teir astu mongu árini. Hon hevur annar táttur er at havfrøð f iskasløgum undir Føro y karmar sum hava verið gald eitt anti-trust mark uppá 50 in hevur ment seg nógv tey um tey seinastu mongu ár andi síðan miðskeiðis í níti- pst., trygg lang tíða rloyv ir til seinnu árini og er nú við til at ini. Miðalveiðan fyri tosk árunum, kunnu halda fram. føroysku firðirnar við støðug geva eina størri og neyvari vís á land g runninum síðan Í triðja lagi er óheppið at um tøkugjaldi, lagalig a r indaliga mynd av tí vistfrøði 1960 er umleið 22.000 tons, munur verður gjørdur á eig reglu r um útlendskan ognar liga veruleikanum í havinum. og miðalveiðan fyri hýsu arum við ymiskum tjóðskapi, skap, onga uppboðssølu og sama tíðarskeið er 15.000 t. soleiðis at ávísir útlendskir ann a rs ongar avmarkingar MUNUR Á 10 OG 45 Reiðarafelagið mælir tí til at eiga ra r verða viðfarnir á øðr fyri virksemi og framleiðslu Men vísindaligir stovnar og mørkini fyri nær toskur og vísi hátt enn aðrir. At útlend yvirhøvu r. Munurin millum teirra innarbeiddu vanar og hýsa verða seld á uppboðssø inga r við ymiskum tjóðskapi hesar vinnur gerst við hesum siðir broytast ikki so frá degi lu verða hækkað, soleiðis at ikki hava somu treytir at virka uppskot inum alstórur uttan til dags. “Trupulleikin er framveg mørkini í størri mun svara til undir, er ein óheppin boð haldg óðar grundgevingar. eina søguliga miðalveiði. skapur at senda umheiminum. Fiskiv innan verður við hesum is har við einari gjógv millum Viðvíkjandi botnfiski í Harumframt er greitt at uppskoti verri stillað á øllum teoretiska og praktiska vitan Barentshavinum fer uppskotið uppskotið fer at krevja stóra økju m í mun til alivinnuna, um fiskivinnu og fiskastovnar,” at hava álvarsligar avleiðingar fíggjar l iga orku at keypa og Reiðarafelagið metir ikki segði Eyðun Hansen, sum fyri verandi rættindahavarar. minnilutaeigarar út. Tað fer at at góðar grundgevingar eru nýliga hevði fund við umboð fyri Havstovuna fyri at fáa Skotið er upp at 25 prosent hava stórar fíggjarligar avleið fyri hesum politikki. skulu bjóðast út tá ið kvotan ingar fyri feløgini, um tey Í viðmerkingunum verður svar upp á spurningar hann er 30.000 t. ella minni. Hó sjálv skulu keypa ognarlutin staðfest at marknaðarstøðan hevði sett teimum. “Tey tosa ast kvotan er høg í løtuni, eru hjá útlendingum. Harafturat fyri fisk og fiskavørur yvir tíverri ofta framvegis sum um lækkingar í væntu sambært eru fleiri møguligir keyparar høvur broytist støðugt, og at at svarið upp á allar trupu l vísindaligu ráðgevingina og í Føroyum útihýstir orsakað kappingarføri er ein fyritreyt leika r er at skera niður á fisk avtaluna millum Noreg og av anti-trust reglum, meðan fyri at kunna gera seg galdandi aríið, sjálvt um fleiri og fleiri Russl and. Miðalveiðin hjá aðrir møguligir keyparar eru í einum støðugt broytiligum av teimum vita fullvæl at so hesum skipum seinastu tíggju útihýsti r vegna útlendskan marknað. Við hesum upp einfalt hongur tað ikki sam árini er umleið 24.079 t., og ognarskap. skoti versn a r kappingarfør an. Men har kunnu jú eisini tá lagt verður upp fyri vant Løgtingið eigur tí at ið hjá vinnu ni munandi, tí vera ymisk onnur atlit inni í andi avtalu við Noreg í tíð krevja av Landsstýrinum at føroyska fiskiv inna n skal myndini sum vit ikki hoyra so ar skeiðnum 2011-13 hevði at hesi viðurskifti eru greið, virka undir verri kørmum enn nógv um—relatiónir millum miðalveiðin verið 25.219 t. Tí áðrenn nýggjar reglur verða vinnan í grannalondu nu m. persónar, karrierur og hvørt av sínum, kanska politikkur Dømi við Flemish Cap sum vísir hvussu skipanin kann virka komandi ár, har landsstýrismaðurin velur viðhvørt.” at selja 25 prosent av kvotuni á uppboðssølu og at lata 7 prosent til menningarætlanir; tað er greitt “Eg konfronteraði ein av at hetta hevur fíggjarligar avleiðingar fyri verandi reiðarí sum dríva fiskiskap á Flemish Cap. teirra dugnaligu havlívfrøð ingum við eitt dømi sum eg Kvota 2018 Kvota Føroya (22,35%) Menningarkvota 7% Uppboðssøla 25% Verandi 2018 vísti teimum, um tveir steinar 11.145 tons 2.491 tons 174 tons 579 tons 1.738 tons úr maganum á einum toski sum vigaðu so mikið sum 33

