Sjógvur & Fólk — #3

SJOGVURogFOLK.com

#3 • NOVEMBER 2016

Kunningar- og kjakblað um fisk og sjóvinnu.

Til øll húski og allar postsmogur hjá virkjum og stovnum.

Jógvan Mørkøre, samfelags­ frøðingur, ávarar Landsstýrið ímóti at trumfa fiskivinnuliga nýskipan ígjøgnum yvir høvdið á vinnuni.

Nýskipan í havsneyð Les inni í blaðnum

Uppboðssølu tema 2, 20-27, 36 Meira menning á Tvøroyri 4-7 Vestmanna virkar bæði uppsjóvar- og botnfisk 8-9 Rokna við betri útróðrartíðum á Eiði 12-13 Senda feskan laks rundan av landinum 14-15 Marine Harvest Faroes ger 100 mió íløgu á Hellunum 16-17 Vilja hava skip úr øllum heiminum í FAS 28-29

MARIA OLSEN

Ignorerar avgerð hjá Kærustovninum: Heilsutrygd forðar fyri loysn í máli um dupulta sosialtrygging

Akraberg at avreiða slógv fyri 3,4 mió árliga 44

Hóast Føroya Kærustovnur—fyri nú tveimum árum síðani—gav útisiglara viðhald í at hann sum sosialt tryggjaður í øðrum Norðurlandi ikki eisini skal rinda til Heilsutrygd, blokerar Heilsutrygd málið við at “viðgera” tað og drála.

Leivur Hansen

“Rættartrygdin er snøgt sagt sett til viks hjá einum stórum tali av borgarum.” So avgjørd­ ur er Dánjal Jákup Mein­ ertsson, maskinmeistari og næstformaður í áhugafelagn­ um hjá føroyingum í starvi uttanlands, Antares. Hann sipar til Heilsutrygd, sum í umleið tvey ár hevur drálað við at taka til eftirtektar eina avgerð hjá Føroya Kærustovni frá november 2014, har hann

fekk viðhald í sínari kæru um at sum sosialt tryggjaður í øðrum Norðurlandi hevur

man ikki eisini skyldu at rinda til Heilsutrygd.

Talan er um eitt prinsipp­ mál, sum sannlíkt eisini rakar fleiri hundrað aðrar føroysk­ ar útisiglarar. Heilsutrygd hevur tó óvæntað drálað áhaldandi við at taka avgerð Kærustovns­ins til eftirtektar, í seinastuni við tí grundgeving Dánjal Jákup Meinertsson, næstformaður í Antares, í kontrollrúminum umborð á North Sea Atlantic.

at tey “eru ikki liðug at viðgera málið enn”—sum framvegis var stat­us tá Sjógvur & Fólk fór til prentingar.

Sambært ein norður­ lendsk­a n sáttmála sum Før­ oy­ar eru partur av, eru sjófólk úr øðrum Norðurlondum ið sigla undir norskum f laggi, BROT Á SÁTTMÁLA frítikin fyri at rinda heilsu­ Dánjal Jákup Meinertsson gjald í heimlandinum. Uttan siglir ídag við einum skipi mun til hetta verða føroyingar skrásett á Malta. Eitt skifti, ið sigla við norskum skipum í 2013 og 2014, sigldi hann kortini kravdir eftir gjaldi til við norsk­um skipi undir NIS Heilsutrygd. skipanini, og hesa tíðina var “Meðan eg var í Norra, hann limur í tí norska Folke­ gjørdi eg av at kæra hetta til trygd, sum svarar til Heilsu­ teir føroysku myndugleik­a rn­ trygd í Føroyum. ar sum (Framhald á s. 32)

2

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Mangt á vási—so á varðhaldi GER SO VÆL, her er Sjógvur & Fólk við triðju útgávu. Vit gera sum vant fitt burtur úr fiskivinnuni og ætlaðum nýskipan­ um har, men eisini nakað burtur úri alivinnu og handilsskipa­ vinnu. Innihaldið kann í stuttum lýsast sum fylgjandi.

Samfelagsfrøðingurin Jógvan Mørkøre og onnur rokna ikki við at frágreiðingin um framtíðar fiskivinnustýring frá ‘Nýskipanarnevndini’ í veruleikanum kann gerast grundarlag fyri nýggjari lóggávu. Felagið Nótaskip minnir á at fiskivinnan framvegis vónar at politiskar ætlanir um at útluta fiskirættind­ ini um uppboðssølu verða sleptar. Og Hanus Hansen, reiðari og stjóri í JFK, greiðir frá hví ein uppboðssøla av fiskirættindum er hættislig fyri fiskivinnuna og tað føroyska samfelagið. Á Tvøroyri roynir Varðin Pelagic ókendar leiðir við nýggj­ ari verksmiðju sum skal taka felagið longur fram í virðisketuni gjøgnum framleiðslu av surimi og farsi úr svartkjafti. Og hjá grannanum og samstarvaranum Delta Seafood, sum nýliga hevur gjørt eina munandi útbygging, skulu hægri framleiðslu­ før­leiki og smidligari arbeiðsgongd hjálpa ímóti svikaligum sveiggjum á altjóða marknaðinum fyri saltfisk. Í Fuglafirði hevur frystitrolarin Akraberg fingið fram­ komna skipan fyri útvinning av proteinum og fitievnum úr avskurði og innvølum á fiski, sum skal kunna avreiðast fyri fleiri milliónir um árið.

Vestmanna Seafood hevur staðið seg væl síðan byrjan í 2011 hóast harðnandi kapping um rávøru í uppsjóvarvinnuni og vaks­andi trýst frá óvissu í tí vinnupolitiska umhvørvinum. Á Eiði fótaði Bátafiskur sær aftur aftan á trupulleikar við ov lítið av rávøru—felagið keypti tveir stórar útróðrarbátar, og tað hjálpti. Og á Hellunum er Marine Harvest Faroes í holt við stóra útbygging sum kostar oman fyri 100 milliónir krónur, samstundis sum felagið ger klárt at leggja smolt út á landsins mest krevjandi fjørð í alihøpi—Sandsvág.

Tórheðin Jensen spyr um allur veiddur fiskur skal seljast um uppboðssølu fyri at tryggja at so mong sum møguligt kunna taka lut í vinnuni, ella um skal vertikal integratión heldur skal loyvast so meira kann fáast burturúr tí sum verður fiskað—ella um tað ber til at kombinera bæði.

Vit senda óvirkaðan fisk av landinum sum ongan­tíð fyrr; men fiskur kann geva góðan prís sum feskur og rundur, og at útflyta hann sum slíkan merkir ikki altíð at virðir fara fyri borð; broytingar í seinastuni hava vent upp og niður upp á hugtøk.

Meir enn helvtin av arbeiðsplássunum umborð á føroyskum fiskiskipum eru horvin tey farnu tredivu árini, meðan fimm ferðir fleiri arbeiða innan alivinnuna enn hvat tað gjørdu fyrr.

Meðan fyritøkur í fiski- og alivinnuni í Føroyum hava gingið á odda í at fáa nýggj arbeiðspláss kring oyggjarnar, verður í Noreg roynt við politiskum programmum at fáa lív í útjaðaran.

Shippingfólk og onnur skulu setast sum umboð fyri Føroysku Altjóða Skipaskránna fyri at fáa fleiri útlendsk reiðarí áhugað í teimum fyrimunum sum FAS hevur at bjóða—og skráseta síni skip í Føroyum. Samstundis setir Sjóvinnustýrið talgilda skip­ an í verk sum skal lætta um hjá sjófólki ið søkja starv og gera um­sit­ingina av sjóvinnubrøvum og øðrum skjølum smidligari; eisini verða mynstringarseðlar fluttir í felags, talgilda skipan.

Vit vóna við innihaldinum at geva eitt nyttugt og munagott í­kast til eina breiða og sakliga viðgerð av fiskivinnu, alivinnu, sjó­v innu og øllum sum har til hoyrir.

Vælkomin og góðan lesihug!

w w . S J O G V U R o g F O L K . c o Útgáva: GlobalOne Press Ltd, Elevator Busieness Centre, Admiral Court, Aberdeen AB11 5QX, United Kingdom +44 (0)845 053 1842 | www.nordixis.com Ritstjórn: Búi Tyril (ábyrgd) | bui.tyril@nordixis.com Fotoredaktørur: Maria Olsen | maria.olsen@nordixis.com Journalistar: Jógvan Hugo Gardar, Leivur Hansen, Kaj Joensen Gestir: Hanus Hansen, Tórheðin J. Jensen, Jógvan Jespersen Design & framleiðsla: Nordixis Media AB Lýsingar: Jákup Johansen á Lag | faroeatlantic@gmail.com w

Uppboðssøla av fiskirættindum er ikki brúkilig skipan Fiskivinnan vónar framvegis at verandi politisku ætlanir um at útluta tey føroysku fiskirættindini um uppboðssølu verða sleptar tá av tornar—ein tílík skipan verður so at siga ongastaðni í heiminum brúkt, av góðum grundum.

Russland setti eisini í 2001 í verk eina avmarkaða skip­ an fyri uppboðssølu av til­ feing­in­um í Fjareystri, men hon varð bara brúkt í trý ár.

So varð farið frá henni.

Jógvan Jespersen — Nótaskip

T

m

Takk til lýsarar og stuðlar: BankNordik, Bergfrost, Chr. í Grótinum, Effo, Elding, Enniberg, Faroe Atlantic Service, Fiskamarknaður Føroya, Framherji, Fuglafjarðar Havn, Føroya Reiðarafelag, Ílegusavnið, IRF, JFK, Kjølbro, Klaksvíkar Sleipistøð, MEST, Nema, Norðoya Sparikassi, North Pelagic, Pomek, Sjóvinnustýrið, TAKS, Varðin, Varðin Pelagic, Vinnuháskúlin, Vónin.

AÐ VÓRU ikki hissini tíðindi sum for­mað­u r­ in í Nýskipan­a r­nevndini, Johnny í Grót­inum, kom við í sam­bandi við fiskivinnu­ stevn­una í Runavík herfyri, ein mánað áðrenn nevndin legði sítt álit fram.

Hann segði at lands­ stýr­is­mað­urin í fiskivinnu­ mál­u m hevði sagt frá at arb­e iðs­s etn­i ng ­u rin hjá nevnd­ini skal skilj­ast so­ leið­is at tað bara er ein møgu­leiki, og hann er at øll rættindi skulu seljast á upp­boðs­sølu frá 2018.

Hesi tíðindi vóru ikki sørt ør­k yml­a ndi, tí hví skal man seta eina nevnd at arbeiða við eini fiskivinnunýskipan, tá leist­u r­in er púra fastlagdur framm­an­undan. Hví er man ikki bara beinleiðis farin til pol­it­isku tingingarnar.

Vinnan hevur sagt frá at hon er ímóti at útluta fiski­ rætt­indi við eini uppboðs­sølu­ skipan, tí vinnan heldur ikki at tað er ein brúkilig skipan.

Hin­vegin er vinnan sinnað at góð­taka eina skipan við til­ feingis­g jaldi.

Tann mest eyðsýnda grund­g evingin fyri at upp­ boðs­søla ikki er eitt egnað am­boð til at útluta fiski­rætt­ indi, er tann veruleiki at hes­ in útlutingarháttur so at siga ikki verður brúktur, og als ong­a­staðni um okkara leiðir.

Var hetta ein brúkilig skipan so hevði hon heilt vist verð­ið brúkt víða um.

ir í so at siga øllum týðandi fiski­skap­um í heiminum eru skrá­settar. Har verður upplýst at bert 3 prosent av øllum rætt­indum í heiminum verða út­lutað um eina uppboðssølu. Í bókini ‘Fiskiskapur — fjøl­broyttar ásetingar’ hjá Óla Samró verður upplýst at “av heimsins fiskivinnu­s kipan­ um stórum og smáum eru 91 prosent av TAC útlutað eftir søgu­lig­um tølum, antin sum veiða ella til førini sum hava veitt. Tó eru nógvar skipanir so smáar í nøgd at um út­lut­an­ in verður gjørd upp í nøgd ella virði, so er parturin helst enn nærri 100 prosentum.”

Estland fór í 2001 undir eina skipan við at útluta 10 pro­sent um árið av kvotunum á upp­boðs­sølu, meðan restin av kvotunum vóru latnar eftir søgu­ligum tølum og vóru um­ seti­ligar. Sama stjórnin sum setti hesa skipan í verk, av­ gjørdi at seta hana úr gildi aft­ ur fyri valið í Estlandi í 2003.

Eft­ir hetta verða allar kvotur BERT TRÝ PROSENT Á heimasíðini Science Direct út ­l ut­a ðar eftir søguligum verður víst til ein hagtals­ tølum, meðan nýtt tilfeingi grunn, har útlutingar­skip­a n­ kann seljast á uppboðssølu.

Vit gera sum yrkisfólk okkara besta fyri at lýsa mál og faktuell viðurskifti rætt og endur­geva keldur neyvt.

Tó taka vit fyrivarni móti møguligum prent­villum og øðrum feil­um ið kunnu koma fyri av misgáum, mis­ skiljingum ella øðrum orsøkum. Hendan útgávan er ikki ætlað sum íløguráðgeving; hvørki blaðstjóri,

ÓSKILJANDI Tað er vágið at taka ein so stóran kjans, og grund­gev­ ing­arn­ar fyri at Føroyar skulu út­luta fiskirætt­ind­ini á upp­boðs­sølu eru óskilj­ andi. Í Før­ oy­ u m stend­ ur fiskivinnan fyri ein­um mun­ a ndi størri parti av búskapinum enn hon ger í øðr­um lond­um. Ein grein­ ing sum Magni Laks­á ­foss gjørdi fyri Føroya Reið­ara­ felag vísti at søguliga hevur f iski­v inn­a n og avleiddar vinn­u r av fiski­v inn­uni ver­ið mill­um 40 og 60 prosent av brutto­faktor­inn­tøk­uni. Tí er tað alt ov bú­skap­arliga vágið at kollvelta fiski­v inn­una soleið­ is sum lands­stýrismaðurin í fiski­v innu­málum ætlar.

Taka vit uppboðssøluna av makreli í summar sum dømi, so varð keypt fyri ein meðal prís upp á 3,65 krónur. Tá var av ­reið­ingar ­prísurin um 5,00 kr. Manningarparturin er um­leið 30 prosent ella 1,50 kr., eftir at Løgtingið hevur lóg­ giv­ið inn í galdandi sáttmála at manningarnar ikki skulu lut ­t aka í upp­b oðs­s ølu­g jald­ in­um.

Sostatt er talan um eitt hall upp á 0,15 kr. pr. kg. áðr­enn skipini hava loyst, og tað kann ein og hvør siga sær sjálv­um, at hetta hongur ikki sam­an og gevur ongan mein­ ing.

Tað var tað sama sum hendi á makreluppboðssøluni í 2011, (Framhald á s. 42) men tá

medarbeiðarar ella aðrir persónar viðvirkandi ella nevndir í hesari útgávu, ei heldur lýsarar ella stuðlar, kunnu ábyrgdast vegna møguligan búskapar­ligan ella annan skaða sum so ella so hevði kunnað, bein­ leið­is ella óbeinleiðis, verðið knýttur at avgerðum grundaðar á innihald í hesari útgávu.

3

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Tornado og Storm flúgvandi

At framleiða egnar trollemmar vísir seg at bera væl til hjá Vónini, bæði fyri troling eftir uppsjóvarfiski og eftir botn­ fiski og rækjum; samstundis er eitt heilt nýtt uppfinnilsi um at vera klárt til fiskiskap—sum skal avloysa trolkúlur.

Búi Tyril

S

UM NAKAÐ heilt nýtt fór trol- og netavirkið Vón­in fyrr í ár undir fram­ leiðslu av egnum trollemmum aftan­á at hava selt lemmar frá øðr­um framleiðarum í langa tíð. Hetta var eitt stig sum ikki átti at undrað, við tað at trol­ lemmar eru ein týðandi part­ ur av fiskireiðskapinum hjá trolarum—og tað er væl kent at trolvirkir, eitt nú í Íslandi, sjálv hava umsitið framleiðsl­ una av teimum trollemm­um tey hava selt.

“Tað tekur sjálvsagt at ávíst lop at fara frá at vera umboð fyri trollemmar hjá øðrum til at gerast framleiðari av egnum lemmum,” staðfesti Bogi Nón, leiðari á sølu- og marknaðar­ deildini hjá Vónini.

“Men,” legði hann aftur­ at, “hetta lop­ið hevur tíbetur gingið ógvuliga væl higartil, og áhugin mill­um trolarar er stórur bæði heima og uttan­ lands.”

Teir tveir fyrstføddu Vónin trol ­l emmarnir—‘ Tornado’ og ‘Storm’—eru mentir til á­v ika­v ist flótitrol og botntrol.

Með­a n fyrrnevndi er komin í gongd í veruligari sølu, er tann seinni framvegis í roynd­ ar­koyring; sum skilst hevur hann tikið skiparar á bóli við óvæntað høgum eff­ekt­iv ­it­eti og skal tískil eitt sindur niður í stødd fyri at finna rætta legu.

“Nú hava bæði Christian í Grót­inum, Norðborg og Jup­ it­er roynt Tornado, og teirra roynd­ir hava verið sannfør­ andi. Teir báðir Klaksvíks trol­a r­a rn­i r hava tí kunnað skift frá 14 niður í 12 fer­ metra lemmar, og Jupiter er farin heilt úr 15 niður í 12m 2 lemm­a r—teir siga allir at lemm­a rn­ir spíla trolini so mik­ið meira at farast kundi so mikið niður í stødd uttan at missa effekt, annað enn at trol­ingin er vorðin lættari og smid­ligari orsakað av at vatn­

Tornado lemmar.

Verksmiðjutrolarin Christian í Grótinum, ein av teimum fyrstu at royna Tornado trollemmin.

mótstøðan verður minni tess minni lemmarnir eru.”

At hetta sparir orku man

lít­il ivi vera um. Tó er tað ikki tað sum er argumentið fyri at brúka teir nýggju lemmarnar.

“Argumentið er greitt og ein­falt: meira spíl av trolinum men kortini minni mótstøðu

í vatninum—harvið størri møguleiki at fáa meira burt­ ur­ú r og allíkavæl lættari at toga.”

Rækjutrolarin Akam­a l­ik í Grøn­landi hevur roynt Storm, og frá teimum frætt­ i st at lemm­­urin skverar nógv meira enn nakar hevði roknað við.

“Akamalik telist mill­u m størstu rækjutrolarar og brúk­ ar sjálvandi tey stóru rækju­ trol­ini,” segði Bogi Nón.

“Teir eru vanir at brúka 15m 2 lemm­ a r, og vit vóru varn­ir við okkara metingum; so vit vóru samdir um at brúka hesa støddina eisini til Storm.

Men tað vísti seg aftan á træ fyrstu roynd­irnar at Storm lemmarnir vóru nógv muna­ dyggari enn (Framhald á s. 7)

‘Her eiga vit at vera second to none’ Innan tøknifrøðiligan førleika og útgerð liggur Vinnuháskúlin á ovastu rók millum maritimar útbúgvingarstovnar í Norðurhøvum, sigur Wilhelm E. Petersen stjóri, og metir at hetta er “bæði neyðugt og natúrligt fyri Føroyar.”

Búi Tyril

AFTAN Á munandi uppgrad­ eringar á tí tøknifrøðiliga øk­ in­um tey seinnu árini—serliga tá talan er um simulatiónir og tilhoyrandi undirvísing og útgerð—kann Vinnu­ h á­ skúlin ídag kallast ein leiðandi stovnur av sínum slag í norðara parti av Europa. Tað meinar Wilhelm E. Petersen, stjóri á Vinnuháskúlanum, ið sam­ stundis vísir at sum sjó­v innu­ tjóð burturav eigur Føroyar eisini at liggja í fremstu innan maritimar útbúgvingar.

“Tað er hent nógv tey seinastu fáu árini, og Vinnu­ háskúlin er komin sera væl fyri sum útbúgvingarstovnur,” segði stjórin. “Tann upps­ tiging ið vit hava havt, ser­ liga innan simuleringar og alt tað tøknifrøðiliga í sam­an­ hanginum, hevur lyft Vinnu­ háskúlan upp á hægsta stig sum vit kenna yvirhøvur í Norðurhøvum. Tey nýggju heilsu­skeið­ini eru eitt gott dømi um hetta, men sum heil­d er einki at taka seg aftur í at skúlin liggur í fremstu røð í førleika so væl sum í útgerð tá vit tosa um tøknifrøði og sim­u ler­ingar.”

“Vit hava verið heppin og hava havt hollar stuðlar, bæði innan tað almenna og innan vinnulívið,” segði Wilhelm E. Petersen. “Menningin í seinastuni er tó ikki komin ein dag ov tíðliga. Tí sum eitt land har sjógvurin hevur so stóran og týðandi leiklut, er tað bæði neyðugt og natúr­ ligt fyri Føroyar at raðfesta sjóvinnu ­l ig­a r útbúgvingar væl og virðiliga. Her eiga vit

at vera ‘second to none’ sum tikið verður til.”

Umframt eina røð av ym­ iskum styttri og longri skeið­ um tengd at sjóvinnu, eitt nú trygdarskeið, bjóðar Vinnu­ háskúlin fýra útbúgving­ a r— sk ipsføra ri, sk ipa ri, mask ­in­meistari og maskinist.

Vinnu­ h áskúlin bleiv til í í 2005 við sam­an­leggingini av Før­o ya Sjó­m ans­s kúla og Mask­i n­m eist­a ra­s kúlanum,

tveir útbúgvingarstovnar við mong­um árum á baki. Útbúgvingar á Vinnu­há­ skúl­an­um lúka øll krøv sam­ bært STCW (International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers), og tí geva hes­a r útbúgving­a r at­gongd til yrkisleiðir kring all­a n heim. Umleið 250 les­ andi eru vanliga knýtt at skúl­ anum. []

4

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Nýtt surimi

Mest.fo Tel. 301100 info@mest.fo

Varðin Pelagic roynir ókendar leiðir við nýggjari verksmiðju sum skal taka felagið eitt stig fram í virðisketuni; men at gera surimi og fars úr svartkjafti setur nýggj krøv, bæði til fiskimenninar á skipunum og starvsfólkið á landi.

UMvælingar Kaj Joensen

Skipasmíð og umvælingar

V

Byggihallir og smiðjur við nýmótans útgerð

Framleiðsluútgerð – rustfrítt stál Frá tekniborði til lidna framleiðslu av flakalinjum, transportbondum, kassavendarum, v.m.

Framleiðsluútgerð

3 Sølubúðir og 24 tíma tænasta

ARÐIN Pelagic breyt upp úr nýggjum tá hetta framkomna frystivirkið varð bygt á Tvøroyri í 2012 og fór undir framleiðslu av up­ psjóvarfiski, serliga makreli og sild.

Nú vís­ir Varðin Pelagic aftur veg­in við nýggjari fabrikk til framleiðslu av surimi og fiskafarsi úr svartkjafti— ein munandi virðis­øking av einum lutfalsliga bíligum fiskaslagi sum sam­stundis setir heilt serlig krøv til hagreiðing fyri at nøkt­andi vørudygd skal kunn­a spyrjast burturúr.

“Svartkjafturin er ein stór­ur stovn­ ur hjá føroyingum,” stað­festi Bogi Jacob­sen, stjóri. “Tí royndu vit at hygg­ja at hvørj­ir møguleikar eru fyri at virðis­økja so nógv sum møguligt.

Vit komu fram til at surimi gevur mest virðisøking fyri hvørt kilo av rávøru.”

Tann nýggja fabrikkin skal æt­l­ andi skapa eitt meirvirði upp á einar 35 milliónir um árið HÆGRI KRØV Varðin Pelagic kennir manna­ gongdina við verandi framleiðslu.

Eykalutir – kring alt landið!

Størsta eykalutagoymslan í landinum

MEST samtakið fevnir um skipasmiðjurnar á Skála og í Tórshavn, fram­ leiðsluverksmiðjuna í Runavík og dóttirfelagið PAM­Offshore Service, sum hevur starvsfólk í oljuvinnuni, serliga í Norra. Um 400 starvsfólk eru í starvi í samtakinum.

Sild, makrelur, svart­ k jaft­ u r og lodna verða fryst og útflutt. Skipini vita eis­ini hvussu rávøran fæst best til lands, og seljarnir kenna altjóða marknað­irn­ar fyri hesar vørur. Men tá tann nýggja fram­leiðslan úr svart­ kjafti, vænt­andi tíðliga næsta ár, fer í gongd í bygninginum hjá gomlu Land­i ng­a rmiðstøðini sum Varðin Pelagic hevur keypt og útgjørt til endamálið—ein íløga mett til mill­ um 60 og 70 milliónir krónur—verð­ ur talan um framleiðslu sum er ókend í Føroyum.

“Hendan verkætlanin verð­ur ikki líka einføld sum tá vit á sinni byrjaðu við uppsjóvarvirkinum—vit settu ígongd og so riggaði frá fyrsta degi,” segði Bogi Jacobsen í samrøðu við Sjógv & Fólk.

“Hesuferð fer tað at taka nakað av tíð at byggja upp ta neyðugu vitanina.” Á Varðanum Pelagic hava tey sum skilst roynt at fyrireika seg so væl sum til ber. Stjórin sigur at tey hava gjørt ymiskar royndir í eini tvey ár, og at royndirnar vísa at svartkjaftur er tru­ plari at fáast við enn makrelur og sild, um dygdin skal vera høg—og tað er neyðugt, tí svart­kjaftur er ein bleytur fisk­ur.

“Hetta setir størri krøv til skipini.

Tóvini mugu vera stytt­r i, og tað er truplari at køla svartkjaft enn sild og makrel. Vit hava higartil fryst svart­ kjaftin heilan og latið onn­ur framleiða surimi úr hon­um, so vit hava ítøkilig­ ar roynd­ir yvir hvussu góðsk­an hev­ur sveiggjað í mun til um skip­ini hava

Bogi Jacobsen, stjóri; Partur av virkisbygninginum hjá Varðanum Pelagic, Tvøroyri (omanfyri).

5

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARIA OLSEN PHOTO

virki bjóðar av á Tvøroyri

Menningartoymið fyri surimifabrikkina á fundi, frá vinstru: Arni Carlsen, projektleiðari og tekniskur konsulentur við serkunnleika innan uppsjóvar verksmiðjur; Fróði G. Petersen, tekniskur leiðari; Eyð Eidesgaard, góðskuleiðari; Bogi Johannesen, sølustjóri; og Ólavur Bjarkhamar framleiðslustjóri.

gjørt longri ella stytt­r i túrar.

Vit hava fyri­reik­að okkum so væl sum vit kunn­a.”

vit­an ið ger okkum før fyri at koma í gongd við hesa nýggju av­bjóð­ingina,” segði Bogi Jac­ ob­sen.

til f lak og framleiddur til fars, áðrenn hann fer í sur­ imi mask inurnar—fer í høvðus­h eit ­u m fram fyrra NÝGGJAR MARKNAÐIR hálv­ á r; tá so steðg­ u r er í Tann nýggja framleiðslan kre­ MEIRA STØÐUGT ARBEIÐI svart­k jaftaveiðini, í augustvur eis­ini betri kunnleika á Stjórin metir at umframt nov­emb­er, kemur silda- og landi, og góðsku­fólk og fram­ sjálva virð­is­økingina ið hon makrel­t íð­in fyri. leiðslufólk á virk­inum hava hevur við sær, fer virk­ing­ Tá mest er at gera, arbeiða verið uttanlands og nomið sær in úr svartkjafti eisini at sum er eini 80 fólk á Varð­a n­ kunnleika. geva meir­a støð­u gt arbeiði um Pelagic.

“Hetta er jú púra ókent í á Tvøroyri. Framleiðsl­an— Enn er tað óvist um tørv­ur Før­oy­u m,” vísti Bogi Jacob­ svartkjafturin verður skorin verður á fleiri fólk­um tá fram­ sen á.

