Sjógvur & Fólk — #3 by Nordixis

SJOGVURogFOLK.com

#3 • NOVEMBER 2016

Kunningar- og kjakblað um fisk og sjóvinnu.

Til øll húski og allar postsmogur hjá virkjum og stovnum.

Jógvan Mørkøre, samfelags frøðingur, ávarar Landsstýrið ímóti at trumfa fiskivinnuliga nýskipan ígjøgnum yvir høvdið á vinnuni.

Nýskipan í havsneyð Les inni í blaðnum

Uppboðssølu tema 2, 20-27, 36 Meira menning á Tvøroyri 4-7 Vestmanna virkar bæði uppsjóvar- og botnfisk 8-9 Rokna við betri útróðrartíðum á Eiði 12-13 Senda feskan laks rundan av landinum 14-15 Marine Harvest Faroes ger 100 mió íløgu á Hellunum 16-17 Vilja hava skip úr øllum heiminum í FAS 28-29

MARIA OLSEN

Ignorerar avgerð hjá Kærustovninum: Heilsutrygd forðar fyri loysn í máli um dupulta sosialtrygging

Akraberg at avreiða slógv fyri 3,4 mió árliga 44

Hóast Føroya Kærustovnur—fyri nú tveimum árum síðani—gav útisiglara viðhald í at hann sum sosialt tryggjaður í øðrum Norðurlandi ikki eisini skal rinda til Heilsutrygd, blokerar Heilsutrygd málið við at “viðgera” tað og drála. Leivur Hansen

“Rættartrygdin er snøgt sagt sett til viks hjá einum stórum tali av borgarum.” So avgjørd ur er Dánjal Jákup Mein ertsson, maskinmeistari og næstformaður í áhugafelagn um hjá føroyingum í starvi uttanlands, Antares. Hann sipar til Heilsutrygd, sum í umleið tvey ár hevur drálað við at taka til eftirtektar eina avgerð hjá Føroya Kærustovni frá november 2014, har hann

fekk viðhald í sínari kæru um at sum sosialt tryggjaður í øðrum Norðurlandi hevur

man ikki eisini skyldu at rinda til Heilsutrygd. Talan er um eitt prinsipp mál, sum sannlíkt eisini rakar fleiri hundrað aðrar føroysk ar útisiglarar. Heilsutrygd hevur tó óvæntað drálað áhaldandi við at taka avgerð Kærustovnsins til eftirtektar, í seinastuni við tí grundgeving Dánjal Jákup Meinertsson, næstformaður í Antares, í kontrollrúminum umborð á North Sea Atlantic.

at tey “eru ikki liðug at viðgera málið enn”—sum framvegis var status tá Sjógvur & Fólk fór til prentingar.

Sambært ein norður lendska n sáttmála sum Før oyar eru partur av, eru sjófólk úr øðrum Norðurlondum ið sigla undir norskum f laggi, BROT Á SÁTTMÁLA frítikin fyri at rinda heilsu Dánjal Jákup Meinertsson gjald í heimlandinum. Uttan siglir ídag við einum skipi mun til hetta verða føroyingar skrásett á Malta. Eitt skifti, ið sigla við norskum skipum í 2013 og 2014, sigldi hann kortini kravdir eftir gjaldi til við norskum skipi undir NIS Heilsutrygd. skipanini, og hesa tíðina var “Meðan eg var í Norra, hann limur í tí norska Folke gjørdi eg av at kæra hetta til trygd, sum svarar til Heilsu teir føroysku myndugleika rn trygd í Føroyum. ar sum (Framhald á s. 32)

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Mangt á vási—so á varðhaldi GER SO VÆL, her er Sjógvur & Fólk við triðju útgávu. Vit gera sum vant fitt burtur úr fiskivinnuni og ætlaðum nýskipan um har, men eisini nakað burtur úri alivinnu og handilsskipa vinnu. Innihaldið kann í stuttum lýsast sum fylgjandi. Samfelagsfrøðingurin Jógvan Mørkøre og onnur rokna ikki við at frágreiðingin um framtíðar fiskivinnustýring frá ‘Nýskipanarnevndini’ í veruleikanum kann gerast grundarlag fyri nýggjari lóggávu. Felagið Nótaskip minnir á at fiskivinnan framvegis vónar at politiskar ætlanir um at útluta fiskirættind ini um uppboðssølu verða sleptar. Og Hanus Hansen, reiðari og stjóri í JFK, greiðir frá hví ein uppboðssøla av fiskirættindum er hættislig fyri fiskivinnuna og tað føroyska samfelagið. Á Tvøroyri roynir Varðin Pelagic ókendar leiðir við nýggj ari verksmiðju sum skal taka felagið longur fram í virðisketuni gjøgnum framleiðslu av surimi og farsi úr svartkjafti. Og hjá grannanum og samstarvaranum Delta Seafood, sum nýliga hevur gjørt eina munandi útbygging, skulu hægri framleiðslu førleiki og smidligari arbeiðsgongd hjálpa ímóti svikaligum sveiggjum á altjóða marknaðinum fyri saltfisk. Í Fuglafirði hevur frystitrolarin Akraberg fingið fram komna skipan fyri útvinning av proteinum og fitievnum úr avskurði og innvølum á fiski, sum skal kunna avreiðast fyri fleiri milliónir um árið. Vestmanna Seafood hevur staðið seg væl síðan byrjan í 2011 hóast harðnandi kapping um rávøru í uppsjóvarvinnuni og vaksandi trýst frá óvissu í tí vinnupolitiska umhvørvinum. Á Eiði fótaði Bátafiskur sær aftur aftan á trupulleikar við ov lítið av rávøru—felagið keypti tveir stórar útróðrarbátar, og tað hjálpti. Og á Hellunum er Marine Harvest Faroes í holt við stóra útbygging sum kostar oman fyri 100 milliónir krónur, samstundis sum felagið ger klárt at leggja smolt út á landsins mest krevjandi fjørð í alihøpi—Sandsvág. Tórheðin Jensen spyr um allur veiddur fiskur skal seljast um uppboðssølu fyri at tryggja at so mong sum møguligt kunna taka lut í vinnuni, ella um skal vertikal integratión heldur skal loyvast so meira kann fáast burturúr tí sum verður fiskað—ella um tað ber til at kombinera bæði. Vit senda óvirkaðan fisk av landinum sum ongantíð fyrr; men fiskur kann geva góðan prís sum feskur og rundur, og at útflyta hann sum slíkan merkir ikki altíð at virðir fara fyri borð; broytingar í seinastuni hava vent upp og niður upp á hugtøk. Meir enn helvtin av arbeiðsplássunum umborð á føroyskum fiskiskipum eru horvin tey farnu tredivu árini, meðan fimm ferðir fleiri arbeiða innan alivinnuna enn hvat tað gjørdu fyrr. Meðan fyritøkur í fiski- og alivinnuni í Føroyum hava gingið á odda í at fáa nýggj arbeiðspláss kring oyggjarnar, verður í Noreg roynt við politiskum programmum at fáa lív í útjaðaran. Shippingfólk og onnur skulu setast sum umboð fyri Føroysku Altjóða Skipaskránna fyri at fáa fleiri útlendsk reiðarí áhugað í teimum fyrimunum sum FAS hevur at bjóða—og skráseta síni skip í Føroyum. Samstundis setir Sjóvinnustýrið talgilda skip an í verk sum skal lætta um hjá sjófólki ið søkja starv og gera umsitingina av sjóvinnubrøvum og øðrum skjølum smidligari; eisini verða mynstringarseðlar fluttir í felags, talgilda skipan. Vit vóna við innihaldinum at geva eitt nyttugt og munagott íkast til eina breiða og sakliga viðgerð av fiskivinnu, alivinnu, sjóv innu og øllum sum har til hoyrir. Vælkomin og góðan lesihug!

w w . S J O G V U R o g F O L K . c o Útgáva: GlobalOne Press Ltd, Elevator Busieness Centre, Admiral Court, Aberdeen AB11 5QX, United Kingdom +44 (0)845 053 1842 | www.nordixis.com Ritstjórn: Búi Tyril (ábyrgd) | bui.tyril@nordixis.com Fotoredaktørur: Maria Olsen | maria.olsen@nordixis.com Journalistar: Jógvan Hugo Gardar, Leivur Hansen, Kaj Joensen Gestir: Hanus Hansen, Tórheðin J. Jensen, Jógvan Jespersen Design & framleiðsla: Nordixis Media AB Lýsingar: Jákup Johansen á Lag | faroeatlantic@gmail.com w

Uppboðssøla av fiskirættindum er ikki brúkilig skipan Fiskivinnan vónar framvegis at verandi politisku ætlanir um at útluta tey føroysku fiskirættindini um uppboðssølu verða sleptar tá av tornar—ein tílík skipan verður so at siga ongastaðni í heiminum brúkt, av góðum grundum. Russland setti eisini í 2001 í verk eina avmarkaða skip an fyri uppboðssølu av til feinginum í Fjareystri, men hon varð bara brúkt í trý ár. So varð farið frá henni.

Jógvan Jespersen — Nótaskip

Takk til lýsarar og stuðlar: BankNordik, Bergfrost, Chr. í Grótinum, Effo, Elding, Enniberg, Faroe Atlantic Service, Fiskamarknaður Føroya, Framherji, Fuglafjarðar Havn, Føroya Reiðarafelag, Ílegusavnið, IRF, JFK, Kjølbro, Klaksvíkar Sleipistøð, MEST, Nema, Norðoya Sparikassi, North Pelagic, Pomek, Sjóvinnustýrið, TAKS, Varðin, Varðin Pelagic, Vinnuháskúlin, Vónin.

AÐ VÓRU ikki hissini tíðindi sum formaðu r in í Nýskipana rnevndini, Johnny í Grótinum, kom við í sambandi við fiskivinnu stevnuna í Runavík herfyri, ein mánað áðrenn nevndin legði sítt álit fram. Hann segði at lands stýrismaðurin í fiskivinnu málu m hevði sagt frá at arbe iðss etni ng u rin hjá nevndini skal skiljast so leiðis at tað bara er ein møguleiki, og hann er at øll rættindi skulu seljast á uppboðssølu frá 2018. Hesi tíðindi vóru ikki sørt ørk ymla ndi, tí hví skal man seta eina nevnd at arbeiða við eini fiskivinnunýskipan, tá leistu rin er púra fastlagdur frammanundan. Hví er man ikki bara beinleiðis farin til politisku tingingarnar. Vinnan hevur sagt frá at hon er ímóti at útluta fiski rættindi við eini uppboðssølu skipan, tí vinnan heldur ikki at tað er ein brúkilig skipan. Hinvegin er vinnan sinnað at góðtaka eina skipan við til feingisg jaldi. Tann mest eyðsýnda grundg evingin fyri at upp boðssøla ikki er eitt egnað amboð til at útluta fiskirætt indi, er tann veruleiki at hes in útlutingarháttur so at siga ikki verður brúktur, og als ongastaðni um okkara leiðir. Var hetta ein brúkilig skipan so hevði hon heilt vist verðið brúkt víða um.

ir í so at siga øllum týðandi fiskiskapum í heiminum eru skrásettar. Har verður upplýst at bert 3 prosent av øllum rættindum í heiminum verða útlutað um eina uppboðssølu. Í bókini ‘Fiskiskapur — fjølbroyttar ásetingar’ hjá Óla Samró verður upplýst at “av heimsins fiskivinnus kipan um stórum og smáum eru 91 prosent av TAC útlutað eftir søguligum tølum, antin sum veiða ella til førini sum hava veitt. Tó eru nógvar skipanir so smáar í nøgd at um útlutan in verður gjørd upp í nøgd ella virði, so er parturin helst enn nærri 100 prosentum.” Estland fór í 2001 undir eina skipan við at útluta 10 prosent um árið av kvotunum á uppboðssølu, meðan restin av kvotunum vóru latnar eftir søguligum tølum og vóru um setiligar. Sama stjórnin sum setti hesa skipan í verk, av gjørdi at seta hana úr gildi aft ur fyri valið í Estlandi í 2003. Eftir hetta verða allar kvotur BERT TRÝ PROSENT Á heimasíðini Science Direct út l uta ðar eftir søguligum verður víst til ein hagtals tølum, meðan nýtt tilfeingi grunn, har útlutingarskipa n kann seljast á uppboðssølu.

Vit gera sum yrkisfólk okkara besta fyri at lýsa mál og faktuell viðurskifti rætt og endurgeva keldur neyvt. Tó taka vit fyrivarni móti møguligum prentvillum og øðrum feilum ið kunnu koma fyri av misgáum, mis skiljingum ella øðrum orsøkum. Hendan útgávan er ikki ætlað sum íløguráðgeving; hvørki blaðstjóri,

ÓSKILJANDI Tað er vágið at taka ein so stóran kjans, og grundgev ingarnar fyri at Føroyar skulu útluta fiskirættindini á uppboðssølu eru óskilj andi. Í Før oy u m stend ur fiskivinnan fyri einum mun a ndi størri parti av búskapinum enn hon ger í øðrum londum. Ein grein ing sum Magni Laksá foss gjørdi fyri Føroya Reiðara felag vísti at søguliga hevur f iskiv inna n og avleiddar vinnu r av fiskiv innuni verið millum 40 og 60 prosent av bruttofaktorinntøkuni. Tí er tað alt ov búskaparliga vágið at kollvelta fiskiv innuna soleið is sum landsstýrismaðurin í fiskiv innumálum ætlar. Taka vit uppboðssøluna av makreli í summar sum dømi, so varð keypt fyri ein meðal prís upp á 3,65 krónur. Tá var av reiðingar prísurin um 5,00 kr. Manningarparturin er umleið 30 prosent ella 1,50 kr., eftir at Løgtingið hevur lóg givið inn í galdandi sáttmála at manningarnar ikki skulu lut t aka í uppb oðss ølug jald inum. Sostatt er talan um eitt hall upp á 0,15 kr. pr. kg. áðrenn skipini hava loyst, og tað kann ein og hvør siga sær sjálvum, at hetta hongur ikki saman og gevur ongan mein ing. Tað var tað sama sum hendi á makreluppboðssøluni í 2011, (Framhald á s. 42) men tá

medarbeiðarar ella aðrir persónar viðvirkandi ella nevndir í hesari útgávu, ei heldur lýsarar ella stuðlar, kunnu ábyrgdast vegna møguligan búskaparligan ella annan skaða sum so ella so hevði kunnað, bein leiðis ella óbeinleiðis, verðið knýttur at avgerðum grundaðar á innihald í hesari útgávu.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Tornado og Storm flúgvandi

At framleiða egnar trollemmar vísir seg at bera væl til hjá Vónini, bæði fyri troling eftir uppsjóvarfiski og eftir botn fiski og rækjum; samstundis er eitt heilt nýtt uppfinnilsi um at vera klárt til fiskiskap—sum skal avloysa trolkúlur. Búi Tyril

UM NAKAÐ heilt nýtt fór trol- og netavirkið Vónin fyrr í ár undir fram leiðslu av egnum trollemmum aftaná at hava selt lemmar frá øðrum framleiðarum í langa tíð. Hetta var eitt stig sum ikki átti at undrað, við tað at trol lemmar eru ein týðandi part ur av fiskireiðskapinum hjá trolarum—og tað er væl kent at trolvirkir, eitt nú í Íslandi, sjálv hava umsitið framleiðsl una av teimum trollemmum tey hava selt. “Tað tekur sjálvsagt at ávíst lop at fara frá at vera umboð fyri trollemmar hjá øðrum til at gerast framleiðari av egnum lemmum,” staðfesti Bogi Nón, leiðari á sølu- og marknaðar deildini hjá Vónini. “Men,” legði hann aftur at, “hetta lopið hevur tíbetur gingið ógvuliga væl higartil, og áhugin millum trolarar er stórur bæði heima og uttan lands.” Teir tveir fyrstføddu Vónin trol l emmarnir—‘ Tornado’ og ‘Storm’—eru mentir til áv ikav ist flótitrol og botntrol. Meða n fyrrnevndi er komin í gongd í veruligari sølu, er tann seinni framvegis í roynd arkoyring; sum skilst hevur hann tikið skiparar á bóli við óvæntað høgum effektiv iteti og skal tískil eitt sindur niður í stødd fyri at finna rætta legu. “Nú hava bæði Christian í Grótinum, Norðborg og Jup iter roynt Tornado, og teirra royndir hava verið sannfør andi. Teir báðir Klaksvíks trola ra rni r hava tí kunnað skift frá 14 niður í 12 fer metra lemmar, og Jupiter er farin heilt úr 15 niður í 12m 2 lemma r—teir siga allir at lemma rnir spíla trolini so mikið meira at farast kundi so mikið niður í stødd uttan at missa effekt, annað enn at trolingin er vorðin lættari og smidligari orsakað av at vatn

Tornado lemmar.

Verksmiðjutrolarin Christian í Grótinum, ein av teimum fyrstu at royna Tornado trollemmin.

mótstøðan verður minni tess minni lemmarnir eru.” At hetta sparir orku man

lítil ivi vera um. Tó er tað ikki tað sum er argumentið fyri at brúka teir nýggju lemmarnar.

“Argumentið er greitt og einfalt: meira spíl av trolinum men kortini minni mótstøðu

í vatninum—harvið størri møguleiki at fáa meira burt urú r og allíkavæl lættari at toga.” Rækjutrolarin Akama lik í Grønlandi hevur roynt Storm, og frá teimum frætt i st at lemmurin skverar nógv meira enn nakar hevði roknað við. “Akamalik telist millu m størstu rækjutrolarar og brúk ar sjálvandi tey stóru rækju trolini,” segði Bogi Nón. “Teir eru vanir at brúka 15m 2 lemm a r, og vit vóru varnir við okkara metingum; so vit vóru samdir um at brúka hesa støddina eisini til Storm. Men tað vísti seg aftan á træ fyrstu royndirnar at Storm lemmarnir vóru nógv muna dyggari enn (Framhald á s. 7)

‘Her eiga vit at vera second to none’ Innan tøknifrøðiligan førleika og útgerð liggur Vinnuháskúlin á ovastu rók millum maritimar útbúgvingarstovnar í Norðurhøvum, sigur Wilhelm E. Petersen stjóri, og metir at hetta er “bæði neyðugt og natúrligt fyri Føroyar.” Búi Tyril

AFTAN Á munandi uppgrad eringar á tí tøknifrøðiliga øk inum tey seinnu árini—serliga tá talan er um simulatiónir og tilhoyrandi undirvísing og útgerð—kann Vinnu h á skúlin ídag kallast ein leiðandi stovnur av sínum slag í norðara parti av Europa. Tað meinar Wilhelm E. Petersen, stjóri á Vinnuháskúlanum, ið sam stundis vísir at sum sjóv innu tjóð burturav eigur Føroyar eisini at liggja í fremstu innan maritimar útbúgvingar. “Tað er hent nógv tey seinastu fáu árini, og Vinnu háskúlin er komin sera væl fyri sum útbúgvingarstovnur,” segði stjórin. “Tann upps tiging ið vit hava havt, ser liga innan simuleringar og alt tað tøknifrøðiliga í saman hanginum, hevur lyft Vinnu háskúlan upp á hægsta stig sum vit kenna yvirhøvur í Norðurhøvum. Tey nýggju heilsuskeiðini eru eitt gott dømi um hetta, men sum heild er einki at taka seg aftur í at skúlin liggur í fremstu røð í førleika so væl sum í útgerð tá vit tosa um tøknifrøði og simu leringar.”

“Vit hava verið heppin og hava havt hollar stuðlar, bæði innan tað almenna og innan vinnulívið,” segði Wilhelm E. Petersen. “Menningin í seinastuni er tó ikki komin ein dag ov tíðliga. Tí sum eitt land har sjógvurin hevur so stóran og týðandi leiklut, er tað bæði neyðugt og natúr ligt fyri Føroyar at raðfesta sjóvinnu l iga r útbúgvingar væl og virðiliga. Her eiga vit

at vera ‘second to none’ sum tikið verður til.” Umframt eina røð av ym iskum styttri og longri skeið um tengd at sjóvinnu, eitt nú trygdarskeið, bjóðar Vinnu háskúlin fýra útbúgving a r— sk ipsføra ri, sk ipa ri, mask inmeistari og maskinist. Vinnu h áskúlin bleiv til í í 2005 við samanleggingini av Føro ya Sjóm anss kúla og Maski nm eista ras kúlanum,

tveir útbúgvingarstovnar við mongum árum á baki. Útbúgvingar á Vinnuhá skúlanum lúka øll krøv sam bært STCW (International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers), og tí geva hesa r útbúgvinga r atgongd til yrkisleiðir kring alla n heim. Umleið 250 les andi eru vanliga knýtt at skúl anum. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Nýtt surimi

Mest.fo Tel. 301100 info@mest.fo

Varðin Pelagic roynir ókendar leiðir við nýggjari verksmiðju sum skal taka felagið eitt stig fram í virðisketuni; men at gera surimi og fars úr svartkjafti setur nýggj krøv, bæði til fiskimenninar á skipunum og starvsfólkið á landi.

UMvælingar Kaj Joensen

Skipasmíð og umvælingar

Byggihallir og smiðjur við nýmótans útgerð

Framleiðsluútgerð – rustfrítt stál Frá tekniborði til lidna framleiðslu av flakalinjum, transportbondum, kassavendarum, v.m.

Framleiðsluútgerð

3 Sølubúðir og 24 tíma tænasta

ARÐIN Pelagic breyt upp úr nýggjum tá hetta framkomna frystivirkið varð bygt á Tvøroyri í 2012 og fór undir framleiðslu av up psjóvarfiski, serliga makreli og sild. Nú vísir Varðin Pelagic aftur vegin við nýggjari fabrikk til framleiðslu av surimi og fiskafarsi úr svartkjafti— ein munandi virðisøking av einum lutfalsliga bíligum fiskaslagi sum samstundis setir heilt serlig krøv til hagreiðing fyri at nøktandi vørudygd skal kunna spyrjast burturúr. “Svartkjafturin er ein stórur stovn ur hjá føroyingum,” staðfesti Bogi Jacobsen, stjóri. “Tí royndu vit at hyggja at hvørjir møguleikar eru fyri at virðisøkja so nógv sum møguligt. Vit komu fram til at surimi gevur mest virðisøking fyri hvørt kilo av rávøru.” Tann nýggja fabrikkin skal ætl andi skapa eitt meirvirði upp á einar 35 milliónir um árið HÆGRI KRØV Varðin Pelagic kennir manna gongdina við verandi framleiðslu.

Eykalutir – kring alt landið! Størsta eykalutagoymslan í landinum

MEST samtakið fevnir um skipasmiðjurnar á Skála og í Tórshavn, fram leiðsluverksmiðjuna í Runavík og dóttirfelagið PAMOffshore Service, sum hevur starvsfólk í oljuvinnuni, serliga í Norra. Um 400 starvsfólk eru í starvi í samtakinum.

Sild, makrelur, svart k jaft u r og lodna verða fryst og útflutt. Skipini vita eisini hvussu rávøran fæst best til lands, og seljarnir kenna altjóða marknaðirnar fyri hesar vørur. Men tá tann nýggja framleiðslan úr svart kjafti, væntandi tíðliga næsta ár, fer í gongd í bygninginum hjá gomlu Landi nga rmiðstøðini sum Varðin Pelagic hevur keypt og útgjørt til endamálið—ein íløga mett til mill um 60 og 70 milliónir krónur—verð ur talan um framleiðslu sum er ókend í Føroyum. “Hendan verkætlanin verður ikki líka einføld sum tá vit á sinni byrjaðu við uppsjóvarvirkinum—vit settu ígongd og so riggaði frá fyrsta degi,” segði Bogi Jacobsen í samrøðu við Sjógv & Fólk. “Hesuferð fer tað at taka nakað av tíð at byggja upp ta neyðugu vitanina.” Á Varðanum Pelagic hava tey sum skilst roynt at fyrireika seg so væl sum til ber. Stjórin sigur at tey hava gjørt ymiskar royndir í eini tvey ár, og at royndirnar vísa at svartkjaftur er tru plari at fáast við enn makrelur og sild, um dygdin skal vera høg—og tað er neyðugt, tí svartkjaftur er ein bleytur fiskur. “Hetta setir størri krøv til skipini. Tóvini mugu vera styttr i, og tað er truplari at køla svartkjaft enn sild og makrel. Vit hava higartil fryst svart kjaftin heilan og latið onnur framleiða surimi úr honum, so vit hava ítøkilig ar royndir yvir hvussu góðskan hevur sveiggjað í mun til um skipini hava

Bogi Jacobsen, stjóri; Partur av virkisbygninginum hjá Varðanum Pelagic, Tvøroyri (omanfyri).

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARIA OLSEN PHOTO

virki bjóðar av á Tvøroyri

Menningartoymið fyri surimifabrikkina á fundi, frá vinstru: Arni Carlsen, projektleiðari og tekniskur konsulentur við serkunnleika innan uppsjóvar verksmiðjur; Fróði G. Petersen, tekniskur leiðari; Eyð Eidesgaard, góðskuleiðari; Bogi Johannesen, sølustjóri; og Ólavur Bjarkhamar framleiðslustjóri.

gjørt longri ella styttr i túrar. Vit hava fyrireikað okkum so væl sum vit kunna.”

vitan ið ger okkum før fyri at koma í gongd við hesa nýggju avbjóðingina,” segði Bogi Jac obsen.

til f lak og framleiddur til fars, áðrenn hann fer í sur imi mask inurnar—fer í høvðush eit u m fram fyrra NÝGGJAR MARKNAÐIR hálv á r; tá so steðg u r er í Tann nýggja framleiðslan kre MEIRA STØÐUGT ARBEIÐI svartk jaftaveiðini, í augustvur eisini betri kunnleika á Stjórin metir at umframt november, kemur silda- og landi, og góðskufólk og fram sjálva virðisøkingina ið hon makrelt íðin fyri. leiðslufólk á virkinum hava hevur við sær, fer virking Tá mest er at gera, arbeiða verið uttanlands og nomið sær in úr svartkjafti eisini at sum er eini 80 fólk á Varða n kunnleika. geva meira støðu gt arbeiði um Pelagic. “Hetta er jú púra ókent í á Tvøroyri. Framleiðslan— Enn er tað óvist um tørvur Føroyu m,” vísti Bogi Jacob svartkjafturin verður skorin verður á fleiri fólkum tá fram sen á. Marknaðurin fyri surimi spennir víða. Í USA, Russ landi, í øllum Asia og Europa er áhugin stórur fyri surimi, skilst. Men keyparin er ikki tann sami sum keypir sild og makrel, og tí fer tann nýggja framleiðslan eisini at krevja størri arbeiði av søludeildini at finna teir røttu keyparnar. “Tað hevur verið eitt stórt arb e iði hjá øllum, bæði á góðsku-, framleiðslu- og sølu deildini, at uppbyggja eina

leiðslan í tí nýggju verksmiðj uni fer í gongd. “Nú fáa vit at síggja hvussu tað gongur, og um tað verður tørvur á útbyggingum,” segði Bogi Jacobsen. “Ætlanin er at virka eini 200 tons um samdøgrið úr svartkjafti, men vit hava pláss fyri størri fram leiðslu í tí ‘nýggja’ bygningin um har Landinga rmiðstøðin var, sum vit keyptu frá Delta Seafood.” []

Arbeiði upp á útsíðuna av tí sum fyrr var Landingar miðstøðin (niðanfyri); Tann nýggja framleiðslu høllin liðugt innilokað, áðrenn uppseting av maskinum og útgerð (undir, vinstrumegin).