tann føroyska fiskivinnan verður verri stillað enn í lond unum kring okkum, har vinn an hevur lægri ella einki til feingisg jald, langtíðarloyvi og onga uppboðssølu og í mong um førum lægri hýrur. Hetta setir føroyska fiskivinnu í eina verri støðu enn kapp i ng a r neyta rnir í grannalondunum, sum fiska somu fiskasløg av somu stovnum við somu skip um, og sum framleiða somu vøru r til sama marknað sum tey føroysku skipini. [] og 45 gram ávikavist; hesin havlívfrøðingur hevur nevni liga pástaðið at teir steinar sum toskur tekur inn fyri at koma niður í dýpi eru ikki tyngri enn upp til umleið 10 gram. Men nú fekk hann so høvi til at umhugsa ein annan møguleika—og harí hongu r eisini spurningurin hví toskurin tekur so tungar steinar í seg, um ikki tað er tí hann fer niður á nógv størri dýpi enn tað sum er á land grunninum.” ‘VILLEIÐA’ ĺ einum almennum skrivi har hann greiddi frá sínum fundi við Havstovuna, staðfesti Eyðun Hansen m.a.: “Fiski frøðinga rnir koma altíð 3-4 ár aftan á fiskimannin og siga at nú er fiskurin her; men tá kunna tølini ikki brúkast til nakað. (…) Tað kom eisini fram á fundinum at við tí máta sum fiskifrøðingarnir arbeiða uppá, vilja teir altíð verða fleiri ár aftaná, meðan teir sum arb eiða 24-7 á havinum síggja broytingarnar í natúruni. Vit komu eisini inn á hví ong in toskur er á Føroya Banka. Fiskifrøðingurin meinti tað var tí stovnurin var ov seint friðaður. Men tað samsvarar ikki við 2006/07; tá seinastu línuskipini vóru har, høvdu tey brúkiligt toskafiskarí. Í fjør søgdu fiskifrøðingarnir at nógv hýsu yngul var til. Trol bátarnir fáa nógvan fisk nú, men tað mesta er 4-8 ár ára gomul hýsa, og tað mesta av toskinum teir fáa er 4-6 ár. Hví hava fiskifrøðingarnir einki sagt enn um hvar tann hýsan og toskurin eru komin frá?” Hann legði afturat, meira hvassliga: “At fiskifrøðingar ganga runt og villleiða polit ika rarnar og skúlar, og bert fortelja at ov nógv verður fisk að, og ikki fortelja um fiska loysi fyrr, stongdar leiðir, og hvussu nógvir fiskidagar eru tiknir úr skipanini, er skaði ligt fyri bæði land og fólk.” []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Vit knýta Føroyar nærri umheiminum

við 2.900 fráferðum og komum árliga - beinleiðis úr Føroyum við serútgjørdum flogførum til 12 ymisk ferðamál

KE BI RE BA GR L I

Y PMANN AH A V N L L UND YKJAV Í K RC E LONA AN CANAR I A S S ABON

A A L BORG BERGEN ED I NBURGH MA L L ORCA MA L T A CH AMB E R Y

REYKJAVÍK FØROYAR

BERGEN

AALBORG EDINBURGH

BILLUND

Okkara flogfør eru serútgjørd til at flúgva upp á Føroyar

KEYPMANNAHAVN

Serføroysk tænasta Kappingarførir prísir CHAMBERY

Keyp ferðaseðilin á www.atlantic.fo ella við at ringja til søludeild okkara á tel. 34 10 00

BARCELONA LISSABON

MALLORCA

Vælkomin umborð MALTA

GRAN CANARIA

#FLÚGVAFYRIFØROYAR

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Vil vera kent fyri at gera tað rætta.