Marknaðurin fyri surimi spenn­ir víða. Í USA, Russ­ landi, í øllum Asia og Europa er áhugin stórur fyri surimi, skilst. Men keyparin er ikki tann sami sum keypir sild og makrel, og tí fer tann nýggja fram­leiðslan eisini at krevja størri arbeiði av søludeildini at finna teir røttu keyparnar.

“Tað hevur verið eitt stórt arb­ e iði hjá øllum, bæði á góðsku-, framleiðslu- og sølu­ deild­ini, at uppbyggja eina

leiðslan í tí nýggju verk­­s­miðj­ uni fer í gongd.

“Nú fáa vit at síggja hvussu tað gongur, og um tað verður tørv­ur á útbyggingum,” segði Bogi Jacobsen. “Ætlanin er at virka eini 200 tons um samdøg­r­ið úr svartkjafti, men vit hava pláss fyri størri fram­ leiðslu í tí ‘nýggja’ bygn­ing­­in­ um har Land­ing­a r­mið­støð­in var, sum vit keyptu frá Delta Seafood.” []

Arbeiði upp á útsíðuna av tí sum fyrr var Landingar­ miðstøðin (niðanfyri); Tann nýggja framleiðslu­ høllin liðugt innilokað, áðrenn uppseting av maskinum og útgerð (undir, vinstrumegin).

6

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Delta Seafood byggir út Altjóða marknaðurin fyri saltfisk hevur roynst svikaligur í fleiri ár, og fyri at standa ímóti vandum av hesum við hjálp av hægri framleiðslu førleika og smidligari arbeiðsgongd hevur Delta Seafood gjørt eina munandi útbygging. koyra eini 400 metrar yvir til goymsluna eftir fiskinum. Nú LAK AV IRK IÐ Delta eru rávørugoymslan og fram­ Sea­food á Tvøroyri hevur leiðslan undir sama taki, og bygt út og hevur fingið ein tað betrar munandi um arb­ nýggj­a n virkisbygning sum eiðs­gongdina. er vorð­in partur av verandi “Eg haldi at nú hava vit framleiðslu­h øll. Hørð kapp­ fing­ið eitt gott virki, og at vit ing ger tað sambært leiðsluna hava fingið nógv burtur úr neyð­ugt at dúva upp á meira peng­unum vit hava brúkt til enn eina fram­leiðslu, og út­ út­byggingina,” sigur Magnus bygg­ingin skal tryggja eina Jespersen, stjóri á Delta Sea­ meira ration­ella framleiðslu á food. virk­inum. Útbyggingin á Havnar­ FYLGJA VIÐ TÍÐINI lagn­ u m á Tvøroryi fevnir Delta fór undir sítt virksemi um rá­vøru­goymslu, kølirúm fyri meir enn 20 árum síðani og skilji­høll, og tilsamans er í einum fiskakjallara hjá N. J. bygn­ing­u rin hjá Delta Sea­ Mort­en­sen á Tvøroyri; tað var food nú 4.000 fermetrar til í 1995. Í fyrstani hevði virkið stødd­ar.

500 fermetrar til taks, men Áðrenn útbyggingina var síð­ani er virkið bygt út tríggj­ støðan tann at fyrr enn nøk­ ar ferðir tá tann nýggjasta út­ ur framleiðsla av salftiski byggingin er tikin við. Delta kundi byrja, var neyðugt at Seafood átti høllina sum Kaj Joensen

F

Delta Seafood hevur fingið meira pláss og betri umstøður framleiðslu.

Land­ing­ar­miðstøðin hús­að­ist í, men tann bygning­ur­in varð seld­u r Varðanum Pel­agic í sam­bandi við út­bygg­ing­arnar í seinastuni av báð­um granna­ virkj­unum. Tað virk­semið sum

var í Landing­ar­miðstøðini er flutt inn í høvðus­bygningin. Í høvuðsheitum hevur fram­leiðslan verið flak úr toski, longu, upsa og brosmu. Delta Sea­food hevur tikið ímóti eini

3.000 tonsum av rávøru árliga, men ætlanin er nú at taka ímóti 1.000 til 1.500 tonsum meira um árið.

Tey seinastu tvey árini hava verið trupul hjá f leiri

ELDRIVIN SPØL FRÁ IBERCISA KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM

KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM, DANMARK, GRØNLANDI, SVØRÍKI, ONGLANDI, SKOTLANDI, ÍRLANDI, ÍSLANDI OG NORRA.

FLEIRI FYRIMUNIR, LÆGRI KOSTNAÐUR Eldrivnu spølini frá Ibercisa eru at finna umborð á yvir 120 trolarum kring heimin. Spølini hava fingið avbera góð ummæli. Spølini hava minni tørv á orku, og eru harvið bíligari í rakstri og meira umhvørvisvinarlig.

Ynskir tú at hoyra meira um eldrivnu spølini? Set teg í samband við okkum.

7

SJÓGVUR & FÓLK — #3

og økir framleiðsluna “Vit hava gjørt karmarnar til tað,” leggur Magnus Jesp­ er­sen afturat. “Eg vil ikki siga at vit broyta alla framleiðslu bein­an­vegin; men nú hava vit møgu­leikan at framleiða ann­ að enn flaktan saltfisk.”

STØÐUGT ARBEIÐI Hóast avbjóðingarnar á markn­ a ðinum tey seinastu ár­ini, kunnu leiðsla og starvs­ fólk á Delta kortini frøast um at støðugt arbeiði hevur verið á virkinum.

“Tað er eingin loyna at Delt­a Seafood—møgul­i ga burtursæð frá tveimum teim­ um seinastu árunum—hevur ver­ið eitt støðugt arbeiðspláss,” sig­ur stjórin.

Eini 40 fólk eru javnan til arb­eiðis á virkinum. Eftir útbygg­ingina, og nú onnur vøra eisini skal framleiðast, verð­ur tørvur á eini 10 fólkum aft­ur­at.

“Vit skulu skapa 10 nýggj árs­verk, í og við at vit økja rá­ vøru­mongdina og framleiða aðr­a r fiskavørur enn flaktan fisk. Skulu vit gera fløk, so krev­ur tað fleiri arbeiðstímar per kilo framleitt. Av tí vit fara undir at virka frystan fisk, so verður tað regluligt arbeiði gjøgn­um alt árið.” []

MARIA OLSEN PHOTO

salt ­fiska­v irkjum. Marknaður, eft­i r­s purningur og útboð standa ongantíð í stað, men al­heims fíggjarkreppa hevur í ógvu­slig­an mun ávirkað keyp­ ar­a r. Delta Seafood hevur í høv ­u ðs­heitum útf lutt salt­ fisk­in til Spania, og har hevur leingi verið stór kreppa. Árin av hesum hava eisini rakt í Før­oyum, og millum annað tí hevur Delta Seafood gjørt seg út til at víðka um sítt úrval av fiska­vørum.

“Vit mugu royna at gera okk­u rt annað enn tað sum vit hava gjørt,” sigur Magnus Jesp­er­sen. “Og vit mugu hugs­a og framleiða á ein øðrvísi hátt enn áður.” Í sambandi við útbygg­ing­ ina verður møguleiki at skera fløk, og útgerð er eisini keypt at tiðna frystan fisk upp við.

Meðan tey áður hava fram­ leitt nakað av feskum flaki, fer sum skilst væntandi nú meira at kunna gerast við hendan part­in, umframt at framleiða salt­fiskafløk.

“Eg veit ikki hvussu stórur part­u r verður feskur fiskur,” sig­u r Magnus Jespersen. “Í sam­bandi við saltfiskin hevur markn­ a ð­ u rin f lutt seg frá flakt­um fiski til fløk.”

Nú Delta Seafood hevur fing­ið betri karmar at virka und­ir, er eisini lættari hjá virk­ in­um at tillaga framleiðsl­una til dagførdar eftirspurning­ar.

Magnus Jespersen, stjóri á Delta Seafood.

Tornado og Storm flúgvandi (s. 3) teir sum teir høvdu um­borð frammanundan—sum ann­ars av mongum hava verið hildn­ir at vera teir munadygg­astu av øllum lemmum til botn­troling.

So nú gera vit eina útgávu av

Storm í heldur minni stødd, sum teir so fara at roynd­a r­ koyra.”

Sambært Vónina skal “Tað verður áhugavert Storm nú eisini roynast í botn­ trol­ing eftir toski í Grønlandi. at síggja hvussu hetta fer at rigg­a ,” viðmerkti Bogi Nón, “tí munurin millum toska­trol og rækjutrol er rættiliga stór­ur, sjálvt um talan er um botntrol í báðum førum.”

Umframt teir nýgg ju lemm­arnar er Vónin eisini í ferð við at introducera eitt heilt nýtt slag av útgerð, ið skal kunna avloysa trolkúlur í botn­ t rolum og trolsegl í flóti­trolum. ‘Flyer’ er, eins og Tornado og Storm, designað við støði í at optimera hydro­ Rækjutrolarin Akamalik roynir Vónin Storm lemmar. dyn­amikk í sambandi við trol­

ing, soleiðis at mesti virknaður kann fáast við so lítlari vatn­ mótstøðu sum møguligt.

“Flyer virkar soleiðis at jú hægri ferð tú togar við, tess færri trolkúlur eru neyðugar at hava. Vit hava eina tabell sum vísir lutfallið, til dømis við tvær-og-ein-hálv míla ferð av­loysir Flyer 12 kúlur, og við trý míla ferð avloysir hann 16 kúl­ur.”

Bogi Nón upplýsti at ætl­ anir eru um at royna Flyer til flótitrol eisini, soleiðis at tað sonevnda seglið—eitt slag av dúki á høvuðlínuni í trolin­

um—ikki skal vera neyðugt at brúka í framtíðini.

“Seglið er nakað sum kann vera trupult at fáa til at ganga rætt og krevur innstillingar.

Flyer er snildari í so máta at hann automatiskt finnur sína javnvág í sjónum í mun til hvussu togað verður.” []

Vónin Flyer, nýtt uppfinnilsi.

8

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Í Vestmanna virka tey bæði Hóast harðnandi kapping um rávøru í uppsjóvarvinnuni og vaksandi trýst frá óvissu í tí vinnupolitiska umhvørvinum, hevur Vestmanna Seafood staðið seg væl síðan byrjan í 2011—við tveimum virkisbygningum at tryggja flexibilitet. aðra. Tað eini bygningurin hýsir ein­ um frystivirki til uppsjóvarfisk, og hin ÍÐANI Vestmanna Seafood fór er karmur um eitt flakavirki útgjørt til undir vinnuligt virksemi við fokus fram­leiðslu av botnfiski. á bæði uppsjóvarfisk og botnfisk fyri Samansetingin gevur fyrimunir í umleið fimm árum síðani, er nógv mun til at sild og makrelur einans eru broytt í fiskivinnuni—vit hava undir til taks ein part av árinum, og lagt er hesum tíðarskeiði fingið eina fram­ upp til at framleiða onnur fiskasløg hin komna og stóra uppsjóvarvinnu á landi. part­in av árinum.

Samstundis sum uppsjóvarkvoturnar eru munandi hækkaðar, eru eisini nú MEST UPPSJÓVARFISKUR fleiri um boðið at taka ímóti hesum Hóast virkið framvegis leitar eftir fiski, við teimum trimum stóru frysti­ sínari optimalu framleiðslu, so um­ virkjunum í Kollafirði, á Tvøroyri og í boð­ a r uppsjóvarfiskur tær størstu Fuglafirði á odda. mongd­irnar ið tikið verður ímóti. Í fjør Tann harðnaða kappingin um at tók Vestmanna Seafood soleiðis ímóti taka ímóti markreli, sild og svartkjafti 4.500 tonsum av sild og makreli. hevur sum gjørt atgongdina til fiskin Tá Vestmanna Seafood kom í truplari. gongd í 2011, var tað eisini serliga við Á Vestmanna Seafood arbeiða tey tí fyri eyga at virka uppsjóvarfisk. Um fyrra hálvár mest við upsa og svart­ tað mundið lógu bæði fiskavirkini í kalva, og seinna hálvár er tað mest Vestmanna still, og Vestmanna Sea­ makr­elur og sild sum kemur á gólvið. food fór tí undir framleiðslu á upp­ Virk­ið heldur til í tveimum bygning­ sjóv­ar­v irkinum. um á havnarlagnum í Vestmanna, og “Tá var tað uppsjóvarfiskurin sum hev­u r sostatt tvær framleiðsluhallir lá fremst í huganum,” sigur Eyðun Ol­ at ráða yvir, sum ger tað ómakaleyst sen, stjóri á Vestmanna Seafood. “Tað at skifta frá einari framleiðslu til eina var nógv av uppsjóvarfiski at fáa tá, og Kaj Joensen

S

Svartkalvi verður virkaður á Vestmanna Seafood: avhøvdaður, reinsaður og stertskorin, fyri síðani at verða single-frystur (IQF—Individually Quick Frozen).

seinni aftur hækkaðu kvoturnar upp­ aftur meira.”

Vestmanna Seafood tók ímóti sínari fyrstu last á sumri sama ár. Tá byrjaðu skipini fyrr at fiska enn nú, og bara tvey frystivirkir til uppsjóvarfiski vóru í landinum, eitt í Kollafirði og eitt í Vestmanna. Í 2012 tók Vestmanna Seafood ímóti meira av fiski, og avgjørt varð at keypa flakavirkið í bygdini, sum hevði ligið stilt síðan húsagangin hjá Føroya Fiskavirking.

“Síðani hava vit rikið bæði virkini,” staðfestir Eyðun Olsen. “Vit arbeiða uppsjóvarfisk um heystið, og upsa og annan fisk á vári og um summarið.”

HERD KAPPING Stór uppsjóvarvirkir eru bygd á Tvøroyri og í Fuglafirði, aftaná at Vestmanna Seafood fór undir sítt virksemi, og tað hevur havt við sær harðnaða kapping um fiskin og harvið truplari atgongd til rávøruna.

Eyðun Olsen letur væl at sam­ starvinum við nótaskipini og hini frystivirkini í landinum, samstundis sum hann ásannar at verandi trans­ port umstøður gera tað trupult at flyta fisk úr Suðuroynni til Norðstreymoy.

Tí verður meginparturin av fiskinum ístaðin fingin til vega úr Fuglafirði ella landaður beinleiðis til virkið í Vest­ manna.

“Vit gera avtalur við skipini, og tað hevur riggað væl,” sigur Eyðun Olsen.

“Gamaní er kapping, men higartil hevur tað borið til at verið við í kapp­ ing­ini um at fáa fatur á fiskinum.”

Meginparturin av sildini og makrel­inum verður fryst heilt og selt til Russlands. Eyðun Olsen sigur at tey eisini gera royndir við øðrum fram­ leiðslum.

Vanliga verða uppsjóvarfiskurin og hini fiskasløgini viðgjørd í hvør sínum bygn­ingi; tó verður nakað av makreli fram­leitt á f lakavirkinum. Her er møguleiki at frysta makrelin hvør sær,

effo orkar betur...

Við okkara royndum, vitan og førleikum tryggja vit orku til húsarhaldini, stovnar og vinnuna.

Kring andið hava vit bensinsølustøð og Fast-handlar.

Tel 34 35 00

www.effo.fo

Skipini bunkra hjá okkum í best útgjørda terminali í Norðuratlantshavi.

Og hvørja ferð eitt flogfar lyftir seg upp frá vøllinum í Vágum, hevur tað frammanundan tikið brennievni frá okkum.

Vestmanna Seafood heldur til í teimum báðum bygningunum sum síggjast beint aftan fyri teir fremstu bygningarnar á myndini; í tí ljósabláu høllini vinstrumegin verður uppsjóvarfiskur virkaður og í bygninginum við síðuna av botnfiskur.

9

SJÓGVUR & FÓLK — #3

botnfisk og uppsjóvarfisk

Leiðslan í framleiðslutoyiminum á Vestmanna Seafood—frá vinstru, Bárður Poulsen virkisleiðari, Ingi Olsen góðskuleiðari.

‘single-frysta’ hann, á einum band­fryst­a ra, sum merkir at makrelurin varð­veitir betur sítt upprunaliga skap og hel­ dur eina hægri vørudygd. Óvanlig marknaðarviður­ skifti tey seinnu árini hava gjørt vørumenning trupl­a ri, við órógvandi boykottum og handils­ k ríggjum hvørt um annað, og tað ávirkar allan marknaðin.

Vøran hjá Vestmanna Sea­ food hevur áhuga ymsastaðni í Eur­opa og í Fjareystri, men sum er verð­ur mest selt í Russ­ landi.

“Tað gleðiliga er tó at roynd­irnar vit hava gjørt eru komm­erisiellar,” sig­ur Eyðun Olsen. “Nøgd­irnar hava verið so mikið stórar at talan er um veru­liga framleiðslu heldur enn bara roynd­ir.”

uppsjóvarfiskurin umboðar nógv tann størsta partin, tók virkið í fjør tó ímóti umleið 1.000 tonsum av upsa og 500 tonsum av svartkalva, og roknar við líknandi mongd­ um í ár. Sostatt hevur nakað av fólki støðugt arbeiði alt árið, men mest er at gera tá silda- og makreltíðin er fyri; tá arbeiða eini 30-40 fólk á virkinum.

Eyðun Olsen væntar harða kapping um fiskin í ár, tí upp­sjóvarfiskurin er seldur so dýrur á uppboðssøluni.

Skuld­u tær handilsligu fyri­ treyt­irnar broytt seg mun­andi, kann Vestmanna Seafood kort­ini lut­falsliga skjótt legg­ ja sína fram­leiðslu um, í vón um at kunna troyta nýggjar møgu­leikar um neyðugt. Men nú til heystar hava tey fyrst og

BRYNJA SEG Leiðslan á Vestmanna Sea­ food sigur seg vóna taka ímóti eini 5.000 tonsum av sild og makreli í ár, umframt nakað av upsa og svartkalva. Meðan Single-frystur (IQF) svartkalvi á veg til pakkingar í 20 kg eskjur.

fremst gjørt seg út til at taka ímóti uppsjóvarfiski.

“Vit hava vónir um at tað eig­u r at bera til í framtíðini.

Tað sum er avbjóðingin hjá okk­um er at finna okkara røttu legu, og at fáa greiðu á hvørja fram­leiðslu vit skulu leggja

okk­um serliga eftir. Upp­sjóv­ ar­fisk­u rin hevur verið okk­ ara høvuðsøki, og nú verður spenn­andi at síggja hvussu hettar árið fer at hiln­ast. Men eg vænti at kappingin verður hørð. Tað verður trýst á, so nú fáa vit at síggja.” []

Uppsjóvardeildin virkar sild, sum sæst her, umframt makrel.

10

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Looknorth: Uppeftir áttanda Looknorth í Klaksvík, ið millum annað framleiðir polystyren kassar til fiski- og alivinnuna, hevur havt støðuga fram­ gongd átta tey seinastu árini, ikki minst orsakað av høgum eftirspurningi á sínum vørum frá alivinnuni í Føroyum. faldaði sín umsetning undir einum tíðarskeiði har alivinnan samstundis hevur havt stóra framgongd. ÍÐANI LOOKNORTH varð stovnað fyri 16 Í eini tvey ár, frá 2004 til 2006, stóð tó verri til; árum síðani, hevur virkið meira ella minni havt miseydnað vørumenning og sjúka í alivinnuni raktu støðuga framgongd, og serliga síðani 2008 hevur virkið hart, við tað at nakrir av høvuðsviðskift­ar­un­ bara gingið framá. Sjálvt tá kreppan rakti fleiri virkir um hjá Looknorth eru fyritøkur í alivinnuni. Men hart, gekk framúr væl hjá Looknorth, og felagið tví­ felagið fótaði sær aftur, og hóast Looknorth fram­ Kaj Joensen

S

EFTIRSPURNINGUR Árni Skaale kom, aftan á lokna útbúgving sum fram­ leiðslu verkfrøðingur, beina leið heim til Føroya fyri at seta á stovn Looknorth. Hetta var í 2000 og árið eftir byrjaði framleiðslan. Í fyrsta umfari varð farið undir at framleiða fiskakassar at pakka laks í. Men longu stutt eftir at framleiðslan fór í gongd, rakti ILA sjúkan alibrúk í Føroyum, og øll alivinnan mundi farið fyri bakka. Á Looknorth vórðu tey greið yvir at neyðugt var at leggja orku í aðra vøru, og avgjørt varð at fara undir at framleiða trolkúlur úr hørðum plasti. “Tað miseyðnaðist—og mundi verðið endin á okkum,” segði Árni Skaale. “Frá 2004 til 2006 gekk sera illa í hond.”

At leiðslan á virkinum longu í 2002 hevði tikið avgerð um at framleiða fýra nýggjar vørur á hvørjum ári, skuldi vísa seg at vera skilagott: virkið hevði fleiri kostir í at velja av hesari orsøk. So eftir miseydnaða roynd við trolkúlum, fór Looknorth aftur at fokusera á polystyren (eisini nevnt flamingo), eitt felagsheiti ið umfatar mong sløg av skúmplasti.

Hetta gekk so mikið væl at hóast fíggjar­k reppa herjaði frá 2008 og fleiri ár fram, so eydnaðist Look­ north at tvífalda umsetningin frá 2008 til 2012. Um­ setningurin er eisini vaksin síðani, og virkið gevur yvirskot. “Áður var sjáldan eftirspurningur eftir okkara vørum, men har er vend komin í,” viðmerkti stjórin.

apur reidsk ins ms til hei

bestaann

fiskim

NÝTT YRKI Í FØROYUM Í dag framleiðir Looknorth m.a. bjálving, flot til aliringar, gonguristir og búsningar til ali­vinn­

Tornado er ein pelagiskur lemmur ið hevur heili fimm táknur.

BesTa spíl Á MarKnaÐInUM Sum nakað heilt nýtt og slóðbrótandi hevur Tornado ein sokallaðan flowbooster. Hesin stýrur sjógvinum ígjøgnum tær fimm táknurnar, og gevur lemminum eina spílimegi ið marknaðurin ikki hevur sæð áður.

Vónin eigur patent uppá Tornado.

leiðir annað enn tilfar til alivirksemi, er vøksturin serliga tengdur at gongdini í alivinnuni, sambært Árna Skaale, sum er stjóri og stovnari av fyritøkuni.

Hann undirstrikar samstundis at alivinnan ikki er einasti marknaður hjá Looknorth og sostatt heldur ikki einasti táttur í framgongdini hjá felagnum. “Í 2002 settu vit okkum fyri at framleiða fýra nýggj­ar vørur á hvørjum ári, og tað hevur eydnast,” segði Árni Skaale við Sjógv & Fólk.

Gassmátari O2 Co H2S LEL (ekspl.)

GasAlertMicroClip • Til nýtslu á sjógvi og landi Vatntættur (IP 68) sTorM er ein semi pelagiskur lemmur ið spílar væl, er serstakliga stabilur og sterkur.

Vónin // Bakkavegur 22 // FO-530 Fuglafjørður // Føroyar Tel +298 474 200 // info@vonin.com // vonin.com

Søla og tænasta

Jákup Johansen á Lag FaroeAtlantic@gmail.com +298 584020 Faroe Atlantic Service

11

SJÓGVUR & FÓLK — #3

árið á rað Rein góðska úr norður Atlantshavi www.cig.fo Árni Skaale, stjóri og stovnari av Looknorth.

una. Til­sam­ans hevur felagið einar 70 ymiskar vørur at bjóða sínum viðskiftarum; tó umboða fiskakassar í alskyns støddum framvegis størsta partin av framleiðsluni. Kassarnir verða brúktir í sambandi við út­flutn­ ing av laksi og øðrum feskum fiski ið fer rundur av landinum.

“Eg meti at helvtin av kassunum verða brúktir til feskan laks og hin helvt­in til feskan botnfisk,” segði Árni Skaale.

Rávøran sum verður brúkt til kass­arnar skal lúka krøv fyri at verða mat­vørugóðkend, og stórur dentur er eis­ini lagdur á reinleika undir framleiðsl­u ni. Í alivinnuni verður sum skilst arbeitt við at orða stand­ ard krøv at seta virkjum ið framleiða fiska­kassar.

Støðugt arbeiði er til eini 10-12 fólk um árið á Looknorth, og somikið væl hevur gingist seinnu árini at eitt nýtt yrki er komið burturúr. Árni Skaale greiðir frá at tey hava sett ein lærl­ing til ta fyrstu útbúgv­ ing­ina av sín­u m slag í Føroyum: plast­smiðjur—hetta er sama yrki sum á donsk­um ber heitið ‘plast­mager’.

“Hetta er stuttligt, at ein kann byrja eitt nýtt yrki í Føroyum. Tað er ikki einum og hvørjum beskorið,” stað­festi Árni Skaale.

“Væntandi seta vit ein lærling aft­ ur­at innan eitt hálvt ár, og so vænti eg tað ganga eini tvey ár, áðrenn vit taka tveir nýggjar afturat. Vit hava brúk fyri lærdum fólki sum kunnu og duga Polystyren (“flamingo”) kassi. at taka sær av framleiðsluni.” []

TofTagjógv 3, fo-650 TofTir www.fmf.fo • fmf@fmf.fo Tel.: +298 414141

r… u k s fi r u ð ó g r e Her Norðhavnin 8 · Postboks 329 · FO-726 Ánirnar · Føroyar Tel. +298 20 70 00 · Fax +298 20 70 10 T-postur: cig@cig.fo · www.cig.fo

12

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Vænta betri tíðir fyri útróðurin: Bátafisk dúvar upp á feska dygd

MARIA OLSEN PHOTO

Asbjørn Djurhuus, ein av eigarunum av Bátafiski, í skilji- og pakkihøllini hjá felagnum; Útróðrarbátur landar feskan tosk til Bátafisk (niðanfyri).

Fyri fýra árum síðani stóð á at fáa hendur á nóg mikið av fiski til avreiðingar á Eiði; men við at keypa tveir størri bátar kom útróðrarstøðin Bátafiskur fyri seg aftur, og í ár hava tey tikið ímóti metstórari nøgd av fyrstafloks botnfiski.

Kaj Joensen

B

ÁTAFISKUR á Eiði, við sínum 13 árum á baki, er framvegis ein leiðandi leikari í Føroyum innan útróðurin, og fær túsundtals tons av spill­ fesk­um toski og øðrum botn­ fiski til høldar á hvørjum ári.

Fel­agið, ið verður roknað sum ein landingarmiðstøð, bleiv stovnað í 2003 og byrjaði at taka ímóti fiski árið eftir.

Enda­málið var fyrst og fremst at fáa útróðrarbátum norðan­ fyri eitt stað at leggja veiðina upp, og dentur varð lagdur á at hava greiðar leiðreglur har útróðrarmenn bundu seg til at fylgja neyvum ásetingum um góðsku, handfaring og trygd á sjónum.

“Vit hildu tað vera óheppið at eingin tók ímóti,” minnist

Asbjørn Djurhuus, ein av eig­ ar­un­um.

Eisini varð lagt upp til at fáa hóskiligan prís fyri fiskin, sum annars vísti seg at vera trupult. Millum tær treytir sum blivu settar teimum ið av­ reiða til Bátafisk var at fiskurin skuldi altíð blóðgast og ísast í saltvatni so skjótt hann var kom­in um stokk, umframt at onn­u r krøv eisini vórðu sett, eitt nú um reinføri og hægst loyvdu tíð fyri hvønn túrin.

Ein setningur var at góðsk­a n á útróðrarfiskinum skuldi hava betri orð á sær, og hetta eydnaðist bæði skjótt og væl. Bátar ið landa til Báta­fisk hava hava ofta fingið betri kilo­prís enn teir sum avreiða aðra­staðni, hetta ikki minst orsak­að av hægri miðaldygd og av tí at fiskur ið hevur fing­

ið verri hagreiðing um­borð ikki er sloppin at blandast sam­a n við betri fiski á land­ ing­ar­mið­støðini, eins og hent er aðrastaðni. Óskikkurin at ikki geva besta prís fyri besta fisk var ikki heilt óvanligur í Føroyum, og mundi ivaleyst viðvirka til at onkrir útróðrarmenn mistu hugin at gera sær ómak fyri at handfara sín fesk fyri hægsta fesk­leika og fínastu góðsku.

