CENTRUM LIMBURG DE WOONWIJK IN

Erfgoed

Zorg dragen voor erfgoed lijkt in Heerlen vaak een buitengewoon belangrijke rol te spelen in onze identiteitsvorming. De markante geschiedenis van Heerlen vraagt om een eigenzinnige omgang met het verleden. Midden in de wijk Vrieheide komt dit verleden op bijzondere wijze samen met heden en toekomst. Waarom kwam het Historisch Centrum Limburg (HCL) naar Vrieheide? Dat kan men zich afvragen. Die vraag heeft meerdere antwoorden. Ten eerste moest het archief weg uit het gebouw van het Thermenmuseum, omdat dit gebouw gerenoveerd gaat worden. Daarnaast zocht men naar een herbestemming voor de Christus Koningkerk die al sinds 2004 uit de eredienst was onttrokken. Ook past dit renovatieproject in de ontwikkeling van Heerlen-Noord dat, onder andere vanuit het Rijk, komende jaren een sterk impuls zal gaan krijgen onder leiding van Ron Meyer.

Zoals wethouder Jordy Clemens tevens terecht opmerkt in het boek Archief van de Toekomst heeft Vrieheide een “bijzondere rol gespeeld in de geschiedenis van onze stad, het is de eerste modernistische mijnwerkersbuurt in ons land en symbool voor de wederopbouw[…]”. Dit modernisme komt sterk naar voren in de architectuur van de Christus Koningskerk uit 1965. Een beeld bepalend voor haar tijd dus. En dat was volgens Gemeente Heerlen het bewaren waard. Dat de kerk nooit gesloopt is, mag wel een klein wonder genoemd worden. Dertien jaar na oplevering werden er al plannen gemaakt om dit huize Gods af te breken. Het bleek veel te groot voor de actieve geloofsgemeenschap van om en nabij driehonderd mensen en het was er ’s winters te koud en ‘s zomers te warm. Al in 1977 verkeerde het gebouw in zeer slechte bouwkundige staat.

Renovatie van openheid

Nu prijkt het gebouw in volle glorie boven de mijnwerkershuizen uit. In volle glorie omdat het in vol bedrijf is, maar dan als archief. Van binnen wekt de renovatie vooral indruk. De koude kerkhal is grotendeels zo gelaten als die was, zij het met een nieuw laagje verf. In de hal is er echter een volledig gebouw gebouwd. Men kan helemaal rond het archief heen lopen waar kilometers aan documenten en beeldmateriaal is verzameld. Beneden in deze ‘box-in-box’ is er een leeszaal met balie ingericht, die omsloten is door glazen wanden. Vergeleken met de locatie bij het Thermenmuseum straalt deze leeszaal één en al openheid uit, iets wat directeur Lita als een belangrijke verbetering van het HCL ziet. Het moet een nog publiekere plek worden dan het al is, “het moet open zijn”, aldus Lita.

Verbinding met de buurt

Vanwege de bijzondere ligging van het archief is een connectie tussen dit instituut en de buurt ook erg belangrijk, het ligt immers in een woonwijk. Om openheid en verbinding te creëren hebben de Gemeente Heerlen en het HCL een aantal plannen. Zo is het aanliggende plein aangestipt als evenementenlocatie. Door het HCL worden er connecties gezocht met onder andere de naastgelegen basisschool en zijn er gebruiksmogelijkheden in het pand voor buurtverenigingen. In de toekomst zal het HCL ook tentoonstellingen inrichten voor een breder publiek dan de vaste onderzoekers en mensen die hun familiegeschiedenis in willen duiken. Ook kunst zal als bindmiddel niet geschuwd worden.

Facts

1. 8,5 van de 15 kilometer archief is nog beschikbaar

2. Het oudste archiefstuk van Nederland - uit 950 - ligt in het Historisch Centrum Limburg, afdeling Maastricht

3. Sinds 13 juli 2018 is de Christuskoningkerk een rijksmonument

4. Alles wordt bewaard op 18 graden Celsius

5. Iedere dag worden er meer dan 2000 documenten ingescand

6. Het langste archiefstuk van het Historisch Centrum Limburg is 2 meter lang

7. Een geavanceerd systeem reguleert temperaturen in het gebouw op duurzame wijze

Mijngeschiedenis

De ambities houden hier zeker niet op, vertelt Lita. Zij is van plan om alle documenten over de mijngeschiedenis terug naar Heerlen te halen. Terug naar Heerlen? Ja, inderdaad, veel van de archieven over de mijnen in Limburg liggen bij de andere locatie van het HCL in Maastricht en daar zou volgens Lita verandering in kunnen komen. De herkomst van documenten en de plaatsgebondenheid die daarbij komt kijken is van groot belang in het archiefwezen. Dat is een principe waar aan vastgehouden kan worden en dat wil het HCL in dit geval doen. Dat kan wellicht nog even duren. Voor een dergelijke verplaatsing van een essentieel stukje geschiedenis moet er eerst toestemming worden gevraagd, want de mijnarchieven behoren tot de Rijkscollectie en die wordt formeel bewaard in de depots in de provinciehoofdstad. Het archief werkt namelijk als een overheidsinstelling, gebaseerd op de Archiefwet. Heerlense wethouders Jordy Clemens en Casper Gelderblom zitten dan ook in het algemeen bestuur van deze Gemeenschappelijke Regeling.

Een archief voor ons allemaal

In het archief, waar alle te bewaren openbare informatie is opgeslagen, kan men alle bestuurlijke keuzes van de overheid nakijken. Het archief is tevens een plek waar burgers de overheid kunnen controleren. Maar ook is het een plek voor de mensen omdat het archief ons verhaal vertelt. Ben jij geboren in Heerlen? Dan ligt jouw naam ook in het archief. Zonder het archief zou veel van het verhaal van Heerlen verloren gaan. Of het nou het beeldarchief van DSM is, of notulen van gemeenteraadsvergaderingen, iedere doos van het archief vertelt iets over ons, de mensen. Vandaar dat het HCL, Gemeente Heerlen en andere betrokkenen het zo belangrijk vinden dat die connectie met de wijk Vrieheide gemaakt wordt. Het boek Archief van de Toekomst: Historisch Centrum Limburg in Vrieheide-Heerlen vertelt het verhaal van de kerk van Vrieheide en de komst van het HCL. Maar nog meer dan dat vertelt het boek het verhaal van de mensen in Vrieheide. Nee, het is geen boek over de mensen van Vrieheide, “het is een boek met de mensen van Vrieheide”, zegt Lita. Een uniek tijdsdocument is het resultaat. Kinderen vertellen er bijvoorbeeld in wat zij graag doen en volwassenen vertellen over hun ervaringen met de wijk.

Het Historisch Centrum Limburg is dus een belangrijke instelling die zichzelf meer naar de voorgrond plaatst, door de nieuwe huisvesting in Vrieheide. Met de herbestemming van de Christus Koningkerk hebben Gemeente Heerlen en het HCL laten zien dat ze uitdagingen niet uit de weg gaan en niet bang zijn om buiten het boekje te gaan. Nu lijkt het archief relevanter dan ooit en schudt het HCL een laag stof van haar af. “Een archief is veel meer dan een kast met documenten. Het is een instituut dat verhalen vertelt en geheimen over onze identiteit kan ontrafelen. Wij nodigen daarom alle Heerlenaren uit om naar Vrieheide te komen voor hun geschiedenis”, aldus Lita. “Wij zijn open voor jullie allemaal!”