NUMO er mannað við starvsfólki, sum hava drúgva starvstíð hjá løggildum grannskoðanarvirkjum í Føroyum og Danmark. NUMO veitir grannskoðanar-, ráðgevingar-, roknskapar- og bókhaldstænastur v.m. til feløg, persónar, einstaklingavirkir og onnur. Miðið hjá NUMO er at vera førandi innan trygga og dygga grannskoðan og ráðgeving. NUMO vil vera kent fyri at gera tað rætta. NUMO leggur seg eftir, at vera mannað við starvsfólki, ið hava hægstu teoretisku útbúgvingina og røttu førleikarnar. NUMO hevur kjarnuvirðini trygd og dygd, og verður arbeiðið útinnt við tí neyvleika og skjótleika, sum arbeiðið loyvir.

Búi Tyril — Fiskivinnan.com

ERANDI UPPSKOT frá Lands stýrinum um ‘fyrisiting av sjófeingi’ letur upp fyri spekulatión og korrup tión, av tí at tað gevur ov nógva makt til eitt embætisverk sum ikki er nóg álítandi. Tað sigur formaðurin í Føroya Fiskimannafelag, Jan Højgaard. “Umsitingin hevur ferð eftir ferð gjørt mistøk, eisini álvarslig mistøk, utta n tó at tað hevur víst seg at fáa nakrar avleiðingar,” segði Jan Højgaard í samrøðu við Sjógv & Fólk. “Dømini eru fleiri, frá Anitu til óregluligar flyt ingar av loyvum… nóg mikið til at vit ikki kunnu hava fult álit á umsitingini.” Sambært FF formannin kann umsitingin ikki metast sum immun móti møguligum mutursfreistingum í framtíðini, sum lógaruppskotið let ur upp fyri við at geva ov stórt vald til embætisv erkið umv egis kunngerðir, samstundis sum ein stórur partur av fiskirættindunum skulu seljast um upp boðssølu fyri at fáa meira kapping um at sleppa framat at fiska—nakað sum kann fáa óhepnar avleiðingar um so kallaðir strámenn fáa kvotu r meðan verulig fiskireiðarí verða við sviðusoð. “Politikararnir sita bert í avmarkaða tíð, men tey í umsitingini kunnu sita yvir langa tíð, og tað gevur teimum eina ógvu l iga sterka støðu í aðalráðunum. Umsitingin í Fiskimálaráðnum hevur, í sambandi við fleiri málsviðgerðir, víst at hon livir ikki upp til ein nóg høgan standard hvat viðv íkur mannagongdum og ábyrgd. Tí er tað óðamannaverk at lata størri partar av lógini vera upp til umsitingina gjøgnum ein hóp av kom andi kunngerðum.” Jan Højgaard vil vera við at lógar uppskotið um nýskipan av fiskivinnuni legg u r gjøgnu m óhoyrda kunngerða stýring upp til at embætisfólk fáa størri makt enn nakrantíð. Upp b oðssøla av rættindum vil samstundis, meina r hann, flyta snúningspunktið í vinnuni frá tí sum higartil hevur verið—rakstri og íløgum og øllum tí sum hoyrir til fiskiskap—til sjálv rættindini, sum ístaðin koma at verða sett í miðdepilin; tískil verður trýstið hægri á umsiting ina í sambandi við rættindini.

MARIA OLSEN

NUMO, løggilt grannskoðanarvirki.