Júst hetta var nakað sum Báta­ fisk­u r hevði eitt sannførandi svar uppá.

HELMINGUR EFTIR Tá Bátafisk byrjaði var eig­ara­ part­u r­in býttur í trý: nakrir út­róðr­ar­bátar áttu ein triðing, størri línubátar áttu ein trið­ ing og Rainbow Seafood og Hans Egil Joensen áttu ein

trið­ing. Síð­a ni tá eru eigara­ við­ur­skift­ini broytt, soleiðis at As­bjørn Djurhuus, Christian Jul­ius Jacobsen, Rainbow Sea­ food og Hans Egil Joensen nú eiga Bátafisk.

Asbjørn Djurhuus greiðir frá at fiskurin verður skildur á virkinum, og tann fiskurin

sum skal seljast av landinum fesk­ u r, verður pakkaður í kass­a r. Bátafisk stendur ikki fyri at selja fisk til útlandið, men pakkar fyri fiskakeyparar.

Tað er serliga hýsa sum fer fesk av landinum; toskur, long­a og onn­u r fiska­sløg íroknað f lat­f isk­u r fara til fram­leið­

13

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Ein royndur luttakari í fiskivinnuni.

Eiði í september, við landingarmiðstøðini hjá Bátafisk til vinstru í myndini.

Fyri 10 árum síðani var ikki óvanligt at einir 100 bátar landaðu á Eiði tá vár­róðurin var fyri. Í dag er bara tal­ an um einar 25 bátar.

“Eg veit rætt og slætt ikki hvat kann gerast fyri at bjarga útróðrinum.

Men eg haldi tað vera skeivt at skerja møgu­leikarnar hjá útróðrabátunum, tí tað eru ikki teir sum oyða nakran stovn.”

Hóast vandi kann vera fyri at útróðrar­flotin verður raktur av skerj­ ing­ini í fiskidøgunum, so fyriliggur eing­in ætlan um at leggja um og fara BROYTINGAR undir framleiðslu av fiski. Held­u r Tann góða gongdin hjá Báta­fisk hevur kundu eigararnir hugsað sær at bygt havt við sær at tann 800 fermetrar út; men umstøðurnar eru einki ser­ stóri bygn­ing­ur­in har felagið heldur ligar til tað—Bátafisk liggur inn­ast til, er út­gold­in. Asbjørn Djurhuus á kaini á Eiði. Á aðrari síðuni liggur segði at teir handlaðu skjótt eftir tað flakavirkið og á hinari er brim­garð­ vánaliga árið 2012—av tí at tað ikki ur­in, og frammanfyri eru bert fáir eydnaðist at fáa hendur á teimum metr­ar til sjóvarmálan.

3.000 tons­unum sum annars hevur Men hóast færri útróðrarmenn ver­ið vanligt á hvørjum ári, valdu teir eru ídag enn fyri nøkr­um árum síð­ á Bátafisk at gera íløg­ur í tvey minni ani, so hevur Asbjørn Djurhuus góð­ skip. ar vónir um framtíðina.

“Vit høvdu brúk fyri broyting,” “Útróðurin ídag er ikki tann sami segði Asbjørn Djurhuus við Sjógv sum fyri bert fimm ár­u m síðani,” & Fólk. “Vit vóru við til at keypa segði hann. “Men bátarnir hava tvey skip, Vol­uen­t­eer og Mýling; so fing­ið meir­a fyri hvønn dag enn teir vit eiga 40 prosent í hvørjum báti fingu fyri nøkrum ár­um síð­ani. So og mann­ingin eigur restina. Hett­a vit vænt­a at tíð­irn­ar fara at batna.” [] hevur givið okkum eitt gott íkast á Bátafiski, tí skipini hava fyri tað mesta landað her á Eiði.”

Fyrsta floks toskur av Norðhavinum Íløgan hevur víst seg at vera verður pakkaður í eskjur—ísur er skilagóð—tað eydnaðist at økja um undir fiskinum og verður eisini lagdur rávørumongdina og aftur taka ímóti omaná áðrenn lok kemur á. teimum 3.000 tonsunum um árið. Árið í ár hevur hilnast serliga væl, og fyrra hálvár tók Báta­fisk ímóti 2.000 tonsum.

“2016 hevur verið besta ár­ið hjá okk­um higartil,” segði Asbjørn Djur­ huus.

EFTIR SAMA LEISTI Løgtingið hevur samtykt at skerja fiski­dagarnar í ár, og tað kann fáa ávirk­an á Bátafisk. Harumframt er ikki óhugsandi at ein komandi fiski­ vinnu­nýskipan fer at ávirka virksem­ ið hjá felagnum; men tað er verri at meta um, tí enn veit eingin júst hvussu nýskipanin fer at verða hættað.

Asbjørn Djurhuus vísti eisini á at útróðrarflotin er nógv minkaður.

Framherji er ein nú­ tímans, leiðandi føroysk fyritøka við drúgvum royndum í uppisjóvar­ og botnfiskiskapi, bæði á fjar­ leiðum og nærleiðum. Vit eru reiðarí fyri hesi fiskiskip: • Fagraberg • Akraberg • Stapin

Í samstarvi við onnur feløg, gjøgnum Faroe Origin, luttaka vit eisini í upsa­ vinnuni við partrolarum og flakavirki í runavík. harafturat eru vit partur í tí nýggja framkomna uppi­ sjóvar virkinum í Fuglafirði, Pelagos.

Framherji, 530 Fuglafjørður | +298 200700 www.framherji.fo | framherji@framherji.fo

Nordixis

arar í Før­oy ­u m. Meginpart ­u r­in av tosk­inum verður saltaður. As­bjørn Djurhuus metir at meira enn helm­ ingurin av fiskinum verð­ur virk­aður í Føroyum.

“Virksemið hevur gingið væl,” viðmerkti hann. “Vit hava tikið ímóti einum 3000 tons­um um árið, og øll árini, utt­an 2012, hava vit havt yvir­ skot.”

“Talan er tó er ikki um somu tøl sum í makrel­v inn­u ni,” legði hann speiskliga aft­ur­at.

14

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Feskt og óvirkað til útflutnings: Góður fiskur kann geva góðan prís sum feskur og rundur, og at útflyta hann sum slíkan merkir ikki altíð at virðir fara fyri borð, tvørturímóti; men broytingarnar tey seinnu árini hava vent upp og niður upp á fleiri hugtøk.

Jógvan Hugo Gardar

Í

DAG ER tað nærum bara laksur sum verður sendur av landinum sum feskur og óvirk ­a ður. Bæði upp­s jóvar­ fisk­ u r og botnfiskur—sild, makrelur, upsi, toskur, hýsa v.m.—verður næst­an allur út­ flutt­u r virkaður, tað veri seg flak, portiónir, av­høvdað ella heil­fryst.

Nógv varð ofta gjørt burt­ ur úr spurninginum um út­ flutn­ing av óvirkaðum fiski.

Fyri góðum 15 árum síðani vóru fleiri farin at keypa fesk­ an fisk frá fiskiflotanum fyri síð­ani at selja fiskin víðari av land­i n­u m sum óviðgjørdan og feskan. Hetta hevði við sær eitt heitt orðaskifti um mist virðir og hótt arbeiðspláss í Føroyum, og diskuterað varð um vandi var fyri at vit komu at útflyta arbeiðspláss saman við tí runda fiskinum.

Eitt argument sum sjáldan hoyrdist alment, men sum ikki tess minni var kent innan vinnuna, var at feskleiki í sær sjálvum hevur eitt virði, og at tað í summum førum er ein spurningur um tað loysir seg at gera nakað við fiskin, annað enn at síggja til at hann er so feskur og góður sum møguligt og kemur so skjótt og væl fram til keyparin sum gjørligt.

TOPPAÐI Í 2003 Útf lutningurin av feskum tosk­i, upsa og hýsu, tók rætti­ liga dik á seg í 2000 tá eini 10.000 tons av hesum fiska­ sløg­um fóru av landinum sum rund­u r fiskur. Longu í 2003 var útflutningurin av feskum, heil­um botnfiski komin upp á um­leið 35.000 tons.

Men so vendi, og hesin út­flutn­ingur tók at minka, so mik­ið skjótt at í 2008 var hann longu komin niður á umleið 10.000 tons. Í 2015 fóru ikki meir enn eini 4.000 tons av fesk­um toski og hýsu av land­ in­um sum rundur fiskur, og at kalla einki av upsa.

Meðan tað føroyska kjakið í stóran mun snúði seg um vans­a r við at missa arbeiðs­ pláss av at senda fisk av land­ in­u m sum rávøru, so bleiv gongd­in ein onnur enn mong høvdu ímyndað sær.

MARIA OLSEN PHOTO

Eitt er at stórar broyting­ar eru farnar fram úti á markn­ að­ i n­ u m, ikki minst við at keyp­a r­a r hava hert síni krøv til vørudygd so væl sum lev­ er­i ngs­t rygd. Hóðast góðsk­ an helst er kappingarfør, so megn­ a føroyingar ikki at trygg­ja nøktandi mongdir at lev­era til stórar feskfiskakeyp­ ar­a r—fiskiveiðin eftir tosk­i, hýsu og upsa í føroyskum øki er sum heild nógv minkað síð­a ni 2002. Tað árið komu 110.000 tons av hes­um fiska­

framm­a n­u ndan orsøkirnar til at viðurskiftini broytast.

Tann føroyski uppsjóvar­flot­ in landaði í nógv ár at kalla alla sína veiði til keyparar í Ís­landi, Noregi, Danmark og Skot­landi—ídag er støðan ein heilt onnur.

Hyggja vit eftir veiðini eft­ir svartkjafti, makreli og sild, so fiskaðu tey føroysku skip­ini mill­u m 100.000 og 150.000 tons av hesum sløg­ um í føroysk­um øki frá 2002 til 2008. Í 2009 minkar fiski­ skap­u rin niður í góð 33.000 tons, men kemur upp á 110.000 tons longu í 2010. Í 2011 og 2012 er hendan veiði í før­oyskum sjógvi komin upp á 190.000 og síðani 2013 hevur hon ligið oman fyri heili 300.000 tons.

Havast skal eisini í huga at aft­u r at hesum tølum kemur før­oysk veiði í altjóða sjógvi og í sjóøkjum hjá øðrum lond­um har vit hava havt fiski­veiði­av­ talur.

Av uppsjóvarsløgunum eru tað serliga makrelur og sild sum fara fesk av landinum. Í 2002 fóru 40.000 tons av makreli og sild av landinum sum feskur heilur fiskur; men bara smá 3.000 av hesum tons­ un­um blivu fiskað í før­oysk­um øki. Í 2009 fóru 65.000 tons av sild og makreli av landinum sum feskt; tað árið vórðu bert 9.000 tons fiskaði í føroysk­um sjógvi. Áhugavert er at av teimum 50.000 tons­un­um av makreli sum blivu útflutt í 2009, vóru bara 5.000 tons veidd í føroys­ kum øki.

Men so í 2012, tá veiðin Feskur alilaksur klárur at avskipa. eftir sild og makreli er komin upp á 160.000 tons, verður ikki eitt kilo selt feskt av i num—tað árið verður sløgum upp á land í Føroyum, og í norskum sjógvi. Hesin land­ har­av helmingurin var upsi. Í fiski­skapur øktist so skjótt at nevni­liga frystivirkið Varðin 2015 vórðu bert fiskað stívliga hann avhøvdaði eina spírandi Pelagic á Tvøroyri tikið í nýt­ 32.000 tons, harav upsin er toska­a ling bæði í Noregi og í slu, og tá er gongd eisini kom­ in á hjá Faroe Pelagic í Kolla­ heili 22.700 tons—at kalla Før­oyum. firði, og saman við Havsbrún ikki ein stertur av hesum upsa í Fuglafirði klára tey føroysku varð seldur av landinum fesk­ TAÐ ÓVÆNTAÐA ur í fjør.

Sam­stundis sum veiði­n øgd­ virk­ini nú at taka ímóti øllum Ein onnur sannlík, við­ irn­ar av toski, hýsu og upsa eru fisk­in­um frá tí føroyska upp­ virk­andi orsøk til at minni av minkaðar við tveim­u m trið­ sjóv­a r ­flotanum, og hagreiða i n áðrenn hann verður fesk­um føroyskum botnfiski ing ­um, er fiski­skap­u r­in eftir fisk­ verð­u r sendur heilur av land­ upp­sjóvarfiski sum makreli út ­f lutt ­u r. Í kjalarvørrinum av hesi gongdini koma fleiri in­um, er at toskafiskiskap­u r­ og sild øktur mun­andi. in tey seinnu árini er vaksin Eins og við botnfisk­ i n­ hundr­að nýggj størv á landi, mun­andi í Barentshavinum um, so kenna vit ikki altíð bæði á sjálvum virkjunum og

15

SJÓGVUR & FÓLK — #3

A ldur laksur avloysir villan fisk hjá veitarum av tænastum til hesa vinnuna, sum áðrenn 2012 landaði at kalla allan fisk­in beinleiðis til virkir í út­ lond­um.

Hesa gongdina kundu hvørki politikarar ella vinna rokna seg fram til. Natúran hev­ u r vælsignað føroyskt hav­øki við stórum uppsjóvar­ stovn­u m—og er tað nakað sum føroyingar duga væl, so er tað at fiska—samstundis sum tvørrandi vilji hjá sam­ starvs­londum sum Noreg og ES til at góðtaka føroysk krøv gjørdi at vit fingu okk­ara egnu uppisjóvarvinnu á landi sum kann taka ímóti okk­ara rá­ vøru, og meira aftur­at síð­ani frysti­v irkið Pelagos í Fugla­ firði kom í 2014.

og alivinnan hava í nøkur ár upp­ l ivað stóra framgongd, sam­stundis sum broytingar í um­ heiminum hava givið okk­um fleiri møguleikar enn nakr­an­tíð.

Um somu tíð eru okkara næstu kappingarneytarnir á heims­m arknaðinum blivnir veingja­k liptir. ES-bannið móti føroyingum á upp­sjóv­ ar­øk­inum gjørdi at vinnan noydd­ist at hugsa av nýggj­um, og at tillaga seg skjótt til at selja fiskin á øðrum markn­ aðum.

Hjá tí føroysku alivinnuni, sum í heimshøpi er lítil, komu fyri­munirnir skjótt dettandi inn á gólvið.

Fyrst varð tann norska alivinnan útistongd av tí nýggja og veldiga marknað­ KEYPTU ALT SUM FYRI VAR in­um Kina, tá Nobel Friðar­ Fyri reiðaran so væl sum fyri heið­urs­lønin fór til kinesaran al­a ran er altíð spurningurin: Liu Xiabo í 2010. Føroyskur Hvussu kann eg fáa sum fræg­ út­flutn­ingur av laksi til Kina ast burtur úr rávøruni. Tann vaks skjótt, saman við skotsk­ før­o yska upp­s jóv­a r ­v inn­a n um.

Í 2014 uppstóð handils­ kríggj millum Russland og vest­a n­lond, og ein avleiðing var at russarar stongdu dyrn­ ar fyri innflutningi av laksi, upp­sjóvarfiski og øðrum mat­ vør­um úr m.a. Noregi og ES. Skjótt bankaðu russ­iskir fiska­ keyparar á dyrnar hjá teim­um føroysku framleið­ar­un­um; teir vildu keypa alt, og meir enn tað, og prísurin teir fyrstu mánaðirnar hevði einki at siga.

Frammanundan hevði tann føroyska alivinnan ein fyri­ mun á tí amerikanska markn­a ð­i num, har norskir al­ a rar høvdu avmarkingar, sam­stundis sum tann chilen­ ska alivinnnan var í stórum trupul­leikum.

Tann føroyska alivinnan hev­u r vanliga útflutt umleið helm­ingin av laksinum feskan, með­an hin helvtin er hagreidd. Í 2000 fóru 20.000 tons av ald­um laksi av landinum sum fesk­ur og heilur, meðan hesin út­flutn­ingur í 2014 táttaði í

50.000 tons; í 2015 lá hann um 45.000 tons.

Orsøkin til at 2014 gjørdis eitt metár fyri rundan, feskan laks úr Føroyum var eftir­ spurn­ingurin úr Russlandi— russ­ a rarnir keyptu alt teir fingu hendur á av hesari vøru.

KOLLVELTANDI Tá ein hyggur eftir gongdini tey farnu 16 árini síðani ald­ ar­skiftið, so sæst týðiliga at nógv av tí sum hevur verðið sagt um tilrættalegging av vinn­um í Føroyum hetta tíð­ ar­skeiðið hevur snúð seg um smá­ l utir, samanborið við tær stóru broytingarnar úti á markn­aðinum. Í Føroyum hava tey trý ali­ fel­øgini gjørt stórar íløgur í fram­tíðina. Vinnan vil trygg­ ja sær betri umstøður, styttri tíð á sjónum, og laksurin skal vera heimsins besti. Í eini tíð har sushi er nakað sum alsamt fleiri vilja hava, so vil feskur laks­ur hava stóran áhuga.

Norður Atlantshavsins størsti veitari av uppisjóvarfiski

Greinarar siga at um eitt fel­ag sum Bakkafrost bara hugs­aði um vinning, so varð teirra íløga á Glyvrum neyv­ an gjørd—tað krevur minni av útgerð og færri fólk at senda laksin feskan og heilan av landinum, og gevur góðar peng­ar.

Somu greinarar legg­ja aft­ ur­at at tað Bakkafrost, Luna (HiddenFjord) og Marine Harvest gera í Føroyum, vís­ ir eisini eina samfelags­ábyrgd, har feløgini við at gera íløgur lok­a lt eru við til at byggja upp smá­ s amfeløgini og tryggja arb­eiðs­pláss.

Og tá tosa vit um alivinn­ una, ið annars ofta verður rokn­ a ð sum heldur minni ‘sam­f el­a gs­l iga’ og meira ‘handils­liga’ orienterað enn fiski­v inn­a n, har íløgurnar sum sagt tey seinnu árini, serliga í upp­ s jóvarvirkir, hava ver­ ið sera víðfevndar og í veruleikanum einki minni enn kollveltandi. []

ÁRSINS ÁTAK 2012

Lodna

Gullaksur

Svartkjaftur

Sild

Makrelur

sansir.fo

• Ein tryggur veitari ið kann levera stórar nøgdir • Sera framkomin fiskifloti við bestu RSW køliskipan • Nýtt fult automatiserað framleiðsluvirki • Framleiðsluorka 1000 tons per dag

Tel. +298 610680 sales@vardinpelagic.fo www.vardinpelagic.com

16

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Marine Harvest Faroes brynjar seg við 100 millióna íløgu Marine Harvest Faroes er í holt við stóra útbygging á Hellunum sum kostar oman fyri 100 milliónir krónur, samstundis sum felagið ger klárt at leggja smolt út á landsins mest krevjandi fjørð í alihøpi—Sandsvág.

Jógvan Hugo Gardar

T

AÐ FØROYSKA dótt­ ur­f el­a gið hjá heimsins størsta alifelag, Marine Har­ vest Group, er í gongd við tvær stór­a r útbyggingar. Marine Harvest Faroes, við skriv­stovu og smoltstøð á Hellun­um, er komið væl áleiðis við um­fat­ andi útbygging av smolt­støðni við Laksá millum Hell­u rnar og Oyndarfjørð, ein verk­ætl­ an­in upp á meir enn 100 mill­ ió­n ir krónur sum skal vera liðug komandi summar; sam­ stundis er felagið farið und­ir eina menning av nýggjum aliøki á Sandsvág ið ætlandi skal víðkast í fleiri stigum til at kunna rúma størri nøgdum av laksi so við og við.

“Útbyggingin á Laksá gon­ gur sum ætlað,” sigur Hans Jákup Mikkelsen, stjóri á Ma­ rine Harvest Faroes. “Tað fer at standa liðugt næsta vár, og smoltstøðin verður innilokað áðrenn veturin. Ætlanin er at framleiðslan skal vera komin í gongd næsta summar.”

“Tá fara vit at framleiða stór smolt,” sigur stjórin.

“Málið er at framleiða 600 til 700 gram smolt. Tó ber til at framleiða størri fisk, um talið á fiski verður minni.”

Hetta merkir at innan fyri tey komandi eitt til tvey árini, so eru tey trý føroysku alifeløg­ini klár at framleiða tað vit vanliga kalla stór smolt.

Líkn­andi ætlanir eru eisini í gongd aðrastaðni, sum til

dømis í Noregi; men tá norð­ menn tosa um stór smolt, so eru tey sjáldan oman fyri 200 gram. HiddenFjord (Luna), Bakka­frost og Marine Har­ vest Faroes arbeiða hinvegin øll við ætlanum um munandi

størri smolt, og tá er talan um frá 200-300 og upp til eini 600 gram.

Hans Jákup Mikk­e l­s en sigur at fyrimunurin við stór­u m smolti er at laksinum nýt­ist styttri tíð í sjónum enn

annars, og hetta minkar um vandan fyri lús og sjúku.

Ein føroyskur laksur fer tey komandi árini at vera í sjón­um í minni enn eitt ár, og tað er bert helvtin av tí tíð­ini laksurin vanliga hevur í sjón­ um aðrastaðni.

Hetta merk­ir eis­ini fyri føroyskar al­ar­ar at meir laksur kann alast á firð­un­um yvir tíð.

Sam­ a n­ b era vit við ein norsk­ a n alara sum brúkar millum 20 og 24 mánaðir til at ala ein laks á sjónum, so fer laksurin hjá Marine Harvest Faroes at kunna verða tikin longu aftan á kanska tíggju mánaðir. Síðani skal fjørðurin hvíla í tríggjar-fýra mánaðir áðrenn nýggj smolt kunnu setast út—tá vil tann norski

17

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Dygdargódar vørur úr havinum

Hans Jákup Mikkelsen, stjóri fyri Marine Harvest í Føroyum; Útsýni yvir ta nýggju smoltstøðina á Hellunum, har arbeiðið var komið væl áleiðis í september (niðast á mótsettu síðu).

loyvt aling á Sandsvág. “Vit hava nú í tveir vetrar roynd­ar­koyrt útgerð á Sandsvág,” sigur Hans Jákup Mikk­ elsen.

“Avgerð varð síðani tikin í vár at seta fisk út, og laksur er settur í tveir ringar á Sandsvág. Øll útgerð er til taks og teymað og klárt er til veturin.”

Sandsvág er sum skilst mest krevjandi fjørður ið føroyskir alarar nakrantíð hava roynt, og enn veit eingin um aling verður møgulig har yvir tíð.

“Har eru trý ting sum veturin fer at geva okkum svar uppá—hvussu fer laksurin at trívast í høgari aldu, hvussu verður við laksalús á øk­ inum, og hvussu er at ala á sand­ botni.”

“Høg alda kemur av vestri,” legði Hans Jákup Mikkelsen aftur­ at. “Hon verður brotin á veg inn á alarin sum setti út samstundis sum Sandsvág, men væntast skal nakað tann føroyski framvegis hava seks- høg alda tá illveður er av vestri og útsynningi. Spurningurin verður tíggju mánaðir eftir til tøku. hvussu laksurin fer at trívast tá. Um liggjandi illveður verður og lús er á NÝTT ALIØKI Á SANDSVÁG Tað eru longu fleiri ár síðani at tað laksinum, so kann tað vera torført frættist at arbeitt var við at fáa gongd hjá Marine Harvest at viðgera ímóti á aling á Sandoynni. Higartil hevur lús um tað ikki verður veður til tess.

Sandoyggin verið hildin uttan fyri Tann triðja avbjóðingin er sandurin. alla aling; ynski var um at hava eitt Tá upp­gangur er, er nógvur sandur øki burturav til at granska og menna í sjónum. Spurning­u rin er hvussu smolt, og Skopun varð valt til virk­ sandurin fer at ávirka laksin; hann semið. Men hendan avgerð er nú kann nevni­liga setast á toknirnar á [] broytt, og myndugleikarnir hava laks­in­um.”

Í stuttum: Smoltstøðin á Hellunum

• 20 nýggj kør verða bygd; • Skulu kunna framleiða smolt upp á minst 650 gram; • Møguleiki at hava 2,8 milliónir smolt à 650 gram í kørunum; • Tann nýggja smoltstøðin fer at hava ein kapasitet upp á 12.700 kubik­ metrar av vatni—ein øking við 8.000m3 í mun til ta gomlu smoltstøðina.

P/F Northpelagic · Postboks 329 · Nordhavnin 8 FO-726 Ánirnar · Føroyar · Tel. +298 207000 Fax: +298 207010 · np@np.fo · www.cig.fo

18

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Fækkast í

TAL Á LØNTAKARUM juni 1986-1996-2006-2016 (Kelda: Hagstova Føroya) Dec-85 22072

Dec-95 18951

Dec-05 24871

Norðoya Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 1115 515 630 Ali- og kryvjivirki 3 106 27 Ráevnisvinna 1 4 Fiskavøruídnaður 146 374 305 Skipasmiðjur, smiðjur 50 46 60 Samanlagt 1315 1041 1026

Dec-15 25186

2015 385 200 4 214 108 911

Broyting (1985-2015) -730 197 3 68 58 -404

Eysturoyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 682 687 720 407 Ali- og kryvjivirki 78 78 193 433 Ráevnisvinna 11 22 41 50 Fiskavøruídnaður 1275 698 782 628 Skipasmiðjur, smiðjur 349 174 217 254 Samanlagt 2395 1659 1953 1772

Broyting (1985-2015) -275 355 39 -647 -95 -623

Streymoyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 558 433 500 383 Ali- og kryvjivirki 75 128 92 180 Ráevnisvinna 5 19 21 Fiskavøruídnaður 518 499 448 212 Skipasmiðjur, smiðjur 264 184 196 195 Samanlagt 1420 1244 1255 991

Broyting (1985-2015) -175 105 16 -306 -69 -429

Vága Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 241 176 160 Ali- og kryvjivirki 6 22 9 Ráevnisvinna 1 Fiskavøruídnaður 314 169 105 Skipasmiðjur, smiðjur 12 12 23 Samanlagt 573 380 297

2015 90 87 12 12 35 236

Broyting (1985-2015) -151 81 12 -302 23 -337

Sandoyar Sýsla Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 209 142 110 58 Ali- og kryvjivirki 2 3 5 8 Ráevnisvinna 1 3 Fiskavøruídnaður 190 7 128 42 Skipasmiðjur, smiðjur 6 5 3 10 Samanlagt 407 158 246 121

Broyting (1985-2015) -151 6 3 -148 4 -286

Suðuroyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 398 357 358 Ali- og kryvjivirki 35 76 5 Ráevnisvinna 12 6 2 Fiskavøruídnaður 494 266 283 Skipasmiðjur, smiðjur 99 40 47 Samanlagt 1038 745 695

Broyting (1985-2015) -220 47 -5 -158 -39 -375

2015 178 82 7 336 60 663

Samanlagt:

Broyting (1985-2015) -2454

Fiskiskapur:

Broyting (1985-2015) -1702

Alivinna:

Broyting (1985-2015) +791

Tal á størvum innan fiskiskap og ali- og kryvjivirkir Fiskiskapur 1985 Fiskiskapur 2015 Ali- og kryvjivirkir 1985 Ali- og kryvjivirkir 2015

3203 1443 199 990

Meir enn helmingurin av arbeiðs­ plássunum umborð á føroyskum fiski­ skipum eru horvin tey farnu trý ára­ tíggjuni, meðan fimm ferðir fleiri ídag arbeiða innan alivinnuna enn hvat tað gjørdu fyri 30 árum síðani.

Jógvan Hugo Gardar

T

ØL FRÁ Hag­stovu Før­oya av­dúka at Klaksvík og Norð­oyggj­a r hava mist sítt pláss sum ‘fiski­ vinnu høvuðsstaður’, um ein velur at brúka tal á fiski­ monn­um sum grundarlag fyri hesum óoffisiella heiti— Eysturoygg­in er nevniliga farin framum í so máta og hevur ídag flest størv innan bæði fiskarí og aling.