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Delta Seafood byggir út Altjóða marknaðurin fyri saltfisk hevur roynst svikaligur í fleiri ár, og fyri at standa ímóti vandum av hesum við hjálp av hægri framleiðslu førleika og smidligari arbeiðsgongd hevur Delta Seafood gjørt eina munandi útbygging. koyra eini 400 metrar yvir til goymsluna eftir fiskinum. Nú LAK AV IRK IÐ Delta eru rávørugoymslan og fram Seafood á Tvøroyri hevur leiðslan undir sama taki, og bygt út og hevur fingið ein tað betrar munandi um arb nýggja n virkisbygning sum eiðsgongdina. er vorðin partur av verandi “Eg haldi at nú hava vit framleiðsluh øll. Hørð kapp fingið eitt gott virki, og at vit ing ger tað sambært leiðsluna hava fingið nógv burtur úr neyðugt at dúva upp á meira pengunum vit hava brúkt til enn eina framleiðslu, og út útbyggingina,” sigur Magnus byggingin skal tryggja eina Jespersen, stjóri á Delta Sea meira rationella framleiðslu á food. virkinum. Útbyggingin á Havnar FYLGJA VIÐ TÍÐINI lagn u m á Tvøroryi fevnir Delta fór undir sítt virksemi um rávørugoymslu, kølirúm fyri meir enn 20 árum síðani og skiljihøll, og tilsamans er í einum fiskakjallara hjá N. J. bygningu rin hjá Delta Sea Mortensen á Tvøroyri; tað var food nú 4.000 fermetrar til í 1995. Í fyrstani hevði virkið støddar. 500 fermetrar til taks, men Áðrenn útbyggingina var síðani er virkið bygt út tríggj støðan tann at fyrr enn nøk ar ferðir tá tann nýggjasta út ur framleiðsla av salftiski byggingin er tikin við. Delta kundi byrja, var neyðugt at Seafood átti høllina sum Kaj Joensen

Delta Seafood hevur fingið meira pláss og betri umstøður framleiðslu.

Landingarmiðstøðin húsaðist í, men tann bygningurin varð seldu r Varðanum Pelagic í sambandi við útbyggingarnar í seinastuni av báðum granna virkjunum. Tað virksemið sum

var í Landingarmiðstøðini er flutt inn í høvðusbygningin. Í høvuðsheitum hevur framleiðslan verið flak úr toski, longu, upsa og brosmu. Delta Seafood hevur tikið ímóti eini

3.000 tonsum av rávøru árliga, men ætlanin er nú at taka ímóti 1.000 til 1.500 tonsum meira um árið. Tey seinastu tvey árini hava verið trupul hjá f leiri

ELDRIVIN SPØL FRÁ IBERCISA KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM

KSS ER UMBOÐ FYRI IBERCISA Í FØROYUM, DANMARK, GRØNLANDI, SVØRÍKI, ONGLANDI, SKOTLANDI, ÍRLANDI, ÍSLANDI OG NORRA.

FLEIRI FYRIMUNIR, LÆGRI KOSTNAÐUR Eldrivnu spølini frá Ibercisa eru at finna umborð á yvir 120 trolarum kring heimin. Spølini hava fingið avbera góð ummæli. Spølini hava minni tørv á orku, og eru harvið bíligari í rakstri og meira umhvørvisvinarlig.

Ynskir tú at hoyra meira um eldrivnu spølini? Set teg í samband við okkum.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

og økir framleiðsluna “Vit hava gjørt karmarnar til tað,” leggur Magnus Jesp ersen afturat. “Eg vil ikki siga at vit broyta alla framleiðslu beinanvegin; men nú hava vit møguleikan at framleiða ann að enn flaktan saltfisk.” STØÐUGT ARBEIÐI Hóast avbjóðingarnar á markn a ðinum tey seinastu árini, kunnu leiðsla og starvs fólk á Delta kortini frøast um at støðugt arbeiði hevur verið á virkinum. “Tað er eingin loyna at Delta Seafood—møguli ga burtursæð frá tveimum teim um seinastu árunum—hevur verið eitt støðugt arbeiðspláss,” sigur stjórin. Eini 40 fólk eru javnan til arbeiðis á virkinum. Eftir útbyggingina, og nú onnur vøra eisini skal framleiðast, verður tørvur á eini 10 fólkum afturat. “Vit skulu skapa 10 nýggj ársverk, í og við at vit økja rá vørumongdina og framleiða aðra r fiskavørur enn flaktan fisk. Skulu vit gera fløk, so krevur tað fleiri arbeiðstímar per kilo framleitt. Av tí vit fara undir at virka frystan fisk, so verður tað regluligt arbeiði gjøgnum alt árið.” []

MARIA OLSEN PHOTO

salt fiskav irkjum. Marknaður, efti rs purningur og útboð standa ongantíð í stað, men alheims fíggjarkreppa hevur í ógvusligan mun ávirkað keyp ara r. Delta Seafood hevur í høv u ðsheitum útf lutt salt fiskin til Spania, og har hevur leingi verið stór kreppa. Árin av hesum hava eisini rakt í Føroyum, og millum annað tí hevur Delta Seafood gjørt seg út til at víðka um sítt úrval av fiskavørum. “Vit mugu royna at gera okku rt annað enn tað sum vit hava gjørt,” sigur Magnus Jespersen. “Og vit mugu hugsa og framleiða á ein øðrvísi hátt enn áður.” Í sambandi við útbygging ina verður møguleiki at skera fløk, og útgerð er eisini keypt at tiðna frystan fisk upp við. Meðan tey áður hava fram leitt nakað av feskum flaki, fer sum skilst væntandi nú meira at kunna gerast við hendan partin, umframt at framleiða saltfiskafløk. “Eg veit ikki hvussu stórur partu r verður feskur fiskur,” sigu r Magnus Jespersen. “Í sambandi við saltfiskin hevur markn a ð u rin f lutt seg frá flaktum fiski til fløk.” Nú Delta Seafood hevur fingið betri karmar at virka undir, er eisini lættari hjá virk inum at tillaga framleiðsluna til dagførdar eftirspurningar.

Magnus Jespersen, stjóri á Delta Seafood.

Tornado og Storm flúgvandi (s. 3) teir sum teir høvdu umborð frammanundan—sum annars av mongum hava verið hildnir at vera teir munadyggastu av øllum lemmum til botntroling. So nú gera vit eina útgávu av

Storm í heldur minni stødd, sum teir so fara at roynda r koyra.” Sambært Vónina skal “Tað verður áhugavert Storm nú eisini roynast í botn troling eftir toski í Grønlandi. at síggja hvussu hetta fer at rigga ,” viðmerkti Bogi Nón, “tí munurin millum toskatrol og rækjutrol er rættiliga stórur, sjálvt um talan er um botntrol í báðum førum.” Umframt teir nýgg ju lemmarnar er Vónin eisini í ferð við at introducera eitt heilt nýtt slag av útgerð, ið skal kunna avloysa trolkúlur í botn t rolum og trolsegl í flótitrolum. ‘Flyer’ er, eins og Tornado og Storm, designað við støði í at optimera hydro Rækjutrolarin Akamalik roynir Vónin Storm lemmar. dynamikk í sambandi við trol

ing, soleiðis at mesti virknaður kann fáast við so lítlari vatn mótstøðu sum møguligt. “Flyer virkar soleiðis at jú hægri ferð tú togar við, tess færri trolkúlur eru neyðugar at hava. Vit hava eina tabell sum vísir lutfallið, til dømis við tvær-og-ein-hálv míla ferð avloysir Flyer 12 kúlur, og við trý míla ferð avloysir hann 16 kúlur.” Bogi Nón upplýsti at ætl anir eru um at royna Flyer til flótitrol eisini, soleiðis at tað sonevnda seglið—eitt slag av dúki á høvuðlínuni í trolin

um—ikki skal vera neyðugt at brúka í framtíðini. “Seglið er nakað sum kann vera trupult at fáa til at ganga rætt og krevur innstillingar. Flyer er snildari í so máta at hann automatiskt finnur sína javnvág í sjónum í mun til hvussu togað verður.” []

Vónin Flyer, nýtt uppfinnilsi.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Í Vestmanna virka tey bæði Hóast harðnandi kapping um rávøru í uppsjóvarvinnuni og vaksandi trýst frá óvissu í tí vinnupolitiska umhvørvinum, hevur Vestmanna Seafood staðið seg væl síðan byrjan í 2011—við tveimum virkisbygningum at tryggja flexibilitet. aðra. Tað eini bygningurin hýsir ein um frystivirki til uppsjóvarfisk, og hin ÍÐANI Vestmanna Seafood fór er karmur um eitt flakavirki útgjørt til undir vinnuligt virksemi við fokus framleiðslu av botnfiski. á bæði uppsjóvarfisk og botnfisk fyri Samansetingin gevur fyrimunir í umleið fimm árum síðani, er nógv mun til at sild og makrelur einans eru broytt í fiskivinnuni—vit hava undir til taks ein part av árinum, og lagt er hesum tíðarskeiði fingið eina fram upp til at framleiða onnur fiskasløg hin komna og stóra uppsjóvarvinnu á landi. partin av árinum. Samstundis sum uppsjóvarkvoturnar eru munandi hækkaðar, eru eisini nú MEST UPPSJÓVARFISKUR fleiri um boðið at taka ímóti hesum Hóast virkið framvegis leitar eftir fiski, við teimum trimum stóru frysti sínari optimalu framleiðslu, so um virkjunum í Kollafirði, á Tvøroyri og í boð a r uppsjóvarfiskur tær størstu Fuglafirði á odda. mongdirnar ið tikið verður ímóti. Í fjør Tann harðnaða kappingin um at tók Vestmanna Seafood soleiðis ímóti taka ímóti markreli, sild og svartkjafti 4.500 tonsum av sild og makreli. hevur sum gjørt atgongdina til fiskin Tá Vestmanna Seafood kom í truplari. gongd í 2011, var tað eisini serliga við Á Vestmanna Seafood arbeiða tey tí fyri eyga at virka uppsjóvarfisk. Um fyrra hálvár mest við upsa og svart tað mundið lógu bæði fiskavirkini í kalva, og seinna hálvár er tað mest Vestmanna still, og Vestmanna Sea makrelur og sild sum kemur á gólvið. food fór tí undir framleiðslu á upp Virkið heldur til í tveimum bygning sjóvarv irkinum. um á havnarlagnum í Vestmanna, og “Tá var tað uppsjóvarfiskurin sum hevu r sostatt tvær framleiðsluhallir lá fremst í huganum,” sigur Eyðun Ol at ráða yvir, sum ger tað ómakaleyst sen, stjóri á Vestmanna Seafood. “Tað at skifta frá einari framleiðslu til eina var nógv av uppsjóvarfiski at fáa tá, og Kaj Joensen

Svartkalvi verður virkaður á Vestmanna Seafood: avhøvdaður, reinsaður og stertskorin, fyri síðani at verða single-frystur (IQF—Individually Quick Frozen).

seinni aftur hækkaðu kvoturnar upp aftur meira.” Vestmanna Seafood tók ímóti sínari fyrstu last á sumri sama ár. Tá byrjaðu skipini fyrr at fiska enn nú, og bara tvey frystivirkir til uppsjóvarfiski vóru í landinum, eitt í Kollafirði og eitt í Vestmanna. Í 2012 tók Vestmanna Seafood ímóti meira av fiski, og avgjørt varð at keypa flakavirkið í bygdini, sum hevði ligið stilt síðan húsagangin hjá Føroya Fiskavirking. “Síðani hava vit rikið bæði virkini,” staðfestir Eyðun Olsen. “Vit arbeiða uppsjóvarfisk um heystið, og upsa og annan fisk á vári og um summarið.” HERD KAPPING Stór uppsjóvarvirkir eru bygd á Tvøroyri og í Fuglafirði, aftaná at Vestmanna Seafood fór undir sítt virksemi, og tað hevur havt við sær harðnaða kapping um fiskin og harvið truplari atgongd til rávøruna.

Eyðun Olsen letur væl at sam starvinum við nótaskipini og hini frystivirkini í landinum, samstundis sum hann ásannar at verandi trans port umstøður gera tað trupult at flyta fisk úr Suðuroynni til Norðstreymoy. Tí verður meginparturin av fiskinum ístaðin fingin til vega úr Fuglafirði ella landaður beinleiðis til virkið í Vest manna. “Vit gera avtalur við skipini, og tað hevur riggað væl,” sigur Eyðun Olsen. “Gamaní er kapping, men higartil hevur tað borið til at verið við í kapp ingini um at fáa fatur á fiskinum.” Meginparturin av sildini og makrelinum verður fryst heilt og selt til Russlands. Eyðun Olsen sigur at tey eisini gera royndir við øðrum fram leiðslum. Vanliga verða uppsjóvarfiskurin og hini fiskasløgini viðgjørd í hvør sínum bygningi; tó verður nakað av makreli framleitt á f lakavirkinum. Her er møguleiki at frysta makrelin hvør sær,

effo orkar betur... Við okkara royndum, vitan og førleikum tryggja vit orku til húsarhaldini, stovnar og vinnuna. Kring andið hava vit bensinsølustøð og Fast-handlar.

Tel 34 35 00

www.effo.fo

Skipini bunkra hjá okkum í best útgjørda terminali í Norðuratlantshavi. Og hvørja ferð eitt flogfar lyftir seg upp frá vøllinum í Vágum, hevur tað frammanundan tikið brennievni frá okkum.

Vestmanna Seafood heldur til í teimum báðum bygningunum sum síggjast beint aftan fyri teir fremstu bygningarnar á myndini; í tí ljósabláu høllini vinstrumegin verður uppsjóvarfiskur virkaður og í bygninginum við síðuna av botnfiskur.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

botnfisk og uppsjóvarfisk

Leiðslan í framleiðslutoyiminum á Vestmanna Seafood—frá vinstru, Bárður Poulsen virkisleiðari, Ingi Olsen góðskuleiðari.

‘single-frysta’ hann, á einum bandfrysta ra, sum merkir at makrelurin varðveitir betur sítt upprunaliga skap og hel dur eina hægri vørudygd. Óvanlig marknaðarviður skifti tey seinnu árini hava gjørt vørumenning trupla ri, við órógvandi boykottum og handils k ríggjum hvørt um annað, og tað ávirkar allan marknaðin. Vøran hjá Vestmanna Sea food hevur áhuga ymsastaðni í Europa og í Fjareystri, men sum er verður mest selt í Russ landi. “Tað gleðiliga er tó at royndirnar vit hava gjørt eru kommerisiellar,” sigur Eyðun Olsen. “Nøgdirnar hava verið so mikið stórar at talan er um veruliga framleiðslu heldur enn bara royndir.”

uppsjóvarfiskurin umboðar nógv tann størsta partin, tók virkið í fjør tó ímóti umleið 1.000 tonsum av upsa og 500 tonsum av svartkalva, og roknar við líknandi mongd um í ár. Sostatt hevur nakað av fólki støðugt arbeiði alt árið, men mest er at gera tá silda- og makreltíðin er fyri; tá arbeiða eini 30-40 fólk á virkinum.

Eyðun Olsen væntar harða kapping um fiskin í ár, tí uppsjóvarfiskurin er seldur so dýrur á uppboðssøluni. Skuldu tær handilsligu fyri treytirnar broytt seg munandi, kann Vestmanna Seafood kortini lutfalsliga skjótt legg ja sína framleiðslu um, í vón um at kunna troyta nýggjar møguleikar um neyðugt. Men nú til heystar hava tey fyrst og

BRYNJA SEG Leiðslan á Vestmanna Sea food sigur seg vóna taka ímóti eini 5.000 tonsum av sild og makreli í ár, umframt nakað av upsa og svartkalva. Meðan Single-frystur (IQF) svartkalvi á veg til pakkingar í 20 kg eskjur.

fremst gjørt seg út til at taka ímóti uppsjóvarfiski. “Vit hava vónir um at tað eigu r at bera til í framtíðini. Tað sum er avbjóðingin hjá okkum er at finna okkara røttu legu, og at fáa greiðu á hvørja framleiðslu vit skulu leggja

okkum serliga eftir. Uppsjóv arfisku rin hevur verið okk ara høvuðsøki, og nú verður spennandi at síggja hvussu hettar árið fer at hilnast. Men eg vænti at kappingin verður hørð. Tað verður trýst á, so nú fáa vit at síggja.” []

Uppsjóvardeildin virkar sild, sum sæst her, umframt makrel.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Looknorth: Uppeftir áttanda Looknorth í Klaksvík, ið millum annað framleiðir polystyren kassar til fiski- og alivinnuna, hevur havt støðuga fram gongd átta tey seinastu árini, ikki minst orsakað av høgum eftirspurningi á sínum vørum frá alivinnuni í Føroyum. faldaði sín umsetning undir einum tíðarskeiði har alivinnan samstundis hevur havt stóra framgongd. ÍÐANI LOOKNORTH varð stovnað fyri 16 Í eini tvey ár, frá 2004 til 2006, stóð tó verri til; árum síðani, hevur virkið meira ella minni havt miseydnað vørumenning og sjúka í alivinnuni raktu støðuga framgongd, og serliga síðani 2008 hevur virkið hart, við tað at nakrir av høvuðsviðskiftarun bara gingið framá. Sjálvt tá kreppan rakti fleiri virkir um hjá Looknorth eru fyritøkur í alivinnuni. Men hart, gekk framúr væl hjá Looknorth, og felagið tví felagið fótaði sær aftur, og hóast Looknorth fram Kaj Joensen

EFTIRSPURNINGUR Árni Skaale kom, aftan á lokna útbúgving sum fram leiðslu verkfrøðingur, beina leið heim til Føroya fyri at seta á stovn Looknorth. Hetta var í 2000 og árið eftir byrjaði framleiðslan. Í fyrsta umfari varð farið undir at framleiða fiskakassar at pakka laks í. Men longu stutt eftir at framleiðslan fór í gongd, rakti ILA sjúkan alibrúk í Føroyum, og øll alivinnan mundi farið fyri bakka. Á Looknorth vórðu tey greið yvir at neyðugt var at leggja orku í aðra vøru, og avgjørt varð at fara undir at framleiða trolkúlur úr hørðum plasti. “Tað miseyðnaðist—og mundi verðið endin á okkum,” segði Árni Skaale. “Frá 2004 til 2006 gekk sera illa í hond.” At leiðslan á virkinum longu í 2002 hevði tikið avgerð um at framleiða fýra nýggjar vørur á hvørjum ári, skuldi vísa seg at vera skilagott: virkið hevði fleiri kostir í at velja av hesari orsøk. So eftir miseydnaða roynd við trolkúlum, fór Looknorth aftur at fokusera á polystyren (eisini nevnt flamingo), eitt felagsheiti ið umfatar mong sløg av skúmplasti. Hetta gekk so mikið væl at hóast fíggjark reppa herjaði frá 2008 og fleiri ár fram, so eydnaðist Look north at tvífalda umsetningin frá 2008 til 2012. Um setningurin er eisini vaksin síðani, og virkið gevur yvirskot. “Áður var sjáldan eftirspurningur eftir okkara vørum, men har er vend komin í,” viðmerkti stjórin.

apur reidsk ins ms til hei

bestaann

fiskim

NÝTT YRKI Í FØROYUM Í dag framleiðir Looknorth m.a. bjálving, flot til aliringar, gonguristir og búsningar til alivinn

Tornado er ein pelagiskur lemmur ið hevur heili fimm táknur. BesTa spíl Á MarKnaÐInUM Sum nakað heilt nýtt og slóðbrótandi hevur Tornado ein sokallaðan flowbooster. Hesin stýrur sjógvinum ígjøgnum tær fimm táknurnar, og gevur lemminum eina spílimegi ið marknaðurin ikki hevur sæð áður. Vónin eigur patent uppá Tornado.

leiðir annað enn tilfar til alivirksemi, er vøksturin serliga tengdur at gongdini í alivinnuni, sambært Árna Skaale, sum er stjóri og stovnari av fyritøkuni. Hann undirstrikar samstundis at alivinnan ikki er einasti marknaður hjá Looknorth og sostatt heldur ikki einasti táttur í framgongdini hjá felagnum. “Í 2002 settu vit okkum fyri at framleiða fýra nýggjar vørur á hvørjum ári, og tað hevur eydnast,” segði Árni Skaale við Sjógv & Fólk.

Gassmátari O2 Co H2S LEL (ekspl.)

GasAlertMicroClip • Til nýtslu á sjógvi og landi Vatntættur (IP 68) sTorM er ein semi pelagiskur lemmur ið spílar væl, er serstakliga stabilur og sterkur.

Vónin // Bakkavegur 22 // FO-530 Fuglafjørður // Føroyar Tel +298 474 200 // info@vonin.com // vonin.com

Søla og tænasta

Jákup Johansen á Lag FaroeAtlantic@gmail.com +298 584020 Faroe Atlantic Service

SJÓGVUR & FÓLK — #3

árið á rað Rein góðska úr norður Atlantshavi www.cig.fo Árni Skaale, stjóri og stovnari av Looknorth.

una. Tilsamans hevur felagið einar 70 ymiskar vørur at bjóða sínum viðskiftarum; tó umboða fiskakassar í alskyns støddum framvegis størsta partin av framleiðsluni. Kassarnir verða brúktir í sambandi við útflutn ing av laksi og øðrum feskum fiski ið fer rundur av landinum. “Eg meti at helvtin av kassunum verða brúktir til feskan laks og hin helvtin til feskan botnfisk,” segði Árni Skaale.

Rávøran sum verður brúkt til kassarnar skal lúka krøv fyri at verða matvørugóðkend, og stórur dentur er eisini lagdur á reinleika undir framleiðslu ni. Í alivinnuni verður sum skilst arbeitt við at orða stand ard krøv at seta virkjum ið framleiða fiskakassar. Støðugt arbeiði er til eini 10-12 fólk um árið á Looknorth, og somikið væl hevur gingist seinnu árini at eitt nýtt yrki er komið burturúr. Árni Skaale greiðir frá at tey hava sett ein lærling til ta fyrstu útbúgv ingina av sínu m slag í Føroyum: plastsmiðjur—hetta er sama yrki sum á donskum ber heitið ‘plastmager’. “Hetta er stuttligt, at ein kann byrja eitt nýtt yrki í Føroyum. Tað er ikki einum og hvørjum beskorið,” staðfesti Árni Skaale. “Væntandi seta vit ein lærling aft urat innan eitt hálvt ár, og so vænti eg tað ganga eini tvey ár, áðrenn vit taka tveir nýggjar afturat. Vit hava brúk fyri lærdum fólki sum kunnu og duga Polystyren (“flamingo”) kassi. at taka sær av framleiðsluni.” []

TofTagjógv 3, fo-650 TofTir www.fmf.fo • fmf@fmf.fo Tel.: +298 414141

r… u k s fi r u ð ó g r e Her Norðhavnin 8 · Postboks 329 · FO-726 Ánirnar · Føroyar Tel. +298 20 70 00 · Fax +298 20 70 10 T-postur: cig@cig.fo · www.cig.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Vænta betri tíðir fyri útróðurin: Bátafisk dúvar upp á feska dygd

MARIA OLSEN PHOTO

Asbjørn Djurhuus, ein av eigarunum av Bátafiski, í skilji- og pakkihøllini hjá felagnum; Útróðrarbátur landar feskan tosk til Bátafisk (niðanfyri).