Jan Højgaard: Uppskot um nýskipan letur upp fyri spekulatión og korruptión

Jan Højgaard, formaður í Føroya Fiskimannafelag.

og ístaðin kann leiga bílig skip frá upp boð til uppboð sum best ber til, alt eftir nær viðkomandi eydnast at keypa rætt indi og hvussu nógv tons talan er um í hvørjum einstøkum føri.” Út frá hesum kann vandi vera fyri at ein nýggj skipan fer at trýsta fiski menn og reiðarar við hjarta í fiskiv inn uni út, til frama fyri fólk ið fokusera meira á rættindini og minni á vinnuna sjálva—og fyri tey sum koma inn í vinnuna uttan at hava stórvegis áhuga fyri fiskiskapi og fiskaídnaði verður tað ein sjálvfylgja at fokusera meira á tað spekulativa, fíggjarliga og juridiska. “Um vit vilja hava eina burðardygga fiskiv innu sum framvegis er sterk um 10 ella 20 ár, so mugu vit eisini varð veita ta vitan vit hava bygt upp innan fiskivinnuna; og skulu vit gera tað so mugu vit eisini virða hesa vitan, og tað merkir eisini at varðveita eina sterka fiskiv innu mentan.” Uppboðssøla av rættindum kann í ringasta føri hava við sær at fiskiv inn an verður yvirrend av persónum sum einki veruligt atknýti hava við fiski vinnuna, tíansheldur fólkið í hesari vinnu, heldur formaðurin. “Hetta vil so aftur,” sigur hann, “gera vinnuna veikari ‘EIGA AT SIGA SUM ER’ og reka roynd fólk úr henni, til at enda “ĺ uppskotinum verður dentur ikki lagd tann føroyska servitanin er burtur og ur á at vinnan skal hava tryggar karmar føroyingar ikki longur verða førir fyri og bestu veiðitól,” segði hann, “og um at reka fiskivinnu og ístaðin noyðast tað nógva av rættindunum skal seljast á at útlicensera alt til útlendingar; tað er uppboð ella umfordeilast eftir onkrum ikki loyvt sum er og heldur ikki sambært definitiónum sum eingin skilir, so fer uppskotið, men kemur tað heilt har út so tað at forbjóða tað seg sjálvt at eiga stór verður lógin eisini broytt hareftir. Hetta og dýr og framkomin fiskiskip, og enn er kanska hvat ið onkrir búskaparfrøð minni at hava manningar fast mynstr ingar og umsitarar droyma um; men um aðar. Hinvegin hevur tá tann fyrimun tað er hetta ið okkara politikarar vilja, so in sum einki tílíkt hevur at dragast við eiga teir at siga sum er.” []

SJÓGVUR & FÓLK — #4

SKEIÐ Á VINNUHÁSKÚLANUM VINNUHÁSKÚLIN  BRM-skeið

 § 16-skeið

 GOC-skeið og endurnýggjan

 ERM-skeið

 ISPS-skeið

 DP Basic/induction

 Ship Handling

 Endurnýggjan av vinnubrøvum

 DP Advanced/Simulator

 Skeið í heilsulæru

 Tankers Safety-skeið

 DP endurnýggjan

 Flutningur av

 AIS

og endurnýggjan

 ARPA-skeið

vandamiklum farmi

 Tankers familiarisation

 ECDIS-skeið

 Ketilpassaraskeið

 Tecdis-skeið

 GMDSS-skeið

 SSO-skeið

 LRC-skeið

 Háspenningsskeið maskinistar

 Eldsløkking umborð á skipi

 Endurtøka IMO 80

 Bátaføraraskeið

 Endurtøkuskeið eldsløkking u.s.

 Trygdarskeið grundleggjandi

 Medisinsk fyrstahjálp

 Sløkkileiðsla umborð á skipi

 Trygdarskeið fult

 Stroppaskeið

 Eldsløkking fyri skipsyvirmenn

 FRC-grundskeið

 Háspenningsskeið maskinmeistarar

TRYGDARDEPILIN VIÐ ÁIR

Skeiðini eru sambært STCW-sáttmálanum við broytingum frá 2010. Koturnar til skeiðini finnast á heimasíðu skúlans.