Um vit hyggja eftir øllum hag­tøl­un­um undir einum— og tá eru bæði fiskarí, ali- og kryvjivirkir, ráevnisvinna, fiskavøruídnaður og skipa­smiðjur við í yvirlitinum—so hava hesar vinnur samanlagt mist 2.454 arbeiðspláss frá 1985 til 2015. Og tá skulu vit eisini hava í huga at talið á fólkum tøk á arbeiðsmarknað­inum er økt meir; tað vóru 22.072 løntakarar í Føroyum í 1985, og í 2015 vóru 25.186.

Tað merkir at meðan talið á teimum sum arbeiða innan fiskiskap, aling og skipasmíð er minkað við 2.454 arbeiðs­plássum, so eru 3.114 fleiri løntakarar í 2015 enn tað vóru í 1985.

Uttan at fara inn í tølini ella meta um orsøkirnar til at talið á størvum í fiskiskapi eru minkað so nógv, kunnu vit staðfesta at um alt landið eru munandi færri fiskimenn ídag enn fyri 30 árum síðani. Eingin sýsla er sloppin undan minkingunum—millum 151 færri størv, sum í Sandoyar og Vaga Sýslu, og 623 færri størv, sum í Eysturoyar Sýslu.

NORÐOYGGJAR: MINUS 730 Tær størstu broytingarnar finna vit í Norðoyggjum og Eysturoy. Hesar báðar sýslurnar hava einsamallar mist tilsamans meir enn 1.000 fiskimenn tey farnu 30 árini. Bara í Norðoyggjum er talið minkað úr 1.115 fiski­monn­um í 1985 til bert 385 í 2015, altso 730 færri fiski­menn í fjør enn fyri 30 árum síðani.

Hetta svarar til so mikið sum millum 15 og 20 prosent av fólkatalinum í økinum. Í Eysturoynni er talið á fiskimonnum minkað væl minni, úr 682 til 407.

Hetta merkir samstundis at tað nú eru 22 fólk fleiri knýtt at fiskiskapi í Eysturoynni, enn tað eru í Norð­ oyggjum.

Meðan Norðoya Sýsla hevur havt eina stóra aftur­ gongd innan fiskiskap hesi 30 árini, so er tann størsta minkingin í Eysturoyar Sýslu knýtt at fiskavøru­ídn­ að­in­um. Í 1985 vóru 1275 størv innan hesa vinnuna, men í 2015 var talið komið niður á 628 størv.

Aliarbeiði á Gøtuvík.

19

SJÓGVUR & FÓLK — #3

fiskivinnu, fjølgast í alivinnu Dekkarar umborð á partrolaranum Baki tøma trolposan aftan á eitt gott upsahál.

Tað sum sermerkir Eystur­ oynna er at samstundis sum talið á starvsfólkum innan alivinnuna næstan er seks­

faldað, so hevur Eysturoyggin samanlagt størst afturgongd í størvum innan allar nevndu vinnur, nevniliga minus 623.

MINNI MUNUR Tey fyrstu nógvu árini var talið á starvsfólkum inn­an alivinnuna ikki serliga høgt,

er so langt frá at gerast størri enn fiskivinnan, um vit hyggja eftir talinum á starvsfólkum.

Um vit bara hyggja eftir starvsfólkatali innan hesar báðar vinnurnar, so er talið á størvum innan fiskiskap minkað úr 3.203 í 1985 til 1.443 í 2015, tað er ein aftur­ gongd uppá 1.702 størv. Í alivinnuni hevur gongd­ in verið beint øvugt: Í 1985 vóru 199 størv innan ali- og kryvji­v irki, og í 2015 var hetta talið vaksið til 990.

MARIA OLSEN PHOTO Í stuttum merkir hetta at meðan vit í 1985 høvdu samanborið við innan fiski­ 3.000 fleiri størv innan fiski­ vinnuna. Men hetta er broytt vinnu enn í alivinnu, so var í nógv tey seinnu árini, og tað 2015 hesin munur tødnað­u r røkist fyri at alivinnan ikki nið­ur í einans 453 størv. []

Skapa arbeiðspláss ‘úti á bygd’ Meðan fyritøkur í fiski- og alivinnuni í Føroyum tey seinni árini hava gingið á odda í at fáa nýggj arbeiðspláss kring oyggjarnar, verður í Noreg roynt við politiskum programmum at fáa lív í útjaðaran gjøgnum eitt nú at flyta almenn arbeiðspláss.

Jógvan Hugo Gardar

T

VØ ROY R I, Sa nd­u r, Skop­u n, Fugla­f jørður, Við­a r­eiði, Norð­toftir, Vest­ manna, Sanda­ v águr. Hesi eru nøkur av teimum pláss­ um ið hava merkt økt virk­ semi innan ali- og fiski­v inn­ una. Samstundis sum nógv av teimum arbeiðsplássunum sum vit vanliga hava knýtt til fiskivinn­una eru horvin, tí færri skip fiska og nútímans­ gerð ger at brúk er fyri færri fólkum umborð og á landi, so koma onnur størv í ávísan mun í staðin. Mong av hes­ um nýggju arbeiðsplássu eru kom­in í sambandi við størri og smærri útbyggingar; og fleiri fara at koma.

Flestu lond hava roynt á politiskum stigi at leggja til rættis karmar fyri at fáa fleiri

arbeiðs­pláss á smærri plássum. Í Norðurlondum hava vit sæð at í Svøríki valdi man tó ein leist sum gjørdi at fólk fluttu frá bygdunum, serliga í vestara og norðara parti av landinum og inn til tey meir fólkaríku økini kring býir sum Stock­ holm, Göteborg og Malmö. Í Finn­landi hava fólk eisini flutt úr norðari partinum av land­ in­um og til sunnara partin av land­in­um, har fleiri ídnaðarlig og allmenn arbeiðspláss eru at finna.

So fyri at forða fyri at púra einki fólk býr fram við norsk­u strondini, bleiv hugtak­ið “lys i husan” sjósett politiskt long­u fyri 20-30 árum síðani í Nor­ egi.

Flestu flokkar stuðla hes­ um máli, sum í stuttum merk­ ir at fólk skulu búgva í bygd­ un­um, og at húsini ikki skulu standa myrk og køld.

Nógv átøk eru sett í verk fyri at bjarga bygdasamfel­øg­ um. Tað almenna hevur flutt arbeiðs­pláss út á bygd, har tað hevur verið møguligt, og fleiri fiskivinnusamfeløg hava fing­ ið almenn størv sum kunnu tryggja at hjún kunnu hava arb­eiði.

Trupulleikin hevur ver­ ið, og er, at fáa serliga ung­a r

POLITISK BYGDAMENNING Í Noregi hevur ein eisini sæð at fólk flyta av bygdunum og inn í býirnar. Meðan Oslo, Sta­ vanger, Bergen, Trondheim og Tromsø fáa fleiri íbúgvar, mink­a r fólkatalið í teimum smærri kommunum, og fleiri bygdir eru í dag útdeyðar. Á Fuglafirði er nógv virksemi, ikki minst innan uppsjóvarvinnuna.

kvinnur at støðast á heim­ pláss­unum. Í norskum kommunum við blóm­a ndi ali- og fiskivinnu hava borgarstjórar víst á at hes­ar vinnur hava tryggjað lív á smáplássunum. Men tað er ikki nokk við arbeiðsplás­ sum—neyðugt er eisini at hava fólk at seta í størv. Eins og í Føroyum, so flyta serliga yngri fólk fra smáplássum. Í eini umfatandi gjøgnum­ gongd av øllum norskum komm­unum sum hava al­ing, víst tøl sum blivu almanna­ kunn­g jørd í Intra ­fish í nov­ emb­er 2013, at allar komm­un­ ur ið hava alivirksemi upp­liva fólka­vøkstur. Tá var alivirk­ semi í 152 komm­un­um, og í með­a l vaks fólka­talið í hesum komm­unum við 91,1 pro­sent­ um frá 2009 til 2013.

Hyggja vit eftir teimum 20 komm­u n­ (Framhald á s. 35)

20

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Hanus Hansen: Tí er uppboðs ‘Opið bræv til løgtingslimir um uppboðssølu’—alment skriv sum Hanus Hansen, stjóri í JFK, sendi øllum limum í Løgtinginum tann 23. juni—greiðir frá hví ein uppboðssøla av fiskirættindum hevði kunnað kollrent fiskivinnuna.

Hanus Hansen

G

ÓÐU løgtingslimir, Tað kann tykjast løgið at eg vendi mær til tykk­a ra, men eg meti at tað er neyðugt at varpa ljós á tær avleið­in­gar, sum eg vænti at ein upp­boðs­ søla av fiskirættindum kann koma at hava fyri okkara fiski­ vinnu­samfelag. Fyri eini tíð síð­ani nevndi eg i viðmerking í miðlunum at uppboðs­søla kann gerast byrjanin til end­ an á okkara fiskivinnu. Fleiri tóku mær hetta illa upp og hildu meg vera ov drastisk­ an, dekan ov dapurskygdan og kanska beinleiðis neiligan.

Soleiðis er ikki og eg fari niðanfyri at greina mína støðu og hví eg haldi at vit fara undir eitt eksperiment sum í longd­ ini fer at kosta samfelagnum meira enn tað gevur.

Sum tit vita, havi eg fingist við fiskivinnu alt mitt lív og havi starvast innan fiski­v inn­ una í øllum liðum, frá ti at eg sum 12 ára gamal byrjaði at egna, seinni for til skips, til eg gjørdist stjóri í JFK og síðani partvís eigari. Eg meti meg tí at hava eitt rætti­liga gott innlit í fiski­v innuna í Føroyum, men eri stórliga bangin fyri at ein upp­boðssøla av fiskirættind­ um fer at broyta fiskivinnu okk­ara sera nógv til tað verra.

Hetta fer at hava við sær nei­ lig­ar búskaparligar avleið­ing­ar fyri alt samfelagið.

BAKSTØÐI Hetta skriv kann sjálvandi skilj­ast sum at eg royni at verja tey rættindi ið eg sum ein av eigarunum í fiski­ vinnu­f yri­t øku í Føroyum havi. Hetta skilji eg væl, men MARIA OLSEN PHOTO

Nýfiskaður línutoskur.

eg skal samstundis und­ i r­ strika tað, sum eg eisini fleiri ferðir havi sagt alment, at eg á ongan hátt eri ímóti at rinda aftur til samfelagið ein part av ti vinningi sum virksemið kastar av sær. Trup­ u l­ l eik­ in við upp­boðssølu av veiði­ rætt­indum er serliga at sølan tekur út til­f eingis­r entuna, áðrenn fisk­urin er veiddur, ja áðrenn vit yvirhøvur vita at veiðan fæst til høldar. Soleiðis legg­u r upp­boðssøla enn eitt óstøð­ugt element inn i eina vinnu, sum frammanundan er kend fyri at hava óstøðugar og skift­andi umstøður. Eg vil sum nevnt fegin rinda avgjald fyri fiskirættindini, men loyvi mær og øðrum reiðarum fyrst at skapa vinningin, sum kann geva samfelags­bú­skap­i n­u m eitt munandi avkast.

Eg eri greiður yvir at tað kann tykjast órímiligt, at nakr­a r fáar fiskivinnu­f yri­ tøk­u r hava kastað lutfalsliga meiri av sær enn aðrar fyri­ tøkur, og at hetta fyri ein part er grundað á tað ójavna být­ið av fiskirættindum. Her mugu vit tó eisini minnast til at Løgtingið við lógini um vinnu­ligan fiskiskap í 1994 við seinni broytingum. Í 1998 skapti fortreyt­ irn­a r fyri umsetiligum fiski­ rætt­ind­um, soleiðis at vinnan sjálv kundi laga flotan til tøka til­feing­ið. Við øðrum orð­um valdi politiska skipanin til­ vit­að eina loysn ið øðrumegin skuldi fremja tillagingina ella niðurskurðin av f lot­a n­u m, men sum hinu­megin veitti møguleika fyri færri og størri fiskiveiðifyritøkum. Ídag tykist tað sum at øll hava gloymt henda veruleika,

og at keypa upp og leggja sam­an loyvi samsvarandi áset­ ingunum í lógini verður gjørt til illgrunasama spek­u l­atión við fólksins ogn. Fyri mítt viðkomandi kann eg siga at eg havi verið við til at keypa upp og leggja saman fiski­ rættindi fyri at skapa løn­andi vinnu burtur úr t.d. botn­ fiskarsettindum, sum framm­ anundan bara góvu undir­skot.

Sjálvandi kann eisini eg skilja at tað smakkar summ­ um løgtingslimum illa, at vinnan verður savnað á færri hond­um og á færri støðum í landinum. Tað ið undrar meg, er at einasta boð uppá hvussu viðurskiftini kunnu verða skipað annarleiðis enn ídag, tykist vera at selja øll rættindi á uppboðssølu. Or­søk­in til at eg undrist er tann at ein fræls og opin upp­boðs­søla í nógv størri mun enn ver­andi skip­ an kann væntast at miðsavna rætt­indini á færr­i hondum. Í almenna orðaskiftinum siga búskaparfrøðingar at upp­boðs­søla av veiði­rættind­ um fer at tryggja at fólkini við teimum bestu hugskot ­un­um

koma fram at rættind­u n­u m.

Vit sum dagliga selja og keypa veiddan fisk á Fiska­mark­nað Føroya vita at á upp­boðs­søluni vinnur hægst­a boð. So uttan politiska stýring av upp­boðs­ søluni, t.e. í veruleik­an­um eitt slag av politiskari útluting, verða tað tær kapital­sterku fyri­tøk­urnar sum vinna veiði­ rætt­ind­ini.

Eg ivist um tað er hetta ið tingfólk verulig ætla og vænta sær burtur úr f iskivinnu­ nýskipanini eftir 2018. Tí vildi eg mælt til at vit heldur enn hetta einvísa fokusið á upp­boðs­sølu fara at hyggja at øðrum møguleikum, t.d. krøv­u m um virðisøking og møgu­leikanum fyri at leggja lut­falsliga høg tilfeingisgjøld á vinnuna í teimum tíðum tá ið vinnan hevur lutfalsliga stórt avlop. Í slíkari skipan hevði sjál­ vandi eisini borið til at selt ein part av veiði­rætt­ind­unum, t.d. rættindi ið verða latin landi­ num aft­u r, rætt­indi til fis­ kasløg ið ikki hava verið fiskað framm­an­undan, ella rættindi ið stand­ast av at Føroyar í

stranda­landa- ella sínamill­ um samráðingum hava vunn­ ið sær størri kvotur enn tær ið van­liga hava verið lutaðar út til verandi flota.

Fyri mær tykist tað sum um at vit í løtuni eru í ferð við at velja nógv ta vánalig­ astu loysnina fyri framtíðar fiskivinnu í Føroyum.

Seinastu tíðina hava nakr­ ar ráðstevnur verið um fiski­ vinnuna og um ætlan­irn­a r at skipa uppboðssølu. Tað er í hvussu so er staðfest á hes­ um ráðstevnum at einki land í heiminum sum hevur fiski­ vinnu sum høvuðsvinnu, nýt­ ir uppboðssølu til at býta út fiskirættindir. Tað tykist tí løg­ið at vit í Føroyum skulu vera “undangonguland” í hes­ um, og at vit í Føroyum skulu eksperiment­era so ógvu­sliga við fiskivinnuni, ser­liga tá ið hugsað verður um at fiski­v inn­ an í Føroyum er so nógv tann størsta vinnan og grundar­ lagið undir búskapi okk­ara.

Tað tykist eisini løgið at far­ast skal so kollveltandi til verka, tá ið hugsað verður um at fiskivinnan, seinastu 20 árini, hevur flutt seg frá at vera ein vinna sum fekk stór­ an studning frá lands­k ass­a n­ um—umleið 500 milliónir krónur um árið, umframt at landskassin veðhelt fyri uml. tveimum milliardum kr.—til at vera ein vinna sum stórt sæð er studningsfrí, og sum hin­vegin í fleiri liðum kast­a r nógvan pening av sær og gev­ ur stórar beinleiðis og avleidd­ ar ágóðar til samfelag­ið. Fiski­ vinn­an rindar í dag uml. 200 mió. kr. til lands­k ass­a n í til­ feingis­g jøld­um.

Sum grundgeving fyri at fara undir hesa uppboðs­sølu hava ymisk sjónarmið ver­ið havd frammi, m.a. at skapa møgu ­l eikar hjá nýggj­u m aktør­um at koma inn í fiski­ vinn­una og at fáa størri av­kast til landskassan.

Eg meti ikki at hald eru í hesum grundgevingum, og tað er helst eisini tí at man nú um­orðar grundgevingina til at “fara frá politiskari útluting til eina marknaðargrundaða skip­an.” Hetta er eitt politiskt sjón­a r­m ið sum er trupult at prógva ella mót­prógva rætt­

21

SJÓGVUR & FÓLK — #3

søla eingin gongd leið leik­a n av, og sum nevnt má pol­it­i ski mynd­u g­leikin eis­ ini stýra upp­boðs­søluni, um endamálið er at fáa aðrar vinn­ar­ar enn teir sum framm­ an­und­an ráða yvir neyðugum kapitali. Persónliga haldi eg at føroyska fiskivinnan eins nógv og aðrar vinnur er ein markn­ að­ar­grundað skipan.

AVLEIÐING AV UPPBOÐSSØLU Niðanfyri fari eg at nevna nøk­u r av mest eyðsýndu lýt­ un­u m við eini uppboðssølu.

Eg meti at ein uppboðssøla: 1. Er ein sera vánaligur hátt­ur at fáa pening í lands­ kass­an; 2. Fer at steðga allari ný­bygg­ing av skipum til fiski­vinnuna og gera fíggingar­ møgu­leikarnar munandi verri; 3. Fer at skapa sera ótrygg arbeiðs­kor hjá fiskimonnum; 4. Fer at gera støðuna trupl­ari tá fiskivinnusamráð­ ing­ar verða við onnur lond; 5. Fer at gera tað mun­andi trupl­ari at marknaðarføra føroysk­an fisk;

6. Fer at beina fyri yvir­ skot­inum í fiski­vinn­uni, so­leið­is at fiskivinnan frameftir ikki fer at birta undir annað virk­semi í samfelagnum; 7. Fer at fáa gularótina at sleppa inn í fiskivinnuna at hvørva; 8. Fer at minka um møgu­ leikarnar hjá nýggjum akt­ør­um at koma upp í fiski­vinnuna.

AD. 1) EIN SERA VÁNALIGUR HÁTT­UR AT FÁA PENING Í LANDS­K ASSAN Tað tykist sum at upp­boðs­ sølan at byrja við var grundað á at hon for at hava við sær mun­a ndi størri inntøkur til lands­k assan. Hetta var kan­ ska serliga eitt sjónarmið sum varð ført fram áðrenn til­feingis­g jøld vórðu løgd á vinn­una.

Sjálvur meti eg at tað er mun­andi tryggari fyri lands­ kass­an og vinnuna at hava til­feingis­g jøld og skattaskip­ an­ir at krevja inn peng­a r frá fiski­v innuni heldur enn upp­ boðs­sølu. Hetta er grund­að á

óviss­una sum er tá ið rættindi verða seld á upp­boðs­sølu, og sum heilt vist fara at hava við sær at tey til­boð sum verða bjóð­ a ð upp á fiskirættindi verða heldur lægri enn í eini skip­an við var­andi rættindum har loyv­is­havararnir rinda til­ feing­is­g jøld.

Tað kann henda at upp­ boðs­søluskipan í fyrsta um­ fari fer at kasta nakað meira av sær, men tá ein tíð er farin verða uttan iva færri inntøkur til landskassan í mun til eina av­g jaldsskipan.

Her er vert at minnast til at tann reiðari sum skal bjóða upp á fiskirættindir í fram­ tíðini, skal hava í huga rætti­ liga nógvar ókendar fyri­treyt­ir tá ið hann bjóðar, so sum t.d. fiskaprís, oljuprís, veður og vind, umframt hvussu fiski­ skapurin fer at verða, tvs. at hann í tilboði sínum má leggja upp fyri hesar nógvu ó­v issur.

Hetta at bjóða upp á fiski­ rætt­ i ndir hevur ofta verið sam­ mett við støðuna sum byggi­fyritøkur eru í tá ið tær

Alt, sum tín pensjón eigur at vera Við NordikPensjón taka vit atlit til, at tú sum brúkari setir krøv til gjøgnumskygni og dygd. Og við NordikPensjón er tað leikandi lætt: Tú fært eitt greitt yvirlit í Netbankanum, har allar upplýsingar eru tøkar.

Tú fært eina pensjón, sum tú hevur ávirkan á, og pensjónspakkin verður settur saman eftir tínum ynskjum og lagaður til júst tín tørv.

krónur til umsiting Við Nordik360+ ella Nordik360Premium fara 0 krónur til umsiting.

stað til tíni fíggjarviðurskifti Við NordikPensjón fært tú betri yvirlit yvir tíni samlaðu fíggjarviðurskifti.

Vælkomin til NordikPensjón

www.banknordik.fo/pensjon

pensjónir eru ikki líka Vit eru ikki líka, og tí eiga okkara pensjónir ikki at vera líka.

støðu sum flaka­v irk­ini eru í.

Tá farið verður á upp­boðs­sølu at bjóða upp á fiskin frá skip­ um, vita virkini hvat tey bjóða uppá, bæði í nøgd og býtt upp í sløg, og virk­ini keypa rávøruna til eina fram­leiðslu sum tey hava fult ræði á, og ofta er framleiðsl­an framma­ nundan seld víðari til kund­ ar. Somuleiðis kenna virk­ini framleiðslukostnaðin áðr­enn bjóðað verður.

Um tað almenna arbeiðir við tilfeingisgjøldum, hevur vinn­ a n tryggar karmar og Upsaportiónir frá Kósini. rind­ar so av avlopinum til lands­ k assan. Hesi avgjøld bjóða upp á arbeiðir. Her er tó kundu verið progressiv, tvs. ein avgerandi munur, nevni­ hæg­ri, um vinningurin er ser­ liga at byggifyritøkan bjóðar liga høgur.

Sjálvur hevði eg mett at utt­an ókendar faktorar við tað at arbeiðið sum bjóðað ein skipan har vinningurin verður uppá er fult út skjalfest. ikki varð skattaður so harðliga Byggi­f yri­tøkan veit, tá ið hon fyrr enn hann verður tik­in úr bjóð­a r, júst hvat arbeiði hon fiskivinnuni til priv­ata nýtslu, skal gera, hvør tíðarætlanin er, hevði verið tann rætta, við tað og hvat tilfar skal nýtast o.s.fr. at skipanin tá í ávísan mun Hendan støðan hjá byggi­ hevði eggjað til ný­íløgur. Eg fyritøkunum kann kan­ s ka eri tó greiður yvir at ein slík heldur samanlíknast við ta sk ipa n (Framhald á s. 24)

22

SJÓGVUR & FÓLK — #3

So neyðugt er tað at kontrollera Skal allur veiddur fiskur seljast um uppboðssølu fyri at tryggja at so mong sum møguligt kunna taka lut í vinnuni, skal vertikal integratión loyvast so meira kann fáast burturúr tí sum verður fiskað—ella kunnu vit hava bæði? við fóðurdeildina, t.d. hvussu fóðrið átti at verið. Hinvegin er hesin fremsti liður í ketuni eisini torførur og fíggjar­ liga krevjandi at røkja, mill­ um anna­ð tí kundin krevur gjalds­treytir.

Mótsetningurin til eitt felag sum t.d. Bakkafrost ella Varðin, sum eigur øll liðini í framleiðsluketuni er spot marknaður ella uppboðssøla.

Hesir mótsetningar hava ymiskar styrkir, og viðhvørt kann annað sigast at vera betri ella meira hóskandi enn hitt.

Tórheðin Jónsveinsson Jensen

Í

SA MGONGUskjalinum stendur “Veiddur fiskur skal vera atkomiligur hjá virkjum á landi at bjóða uppá.” Sam­ gongu­limir hava tikið hendan setningin í álvara og bók­ stavliga, og talan hevur verið um at fiskur, møguliga allur fisk­ur, skal seljast á uppboðs­ sølu. Fiskivinnunýskipanar­ bólkurin (Nýskipanarnevnd­ in) hevur somuleiðis viðgjørt hend­an spurning gjølla og hevur eina aðra, greiða nið­ur­ støðu: “Tá tosað verður um at styrkja virðisketur og harvið virðis­økingina, er eingin ivi um at vertikal integratión í fiski­v innuni ikki bara er bú­ skap­ar­liga skilagóð, hon er eis­ ini neyðug, um vit skulu hava sterkar fiskivinnufyritøkur í Føroyum. Tað ræður um hjá fyritøkunum at hava ræði á so stórum parti av virðisketunum sum gjørligt.” Í samgonguskjalinum er also talan um tvær ymisk­a r uppboðssølur—ein upp­boðs­ søla av fiskirættindum, og ein uppboðssøla av landaðum fiski. Tann fyrra varð roynd í 2011 har á leið 40.000 tons av makreli vórðu seld via up­ pboð, og royndir eru gjørdar í summ­a r við nakað av sild, makr­eli, og svartkjafti.

Hin uppboðssølan hevur virkað í Føroyum síðan tíð­ liga í 1990’unum, men hevur ikki fingið so nógva umtalu í almennum kjaki—altso upp­ boðssøla av landaðum fiski.

Men ætlanin hjá summum pol­it­ikarum er at tvinga skip­ ini at selja alla veiði um slíka upp­boðssølu.

Eg skal her viðgera hvørj­ ar avleiðingar tað vil hava á part­ar av vinnuni, um ein t v ung­ i n uppboðssøla av veidd­u m og/ella landaðum fiski verður sett í gildi. Ein tí­l ík tvung­i n uppboðssøla hevði sum vera man havt av­ leiðingar, og nertur beinleið­ is við viðurskifti tengd at vert­i k ­a l­a ri integratión—eitt evni innan fyri mikrobúskap og leiðslu sum snýr seg um hvussu fyri­tøkur skipa sínar veit­ingar við at eiga sínar egnu veitarar. Hetta er væl lýst í álitinum frá Nýskipan­ ar­nevnd­ini.

YMISKAR STYRKIR Tvey dømir um vertikala int­ e gra­ t ión í Føroyum eru Bakka­frost, sum eigur fóð­u r­ fram­leið­a ran Havsbrún, eig­ ur alibrúkini, eigur virkini ið framleiða livandi laksin til ís­aðan feskan laks ella skera hann í portiónir og frysta hann, og pakkar tær í smáar eskj­ur klárar at leggja í fryst­ ar­an í supermarknaðum runt í heimi; og, sum seinasti liður í virðisketuni, hevur Bakka­ frost sølu og marknaðarføring um hendi, bæði av feskum ali­ fiski og liðugtvørum.

Eitt ann­að dømi er Varðin, sum eig­ur fleiri uppsjóvarskip ið fiska sild, makrel, svartkjaft og lodnu, umframt at felagið eig­ur framleiðsluvirkið Varðin Pelagic, sum keypir sín fisk frá egnum skipum. Varðin Pelagic framleiðir fiskin til fryst fløk og frystan heilan fisk og hevur egna søludeild

So nær er vertikal int­egra­ tión góð?

• Innan matframleiðslu, her­undir fiskaframleiðslu, er tað týdningarmikið at fram­ leiðslu­kostnaðurin er so lág­ ur sum gjørligt. Fyri at tað skal vera møguligt má kap­ ac­i t­­e turin gagnnýtast so nógv sum gjørligt. Maskinur mugu ikki standa stillar, fyri at kunna skapa ein nøktandi vinn­ing av íløgum sum eru gjørdar. Nýmótans skip og virk­ir eru kostnaðarmikil tól at byggja og útvega, og við økt­u m kapitalbindingum er neyð­ugt at kapacitetur á skip­ um og virkjum verður brúktur til fulnar. Ein máti at tryggja seg ímóti óbrúktum kapaciteti á virkinum er at hava stýr á flow­inum í øllum liðum.