Fyri fýra árum síðani stóð á at fáa hendur á nóg mikið av fiski til avreiðingar á Eiði; men við at keypa tveir størri bátar kom útróðrarstøðin Bátafiskur fyri seg aftur, og í ár hava tey tikið ímóti metstórari nøgd av fyrstafloks botnfiski. Kaj Joensen

ÁTAFISKUR á Eiði, við sínum 13 árum á baki, er framvegis ein leiðandi leikari í Føroyum innan útróðurin, og fær túsundtals tons av spill feskum toski og øðrum botn fiski til høldar á hvørjum ári. Felagið, ið verður roknað sum ein landingarmiðstøð, bleiv stovnað í 2003 og byrjaði at taka ímóti fiski árið eftir. Endamálið var fyrst og fremst at fáa útróðrarbátum norðan fyri eitt stað at leggja veiðina upp, og dentur varð lagdur á at hava greiðar leiðreglur har útróðrarmenn bundu seg til at fylgja neyvum ásetingum um góðsku, handfaring og trygd á sjónum. “Vit hildu tað vera óheppið at eingin tók ímóti,” minnist

Asbjørn Djurhuus, ein av eig arunum. Eisini varð lagt upp til at fáa hóskiligan prís fyri fiskin, sum annars vísti seg at vera trupult. Millum tær treytir sum blivu settar teimum ið av reiða til Bátafisk var at fiskurin skuldi altíð blóðgast og ísast í saltvatni so skjótt hann var komin um stokk, umframt at onnu r krøv eisini vórðu sett, eitt nú um reinføri og hægst loyvdu tíð fyri hvønn túrin. Ein setningur var at góðska n á útróðrarfiskinum skuldi hava betri orð á sær, og hetta eydnaðist bæði skjótt og væl. Bátar ið landa til Bátafisk hava hava ofta fingið betri kiloprís enn teir sum avreiða aðrastaðni, hetta ikki minst orsakað av hægri miðaldygd og av tí at fiskur ið hevur fing

ið verri hagreiðing umborð ikki er sloppin at blandast sama n við betri fiski á land ingarmiðstøðini, eins og hent er aðrastaðni. Óskikkurin at ikki geva besta prís fyri besta fisk var ikki heilt óvanligur í Føroyum, og mundi ivaleyst viðvirka til at onkrir útróðrarmenn mistu hugin at gera sær ómak fyri at handfara sín fesk fyri hægsta feskleika og fínastu góðsku. Júst hetta var nakað sum Báta fisku r hevði eitt sannførandi svar uppá. HELMINGUR EFTIR Tá Bátafisk byrjaði var eigara partu rin býttur í trý: nakrir útróðrarbátar áttu ein triðing, størri línubátar áttu ein trið ing og Rainbow Seafood og Hans Egil Joensen áttu ein

triðing. Síða ni tá eru eigara viðurskiftini broytt, soleiðis at Asbjørn Djurhuus, Christian Julius Jacobsen, Rainbow Sea food og Hans Egil Joensen nú eiga Bátafisk. Asbjørn Djurhuus greiðir frá at fiskurin verður skildur á virkinum, og tann fiskurin

sum skal seljast av landinum fesk u r, verður pakkaður í kassa r. Bátafisk stendur ikki fyri at selja fisk til útlandið, men pakkar fyri fiskakeyparar. Tað er serliga hýsa sum fer fesk av landinum; toskur, longa og onnu r fiskasløg íroknað f latf isku r fara til framleið

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Ein royndur luttakari í fiskivinnuni. Eiði í september, við landingarmiðstøðini hjá Bátafisk til vinstru í myndini.

Fyri 10 árum síðani var ikki óvanligt at einir 100 bátar landaðu á Eiði tá várróðurin var fyri. Í dag er bara tal an um einar 25 bátar. “Eg veit rætt og slætt ikki hvat kann gerast fyri at bjarga útróðrinum. Men eg haldi tað vera skeivt at skerja møguleikarnar hjá útróðrabátunum, tí tað eru ikki teir sum oyða nakran stovn.” Hóast vandi kann vera fyri at útróðrarflotin verður raktur av skerj ingini í fiskidøgunum, so fyriliggur eingin ætlan um at leggja um og fara BROYTINGAR undir framleiðslu av fiski. Heldu r Tann góða gongdin hjá Bátafisk hevur kundu eigararnir hugsað sær at bygt havt við sær at tann 800 fermetrar út; men umstøðurnar eru einki ser stóri bygningurin har felagið heldur ligar til tað—Bátafisk liggur innast til, er útgoldin. Asbjørn Djurhuus á kaini á Eiði. Á aðrari síðuni liggur segði at teir handlaðu skjótt eftir tað flakavirkið og á hinari er brimgarð vánaliga árið 2012—av tí at tað ikki urin, og frammanfyri eru bert fáir eydnaðist at fáa hendur á teimum metrar til sjóvarmálan. 3.000 tonsunum sum annars hevur Men hóast færri útróðrarmenn verið vanligt á hvørjum ári, valdu teir eru ídag enn fyri nøkrum árum síð á Bátafisk at gera íløgur í tvey minni ani, so hevur Asbjørn Djurhuus góð skip. ar vónir um framtíðina. “Vit høvdu brúk fyri broyting,” “Útróðurin ídag er ikki tann sami segði Asbjørn Djurhuus við Sjógv sum fyri bert fimm áru m síðani,” & Fólk. “Vit vóru við til at keypa segði hann. “Men bátarnir hava tvey skip, Voluenteer og Mýling; so fingið meira fyri hvønn dag enn teir vit eiga 40 prosent í hvørjum báti fingu fyri nøkrum árum síðani. So og manningin eigur restina. Hetta vit vænta at tíðirnar fara at batna.” [] hevur givið okkum eitt gott íkast á Bátafiski, tí skipini hava fyri tað mesta landað her á Eiði.” Fyrsta floks toskur av Norðhavinum Íløgan hevur víst seg at vera verður pakkaður í eskjur—ísur er skilagóð—tað eydnaðist at økja um undir fiskinum og verður eisini lagdur rávørumongdina og aftur taka ímóti omaná áðrenn lok kemur á. teimum 3.000 tonsunum um árið. Árið í ár hevur hilnast serliga væl, og fyrra hálvár tók Bátafisk ímóti 2.000 tonsum. “2016 hevur verið besta árið hjá okkum higartil,” segði Asbjørn Djur huus. EFTIR SAMA LEISTI Løgtingið hevur samtykt at skerja fiskidagarnar í ár, og tað kann fáa ávirkan á Bátafisk. Harumframt er ikki óhugsandi at ein komandi fiski vinnunýskipan fer at ávirka virksem ið hjá felagnum; men tað er verri at meta um, tí enn veit eingin júst hvussu nýskipanin fer at verða hættað. Asbjørn Djurhuus vísti eisini á at útróðrarflotin er nógv minkaður.

Framherji er ein nú tímans, leiðandi føroysk fyritøka við drúgvum royndum í uppisjóvar og botnfiskiskapi, bæði á fjar leiðum og nærleiðum. Vit eru reiðarí fyri hesi fiskiskip: • Fagraberg • Akraberg • Stapin

Í samstarvi við onnur feløg, gjøgnum Faroe Origin, luttaka vit eisini í upsa vinnuni við partrolarum og flakavirki í runavík. harafturat eru vit partur í tí nýggja framkomna uppi sjóvar virkinum í Fuglafirði, Pelagos.

Framherji, 530 Fuglafjørður | +298 200700 www.framherji.fo | framherji@framherji.fo

Nordixis

arar í Føroy u m. Meginpart u rin av toskinum verður saltaður. Asbjørn Djurhuus metir at meira enn helm ingurin av fiskinum verður virkaður í Føroyum. “Virksemið hevur gingið væl,” viðmerkti hann. “Vit hava tikið ímóti einum 3000 tonsum um árið, og øll árini, uttan 2012, hava vit havt yvir skot.” “Talan er tó er ikki um somu tøl sum í makrelv innu ni,” legði hann speiskliga afturat.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Feskt og óvirkað til útflutnings: Góður fiskur kann geva góðan prís sum feskur og rundur, og at útflyta hann sum slíkan merkir ikki altíð at virðir fara fyri borð, tvørturímóti; men broytingarnar tey seinnu árini hava vent upp og niður upp á fleiri hugtøk. Jógvan Hugo Gardar

DAG ER tað nærum bara laksur sum verður sendur av landinum sum feskur og óvirk a ður. Bæði upps jóvar fisk u r og botnfiskur—sild, makrelur, upsi, toskur, hýsa v.m.—verður næstan allur út fluttu r virkaður, tað veri seg flak, portiónir, avhøvdað ella heilfryst. Nógv varð ofta gjørt burt ur úr spurninginum um út flutning av óvirkaðum fiski. Fyri góðum 15 árum síðani vóru fleiri farin at keypa fesk an fisk frá fiskiflotanum fyri síðani at selja fiskin víðari av landi nu m sum óviðgjørdan og feskan. Hetta hevði við sær eitt heitt orðaskifti um mist virðir og hótt arbeiðspláss í Føroyum, og diskuterað varð um vandi var fyri at vit komu at útflyta arbeiðspláss saman við tí runda fiskinum. Eitt argument sum sjáldan hoyrdist alment, men sum ikki tess minni var kent innan vinnuna, var at feskleiki í sær sjálvum hevur eitt virði, og at tað í summum førum er ein spurningur um tað loysir seg at gera nakað við fiskin, annað enn at síggja til at hann er so feskur og góður sum møguligt og kemur so skjótt og væl fram til keyparin sum gjørligt.

TOPPAÐI Í 2003 Útf lutningurin av feskum toski, upsa og hýsu, tók rætti liga dik á seg í 2000 tá eini 10.000 tons av hesum fiska sløgum fóru av landinum sum rundu r fiskur. Longu í 2003 var útflutningurin av feskum, heilum botnfiski komin upp á umleið 35.000 tons. Men so vendi, og hesin útflutningur tók at minka, so mikið skjótt at í 2008 var hann longu komin niður á umleið 10.000 tons. Í 2015 fóru ikki meir enn eini 4.000 tons av feskum toski og hýsu av land inum sum rundur fiskur, og at kalla einki av upsa. Meðan tað føroyska kjakið í stóran mun snúði seg um vansa r við at missa arbeiðs pláss av at senda fisk av land inu m sum rávøru, so bleiv gongdin ein onnur enn mong høvdu ímyndað sær.

MARIA OLSEN PHOTO

Eitt er at stórar broytingar eru farnar fram úti á markn að i n u m, ikki minst við at keypa ra r hava hert síni krøv til vørudygd so væl sum lev eri ngst rygd. Hóðast góðsk an helst er kappingarfør, so megn a føroyingar ikki at tryggja nøktandi mongdir at levera til stórar feskfiskakeyp ara r—fiskiveiðin eftir toski, hýsu og upsa í føroyskum øki er sum heild nógv minkað síða ni 2002. Tað árið komu 110.000 tons av hesum fiska

framma nu ndan orsøkirnar til at viðurskiftini broytast. Tann føroyski uppsjóvarflot in landaði í nógv ár at kalla alla sína veiði til keyparar í Íslandi, Noregi, Danmark og Skotlandi—ídag er støðan ein heilt onnur. Hyggja vit eftir veiðini eftir svartkjafti, makreli og sild, so fiskaðu tey føroysku skipini millu m 100.000 og 150.000 tons av hesum sløg um í føroyskum øki frá 2002 til 2008. Í 2009 minkar fiski skapu rin niður í góð 33.000 tons, men kemur upp á 110.000 tons longu í 2010. Í 2011 og 2012 er hendan veiði í føroyskum sjógvi komin upp á 190.000 og síðani 2013 hevur hon ligið oman fyri heili 300.000 tons. Havast skal eisini í huga at aftu r at hesum tølum kemur føroysk veiði í altjóða sjógvi og í sjóøkjum hjá øðrum londum har vit hava havt fiskiveiðiav talur. Av uppsjóvarsløgunum eru tað serliga makrelur og sild sum fara fesk av landinum. Í 2002 fóru 40.000 tons av makreli og sild av landinum sum feskur heilur fiskur; men bara smá 3.000 av hesum tons unum blivu fiskað í føroyskum øki. Í 2009 fóru 65.000 tons av sild og makreli av landinum sum feskt; tað árið vórðu bert 9.000 tons fiskaði í føroyskum sjógvi. Áhugavert er at av teimum 50.000 tonsunum av makreli sum blivu útflutt í 2009, vóru bara 5.000 tons veidd í føroys kum øki. Men so í 2012, tá veiðin Feskur alilaksur klárur at avskipa. eftir sild og makreli er komin upp á 160.000 tons, verður ikki eitt kilo selt feskt av i num—tað árið verður sløgum upp á land í Føroyum, og í norskum sjógvi. Hesin land harav helmingurin var upsi. Í fiskiskapur øktist so skjótt at nevniliga frystivirkið Varðin 2015 vórðu bert fiskað stívliga hann avhøvdaði eina spírandi Pelagic á Tvøroyri tikið í nýt 32.000 tons, harav upsin er toskaa ling bæði í Noregi og í slu, og tá er gongd eisini kom in á hjá Faroe Pelagic í Kolla heili 22.700 tons—at kalla Føroyum. firði, og saman við Havsbrún ikki ein stertur av hesum upsa í Fuglafirði klára tey føroysku varð seldur av landinum fesk TAÐ ÓVÆNTAÐA ur í fjør. Samstundis sum veiðin øgd virkini nú at taka ímóti øllum Ein onnur sannlík, við irnar av toski, hýsu og upsa eru fiskinum frá tí føroyska upp virkandi orsøk til at minni av minkaðar við tveimu m trið sjóva r flotanum, og hagreiða i n áðrenn hann verður feskum føroyskum botnfiski ing um, er fiskiskapu rin eftir fisk verðu r sendur heilur av land uppsjóvarfiski sum makreli út f lutt u r. Í kjalarvørrinum av hesi gongdini koma fleiri inum, er at toskafiskiskapu r og sild øktur munandi. in tey seinnu árini er vaksin Eins og við botnfisk i n hundrað nýggj størv á landi, munandi í Barentshavinum um, so kenna vit ikki altíð bæði á sjálvum virkjunum og

SJÓGVUR & FÓLK — #3

A ldur laksur avloysir villan fisk hjá veitarum av tænastum til hesa vinnuna, sum áðrenn 2012 landaði at kalla allan fiskin beinleiðis til virkir í út londum. Hesa gongdina kundu hvørki politikarar ella vinna rokna seg fram til. Natúran hev u r vælsignað føroyskt havøki við stórum uppsjóvar stovnu m—og er tað nakað sum føroyingar duga væl, so er tað at fiska—samstundis sum tvørrandi vilji hjá sam starvslondum sum Noreg og ES til at góðtaka føroysk krøv gjørdi at vit fingu okkara egnu uppisjóvarvinnu á landi sum kann taka ímóti okkara rá vøru, og meira afturat síðani frystiv irkið Pelagos í Fugla firði kom í 2014.

og alivinnan hava í nøkur ár upp l ivað stóra framgongd, samstundis sum broytingar í um heiminum hava givið okkum fleiri møguleikar enn nakrantíð. Um somu tíð eru okkara næstu kappingarneytarnir á heimsm arknaðinum blivnir veingjak liptir. ES-bannið móti føroyingum á uppsjóv arøkinum gjørdi at vinnan noyddist at hugsa av nýggjum, og at tillaga seg skjótt til at selja fiskin á øðrum markn aðum. Hjá tí føroysku alivinnuni, sum í heimshøpi er lítil, komu fyrimunirnir skjótt dettandi inn á gólvið. Fyrst varð tann norska alivinnan útistongd av tí nýggja og veldiga marknað KEYPTU ALT SUM FYRI VAR inum Kina, tá Nobel Friðar Fyri reiðaran so væl sum fyri heiðurslønin fór til kinesaran ala ran er altíð spurningurin: Liu Xiabo í 2010. Føroyskur Hvussu kann eg fáa sum fræg útflutningur av laksi til Kina ast burtur úr rávøruni. Tann vaks skjótt, saman við skotsk føro yska upps jóva r v inna n um.

Í 2014 uppstóð handils kríggj millum Russland og vesta nlond, og ein avleiðing var at russarar stongdu dyrn ar fyri innflutningi av laksi, uppsjóvarfiski og øðrum mat vørum úr m.a. Noregi og ES. Skjótt bankaðu russiskir fiska keyparar á dyrnar hjá teimum føroysku framleiðarunum; teir vildu keypa alt, og meir enn tað, og prísurin teir fyrstu mánaðirnar hevði einki at siga. Frammanundan hevði tann føroyska alivinnan ein fyri mun á tí amerikanska markna ði num, har norskir al a rar høvdu avmarkingar, samstundis sum tann chilen ska alivinnnan var í stórum trupulleikum. Tann føroyska alivinnan hevu r vanliga útflutt umleið helmingin av laksinum feskan, meðan hin helvtin er hagreidd. Í 2000 fóru 20.000 tons av aldum laksi av landinum sum feskur og heilur, meðan hesin útflutningur í 2014 táttaði í

50.000 tons; í 2015 lá hann um 45.000 tons. Orsøkin til at 2014 gjørdis eitt metár fyri rundan, feskan laks úr Føroyum var eftir spurningurin úr Russlandi— russ a rarnir keyptu alt teir fingu hendur á av hesari vøru. KOLLVELTANDI Tá ein hyggur eftir gongdini tey farnu 16 árini síðani ald arskiftið, so sæst týðiliga at nógv av tí sum hevur verðið sagt um tilrættalegging av vinnum í Føroyum hetta tíð arskeiðið hevur snúð seg um smá l utir, samanborið við tær stóru broytingarnar úti á marknaðinum. Í Føroyum hava tey trý ali feløgini gjørt stórar íløgur í framtíðina. Vinnan vil trygg ja sær betri umstøður, styttri tíð á sjónum, og laksurin skal vera heimsins besti. Í eini tíð har sushi er nakað sum alsamt fleiri vilja hava, so vil feskur laksur hava stóran áhuga.

Norður Atlantshavsins størsti veitari av uppisjóvarfiski

Greinarar siga at um eitt felag sum Bakkafrost bara hugsaði um vinning, so varð teirra íløga á Glyvrum neyv an gjørd—tað krevur minni av útgerð og færri fólk at senda laksin feskan og heilan av landinum, og gevur góðar pengar. Somu greinarar leggja aft urat at tað Bakkafrost, Luna (HiddenFjord) og Marine Harvest gera í Føroyum, vís ir eisini eina samfelagsábyrgd, har feløgini við at gera íløgur loka lt eru við til at byggja upp smá s amfeløgini og tryggja arbeiðspláss. Og tá tosa vit um alivinn una, ið annars ofta verður rokn a ð sum heldur minni ‘samf ela gsl iga’ og meira ‘handilsliga’ orienterað enn fiskiv inna n, har íløgurnar sum sagt tey seinnu árini, serliga í upp s jóvarvirkir, hava ver ið sera víðfevndar og í veruleikanum einki minni enn kollveltandi. []

ÁRSINS ÁTAK 2012

Lodna

Gullaksur

Svartkjaftur

Sild

Makrelur

sansir.fo

• Ein tryggur veitari ið kann levera stórar nøgdir • Sera framkomin fiskifloti við bestu RSW køliskipan • Nýtt fult automatiserað framleiðsluvirki • Framleiðsluorka 1000 tons per dag

Tel. +298 610680 sales@vardinpelagic.fo www.vardinpelagic.com

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Marine Harvest Faroes brynjar seg við 100 millióna íløgu Marine Harvest Faroes er í holt við stóra útbygging á Hellunum sum kostar oman fyri 100 milliónir krónur, samstundis sum felagið ger klárt at leggja smolt út á landsins mest krevjandi fjørð í alihøpi—Sandsvág. Jógvan Hugo Gardar

AÐ FØROYSKA dótt urf ela gið hjá heimsins størsta alifelag, Marine Har vest Group, er í gongd við tvær stóra r útbyggingar. Marine Harvest Faroes, við skrivstovu og smoltstøð á Hellunum, er komið væl áleiðis við umfat andi útbygging av smoltstøðni við Laksá millum Hellu rnar og Oyndarfjørð, ein verkætl anin upp á meir enn 100 mill ión ir krónur sum skal vera liðug komandi summar; sam stundis er felagið farið undir eina menning av nýggjum aliøki á Sandsvág ið ætlandi skal víðkast í fleiri stigum til at kunna rúma størri nøgdum av laksi so við og við.

“Útbyggingin á Laksá gon gur sum ætlað,” sigur Hans Jákup Mikkelsen, stjóri á Ma rine Harvest Faroes. “Tað fer at standa liðugt næsta vár, og smoltstøðin verður innilokað áðrenn veturin. Ætlanin er at framleiðslan skal vera komin í gongd næsta summar.” “Tá fara vit at framleiða stór smolt,” sigur stjórin. “Málið er at framleiða 600 til 700 gram smolt. Tó ber til at framleiða størri fisk, um talið á fiski verður minni.” Hetta merkir at innan fyri tey komandi eitt til tvey árini, so eru tey trý føroysku alifeløgini klár at framleiða tað vit vanliga kalla stór smolt. Líknandi ætlanir eru eisini í gongd aðrastaðni, sum til

dømis í Noregi; men tá norð menn tosa um stór smolt, so eru tey sjáldan oman fyri 200 gram. HiddenFjord (Luna), Bakkafrost og Marine Har vest Faroes arbeiða hinvegin øll við ætlanum um munandi

størri smolt, og tá er talan um frá 200-300 og upp til eini 600 gram. Hans Jákup Mikke ls en sigur at fyrimunurin við stóru m smolti er at laksinum nýtist styttri tíð í sjónum enn

annars, og hetta minkar um vandan fyri lús og sjúku. Ein føroyskur laksur fer tey komandi árini at vera í sjónum í minni enn eitt ár, og tað er bert helvtin av tí tíðini laksurin vanliga hevur í sjón um aðrastaðni. Hetta merkir eisini fyri føroyskar alarar at meir laksur kann alast á firðunum yvir tíð. Sam a n b era vit við ein norsk a n alara sum brúkar millum 20 og 24 mánaðir til at ala ein laks á sjónum, so fer laksurin hjá Marine Harvest Faroes at kunna verða tikin longu aftan á kanska tíggju mánaðir. Síðani skal fjørðurin hvíla í tríggjar-fýra mánaðir áðrenn nýggj smolt kunnu setast út—tá vil tann norski

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Dygdargódar vørur úr havinum

Hans Jákup Mikkelsen, stjóri fyri Marine Harvest í Føroyum; Útsýni yvir ta nýggju smoltstøðina á Hellunum, har arbeiðið var komið væl áleiðis í september (niðast á mótsettu síðu).

loyvt aling á Sandsvág. “Vit hava nú í tveir vetrar royndarkoyrt útgerð á Sandsvág,” sigur Hans Jákup Mikk elsen. “Avgerð varð síðani tikin í vár at seta fisk út, og laksur er settur í tveir ringar á Sandsvág. Øll útgerð er til taks og teymað og klárt er til veturin.” Sandsvág er sum skilst mest krevjandi fjørður ið føroyskir alarar nakrantíð hava roynt, og enn veit eingin um aling verður møgulig har yvir tíð. “Har eru trý ting sum veturin fer at geva okkum svar uppá—hvussu fer laksurin at trívast í høgari aldu, hvussu verður við laksalús á øk inum, og hvussu er at ala á sand botni.” “Høg alda kemur av vestri,” legði Hans Jákup Mikkelsen aftur at. “Hon verður brotin á veg inn á alarin sum setti út samstundis sum Sandsvág, men væntast skal nakað tann føroyski framvegis hava seks- høg alda tá illveður er av vestri og útsynningi. Spurningurin verður tíggju mánaðir eftir til tøku. hvussu laksurin fer at trívast tá. Um liggjandi illveður verður og lús er á NÝTT ALIØKI Á SANDSVÁG Tað eru longu fleiri ár síðani at tað laksinum, so kann tað vera torført frættist at arbeitt var við at fáa gongd hjá Marine Harvest at viðgera ímóti á aling á Sandoynni. Higartil hevur lús um tað ikki verður veður til tess. Sandoyggin verið hildin uttan fyri Tann triðja avbjóðingin er sandurin. alla aling; ynski var um at hava eitt Tá uppgangur er, er nógvur sandur øki burturav til at granska og menna í sjónum. Spurningu rin er hvussu smolt, og Skopun varð valt til virk sandurin fer at ávirka laksin; hann semið. Men hendan avgerð er nú kann nevniliga setast á toknirnar á [] broytt, og myndugleikarnir hava laksinum.”

Í stuttum: Smoltstøðin á Hellunum

• 20 nýggj kør verða bygd; • Skulu kunna framleiða smolt upp á minst 650 gram; • Møguleiki at hava 2,8 milliónir smolt à 650 gram í kørunum; • Tann nýggja smoltstøðin fer at hava ein kapasitet upp á 12.700 kubik metrar av vatni—ein øking við 8.000m3 í mun til ta gomlu smoltstøðina.

P/F Northpelagic · Postboks 329 · Nordhavnin 8 FO-726 Ánirnar · Føroyar · Tel. +298 207000 Fax: +298 207010 · np@np.fo · www.cig.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Fækkast í

TAL Á LØNTAKARUM juni 1986-1996-2006-2016 (Kelda: Hagstova Føroya) Dec-85 22072

Dec-95 18951

Dec-05 24871

Norðoya Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 1115 515 630 Ali- og kryvjivirki 3 106 27 Ráevnisvinna 1 4 Fiskavøruídnaður 146 374 305 Skipasmiðjur, smiðjur 50 46 60 Samanlagt 1315 1041 1026

Dec-15 25186

2015 385 200 4 214 108 911

Broyting (1985-2015) -730 197 3 68 58 -404

Eysturoyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 682 687 720 407 Ali- og kryvjivirki 78 78 193 433 Ráevnisvinna 11 22 41 50 Fiskavøruídnaður 1275 698 782 628 Skipasmiðjur, smiðjur 349 174 217 254 Samanlagt 2395 1659 1953 1772

Broyting (1985-2015) -275 355 39 -647 -95 -623

Streymoyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 558 433 500 383 Ali- og kryvjivirki 75 128 92 180 Ráevnisvinna 5 19 21 Fiskavøruídnaður 518 499 448 212 Skipasmiðjur, smiðjur 264 184 196 195 Samanlagt 1420 1244 1255 991

Broyting (1985-2015) -175 105 16 -306 -69 -429

Vága Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 241 176 160 Ali- og kryvjivirki 6 22 9 Ráevnisvinna 1 Fiskavøruídnaður 314 169 105 Skipasmiðjur, smiðjur 12 12 23 Samanlagt 573 380 297

2015 90 87 12 12 35 236

Broyting (1985-2015) -151 81 12 -302 23 -337

Sandoyar Sýsla Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 2015 Fiskiskapur 209 142 110 58 Ali- og kryvjivirki 2 3 5 8 Ráevnisvinna 1 3 Fiskavøruídnaður 190 7 128 42 Skipasmiðjur, smiðjur 6 5 3 10 Samanlagt 407 158 246 121

Broyting (1985-2015) -151 6 3 -148 4 -286

Suðuroyar Sýsla: Løntakarar skiftir á vinnugrein og sýslu (1985-2015) 1985 1995 2005 Fiskiskapur 398 357 358 Ali- og kryvjivirki 35 76 5 Ráevnisvinna 12 6 2 Fiskavøruídnaður 494 266 283 Skipasmiðjur, smiðjur 99 40 47 Samanlagt 1038 745 695

Broyting (1985-2015) -220 47 -5 -158 -39 -375

2015 178 82 7 336 60 663

Samanlagt:

Broyting (1985-2015) -2454

Fiskiskapur:

Broyting (1985-2015) -1702

Alivinna:

Broyting (1985-2015) +791

Tal á størvum innan fiskiskap og ali- og kryvjivirkir Fiskiskapur 1985 Fiskiskapur 2015 Ali- og kryvjivirkir 1985 Ali- og kryvjivirkir 2015

3203 1443 199 990

Meir enn helmingurin av arbeiðs plássunum umborð á føroyskum fiski skipum eru horvin tey farnu trý ára tíggjuni, meðan fimm ferðir fleiri ídag arbeiða innan alivinnuna enn hvat tað gjørdu fyri 30 árum síðani. Jógvan Hugo Gardar

ØL FRÁ Hagstovu Føroya avdúka at Klaksvík og Norðoyggja r hava mist sítt pláss sum ‘fiski vinnu høvuðsstaður’, um ein velur at brúka tal á fiski monnum sum grundarlag fyri hesum óoffisiella heiti— Eysturoyggin er nevniliga farin framum í so máta og hevur ídag flest størv innan bæði fiskarí og aling. Um vit hyggja eftir øllum hagtølunum undir einum— og tá eru bæði fiskarí, ali- og kryvjivirkir, ráevnisvinna, fiskavøruídnaður og skipasmiðjur við í yvirlitinum—so hava hesar vinnur samanlagt mist 2.454 arbeiðspláss frá 1985 til 2015. Og tá skulu vit eisini hava í huga at talið á fólkum tøk á arbeiðsmarknaðinum er økt meir; tað vóru 22.072 løntakarar í Føroyum í 1985, og í 2015 vóru 25.186. Tað merkir at meðan talið á teimum sum arbeiða innan fiskiskap, aling og skipasmíð er minkað við 2.454 arbeiðsplássum, so eru 3.114 fleiri løntakarar í 2015 enn tað vóru í 1985. Uttan at fara inn í tølini ella meta um orsøkirnar til at talið á størvum í fiskiskapi eru minkað so nógv, kunnu vit staðfesta at um alt landið eru munandi færri fiskimenn ídag enn fyri 30 árum síðani. Eingin sýsla er sloppin undan minkingunum—millum 151 færri størv, sum í Sandoyar og Vaga Sýslu, og 623 færri størv, sum í Eysturoyar Sýslu.