Vinnuháskúlin · Boks 104 · 110 Tórshavn Tel 350 250 · info@vh.fo · www.vh.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #4

Føroysk tyrlutænasta í heimsklassa Tá ið tað snýr seg um leiting og bjarging á sjógvi og landi, er tann væl útgjørda, kvika og væl vanda tyrlutænastan hjá Atlantic Airways álitið hjá føroyingum—við millum 80 og 100 bjargingum um árið. Búi Tyril & Edmund Jacobsen

GVUSLIGT sá tað út, tá ið eldur kom í garna skipið ‘Vesturland’ fyri lítlum ári síðani, 40 fjórðingar í ein útsynning úr Akrabergi. Men tey flestu ið sóu video upp tøku rnar frá staðnum máttu ásanna at talan var um sera dugnal ig bjargingarfólk sum arbeiddu á tyrlutænastuni hjá Atlantic Airways. Tíbetur varð øll manningin á ‘Vestur landi’, tilsamans 10 mans, fingin upp í tyrluna og flogin í land í øllum góðum. “Tyrlutænastan er væl fyri ídag,” staðfestir leiðarin á deildini, Hans Eriki Jakob sen, pilotur og instruktørur. “Menningin hevur verið stór síðan vit byrjaðu á berum í 1994, og vit hava gjøgnum árini bygt upp eina dygga vit an innan okkara øki.” Tyrlutænastan hjá Atlantic

ÓLAVUR FREDERIKSEN

Airways hevur í høvuðsheit um tvær uppgávur: flutningur av ferðafólki og farmi millum oyggjarnar, og bjarging og leiting, ið ofta verður nevnt SAR (Search And Rescue). Hendir eitt óhapp í før

oyskum øki á sjógvi ella landi, so sum at eitt skip kemu r í havsneyð, ella onkur má koma undir læknahond, so er ein tyrla á veg longu eitt korter aftaná at hon er tilkallað. “Vit hava eina scramble

Royna eftir smærri ferðamannaskipum Á Tvøroyri verður miðvíst dyrgt eftir at fáa fleiri ferðamannaskip á vitjan, og sum snúningsdepil í royndunum roknar Tvøroyrar Havn við at talið á smærri cruise skipum kann koma upp á eini 10 um árið. Edmund Jacobsen

IRKSEMI í sambandi við uppsjóvarvinnu fer eisini í framtíðini at eiga høvuðs leiklutin tá ið tað snýr seg um vinnu á havnarlagnum á Tvør oyri. Men tað kann uttan iva vera skynsamt at eisini draga annað virksemi til havnina. ĺ hesum høpi roynir Tvør oyrar Havn saman við øðrum nú miðvíst at fáa f leiri út lendsk ferðamannaskip at ger ast áhugað at vitja. “Hetta er heilt natúrligt fyri okkum at hugsa um— sum havn, sum býur og sum oygg j,” sig ur Jón Bogi Gutte sen, havnarstjóri. “Uppsjóva rv innan liggur so at siga still alt summarið, og tískil er gott pláss í havn ini hjá ferðamannaskipum ið koma at vitja.” Á Tvøroyri hava tey í eina tíð virkað fyri at menna cruise

ferðav innu, men Jón Bogi Guttesen viðgongur at talan er um ein langa tilgongd ið krev ur miðvíst arbeiði og gott tol. “Nógvir bóltar eru í luftini beint nú, har ið havnin, ferða vinna n og aðrir aktørar arb eiða saman um at fáa ferða manna s kip hendan vegin,” greiðir hann frá. “Vit fara at leggja okkum eftir at tiltrekkja skip ið hóska til okkara kapacitet.” NATÚRLIG AVMARKING Sambært havnarstjóran er tað als ikki tey stóru skipini sum javnan vitja Tórshavn, ið Tvør oyri dyrgir eftir. Tilgongdin á Tvøroyri er jarðbundin og realistisk; royndirnar frá 2016, har ið eitt ferðamannaskip við umleið 400 ferðafólkum vitj aði, vóru góðar og eru tiknar við í arbeiðinum. “Tað riggaði væl við 400 fólku m—og vit kundu sakt

ans ímynda okkum at tikið ímótið 600. Um talið kemur upp á 700 ella 800 ferðafólk, so er kapaciteturin í oynni iva leyst mettaður. Har er ein nat ú rlig av mark ing, tí ferða fólk skulu hava dygd, góða tænastu og góð upplivilsir.” Nakar endaligur málsetn ingur er enn ikki orðaður, men Jón Bogi Guttesen metir tað vera gjørligt at røkka okkurt um 10 ferðamannaskip árliga. “Lat tað bara verða sagt beinanvegin,” viðmerkir hann, “tað koma neyvan tíggju skip í fyrstu syftu.” “Hetta virksemið er nakað sum skal byggjast upp so við og við—tað er ein langtíð arætlan. Men við miðv ísu m arbe iði, markna ða rf øring, net v erkan og góð u m sam starvi við ymiskar aktørar, so eru ferðamannaskip heilt vist nakað ið vit so líðandi fara at síggja fleiri av á Tvøroyri.” []