• Sera nógvir ótryggleikar eru í fiskivinnuni. Prísirnir svinga ofta nógv, somuleiðis fiska­nøgdirnar. Vertikal inte­ gra­ t ión hjálpir feløgunum í vinnuni at klára sveiggini gjøgn­um at lata upp fyri til­ lag­ing­um í størst møguligan mun gjøgnum at neutralisera organisator­isk mørk.

• Økt kundakrøv hava við sær at fiskivinnufeløg mugu royna at hava kontroll á teimum ymisku liðunum í

FRÁ KOSTNAÐ TIL KUNDA Ein stór konsentratión av keyparum er hend tey sein­ astu árini. Handilsketurn­ ar ið keypa liðugtvørur, og somu­leiðis feskan fisk, eru vorðn­a r færri í tali og størri.

Dømi kann nevnast at um tú sum marknaðarførir og selur fram­leiðir lidnar fiskarættir til fiskin. Vørurnar verða fyri tann norska marknaðin, so eru tað mesta seldar sum mill­ í noynd og veru bara tríggir um­vørur til víðarivirking, til keyparar—tríggjar handils­ dømis makrel í dós; fyri at ketur—sum tú kanst selja til. koma long­ur fram í virðis­ket­ Hesar risastóru fyritøkur seta uni og fáa størri virðis­øk­ing høg krøv til dygd og sporføri í Føroyum byggir fyritøk­a n og leveringstrygd. Um vertik­ í løtuni eitt surimivirki sum al intigratión ikki er loyvd, vænt­andi fer undir framleiðslu sum í Norra, er ringt at gera seg galdandi á einum slíkum um ársskiftið.

Vanliga framleiða teir ym­ marknað. isku liðirnir í einari virðisketu ym­ i skar vørur ella tænast­ Makrelur í maskinunum á Varðanum Pelagic. ur vendar móti ymiskum markn­aðum, og hesar vørur ella tænastur samanlagt metta ein ávísan tørv. Feløg sum eru vert­ i kalt integrer­ að heilt fram til tann enda­ liga brúkaran fáa nógvar virðismikl­a r upplýsing­a r frá sínum dótt ­u r­eløgum. Dømi um hetta er at seljarin av laksi kennir ofta best ynskini um hvussu laksurin skal smakka, og kann betur deila hesa vitan

Grafur sum vísir ymisk stig av vertikalari integratión.

23

SJÓGVUR & FÓLK — #3

virðisketuni fyri at tryggja nøkt­andi dygd.

• Virðisøking: At fara und­ir nýtt virksemi og nýggjar fram­ leiðslur krev­ur langtíðarhugs­an. Slíkar íløgur kunnu røkka langt í framtíðina og raka ofta fleiri liðir í virðisketuni.

• Vørumenning: Nýggjar vør­u r krevja stórar íløgur og tol, tí kundar og marknaðir krevja sína tíð áðrenn tann nýggja vøran er góðtikin. Um onk­ur liður í virðisketuni svíkur, so verða kundarnir í sein­asta enda eisini sviknir.

KOMBINERA BÆÐI? Hvussu gera okkara grannar fyri eystan og vestan? Í álitinum hjá Nýskipan­ a r­ nevndini stendur: “Í Noregi kun­ nu framleiðslufyritøkur ikki eiga fiskiskip, hóast und­an­tøk eru frá hesi reglu. Prís­irn­ir verða ásettir sambært rá­fiska­lógini frá 1951, og allur rá­fisk­ ur skal seljast gjøgnum eitt ráfiskas­ eljarafelag ella við góð­kenning teirra.”

Men innan fyri alivinnuna í Norr­a er støðan ein heilt onn­ur, og ein broyting er hend fram ímóti størri vertik­a l­ari integratión frá smoltfram­ leiðslu til slakt og sølulið.

Tann norska stjórnin setti, eins og tann føroyska, eina nevnd at koma við ein­um tilmæli—“Utredning av sjømat­ industriens ramme­vilkår”—til broyt­ ingar í fiski- og alivinnuni. Teirr­a tilmæli til ta norsku stjórnina er at loyva vertikalari integratión í fiski­ vinnuni, eins og loyvt er í ali­v innuni. Í fiskivinnuni í Íslandi, hin­vegin, er vertikal integra­tión loyvd, og eisini

framd í stór­an mun. Nofima í Norra hev­u r samanborið ta norsku fiski­ vinnuna við ta íslendsku ár­ini 19972012, og tølini vísa at tann íslendska fiskivinnan tjen­ar væl meira enn tann norsk ­a. Hetta ásann­a r Ný­skip­a n­a r­ nevndin eisini í sín­um áliti.

Um ein føroysk fyritøka ynsk­ir at viriðisøkja t.d. sild ella makrel, so verður uttan iva tungt hjá fyritøkuni at keypa full­ar lastir; men tað eru ikki færri enn fýra fyritøkur sum í løtuni kunnu selja sild og makrel heilfryst.

So har eru møgu­leikar hjá teimum sum vilja royna seg.

Vit kunnu vænta at gongd­in úti í heimi sum hevur verið í mong ár, har vit síggja eina kon­sentra­tión av inn­ keyps­fel­øg­um, fer at halda fram. Eitt dømi er, sum longu nevnt, at ynsk­ ir tú at selja eina lið­ugt­vøru til tann norska markn­að­in, so eru í roynd og veru bert tríggir keyparar at selja til.

Vónandi fer ein størr­i virð­is­øking at henda í Føroyum, grund­að á áhald­ andi menning og innovatión. Fyri at hetta skal eydnast, so má tað eisini vera loyviligt og møguligt hjá før­oysk­ um fyritøkum at fremj­a vertikala inte­ gratión—um fyritøkurnar ynskja tað.

Men við tað at vandin, ella í øllum førum óttin, fyri ó­rími­liga stórari samling av eig­ara­skapi er ein týðandi fakt­or­ur, er tann rætta loysn­ in kanska ein kombin­atión ið bæði tryggjar atgongd til so mong sum møguligt at taka lut, og samstundis loyvir vert­ik­a l­a ri integratión; hetta krevur uttan iva arbeiði, men eigur at kunna gerast. []

Fremsta Frost goymsla um okkara leiðir.

Bergfrost kann av røttum kallast ein leiðandi frostgoymsla, og verður skjótt ein tann størsta á okkara leiðum.

Enn ein víðkan av frostgoymsluni er nú um at vera klár. Tá kunnu vit hýsa so mikið sum 25.000 tonsum av frystari vøru — trygt í okkara egnu tunlum, beint við bryggjuna í Fuglafirði.

Vit bjóða eisini eina røð av tilhoyrandi tænastum, frá lossing til turrgoymslu til fríhavn við BIP støð.

Vælkomin hendan vegin.

BERGFR ST

COLD STORE

www.bergfrost.com | bergfrost@bergfrost.com | +298 200750

Nordixis

virðisketuna

24

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Heildar veitari til vinnuna

Hanus Hansen: Tí er uppboðssøla… (s. 21)

Uppsjóvarskipið Norðingur.

hevði havt onkrar vansar við sær, men undir øllum umstøðum haldi eg at ein avgjalds­skip­a n heldur enn upp­ boðs­søla er nógv trygg­a ri inn­tøku­ kelda hjá landskass­an­um.

Frá tekniborðið til lidna framleiðslu.

Verkstaður: • Størri og smærri uppgávur.

• Sertifikat sveising.

• Sandblásing & metalisering.

Goymsla: • Rustfrítt tilfar.

• Tilfar til transportbond.

• Gearmotorar.

• Legur.

• Hydraulik (slangur, fittings).

Kranagóðkenningar og viðlíkahald.

Faktorsvegur 12 FO-700 Klaksík

+298 457 563

pomek@pomek.fo www.pomek.fo

andi ótrygg­ari, og tað fer at hava við sær at tað verður munandi minni huga­ligt hjá ungdóminum at velja fiski­v innu á sjónum sum lívsleið.

Tað kann vera at hýrumar umborð á ávísum skipum seinastu árini hava AD. 2) FER AT STEÐGA ALL­ARI verið rættiliga høgar, men eftir mini NÝ­BYGGING AV SKIPUM TIL FISKI­ meting fer ein uppboðssølu­skipan at VINNUNA OG GERA FÍGGING­AR­ leggja rættiliga stórt trýst á hýrurn­ MØGULEIKARNAR MUN­ANDI VERRI ar, og stórur vandi er fyri at fiski­ Okkara grannalond byggja fiski­skip vinnan gerst ein láglønarvinna, har sum ongantíð áður. Síð­ani 2007, tá tað verður sera trupult at fáa ung­a r ið fiski­loyv­ini vórðu uppsøgd at fara føroyingar at luttaka. Tað kann vera úr gildi 2018, er einki nýtt fiski­skip at manningarfeløgini eina tíð fara bílagt til Føroyar, hó­a st rentan er at hava møguleika at arb­eiða móti lág og skipa­smiðj­urn­a r hava lítið at hesum ráki umvegis sáttmálarnar, gera (av krepp­uni í oljuvinnuni) og men her verður uttan iva eitt trýst á norska krónan er søguliga lág. Trup­ sáttmálamar, sum fer at hava við sær ul­leikin er m.a. tann at skalt tú fáa munandi lægri hýrur upp á sikt. fígg­ing, mást tú kunna visa á eitt Tá hugsað verður um tær í upp­ skilagott inn­tøku­g rundarlag og eitt hædd lutfalsliga høgu hýrurnar ídag, trygt kvotugrundarlag. Lýkur tú ikki má man hava í huga at hes­a r hýrur hesar minimums­treytir, so spælir eru fyri fiskiskap alt árið. Tvs. at tann fíggingarstovnurin ikki við longur. sjómaður sum nýtir ein sjálv­sagdan Á fiski­v innuráðstevnuni sum Fróð­ rætt at vera helvtina av tíð­ini heima, skapar­setrið skipaði fyri í Norður­ og helvtina av tíðini burt­ur, fær bert landahúsinum í vár segði stjórin fyri hálva hýru. fiski­v innu- og alivinnudeildina hjá Eg meti at hetta eisini er gald­andi Nordea í Noreg at tey komu ikki at hóast uppboðssølan verður skip­að á fíggja fiskivinnuna í Før­oy­um undir tann hátt at gjaldið fyri fiski­rætt­ind­ hesum treytum sum verða galdandi ini skal av reiðarans parti. í samband við uppboðssøluna. Tað sama hava aðrir fígging­ar­stovn­ar sagt, AD. 4) FER AT GERA STØÐUNA TRU­ bæði alment og óalment. Marran í PLARI TÁ FISKIVINNU­SAM­R ÁÐINGAR øllum hes­um er at man skal koma í VERÐA VIÐ ONNUR LOND stóra skuld—og ikki sleppa út at fiska. Tá ið Føroyar samráðast við granna­ Avleiddi hugsunar­hátt­urin verður tí lond um sínamillum f iskiveiði­ at tú mást hava eitt skuldarfrítt skip rætt­indi, hevur landið ein ávísan við bíl­ig­ari manning, men sum tí­ fleksi­bil­itet. Landsstýrismaðurin og verri samstundis er ótíð­ar­hóskandi, samráðingarleiðslan kunnu frá tíð ineffektivt og lítið attraktivt fyri før­ til aðra meta um hvørt avtalur við oysk­ar fiskimenn. grannalondini eru á nøktandi stigi Eg meti tað er rættiliga sannlíkt t.d. viðvíkjandi býtislutfalli í um­ at einki nýtt skip verð­ur bygt til før­ býtiskvotunum, viðvíkjandi veiði­ oyska fiskivinnu, um tey sum ætla at økjum og veiðitíðum, reiðskapi o.s.fr. fiska, noyðast at bjóða upp á fiski­ Roknast má við at hesin fleksi­bil­ rættindini á upp­boðs­sølu. itet­urin verður minni tá ið kvot­urn­ar ið samráðst verður um longu er seld­ AD. 3) FER AT SKAPA SERA ÓTRYGG ar á uppboðssølu. Við øðrum orð­um ARBEIÐS­KOR HJÁ FISKIMONNUM verður samráðingarstøðan hjá mót­ Hetta hongur eitt sindur saman partinum styrkt, tí mótparturin veit við tí sum omanfyri er nevnt, men at kvoturnar longu eru seldar. Skulu harumframt fer ein uppboðssøla at seldu kvoturnar rindast tá ið avreitt hava við sær ótryggleika orsakað av verður, ger tað helst bara støð­u na at fiskimenn ikki vita um tað skip ið verri, tí umframt fiskiveiðipol­it­isku teir starv­ast á fer at fáa fiski­rætt­indi. atlitini frammanfyri (býtis­lut­f all, Har ­v ið verða starvs­set­an­irn­a r mun­ veiðitíð og -øki, reiðskapur v.m.) skal

25

SJÓGVUR & FÓLK — #3

landsstýrismaðurin nú eis­ini hugsa um inntøkur lands­k ass­ans. Tað er ikki vist at stutttíðar áhuga­málini hjá landskassanum altíð verða saman­fall­ andi við yvirskipaðu fiskiveiði­pol­it­isku áhugamálini hjá Føroyum.

Sjálvandi kann argumenterast fyri at kvotur seldar á uppboðssølu, ser­liga um talan verður um at selja fiski­rætt­ indi fyri fleiri ár í senn, eru seldar undir somu fortreyt sum ver­andi loyvi verða lutað út undir, t.e. at Føroyar hava samrátt seg fram til neyð­ugar kvotur.

Eg skilji sjónarmiðið, men tað er naivt at halda at kvotur keyptar á upp­ boðs­sølu ikki fara at leggja eitt størri trýst á fiskiveiði­mynd­ug­leikan um at gera avtalur við okk­a ra grannalond enn verandi skipan, har útlutingin av fiskiloyvum sum høv­uðs­regla byggir á søgulig rættindi. Av tí at bæði reiðarar ið hava keypt og landið (landskassin) hava nakað at vinna við at fiskiveiði­ avtalurnar verða gjørdar, kemur hetta trýstið bæði innan- og uttanífrá. Sum frá líð­ur gevur tað eina veikari sam­ráð­ ing­arstøðu og verri avtalur við okk­ara grannalond.

AD. 5) FER AT GERA TAÐ MUNANDI TRUPLARI AT MARKNAÐARFØRA FØROYSKAN FISK Vit sum í fleiri áratíggju hava fiskað og selt fiskavørur uttanlands, vita at ein orsøk til at vit á hvørjum ári fáa hægstu prísir á marknaðinum er at keyparar okkara hava álit á okk­um sum tryggar veitarar. Langtíðar sølu­sáttmálar við

Framleiðslu-, goymslu- og flutningsvirksemi í Kollafirði.

kundarnar fáa prís­in upp, men trygd­ in undir slíkum sátt­málum er støðug framleiðsla, sum krevur at virkini samstarva tætt við veiði­liðið, antin við avtalum ella við íløgum í skipini.

Eg kann nevna at á Kósini eru kan­ ska einí 15 prosent av rávøruni keypt á uppboðssølu, meðan restln stav­a r frá skipum sum Kósin heilt, ella part­ víst eigur. Uttan hetta sam­band­ið við skipini, hevði ikki borið til at fingið framleiðsluna so eff­ekt­iva sum tað hevur eydnast at fing­ið. Helst ger tað sama seg gald­andi hjá Faroe Origin og í samstarv­in­um mill­um skipini í Hvalba og Delta Sea­food á Tvøroyri, og samstarvið mill­u m skipini sum fiska gulllaks og Tav­una í Leirvík.

Eitt annað dømi er Varðin Pel­ag­

ic á Tvøroyri, sum nú byggir sur­imi­ verksmiðju til at framleiða sur­imi úr svartkjaftinum. Hetta hevði neyv­a n verið gjørt, um felagið sam­stund­is ikki hevði rávørutrygd.

Eg haldi at bæði virkini og mann­ ing­a rn­a r fáa meira burturúr við hes­ um samstarvi. Um vit ikki kunnu veita okkara kundum hend­an trygg­leikan, verður avleiðingin uttan iva at útflut­ ningsvirðið lækkar.

AD. 6) FER AT BEINA FYRI YVIR­ SKOTINUM, SOLEIÐIS AT FISKIVINNAN FRAMEFTIR IKKI FER AT BIRTA UNDIR ANN­AÐ VIRKSEMI Í SAMFELAGNUM Tað at nakrar fiskivinnu­fyri­tøkur í Føroyum sein­astu ár­ini eru vorðnar sterkar og hava skapt stór virði, hevur

havt við sær rættiliga nógvar av­leiddar íløgur í føroyska sam­felagnum, sum annars ikki høvdu verðið gjørdar. Í hesum sambandi kann vís­ast á makrelfyritøkumar, sum hava gjørt stórar íløgur í virkir á Tvøroyri, Kolla­ firði og Fuglafirði.

Um hugsað verður um JFK og Kó­ sina, er vert at vísa á at ein stór orsøk til at Kósin læt uppaftur eftir at hon var latin aftur í seinastu kreppu, var at JFK saman við eigarum sín­um og øðrum fyritøkum sum høvdu vunnið pengar úr fiski­v innuni í Klaksvík, aft­ ur gjørdu íløgur í Kósina og tey skip sum fiskaðu til Kós­ina.

Harumframt kann nevn­ast at Faroe Origin, sum eftir krepp­una keypti og læt upp flaka­v irkið í Runavík, eisini er sprottið úr fiskivinnuni inn­an onnur øki.

Sum annað dømið um íløg­ur sum stava frá avlopi úr fiski­v innuni, kann nevnast alt frálandavirksemið hjá Skansa Offshore, sum eisini er sprottið úr fiskivinnuni og fiski­v innusamstarvi millum før­oyska fiskivinnufyritøku og norðmenn.

Við eini uppboðs­sølu kann roknast við at ikki bara til­feingisrentan men eisini part­ar av vanliga yvirskot­in­ um hvørva úr fiskivinnuni, og harvið eisini møguleikin at fremja nýggjar íløgur og skapa nýggjar fyritøkur og arb­eiðspláss.

Hetta er kanska tað sum upp á sikt fer at hava størstu nei­ligu avleiðingina fyri bú­skap­ar­vøkstur í Føroyum.

Uppsjóvar føroyingar

Nordixis

Nordixis

Varðin í Gøtu er ein leiðandi fyritøka í tí norður­ atlantisku uppsjóvar­ vinnuni, við einum flota av nýmótans fiskiskipum.

Varðin Pelagic á Tvøroyri er eitt av heimsins fremstu virkjum av sínum slag og framleiðir upp til 1.000 tons um dagin.

Fiskasløgini vit fyrst og fremst leggja okkum eftir at veiða og skapa sum mest burturúr: makrelur, sild, svartkjaftur og lodna.

The very best of pelagic fish. www.vardin.fo | www.vardinpelagic.fo

26

SJÓGVUR & FÓLK — #3

AD. 7) FER AT FÁA GULA­ RÓTINA AT SLEPPA INN Í FISKIVINNUNA AT HVØRVA Líggjas og Betuel Johanne­ sen gingu saman við øðrum í 1993 runt í Klaksvík fyri at fáa til vega partapening at keypa línuskipið ‘Klakk’.

Hetta varð gjørt við eini vón um at fiskaríið fór at batna og at fiskaprísimir fóru at kvinka uppeftir.

Líggjas og Betuel løgdu til brots við einum gomlum skipi og júst vónin um betri tíð­ir hevur verið støðið undir teirra áhaldni. Fyri tveimum ár­um síðani megnaðu teir so at gera íløgu í størri og nýggj­ ari fiskiskip.

Higartil hevur tað hildn­ ast hjá teimum báðum, tí­betur, men upp­boðs­søl­a n fer uttan iva at drepa fram­tíð­a r ­vón­ina.

Tað sum batnandi fiski­skapur og hækkandi fiska­prísir kundu bøtt um rakstrarúrslitið, fer bara spælandi út­a ftur tí upp­ boðs­sølugjaldið eisini hækk­ar.

Uppboðssølan ger at mun­ urin mill­um inntøkur og út­ reiðsl­ u r verður minimalur.

Gula­rótin er burtur og ein og hvør íløguhugur í fiski­v inn­ uni fer at hvørva, við tað at útlitini at fáa størri vinn­ing verða burtur. Í hesum sam­ bandi er kanska vert at nevna

at sveigg­ini í fiskivinn­uni altíð hava verið og altíð verða ræt­ tiliga ógvuslig. Tí er neyð­ugt við lutfalsliga stórum vinn­ingi fyri at viga upp í­mót­i teimum lut­f als­l igu stóru tapunum, sum vit við vissu vita koma í jøvnum mill­um­bilum.

gera íløgur í skip fyri á tann hátt at fáa møgu­leik­an at fiska keyptu fiski­rættind­ini, verður møguleikin at fíggja skipini avmarkaður, og kravið frá peninga­s tovn­u n­u m verður undir øllum um­ s tøð­ u m at eginfíggingin skal vera rætti­ liga stór, eisini til sjálva skipa­ AD. 8) FER AT MINKA UM fíggingina. Peninga­stovn­arnir MØGU­LEIKAN HJÁ NÝGGJ­UM hava greitt boðað frá at tað AKTØR­UM AT KOMA UPP Í verður truplari at fíggja skip, FISKI­VINN­UNA um eingi rættindi at fiska eru Tað hevur verið ført fram at knýtt til skipini. upp­b oðs­s øluskipanin fer at Eg kann í hesum sam­ hava við sær at nýggir aktørar bandi vísa á at tað hevur víst fáa møguleikan at koma inn í seg at áhugin at koma upp fiskivinnuna. Sjálvur meti eg í fiskivinnuna hevur verið at hetta verður tvørt ­u r­í­móti. sera avmarkaður tey seinastu Ein uppboðssøla fer utt­an iva mongu árini. Skip við loyvum at hava við sær at verandi ak­ hava ikki so sjáldan verið til tørar í ávísan mun fara at kap­ sølu fyri minni upphæddir, pbjóða, og at fiskirættindini men tað hevur oftast víst seg verða flutt mill­um teir aktørar at eingin sum ikki framm­an­ sum ídag eru í fiskivinnuni. undan er í fiskivinnuni, hev­ur Men tað verð­u r sera trupult, hug at bjóða seg fram at keypa. fyri ikki at siga ógjørligt, hjá akt­ør­um sum ídag einki hava SAMANLÍKNING VIÐ ALI­ við fiskivinnuna at gera, at VINNUNA keypa seg inn i fiskivinnuna Fiskivinnan og alivinnan hava á eini upp­boðs­sølu uttan so at ofta verið saman­bor­n­ar, men í hesir eru sera penga­sterkir. hesum sambandi haldi eg tað Sum víst á omanfyri, verð­ er rættiliga løgið at møgulei­ ur stórt sæð ógjørligt at fáa kan fyri at selja ali­rættindi á figging at keypa fiskirætt­ uppboði ikki verð­ur nevndur. indi, sum tí mugu keypast Hetta skal eg heldur ikki gera við eginfígging. Tá so hes­ meg til tals­mann fyri, men eg ir nýggju aktørar noyðast at meti ikki at nakar munur er

Polarhav og Størnan hava fiskað nógvan upsa í mong ár.

á hesum báðum vinnunum, held­ur ikki tá tað snýr seg um møgu­liga uppboðssølu.

Um samanlíknast skal við reið­a ran sum eigur eitt dýrt fiski­skip men sum noyðist at keypa fiskirættindi á upp­ boðs­ s ølu við jøvnum mill­ um­bilum, so hevði líka so væl bor­ið til at selt rættin at ala á uppboðssølu fyri eitt tíðar­ skeið í senn sum svarar til ein vanligan ali-syklus. Tvs. at ein alari umleið hvørjar 18 mán­ aðir ella so hevði skulað bjóð­ að upp á rættin at ala á ein­um ávísum firði og harvið skipað útseting sína. Tá so slaktið var av, kundi hann bjóð­að av nýggjum upp á rætt­in at ala á sama firði. Um onk­ur annar bjóðaði hægri, hev­ði hesin fyrri alarin verið noydd­u r at flutt alla sína ali­útgerð, so hin sum keypti slapp framat. Í veruleikanum er eingin mun­u r á hesum og at selja fiski­rætt­indi á upp­boðs­sølu.

Hin­vegin haldi eg ikki at nak­ ar held­ur at skil er í at selja firð­ irn­ar á upp­boðs­sølu á henda hátt, tí tað júst hevði oyð­i­­lagt allan kontinuitet hjá teim­um ali­fyri­tøkum ið vit ídag hava.

Tað er heilt greitt at t.d. Bakka­ frost hevði ikki havt møguleika at bygt virkir til at fram­leiða liðug ­vøru, um fel­a g­ið ikki kundi tryggj­að sær ald­an fisk. Í veruleikanum er støðan hjá fiskivimiuni júst tann sama. Um støðugt virksemi skal byggjast upp, er neyðugt at hesar fyritøkur hava trygd fyri tí grandleggjandi undir virk­ s eminum, nevniliga at hava møguleikan at fiska.

Tað tykist sum at øll eru samd um at virðisketan í ali­ vinn­u ni skal verða so long sum gjørligt, meðan tað øv­ ugta ger seg galdandi innan fiski­ v innuna, hóast eingin mun­u r í veruleikanum er á hes­um báðum vinnum.

POLITISK ÚTLUTING OG SAM­ AN­BERI­NG VIÐ AÐRAR VINNUR At enda skal eg gera nakrar við­ m erkingar til politiska slag­orðið um at fiski­v inn­a n skal broytast frá pol­it­isk­a ri útluting til at vera ein markn­ að­ar­grundað skipan.

Eg meti sjálvur at vit ídag hava eina marknaðargrund­

sansir.fo

Siðvenja og royndir skapa góðsku í serflokki

JFK, Kósarbrúgvin 3, Postsmoga 56, FO-710 Klaksvík, Faroe Islands Tel +298 409900, Fax + 298 409901, jfk@jfk.fo, www.jfk.fo

27

aða skipan, sum byggir á at teir sum luttaka í fiski­v inn­ uni hava vissu fyri at teir hava møguleika at fiska, grund­að á tey fiskirættindi ið teir hava fingið tillutað ella hava keypt.

Hetta er ikki annarleiðis enn í so nógvum vinnum, har nógvar fyritøkur grunda virk­ semi sítt á rættindi av einum ella øðrum slag. Sum dømi kann nevnast at flestu heilsølur byggja sítt virk­semi á bindandi rætt­indi frá framleiðarum at selja ávísar vørur í Føroyum, um­framt at t.d. eisini bila­søl­ urn­ar allar eru grund­að­ar á eina­rætt at selja ávís bilmerki.

Hetta er eis­ini gald­andi inn­ an flestu veit­ar­arn­ar til fiski­ vinnuna, sum hvør í sín­um lagi hava einarætt at selja ymiskt, t.d. spøl, mot­or­ar, umframt aðrar veit­ing­ar. Hes­in eina­rættur er tað sum skap­ar grund­ar­lag un­ dir virk­semi teirr­a.

Hetta kann í ávísan mun sam­an­líknast við flski­v inn­una, men eingin hevði komið til hugs at ført fram at hesar vinn­ ur ikki eru marknaðargrund­ aðar. Til saman­beringar kann nevnast at hesar fyritøkur ofta eru grund­aðar á einarætt frá út­lendsk­um fyritøkum. Eina­ rætt­ur frá útlendskum veitara ella frá Føroya Landsstýri er líka mikið, búskaparliga er eing­in munur á.

ENDI Eg vóni at eg við hesum havi víst á fleiri av teimum sera stór­u og neiligu avleiðingum sum tann skipaða upp­boðs­søl­an fer at hava við sær. Tí loyvi eg mær at heita á tykkum um at umhugsa støð­una av nýggjum og ikki leypa fyrilitarleyst út í eitt sos­ ialt eksperiment, sum upp­boðs­ søla av øllum veiðirættindum er at meta sum. Heldur eiga aðr­ir møguleikar fyri hvussu fiski­ vinnan kann skipast at verða kannaðir. Aðalmálið má vera at finna eina skipan sum bæði gevur tryggleika til ver­andi vinnu og møguleik­ar til teirra ið brenna fyri at ger­ast partur av fiski­vinn­uni. Tað málið náa vit tíverri ikki við uppboðs­sølu, tvørtur­í­móti.