NORÐOYGGJAR: MINUS 730 Tær størstu broytingarnar finna vit í Norðoyggjum og Eysturoy. Hesar báðar sýslurnar hava einsamallar mist tilsamans meir enn 1.000 fiskimenn tey farnu 30 árini. Bara í Norðoyggjum er talið minkað úr 1.115 fiskimonnum í 1985 til bert 385 í 2015, altso 730 færri fiskimenn í fjør enn fyri 30 árum síðani. Hetta svarar til so mikið sum millum 15 og 20 prosent av fólkatalinum í økinum. Í Eysturoynni er talið á fiskimonnum minkað væl minni, úr 682 til 407. Hetta merkir samstundis at tað nú eru 22 fólk fleiri knýtt at fiskiskapi í Eysturoynni, enn tað eru í Norð oyggjum. Meðan Norðoya Sýsla hevur havt eina stóra aftur gongd innan fiskiskap hesi 30 árini, so er tann størsta minkingin í Eysturoyar Sýslu knýtt at fiskavøruídn aðinum. Í 1985 vóru 1275 størv innan hesa vinnuna, men í 2015 var talið komið niður á 628 størv.

Aliarbeiði á Gøtuvík.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

fiskivinnu, fjølgast í alivinnu Dekkarar umborð á partrolaranum Baki tøma trolposan aftan á eitt gott upsahál.

Tað sum sermerkir Eystur oynna er at samstundis sum talið á starvsfólkum innan alivinnuna næstan er seks

faldað, so hevur Eysturoyggin samanlagt størst afturgongd í størvum innan allar nevndu vinnur, nevniliga minus 623.

MINNI MUNUR Tey fyrstu nógvu árini var talið á starvsfólkum innan alivinnuna ikki serliga høgt,

er so langt frá at gerast størri enn fiskivinnan, um vit hyggja eftir talinum á starvsfólkum. Um vit bara hyggja eftir starvsfólkatali innan hesar báðar vinnurnar, so er talið á størvum innan fiskiskap minkað úr 3.203 í 1985 til 1.443 í 2015, tað er ein aftur gongd uppá 1.702 størv. Í alivinnuni hevur gongd in verið beint øvugt: Í 1985 vóru 199 størv innan ali- og kryvjiv irki, og í 2015 var hetta talið vaksið til 990. MARIA OLSEN PHOTO Í stuttum merkir hetta at meðan vit í 1985 høvdu samanborið við innan fiski 3.000 fleiri størv innan fiski vinnuna. Men hetta er broytt vinnu enn í alivinnu, so var í nógv tey seinnu árini, og tað 2015 hesin munur tødnaðu r røkist fyri at alivinnan ikki niður í einans 453 størv. []

Skapa arbeiðspláss ‘úti á bygd’ Meðan fyritøkur í fiski- og alivinnuni í Føroyum tey seinni árini hava gingið á odda í at fáa nýggj arbeiðspláss kring oyggjarnar, verður í Noreg roynt við politiskum programmum at fáa lív í útjaðaran gjøgnum eitt nú at flyta almenn arbeiðspláss. Jógvan Hugo Gardar

VØ ROY R I, Sa ndu r, Skopu n, Fuglaf jørður, Viða reiði, Norðtoftir, Vest manna, Sanda v águr. Hesi eru nøkur av teimum pláss um ið hava merkt økt virk semi innan ali- og fiskiv inn una. Samstundis sum nógv av teimum arbeiðsplássunum sum vit vanliga hava knýtt til fiskivinnuna eru horvin, tí færri skip fiska og nútímans gerð ger at brúk er fyri færri fólkum umborð og á landi, so koma onnur størv í ávísan mun í staðin. Mong av hes um nýggju arbeiðsplássu eru komin í sambandi við størri og smærri útbyggingar; og fleiri fara at koma. Flestu lond hava roynt á politiskum stigi at leggja til rættis karmar fyri at fáa fleiri

arbeiðspláss á smærri plássum. Í Norðurlondum hava vit sæð at í Svøríki valdi man tó ein leist sum gjørdi at fólk fluttu frá bygdunum, serliga í vestara og norðara parti av landinum og inn til tey meir fólkaríku økini kring býir sum Stock holm, Göteborg og Malmö. Í Finnlandi hava fólk eisini flutt úr norðari partinum av land inum og til sunnara partin av landinum, har fleiri ídnaðarlig og allmenn arbeiðspláss eru at finna.

So fyri at forða fyri at púra einki fólk býr fram við norsku strondini, bleiv hugtakið “lys i husan” sjósett politiskt longu fyri 20-30 árum síðani í Nor egi. Flestu flokkar stuðla hes um máli, sum í stuttum merk ir at fólk skulu búgva í bygd unum, og at húsini ikki skulu standa myrk og køld.

Nógv átøk eru sett í verk fyri at bjarga bygdasamfeløg um. Tað almenna hevur flutt arbeiðspláss út á bygd, har tað hevur verið møguligt, og fleiri fiskivinnusamfeløg hava fing ið almenn størv sum kunnu tryggja at hjún kunnu hava arbeiði. Trupulleikin hevur ver ið, og er, at fáa serliga unga r

POLITISK BYGDAMENNING Í Noregi hevur ein eisini sæð at fólk flyta av bygdunum og inn í býirnar. Meðan Oslo, Sta vanger, Bergen, Trondheim og Tromsø fáa fleiri íbúgvar, minka r fólkatalið í teimum smærri kommunum, og fleiri bygdir eru í dag útdeyðar. Á Fuglafirði er nógv virksemi, ikki minst innan uppsjóvarvinnuna.

kvinnur at støðast á heim plássunum. Í norskum kommunum við blóma ndi ali- og fiskivinnu hava borgarstjórar víst á at hesar vinnur hava tryggjað lív á smáplássunum. Men tað er ikki nokk við arbeiðsplás sum—neyðugt er eisini at hava fólk at seta í størv. Eins og í Føroyum, so flyta serliga yngri fólk fra smáplássum. Í eini umfatandi gjøgnum gongd av øllum norskum kommunum sum hava aling, víst tøl sum blivu almanna kunng jørd í Intra fish í nov ember 2013, at allar kommun ur ið hava alivirksemi uppliva fólkavøkstur. Tá var alivirk semi í 152 kommunum, og í meða l vaks fólkatalið í hesum kommunum við 91,1 prosent um frá 2009 til 2013. Hyggja vit eftir teimum 20 kommu n (Framhald á s. 35)

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Hanus Hansen: Tí er uppboðs ‘Opið bræv til løgtingslimir um uppboðssølu’—alment skriv sum Hanus Hansen, stjóri í JFK, sendi øllum limum í Løgtinginum tann 23. juni—greiðir frá hví ein uppboðssøla av fiskirættindum hevði kunnað kollrent fiskivinnuna. Hanus Hansen

ÓÐU løgtingslimir, Tað kann tykjast løgið at eg vendi mær til tykka ra, men eg meti at tað er neyðugt at varpa ljós á tær avleiðingar, sum eg vænti at ein uppboðs søla av fiskirættindum kann koma at hava fyri okkara fiski vinnusamfelag. Fyri eini tíð síðani nevndi eg i viðmerking í miðlunum at uppboðssøla kann gerast byrjanin til end an á okkara fiskivinnu. Fleiri tóku mær hetta illa upp og hildu meg vera ov drastisk an, dekan ov dapurskygdan og kanska beinleiðis neiligan. Soleiðis er ikki og eg fari niðanfyri at greina mína støðu og hví eg haldi at vit fara undir eitt eksperiment sum í longd ini fer at kosta samfelagnum meira enn tað gevur. Sum tit vita, havi eg fingist við fiskivinnu alt mitt lív og havi starvast innan fiskiv inn una í øllum liðum, frá ti at eg sum 12 ára gamal byrjaði at egna, seinni for til skips, til eg gjørdist stjóri í JFK og síðani partvís eigari. Eg meti meg tí at hava eitt rættiliga gott innlit í fiskiv innuna í Føroyum, men eri stórliga bangin fyri at ein uppboðssøla av fiskirættind um fer at broyta fiskivinnu okkara sera nógv til tað verra. Hetta fer at hava við sær nei ligar búskaparligar avleiðingar fyri alt samfelagið. BAKSTØÐI Hetta skriv kann sjálvandi skiljast sum at eg royni at verja tey rættindi ið eg sum ein av eigarunum í fiski vinnuf yrit øku í Føroyum havi. Hetta skilji eg væl, men MARIA OLSEN PHOTO

Nýfiskaður línutoskur.

eg skal samstundis und i r strika tað, sum eg eisini fleiri ferðir havi sagt alment, at eg á ongan hátt eri ímóti at rinda aftur til samfelagið ein part av ti vinningi sum virksemið kastar av sær. Trup u l l eik in við uppboðssølu av veiði rættindum er serliga at sølan tekur út tilf eingisr entuna, áðrenn fiskurin er veiddur, ja áðrenn vit yvirhøvur vita at veiðan fæst til høldar. Soleiðis leggu r uppboðssøla enn eitt óstøðugt element inn i eina vinnu, sum frammanundan er kend fyri at hava óstøðugar og skiftandi umstøður. Eg vil sum nevnt fegin rinda avgjald fyri fiskirættindini, men loyvi mær og øðrum reiðarum fyrst at skapa vinningin, sum kann geva samfelagsbúskapi nu m eitt munandi avkast. Eg eri greiður yvir at tað kann tykjast órímiligt, at nakra r fáar fiskivinnuf yri tøku r hava kastað lutfalsliga meiri av sær enn aðrar fyri tøkur, og at hetta fyri ein part er grundað á tað ójavna býtið av fiskirættindum. Her mugu vit tó eisini minnast til at Løgtingið við lógini um vinnuligan fiskiskap í 1994 við seinni broytingum. Í 1998 skapti fortreyt irna r fyri umsetiligum fiski rættindum, soleiðis at vinnan sjálv kundi laga flotan til tøka tilfeingið. Við øðrum orðum valdi politiska skipanin til vitað eina loysn ið øðrumegin skuldi fremja tillagingina ella niðurskurðin av f lota nu m, men sum hinumegin veitti møguleika fyri færri og størri fiskiveiðifyritøkum. Ídag tykist tað sum at øll hava gloymt henda veruleika,

og at keypa upp og leggja saman loyvi samsvarandi áset ingunum í lógini verður gjørt til illgrunasama speku latión við fólksins ogn. Fyri mítt viðkomandi kann eg siga at eg havi verið við til at keypa upp og leggja saman fiski rættindi fyri at skapa lønandi vinnu burtur úr t.d. botn fiskarsettindum, sum framm anundan bara góvu undirskot. Sjálvandi kann eisini eg skilja at tað smakkar summ um løgtingslimum illa, at vinnan verður savnað á færri hondum og á færri støðum í landinum. Tað ið undrar meg, er at einasta boð uppá hvussu viðurskiftini kunnu verða skipað annarleiðis enn ídag, tykist vera at selja øll rættindi á uppboðssølu. Orsøkin til at eg undrist er tann at ein fræls og opin uppboðssøla í nógv størri mun enn verandi skip an kann væntast at miðsavna rættindini á færri hondum. Í almenna orðaskiftinum siga búskaparfrøðingar at uppboðssøla av veiðirættind um fer at tryggja at fólkini við teimum bestu hugskot unum

koma fram at rættindu nu m. Vit sum dagliga selja og keypa veiddan fisk á Fiskamarknað Føroya vita at á uppboðssøluni vinnur hægsta boð. So uttan politiska stýring av uppboðs søluni, t.e. í veruleikanum eitt slag av politiskari útluting, verða tað tær kapitalsterku fyritøkurnar sum vinna veiði rættindini. Eg ivist um tað er hetta ið tingfólk verulig ætla og vænta sær burtur úr f iskivinnu nýskipanini eftir 2018. Tí vildi eg mælt til at vit heldur enn hetta einvísa fokusið á uppboðssølu fara at hyggja at øðrum møguleikum, t.d. krøvu m um virðisøking og møguleikanum fyri at leggja lutfalsliga høg tilfeingisgjøld á vinnuna í teimum tíðum tá ið vinnan hevur lutfalsliga stórt avlop. Í slíkari skipan hevði sjál vandi eisini borið til at selt ein part av veiðirættindunum, t.d. rættindi ið verða latin landi num aftu r, rættindi til fis kasløg ið ikki hava verið fiskað frammanundan, ella rættindi ið standast av at Føroyar í

strandalanda- ella sínamill um samráðingum hava vunn ið sær størri kvotur enn tær ið vanliga hava verið lutaðar út til verandi flota. Fyri mær tykist tað sum um at vit í løtuni eru í ferð við at velja nógv ta vánalig astu loysnina fyri framtíðar fiskivinnu í Føroyum. Seinastu tíðina hava nakr ar ráðstevnur verið um fiski vinnuna og um ætlanirna r at skipa uppboðssølu. Tað er í hvussu so er staðfest á hes um ráðstevnum at einki land í heiminum sum hevur fiski vinnu sum høvuðsvinnu, nýt ir uppboðssølu til at býta út fiskirættindir. Tað tykist tí løgið at vit í Føroyum skulu vera “undangonguland” í hes um, og at vit í Føroyum skulu eksperimentera so ógvusliga við fiskivinnuni, serliga tá ið hugsað verður um at fiskiv inn an í Føroyum er so nógv tann størsta vinnan og grundar lagið undir búskapi okkara. Tað tykist eisini løgið at farast skal so kollveltandi til verka, tá ið hugsað verður um at fiskivinnan, seinastu 20 árini, hevur flutt seg frá at vera ein vinna sum fekk stór an studning frá landsk assa n um—umleið 500 milliónir krónur um árið, umframt at landskassin veðhelt fyri uml. tveimum milliardum kr.—til at vera ein vinna sum stórt sæð er studningsfrí, og sum hinvegin í fleiri liðum kasta r nógvan pening av sær og gev ur stórar beinleiðis og avleidd ar ágóðar til samfelagið. Fiski vinnan rindar í dag uml. 200 mió. kr. til landsk assa n í til feingisg jøldum. Sum grundgeving fyri at fara undir hesa uppboðssølu hava ymisk sjónarmið verið havd frammi, m.a. at skapa møgu l eikar hjá nýggju m aktørum at koma inn í fiski vinnuna og at fáa størri avkast til landskassan. Eg meti ikki at hald eru í hesum grundgevingum, og tað er helst eisini tí at man nú umorðar grundgevingina til at “fara frá politiskari útluting til eina marknaðargrundaða skipan.” Hetta er eitt politiskt sjóna rm ið sum er trupult at prógva ella mótprógva rætt

SJÓGVUR & FÓLK — #3

søla eingin gongd leið leika n av, og sum nevnt má politi ski myndu gleikin eis ini stýra uppboðssøluni, um endamálið er at fáa aðrar vinnarar enn teir sum framm anundan ráða yvir neyðugum kapitali. Persónliga haldi eg at føroyska fiskivinnan eins nógv og aðrar vinnur er ein markn aðargrundað skipan. AVLEIÐING AV UPPBOÐSSØLU Niðanfyri fari eg at nevna nøku r av mest eyðsýndu lýt unu m við eini uppboðssølu. Eg meti at ein uppboðssøla: 1. Er ein sera vánaligur háttur at fáa pening í lands kassan; 2. Fer at steðga allari nýbygging av skipum til fiskivinnuna og gera fíggingar møguleikarnar munandi verri; 3. Fer at skapa sera ótrygg arbeiðskor hjá fiskimonnum; 4. Fer at gera støðuna truplari tá fiskivinnusamráð ingar verða við onnur lond; 5. Fer at gera tað munandi truplari at marknaðarføra føroyskan fisk;

6. Fer at beina fyri yvir skotinum í fiskivinnuni, soleiðis at fiskivinnan frameftir ikki fer at birta undir annað virksemi í samfelagnum; 7. Fer at fáa gularótina at sleppa inn í fiskivinnuna at hvørva; 8. Fer at minka um møgu leikarnar hjá nýggjum aktørum at koma upp í fiskivinnuna. AD. 1) EIN SERA VÁNALIGUR HÁTTUR AT FÁA PENING Í LANDSK ASSAN Tað tykist sum at uppboðs sølan at byrja við var grundað á at hon for at hava við sær muna ndi størri inntøkur til landsk assan. Hetta var kan ska serliga eitt sjónarmið sum varð ført fram áðrenn tilfeingisg jøld vórðu løgd á vinnuna. Sjálvur meti eg at tað er munandi tryggari fyri lands kassan og vinnuna at hava tilfeingisg jøld og skattaskip anir at krevja inn penga r frá fiskiv innuni heldur enn upp boðssølu. Hetta er grundað á

óvissuna sum er tá ið rættindi verða seld á uppboðssølu, og sum heilt vist fara at hava við sær at tey tilboð sum verða bjóð a ð upp á fiskirættindi verða heldur lægri enn í eini skipan við varandi rættindum har loyvishavararnir rinda til feingisg jøld. Tað kann henda at upp boðssøluskipan í fyrsta um fari fer at kasta nakað meira av sær, men tá ein tíð er farin verða uttan iva færri inntøkur til landskassan í mun til eina avg jaldsskipan. Her er vert at minnast til at tann reiðari sum skal bjóða upp á fiskirættindir í fram tíðini, skal hava í huga rætti liga nógvar ókendar fyritreytir tá ið hann bjóðar, so sum t.d. fiskaprís, oljuprís, veður og vind, umframt hvussu fiski skapurin fer at verða, tvs. at hann í tilboði sínum má leggja upp fyri hesar nógvu óv issur. Hetta at bjóða upp á fiski rætt i ndir hevur ofta verið sam mett við støðuna sum byggifyritøkur eru í tá ið tær

Alt, sum tín pensjón eigur at vera Við NordikPensjón taka vit atlit til, at tú sum brúkari setir krøv til gjøgnumskygni og dygd. Og við NordikPensjón er tað leikandi lætt: Tú fært eitt greitt yvirlit í Netbankanum, har allar upplýsingar eru tøkar. Tú fært eina pensjón, sum tú hevur ávirkan á, og pensjónspakkin verður settur saman eftir tínum ynskjum og lagaður til júst tín tørv.

krónur til umsiting Við Nordik360+ ella Nordik360Premium fara 0 krónur til umsiting.

stað til tíni fíggjarviðurskifti Við NordikPensjón fært tú betri yvirlit yvir tíni samlaðu fíggjarviðurskifti.

Vælkomin til NordikPensjón

www.banknordik.fo/pensjon

pensjónir eru ikki líka Vit eru ikki líka, og tí eiga okkara pensjónir ikki at vera líka.

støðu sum flakav irkini eru í. Tá farið verður á uppboðssølu at bjóða upp á fiskin frá skip um, vita virkini hvat tey bjóða uppá, bæði í nøgd og býtt upp í sløg, og virkini keypa rávøruna til eina framleiðslu sum tey hava fult ræði á, og ofta er framleiðslan framma nundan seld víðari til kund ar. Somuleiðis kenna virkini framleiðslukostnaðin áðrenn bjóðað verður. Um tað almenna arbeiðir við tilfeingisgjøldum, hevur vinn a n tryggar karmar og Upsaportiónir frá Kósini. rindar so av avlopinum til lands k assan. Hesi avgjøld bjóða upp á arbeiðir. Her er tó kundu verið progressiv, tvs. ein avgerandi munur, nevni hægri, um vinningurin er ser liga at byggifyritøkan bjóðar liga høgur. Sjálvur hevði eg mett at uttan ókendar faktorar við tað at arbeiðið sum bjóðað ein skipan har vinningurin verður uppá er fult út skjalfest. ikki varð skattaður so harðliga Byggif yritøkan veit, tá ið hon fyrr enn hann verður tikin úr bjóða r, júst hvat arbeiði hon fiskivinnuni til privata nýtslu, skal gera, hvør tíðarætlanin er, hevði verið tann rætta, við tað og hvat tilfar skal nýtast o.s.fr. at skipanin tá í ávísan mun Hendan støðan hjá byggi hevði eggjað til nýíløgur. Eg fyritøkunum kann kan s ka eri tó greiður yvir at ein slík heldur samanlíknast við ta sk ipa n (Framhald á s. 24)

SJÓGVUR & FÓLK — #3

So neyðugt er tað at kontrollera Skal allur veiddur fiskur seljast um uppboðssølu fyri at tryggja at so mong sum møguligt kunna taka lut í vinnuni, skal vertikal integratión loyvast so meira kann fáast burturúr tí sum verður fiskað—ella kunnu vit hava bæði? við fóðurdeildina, t.d. hvussu fóðrið átti at verið. Hinvegin er hesin fremsti liður í ketuni eisini torførur og fíggjar liga krevjandi at røkja, mill um annað tí kundin krevur gjaldstreytir. Mótsetningurin til eitt felag sum t.d. Bakkafrost ella Varðin, sum eigur øll liðini í framleiðsluketuni er spot marknaður ella uppboðssøla. Hesir mótsetningar hava ymiskar styrkir, og viðhvørt kann annað sigast at vera betri ella meira hóskandi enn hitt.

Tórheðin Jónsveinsson Jensen

SA MGONGUskjalinum stendur “Veiddur fiskur skal vera atkomiligur hjá virkjum á landi at bjóða uppá.” Sam gongulimir hava tikið hendan setningin í álvara og bók stavliga, og talan hevur verið um at fiskur, møguliga allur fiskur, skal seljast á uppboðs sølu. Fiskivinnunýskipanar bólkurin (Nýskipanarnevnd in) hevur somuleiðis viðgjørt hendan spurning gjølla og hevur eina aðra, greiða niður støðu: “Tá tosað verður um at styrkja virðisketur og harvið virðisøkingina, er eingin ivi um at vertikal integratión í fiskiv innuni ikki bara er bú skaparliga skilagóð, hon er eis ini neyðug, um vit skulu hava sterkar fiskivinnufyritøkur í Føroyum. Tað ræður um hjá fyritøkunum at hava ræði á so stórum parti av virðisketunum sum gjørligt.” Í samgonguskjalinum er also talan um tvær ymiska r uppboðssølur—ein uppboðs søla av fiskirættindum, og ein uppboðssøla av landaðum fiski. Tann fyrra varð roynd í 2011 har á leið 40.000 tons av makreli vórðu seld via up pboð, og royndir eru gjørdar í summa r við nakað av sild, makreli, og svartkjafti. Hin uppboðssølan hevur virkað í Føroyum síðan tíð liga í 1990’unum, men hevur ikki fingið so nógva umtalu í almennum kjaki—altso upp boðssøla av landaðum fiski. Men ætlanin hjá summum politikarum er at tvinga skip ini at selja alla veiði um slíka uppboðssølu. Eg skal her viðgera hvørj ar avleiðingar tað vil hava á partar av vinnuni, um ein t v ung i n uppboðssøla av veiddu m og/ella landaðum fiski verður sett í gildi. Ein tíl ík tvungi n uppboðssøla hevði sum vera man havt av leiðingar, og nertur beinleið is við viðurskifti tengd at verti k a la ri integratión—eitt evni innan fyri mikrobúskap og leiðslu sum snýr seg um hvussu fyritøkur skipa sínar veitingar við at eiga sínar egnu veitarar. Hetta er væl lýst í álitinum frá Nýskipan arnevndini.