frá ferða- og farmaflúgving til leiting og bjarging.” Tænastan hevur altíð eina tyrlu við manning á vakt, alt samdøgrið, 365 dagar um árið, til leiting og bjarging. “Sum partur av tilbúgv ingini eru vit altíð til reiðar at flúgva til hjálpar tá á stendur, uttan mun til nær tað hendir,” sigur Hans Erik Jakobsen. “Tað kann vera bráðfeingis sjúkraflutningur, leiting eftir onkrum sum er blivin burtur ella bjarging í sambandi við vanlukkur og óhapp.” Samanlagt vóru 100 bjarg ingar í 2016, og í ár hava verið umleið 80. Eini 80 prosent av hesum bjargingum fara fram tíð upp á 15 minuttir í miðal,” á landi. Tænastan f lýgur umleið sig u r Hans Erik Jakobsen. 800 tímar árliga. Manningin “Hartil kemur tíðin tað tekur hev u r hvørja viku venjingar í at flúgva út á staðið, og hon er bjarg ing á sjógvi og landi og umleið tann sama; tað merkir hev u r uppbygt eitt vælv irk at okkara respons tíð liggur í and i og dugnaligt bjargingar miða l um hálvan tíma, sum er lið við drúgvum royndum sera gott samanborið við aðrar inn a n hesa serligu tænastu. líknandi tænastur.” Leiting og bjarging er eitt At ráða yvir hevur tænast máls ø ki undir Fiskimála an tvær nýtmótans, sera væl ráðn u m, ið hevur sátt mála við útg jørdar AgustaWestland Atlant i c Airways um at taka AW139 tyrlur. sær operativt av uppgávuni. “Hesar teljast millum tær Tilsamans 13 fólk arbeiða suverent best útgjørdu sum á tyrlutænastuni, harav sjey finnast,” sigur Hans Erik. “Vit tyrlu p ilotar og seks bjarging kunnu nær tað skal vera, upp á ar f ólk. [] minuttir, konvertera tyrlurnar

JT Electric at veita nýtt fóðurskip til Bakkafrost JT ELECTRIC hevur gjørt av t alu við Bakkafrost um veiting av einum 75 metur longum fóðurskipi sum skal brúk ast í alingini í Suðuroy, upplýsir felagið. Fóðurskipið kemu r at liggja fast uppank rað og verður útgjørt við fóð urgoymslu og sjálvvirk a ndi fóðringsskipan, ment hjá JT Electric á Kambsdali. Verkætlanin—eitt sam starv millum JT Electric og reiðaríið Sandgrevstur á veitarasíðuni, har Ólavur Thomsen og Gordon Martin Midjord eru projektleiðarar— umfatar keyp av farmaskipi og umbygging av hesum. Fóður skipið skal latast tí nýggju eig arunum innan sjey mánaðir. “Tað hevur nógv at siga fyri okkum at Bakkafrost enn einaferð hevur valt eina tílíka

loysn frá okkum,” sigur Ólav ur Thomsen. “Hetta motiverar okkum til áhaldandi at betra um okkara tænastur og vørur.” Umbyggingin av skipin um verður gjørd á skipasmiðju í Pólandi, og fólk frá JT Elec tric fara at leiða og gera partar av arbeiðinum teir komandi mánaðirnar. “Fóðurskipanin umborð á skipaf lakanum er ment í tøttum samstarvi við teir før oysku alararnar,” sigur Ólavur Thomsen. “Við teirra íblástri og servitan á økinum, so meta vit at skipanin er kappingarfør bæði í Føroyum og uttanlands.” Á JT Electric starvast 35 fólk harav 6 á menningardeild, sum arbeiðir við at útvikla nýggj a r skipanir og vøru r til alivinnuna í Føroyum og aðrastaðni. []

Sjógvur & Fólk — #4

Articles inside

Álvarsligir vansar við uppboðssølu av fiskirættindum