Uppgávan er ikki løtt, men eg seti mítt álit á at tit sum fólks­ins umboð fara at gera tykk­ara besta fyri at finna vísu steinarnar, sum skapa for­ treyt­irn­ar fyri at end­ur­nýggja fiski­vinn­u na til gagns fyri okk­ara sam­fel­ag.

Skuldi onkur tykkara— samd ella ósamd—havt hug at skift orð um okkurt av tí ið eg havi ført fram, eru tit altíð væl­komin at venda tykkum til undirritaða. []

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Feskur makrelur ávegis í hagreiðing.

Nýskipan í havsneyð Jógvan Mørkøre samfelagsfrøðingur, og fleiri við honum, rokna ikki við at tann frágreiðing um framtíðar fiskivinnustýring sum ‘Nýskipanarnevndin’ hevur latið fiskimálaráðharranum kann gerast grundarlag fyri nýggjari lóggávu.

Búi Tyril

M

EÐAN landsstýrismað­ urin í fiskivinnumálum, Høgni Hoydal, gjøgnum ta so­nevndu Ný­skip­a n­a r­nevnd­ ina tykist leggja upp til at øll før­oysk fiskirættindi—ímóti viljanum hjá f iskivinnuni og stórum pørtum av velja­ runum—í framtíðini skulu seljast um upp­b oðssølu, so kann tó tá sam­a num kemur eitt tilmæli frá vinnuni verða avgerandi fyri arbeiðið at orða nýggja lóggávu.

Tað meta fleiri vælvitandi eygleiðarar, teirra millum ein av limunum í Nýskip­a n­ ar­nevndini sum Sjógvur & Fólk hevur tosað við, umframt sam­felagssfrøðingurin Jógv­an Mørk­øre, sum fyrr hevur tik­ið lut í arbeiði við politiskum ný­ skip­ana­rætl­anum innan fiski­ vinn­una.

“Eg veit ikki hvat eg skal siga um fiskivinnunýskip­a n­ ina, eftirsum vit bert kenna til ynskini hjá Høgna Hoydal,” segði Jógvan Mørkøre.

Hann var ivasamur um upp­leggið og vísti til høv­uðs­ nið­ur­støðurnar hjá Ný­skip­an­

ar­nevnd­ini og viðmerking­a r ann­ars í tí almenna rúm­in­um sum benda á at lim­ir í nevnd­ ini eru lítið sann­førdir um hvørja tyngd teirra frágreiðing til fiskimálaráðharran fer at hava tá av tornar.

“Hvørja lagnu tað fær sum kem­ur frá nevndini eigur tú at vera skeptiskur yvirfyri,” við­ merkti samfelagsfrøðingurin, “eftir­sum hon heilt týðiligt ikki vil kennast við sítt egna barn.”

Hvat kunnu vit rokna við fer at henda, hvat er realistiskt í hesum sambandi?

“Kanska liggur svarið í skift­is­tíðini sum nevndin op­ er­erar við: at tað verður byrj­að

í lagaligheit—og síðani verður lagt upp til eina opna politiska eftir­meting, har tilmælið frá vinn­uni til ta tíð verður av­ger­ andi fyri um farast skal víðari eftir Hoydals leistinum. Tað kundi hóskandi verið eitt hálvt ár fyri komandi val. Ella um upp­boðssølan skal sleppast.

Finst eingin semja so verður tað valtemaið; so verður valið at gera av hvat ið síðani skal henda. Giti at vit kunnu enda í somu støðu sum til valið 2011, tá ‘Makrelsamgongan’ fekk durafjórðingin.”

smá fyri nøkrum konsensus um høvuðsvinnuna.

Tað hevur leingi verið al­ ment kent at fólk sum virka í fiskivinnuni, og mong av teimum ið búgva aðrastaðni enn í høvuðsstaðnum, eru hart ímóti uppboðssølu av øllum fiskirættindum. At so er hevur sannlíkt ávirkað arbeiðið hjá Nýskipanarnevndini, og sam­ bært ein nevndarlim slepti nevndin longu tíðliga í til­ gongdini tí partinum av arb­ eiðs­setn­i ng­i n­u m sum snúði seg um at skapa eitt uppskot til nýggja fiskivinnulóg—fyri EINGIN LÓGARTEKSTUR ístað­in at lækka ambitiónina Ein spurningur sum leingi so­leiðis at tilmælið frá nevnd­ hev­u r ligið í luftini er um ini ístaðin skal kunna brúkast nóg stórur dentur sum heild sum íkast til víðari diskuss­ hevur verið lagdur á at skapa ión­ir. eina tilgongd ið gevur rúm Aftur til samfelagsfrøðing­ fyri breiðum semjum. So in. “Tað má sigast at vera sera smalt sum arbeiðssetningurin óhepp­ið við einum so av­mark­ hjá nevnd­ini varð orðaður av að­um setningi til eitt so um­ lands­stýrinum—ella tulkaður fatandi kommissiónsarbeiði,” av for­mans­skapinum í Nýskip­ segði hann og ekkóaði somu an­a r­nevndini—útlitini tókst óro sum umveg­is Kringvarpið hoyrd­ist frá Herálvi Joensen, ið var limur í Ný­ skip­ a n­ a r­ nevnd­ini.

Høgni Hoydal, “Tilmælið vil fáa eina kald­ landsstýrismaður liga mót­ (Framhald á s. 42) í fiskivinnumálum.

28

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Royna at fáa handilsskip Shippingfólk og onnur skulu setast sum umboð fyri Føroysku Altjóða Skipaskránna fyri at fáa fleiri útlendsk reiðarí áhugað í teimum fyrimunum sum FAS hevur at bjóða—og skráseta síni skip í Føroyum.

Leivur Hansen

“Í

GRIKKAlandi eru 3.600 skip. Fingu vit bara eini hálvt­ h undrað av teimum und­ir føroyskt f lagg, hevði ikki verið so langt á mál hjá okk­um.” Tað staðfestir Hans Jo­hann­es á Brúgv, stjóri í Sjó­ vinnu­s týr­i n­u m, um møgu­ leik­arnar at hava 200 skip í Føroysku Altjóða Skipa­ skránni við árs­lok 2018.

Sum er vanta 112 skip í at røkka hesum máli, sum stovn­ urin setti sær í 2013.

Sjóvinnustýrið er ein sam­ an­renn­ing av trimum stovn­ um, Skipaeftirlitinum, Skipa­ skrá­setingini og FAS, sum í 2011 vórðu lagdir saman í ein stovn undir navninum Sjóvinnu­stýrið.

Eini 25 reiðarí við tilsam­ ans 88 skipum eru í løtuni í FAS.

ÚT UM NORÐURLOND “Hóast vit vænta at fáa fleiri norðurlendsk reiðarí uppí aft­ ur­at, so er greitt at skulu vit røkka okkara máli, mugu vit út um Norðurlond at gera vart við okkara skipan, og hetta eru vit eisini í gongd við,” greiddi Hans Johannes á Brúgv frá.

Sjálvur var hann á ein­ ari altjóða shippingstevnu í Grikka­landi í juni, júst fyri at skap­a áhuga fyri FAS. “Vit hittu mong umboð fyri reiðarí har niðri, sum víst­u áhuga fyri okkara altjóða skipa­skrá, og vónandi spyrst okkurt úrslit burtur úr hesum skjótt,” segði stjórin í samrøðu við Sjógv & Fólk.

Sjóvinnust ýrið plagar eis­ini at taka lut á einari al­ tjóða shippingstevnu sum verður hildin annað­ h vørt ár á tí vestur­svensku oynni Donsö, í sínum royndum at koma í samband við áhugaðar viðskiftarar.

Sum nakað nýtt ætlar Sjó­ vinnu­stýrið í strembanini at fáa fleiri skip í FAS, at gera av­talur við útlendsk shipping­ fólk og aðrar persónar við at­ knýti til hesa vinnu, um at virka sum ambassadørar fyri FAS uttanlands.

“Vit hava júst gjørt tvær tær fyrstu avtalurnar við umboð í Norra og Turkalandi um at bera boðskapin um FAS víðari út í heim, og miða eftir at gera líknandi avtalur við umboð í Englandi, Grikkalandi og øðrum londum,” segði Hans Johannes á Brúgv.

MARIA OLSEN PHOTO

SAMFELAGSBÚSKAPUR Treytin fyri at sigla undir føroyskum flaggi er at felagið ið rekur skipið er føroyskt; eig­a rarnir og nevndin kunnu tó vera útlendsk.

FAS varð upprunaliga sett á stovn í 1991 og hevur sostatt 25 ár á baki. Tað upp­ runa­liga endamálið var at fáa tey føroysku skipini í hesari

vinnu í eina heimliga skipan umframt at draga útlendsk reiðarí at Føroyum. Í 2008 varð lóggávan broytt til tess at skapa karmar fyri at ein handilsskipavinna við avleid­ dum virksemi kundi vaksa fram í Føroyum. FAS skip­ anin gjørdist tá kappingarfør við líknandi skipanir í øðrum londum, eitt nú DIS í Dan­

mark og NIS í Norra, og hesi árini er talið á skipum í FAS økt úr 38 til 88. Havast skal eisini í huga at skip detta úr skipa­skránni á hvørjum ári, annað­hvørt tí tey verða seld ella løgd. Til døm­is komu 12 skip inn í FAS í fjør, meðan 11 skip fóru úr skip­an­ini.

Landsst ýrismaðurin í vinn­u- og uttanríkismálum,

sjóv

29

SJÓGVUR & FÓLK — #3

økt, herundir reiðarívirksemi, skeiðs­v irksemi, trygging og fígg­ing,” vísti Poul Michelsen á.

“Bera vit okkum rætt at, kann henda vinnan fáa ein týð­a ndi samfelags­bú­skap­a r­ lig­an týdning,” legði hann aft­ur­at.

“FAS skipanin er fíggjar­ liga kappingarfør, og arbeitt verður alla tíðina við at dag­ føra lóggávuna á økinum, so hon sampakkar við altjóða krøv,” segði Poul Michelsen, samstundis sum hann fegn­ að­ist um at eftirlitið á øk­in­um virkar væl, og at mangt tí talar fyri at útlitini fyri at vaksa eru góð.

MARITIM STRATEGI Landsstýrismaðurin ásannaði at skal FAS skipanin vaksa, er neyðugt at orka verður sett av til at gera hana sjónliga úti í heimi.

Millum annað í hesum sambandi hevur hann sett Hans Johannes á Brúgv. ein arbeiðsbólk við umboðum fyri vinnuna og viðkomandi almennar myndugleikar at Poul Michelsen, heldur at gera uppskot til eina maritima hetta er ein vinna av stór­um strategi fyri Føroyar. Hetta týdn­i ngi, tí vakstrar­m øgu­ arbeiðið skal eftir ætlan vera leik­arnir eru stórir. liðugt í heyst.

“Umframt at vit hava sæð Eisini eru 800.000 krónur eina munandi øking í talinum játtaðar á fíggjarlógini til á sjófólkum ið arbeiða hjá marknaðarføring av Føroyum før­oyskum arbeiðsgevarum, sum maritimum tænastudepli. er talið á størvum á landi ið Poul Michelsen undirstrik­ eru tengd at hesi vinnu eisini aði at marknaðarføring av

MARIA OLSEN PHOTO

úr øllum heiminum í FAS

Poul Michelsen, landsstýrismaður í vinnuog uttanríkismálum.

føroyskari vinnu sum heild er eitt fokusøki í uttanríkispolit­ ikk­inum hjá Landsstýrin­um; í hesum sambandi hevur Lands­stýrið sett sær fyri at bøta um fortreytirnar fyri styrktum samstarvi mill­u m sendistovurnar og vinnuna, segði hann. ÁTAK Í LONDON “Ein millión krónur eru sett­ ar á serstaka kontu á fíggjar­ lógini til sendistovurnar at nýta til átøk at marknaðarføra føroyska vinnu, og ætlanin er at fremja hesi átøk í samstarvi millum uttanríkistænastuna og vinnuna,” upplýsti Poul Michelsen.

Eitt nú er ætlanin at hava eitt søluátak á sendistovuni í London í heyst fyri FAS. “Vónandi fær øll tann mar­ it­ima vinnan í Føroyum ágóða av hesum,” viðmerkti lands­ stýris­maðurin. []

Búskaparfrøðingur: FAS kann geva væl meira í kassan FAS gevur almennu Føroyum einar 60 milliónir árliga; men upphæddin kundi verið væl størri, metir Hans Ellefsen, búskaparfrøðingur, ið hevur greinað skipa­ skránna og inntøkumøguleikar í henni.

Leivur Hansen

TÁ AV LEIT T virksemi verð­u r talt við, gav Føroyska Al­tjóða Skipaskráin í 2014 tí al­menna góðar 60 millión­ir krón­ur í eyka inntøku í mun til um einki FAS var.

Hetta sæst í einari greining eft­ir búskaparfrøðingin Hans Ellef­sen frá 17. mai í ár, har hans­ara niðurstøða eis­ini er at nógv størri inntøkur kunnu

vinn­­ast úr FAS saman­borið við hvat sum kemur burtur­úr ídag.

“Generelt kunnu vit siga at jú fleiri skip koma inn í skip­ an­ina, jú størri vinning fær tað før­oyska samfelagið, uttan at tað kostar nevnivert eyka,” stað­festi Hans Ellefsen.

Hann metir at inntøkan so­statt hevði kunnað verið meira enn tvær ferðir so stór, um tvær ferðir so nógv skip

Hevur tú endurnýggjað

vinnubrævið?

Ligg ikki sjóvarfaLLið av tær!

Krøvini til sjóvinnubrøv verða herd 1. januar 2017 Kanna tína støðu á www.fma.fo

30

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Talgilda sjóvinnubrøv og mynstringar Sjóvinnustýrið setir talgilda skipan í verk sum skal lætta um hjá sjófólki ið søkja starv og gera umsitingina av sjóvinnubrøvum og øðrum skjølum smidligari; eisini verða mynstringarseðlar fluttir í felags, talgilda skipan.

Leivur Hansen

S

JÓV INNUstýrið fer í hes­um døg­um undir eina nýggja talgilda sjó­ v innu­ brævaskipan, ið skal lætta um hjá sjófólki og gera arbeiðs­ gongd­ir smidligari. Skipanin inni­ber at tey sum søkja um sjó­v innu­bræv ella um at end­ ur­nýggja sjóvinnubræv, gera hetta á einari nýggjari heima­ síðu hjá Sjó­v innu­s týr­i num, sum síðsta hond í løt­uni verð­ ur løgd á.

Tann nýggja skipanin fer eisini at umfata umsóknir um loðs og viður­kenn­ingar ­prógv, upp­lýsir Sjó­v innu­stýrið.

vóru í skipaskránni, tó treytað av um tað eru føroyingar ella útlendingar ið eiga skipini.

Umframt sjálva umsókn­ ina skulu um­søkjarar til sjó­ vinnu­bræv leggja upp mynd, heilsu­ v áttan og prógv til heima­síðuna. Ætlanin er at sum frá líður fara all­ar upplýsingar um sjó­ vinnu­brøv hjá tí einstaka at liggja tøkar á netinum.

“Upplýsingarnar verða ikki al­menn­ar, men til ber at slepp­a fram at teimum við at logga seg inn við serligum brúkara­ navni og loyniorði,” greiðir Hans Johannes á Brúgv, stjóri í Sjó­v innustýrinum, frá. So­ leiðis ber altíð til at fara inn á heima­síðuna og síggja hvørj­ ar broyting­ a r hava verið í

um teir limir sum í heilt stóran mun eru partur av FAS skip­ anini. Kanningin styrkir sam­ bært Hans Ellefsen ta mynd­ VITANAR ARBEIÐSPLÁSS ina at tað samlaða avleidda Vinnuhúsið gjørdi fyri felagið virk­semið er munandi størri Farmaskip eina kanning mill­ enn tað beinleiðis avleidda

sjóvinnubrøv­ u m og øðrum skjøl­um, eitt nú prógv­um og heilsu­váttanum. Ætlanin er eisini at mynstr­ing­ar­seð­il­in skal flytast tal­gilt í eina felags skip­an, har all­a r upplýsingar um mynstr­ ing­ina, reiðaríið og skipið eru savn­að.

“Farið verður undir hetta nú,” sigur stjór­in í Sjó­v innu­ stýrinum, sum síð­ani í fjør vár hevur verið form­lig­u r yvir­ mynstr­i ng­a r­m yndugleiki í Før­oy­um.

BROYTINGAR Nógvar broytingar henda í løt­ u ni í sambandi við sjó­ vinnu­brøv og førleikaprógv til før­ oysk sjófólk. Síðani nýggj kunn­gerð viðvíkjandi sjó­v innu­brøvum og før­leika­ krøv­um til mann­ing við skip­ um kom í gildi í fjør, er Sjó­ vinnu­stýrið eisini farið undir at útskriva sjóvinnubrøv og før­l eika­p rógv til skips­e l­ ektrik­arar og førleikaprógv til full­tikn­ar dekkarar.

Umframt at tað nú verða um og maskinfólk sum heild út­skrivað nýggj sjóvinnubrøv hava sjóvinnubrøv sambært og førleikaprógv, skulu allir STCW 2010 standardin.

“Hetta hevur ført við sær at nav­igatørar við handilsskip­

virk­semið við skeiðum o.ø. og løn­um haðani—feløgini verða knýtt at føroyskum ráðgevum og tænastuveitarum og skapa vit­anararbeiðspláss.

Tey størstu føroysku fel­ øgini í FAS eru Smyril Line,

Thor og Skansi Offshore.

Har­umframt hevur Samskip stóra skrivstovu í Føroyum.

Hans Ellefsen segði: “Høvdu vit ikki FAS, er sann­ líkt at høvuðsskrivstovan hjá hes­um feløgum hevði verðið flutt til landið har tann al­ tjóða skipaskrásetingin er sum teirra skip sigla undir, t.d. til Dan­markar um talan var um DIS, tí tað er nevniliga eitt krav í tí skipanini.”

SKATTLIG VIÐURSKIFTI Føroyingar ið sigla við skip­ um í FAS, verða løntir eftir netto­sáttmála og eru sostatt fult skatt­skyldugir í Føroyum.

Skatt­urin er 35 prosent, sum reið­a rí­ini fáa aftur frá lands­ kass­anum.

Sostatt kostar skipanin einki í útreiðslum fyri lands­ kass­an, men gevur heldur ikki inn­tøku frá lønarskatti.

Umframt fulla skattskyldu rinda føroyingar við skipum í

tal­ið á umsóknum er fleirfald­ að,” sigur Hans Johannes á Brúgv, “og tí hava vit heitt á sjó­fólk um at søkja um sjó­

FAS eisini arbeiðs­markn­að­ ar­g jald, arbeiðsloysis­g jald og barsils­g jald. Arbeiðs­gevarin rind­ar eisini somu gjøld. Útlendingar sum sigla und­ir FAS skulu ikki rinda hesi gjøld.

Fyri at kunna verða skrá­ sett í FAS mugu feløgini seta á stovn eitt føroyskt parta­fel­ag, sum er vanliga skatt­skyld­ugt í Føroyum. Sostatt fær lands­ kass­in partafelagsskatt, sum er 18 prosent eins og fyri øll onn­ ur føroysk partafeløg og smá­ parta­feløg—ein skatta­inntøka sum uttan FAS hevði verð­ið av ong­um.

Sambært TAKS vórðu 605 mió. kr. rindaðar í FAS løn­um í 2014; av hesum vórðu 247 mió. rindaðar føroyingum og 358 mió. útlendingum.

Greiningin hjá Hans Ellef­sen kann lesast í full­ ari longd á heimasíðuni hjá Sjó­v innu­stýrinum, sum er at finna á www.fma.fo. []

31

SJÓGVUR & FÓLK — #3

seðlar—og styrkja FAS enn meira Tann nýggja talgilda skipanin hjá Sjó­vinnu­stýrinum umfatar m.a. mynstringarseðlar og umsóknir (høvuðsmynd); Sjóvinnubrøvini eru nú plastkort (niðanfyri høgrumegin); Arbeiðsbáturin Svitzer Gaia (mótsett, ovast); RoPax ferjan Norröna (niðast, vinstrumegin); Bingjuskipið Arnarfell (niðast, í miðjuni); Frystifarmaskipið Axel (niðast, høgrumegin).

vinnu­brøv og førleikaprógv í góð­a ri tíð, soleiðis at skiftið fram til 1. januar 2017 verður so smidligt sum gjørligt.”

RAÐFESTA TRYGD Fremsta uppgávan hjá Sjó­ vinnu­­stýr­in­um er støðugt at betra um trygdina á sjón­um, verja umhvørvið og at tryggja rætt­indini hjá viðskiftafólki stovns­ins, upp­lýsir Hans Jo­ hann­es á Brúgv. Arbeiðið at náa hesum endamáli er skip­ að í einum avrikssáttmála við Uttan­ríkis- og Vinnu­mála­ráð­ ið, sum verður endur­nýggj­að­ ur á hvørjum ári.

“Tey seinastu árini hava vit

rað­fest eftir­lit við trygdarvenj­ ing­um umborð á føroyskum fiski­skipum umframt eftirlit við ali- og brunnbátum. Eftir­ lits­fólk hava í hesum tíðar­ skeiðnum verið umborð á 56 skip­um og gjørt venjingar.”

Sjóvinnustýrið gjørdi í fjør avtalu við Den Maritime Haveri­kommission í Danmark um at standa fyri kanningum og skriva skaðafrágreiðing, tá tal­a n er um skipbrot, størri eld­skaðar, og um persónur doyr.

Sjálvt kannar Sjó­ v innu­ stýr­ ið aðrar skaðar og ger javn­an trygdarkanningar um­ borð á skipum í føroyskum

at mistøk ikki verða gjørd sum kunnu hava við sær at skipini verða afturhildin ella fáa sigl­ ingar­bann.

“At skip ið sigla undir FAS verða afturhildin er sera ó­hepp­ið og kann fáa ávirkan á okkara plasering á tí hvíta flagg­listanum hjá Paris MoU, sum er eitt týðandi mát fyri um­d ømið hjá eini sjó­v innu­ tjóð.”

Føroyar hava síðani 2011 stað­ ið á tí sonevnda hvíta listan­u m hjá felagsskap­i n­ um Paris Memorandum of Under­standing on Port State Control, ið flokkar allar sjó­ vinnu­tjóðir sum sigla í Europa og í Norður Atlantshavinum á flagglistar—hvíta, gráa og svarta.

Undan 2011 stóðu Føroyar á tí gráa listanum yvir flagg­ tjóðir.

Málið hjá Sjóvinnustýrin­ sjóøki. Hes­ar kanningar verða um er sambært stjóran at telj­ gjørd­a r í samstarvi við Vørn ast millum tíggju tær fremstu og Ark­tisk Kommando. flagg­tjóðirnar á hvíta lista um Haraftrat ger Sjóvinnu­ fimm ár. Sum liður í hesari stýr­ið trygdarkanningar við ætl­an kjósar Sjóvinnustýrið á bryggju. Kannað verður mill­ hvørj­um ári eitt ‘Ársins Skip’. um annað um siglingarloyvið er í lagi, um trygdarútgerðin HENTLEIKAFLAGG verð­ur hildin við líka og und­ Hóast hetta hevur ein annar ir skipaðum treytum, og um fel­ags­skapur, altjóða fakliga mán­að­a r­l igar trygdar ­venj­ing­ sam­takið innan flutningsvinn­ ar verða gjørdar umborð. una ITF (International Trans­ port Workers Federation), í UPPEFTIR Á HVÍTA LISTA mong ár skírt Merkið sum Hans Johannes á Brúgv undir­ hent­leika­flagg. Hetta harmast strikar at Sjóvinnustýrið dag­ stjór­in í Sjó­v innu­stýrinum um liga fylgir við øllum skipum og sigur at eftir hansara tykki ið ery skrásett undir Føroysku er einki grundarlag fyri hes­ Al­tjóða Skipaskránni, soleiðis um.

“Øll manningar- og fak­ fel­a gs­v ið­u r­s kifti á skipum und­i r før­oysk­um flaggi ídag eru í lagi, og tí hava vit áhald­ andi—umvegis tey føroysku mann­ing­a r­feløgini í Faroese Maritime Union—biðið um at verða tikin av hes­um listanum, men higartil til fánýtis,” sigur Hans Johannes á Brúgv.

Hann vísir víðari á at Sjó­ vinnu­stýr­ið í sínum dagliga arbeiði leggur stór­a n dent á at fylgja við í broyting­un­um í al­tjóða krøvum og at fáa tey krøvini, so væl sum serlig føroysk krøv, inn í før­oyska lóg­gávu.

“Okkara stevnumið er at vera ein við­u r­kend og virkin mar­itim umsiting, ið veitir dygdar­góðar tænastur til sjó­ vinnu, landsins myndugleikar og Før­oya fólk,” við­merk ­i r hann.

Sjóvinnustýrið hevur høv­ uðs­skriv­stovu í Sørvági og deild í Havn, og har arbeiða til­samans 20 fólk. []

32

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Heilsutrygd ignorerar avgerð hjá Kærustovninum (s. 1) eitt prinsippmál,” greiddi Dánjal Jákup Meinertsson frá.

Nógvir aðrir føroyskir sjó­ menn í somu støðu hava eis­ ini kært, men kæruskipanin viðger ikki sama mál f leiri ferð­ir. Tá avgerð er tikin, er hon galdandi fyri øll tílík mál.

300 MANS Í SOMU STØÐU Í Antares verður mett at einir 300 føroyskir sjómenn ídag av órøttum rinda dupult sosial gjøld.

“Tá vit í Antares koma út fyri slíkum prinsippmálum, kann felagið ikki kæra,” segði Dánjal Jákup Meinertsson.

“Tað mugu persónarnir sjálvir gera; felagið kann bara stuðla.

So vit hava brúkt mítt mál fyri at fáa eina prinsippavgerð.” Áðrenn kæran varð send Kæru­ s tovni Føroya í apríl 2014, fór drúgvt samskifti fram millum Dánjal Jákup Meinertsson og umboð fyri Heilsu- og Innlendismálaráðið og Heilsutrygd. Men hetta vísti seg alt at vera til fánýtis.

“Embætisfólkini høvdu snøgt sagt ikki ánilsi av hvat tann norðurlendski sáttmálin um sosiala trygging inniber,” við­merkti Dánjal Jákup Mein­ erts­son. “Ei heldur tykjast tey med­vitað um at grein 55 í Stýris­s kipanar­l ógini ásetir at um ein føroysk lóg gong­ ur ímóti einum millumtjóða sáttmála sum Føroyar eru partur av, stendur mill­ u m­ tjóða sáttmál­in oman fyri ta før­oysku lógina. Hetta visti eg heldur ikki um tá, men tað sum er meira áhugavert er at tað gjørdi løgfrøðin í miðfyri­ sitingini heldur ikki. Annars hevði hetta málið verið av­ greitt í 2013.”

Tann 5. mars 2014 sendi Dánj­al Jákup tískil kæruna av­stað, men fekk sum svar at hann mátti fyrst hava eina av­ gerð fyri at kunna kæra.

NOKTAÐI AT RINDA Tveir dagar seinni boðaði hann Heilsutrygd frá at hann ikki rindaði til Heilsutrygd.

Tá fekk hann sama svar sum hann frammanundan hevði fingið frá einum deild­a r­leið­

ara, ið vildi vera við at tann Norð­urlendska Konventiónin um Sosiala Trygg­ing ikki reg­ ul­er­a r innlend­is viðurskifti í Før­oyum.

“Við hesari avgerðini í hond­ini kærdi eg so málið til Kæru­stovn Føroya, sum tók støðu tann 4. november 2014, har eg fekk viðhald,” segði Dánj­ a l Jákup Meinertsson.