YMISKAR STYRKIR Tvey dømir um vertikala int e gra t ión í Føroyum eru Bakkafrost, sum eigur fóðu r framleiða ran Havsbrún, eig ur alibrúkini, eigur virkini ið framleiða livandi laksin til ísaðan feskan laks ella skera hann í portiónir og frysta hann, og pakkar tær í smáar eskjur klárar at leggja í fryst aran í supermarknaðum runt í heimi; og, sum seinasti liður í virðisketuni, hevur Bakka frost sølu og marknaðarføring um hendi, bæði av feskum ali fiski og liðugtvørum. Eitt annað dømi er Varðin, sum eigur fleiri uppsjóvarskip ið fiska sild, makrel, svartkjaft og lodnu, umframt at felagið eigur framleiðsluvirkið Varðin Pelagic, sum keypir sín fisk frá egnum skipum. Varðin Pelagic framleiðir fiskin til fryst fløk og frystan heilan fisk og hevur egna søludeild

So nær er vertikal integra tión góð? • Innan matframleiðslu, herundir fiskaframleiðslu, er tað týdningarmikið at fram leiðslukostnaðurin er so lág ur sum gjørligt. Fyri at tað skal vera møguligt má kap aci te turin gagnnýtast so nógv sum gjørligt. Maskinur mugu ikki standa stillar, fyri at kunna skapa ein nøktandi vinning av íløgum sum eru gjørdar. Nýmótans skip og virkir eru kostnaðarmikil tól at byggja og útvega, og við øktu m kapitalbindingum er neyðugt at kapacitetur á skip um og virkjum verður brúktur til fulnar. Ein máti at tryggja seg ímóti óbrúktum kapaciteti á virkinum er at hava stýr á flowinum í øllum liðum. • Sera nógvir ótryggleikar eru í fiskivinnuni. Prísirnir svinga ofta nógv, somuleiðis fiskanøgdirnar. Vertikal inte gra t ión hjálpir feløgunum í vinnuni at klára sveiggini gjøgnum at lata upp fyri til lagingum í størst møguligan mun gjøgnum at neutralisera organisatorisk mørk. • Økt kundakrøv hava við sær at fiskivinnufeløg mugu royna at hava kontroll á teimum ymisku liðunum í

FRÁ KOSTNAÐ TIL KUNDA Ein stór konsentratión av keyparum er hend tey sein astu árini. Handilsketurn ar ið keypa liðugtvørur, og somuleiðis feskan ﬁsk, eru vorðna r færri í tali og størri. Dømi kann nevnast at um tú sum marknaðarførir og selur framleiðir lidnar ﬁskarættir til fiskin. Vørurnar verða fyri tann norska marknaðin, so eru tað mesta seldar sum mill í noynd og veru bara tríggir umvørur til víðarivirking, til keyparar—tríggjar handils dømis makrel í dós; fyri at ketur—sum tú kanst selja til. koma longur fram í virðisket Hesar risastóru fyritøkur seta uni og fáa størri virðisøking høg krøv til dygd og sporføri í Føroyum byggir fyritøka n og leveringstrygd. Um vertik í løtuni eitt surimivirki sum al intigratión ikki er loyvd, væntandi fer undir framleiðslu sum í Norra, er ringt at gera seg galdandi á einum slíkum um ársskiftið. Vanliga framleiða teir ym marknað. isku liðirnir í einari virðisketu ym i skar vørur ella tænast Makrelur í maskinunum á Varðanum Pelagic. ur vendar móti ymiskum marknaðum, og hesar vørur ella tænastur samanlagt metta ein ávísan tørv. Feløg sum eru vert i kalt integrer að heilt fram til tann enda liga brúkaran fáa nógvar virðismikla r upplýsinga r frá sínum dótt u reløgum. Dømi um hetta er at seljarin av laksi kennir ofta best ynskini um hvussu laksurin skal smakka, og kann betur deila hesa vitan

Grafur sum vísir ymisk stig av vertikalari integratión.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

virðisketuni fyri at tryggja nøktandi dygd. • Virðisøking: At fara undir nýtt virksemi og nýggjar fram leiðslur krevur langtíðarhugsan. Slíkar íløgur kunnu røkka langt í framtíðina og raka ofta ﬂeiri liðir í virðisketuni. • Vørumenning: Nýggjar vøru r krevja stórar íløgur og tol, tí kundar og marknaðir krevja sína tíð áðrenn tann nýggja vøran er góðtikin. Um onkur liður í virðisketuni svíkur, so verða kundarnir í seinasta enda eisini sviknir. KOMBINERA BÆÐI? Hvussu gera okkara grannar fyri eystan og vestan? Í álitinum hjá Nýskipan a r nevndini stendur: “Í Noregi kun nu framleiðslufyritøkur ikki eiga fiskiskip, hóast undantøk eru frá hesi reglu. Prísirnir verða ásettir sambært ráfiskalógini frá 1951, og allur ráfisk ur skal seljast gjøgnum eitt ráfiskas eljarafelag ella við góðkenning teirra.” Men innan fyri alivinnuna í Norra er støðan ein heilt onnur, og ein broyting er hend fram ímóti størri vertika lari integratión frá smoltfram leiðslu til slakt og sølulið. Tann norska stjórnin setti, eins og tann føroyska, eina nevnd at koma við einum tilmæli—“Utredning av sjømat industriens rammevilkår”—til broyt ingar í fiski- og alivinnuni. Teirra tilmæli til ta norsku stjórnina er at loyva vertikalari integratión í fiski vinnuni, eins og loyvt er í aliv innuni. Í fiskivinnuni í Íslandi, hinvegin, er vertikal integratión loyvd, og eisini

framd í stóran mun. Noﬁma í Norra hevu r samanborið ta norsku ﬁski vinnuna við ta íslendsku árini 19972012, og tølini vísa at tann íslendska fiskivinnan tjenar væl meira enn tann norsk a. Hetta ásanna r Nýskipa na r nevndin eisini í sínum áliti. Um ein føroysk fyritøka ynskir at viriðisøkja t.d. sild ella makrel, so verður uttan iva tungt hjá fyritøkuni at keypa fullar lastir; men tað eru ikki færri enn fýra fyritøkur sum í løtuni kunnu selja sild og makrel heilfryst. So har eru møguleikar hjá teimum sum vilja royna seg. Vit kunnu vænta at gongdin úti í heimi sum hevur verið í mong ár, har vit síggja eina konsentratión av inn keypsfeløgum, fer at halda fram. Eitt dømi er, sum longu nevnt, at ynsk ir tú at selja eina liðugtvøru til tann norska marknaðin, so eru í roynd og veru bert tríggir keyparar at selja til. Vónandi fer ein størri virðisøking at henda í Føroyum, grundað á áhald andi menning og innovatión. Fyri at hetta skal eydnast, so má tað eisini vera loyviligt og møguligt hjá føroysk um fyritøkum at fremja vertikala inte gratión—um fyritøkurnar ynskja tað. Men við tað at vandin, ella í øllum førum óttin, fyri órímiliga stórari samling av eigaraskapi er ein týðandi faktorur, er tann rætta loysn in kanska ein kombinatión ið bæði tryggjar atgongd til so mong sum møguligt at taka lut, og samstundis loyvir vertika la ri integratión; hetta krevur uttan iva arbeiði, men eigur at kunna gerast. []

Fremsta Frost goymsla um okkara leiðir.

Bergfrost kann av røttum kallast ein leiðandi frostgoymsla, og verður skjótt ein tann størsta á okkara leiðum. Enn ein víðkan av frostgoymsluni er nú um at vera klár. Tá kunnu vit hýsa so mikið sum 25.000 tonsum av frystari vøru — trygt í okkara egnu tunlum, beint við bryggjuna í Fuglafirði. Vit bjóða eisini eina røð av tilhoyrandi tænastum, frá lossing til turrgoymslu til fríhavn við BIP støð. Vælkomin hendan vegin.

BERGFR ST

COLD STORE

www.bergfrost.com | bergfrost@bergfrost.com | +298 200750

Nordixis

virðisketuna

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Heildar veitari til vinnuna

Hanus Hansen: Tí er uppboðssøla… (s. 21)

Uppsjóvarskipið Norðingur.

hevði havt onkrar vansar við sær, men undir øllum umstøðum haldi eg at ein avgjaldsskipa n heldur enn upp boðssøla er nógv trygga ri inntøku kelda hjá landskassanum.

Frá tekniborðið til lidna framleiðslu. Verkstaður: • Størri og smærri uppgávur. • Sertifikat sveising. • Sandblásing & metalisering. Goymsla: • Rustfrítt tilfar. • Tilfar til transportbond. • Gearmotorar. • Legur. • Hydraulik (slangur, fittings). Kranagóðkenningar og viðlíkahald.

Faktorsvegur 12 FO-700 Klaksík

+298 457 563

pomek@pomek.fo www.pomek.fo

andi ótryggari, og tað fer at hava við sær at tað verður munandi minni hugaligt hjá ungdóminum at velja fiskiv innu á sjónum sum lívsleið. Tað kann vera at hýrumar umborð á ávísum skipum seinastu árini hava AD. 2) FER AT STEÐGA ALLARI verið rættiliga høgar, men eftir mini NÝBYGGING AV SKIPUM TIL FISKI meting fer ein uppboðssøluskipan at VINNUNA OG GERA FÍGGINGAR leggja rættiliga stórt trýst á hýrurn MØGULEIKARNAR MUNANDI VERRI ar, og stórur vandi er fyri at fiski Okkara grannalond byggja fiskiskip vinnan gerst ein láglønarvinna, har sum ongantíð áður. Síðani 2007, tá tað verður sera trupult at fáa unga r ið fiskiloyvini vórðu uppsøgd at fara føroyingar at luttaka. Tað kann vera úr gildi 2018, er einki nýtt fiskiskip at manningarfeløgini eina tíð fara bílagt til Føroyar, hóa st rentan er at hava møguleika at arbeiða móti lág og skipasmiðjurna r hava lítið at hesum ráki umvegis sáttmálarnar, gera (av kreppuni í oljuvinnuni) og men her verður uttan iva eitt trýst á norska krónan er søguliga lág. Trup sáttmálamar, sum fer at hava við sær ulleikin er m.a. tann at skalt tú fáa munandi lægri hýrur upp á sikt. fígging, mást tú kunna visa á eitt Tá hugsað verður um tær í upp skilagott inntøkug rundarlag og eitt hædd lutfalsliga høgu hýrurnar ídag, trygt kvotugrundarlag. Lýkur tú ikki má man hava í huga at hesa r hýrur hesar minimumstreytir, so spælir eru fyri fiskiskap alt árið. Tvs. at tann fíggingarstovnurin ikki við longur. sjómaður sum nýtir ein sjálvsagdan Á fiskiv innuráðstevnuni sum Fróð rætt at vera helvtina av tíðini heima, skaparsetrið skipaði fyri í Norður og helvtina av tíðini burtur, fær bert landahúsinum í vár segði stjórin fyri hálva hýru. fiskiv innu- og alivinnudeildina hjá Eg meti at hetta eisini er galdandi Nordea í Noreg at tey komu ikki at hóast uppboðssølan verður skipað á fíggja fiskivinnuna í Føroyum undir tann hátt at gjaldið fyri fiskirættind hesum treytum sum verða galdandi ini skal av reiðarans parti. í samband við uppboðssøluna. Tað sama hava aðrir fíggingarstovnar sagt, AD. 4) FER AT GERA STØÐUNA TRU bæði alment og óalment. Marran í PLARI TÁ FISKIVINNUSAMR ÁÐINGAR øllum hesum er at man skal koma í VERÐA VIÐ ONNUR LOND stóra skuld—og ikki sleppa út at fiska. Tá ið Føroyar samráðast við granna Avleiddi hugsunarhátturin verður tí lond um sínamillum f iskiveiði at tú mást hava eitt skuldarfrítt skip rættindi, hevur landið ein ávísan við bíligari manning, men sum tí fleksibilitet. Landsstýrismaðurin og verri samstundis er ótíðarhóskandi, samráðingarleiðslan kunnu frá tíð ineffektivt og lítið attraktivt fyri før til aðra meta um hvørt avtalur við oyskar fiskimenn. grannalondini eru á nøktandi stigi Eg meti tað er rættiliga sannlíkt t.d. viðvíkjandi býtislutfalli í um at einki nýtt skip verður bygt til før býtiskvotunum, viðvíkjandi veiði oyska fiskivinnu, um tey sum ætla at økjum og veiðitíðum, reiðskapi o.s.fr. fiska, noyðast at bjóða upp á fiski Roknast má við at hesin fleksibil rættindini á uppboðssølu. iteturin verður minni tá ið kvoturnar ið samráðst verður um longu er seld AD. 3) FER AT SKAPA SERA ÓTRYGG ar á uppboðssølu. Við øðrum orðum ARBEIÐSKOR HJÁ FISKIMONNUM verður samráðingarstøðan hjá mót Hetta hongur eitt sindur saman partinum styrkt, tí mótparturin veit við tí sum omanfyri er nevnt, men at kvoturnar longu eru seldar. Skulu harumframt fer ein uppboðssøla at seldu kvoturnar rindast tá ið avreitt hava við sær ótryggleika orsakað av verður, ger tað helst bara støðu na at fiskimenn ikki vita um tað skip ið verri, tí umframt fiskiveiðipolitisku teir starvast á fer at fáa fiskirættindi. atlitini frammanfyri (býtislutf all, Har v ið verða starvssetanirna r mun veiðitíð og -øki, reiðskapur v.m.) skal

SJÓGVUR & FÓLK — #3

landsstýrismaðurin nú eisini hugsa um inntøkur landsk assans. Tað er ikki vist at stutttíðar áhugamálini hjá landskassanum altíð verða samanfall andi við yvirskipaðu fiskiveiðipolitisku áhugamálini hjá Føroyum. Sjálvandi kann argumenterast fyri at kvotur seldar á uppboðssølu, serliga um talan verður um at selja fiskirætt indi fyri fleiri ár í senn, eru seldar undir somu fortreyt sum verandi loyvi verða lutað út undir, t.e. at Føroyar hava samrátt seg fram til neyðugar kvotur. Eg skilji sjónarmiðið, men tað er naivt at halda at kvotur keyptar á upp boðssølu ikki fara at leggja eitt størri trýst á fiskiveiðimyndugleikan um at gera avtalur við okka ra grannalond enn verandi skipan, har útlutingin av fiskiloyvum sum høvuðsregla byggir á søgulig rættindi. Av tí at bæði reiðarar ið hava keypt og landið (landskassin) hava nakað at vinna við at fiskiveiði avtalurnar verða gjørdar, kemur hetta trýstið bæði innan- og uttanífrá. Sum frá líður gevur tað eina veikari samráð ingarstøðu og verri avtalur við okkara grannalond. AD. 5) FER AT GERA TAÐ MUNANDI TRUPLARI AT MARKNAÐARFØRA FØROYSKAN FISK Vit sum í fleiri áratíggju hava fiskað og selt fiskavørur uttanlands, vita at ein orsøk til at vit á hvørjum ári fáa hægstu prísir á marknaðinum er at keyparar okkara hava álit á okkum sum tryggar veitarar. Langtíðar sølusáttmálar við

Framleiðslu-, goymslu- og flutningsvirksemi í Kollafirði.

kundarnar fáa prísin upp, men trygd in undir slíkum sáttmálum er støðug framleiðsla, sum krevur at virkini samstarva tætt við veiðiliðið, antin við avtalum ella við íløgum í skipini. Eg kann nevna at á Kósini eru kan ska einí 15 prosent av rávøruni keypt á uppboðssølu, meðan restln stava r frá skipum sum Kósin heilt, ella part víst eigur. Uttan hetta sambandið við skipini, hevði ikki borið til at fingið framleiðsluna so effektiva sum tað hevur eydnast at fingið. Helst ger tað sama seg galdandi hjá Faroe Origin og í samstarvinum millum skipini í Hvalba og Delta Seafood á Tvøroyri, og samstarvið millu m skipini sum fiska gulllaks og Tavuna í Leirvík. Eitt annað dømi er Varðin Pelag

ic á Tvøroyri, sum nú byggir surimi verksmiðju til at framleiða surimi úr svartkjaftinum. Hetta hevði neyva n verið gjørt, um felagið samstundis ikki hevði rávørutrygd. Eg haldi at bæði virkini og mann inga rna r fáa meira burturúr við hes um samstarvi. Um vit ikki kunnu veita okkara kundum hendan tryggleikan, verður avleiðingin uttan iva at útflut ningsvirðið lækkar. AD. 6) FER AT BEINA FYRI YVIR SKOTINUM, SOLEIÐIS AT FISKIVINNAN FRAMEFTIR IKKI FER AT BIRTA UNDIR ANNAÐ VIRKSEMI Í SAMFELAGNUM Tað at nakrar fiskivinnufyritøkur í Føroyum seinastu árini eru vorðnar sterkar og hava skapt stór virði, hevur

havt við sær rættiliga nógvar avleiddar íløgur í føroyska samfelagnum, sum annars ikki høvdu verðið gjørdar. Í hesum sambandi kann vísast á makrelfyritøkumar, sum hava gjørt stórar íløgur í virkir á Tvøroyri, Kolla firði og Fuglafirði. Um hugsað verður um JFK og Kó sina, er vert at vísa á at ein stór orsøk til at Kósin læt uppaftur eftir at hon var latin aftur í seinastu kreppu, var at JFK saman við eigarum sínum og øðrum fyritøkum sum høvdu vunnið pengar úr fiskiv innuni í Klaksvík, aft ur gjørdu íløgur í Kósina og tey skip sum fiskaðu til Kósina. Harumframt kann nevnast at Faroe Origin, sum eftir kreppuna keypti og læt upp flakav irkið í Runavík, eisini er sprottið úr fiskivinnuni innan onnur øki. Sum annað dømið um íløgur sum stava frá avlopi úr fiskiv innuni, kann nevnast alt frálandavirksemið hjá Skansa Offshore, sum eisini er sprottið úr fiskivinnuni og fiskiv innusamstarvi millum føroyska fiskivinnufyritøku og norðmenn. Við eini uppboðssølu kann roknast við at ikki bara tilfeingisrentan men eisini partar av vanliga yvirskotin um hvørva úr fiskivinnuni, og harvið eisini møguleikin at fremja nýggjar íløgur og skapa nýggjar fyritøkur og arbeiðspláss. Hetta er kanska tað sum upp á sikt fer at hava størstu neiligu avleiðingina fyri búskaparvøkstur í Føroyum.

Uppsjóvar føroyingar

Nordixis

Varðin í Gøtu er ein leiðandi fyritøka í tí norður atlantisku uppsjóvar vinnuni, við einum flota av nýmótans fiskiskipum.

Varðin Pelagic á Tvøroyri er eitt av heimsins fremstu virkjum av sínum slag og framleiðir upp til 1.000 tons um dagin.

Fiskasløgini vit fyrst og fremst leggja okkum eftir at veiða og skapa sum mest burturúr: makrelur, sild, svartkjaftur og lodna.

The very best of pelagic fish. www.vardin.fo | www.vardinpelagic.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

AD. 7) FER AT FÁA GULA RÓTINA AT SLEPPA INN Í FISKIVINNUNA AT HVØRVA Líggjas og Betuel Johanne sen gingu saman við øðrum í 1993 runt í Klaksvík fyri at fáa til vega partapening at keypa línuskipið ‘Klakk’. Hetta varð gjørt við eini vón um at fiskaríið fór at batna og at fiskaprísimir fóru at kvinka uppeftir. Líggjas og Betuel løgdu til brots við einum gomlum skipi og júst vónin um betri tíðir hevur verið støðið undir teirra áhaldni. Fyri tveimum árum síðani megnaðu teir so at gera íløgu í størri og nýggj ari fiskiskip. Higartil hevur tað hildn ast hjá teimum báðum, tíbetur, men uppboðssøla n fer uttan iva at drepa framtíða r vónina. Tað sum batnandi fiskiskapur og hækkandi fiskaprísir kundu bøtt um rakstrarúrslitið, fer bara spælandi úta ftur tí upp boðssølugjaldið eisini hækkar. Uppboðssølan ger at mun urin millum inntøkur og út reiðsl u r verður minimalur. Gularótin er burtur og ein og hvør íløguhugur í fiskiv inn uni fer at hvørva, við tað at útlitini at fáa størri vinning verða burtur. Í hesum sam bandi er kanska vert at nevna

at sveiggini í fiskivinnuni altíð hava verið og altíð verða ræt tiliga ógvuslig. Tí er neyðugt við lutfalsliga stórum vinningi fyri at viga upp ímóti teimum lutf alsl igu stóru tapunum, sum vit við vissu vita koma í jøvnum millumbilum.

gera íløgur í skip fyri á tann hátt at fáa møguleikan at fiska keyptu fiskirættindini, verður møguleikin at fíggja skipini avmarkaður, og kravið frá peningas tovnu nu m verður undir øllum um s tøð u m at eginfíggingin skal vera rætti liga stór, eisini til sjálva skipa AD. 8) FER AT MINKA UM fíggingina. Peningastovnarnir MØGULEIKAN HJÁ NÝGGJUM hava greitt boðað frá at tað AKTØRUM AT KOMA UPP Í verður truplari at fíggja skip, FISKIVINNUNA um eingi rættindi at fiska eru Tað hevur verið ført fram at knýtt til skipini. uppb oðss øluskipanin fer at Eg kann í hesum sam hava við sær at nýggir aktørar bandi vísa á at tað hevur víst fáa møguleikan at koma inn í seg at áhugin at koma upp fiskivinnuna. Sjálvur meti eg í fiskivinnuna hevur verið at hetta verður tvørt u rímóti. sera avmarkaður tey seinastu Ein uppboðssøla fer uttan iva mongu árini. Skip við loyvum at hava við sær at verandi ak hava ikki so sjáldan verið til tørar í ávísan mun fara at kap sølu fyri minni upphæddir, pbjóða, og at fiskirættindini men tað hevur oftast víst seg verða flutt millum teir aktørar at eingin sum ikki framman sum ídag eru í fiskivinnuni. undan er í fiskivinnuni, hevur Men tað verðu r sera trupult, hug at bjóða seg fram at keypa. fyri ikki at siga ógjørligt, hjá aktørum sum ídag einki hava SAMANLÍKNING VIÐ ALI við fiskivinnuna at gera, at VINNUNA keypa seg inn i fiskivinnuna Fiskivinnan og alivinnan hava á eini uppboðssølu uttan so at ofta verið samanbornar, men í hesir eru sera pengasterkir. hesum sambandi haldi eg tað Sum víst á omanfyri, verð er rættiliga løgið at møgulei ur stórt sæð ógjørligt at fáa kan fyri at selja alirættindi á figging at keypa fiskirætt uppboði ikki verður nevndur. indi, sum tí mugu keypast Hetta skal eg heldur ikki gera við eginfígging. Tá so hes meg til talsmann fyri, men eg ir nýggju aktørar noyðast at meti ikki at nakar munur er

Polarhav og Størnan hava fiskað nógvan upsa í mong ár.

á hesum báðum vinnunum, heldur ikki tá tað snýr seg um møguliga uppboðssølu. Um samanlíknast skal við reiða ran sum eigur eitt dýrt fiskiskip men sum noyðist at keypa fiskirættindi á upp boðs s ølu við jøvnum mill umbilum, so hevði líka so væl borið til at selt rættin at ala á uppboðssølu fyri eitt tíðar skeið í senn sum svarar til ein vanligan ali-syklus. Tvs. at ein alari umleið hvørjar 18 mán aðir ella so hevði skulað bjóð að upp á rættin at ala á einum ávísum firði og harvið skipað útseting sína. Tá so slaktið var av, kundi hann bjóðað av nýggjum upp á rættin at ala á sama firði. Um onkur annar bjóðaði hægri, hevði hesin fyrri alarin verið noyddu r at flutt alla sína aliútgerð, so hin sum keypti slapp framat. Í veruleikanum er eingin munu r á hesum og at selja fiskirættindi á uppboðssølu.

Hinvegin haldi eg ikki at nak ar heldur at skil er í at selja firð irnar á uppboðssølu á henda hátt, tí tað júst hevði oyðilagt allan kontinuitet hjá teimum alifyritøkum ið vit ídag hava. Tað er heilt greitt at t.d. Bakka frost hevði ikki havt møguleika at bygt virkir til at framleiða liðug vøru, um fela gið ikki kundi tryggjað sær aldan fisk. Í veruleikanum er støðan hjá fiskivimiuni júst tann sama. Um støðugt virksemi skal byggjast upp, er neyðugt at hesar fyritøkur hava trygd fyri tí grandleggjandi undir virk s eminum, nevniliga at hava møguleikan at fiska. Tað tykist sum at øll eru samd um at virðisketan í ali vinnu ni skal verða so long sum gjørligt, meðan tað øv ugta ger seg galdandi innan fiski v innuna, hóast eingin munu r í veruleikanum er á hesum báðum vinnum. POLITISK ÚTLUTING OG SAM ANBERING VIÐ AÐRAR VINNUR At enda skal eg gera nakrar við m erkingar til politiska slagorðið um at fiskiv inna n skal broytast frá politiska ri útluting til at vera ein markn aðargrundað skipan. Eg meti sjálvur at vit ídag hava eina marknaðargrund

sansir.fo

Siðvenja og royndir skapa góðsku í serflokki

JFK, Kósarbrúgvin 3, Postsmoga 56, FO-710 Klaksvík, Faroe Islands Tel +298 409900, Fax + 298 409901, jfk@jfk.fo, www.jfk.fo

aða skipan, sum byggir á at teir sum luttaka í fiskiv inn uni hava vissu fyri at teir hava møguleika at fiska, grundað á tey fiskirættindi ið teir hava fingið tillutað ella hava keypt. Hetta er ikki annarleiðis enn í so nógvum vinnum, har nógvar fyritøkur grunda virk semi sítt á rættindi av einum ella øðrum slag. Sum dømi kann nevnast at flestu heilsølur byggja sítt virksemi á bindandi rættindi frá framleiðarum at selja ávísar vørur í Føroyum, umframt at t.d. eisini bilasøl urnar allar eru grundaðar á einarætt at selja ávís bilmerki. Hetta er eisini galdandi inn an flestu veitararnar til fiski vinnuna, sum hvør í sínum lagi hava einarætt at selja ymiskt, t.d. spøl, motorar, umframt aðrar veitingar. Hesin einarættur er tað sum skapar grundarlag un dir virksemi teirra. Hetta kann í ávísan mun samanlíknast við flskiv innuna, men eingin hevði komið til hugs at ført fram at hesar vinn ur ikki eru marknaðargrund aðar. Til samanberingar kann nevnast at hesar fyritøkur ofta eru grundaðar á einarætt frá útlendskum fyritøkum. Eina rættur frá útlendskum veitara ella frá Føroya Landsstýri er líka mikið, búskaparliga er eingin munur á. ENDI Eg vóni at eg við hesum havi víst á fleiri av teimum sera stóru og neiligu avleiðingum sum tann skipaða uppboðssølan fer at hava við sær. Tí loyvi eg mær at heita á tykkum um at umhugsa støðuna av nýggjum og ikki leypa fyrilitarleyst út í eitt sos ialt eksperiment, sum uppboðs søla av øllum veiðirættindum er at meta sum. Heldur eiga aðrir møguleikar fyri hvussu fiski vinnan kann skipast at verða kannaðir. Aðalmálið má vera at finna eina skipan sum bæði gevur tryggleika til verandi vinnu og møguleikar til teirra ið brenna fyri at gerast partur av fiskivinnuni. Tað málið náa vit tíverri ikki við uppboðssølu, tvørturímóti. Uppgávan er ikki løtt, men eg seti mítt álit á at tit sum fólksins umboð fara at gera tykkara besta fyri at finna vísu steinarnar, sum skapa for treytirnar fyri at endurnýggja fiskivinnu na til gagns fyri okkara samfelag. Skuldi onkur tykkara— samd ella ósamd—havt hug at skift orð um okkurt av tí ið eg havi ført fram, eru tit altíð vælkomin at venda tykkum til undirritaða. []

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Feskur makrelur ávegis í hagreiðing.