“Tó við einum fyrivarni—eg hevði ikki lýst míni starvsvið­ ur­skifti nóg væl, og tí fekk Heilsu­trygd boð um at viðgera mál­ið av nýggjum.”

Tað óvirðiliga drálið hjá mynd­ug­leikunum kendist ør­ kyml­andi.

“Eg væntaði mær at frætta frá Heilsutrygd so at málið kundi fáast út av verðini, men eg hoyrdi hvørki orð ella eið.

Hvørja ferð eg ella kæru­ nevnd­in ryktu eftir svari, lov­ aðu tey at koma við einum svari, men…”

So tann 13. apríl 2015— meira enn fimm mánaðir aft­a n­á at kærumálið var av­ greitt—fær Dánjal Jákup Mein­erts­son loksins svar frá Heilsu­trygd; men hetta er eitt svar sum vísir at Heilsutrygd hev­ur púra misskilt, um ikki við vilja ignorerað, avgerðina hjá kærunevndini. Tey hava also ikki viðgjørt málið av nýggj­um, men endurtaka bara sína upprunaligu avgerð.

RÆTTLEIÐANDI SKRIV “Svarið sendi eg víðari til kæru­ nevnd­ina, sum síðan sendi eitt rætt­leið­andi skriv til Heilsu­ trygd,” upplýsti Dánjal Jákup Mein­ertsson.

Tann 2. juni 2015 fekk hann so ein spurning frá Heilsu­trygd um síni starvs­við­ ur­skifti, og hetta gav honum vón­ i r um at tey nú um­ síð­ ir vóru farin undir at við­gera mál­ ið av nýggjum í sam­ svar við avgerðina hjá Kæru­ stovnin­um.

“Eg svaraði bein­a n­veg­i n, og trúði at nú var gongd í. Eg hevði tá roynt at fáa kæru­ nevnd­ina at hjálpa mær at streingja á, men haðani varð sagt at málið var avgreitt frá teirra síðu, og at tey kundu ikki gera meira. Eg havi eis­ini havt samband við embætis­fólk í Heilsu- og Innlendismála­ ráðn­um, men við sama úrsliti.”

Ein vónbrotin Dánjal Ják­ up minti síðani Heilsutrygd á grein 55 í Stýrisskipanarlógini og grein 5 í Heimastýrislógini.

Hetta var tann 29. juni 2015, og hann helt at tá tóktist lýsna.

“Men ikki fyrr enn 10. sep­ temb­er 2015 løgdu tey seg fløt og skuldu í øllum førum eitast at geva seg undir avgerðina hjá kærunevndini,” staðfesti hann. “Kortini er onki hent síð­ani utt­an tómt tos frá bæði Heilsu­ t rygd og Heilsu- og Inn­lendis­málaráðnum.”

Dánjal Jákup Meinertsson hevur sent alla málsviðgerðina frá mars 2013 til september 2015 til Løgtingsins Umboðs­ mann; men hesin vildi ikki taka málið upp, tí tað var und­ir viðgerð hjá Heilsutrygd.

“Eg kenni meg at standa eftir sum ein idiot uttan nakr­a rættar­trygd,” segði Dánjal Ják­ up Meinertsson.

Sambært ein advokat sum nýliga úttalaðaði seg til Sjógv & Fólk um hetta mál, kann tað kortini vera ráði­ligt at venda sær aftur til Løg­tings­ins Umboðs­mann (sí greina­stubba nið­an­f yri).

TVÁA HENDUR Sjógvur & Fólk vendi sær í summar til Heilsu- og Inn­ lendis­málaráðið (HIMR) sum arbeiðs­gevara hjá Heilsutrygd, við fyrispurningi um hví tað tek­ur so langa tíð at avgreiða hetta málið.

Svarið var at Heilsu­mála­ ráðið ikki er partur í hesum máli—hetta er eitt mál mill­um Heilsutrygd og Dánjal Jákup Meinertsson, vóru tey stuttu boðini, og allir spurning­ar hes­um við­v íkj­andi eiga tí at verða stílaðir til Heilsu­trygd.

Samstundis gjørdi HIMR greitt at tað heldur onga viðmerking hevur til niður­ støð­ u na hjá kærunevndini.

Hin­vegin metir HIMR at “tað er gingin ov long tíð til at av­ greiða hetta mál” og at ráð­ið “hev­ur havt eitt samskifti við stjór­an í Heilsutrygd um at fáa mál­ið avgreitt sum skjótast”.

Frá stjóranum hevði HIMR fingið upplýst at “mál­ ið er um at verða klárt at taka enda­liga avgerð, og hendan verð­ur eftir ætlan tikin áðrenn summar­feriuna.”

At enda í svarinum frá HIMR stendur, at “HIMR fer at fylgja gongdini fyri at tryggja at avgerð verður tikin í næstum.”

Til hetta segði Dánjal Ják­up Meinertsson, ikki sørt speisk­ur á málinum, at hann hevur “lært at hava ein ávísan skepsis fyri tíðarsansinum hjá Heilsu­trygd,” og at “fyrsta dag­in væl kann vera um eitt ár.”

Hvussu er og ikki, so megn­aði Heilsutrygd heldur ikki at avgreiða málið fyri summ­a r­frítíðina sum avtalað við Heilsu- og Innlendis­mála­ ráðið.

FRAMVEGIS TØGN Í eposti til Sjógv & Fólk fyri summarfrítíðina skrivaði Heilsu­t rygd: “Heilsutrygd ynskir ikki at fara í dýpdina í málinum her, men kunnu boða frá at vit framvegis arbeiða við málinum, og vænta at koma til endaliga niðurstøðu stutt eftir summarfrítíðina. Vit harmast at hetta hevur tikið so drúgva tíð, og skilja, um hesin borg­ arin og aðrir áhugaðir partar ótolnast eftir einari niðurstøðu.”

Tá stjórin í Heilsutrygd, Egil á Bø, kom aftur úr summ­ar­frí tann 15. august, fregn­að­ust vit aftur um nær tey væntaðu at verða liðug at viðgera málið, men hann hevði framvegis ikki latið frætta frá sær tá blaðið fór til prent­ingar.

Dánjal Jákup Meinertsson er farin at ivast í um Heilsu­ trygd yvirhøvur er ført fyri at av­g reiða málið, sum annars eftir hansara tykki skuldi verið rættiliga einfalt. Hann vón­ar tó at Heilsutrygd fer at taka niðurstøðuna hjá Kæru­stovni Føroya til eftirtektar.

“Tað fer at gera tað møgu­ ligt hjá øllum hinum í somu støðu at søkja um frítøku frá at skula rinda til Heilsutrygd, og ístaðin fáa endurgoldið tað sum av órøttum er kravt inn,” Offshore veitingarskip úr legði Dánjal Jákup Meinerts­ ymsum londum, við bryggju son afturat. [] í Aberdeen.

‘Út av lagi vánalig fyrisiting’— Eyðfinnur Jacobsen advokatur Búi Tyril

“JA, hatta tykist at vera ein syrgilig søga um út av lagi vána­liga fyrisiting.”

Soleiðis segði Eyðfinnur Jac­o b­s en, advo­k at ­u r, tá Sjógvur & Fólk spurdi hann um eina við­merk­ing til søg­ una um Dánjal Jákup Mein­ erts­son og hansara mál við Heilsu­trygd.

“Eg síggi ikki annan re­ aktións­ m øguleika enn at kæra Heilsutrygd til lands­ stýris­k vinnuna fyri ógvusligt drál, sum ikki kann góð­tak­ ast,” legði advokaturin aftur­ at. “Loysir landsstýriskvinnan

ikki málið innan fyri nakrar fá­ar vikur, ber til at klaga til Løg­tingsins Umboðsmann.”

Meinar tú at hann átti at vent sær enn einaferð til Løg­ tings­ins Umboðsmann?

“Umboðsmaðurin við­g er bara klagur um enda­lig­ar av­ gerð­ir; tað merkir, tá hon er tikin av einum lands­stýris­ manni ella kærunevnd sum hev­u r ta endaligu avgerðina. Í hesum føri kann kærast til landsstýriskvinnuna um um­sit­i ng­a r­l igt drál. Hetta skal hon taka støðu til. Og hennara avgerð, ella mangl­ andi avgerð, kann so klagast til Umboðsmannin.” []

33

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

640 føroyingar uttanlands eru savnaðir undir felags hatti

Útisiglarar og aðrir føroyingar sum arbeiða uttanlands hava felags áhugamál ikki minst innan spurningar um rættindi í sambandi við skatt og pensión; felagið Antares talar teirra søk yvir fyri eitt nú almennum myndugleikum.

Leivur Hansen

FØROYINGAR í starvi ut­ tanlands hava eitt áhugafelag sum hevur góð 12 ár á baki.

Felagið varð stovnað 5. juni 2004 undir navninum Antar­ es. Endamál felagsins er, sum tað stendur í viðtøkunum, at

“virka fyri og nøra um sam­ starv og samanhald millum limirnar og millum familjur teirra.”

Felagið skal eisini “eftir førimuni vera teimum limum til hjálpar, sum á ein ella ann­ an hátt koma illa fyri og veita limum ráð og vegleiðing um

skattaviðurskifti, pensjóns­ viðurskifti o.a.”

Harumframt er felagið virkið gjøgnum at “skipa fyri fyrilestrum og á annan hátt savna inn vitan til limirnar, skipa fyri tiltøkum so sum útferðum, bovling, veitslum og øðrum, sum kann nøra um

Bóka tína lýsing til næstu útgávu í góðari tíð.

Tosa við Jákup á Lag, telefon 584020.

samanhaldið, og at samanseta og senda út tíðindi til skip og bátar.”

HEIMASÍÐU OG Á FACEBOOK Antares hevur heimasíðu undir navninum Antares.fo, sum verður dagførd dagliga við viðkomandi heima- og útlendskum tíðindum.

Tað ber til at koma í sam­ band við felagið við at senda epost til antares@antares.fo.

Antares hevur ídag um­ leið 640 limir, verður upplýst.

Limagjaldið er 600 krónur fyri virkandi limir sum búgva í Føroyum, og 200 kr. fyri tey

sum búgva uttanlands ella eru hvílandi limir. Les­andi rinda tó bert 50 kr. um árið.

Sum fastur táttur hitt­ast limir til morgunmat og kaffi­ prát kl. 9 hvønn fríggja­morg­ un í Kaffihúsinum í Vágsbotni, Hjá Jórum í Klaksvík, Pubbini á Tvøroyri og Undirhúsunum á Toftum og í Skálavík og kl.

10 á Effostøðini í Skálabotni. Í nevndini fyri Antares sita Andreas Poulsen, formað­ ur, Dánjal Jákup Meinertsson, næst­formaður, Petur Mohr, kassa­meistari, Martin Sonny Fred­erik­sen, skrivari, og Sørin Poulsen, varaskrivari. []

34

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Ella um pensión? Sjómaður stevnir Taks í trætumáli um eftirløn og avgjald Sakarmál millum sjómann og Taks hevur prinsipiellan týdning fyri eftirlønargjald hjá 300 føroyingum ið sigla undir NIS og NOR—rætturin skal taka støðu til um munur er á ‘pensión’ og ‘eftirløn’ í sambandi við sosiala trygging.

Leivur Hansen

E

IGA sjófólk búsitandi í Føroyum men siglandi við norskum skipum og limir í norsku Folketrygd, eisini at rinda eftirløn í Føroyum? Ja, siga Taks og Skatta- og av­ gjalds­k ærunevndin. Nei, sig­ ur sjómaður, sum nú dregur Taks í rættin við kravi um at stovn­urin verður dømdur til at við­ur­kenna at avgerðin stríðir ímóti tí Norður­lendsku Kon­ vent­ión­ini um Sosiala Trygg­ ing.

Konventiónin umfatar m.a. ‘ydelser ved alderdom’ alt­so eftirløn; men partarnir eru ósamdir um hvussu hetta skal skiljast. Í Norra er tann sosiala trygd­in skipað undir einum, í Folketrygd. Limirnir—her­ undir føroyingar sum sigla við norsk­um skipum—gjalda 8,2 prosent av lønini til Folke­ trygd og harafturat rindar arb­eiðs­gevarin 14,2 prosent.

“Sostatt eru vit sosialt tryggj­ a ð­ i r har við eftirløn, arb­e iðs­l oysis­s tuðli, sjúkra­ dag­pengum osfr.,” staðfestir sjó­mað­u rin, sum ikki ynskir at verða nevndur við navni.

“Sam­bært hesa konventiónina er ein føroyingur sum arbeið­ ir í Norra fyri ein norskan arbeiðs­gevara, ella siglir við ein­ u m norskt f laggaðum skipi, umfataður av tí sosialu lóg­gávuni í Norra og ikki tí før­oysku.” Út frá hesum er sjó­ mann­in­um tryggjað eftirløn í Norra, og tískil eigur hann sam­bært konventiónina ikki eis­ini at gjalda inn til eftirløn

Dómaraskrivstovan, C. Pløyensgøta, Tórshavn.

í Føroyum. Og við hesum sum grundar­lag hevur sjómaðurin stevnt Taks við kravi um at stovn­u rin verður dømdur til at viðurkenna at eftirløn eftir Eftir­lønarlógini er fevnd av tí Norður­lendsku Konventiónini um Sosiala Trygging.

VÍSA TIL ES DÓMSTÓLIN Taks hevði í svari til kæru frá 9. okt­ober í fjør gjørt manninum greitt at hann skal rinda eftir­ løn av útlendskari B-inntøku, við tí grundgeving at eftirløn sambært Eftirlønarlógina ikki er fevnd av tí Norðurlendsku Konventiónini um Sosiala Trygging. Hesa avgerð kærdi hann víðari til Skatta- og av­ gjalds­k æru­nevndina, sum 31. mars í ár tó staðfesti avgerðina hjá Taks.

Kæru­nevnd­in ásann­aði at talan er um ‘ydelser ved al­

derdom’, men at talan er ikki um ‘enhver lov­givning om so­ cial sikring (sociale sikring­ sydelser)’, sum eru treytir fyri at eftirlønin er fevnd av kon­ ventiónini.

Kærunevndin vísti eisini á at sambært siðvenju hjá ES dóm­stólinum kann “en ydelse anses for en social sikrings­ ydelse, såfremt den tildeles de be­rettigede uden individuel be­ d ømmelse af personlige be­hov, men efter lovbestemte krit­erier og forudsat, at den ved­rører én af de risici, der ud­trykke­ligt er anført i art­ ikel 4, stk. 1 i forordning nr.

1408/71.” Samstundis vísti kærunevndin í hesum sam­ bandi til fýra dómar hjá ES dómstólinum í líknandi mál­ um.

Skatta-og avgjalds­k æru­ nevnd­in segði víðari í sínari

nið­ur­støðu at fólkapensjónin er eitt dømi um eina pensjón sum er veitt eftir ‘lovbestemte kriterier’, meðan eftirløn sam­ bært Eftirlønarlógina er ikki veitt eftir somu lógarásettu treytum við tað at hon er privat og útgoldin við støði í avtalu millum pensjónstakara og pensjónsfelag.

Hesum eru sjómaðurin og sakførari hansara grund­leggj­ andi ósamdir í og peika m.a. á ta Norðurlendsku Konvent­ ión­ina um Sosiala Trygging.

PRINSIPPMÁL FYRI 300 Áhugafelagið hjá føroyingum í starvi uttanlands, Antares, heldur somuleiðis at tað ikki kann rætt at ein lóg ið áleggur øllum føroyingum at gjalda til egna eftirløn í Føroyum, eins og lógin um Folketrygd ger fyri øll í Norra, ikki er um­

fatað av sosialu tryggingar­ greinini ‘ydelser ved alderdom’.

“Vit skilja tað soleiðis at um talan er um eina ‘privata avtalu’ so er hetta nakað sum ein persónur sjálvur tekur stig til mótvegis einum eftirlønar­ veitara,” undirstrikar Antares.

“Her er talan um eitt lógarkrav um inngjald við lógaráseting um skatting og útgjaldsfor­ mar. Tað kann ikki vera ein sonevnd privat avtala.”

Kærunevndin ger vart við at tey ið eru fevnd av eftir­ lønarskipan uttanlands sum partur av arbeiðssáttmála við arbeiðsgevara við heimstaði uttanlands, og har arbeiðið verður útint uttan fyri Føroyar, kunnu verða undantikin at rinda til eftirløn í Føroyum við atliti til inntøku ið er for­ vunnin uttanlands.

Umsókn skal sendast til Taks, ið metir hvørt talan er um eftirlønarskipan sum í nóg stóran mun tryggjar saman­ sparara eitt nøktandi inn­tøku­ grundarlag eftir pen­sjóns­a ldur.

Henda møguleika hev­ ur kærarin ikki brúkt; hann fær so­statt rokning frá Taks upp á manglandi eftirløn­a r­g jald fyri 2014. Útisiglarin heldur tó fast við at hann sum limur í Folke­ trygd ikki eigur at rinda eftir­ løn í Føroyum, og stevndi í juli umvegis sín sakførara Taks við kravi um at stovnurin verður dømdur at við­ur­kenna hetta. Áhugafelagið Antares met­ir at málið hevur prinsipp­ iell­an týdning fyri umleið 300 før­oy­ingar ið sigla við skipum und­ir NIS og NOR. []

Í stuttum: Norðurlendsk Konventión um Sosiala Trygging

Høvuðsskrivstovan hjá Taks, á Skálatrøð í Havn.

FØROYAR gjørdust í oktob­ er 2005, saman við Grønlan­ di, part­ur av Norður­lendskari Kon­vent­ión­ um Sosiala Trygg­­ ing, sum var komin í gildi í Norðurlondum í des­ ember árið fyri. Endamálið við kon­vent­ión­i ni er at tryggja at borg­a r­a r í Norðurlondum kunnu ferð­ast frítt millum londini utt­an at vera fyri van­ býti sos­i alt—sjúkraviðgerð, sosial gjøld og sosialir ágóðar

eru so­ s tatt tryggjaðir bor­ garum eft­ir teimum reglum sum eru ásett­ir í skjalinum.

Ein borgari úr einum Norð­ur­landi ið arbeiðir í øðr­ um Norðurlandi, skal verða við­farin á jøvnum føti við borg­arar í arbeiðslandinum.

Eisini tá borgarin ferðast í øðr­um Norðurlandi, tryggjar kon­v ent­i ón­i n viðkomandi rætt til sjúkraviðgerð, heim­ ferð og tað sum hoyrir tí til,

um við­kom­a ndi verður fyri sjúku ella vanlukku.

Sambært ta føroysku Eftir­l øn­a r­lógina hevur ein per­són­ur sum hevur fylt 21 ár og hevur fulla skattskyldu í Føroyum, skyldu at spara sam­ an til egna eftirløn sambært grein 1 í hesari lógini. Per­ són­ar sum hava B-inntøku frá starvi uttanlands, eitt nú sjó­ menn, verða kravdir eftir he­ sum eftirlønargjaldi av Taks.

35

SJÓGVUR & FÓLK — #3

un­u m sum høvd­u størst­a n vøkstur, so var fólka­vøkst­u r­ in har millum 151,9 og 617,4 prosent. Tað sermerkta var samstundis at talið á útlend­ skum til­flytarum var berandi í vøkstr­in­um. Til dømis økt­ ist tal­ið á íbúgvum í Herøy í Norður-Noregi úr 1.652 (2009) til 1.759 (2013)—ein vøkst­u r uppá 107 persónar.

Undir sama tíðarskeiði fluttu 142 persónar úr øðrum lond­ um í Europa til Herøy; við øðr­um orðum hevði talið av Herøy-búgvum minkað uttan til­flyting úr útlondum.

Tað eru serliga fólk úr lond­um sum Svøríki, Pólandi, bal­tisku londunum, Grikka­ landi og Spania sum flyta til ali- og fiskivinnu komm­u n­ urn­a r. Harafturat koma flótt­ ar­fólk ið hava fingið arbeiðs­ loyvi og uppihald.

PRIVATAR ÚTBYGGINGAR Í Føroyum hava myndug­ leik­a rn­ir gjørt stórar íløgur í vega­k ervi og havnir. Ein yvir­skip­að ætlan er sum skilst tó ikki gjørd fyri Føroyar og menning­ina fram­y vir. Í Løgtinginum hevur ikki

verið vanligt við prinsipp­iell­ um orðaskifti um hvat ið er best fyri landið undir einum. Í­stað­in eru ágrýtnir lokalpol­ it­ik­arar saman við vinnuni farn­ir und­ir tær stóru íløgurn­ ar, eins og vit hava sæð hesi seinn­u árini. Í Klaksvík stóðu vinnu­ lívs­menn á odda, og fingu gongd á út­b ygg­i ng­i na av Norð­havnini, í einum tíðar­ skeiði tá kommunan ikki var før fyri at lyfta útbyggingini einsa­møll. Á Tvøroyri hava vit sæð eitt líknandi fyribrigdi, eins og í Fuglafirði.

Nú er gongd eisini komin í útbyggingar á Sandoynni, har Sand­oy Seafood er farið und­ir virksemi í Skopun við fram­ leiðslu av lættsaltaðum toska­ flaki og frystum upsa­ú r­d rátt­ um. Sandoy Sea­food er ein

Pelagos, Fuglafjørður.

MARIA OLSEN PHOTO

Skapa arbeiðspláss… (s. 19)

Bakkafrost, Glyvrar (september).

samstarvsætlan millum Delta Seafood og Mar­ine Harvest Faroes. Síðstnevnda felag er samstundis farið undir al­ing á Sandsvág.

Hesar báðar ætlanirnar eru við til at fáa meir virk­semi knýtt at ali- og fiskivinnuni á Sandoynni.

Meðan privat átøk soleiðis hava fingið gongd á útbyggin­ gar, hev­ur tann politiska skip­ anin ikki verið við í tilgongd­ ini, ei held­u r metingum um

hvar ið mest ynskiligt kundi verið at latið út­bygg­ing­a rnar farið fram yvirskipað sæð.

Alivinnan hevur í sam­ starvi við myndugleikarnar lagt til rætt­is so alarar í størst møgu­lig­an mun halda til í hvør sínum øki. Hetta hevur borið í sær at í Vágum hevur Luna (HiddenFjord) sett í gongd stór­ a r útbyggingar, meðan Bakkafrost í sín­u m lagi er farið undir størstu priv­ atu menningarrætlan nakran­

tíð í Føroyum, sam­stund­is sum Marine Harvest Faroes bygg­ir út. Næst á skránni er aft­u r Bakkafrost, sum sam­ bært upp­lýsingar hevur ynsk­i um at gera útbyggingar í Suður­oynni.

Og tá tosa vit ikki um upp­sjóv­a r ­v innuna, sum hev­ ur gjørt risa­­ stórar íløgur tey seinnu árini, serliga í Fugla­fi rði og á Tvør­oyri, har nýggj­a r verksmiðjur í heims­ klassa eru settar upp. []

Netbankin rætta loysnin fyri teg, sum vil vera óheftur av tíð og stað.

Norðoya Sparikassi

Ósávegur 1

Postboks 149

Við netbankanum sum app kanst tú avgreiða fíggjarviðurskifti tíni – sama nær og hvar.

FO-710 Klaksvík

Tel. 47 5000

Fax 47 6000

ns@ns.fo

www.ns.fo

36

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Tann stóra rundveltingin Búi Tyril — Fiskivinnan.com

N

Ú FRÁgreiðingin frá tí sokallaðu Nýskipanar­ nevndini hjá Fiski­mála ­ráðn­ um varð løgd fram í byrjanini av oktober, aftaná at høvuðs niðurstøðurnar hjá nevndini stutt frammanundan vórðu almannakunngjørdar, stendur greitt at stór ørkymlan valdar um hvørjir ítøkiligir karmar kunnu væntast at koma í gildi fyri høvuðsvinnuna—um tað yvirhøvur eydnast í næstum at finna neyðugar semjur ið kunnu leggja lunnar undir eina varandi loysn.

At mong mótstríðandi sjón­armið gera seg galdandi er einki at siga til í einum landi har fiskivinnan fyllir so nógv sum hon ger, bæði bú­skap­a r­ liga, samfelagsliga og ment­ an­ar­liga, og tískil eisini polit­ iskt. Ikki tess minni kann tað hava avgerandi týdning fyri menningina og gongdina í samfelagnum at arbeitt verður skynsamt fyri at tryggja breiða semju um hvat ið skal gerast við karmarnar um vinnuna.

Her man ein tann størsti trupulleikin síggjast aftur í tí almenna kjakinum, og sann­ líkt eisini í tí vinnupolitiska arbeiðinum: leysir og fastir endar f løkjast saman í so­ vorðn­an mun at málsetningar gerast ógreiðir og grundleggj­ andi spurningar venda í all­ar ættir.

Hesin ambivalensur kom týðiliga fram undir ráðstevn­ uni “Fyrimunir og vans­ar við fríari uppboðssølu,” sum út­ varps­rásin R7 skip­aði fyri í Runavík herfyri (https://r7.fo/ fvr/). Eitt hav av ym­isk­u m sjónarmiðum og vinklum kom fram undir ráðstevnuni, har bæði útlendskir og føroysk­ir frøð­ingar høvdu framløgur— • Magni Laksáfoss: Týdning­ ur­in fiskivinnan hevur fyri búskapin, og veiðuhagtøl frá ár 1750 til ár 2000; • Johnny í Grótinum: Frágreiðing um arbeiðið hjá nýskipanarbólk­inum; • Gary D. Libecap: Fyri­munir við ‘grandfathering’; • Osmund Justinussen: Hvussu veðrið ávirkar fiskiskap; • Jón Kristjánsson: Fiska meðan fiskur er; • Martin Paldam: Kappingar­ føri og tilfeingisrenta; og • Charles R. Plott: Hvussu kann ein uppboðssøla skipast.

At gjøgnumtvinga eina uppboðssølu av øllum fiskirættindum er óðamannaverk og politiskt órealistiskt; tankin um kvotur sum privat ogn møtir eisini mótstøðu, og fiskidagaskipanin fær somuleiðis toyggið í ruðuleikanum—so hvat vilja vit?

MARIA OLSEN PHOTO

Partrolandi nótaskip pumpa inn eitt hál.

GRANDFATHERING VS UPPBOÐ Johnny í Grótinum fekk sum formaður í Nýskipanarnevnd­ ini m.a. ein spurning um og hvussu tað ávirkar arbeiðið hjá nevndini at so at siga øll fiskivinnan er hart og greitt ímóti at teirra rættindi skulu seljast á uppboði.

“Nú er uppboðssøla eitt experiment á pappírinum fyri tað mesta,” innleiddi Tórheðin Jensen, frá Varð­ anum, sín spurning. “Tað er prøvað onkustaðni, og har tað er prøvað, har hevur vinn­a n hvørja ferð verið púrasta ímóti, og tað eru gingin eini tvey til

trý ár, so er tað steðgað tí tað gekk ikki. Eg kenni ikki ein fiskimann sum er fyri upp­ boðs­sølu, eg kenni ikki eitt mann­ingar­felag sum er fyri uppboðssølu, og eg kenni ikki ein reiðara sum er fyri upp­ boðs­sølu. Eg kenni nógvar politikarar og so framvegis sum eru fyri uppboðssølu.

Metir tú at tað hevur nakað at siga fyri succesina av tí sum tú roynir at snikka saman?”