Nýskipan í havsneyð Jógvan Mørkøre samfelagsfrøðingur, og fleiri við honum, rokna ikki við at tann frágreiðing um framtíðar fiskivinnustýring sum ‘Nýskipanarnevndin’ hevur latið fiskimálaráðharranum kann gerast grundarlag fyri nýggjari lóggávu. Búi Tyril

EÐAN landsstýrismað urin í fiskivinnumálum, Høgni Hoydal, gjøgnum ta sonevndu Nýskipa na rnevnd ina tykist leggja upp til at øll føroysk fiskirættindi—ímóti viljanum hjá f iskivinnuni og stórum pørtum av velja runum—í framtíðini skulu seljast um uppb oðssølu, so kann tó tá sama num kemur eitt tilmæli frá vinnuni verða avgerandi fyri arbeiðið at orða nýggja lóggávu. Tað meta fleiri vælvitandi eygleiðarar, teirra millum ein av limunum í Nýskipa n arnevndini sum Sjógvur & Fólk hevur tosað við, umframt samfelagssfrøðingurin Jógvan Mørkøre, sum fyrr hevur tikið lut í arbeiði við politiskum ný skipanarætlanum innan fiski vinnuna. “Eg veit ikki hvat eg skal siga um fiskivinnunýskipa n ina, eftirsum vit bert kenna til ynskini hjá Høgna Hoydal,” segði Jógvan Mørkøre. Hann var ivasamur um uppleggið og vísti til høvuðs niðurstøðurnar hjá Nýskipan

arnevndini og viðmerkinga r annars í tí almenna rúminum sum benda á at limir í nevnd ini eru lítið sannførdir um hvørja tyngd teirra frágreiðing til fiskimálaráðharran fer at hava tá av tornar. “Hvørja lagnu tað fær sum kemur frá nevndini eigur tú at vera skeptiskur yvirfyri,” við merkti samfelagsfrøðingurin, “eftirsum hon heilt týðiligt ikki vil kennast við sítt egna barn.” Hvat kunnu vit rokna við fer at henda, hvat er realistiskt í hesum sambandi? “Kanska liggur svarið í skiftistíðini sum nevndin op ererar við: at tað verður byrjað

í lagaligheit—og síðani verður lagt upp til eina opna politiska eftirmeting, har tilmælið frá vinnuni til ta tíð verður avger andi fyri um farast skal víðari eftir Hoydals leistinum. Tað kundi hóskandi verið eitt hálvt ár fyri komandi val. Ella um uppboðssølan skal sleppast. Finst eingin semja so verður tað valtemaið; so verður valið at gera av hvat ið síðani skal henda. Giti at vit kunnu enda í somu støðu sum til valið 2011, tá ‘Makrelsamgongan’ fekk durafjórðingin.”

smá fyri nøkrum konsensus um høvuðsvinnuna. Tað hevur leingi verið al ment kent at fólk sum virka í fiskivinnuni, og mong av teimum ið búgva aðrastaðni enn í høvuðsstaðnum, eru hart ímóti uppboðssølu av øllum fiskirættindum. At so er hevur sannlíkt ávirkað arbeiðið hjá Nýskipanarnevndini, og sam bært ein nevndarlim slepti nevndin longu tíðliga í til gongdini tí partinum av arb eiðssetni ngi nu m sum snúði seg um at skapa eitt uppskot til nýggja fiskivinnulóg—fyri EINGIN LÓGARTEKSTUR ístaðin at lækka ambitiónina Ein spurningur sum leingi soleiðis at tilmælið frá nevnd hevu r ligið í luftini er um ini ístaðin skal kunna brúkast nóg stórur dentur sum heild sum íkast til víðari diskuss hevur verið lagdur á at skapa iónir. eina tilgongd ið gevur rúm Aftur til samfelagsfrøðing fyri breiðum semjum. So in. “Tað má sigast at vera sera smalt sum arbeiðssetningurin óheppið við einum so avmark hjá nevndini varð orðaður av aðum setningi til eitt so um landsstýrinum—ella tulkaður fatandi kommissiónsarbeiði,” av formansskapinum í Nýskip segði hann og ekkóaði somu ana rnevndini—útlitini tókst óro sum umvegis Kringvarpið hoyrdist frá Herálvi Joensen, ið var limur í Ný skip a n a r nevndini. Høgni Hoydal, “Tilmælið vil fáa eina kald landsstýrismaður liga mót (Framhald á s. 42) í fiskivinnumálum.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Royna at fáa handilsskip Shippingfólk og onnur skulu setast sum umboð fyri Føroysku Altjóða Skipaskránna fyri at fáa fleiri útlendsk reiðarí áhugað í teimum fyrimunum sum FAS hevur at bjóða—og skráseta síni skip í Føroyum. Leivur Hansen

“Í

GRIKKAlandi eru 3.600 skip. Fingu vit bara eini hálvt h undrað av teimum undir føroyskt f lagg, hevði ikki verið so langt á mál hjá okkum.” Tað staðfestir Hans Johannes á Brúgv, stjóri í Sjó vinnus týri nu m, um møgu leikarnar at hava 200 skip í Føroysku Altjóða Skipa skránni við árslok 2018. Sum er vanta 112 skip í at røkka hesum máli, sum stovn urin setti sær í 2013. Sjóvinnustýrið er ein sam anrenning av trimum stovn um, Skipaeftirlitinum, Skipa skrásetingini og FAS, sum í 2011 vórðu lagdir saman í ein stovn undir navninum Sjóvinnustýrið. Eini 25 reiðarí við tilsam ans 88 skipum eru í løtuni í FAS.

ÚT UM NORÐURLOND “Hóast vit vænta at fáa fleiri norðurlendsk reiðarí uppí aft urat, so er greitt at skulu vit røkka okkara máli, mugu vit út um Norðurlond at gera vart við okkara skipan, og hetta eru vit eisini í gongd við,” greiddi Hans Johannes á Brúgv frá.

Sjálvur var hann á ein ari altjóða shippingstevnu í Grikkalandi í juni, júst fyri at skapa áhuga fyri FAS. “Vit hittu mong umboð fyri reiðarí har niðri, sum vístu áhuga fyri okkara altjóða skipaskrá, og vónandi spyrst okkurt úrslit burtur úr hesum skjótt,” segði stjórin í samrøðu við Sjógv & Fólk. Sjóvinnust ýrið plagar eisini at taka lut á einari al tjóða shippingstevnu sum verður hildin annað h vørt ár á tí vestursvensku oynni Donsö, í sínum royndum at koma í samband við áhugaðar viðskiftarar. Sum nakað nýtt ætlar Sjó vinnustýrið í strembanini at fáa fleiri skip í FAS, at gera avtalur við útlendsk shipping fólk og aðrar persónar við at knýti til hesa vinnu, um at virka sum ambassadørar fyri FAS uttanlands. “Vit hava júst gjørt tvær tær fyrstu avtalurnar við umboð í Norra og Turkalandi um at bera boðskapin um FAS víðari út í heim, og miða eftir at gera líknandi avtalur við umboð í Englandi, Grikkalandi og øðrum londum,” segði Hans Johannes á Brúgv.

MARIA OLSEN PHOTO

SAMFELAGSBÚSKAPUR Treytin fyri at sigla undir føroyskum flaggi er at felagið ið rekur skipið er føroyskt; eiga rarnir og nevndin kunnu tó vera útlendsk. FAS varð upprunaliga sett á stovn í 1991 og hevur sostatt 25 ár á baki. Tað upp runaliga endamálið var at fáa tey føroysku skipini í hesari

vinnu í eina heimliga skipan umframt at draga útlendsk reiðarí at Føroyum. Í 2008 varð lóggávan broytt til tess at skapa karmar fyri at ein handilsskipavinna við avleid dum virksemi kundi vaksa fram í Føroyum. FAS skip anin gjørdist tá kappingarfør við líknandi skipanir í øðrum londum, eitt nú DIS í Dan

mark og NIS í Norra, og hesi árini er talið á skipum í FAS økt úr 38 til 88. Havast skal eisini í huga at skip detta úr skipaskránni á hvørjum ári, annaðhvørt tí tey verða seld ella løgd. Til dømis komu 12 skip inn í FAS í fjør, meðan 11 skip fóru úr skipanini. Landsst ýrismaðurin í vinnuog uttanríkismálum,

sjóv

SJÓGVUR & FÓLK — #3

økt, herundir reiðarívirksemi, skeiðsv irksemi, trygging og fígging,” vísti Poul Michelsen á. “Bera vit okkum rætt at, kann henda vinnan fáa ein týða ndi samfelagsbúskapa r ligan týdning,” legði hann afturat. “FAS skipanin er fíggjar liga kappingarfør, og arbeitt verður alla tíðina við at dag føra lóggávuna á økinum, so hon sampakkar við altjóða krøv,” segði Poul Michelsen, samstundis sum hann fegn aðist um at eftirlitið á økinum virkar væl, og at mangt tí talar fyri at útlitini fyri at vaksa eru góð. MARITIM STRATEGI Landsstýrismaðurin ásannaði at skal FAS skipanin vaksa, er neyðugt at orka verður sett av til at gera hana sjónliga úti í heimi. Millum annað í hesum sambandi hevur hann sett Hans Johannes á Brúgv. ein arbeiðsbólk við umboðum fyri vinnuna og viðkomandi almennar myndugleikar at Poul Michelsen, heldur at gera uppskot til eina maritima hetta er ein vinna av stórum strategi fyri Føroyar. Hetta týdni ngi, tí vakstrarm øgu arbeiðið skal eftir ætlan vera leikarnir eru stórir. liðugt í heyst. “Umframt at vit hava sæð Eisini eru 800.000 krónur eina munandi øking í talinum játtaðar á fíggjarlógini til á sjófólkum ið arbeiða hjá marknaðarføring av Føroyum føroyskum arbeiðsgevarum, sum maritimum tænastudepli. er talið á størvum á landi ið Poul Michelsen undirstrik eru tengd at hesi vinnu eisini aði at marknaðarføring av

MARIA OLSEN PHOTO

úr øllum heiminum í FAS

Poul Michelsen, landsstýrismaður í vinnuog uttanríkismálum.

føroyskari vinnu sum heild er eitt fokusøki í uttanríkispolit ikkinum hjá Landsstýrinum; í hesum sambandi hevur Landsstýrið sett sær fyri at bøta um fortreytirnar fyri styrktum samstarvi millu m sendistovurnar og vinnuna, segði hann. ÁTAK Í LONDON “Ein millión krónur eru sett ar á serstaka kontu á fíggjar lógini til sendistovurnar at nýta til átøk at marknaðarføra føroyska vinnu, og ætlanin er at fremja hesi átøk í samstarvi millum uttanríkistænastuna og vinnuna,” upplýsti Poul Michelsen. Eitt nú er ætlanin at hava eitt søluátak á sendistovuni í London í heyst fyri FAS. “Vónandi fær øll tann mar itima vinnan í Føroyum ágóða av hesum,” viðmerkti lands stýrismaðurin. []

Búskaparfrøðingur: FAS kann geva væl meira í kassan FAS gevur almennu Føroyum einar 60 milliónir árliga; men upphæddin kundi verið væl størri, metir Hans Ellefsen, búskaparfrøðingur, ið hevur greinað skipa skránna og inntøkumøguleikar í henni. Leivur Hansen

TÁ AV LEIT T virksemi verðu r talt við, gav Føroyska Altjóða Skipaskráin í 2014 tí almenna góðar 60 milliónir krónur í eyka inntøku í mun til um einki FAS var. Hetta sæst í einari greining eftir búskaparfrøðingin Hans Ellefsen frá 17. mai í ár, har hansara niðurstøða eisini er at nógv størri inntøkur kunnu

vinnast úr FAS samanborið við hvat sum kemur burturúr ídag. “Generelt kunnu vit siga at jú fleiri skip koma inn í skip anina, jú størri vinning fær tað føroyska samfelagið, uttan at tað kostar nevnivert eyka,” staðfesti Hans Ellefsen. Hann metir at inntøkan sostatt hevði kunnað verið meira enn tvær ferðir so stór, um tvær ferðir so nógv skip

Hevur tú endurnýggjað

vinnubrævið? Ligg ikki sjóvarfaLLið av tær! Krøvini til sjóvinnubrøv verða herd 1. januar 2017 Kanna tína støðu á www.fma.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Talgilda sjóvinnubrøv og mynstringar Sjóvinnustýrið setir talgilda skipan í verk sum skal lætta um hjá sjófólki ið søkja starv og gera umsitingina av sjóvinnubrøvum og øðrum skjølum smidligari; eisini verða mynstringarseðlar fluttir í felags, talgilda skipan. Leivur Hansen

JÓV INNUstýrið fer í hesum døgum undir eina nýggja talgilda sjó v innu brævaskipan, ið skal lætta um hjá sjófólki og gera arbeiðs gongdir smidligari. Skipanin inniber at tey sum søkja um sjóv innubræv ella um at end urnýggja sjóvinnubræv, gera hetta á einari nýggjari heima síðu hjá Sjóv innus týri num, sum síðsta hond í løtuni verð ur løgd á. Tann nýggja skipanin fer eisini at umfata umsóknir um loðs og viðurkenningar prógv, upplýsir Sjóv innustýrið.

vóru í skipaskránni, tó treytað av um tað eru føroyingar ella útlendingar ið eiga skipini.

Umframt sjálva umsókn ina skulu umsøkjarar til sjó vinnubræv leggja upp mynd, heilsu v áttan og prógv til heimasíðuna. Ætlanin er at sum frá líður fara allar upplýsingar um sjó vinnubrøv hjá tí einstaka at liggja tøkar á netinum. “Upplýsingarnar verða ikki almennar, men til ber at sleppa fram at teimum við at logga seg inn við serligum brúkara navni og loyniorði,” greiðir Hans Johannes á Brúgv, stjóri í Sjóv innustýrinum, frá. So leiðis ber altíð til at fara inn á heimasíðuna og síggja hvørj ar broyting a r hava verið í

um teir limir sum í heilt stóran mun eru partur av FAS skip anini. Kanningin styrkir sam bært Hans Ellefsen ta mynd VITANAR ARBEIÐSPLÁSS ina at tað samlaða avleidda Vinnuhúsið gjørdi fyri felagið virksemið er munandi størri Farmaskip eina kanning mill enn tað beinleiðis avleidda

sjóvinnubrøv u m og øðrum skjølum, eitt nú prógvum og heilsuváttanum. Ætlanin er eisini at mynstringarseðilin skal flytast talgilt í eina felags skipan, har alla r upplýsingar um mynstr ingina, reiðaríið og skipið eru savnað. “Farið verður undir hetta nú,” sigur stjórin í Sjóv innu stýrinum, sum síðani í fjør vár hevur verið formligu r yvir mynstri nga rm yndugleiki í Føroyum. BROYTINGAR Nógvar broytingar henda í løt u ni í sambandi við sjó vinnubrøv og førleikaprógv til før oysk sjófólk. Síðani nýggj kunngerð viðvíkjandi sjóv innubrøvum og førleika krøvum til manning við skip um kom í gildi í fjør, er Sjó vinnustýrið eisini farið undir at útskriva sjóvinnubrøv og førl eikap rógv til skipse l ektrikarar og førleikaprógv til fulltiknar dekkarar. Umframt at tað nú verða um og maskinfólk sum heild útskrivað nýggj sjóvinnubrøv hava sjóvinnubrøv sambært og førleikaprógv, skulu allir STCW 2010 standardin. “Hetta hevur ført við sær at navigatørar við handilsskip

virksemið við skeiðum o.ø. og lønum haðani—feløgini verða knýtt at føroyskum ráðgevum og tænastuveitarum og skapa vitanararbeiðspláss. Tey størstu føroysku fel øgini í FAS eru Smyril Line,

Thor og Skansi Offshore. Harumframt hevur Samskip stóra skrivstovu í Føroyum. Hans Ellefsen segði: “Høvdu vit ikki FAS, er sann líkt at høvuðsskrivstovan hjá hesum feløgum hevði verðið flutt til landið har tann al tjóða skipaskrásetingin er sum teirra skip sigla undir, t.d. til Danmarkar um talan var um DIS, tí tað er nevniliga eitt krav í tí skipanini.” SKATTLIG VIÐURSKIFTI Føroyingar ið sigla við skip um í FAS, verða løntir eftir nettosáttmála og eru sostatt fult skattskyldugir í Føroyum. Skatturin er 35 prosent, sum reiða ríini fáa aftur frá lands kassanum. Sostatt kostar skipanin einki í útreiðslum fyri lands kassan, men gevur heldur ikki inntøku frá lønarskatti. Umframt fulla skattskyldu rinda føroyingar við skipum í

talið á umsóknum er fleirfald að,” sigur Hans Johannes á Brúgv, “og tí hava vit heitt á sjófólk um at søkja um sjó

FAS eisini arbeiðsmarknað arg jald, arbeiðsloysisg jald og barsilsg jald. Arbeiðsgevarin rindar eisini somu gjøld. Útlendingar sum sigla undir FAS skulu ikki rinda hesi gjøld. Fyri at kunna verða skrá sett í FAS mugu feløgini seta á stovn eitt føroyskt partafelag, sum er vanliga skattskyldugt í Føroyum. Sostatt fær lands kassin partafelagsskatt, sum er 18 prosent eins og fyri øll onn ur føroysk partafeløg og smá partafeløg—ein skattainntøka sum uttan FAS hevði verðið av ongum. Sambært TAKS vórðu 605 mió. kr. rindaðar í FAS lønum í 2014; av hesum vórðu 247 mió. rindaðar føroyingum og 358 mió. útlendingum. Greiningin hjá Hans Ellefsen kann lesast í full ari longd á heimasíðuni hjá Sjóv innustýrinum, sum er at finna á www.fma.fo. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

seðlar—og styrkja FAS enn meira Tann nýggja talgilda skipanin hjá Sjóvinnustýrinum umfatar m.a. mynstringarseðlar og umsóknir (høvuðsmynd); Sjóvinnubrøvini eru nú plastkort (niðanfyri høgrumegin); Arbeiðsbáturin Svitzer Gaia (mótsett, ovast); RoPax ferjan Norröna (niðast, vinstrumegin); Bingjuskipið Arnarfell (niðast, í miðjuni); Frystifarmaskipið Axel (niðast, høgrumegin).

vinnubrøv og førleikaprógv í góða ri tíð, soleiðis at skiftið fram til 1. januar 2017 verður so smidligt sum gjørligt.” RAÐFESTA TRYGD Fremsta uppgávan hjá Sjó vinnustýrinum er støðugt at betra um trygdina á sjónum, verja umhvørvið og at tryggja rættindini hjá viðskiftafólki stovnsins, upplýsir Hans Jo hannes á Brúgv. Arbeiðið at náa hesum endamáli er skip að í einum avrikssáttmála við Uttanríkis- og Vinnumálaráð ið, sum verður endurnýggjað ur á hvørjum ári. “Tey seinastu árini hava vit

raðfest eftirlit við trygdarvenj ingum umborð á føroyskum fiskiskipum umframt eftirlit við ali- og brunnbátum. Eftir litsfólk hava í hesum tíðar skeiðnum verið umborð á 56 skipum og gjørt venjingar.” Sjóvinnustýrið gjørdi í fjør avtalu við Den Maritime Haverikommission í Danmark um at standa fyri kanningum og skriva skaðafrágreiðing, tá tala n er um skipbrot, størri eldskaðar, og um persónur doyr. Sjálvt kannar Sjó v innu stýr ið aðrar skaðar og ger javnan trygdarkanningar um borð á skipum í føroyskum

at mistøk ikki verða gjørd sum kunnu hava við sær at skipini verða afturhildin ella fáa sigl ingarbann. “At skip ið sigla undir FAS verða afturhildin er sera óheppið og kann fáa ávirkan á okkara plasering á tí hvíta flagglistanum hjá Paris MoU, sum er eitt týðandi mát fyri umd ømið hjá eini sjóv innu tjóð.” Føroyar hava síðani 2011 stað ið á tí sonevnda hvíta listanu m hjá felagsskapi n um Paris Memorandum of Understanding on Port State Control, ið flokkar allar sjó vinnutjóðir sum sigla í Europa og í Norður Atlantshavinum á flagglistar—hvíta, gráa og svarta. Undan 2011 stóðu Føroyar á tí gráa listanum yvir flagg tjóðir. Málið hjá Sjóvinnustýrin sjóøki. Hesar kanningar verða um er sambært stjóran at telj gjørda r í samstarvi við Vørn ast millum tíggju tær fremstu og Arktisk Kommando. flaggtjóðirnar á hvíta lista um Haraftrat ger Sjóvinnu fimm ár. Sum liður í hesari stýrið trygdarkanningar við ætlan kjósar Sjóvinnustýrið á bryggju. Kannað verður mill hvørjum ári eitt ‘Ársins Skip’. um annað um siglingarloyvið er í lagi, um trygdarútgerðin HENTLEIKAFLAGG verður hildin við líka og und Hóast hetta hevur ein annar ir skipaðum treytum, og um felagsskapur, altjóða fakliga mánaða rl igar trygdar venjing samtakið innan flutningsvinn ar verða gjørdar umborð. una ITF (International Trans port Workers Federation), í UPPEFTIR Á HVÍTA LISTA mong ár skírt Merkið sum Hans Johannes á Brúgv undir hentleikaflagg. Hetta harmast strikar at Sjóvinnustýrið dag stjórin í Sjóv innustýrinum um liga fylgir við øllum skipum og sigur at eftir hansara tykki ið ery skrásett undir Føroysku er einki grundarlag fyri hes Altjóða Skipaskránni, soleiðis um.

“Øll manningar- og fak fela gsv iðu rs kifti á skipum undi r føroyskum flaggi ídag eru í lagi, og tí hava vit áhald andi—umvegis tey føroysku manninga rfeløgini í Faroese Maritime Union—biðið um at verða tikin av hesum listanum, men higartil til fánýtis,” sigur Hans Johannes á Brúgv. Hann vísir víðari á at Sjó vinnustýrið í sínum dagliga arbeiði leggur stóra n dent á at fylgja við í broytingunum í altjóða krøvum og at fáa tey krøvini, so væl sum serlig føroysk krøv, inn í føroyska lóggávu. “Okkara stevnumið er at vera ein viðu rkend og virkin maritim umsiting, ið veitir dygdargóðar tænastur til sjó vinnu, landsins myndugleikar og Føroya fólk,” viðmerk i r hann. Sjóvinnustýrið hevur høv uðsskrivstovu í Sørvági og deild í Havn, og har arbeiða tilsamans 20 fólk. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Heilsutrygd ignorerar avgerð hjá Kærustovninum (s. 1) eitt prinsippmál,” greiddi Dánjal Jákup Meinertsson frá. Nógvir aðrir føroyskir sjó menn í somu støðu hava eis ini kært, men kæruskipanin viðger ikki sama mál f leiri ferðir. Tá avgerð er tikin, er hon galdandi fyri øll tílík mál. 300 MANS Í SOMU STØÐU Í Antares verður mett at einir 300 føroyskir sjómenn ídag av órøttum rinda dupult sosial gjøld. “Tá vit í Antares koma út fyri slíkum prinsippmálum, kann felagið ikki kæra,” segði Dánjal Jákup Meinertsson. “Tað mugu persónarnir sjálvir gera; felagið kann bara stuðla. So vit hava brúkt mítt mál fyri at fáa eina prinsippavgerð.” Áðrenn kæran varð send Kæru s tovni Føroya í apríl 2014, fór drúgvt samskifti fram millum Dánjal Jákup Meinertsson og umboð fyri Heilsu- og Innlendismálaráðið og Heilsutrygd. Men hetta vísti seg alt at vera til fánýtis. “Embætisfólkini høvdu snøgt sagt ikki ánilsi av hvat tann norðurlendski sáttmálin um sosiala trygging inniber,” viðmerkti Dánjal Jákup Mein ertsson. “Ei heldur tykjast tey medvitað um at grein 55 í Stýriss kipanarl ógini ásetir at um ein føroysk lóg gong ur ímóti einum millumtjóða sáttmála sum Føroyar eru partur av, stendur mill u m tjóða sáttmálin oman fyri ta føroysku lógina. Hetta visti eg heldur ikki um tá, men tað sum er meira áhugavert er at tað gjørdi løgfrøðin í miðfyri sitingini heldur ikki. Annars hevði hetta málið verið av greitt í 2013.” Tann 5. mars 2014 sendi Dánjal Jákup tískil kæruna avstað, men fekk sum svar at hann mátti fyrst hava eina av gerð fyri at kunna kæra. NOKTAÐI AT RINDA Tveir dagar seinni boðaði hann Heilsutrygd frá at hann ikki rindaði til Heilsutrygd. Tá fekk hann sama svar sum hann frammanundan hevði fingið frá einum deilda rleið

ara, ið vildi vera við at tann Norðurlendska Konventiónin um Sosiala Trygging ikki reg ulera r innlendis viðurskifti í Føroyum. “Við hesari avgerðini í hondini kærdi eg so málið til Kærustovn Føroya, sum tók støðu tann 4. november 2014, har eg fekk viðhald,” segði Dánj a l Jákup Meinertsson. “Tó við einum fyrivarni—eg hevði ikki lýst míni starvsvið urskifti nóg væl, og tí fekk Heilsutrygd boð um at viðgera málið av nýggjum.” Tað óvirðiliga drálið hjá myndugleikunum kendist ør kymlandi. “Eg væntaði mær at frætta frá Heilsutrygd so at málið kundi fáast út av verðini, men eg hoyrdi hvørki orð ella eið. Hvørja ferð eg ella kæru nevndin ryktu eftir svari, lov aðu tey at koma við einum svari, men…” So tann 13. apríl 2015— meira enn fimm mánaðir afta ná at kærumálið var av greitt—fær Dánjal Jákup Meinertsson loksins svar frá Heilsutrygd; men hetta er eitt svar sum vísir at Heilsutrygd hevur púra misskilt, um ikki við vilja ignorerað, avgerðina hjá kærunevndini. Tey hava also ikki viðgjørt málið av nýggjum, men endurtaka bara sína upprunaligu avgerð. RÆTTLEIÐANDI SKRIV “Svarið sendi eg víðari til kæru nevndina, sum síðan sendi eitt rættleiðandi skriv til Heilsu trygd,” upplýsti Dánjal Jákup Meinertsson. Tann 2. juni 2015 fekk hann so ein spurning frá Heilsutrygd um síni starvsvið urskifti, og hetta gav honum vón i r um at tey nú um síð ir vóru farin undir at viðgera mál ið av nýggjum í sam svar við avgerðina hjá Kæru stovninum. “Eg svaraði beina nvegi n, og trúði at nú var gongd í. Eg hevði tá roynt at fáa kæru nevndina at hjálpa mær at streingja á, men haðani varð sagt at málið var avgreitt frá teirra síðu, og at tey kundu ikki gera meira. Eg havi eisini havt samband við embætisfólk í Heilsu- og Innlendismála ráðnum, men við sama úrsliti.” Ein vónbrotin Dánjal Ják up minti síðani Heilsutrygd á grein 55 í Stýrisskipanarlógini og grein 5 í Heimastýrislógini. Hetta var tann 29. juni 2015, og hann helt at tá tóktist lýsna.

“Men ikki fyrr enn 10. sep tember 2015 løgdu tey seg fløt og skuldu í øllum førum eitast at geva seg undir avgerðina hjá kærunevndini,” staðfesti hann. “Kortini er onki hent síðani uttan tómt tos frá bæði Heilsu t rygd og Heilsu- og Innlendismálaráðnum.” Dánjal Jákup Meinertsson hevur sent alla málsviðgerðina frá mars 2013 til september 2015 til Løgtingsins Umboðs mann; men hesin vildi ikki taka málið upp, tí tað var undir viðgerð hjá Heilsutrygd. “Eg kenni meg at standa eftir sum ein idiot uttan nakra rættartrygd,” segði Dánjal Ják up Meinertsson. Sambært ein advokat sum nýliga úttalaðaði seg til Sjógv & Fólk um hetta mál, kann tað kortini vera ráðiligt at venda sær aftur til Løgtingsins Umboðsmann (sí greinastubba niðanf yri). TVÁA HENDUR Sjógvur & Fólk vendi sær í summar til Heilsu- og Inn lendismálaráðið (HIMR) sum arbeiðsgevara hjá Heilsutrygd, við fyrispurningi um hví tað tekur so langa tíð at avgreiða hetta málið. Svarið var at Heilsumála ráðið ikki er partur í hesum máli—hetta er eitt mál millum Heilsutrygd og Dánjal Jákup Meinertsson, vóru tey stuttu boðini, og allir spurningar hesum viðv íkjandi eiga tí at verða stílaðir til Heilsutrygd. Samstundis gjørdi HIMR greitt at tað heldur onga viðmerking hevur til niður støð u na hjá kærunevndini. Hinvegin metir HIMR at “tað er gingin ov long tíð til at av greiða hetta mál” og at ráðið “hevur havt eitt samskifti við stjóran í Heilsutrygd um at fáa málið avgreitt sum skjótast”. Frá stjóranum hevði HIMR fingið upplýst at “mál ið er um at verða klárt at taka endaliga avgerð, og hendan verður eftir ætlan tikin áðrenn summarferiuna.” At enda í svarinum frá HIMR stendur, at “HIMR fer at fylgja gongdini fyri at tryggja at avgerð verður tikin í næstum.” Til hetta segði Dánjal Jákup Meinertsson, ikki sørt speiskur á málinum, at hann hevur “lært at hava ein ávísan skepsis fyri tíðarsansinum hjá Heilsutrygd,” og at “fyrsta dagin væl kann vera um eitt ár.”

Hvussu er og ikki, so megnaði Heilsutrygd heldur ikki at avgreiða málið fyri summa rfrítíðina sum avtalað við Heilsu- og Innlendismála ráðið. FRAMVEGIS TØGN Í eposti til Sjógv & Fólk fyri summarfrítíðina skrivaði Heilsut rygd: “Heilsutrygd ynskir ikki at fara í dýpdina í málinum her, men kunnu boða frá at vit framvegis arbeiða við málinum, og vænta at koma til endaliga niðurstøðu stutt eftir summarfrítíðina. Vit harmast at hetta hevur tikið so drúgva tíð, og skilja, um hesin borg arin og aðrir áhugaðir partar ótolnast eftir einari niðurstøðu.” Tá stjórin í Heilsutrygd, Egil á Bø, kom aftur úr summarfrí tann 15. august, fregnaðust vit aftur um nær tey væntaðu at verða liðug at viðgera málið, men hann hevði framvegis ikki latið frætta frá sær tá blaðið fór til prentingar. Dánjal Jákup Meinertsson er farin at ivast í um Heilsu trygd yvirhøvur er ført fyri at avg reiða málið, sum annars eftir hansara tykki skuldi verið rættiliga einfalt. Hann vónar tó at Heilsutrygd fer at taka niðurstøðuna hjá Kærustovni Føroya til eftirtektar. “Tað fer at gera tað møgu ligt hjá øllum hinum í somu støðu at søkja um frítøku frá at skula rinda til Heilsutrygd, og ístaðin fáa endurgoldið tað sum av órøttum er kravt inn,” Offshore veitingarskip úr legði Dánjal Jákup Meinerts ymsum londum, við bryggju son afturat. [] í Aberdeen.

‘Út av lagi vánalig fyrisiting’— Eyðfinnur Jacobsen advokatur Búi Tyril

“JA, hatta tykist at vera ein syrgilig søga um út av lagi vánaliga fyrisiting.” Soleiðis segði Eyðfinnur Jaco bs en, advok at u r, tá Sjógvur & Fólk spurdi hann um eina viðmerking til søg una um Dánjal Jákup Mein ertsson og hansara mál við Heilsutrygd. “Eg síggi ikki annan re aktións m øguleika enn at kæra Heilsutrygd til lands stýrisk vinnuna fyri ógvusligt drál, sum ikki kann góðtak ast,” legði advokaturin aftur at. “Loysir landsstýriskvinnan

ikki málið innan fyri nakrar fáar vikur, ber til at klaga til Løgtingsins Umboðsmann.” Meinar tú at hann átti at vent sær enn einaferð til Løg tingsins Umboðsmann? “Umboðsmaðurin viðg er bara klagur um endaligar av gerðir; tað merkir, tá hon er tikin av einum landsstýris manni ella kærunevnd sum hevu r ta endaligu avgerðina. Í hesum føri kann kærast til landsstýriskvinnuna um umsiti nga rl igt drál. Hetta skal hon taka støðu til. Og hennara avgerð, ella mangl andi avgerð, kann so klagast til Umboðsmannin.” []

MARIA OLSEN PHOTO

SJÓGVUR & FÓLK — #3

640 føroyingar uttanlands eru savnaðir undir felags hatti

Útisiglarar og aðrir føroyingar sum arbeiða uttanlands hava felags áhugamál ikki minst innan spurningar um rættindi í sambandi við skatt og pensión; felagið Antares talar teirra søk yvir fyri eitt nú almennum myndugleikum. Leivur Hansen

FØROYINGAR í starvi ut tanlands hava eitt áhugafelag sum hevur góð 12 ár á baki. Felagið varð stovnað 5. juni 2004 undir navninum Antar es. Endamál felagsins er, sum tað stendur í viðtøkunum, at

“virka fyri og nøra um sam starv og samanhald millum limirnar og millum familjur teirra.” Felagið skal eisini “eftir førimuni vera teimum limum til hjálpar, sum á ein ella ann an hátt koma illa fyri og veita limum ráð og vegleiðing um

skattaviðurskifti, pensjóns viðurskifti o.a.” Harumframt er felagið virkið gjøgnum at “skipa fyri fyrilestrum og á annan hátt savna inn vitan til limirnar, skipa fyri tiltøkum so sum útferðum, bovling, veitslum og øðrum, sum kann nøra um

Bóka tína lýsing til næstu útgávu í góðari tíð. Tosa við Jákup á Lag, telefon 584020.

samanhaldið, og at samanseta og senda út tíðindi til skip og bátar.” HEIMASÍÐU OG Á FACEBOOK Antares hevur heimasíðu undir navninum Antares.fo, sum verður dagførd dagliga við viðkomandi heima- og útlendskum tíðindum. Tað ber til at koma í sam band við felagið við at senda epost til antares@antares.fo. Antares hevur ídag um leið 640 limir, verður upplýst. Limagjaldið er 600 krónur fyri virkandi limir sum búgva í Føroyum, og 200 kr. fyri tey

sum búgva uttanlands ella eru hvílandi limir. Lesandi rinda tó bert 50 kr. um árið. Sum fastur táttur hittast limir til morgunmat og kaffi prát kl. 9 hvønn fríggjamorg un í Kaffihúsinum í Vágsbotni, Hjá Jórum í Klaksvík, Pubbini á Tvøroyri og Undirhúsunum á Toftum og í Skálavík og kl. 10 á Effostøðini í Skálabotni. Í nevndini fyri Antares sita Andreas Poulsen, formað ur, Dánjal Jákup Meinertsson, næstformaður, Petur Mohr, kassameistari, Martin Sonny Frederiksen, skrivari, og Sørin Poulsen, varaskrivari. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Ella um pensión? Sjómaður stevnir Taks í trætumáli um eftirløn og avgjald Sakarmál millum sjómann og Taks hevur prinsipiellan týdning fyri eftirlønargjald hjá 300 føroyingum ið sigla undir NIS og NOR—rætturin skal taka støðu til um munur er á ‘pensión’ og ‘eftirløn’ í sambandi við sosiala trygging. Leivur Hansen

IGA sjófólk búsitandi í Føroyum men siglandi við norskum skipum og limir í norsku Folketrygd, eisini at rinda eftirløn í Føroyum? Ja, siga Taks og Skatta- og av gjaldsk ærunevndin. Nei, sig ur sjómaður, sum nú dregur Taks í rættin við kravi um at stovnurin verður dømdur til at viðurkenna at avgerðin stríðir ímóti tí Norðurlendsku Kon ventiónini um Sosiala Trygg ing. Konventiónin umfatar m.a. ‘ydelser ved alderdom’ altso eftirløn; men partarnir eru ósamdir um hvussu hetta skal skiljast. Í Norra er tann sosiala trygdin skipað undir einum, í Folketrygd. Limirnir—her undir føroyingar sum sigla við norskum skipum—gjalda 8,2 prosent av lønini til Folke trygd og harafturat rindar arbeiðsgevarin 14,2 prosent. “Sostatt eru vit sosialt tryggj a ð i r har við eftirløn, arbe iðsl oysiss tuðli, sjúkra dagpengum osfr.,” staðfestir sjómaðu rin, sum ikki ynskir at verða nevndur við navni. “Sambært hesa konventiónina er ein føroyingur sum arbeið ir í Norra fyri ein norskan arbeiðsgevara, ella siglir við ein u m norskt f laggaðum skipi, umfataður av tí sosialu lóggávuni í Norra og ikki tí føroysku.” Út frá hesum er sjó manninum tryggjað eftirløn í Norra, og tískil eigur hann sambært konventiónina ikki eisini at gjalda inn til eftirløn

Dómaraskrivstovan, C. Pløyensgøta, Tórshavn.

í Føroyum. Og við hesum sum grundarlag hevur sjómaðurin stevnt Taks við kravi um at stovnu rin verður dømdur til at viðurkenna at eftirløn eftir Eftirlønarlógini er fevnd av tí Norðurlendsku Konventiónini um Sosiala Trygging. VÍSA TIL ES DÓMSTÓLIN Taks hevði í svari til kæru frá 9. oktober í fjør gjørt manninum greitt at hann skal rinda eftir løn av útlendskari B-inntøku, við tí grundgeving at eftirløn sambært Eftirlønarlógina ikki er fevnd av tí Norðurlendsku Konventiónini um Sosiala Trygging. Hesa avgerð kærdi hann víðari til Skatta- og av gjaldsk ærunevndina, sum 31. mars í ár tó staðfesti avgerðina hjá Taks. Kærunevndin ásannaði at talan er um ‘ydelser ved al

derdom’, men at talan er ikki um ‘enhver lovgivning om so cial sikring (sociale sikring sydelser)’, sum eru treytir fyri at eftirlønin er fevnd av kon ventiónini. Kærunevndin vísti eisini á at sambært siðvenju hjá ES dómstólinum kann “en ydelse anses for en social sikrings ydelse, såfremt den tildeles de berettigede uden individuel be d ømmelse af personlige behov, men efter lovbestemte kriterier og forudsat, at den vedrører én af de risici, der udtrykkeligt er anført i art ikel 4, stk. 1 i forordning nr. 1408/71.” Samstundis vísti kærunevndin í hesum sam bandi til fýra dómar hjá ES dómstólinum í líknandi mál um. Skatta-og avgjaldsk æru nevndin segði víðari í sínari

niðurstøðu at fólkapensjónin er eitt dømi um eina pensjón sum er veitt eftir ‘lovbestemte kriterier’, meðan eftirløn sam bært Eftirlønarlógina er ikki veitt eftir somu lógarásettu treytum við tað at hon er privat og útgoldin við støði í avtalu millum pensjónstakara og pensjónsfelag. Hesum eru sjómaðurin og sakførari hansara grundleggj andi ósamdir í og peika m.a. á ta Norðurlendsku Konvent iónina um Sosiala Trygging. PRINSIPPMÁL FYRI 300 Áhugafelagið hjá føroyingum í starvi uttanlands, Antares, heldur somuleiðis at tað ikki kann rætt at ein lóg ið áleggur øllum føroyingum at gjalda til egna eftirløn í Føroyum, eins og lógin um Folketrygd ger fyri øll í Norra, ikki er um

fatað av sosialu tryggingar greinini ‘ydelser ved alderdom’. “Vit skilja tað soleiðis at um talan er um eina ‘privata avtalu’ so er hetta nakað sum ein persónur sjálvur tekur stig til mótvegis einum eftirlønar veitara,” undirstrikar Antares. “Her er talan um eitt lógarkrav um inngjald við lógaráseting um skatting og útgjaldsfor mar. Tað kann ikki vera ein sonevnd privat avtala.” Kærunevndin ger vart við at tey ið eru fevnd av eftir lønarskipan uttanlands sum partur av arbeiðssáttmála við arbeiðsgevara við heimstaði uttanlands, og har arbeiðið verður útint uttan fyri Føroyar, kunnu verða undantikin at rinda til eftirløn í Føroyum við atliti til inntøku ið er for vunnin uttanlands. Umsókn skal sendast til Taks, ið metir hvørt talan er um eftirlønarskipan sum í nóg stóran mun tryggjar saman sparara eitt nøktandi inntøku grundarlag eftir pensjónsa ldur. Henda møguleika hev ur kærarin ikki brúkt; hann fær sostatt rokning frá Taks upp á manglandi eftirløna rg jald fyri 2014. Útisiglarin heldur tó fast við at hann sum limur í Folke trygd ikki eigur at rinda eftir løn í Føroyum, og stevndi í juli umvegis sín sakførara Taks við kravi um at stovnurin verður dømdur at viðurkenna hetta. Áhugafelagið Antares metir at málið hevur prinsipp iellan týdning fyri umleið 300 føroyingar ið sigla við skipum undir NIS og NOR. []

Í stuttum: Norðurlendsk Konventión um Sosiala Trygging

Høvuðsskrivstovan hjá Taks, á Skálatrøð í Havn.

FØROYAR gjørdust í oktob er 2005, saman við Grønlan di, partur av Norðurlendskari Konventión um Sosiala Trygg ing, sum var komin í gildi í Norðurlondum í des ember árið fyri. Endamálið við konventióni ni er at tryggja at borga ra r í Norðurlondum kunnu ferðast frítt millum londini uttan at vera fyri van býti sosi alt—sjúkraviðgerð, sosial gjøld og sosialir ágóðar

eru so s tatt tryggjaðir bor garum eftir teimum reglum sum eru ásettir í skjalinum. Ein borgari úr einum Norðurlandi ið arbeiðir í øðr um Norðurlandi, skal verða viðfarin á jøvnum føti við borgarar í arbeiðslandinum. Eisini tá borgarin ferðast í øðrum Norðurlandi, tryggjar konv enti óni n viðkomandi rætt til sjúkraviðgerð, heim ferð og tað sum hoyrir tí til,

um viðkoma ndi verður fyri sjúku ella vanlukku. Sambært ta føroysku Eftirl øna rlógina hevur ein persónur sum hevur fylt 21 ár og hevur fulla skattskyldu í Føroyum, skyldu at spara sam an til egna eftirløn sambært grein 1 í hesari lógini. Per sónar sum hava B-inntøku frá starvi uttanlands, eitt nú sjó menn, verða kravdir eftir he sum eftirlønargjaldi av Taks.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

unu m sum høvdu størsta n vøkstur, so var fólkavøkstu r in har millum 151,9 og 617,4 prosent. Tað sermerkta var samstundis at talið á útlend skum tilflytarum var berandi í vøkstrinum. Til dømis økt ist talið á íbúgvum í Herøy í Norður-Noregi úr 1.652 (2009) til 1.759 (2013)—ein vøkstu r uppá 107 persónar. Undir sama tíðarskeiði fluttu 142 persónar úr øðrum lond um í Europa til Herøy; við øðrum orðum hevði talið av Herøy-búgvum minkað uttan tilflyting úr útlondum. Tað eru serliga fólk úr londum sum Svøríki, Pólandi, baltisku londunum, Grikka landi og Spania sum flyta til ali- og fiskivinnu kommu n urna r. Harafturat koma flótt arfólk ið hava fingið arbeiðs loyvi og uppihald. PRIVATAR ÚTBYGGINGAR Í Føroyum hava myndug leika rnir gjørt stórar íløgur í vegak ervi og havnir. Ein yvirskipað ætlan er sum skilst tó ikki gjørd fyri Føroyar og menningina framy vir. Í Løgtinginum hevur ikki

verið vanligt við prinsippiell um orðaskifti um hvat ið er best fyri landið undir einum. Ístaðin eru ágrýtnir lokalpol itikarar saman við vinnuni farnir undir tær stóru íløgurn ar, eins og vit hava sæð hesi seinnu árini. Í Klaksvík stóðu vinnu lívsmenn á odda, og fingu gongd á útb yggi ngi na av Norðhavnini, í einum tíðar skeiði tá kommunan ikki var før fyri at lyfta útbyggingini einsamøll. Á Tvøroyri hava vit sæð eitt líknandi fyribrigdi, eins og í Fuglafirði. Nú er gongd eisini komin í útbyggingar á Sandoynni, har Sandoy Seafood er farið undir virksemi í Skopun við fram leiðslu av lættsaltaðum toska flaki og frystum upsaú rd rátt um. Sandoy Seafood er ein

Pelagos, Fuglafjørður.

MARIA OLSEN PHOTO

Skapa arbeiðspláss… (s. 19)

Bakkafrost, Glyvrar (september).

samstarvsætlan millum Delta Seafood og Marine Harvest Faroes. Síðstnevnda felag er samstundis farið undir aling á Sandsvág. Hesar báðar ætlanirnar eru við til at fáa meir virksemi knýtt at ali- og fiskivinnuni á Sandoynni. Meðan privat átøk soleiðis hava fingið gongd á útbyggin gar, hevur tann politiska skip anin ikki verið við í tilgongd ini, ei heldu r metingum um

hvar ið mest ynskiligt kundi verið at latið útbygginga rnar farið fram yvirskipað sæð. Alivinnan hevur í sam starvi við myndugleikarnar lagt til rættis so alarar í størst møguligan mun halda til í hvør sínum øki. Hetta hevur borið í sær at í Vágum hevur Luna (HiddenFjord) sett í gongd stór a r útbyggingar, meðan Bakkafrost í sínu m lagi er farið undir størstu priv atu menningarrætlan nakran

tíð í Føroyum, samstundis sum Marine Harvest Faroes byggir út. Næst á skránni er aftu r Bakkafrost, sum sam bært upplýsingar hevur ynski um at gera útbyggingar í Suðuroynni. Og tá tosa vit ikki um uppsjóva r v innuna, sum hev ur gjørt risa stórar íløgur tey seinnu árini, serliga í Fuglafi rði og á Tvøroyri, har nýggja r verksmiðjur í heims klassa eru settar upp. []

Netbankin rætta loysnin fyri teg, sum vil vera óheftur av tíð og stað.

Norðoya Sparikassi

Ósávegur 1

Postboks 149

Við netbankanum sum app kanst tú avgreiða fíggjarviðurskifti tíni – sama nær og hvar.

FO-710 Klaksvík

Tel. 47 5000

Fax 47 6000

ns@ns.fo

www.ns.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Tann stóra rundveltingin Búi Tyril — Fiskivinnan.com

Ú FRÁgreiðingin frá tí sokallaðu Nýskipanar nevndini hjá Fiskimála ráðn um varð løgd fram í byrjanini av oktober, aftaná at høvuðs niðurstøðurnar hjá nevndini stutt frammanundan vórðu almannakunngjørdar, stendur greitt at stór ørkymlan valdar um hvørjir ítøkiligir karmar kunnu væntast at koma í gildi fyri høvuðsvinnuna—um tað yvirhøvur eydnast í næstum at finna neyðugar semjur ið kunnu leggja lunnar undir eina varandi loysn. At mong mótstríðandi sjónarmið gera seg galdandi er einki at siga til í einum landi har fiskivinnan fyllir so nógv sum hon ger, bæði búskapa r liga, samfelagsliga og ment anarliga, og tískil eisini polit iskt. Ikki tess minni kann tað hava avgerandi týdning fyri menningina og gongdina í samfelagnum at arbeitt verður skynsamt fyri at tryggja breiða semju um hvat ið skal gerast við karmarnar um vinnuna. Her man ein tann størsti trupulleikin síggjast aftur í tí almenna kjakinum, og sann líkt eisini í tí vinnupolitiska arbeiðinum: leysir og fastir endar f løkjast saman í so vorðnan mun at málsetningar gerast ógreiðir og grundleggj andi spurningar venda í allar ættir. Hesin ambivalensur kom týðiliga fram undir ráðstevn uni “Fyrimunir og vansar við fríari uppboðssølu,” sum út varpsrásin R7 skipaði fyri í Runavík herfyri (https://r7.fo/ fvr/). Eitt hav av ymisku m sjónarmiðum og vinklum kom fram undir ráðstevnuni, har bæði útlendskir og føroyskir frøðingar høvdu framløgur— • Magni Laksáfoss: Týdning urin fiskivinnan hevur fyri búskapin, og veiðuhagtøl frá ár 1750 til ár 2000; • Johnny í Grótinum: Frágreiðing um arbeiðið hjá nýskipanarbólkinum; • Gary D. Libecap: Fyrimunir við ‘grandfathering’; • Osmund Justinussen: Hvussu veðrið ávirkar fiskiskap; • Jón Kristjánsson: Fiska meðan fiskur er; • Martin Paldam: Kappingar føri og tilfeingisrenta; og • Charles R. Plott: Hvussu kann ein uppboðssøla skipast.

At gjøgnumtvinga eina uppboðssølu av øllum fiskirættindum er óðamannaverk og politiskt órealistiskt; tankin um kvotur sum privat ogn møtir eisini mótstøðu, og fiskidagaskipanin fær somuleiðis toyggið í ruðuleikanum—so hvat vilja vit?

MARIA OLSEN PHOTO

Partrolandi nótaskip pumpa inn eitt hál.