“Heilt vist,” svaraði Johnny í Grótinum, “og í mun til tað tú nevnir har so umrøða vit eisini tað í frágreiðingini, tær royndirnar man hevur gjørt

í øðrum londum, og eisini miseydnaðu royndirnar sum tú nevnir har, og vísa á av­ bjóð­ingarnar við at verkseta tað vissi tú ikki hevur líka­ sum partarnar í vinnuni við í tí. So ja, tað er heilt vist nakað sum kann fáa ávirkan á verk­ setingina av tí, vissi man ikki líkasum megnar at sannføra um tað.“ Tann amerikanski bú­skap­ ar­frøðingurin Gary D. Libe­ cap—sum m.a. er Profess­or í Corporate Environmental Management við Donald Bren School of Environmen­ tal Science & Management,

og Professor í Búskaparfrøði við University of California, Santa Barbara—var tó tann sum mundi fáa mest uppmerk­ semi, helst tí hann bjóðaði uppboðssølu tankanum bein­ leiðis av. Hetta gjørdi hann í stóran mun gjøgnum at vísa á at “grandfathering” ella tað vit ofta kalla søgulig rættindi er, ikki uttan búskaparligar grundir, í praksis tað einasta modellið sum verður brúkt kring heimin til útluting av fiskirættindum, umboðandi umleið 99 prosent av øllum loyvum. Hann vísti serliga á tann grundleggjandi týdn­ ing ið tryggleiki kring ogn­ arskap hevur fyri vinnu- og samfelagsbúskap. Her merkir “tryggleiki kring ognarskap” sum skilst ikki tað sama priv­ at­is­ering av almennari ogn, men vísir til brúksrætt sum er greiður og rættarliga tryggur.

Hetta er tó eitt politiskt eymt punkt ikki minst orsakað av tí ørkymlandi kjakinum har fleiri endamál ofta verða vavd saman. Kringvarpið var kvikt á fótum at spinna boðskapin hjá Libecap til at “Reiðarar eiga at fáa fiskirættindi til ognar.” Hvør skal siga, um vit ikki fáa ta uppboðssølu sum vit so leingi hava arbeitt fyri so endar tað við at fólksins ogn verður latin nøkrum fáum reiðarum at eiga.

MISSKILT TILFEINGISRENTA Soleiðis hevur orðaskiftið koyrt leingi, serliga í formi av átaki fyri uppboðssølu, har KvF hevur gingið á odda við at áhaldandi geva rúmd fyri ávís­um búskaparfrøðingum og teirra politisku sjónarmiðum.

Libecap vísti á at kjakið um fiskivinnuna í grundini ofta er eitt maktstríð um hvør ið skal hava størsta ágóðan av einum tilfeingi. Her er ein trup­u l­ leiki hjá okkum at vit ofta blanda spurningar um fordeil­ ing saman við spurning­ar um vinnuligan búskap, og spurn­ ingar um vísindaligan sann­ leika við politiskt motiveraðar pástandir.

“Innan ‘grandfathering’ verð­ur søgulig veiði viður­kend, so har verður stórur dent­u r lagdur á nýtslu [hjá loyv­is­ havara av tilfeinginum] sum er farin fram fyrr, og at av­ gerð­ir verða tiknar av privat­ um; meðan ein uppboðssøla, hvuss­u hon er skipað, hvat

37

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARINE

ELDING BUSINESS Hoyvíksvegur 65 FO-100 Tórshavn

P R O F E S S I O N A L

Mads Andreas Winther: maw@elding.fo Beinl. tel. 529000 www.elding.fo

TIL SKIP & BÁTAR, OFFSHORE, MARINE V.M. stað k r e v t n e Góðk UM ØROY F Í E L E MÍ ASTA N Æ T N DØG

0 20 90 0

SØLA | TÆNASTA | RÁÐGEVING Nýggja gallu ella nýtt vaskarí? Vit gera projekteringar eftir nærri avtalu

Vaskimaskinur Turkitrumlur Uppvaskimaskinur Komfýrar Ovnar Mikroovnar

Eplaskrellarar Køli- & frystiskáp Páleggsmaskinur Kaffimaskinur Kølidiskar Stálborð

Blendarar Ísmaskinur Vakumpakkimaskinur Rørimaskinur Medisinskáp

38 hon skal føra til, inntøk­u rn­a r av henni og so framvegis, leggur nógv meira dent á at avgerðir verða tiknar politiskt.”

Eitt annað áhugavert punkt hjá Libecap var hetta: at tilfeingis­ rent­a n er ikki nakar konstantur, men er ein variabul sum broytir seg í mun til ymisk viðurskifti, har ímillum hvussu vinnan verður stýrd av tí politisku skipanini. Her hava nakrir fáir føroyskir bú­skap­ ar­frøð­ingar alment pá­staðið mest­ sum tað øvugta, at tilfeingis­rentan er meira nakað sum bara liggur og bíð­ar eftir at verða heintað inn við kassa eitt.

“So, hesir spurningar um út­ l ut­ i ng eru ikki óheftir av tilfeingisrentuni,” segði pro­fess­ arin. “Tilfeingisrenta liggur ikki har úti og bíðar eftir hvør ið fyrst kem­u r framat; í roynd og veru kann støddin á henni variera [í mun til hvussu og undir hvørjum treyt­u m fiskirættindi verða út­ lut­að]. Og vit hava prógv, sum eg havi nevnt fyri tykkum, frá øðrum til­feingi [enn fiski].”

frá monopolinum ICES og tess atknýttu stovnum. Hansara mest áhugaverda tesa: biologiskt mát­ bar­u r fiskavøkstur er eitt meira hald­bart parametur at ganga eftir í sambandi við regulering av fiski­ vinnu enn stovnsmetingar við teim­u m stóru óvissum sum tær inni­bera. Við øðrum orðum, tá staðfest er at fiskur er lítil og rak í mun til aldur og í mun til undan­ farnar kanningar, so merkir tað at hann fær ov lítið av føði, og tá er betri fyri stovnin at meira verður fiskað úr honum soleiðis at meira føði verður eftir til tann fisk sum ikki er veiddur. Hetta er eisini í tráð við traditionellan vísdóm inn­ an fiskarí.

So Jón er heitur talsmaður fyri fiskidagaskipan.

Men um ein slík skipan verður so tyngd av tekniskum reg­u l­ering­ um at hon illa sleppur at virka, so miss­ir eisini hon undir­tøku so við og við. Soleiðis er krit­ikk­u r­ in móti henni eisini vaksin, og her er vert at leggja til merkis at Ný­skipanarnevndin mælir til at skifta hesa skipan út til frama fyri FYRITREYT FYRI HALDBARHEIT eina kvotaskipan, uttan mun til at Rumbul kann lættliga koma í vandin fyri at útblaking kann ger­ viðgerðir tá sjónarmið ikki fáa ast ein trupulleiki har ið fisk­arí­ið mótspæl men verða presenterað er blandað. sum óumtvistiligar sannroyndir Men tíverri tykjast fólk— eitt nú í tíðindahøpi, og júst tí kanska serliga summi ið hava lyndi var hendan ráðstevnan hjá R7 eitt til at virka sum formyndarar yvir gott tiltak. Ikki minst hevði fiski­ øðr­um—ikki at skilja eina grund­ frøðingurin Jón Kristjánsson eitt leggj­andi fyritreyt fyri hald­bar­heit, frískligt innslag ið, sum vant frá nevni­liga: at tað altíð er mest ráði­ hansara síðu, setir spurning við ligt at byggja stórar sam­felagsligar partar av tí ráðgeving sum kemur avgerðir á breiðar semj­ur. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Genetic Biobank

Ein samskipandi eind innan heilsuverkið, ið byggir upp Ættarbands-, Diagnosu-, og Vevnaðarskráirnar og viðgerð umsóknir um at granska í skráunum.

Ættarbandsskráin

Ættarbandsskráin, ið er eitt ættartræ yvir føroyingar, fevnir um tíðarskeiðið frá umleið ár 1650 til í dag og verður gjørd í samstarvi við Landsskjalasavnið.

Diagnosuskráin

MARIA OLSEN PHOTO

Diagnosuskráin er ein skrá av diagnosum, sum heilsuverkið hevur diagnostiserað.

Heilsuverkið er at skilja sum: Sjúkrahús, kommunulæknar, apoteksverkið og tannlæknar.

Vevnaðarskráin

Vevnaðarskráin er tengd at einstøkum verkætlanum og tá fólk vilja lata prøvar til framtíðar granskingarendamál. Talan kann bæði verða um at taka blóðroynd ella brúka vevnað, ið longu er í savninum hjá heilsuverkinum.

www.biobank.gov.fo

Hýsa á línu undir Íslandi.

39

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Skjótt kemur 2017/18 útgávan.

Einki ársrit dekkar føroyskt vinnulív sum Faroe Business Report ger, og hevur gjørt líka síðani 2005. Áðrenn vit vita av stundar aftur til várs—og tá er tíð til at næsta útgáva kemur, nevniliga 2017/18.

So tað er at fáa sum mest burturúr, og tað gerst best við at fyrireika seg væl.

Set teg í samband við Jákup á Lag, telefon: 584020, Email: FaroeAtlantic@gmail.com www.FaroeBusinessReport.com

Provianteringstænastan er tøk alt samdøgrið

+298 23 20 21

Proviantur til manning og skip Proviantur kann bíleggjast hjá Hugo Thomsen, tel. +298 232021 hugo@kjolbro.com

Stangavegur 3 | FO-700 Klaksvík | Tel. 471111 | Fax 471100 | mail@kjolbro.com | www.kjolbro.com

Tú ringir vit heinta Telefon 41 42 43

Gev spilloljuni

virði

IRF · Telefax: 41 42 44 · FO-520 Leirvík · irf@irf.fo

41

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Borgaragluggin.fo

TAKS hevur gjørt Borgaragluggan til allar føroyingar. Á Borgaraglugganum kanst tú fáa innlit í og viðgera tíni viðurskifti við TAKS. Tú sært allar tínar upplýsingar so sum: Sjálvuppgávu Løn Frítíðarløn Eftirløn

www.borgaragluggin.fo

Ognirnar hjá tær Rentustuðul Ferðastuðul Skattauppgerðir... heilt aftur til 1984

sansir.fo

- allar tínar upplýsingar við hondina

42

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Nýskipan í havsneyð (s. 27) tøku og í ringasta føri ikki styttri skeið fyri aðr­ar kvotur.” kunna brúkast til nakað sum “Men alt stendur og fell­ur við helst,” segði Jógvan Mørkøre. spurninginum um leg­it­i m­ e t,” legði samfelagsfrøð­ “Ser­stakliga ikki, tí nevndin it­ ikki kann viðmæla at koyra ing­u r­in afturat, “í vinnuni og í samfelagnum sum heild. alt út til eina upp­boðs­sølu.”

Hend­a n tilgongdin vit hava sæð tryggjar ikki hesum, men HERJANDI PEIKIFINGRAR Fy ri f isk imá laráðharran held­u r eina skáksigling, har a ndi samgongur vilja kann uppleggið politiskt eis­ skift­ ini skap­a eina óhepna støðu, fara úr einum borði og í ann­ sam­ b ært Jógvan Mørkøre, að. Nógv botnar í tí snaring sum tó samstundis metir at sum orðaskiftið um fiskivinn­ ein útvegur kann finnast í una hevur fingið—frá einari sam­ r áðing, har eitt nú til­ støðu har tað var gott latín at feingis­g jald verður sett inn geva høvuðsvinnuni studn­ sum alterna­tiv til uppboðssølu, ing, til eitt orðaskifti har tað og har søgulig fiskirættindi ræður um hjá landinum at fáa kunnu gerast grundarlag fyri lut í teim­u m avkastum sum partar av fiskivinnuni geva. lang­tíðar rættindum.

“Her átti Høgni—um Spurning­u rin um tilfeingis­ hann hevur sítt politiska gjald er vorð­in ein spurn­ing­ lív kært—at klovið niður úr ur um peng­a r í landskassan, trænum, og heldur opnað held­ur enn ein spurningur um fyri einum for­handl­aðum til­ fræg­asta stýringsamboð. Hes­ feing­is­g jaldi við virðing fyri ari slag­síðu í orðaskiftinum søguligum rætt­i nd­u m, sum eiga teir stóru fjølmiðlarnir kundu verið kon­vert­er­að til sína stóru ábyrgd av, har tað langtíðarkvotur. Og so havt moral ­i s­e r­a ndi tykist hava

vunnið á tí analyserandi. Ístaðin fyri at fáa eina viðgerð í tí almenna rúm­inum, hava vit fingið herj­andi peikifingrar í jagstran av teim­um pørtum av vinnuni ið hava havt góðar inntøkur og høgt avkast tey seinnu árini.”

‘VAKURLEIKAKAPPING’ KREVST Atlit til landspartar og lokal­ samfeløg—og útróður—er somuleiðis av grundleggjandi týdningi í hesum høpi, vísti Jógvan Mørkøre víðari á. Men karmarnir um fiskivinnuna mugu fyrst og fremst skapa styrki í vinnuni og birta upp undir hennara kappingarføri í altjóða høpi.

“Partar av fiskif lotanum hava upp til seinasta løgtings­ val megnað at rikið fram­und­ ir at skipabólkar og útróður skuldu hava sersømdir í ein­ ari nýskipan av fiskivinnuni.

Nýskipanarnevndin ger tó í sínum áliti vart við at kravið um at leggja kvotur til ávísar

Uppboðssøla av fiskirættindum er ikki… (s. 2) vóru tað mann­ing­a rnar sum fíggjaðu sín stóra part, tí av­ reið­ing­ar­prís­urin fyri ein part av upp­boðs­sølu ­fisk ­in­u m var langt undir tveim­um krónum, meðan hini skip­ini fingu í meðal 6 kr. kg. fyri sama makrel veiddan á sama hátt.

verið 172 mió. kr. Tá hevði tilfeingisgjøld og skatt­ur verið 60,1 prosent av úrslitinum fyri skatt.

Teir sum hava selt hava sjálv­ s agt havt ein vinning.

Men tað kann man ikki lasta teir fyri sum hava keypt skip og loyvir fyri at fáa eitt nøkt­ ‘MARKNAÐARGRUNDAÐ’ andi rakstrargrundarlag til tey Tað verður sagt at vit skulu ný ­mót­a ns uppisjóvarskipini fara yvir til eina marknaðar­ sum vit hava í dag. Tað er ein grundaða skipan. Men tann pol­ it­ i sk uppgáva at avgera skipanin sum vit hava í løtuni hvussu vinnan skal skattast, er júst marknaðargrundað. og her kundi tann politiska Lat okkum taka nótaskipini skip­anin fyri langari tíð síðan sum dømi. Upprunaliga vóru havt hert skattingina av vinn­ oman fyri 20 nótaskip. Men ingi frá at selja rættindi sum við uppkeypi er skipatalið eru fingin ókeypis frá land­in­ mink­að niður í sjey skip sum um. Um tað er tað man ynskir hava eitt nøktandi rakstrar­ politiskt. grund­ar­lag. Í verandi nóta­ flota eru bert tvey skip sum AÐRIR SLEPPA FRAMAT hava loyvir ið landið hev­u r Tað verður í heilum júkað lutað út, nevniliga Tróndur í um at øll skulu sleppa fram­ Gøtu og Christian í Grótinum. at í fiskivinnuni. Tað veit ein Øll hini loyvini eru uppkeypt og hvør at tað ber ikki til. Í frá øðrum, ið eru farnir úr heima­flot­anum er helst ov vinn­uni. nógv fiskiorka í summum Skipini hava góðan rakst­ bólk­um, og har ber væl til at ur ídag, og tey skapa eina til­ keypa seg inn í vinnuna fyri feing­is­rentu sum í stóran mun ikki so stórar upphæddir. fer í landskassan.

Verandi uppisjóvarf loti Í 2014 fekk lands­k ass­in klár­a r at fiska tær uppi­sjóvar­ 149 milliónir kr. í til­feing­is­ kvot­urnar sum vit hava í dag. gjaldi og skattum frá reið­a r­í­ Ver­andi skip hava har­um­framt un­um í Nóta­skip. Um til­feing­ av­lops­orku. Í fjør vóru skip­ is­g jøld­ini í 2016 høvdu ver­ið ini í Nótaskipum úti í 1.765 galdandi í 2014, hevði tal­ið dagar, sum svarar til 224 dag­

ar í meðal fyri skipið. Tað er sjálvsagt eitt politiskt val, um man vil seta meira stál í sjógv­ in til at fiska somu fiskar, men tað førir so bara til vánaligari løn­semi, sum verður fíggjað burt­u r av tí tilfeingisrentu sum uppisjóvarflotin skapar ídag. Harvið verður minni til lands­kassan á tí kontoini.

skipa­ b ólkar brýtur grund­ leggj­a ndi við alla filosofi­ina aft­a n fyri eina uppboðssølu.

Eg haldi tað vísir til fulnar hvussu illa gjøgnumhugsað og grund­að tað í roynd og veru er at Landsstýrið neyðheldur um at marknaðarkreftirnar skulu sleppa at ráða. Upp undir sein­ asta løgtingsval varð í einum av teimum stóru samgongu­ flokkunum róð fram­undir at avtalur áttu at verð­ið gjørdar við russarar um at teir fingu t.d. svartkjaft í før­ oysk­ um sjógvi ímóti at okk­a ra neyð­ líð­ a ndi heimaf loti kundi slopp­ið í russ­iskan sjógv at veiða botnfisk sum t.d. tosk.

Tá orðaskiftið fer so langt út í ráðandi politiskum flokkum, so eru vit við at skrúva tíðina aftur til Ráfiska­grunn­in, har tað við beinharðari politiskari stýring skuldi fáast at sígg­j­a út sum um at alt slag av fiski­skapi bar seg og økti um virð­is­skap­ anina í tí føroyska samfelag­ num. Eg haldi tað sigur so mikið sum at tað ligg­ur fremri í huganum hjá pol­it­ik­ar­um at fáa pengar í lands­kass­an enn at fáa eina sterka fiski­vinnu sum stendur seg í altjóða kapping.”

“Tað nýtist kortini ikki at forða fyri at landið við ein­ari nýggjari skipan tryggjar økis­ menning um alt landið,” segði Jógvan Mørkøre víðari. “Men tá er ivaleyst neyðugt at lata upp fyri ‘vakur­leika­k app­ing’ har sterkar vertikalar fyri­ tøkur sleppa fram at kvot­um tengdar at serligum økjum ið hava tørv á einum lyfti í menningini og at fáa gagn av ‘fólksins ogn’ og tí potentiali sum liggur í hesari ogn.”

loysnum at smoyggja yvir fiskivinnuna góvu bakslátt­ ur, átti Landsstýrið at havt í mentu ídag í sambandi við núverandi roynd at nýskipa vinnuna. “Í 1992 varð roynt at fáa lunnar undir eina semju um eina kvotaskipan, og ein roknibólkur varð settur.

Vit gjørd­u upplegg til eina fundarøð, har vinna og stovnar vóru umboð—ikki pressan og politikarar. Men tað eydn­aðist ikki at koma fram til ætl­ aðan konsensus; tí áðrenn tað kom so langt, hevði Richard Mikkelsen skorið ígjøgn­u m við Fiskavirking og øllum tí.

Nak­að seinn­i kom kvotaskip­ anin sum eitt diktat frá dansk­ ari síðu. Eg haldi nevndin við Johnny í Grótinum og teimum greiðir væl frá hvat ið síðani hendi, og hvussu top-down átakið við kvotum beindi fyri einari tilgongd har kvotaskip­ an kundi verið komið inn sum ein stýringsskipan við fullari undirtøku frá vinnulívinum.

Men vit fingu ístaðin fiskida­ gaskipanina og aftaná at hon var komin í gildi, var tað í nógv ár ómøguligt í praksis at rógva afturá aftur spurningin um kvotaskipan—til tað var evnið alt ov eldfimt og løtt bæði politiskt og tjóðskapar­ liga.”

“Her er pointið,” legði Jógv­an Mørkøre afturat.

“Lands­stýrið risikerar at seta seg í somu støðu sum tá ið ráðandi myndugleikar á sinni tvingaðu eina kvota­skip­ an ígjøgnum. Tí uttan at vísa virð­ing fyri vinnuni, henn­ ara roynd­um og vitan, kemst ikki langt. Um tað eydnast at skora okkurt neyðaregg íg jøgn­ u m, so verður tí ikki langt lív lagað.” []

VÓNA TAÐ BESTA Tað verður spennandi at fylgj­a við í hvussu leikur fer, nú Nýskipanarnevndin hevur hand­að sítt álit og tann polit­ ‘MUGU VÍSA VIRÐING’ At royndir frá fyrru helvt av iska viðgerðin byrjar.

Onkrir politikarar siga 1990unum við tvungnum at uppsøgnin av loyvunum til 1. januar 2018 skal takast bók­­stavi­l iga. Tá fella loyvini burt­u r, og myndugleikarnir kunnu handla sum teir vilja.

Tað sigst at onkur reiðarí hava skip­að seg soleiðis hesi ár­ini at tey ikki standa eftir við skuld 1. januar í 2018.

Høvdu øll reiðarí gjørt tað, so hevði fiski­v innan í roynd og veru ver­ið avviklað hesi árini til stór­an skaða fyri tann før­ oyska búskapin.

Onnur reiðarí hava havt álit á at lívið heldur fram eis­ ini eftir 1. januar 2018, og vit mugu bara vóna at tá veruleik­ arn­ir koma á borðið, so verður ikki nøkur árvarlsig koll­velt­ ing tann 1. januar í 2018. [] Upsaportiónir í framleiðslu á Kósini í Klaksvík.

43

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Skeið á Vinnuháskúlanum vinnuhÁskúlin 350 250 VINNUHÁSKÚLIN

BRM skeið BRM skeið ERM skeið ERM skeið Ship Handling Ship Handling Skeið í heilsulæru Skeiðskeið í heilsulæru ARPA ARPA skeið skeið ECDIS ECDIS skeið TECDIS skeið

Trygdardepilin við Áir 354 TRYGDARDEPILIN VIÐ422 ÁIR

Eldsløkking umborð á skipi Eldsløkking umborð á skipi Endurtøkuskeið eldsløkking u.s.

Endurtøkuskeið eldsløkking u.s.

Sløkkileiðsla umborð á skipi Sløkkileiðsla umborð á skipi Eldsløkking fyri skipsyvirmenn

SSO skeið Tecdis skeið §16 skeið SSO skeið ISPS skeið § 16 skeið Endurnýggjan av vinnubrøvum ISPS skeið Tankers Safety skeið Endurnýggjan av vinnubrøvum Flutningur av vandamiklum farmi Tankers Safety skeið Ketilpassaraskeið

Endurtøka IMO 80 Eldsløkking fyri skipsyvirmenn Trygdarskeið grundleggjandi Endurtøka IMO 80 Trygdarskeið fult Trygdarskeið grundleggjandi Bátaføraraskeið

GMDSS skeið LRC skeið Ketilpassaraskeið DB Basic skeið GMDSS skeið DP Advances skeið LRC skeið Háspenningsskeið fyri maskinistar Flutningur av vandamiklum farmi

Medisinsk fyrstahjálp Stroppaskeið Bátaføraraskeið FRC skeið Trygdarskeið fult

Medisinsk fyrstahjálp

Skeiðini eru sambært STCW-sáttmálanum. Koturnar til skeiðini finnast á heimasíðu skúlans.

Vinnuháskúlin . Boks 104 . 110 Tórshavn Tel 350 250 . info@vh.fo . www.vh.fo

44

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARIA OLSEN PHOTO

Frystitrolarin Akraberg hevur fingið framkomna skipan fyri útvinning av proteinum og fitievnum úr avskurði og innvølum á fiski; mett verður at Akraberg seks ferðir um árið fer at kunna avreiða ensillagu fyri 600.000 krónur.

Búi Tyril

A

KRABERG, frysti­trol­ar­ in hjá Framherja í Fugla­ firði, hevur fingið install­er­að eina nýggja og framkomna en­sill­agu skipan ið skal gera at alt sum trolarin fiskar kem­ur til høldar. Sambært met­ingar fer ensillagan sum fæst burtur úr avskurðum og inn­vølum frá tí fiski sum kem­u r inn, at kunn­a avreiðast fyri slaka hálva­fjórðu millión um árið.

Tað hevur leingi verið tos­ að í Føroyum um at fáa meira burtur úr hvørjum sterti sum verður veiddur, men trupult hevur í praksis verið at fáa lønsemi í at arbeiða teir part­ ar av fiskinum sum geva læg­ sta prís. Tískil er tað vanligt at innvølir og annað fer fyri borð tá fiskurin er kruvdur, og høvd­ini við um hann verður av­h øvd­a ður, og harafturat stert­a r og annar avskurð um fisk­u r­i n verður framleiddur til flak.

Onkur hevur tó fingið tað at bera til búskaparliga við at hava mjøl og lýsifabrikk um­ borð, ikki minst verksmiðju trolarin Norðborg; men tað hevur kravt sera stórar íløgur.

Tann skipanin sum Akra­ berg nú skal royna av álvara, kann síggjast sum eitt alt­ erna­tiv til mjøl- og lýsi­fabrikk.

En­sill­aga er ein flótandi løgur sum verður framleiddur gjøgn­u m at knúsa innvølir og avskurðir í smáar partiklar, so­leiðis at protein og fiskaoljur lufalsliga lættliga kunnu út­ vinn­ast burturúr.

Ensillag­a n verður landað til keyparar sum Hordafar, eitt norskt fel­a g sum hevur specialiserað seg á hesum øki, og tek­u r ímóti ensillagu frá fiski- og alivinnuni, og selir úrdrátt­ir til víð­ari framleiðu— av fólka­føði úr tí frá fiskaríi, og djórafóðri úr tí frá alingin.

Erland Olsen, skipari.

Hálvafjórðu millión um árið fyri slógv Felagið hev­ur eina støð á Eiði og seks mót­tøkuskip um­framt fleiri goymslur og mót­tøku­r ymsa­staðni í Noregi.

Sum skilst verður í løt­ uni diskuterað við Havsbrún í Fugla­fi rði, har tó ávísar til­ lag­ing­ar mugu gerast um tað skal bera til at taka ímóti en­ sill­agu har.

Meðan tað ofta hevur víst seg at góðar ætlanir um at fáa sum mest burtur úr til­feing­in­ um detta niðurfyri tá av torn­ ar—at tað er meira møði enn føði—so hevur Framherji við tí nýggju ensillagu skipanini

til Akraberg sett sær fyri at prógva annað.

Akraberg er útgjørdur til sera ymiskan fiskiskap.

“Nú er hendan skipanin so mik­ið framkomin, og so væl fyrireikað, at vit rokna við at hon fer at kunna løna seg,” við­merkti Erland Olsen, sum um­framt Eyðun á Bergi er skip­ari á Akraberg. “Vit meta at vit fara at fáa einar 600.000 krón­ur fyri hvørja landing av ensill­agu, og eg rokni við tað kann blíva einar seks ferðir um árið at vit fáa teir tangar­ nar fyltar.”

Í sambandi við veiði eftir toski, hýsu og øðrum botn­ fiski verður fiskurin vanliga kruvdur, avhøvdaður og fryst­ ur umborð. Tá teir fiska rækj­ ur verða tær heilfrystar uttan kók­ing, men nakað av hjá­ veiði í tí samanhanginum ger at ensillagu skipanin eisini tá kemur til nyttu.

“Vit kunnu hava eini 900 tons av frystum í lastini, tað mesta stendur tá á plattum,” legði skiparin afturat. “Um vit ikki brúka plattar kunnu vit stúva betur og fáa pláss fyri eitt sindur meira, men tá

tað kostar tað eisini eyka við at landingin tekur meira tíð.

Tíð­in tað tekur at útføra tær ym­isku arbeiðsuppgávurnar er nevni­liga ein lyklaspurningur í øllum hesum.”

Ensillagu skipanin er í høvuðs­heitum ment í sam­ starvi við Hordafar, og MEST er seinni komið inn í myndina.

Eis­ini hava aðrir veitarar verið við í tilgongdini at integrera skip­anina við verksmiðjuna um­borð og hvørt av sínum, ser­liga Pomek og El-Talvu­ virkið, men eisini Petur Lar­ sen og Demich.

“Hetta hevur tikið tíð at menna og vit hava hugsað tað væl og leingi ígjøgnum,” segði Svenn­ing Hansen. “Nú skal tað so royndarkoyr­ast, og vit eru sum vera man spent uppá hvussu tað fer at rigga.

Vit hava lagt stóran dent á auto­mat­is­er­i ng­a r og at tað skal gríp­a so lítið sum møgu­ ligt inn í tær vanligu arbeiðs­ gongd­irn­ar.” [] Akraberg avmyndaður í september við bryggju hjá MEST á Vestaru Vág í Havn.