GRANDFATHERING VS UPPBOÐ Johnny í Grótinum fekk sum formaður í Nýskipanarnevnd ini m.a. ein spurning um og hvussu tað ávirkar arbeiðið hjá nevndini at so at siga øll fiskivinnan er hart og greitt ímóti at teirra rættindi skulu seljast á uppboði. “Nú er uppboðssøla eitt experiment á pappírinum fyri tað mesta,” innleiddi Tórheðin Jensen, frá Varð anum, sín spurning. “Tað er prøvað onkustaðni, og har tað er prøvað, har hevur vinna n hvørja ferð verið púrasta ímóti, og tað eru gingin eini tvey til

trý ár, so er tað steðgað tí tað gekk ikki. Eg kenni ikki ein fiskimann sum er fyri upp boðssølu, eg kenni ikki eitt manningarfelag sum er fyri uppboðssølu, og eg kenni ikki ein reiðara sum er fyri upp boðssølu. Eg kenni nógvar politikarar og so framvegis sum eru fyri uppboðssølu. Metir tú at tað hevur nakað at siga fyri succesina av tí sum tú roynir at snikka saman?” “Heilt vist,” svaraði Johnny í Grótinum, “og í mun til tað tú nevnir har so umrøða vit eisini tað í frágreiðingini, tær royndirnar man hevur gjørt

í øðrum londum, og eisini miseydnaðu royndirnar sum tú nevnir har, og vísa á av bjóðingarnar við at verkseta tað vissi tú ikki hevur líka sum partarnar í vinnuni við í tí. So ja, tað er heilt vist nakað sum kann fáa ávirkan á verk setingina av tí, vissi man ikki líkasum megnar at sannføra um tað.“ Tann amerikanski búskap arfrøðingurin Gary D. Libe cap—sum m.a. er Professor í Corporate Environmental Management við Donald Bren School of Environmen tal Science & Management,

og Professor í Búskaparfrøði við University of California, Santa Barbara—var tó tann sum mundi fáa mest uppmerk semi, helst tí hann bjóðaði uppboðssølu tankanum bein leiðis av. Hetta gjørdi hann í stóran mun gjøgnum at vísa á at “grandfathering” ella tað vit ofta kalla søgulig rættindi er, ikki uttan búskaparligar grundir, í praksis tað einasta modellið sum verður brúkt kring heimin til útluting av fiskirættindum, umboðandi umleið 99 prosent av øllum loyvum. Hann vísti serliga á tann grundleggjandi týdn ing ið tryggleiki kring ogn arskap hevur fyri vinnuog samfelagsbúskap. Her merkir “tryggleiki kring ognarskap” sum skilst ikki tað sama priv atisering av almennari ogn, men vísir til brúksrætt sum er greiður og rættarliga tryggur. Hetta er tó eitt politiskt eymt punkt ikki minst orsakað av tí ørkymlandi kjakinum har fleiri endamál ofta verða vavd saman. Kringvarpið var kvikt á fótum at spinna boðskapin hjá Libecap til at “Reiðarar eiga at fáa fiskirættindi til ognar.” Hvør skal siga, um vit ikki fáa ta uppboðssølu sum vit so leingi hava arbeitt fyri so endar tað við at fólksins ogn verður latin nøkrum fáum reiðarum at eiga. MISSKILT TILFEINGISRENTA Soleiðis hevur orðaskiftið koyrt leingi, serliga í formi av átaki fyri uppboðssølu, har KvF hevur gingið á odda við at áhaldandi geva rúmd fyri ávísum búskaparfrøðingum og teirra politisku sjónarmiðum. Libecap vísti á at kjakið um fiskivinnuna í grundini ofta er eitt maktstríð um hvør ið skal hava størsta ágóðan av einum tilfeingi. Her er ein trupu l leiki hjá okkum at vit ofta blanda spurningar um fordeil ing saman við spurningar um vinnuligan búskap, og spurn ingar um vísindaligan sann leika við politiskt motiveraðar pástandir. “Innan ‘grandfathering’ verður søgulig veiði viðurkend, so har verður stórur dentu r lagdur á nýtslu [hjá loyvis havara av tilfeinginum] sum er farin fram fyrr, og at av gerðir verða tiknar av privat um; meðan ein uppboðssøla, hvussu hon er skipað, hvat

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARINE

ELDING BUSINESS Hoyvíksvegur 65 FO-100 Tórshavn

P R O F E S S I O N A L

Mads Andreas Winther: maw@elding.fo Beinl. tel. 529000 www.elding.fo

TIL SKIP & BÁTAR, OFFSHORE, MARINE V.M. stað k r e v t n e Góðk UM ØROY F Í E L E MÍ ASTA N Æ T N DØG

0 20 90 0

SØLA | TÆNASTA | RÁÐGEVING Nýggja gallu ella nýtt vaskarí? Vit gera projekteringar eftir nærri avtalu

Vaskimaskinur Turkitrumlur Uppvaskimaskinur Komfýrar Ovnar Mikroovnar

Eplaskrellarar Køli- & frystiskáp Páleggsmaskinur Kaffimaskinur Kølidiskar Stálborð

Blendarar Ísmaskinur Vakumpakkimaskinur Rørimaskinur Medisinskáp

38 hon skal føra til, inntøku rna r av henni og so framvegis, leggur nógv meira dent á at avgerðir verða tiknar politiskt.” Eitt annað áhugavert punkt hjá Libecap var hetta: at tilfeingis renta n er ikki nakar konstantur, men er ein variabul sum broytir seg í mun til ymisk viðurskifti, har ímillum hvussu vinnan verður stýrd av tí politisku skipanini. Her hava nakrir fáir føroyskir búskap arfrøðingar alment pástaðið mest sum tað øvugta, at tilfeingisrentan er meira nakað sum bara liggur og bíðar eftir at verða heintað inn við kassa eitt. “So, hesir spurningar um út l ut i ng eru ikki óheftir av tilfeingisrentuni,” segði profess arin. “Tilfeingisrenta liggur ikki har úti og bíðar eftir hvør ið fyrst kemu r framat; í roynd og veru kann støddin á henni variera [í mun til hvussu og undir hvørjum treytu m fiskirættindi verða út lutað]. Og vit hava prógv, sum eg havi nevnt fyri tykkum, frá øðrum tilfeingi [enn fiski].”

frá monopolinum ICES og tess atknýttu stovnum. Hansara mest áhugaverda tesa: biologiskt mát baru r fiskavøkstur er eitt meira haldbart parametur at ganga eftir í sambandi við regulering av fiski vinnu enn stovnsmetingar við teimu m stóru óvissum sum tær innibera. Við øðrum orðum, tá staðfest er at fiskur er lítil og rak í mun til aldur og í mun til undan farnar kanningar, so merkir tað at hann fær ov lítið av føði, og tá er betri fyri stovnin at meira verður fiskað úr honum soleiðis at meira føði verður eftir til tann fisk sum ikki er veiddur. Hetta er eisini í tráð við traditionellan vísdóm inn an fiskarí. So Jón er heitur talsmaður fyri fiskidagaskipan. Men um ein slík skipan verður so tyngd av tekniskum regu lering um at hon illa sleppur at virka, so missir eisini hon undirtøku so við og við. Soleiðis er kritikku r in móti henni eisini vaksin, og her er vert at leggja til merkis at Nýskipanarnevndin mælir til at skifta hesa skipan út til frama fyri FYRITREYT FYRI HALDBARHEIT eina kvotaskipan, uttan mun til at Rumbul kann lættliga koma í vandin fyri at útblaking kann ger viðgerðir tá sjónarmið ikki fáa ast ein trupulleiki har ið fiskaríið mótspæl men verða presenterað er blandað. sum óumtvistiligar sannroyndir Men tíverri tykjast fólk— eitt nú í tíðindahøpi, og júst tí kanska serliga summi ið hava lyndi var hendan ráðstevnan hjá R7 eitt til at virka sum formyndarar yvir gott tiltak. Ikki minst hevði fiski øðrum—ikki at skilja eina grund frøðingurin Jón Kristjánsson eitt leggjandi fyritreyt fyri haldbarheit, frískligt innslag ið, sum vant frá nevniliga: at tað altíð er mest ráði hansara síðu, setir spurning við ligt at byggja stórar samfelagsligar partar av tí ráðgeving sum kemur avgerðir á breiðar semjur. []

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Genetic Biobank

Ein samskipandi eind innan heilsuverkið, ið byggir upp Ættarbands-, Diagnosu-, og Vevnaðarskráirnar og viðgerð umsóknir um at granska í skráunum.

Ættarbandsskráin

Ættarbandsskráin, ið er eitt ættartræ yvir føroyingar, fevnir um tíðarskeiðið frá umleið ár 1650 til í dag og verður gjørd í samstarvi við Landsskjalasavnið.

Diagnosuskráin

MARIA OLSEN PHOTO

Diagnosuskráin er ein skrá av diagnosum, sum heilsuverkið hevur diagnostiserað. Heilsuverkið er at skilja sum: Sjúkrahús, kommunulæknar, apoteksverkið og tannlæknar.

Vevnaðarskráin

Vevnaðarskráin er tengd at einstøkum verkætlanum og tá fólk vilja lata prøvar til framtíðar granskingarendamál. Talan kann bæði verða um at taka blóðroynd ella brúka vevnað, ið longu er í savninum hjá heilsuverkinum.

www.biobank.gov.fo

Hýsa á línu undir Íslandi.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Skjótt kemur 2017/18 útgávan.

Einki ársrit dekkar føroyskt vinnulív sum Faroe Business Report ger, og hevur gjørt líka síðani 2005. Áðrenn vit vita av stundar aftur til várs—og tá er tíð til at næsta útgáva kemur, nevniliga 2017/18. So tað er at fáa sum mest burturúr, og tað gerst best við at fyrireika seg væl.

Set teg í samband við Jákup á Lag, telefon: 584020, Email: FaroeAtlantic@gmail.com www.FaroeBusinessReport.com

Provianteringstænastan er tøk alt samdøgrið

+298 23 20 21

Proviantur til manning og skip Proviantur kann bíleggjast hjá Hugo Thomsen, tel. +298 232021 hugo@kjolbro.com

Tú ringir vit heinta Telefon 41 42 43

Gev spilloljuni

virði

IRF · Telefax: 41 42 44 · FO-520 Leirvík · irf@irf.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Borgaragluggin.fo

TAKS hevur gjørt Borgaragluggan til allar føroyingar. Á Borgaraglugganum kanst tú fáa innlit í og viðgera tíni viðurskifti við TAKS. Tú sært allar tínar upplýsingar so sum: Sjálvuppgávu Løn Frítíðarløn Eftirløn

www.borgaragluggin.fo

Ognirnar hjá tær Rentustuðul Ferðastuðul Skattauppgerðir... heilt aftur til 1984

sansir.fo

- allar tínar upplýsingar við hondina

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Nýskipan í havsneyð (s. 27) tøku og í ringasta føri ikki styttri skeið fyri aðrar kvotur.” kunna brúkast til nakað sum “Men alt stendur og fellur við helst,” segði Jógvan Mørkøre. spurninginum um legiti m e t,” legði samfelagsfrøð “Serstakliga ikki, tí nevndin it ikki kann viðmæla at koyra ingu rin afturat, “í vinnuni og í samfelagnum sum heild. alt út til eina uppboðssølu.” Henda n tilgongdin vit hava sæð tryggjar ikki hesum, men HERJANDI PEIKIFINGRAR Fy ri f isk imá laráðharran heldu r eina skáksigling, har a ndi samgongur vilja kann uppleggið politiskt eis skift ini skapa eina óhepna støðu, fara úr einum borði og í ann sam b ært Jógvan Mørkøre, að. Nógv botnar í tí snaring sum tó samstundis metir at sum orðaskiftið um fiskivinn ein útvegur kann finnast í una hevur fingið—frá einari sam r áðing, har eitt nú til støðu har tað var gott latín at feingisg jald verður sett inn geva høvuðsvinnuni studn sum alternativ til uppboðssølu, ing, til eitt orðaskifti har tað og har søgulig fiskirættindi ræður um hjá landinum at fáa kunnu gerast grundarlag fyri lut í teimu m avkastum sum partar av fiskivinnuni geva. langtíðar rættindum. “Her átti Høgni—um Spurningu rin um tilfeingis hann hevur sítt politiska gjald er vorðin ein spurning lív kært—at klovið niður úr ur um penga r í landskassan, trænum, og heldur opnað heldur enn ein spurningur um fyri einum forhandlaðum til frægasta stýringsamboð. Hes feingisg jaldi við virðing fyri ari slagsíðu í orðaskiftinum søguligum rætti ndu m, sum eiga teir stóru fjølmiðlarnir kundu verið konverterað til sína stóru ábyrgd av, har tað langtíðarkvotur. Og so havt moral i se ra ndi tykist hava

vunnið á tí analyserandi. Ístaðin fyri at fáa eina viðgerð í tí almenna rúminum, hava vit fingið herjandi peikifingrar í jagstran av teimum pørtum av vinnuni ið hava havt góðar inntøkur og høgt avkast tey seinnu árini.” ‘VAKURLEIKAKAPPING’ KREVST Atlit til landspartar og lokal samfeløg—og útróður—er somuleiðis av grundleggjandi týdningi í hesum høpi, vísti Jógvan Mørkøre víðari á. Men karmarnir um fiskivinnuna mugu fyrst og fremst skapa styrki í vinnuni og birta upp undir hennara kappingarføri í altjóða høpi. “Partar av fiskif lotanum hava upp til seinasta løgtings val megnað at rikið framund ir at skipabólkar og útróður skuldu hava sersømdir í ein ari nýskipan av fiskivinnuni. Nýskipanarnevndin ger tó í sínum áliti vart við at kravið um at leggja kvotur til ávísar

Uppboðssøla av fiskirættindum er ikki… (s. 2) vóru tað manninga rnar sum fíggjaðu sín stóra part, tí av reiðingarprísurin fyri ein part av uppboðssølu fisk inu m var langt undir tveimum krónum, meðan hini skipini fingu í meðal 6 kr. kg. fyri sama makrel veiddan á sama hátt.

verið 172 mió. kr. Tá hevði tilfeingisgjøld og skattur verið 60,1 prosent av úrslitinum fyri skatt. Teir sum hava selt hava sjálv s agt havt ein vinning. Men tað kann man ikki lasta teir fyri sum hava keypt skip og loyvir fyri at fáa eitt nøkt ‘MARKNAÐARGRUNDAÐ’ andi rakstrargrundarlag til tey Tað verður sagt at vit skulu ný móta ns uppisjóvarskipini fara yvir til eina marknaðar sum vit hava í dag. Tað er ein grundaða skipan. Men tann pol it i sk uppgáva at avgera skipanin sum vit hava í løtuni hvussu vinnan skal skattast, er júst marknaðargrundað. og her kundi tann politiska Lat okkum taka nótaskipini skipanin fyri langari tíð síðan sum dømi. Upprunaliga vóru havt hert skattingina av vinn oman fyri 20 nótaskip. Men ingi frá at selja rættindi sum við uppkeypi er skipatalið eru fingin ókeypis frá landin minkað niður í sjey skip sum um. Um tað er tað man ynskir hava eitt nøktandi rakstrar politiskt. grundarlag. Í verandi nóta flota eru bert tvey skip sum AÐRIR SLEPPA FRAMAT hava loyvir ið landið hevu r Tað verður í heilum júkað lutað út, nevniliga Tróndur í um at øll skulu sleppa fram Gøtu og Christian í Grótinum. at í fiskivinnuni. Tað veit ein Øll hini loyvini eru uppkeypt og hvør at tað ber ikki til. Í frá øðrum, ið eru farnir úr heimaflotanum er helst ov vinnuni. nógv fiskiorka í summum Skipini hava góðan rakst bólkum, og har ber væl til at ur ídag, og tey skapa eina til keypa seg inn í vinnuna fyri feingisrentu sum í stóran mun ikki so stórar upphæddir. fer í landskassan. Verandi uppisjóvarf loti Í 2014 fekk landsk assin klára r at fiska tær uppisjóvar 149 milliónir kr. í tilfeingis kvoturnar sum vit hava í dag. gjaldi og skattum frá reiða rí Verandi skip hava harumframt unum í Nótaskip. Um tilfeing avlopsorku. Í fjør vóru skip isg jøldini í 2016 høvdu verið ini í Nótaskipum úti í 1.765 galdandi í 2014, hevði talið dagar, sum svarar til 224 dag

ar í meðal fyri skipið. Tað er sjálvsagt eitt politiskt val, um man vil seta meira stál í sjógv in til at fiska somu fiskar, men tað førir so bara til vánaligari lønsemi, sum verður fíggjað burtu r av tí tilfeingisrentu sum uppisjóvarflotin skapar ídag. Harvið verður minni til landskassan á tí kontoini.

skipa b ólkar brýtur grund leggja ndi við alla filosofiina afta n fyri eina uppboðssølu. Eg haldi tað vísir til fulnar hvussu illa gjøgnumhugsað og grundað tað í roynd og veru er at Landsstýrið neyðheldur um at marknaðarkreftirnar skulu sleppa at ráða. Upp undir sein asta løgtingsval varð í einum av teimum stóru samgongu flokkunum róð framundir at avtalur áttu at verðið gjørdar við russarar um at teir fingu t.d. svartkjaft í før oysk um sjógvi ímóti at okka ra neyð líð a ndi heimaf loti kundi sloppið í russiskan sjógv at veiða botnfisk sum t.d. tosk. Tá orðaskiftið fer so langt út í ráðandi politiskum flokkum, so eru vit við at skrúva tíðina aftur til Ráfiskagrunnin, har tað við beinharðari politiskari stýring skuldi fáast at síggja út sum um at alt slag av fiskiskapi bar seg og økti um virðisskap anina í tí føroyska samfelag num. Eg haldi tað sigur so mikið sum at tað liggur fremri í huganum hjá politikarum at fáa pengar í landskassan enn at fáa eina sterka fiskivinnu sum stendur seg í altjóða kapping.” “Tað nýtist kortini ikki at forða fyri at landið við einari nýggjari skipan tryggjar økis menning um alt landið,” segði Jógvan Mørkøre víðari. “Men tá er ivaleyst neyðugt at lata upp fyri ‘vakurleikak apping’ har sterkar vertikalar fyri tøkur sleppa fram at kvotum tengdar at serligum økjum ið hava tørv á einum lyfti í menningini og at fáa gagn av ‘fólksins ogn’ og tí potentiali sum liggur í hesari ogn.”

loysnum at smoyggja yvir fiskivinnuna góvu bakslátt ur, átti Landsstýrið at havt í mentu ídag í sambandi við núverandi roynd at nýskipa vinnuna. “Í 1992 varð roynt at fáa lunnar undir eina semju um eina kvotaskipan, og ein roknibólkur varð settur. Vit gjørdu upplegg til eina fundarøð, har vinna og stovnar vóru umboð—ikki pressan og politikarar. Men tað eydnaðist ikki at koma fram til ætl aðan konsensus; tí áðrenn tað kom so langt, hevði Richard Mikkelsen skorið ígjøgnu m við Fiskavirking og øllum tí. Nakað seinni kom kvotaskip anin sum eitt diktat frá dansk ari síðu. Eg haldi nevndin við Johnny í Grótinum og teimum greiðir væl frá hvat ið síðani hendi, og hvussu top-down átakið við kvotum beindi fyri einari tilgongd har kvotaskip an kundi verið komið inn sum ein stýringsskipan við fullari undirtøku frá vinnulívinum. Men vit fingu ístaðin fiskida gaskipanina og aftaná at hon var komin í gildi, var tað í nógv ár ómøguligt í praksis at rógva afturá aftur spurningin um kvotaskipan—til tað var evnið alt ov eldfimt og løtt bæði politiskt og tjóðskapar liga.” “Her er pointið,” legði Jógvan Mørkøre afturat. “Landsstýrið risikerar at seta seg í somu støðu sum tá ið ráðandi myndugleikar á sinni tvingaðu eina kvotaskip an ígjøgnum. Tí uttan at vísa virðing fyri vinnuni, henn ara royndum og vitan, kemst ikki langt. Um tað eydnast at skora okkurt neyðaregg íg jøgn u m, so verður tí ikki langt lív lagað.” []

VÓNA TAÐ BESTA Tað verður spennandi at fylgja við í hvussu leikur fer, nú Nýskipanarnevndin hevur handað sítt álit og tann polit ‘MUGU VÍSA VIRÐING’ At royndir frá fyrru helvt av iska viðgerðin byrjar. Onkrir politikarar siga 1990unum við tvungnum at uppsøgnin av loyvunum til 1. januar 2018 skal takast bókstavil iga. Tá fella loyvini burtu r, og myndugleikarnir kunnu handla sum teir vilja. Tað sigst at onkur reiðarí hava skipað seg soleiðis hesi árini at tey ikki standa eftir við skuld 1. januar í 2018. Høvdu øll reiðarí gjørt tað, so hevði fiskiv innan í roynd og veru verið avviklað hesi árini til stóran skaða fyri tann før oyska búskapin. Onnur reiðarí hava havt álit á at lívið heldur fram eis ini eftir 1. januar 2018, og vit mugu bara vóna at tá veruleik arnir koma á borðið, so verður ikki nøkur árvarlsig kollvelt ing tann 1. januar í 2018. [] Upsaportiónir í framleiðslu á Kósini í Klaksvík.

SJÓGVUR & FÓLK — #3

Skeið á Vinnuháskúlanum vinnuhÁskúlin 350 250 VINNUHÁSKÚLIN

BRM skeið BRM skeið ERM skeið ERM skeið Ship Handling Ship Handling Skeið í heilsulæru Skeiðskeið í heilsulæru ARPA ARPA skeið skeið ECDIS ECDIS skeið TECDIS skeið

Trygdardepilin við Áir 354 TRYGDARDEPILIN VIÐ422 ÁIR

Eldsløkking umborð á skipi Eldsløkking umborð á skipi Endurtøkuskeið eldsløkking u.s. Endurtøkuskeið eldsløkking u.s. Sløkkileiðsla umborð á skipi Sløkkileiðsla umborð á skipi Eldsløkking fyri skipsyvirmenn

SSO skeið Tecdis skeið §16 skeið SSO skeið ISPS skeið § 16 skeið Endurnýggjan av vinnubrøvum ISPS skeið Tankers Safety skeið Endurnýggjan av vinnubrøvum Flutningur av vandamiklum farmi Tankers Safety skeið Ketilpassaraskeið

Endurtøka IMO 80 Eldsløkking fyri skipsyvirmenn Trygdarskeið grundleggjandi Endurtøka IMO 80 Trygdarskeið fult Trygdarskeið grundleggjandi Bátaføraraskeið

GMDSS skeið LRC skeið Ketilpassaraskeið DB Basic skeið GMDSS skeið DP Advances skeið LRC skeið Háspenningsskeið fyri maskinistar Flutningur av vandamiklum farmi

Medisinsk fyrstahjálp Stroppaskeið Bátaføraraskeið FRC skeið Trygdarskeið fult

Medisinsk fyrstahjálp

Skeiðini eru sambært STCW-sáttmálanum. Koturnar til skeiðini finnast á heimasíðu skúlans.

Vinnuháskúlin . Boks 104 . 110 Tórshavn Tel 350 250 . info@vh.fo . www.vh.fo

SJÓGVUR & FÓLK — #3

MARIA OLSEN PHOTO

Frystitrolarin Akraberg hevur fingið framkomna skipan fyri útvinning av proteinum og fitievnum úr avskurði og innvølum á fiski; mett verður at Akraberg seks ferðir um árið fer at kunna avreiða ensillagu fyri 600.000 krónur. Búi Tyril

KRABERG, frystitrolar in hjá Framherja í Fugla firði, hevur fingið installerað eina nýggja og framkomna ensillagu skipan ið skal gera at alt sum trolarin fiskar kemur til høldar. Sambært metingar fer ensillagan sum fæst burtur úr avskurðum og innvølum frá tí fiski sum kemu r inn, at kunna avreiðast fyri slaka hálvafjórðu millión um árið. Tað hevur leingi verið tos að í Føroyum um at fáa meira burtur úr hvørjum sterti sum verður veiddur, men trupult hevur í praksis verið at fáa lønsemi í at arbeiða teir part ar av fiskinum sum geva læg sta prís. Tískil er tað vanligt at innvølir og annað fer fyri borð tá fiskurin er kruvdur, og høvdini við um hann verður avh øvda ður, og harafturat sterta r og annar avskurð um fisku ri n verður framleiddur til flak. Onkur hevur tó fingið tað at bera til búskaparliga við at hava mjøl og lýsifabrikk um borð, ikki minst verksmiðju trolarin Norðborg; men tað hevur kravt sera stórar íløgur. Tann skipanin sum Akra berg nú skal royna av álvara, kann síggjast sum eitt alt ernativ til mjøl- og lýsifabrikk. Ensillaga er ein flótandi løgur sum verður framleiddur gjøgnu m at knúsa innvølir og avskurðir í smáar partiklar, soleiðis at protein og fiskaoljur lufalsliga lættliga kunnu út vinnast burturúr. Ensillaga n verður landað til keyparar sum Hordafar, eitt norskt fela g sum hevur specialiserað seg á hesum øki, og teku r ímóti ensillagu frá fiski- og alivinnuni, og selir úrdráttir til víðari framleiðu— av fólkaføði úr tí frá fiskaríi, og djórafóðri úr tí frá alingin.

Erland Olsen, skipari.

Hálvafjórðu millión um árið fyri slógv Felagið hevur eina støð á Eiði og seks móttøkuskip umframt fleiri goymslur og móttøkur ymsastaðni í Noregi. Sum skilst verður í løt uni diskuterað við Havsbrún í Fuglafi rði, har tó ávísar til lagingar mugu gerast um tað skal bera til at taka ímóti en sillagu har. Meðan tað ofta hevur víst seg at góðar ætlanir um at fáa sum mest burtur úr tilfeingin um detta niðurfyri tá av torn ar—at tað er meira møði enn føði—so hevur Framherji við tí nýggju ensillagu skipanini

til Akraberg sett sær fyri at prógva annað. Akraberg er útgjørdur til sera ymiskan fiskiskap. “Nú er hendan skipanin so mikið framkomin, og so væl fyrireikað, at vit rokna við at hon fer at kunna løna seg,” viðmerkti Erland Olsen, sum umframt Eyðun á Bergi er skipari á Akraberg. “Vit meta at vit fara at fáa einar 600.000 krónur fyri hvørja landing av ensillagu, og eg rokni við tað kann blíva einar seks ferðir um árið at vit fáa teir tangar nar fyltar.”

Í sambandi við veiði eftir toski, hýsu og øðrum botn fiski verður fiskurin vanliga kruvdur, avhøvdaður og fryst ur umborð. Tá teir fiska rækj ur verða tær heilfrystar uttan kóking, men nakað av hjá veiði í tí samanhanginum ger at ensillagu skipanin eisini tá kemur til nyttu. “Vit kunnu hava eini 900 tons av frystum í lastini, tað mesta stendur tá á plattum,” legði skiparin afturat. “Um vit ikki brúka plattar kunnu vit stúva betur og fáa pláss fyri eitt sindur meira, men tá

tað kostar tað eisini eyka við at landingin tekur meira tíð. Tíðin tað tekur at útføra tær ymisku arbeiðsuppgávurnar er nevniliga ein lyklaspurningur í øllum hesum.” Ensillagu skipanin er í høvuðsheitum ment í sam starvi við Hordafar, og MEST er seinni komið inn í myndina. Eisini hava aðrir veitarar verið við í tilgongdini at integrera skipanina við verksmiðjuna umborð og hvørt av sínum, serliga Pomek og El-Talvu virkið, men eisini Petur Lar sen og Demich. “Hetta hevur tikið tíð at menna og vit hava hugsað tað væl og leingi ígjøgnum,” segði Svenning Hansen. “Nú skal tað so royndarkoyrast, og vit eru sum vera man spent uppá hvussu tað fer at rigga. Vit hava lagt stóran dent á automatiseri nga r og at tað skal grípa so lítið sum møgu ligt inn í tær vanligu arbeiðs gongdirnar.” [] Akraberg avmyndaður í september við bryggju hjá MEST á Vestaru Vág í Havn.