Ertbrandbos

(deels) onder vuur

Door Willly Ibens Een ongemakkelijk telefoontje

Begin oktober 2019. We kregen op het regionaal secretariaat een telefoontje vanuit de administratie: “Of wij recente gegevens hadden over de natuurwaarde van Ertbrand en of die kunnen gebruikt worden voor het opstellen van een advies over een nieuw woonbouwproject?” Natuurlijk hebben we die informatie. Via de Natuurpuntsite waarnemingen.be worden er jaarlijks vele honderden gegevens ingebracht in de natuurdatabank. En onze vleermuizen-, vogel-, planten- en vlinderwerkgroepen zijn intens bezig met het inzamelen van allerhande natuurwaarnemingen in het Ertbrandbos.

Al snel werd duidelijk dat het ging over de aanmelding van een project-MER (Milieueffectenrapport) en de vraag naar een scopingadvies (*) voor een woonontwikkelingsproject langsheen de westzijde van de Oude Galgenstraat. Een vergunningsaanvraag van de nv Ertbrand voor vier bouwvolumes met in totaal 64 appartementen en bijhorende ondergrondse parkeergarages op een terrein van ruim 8 hectare waardevol bos, 120 meter diep en 670 meter lang. Deels op gronden ingekleurd als woonparkgebied tussen de fortgracht en de Canadezenlaan en, zeer merkwaardig, ook deels op gronden ingekleurd als bosgebied.

In een tijdskader waarin de biodiversiteit razendsnel afneemt en de nood aan opslag van CO 2 via bosbehoud en bosuitbreiding alsmaar urgenter wordt, is het bijna wereldvreemd dat dergelijke initiatieven nog genomen kunnen worden.

Even terug in de tijd

Zo’n 60 jaar geleden - in de naoorlogse periode waarin alles kon en mocht in functie van welvaart en er nog geen grenzen waren aan de groei - werden voor het eerst plannen uitgetekend voor de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen. Rijkelijk laat in vergelijking met Nederland waar men al 50 jaar eerder aan de slag ging. Wel hoogdringend toen om een einde te maken aan de macht van de lokale politici en de cultuur van ‘ons kent ons’.

Op basis van doordachte ruimtelijke inzichten van goed opgeleide planologen kreeg ieder perceel zijn bestemming via een grondkleur. Paars voor openbaar nut en industrie, rood voor bouwgrond, geel voor landbouw en groen voor natuur en bos. En dan volgde het moeizame politieke proces: een evenwicht zoeken tussen algemeen en persoonlijk belang. Moeizaam omwille van de immense fi nanciële belangen die op het spel stonden voor grootgrondbezitters, speculanten en fi nancieel krachtige groepen en families. Moeizaam ook omdat het niet de bedoeling was om de ruimte te bevriezen maar wel een evenwichtig antwoord te bieden op uitdagingen inzake demografi e, economie, mobiliteit, milieu en biodiversiteit. Dat we eind jaren ‘60 enorme kansen hebben gemist om de groene long in de Antwerpse noordrand ongeschonden te behouden staat buiten kijf. Grote delen van Kapellen, Kalmthout, Brasschaat en Schoten werden ingekleurd als woonpark. In de tijdsgeest van toen een gemakkelijke en voor de hand liggende keuze. De versnippering van de ruimte en het verdere uitdeinen van de bewoning zorgde evenwel voor een zware maatschappelijke kost. Hoe verder mensen van voorzieningen wonen zoals scholen, winkels, kinderdagverblijven, hoe meer auto’s en fi les, en hoe slechter de luchtkwaliteit. In de huidige context waarbij de Antwerpse regio op wereldschaal behoort tot de regio’s met de grootste luchtverontreiniging is dit een immense fl ater.

Tot op heden zijn er voor het woonparkgebied ten noordwesten van de Oude Galgenstraat nog geen vergunningen verleend. Vroegere pogingen van de eigenaar om de volledige woonparkzone tussen het Fort van Ertbrand en de Canadezenlaan over een lengte van 1.500 meter op te delen in riante villapercelen kreeg geen goedkeuring van de administratie ruimtelijke ordening, omdat ze onvoldoende was gemotiveerd en niet kon rekenen op de steun van de gemeente Kapellen.

In het kader van de afbakening van de gebieden van de natuurlijke en de agrarische structuur (het zogenaamde AGNAS proces) werd in 2008 door het Departement Ruimtelijke Ordening een Ontwerp van Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) opgemaakt. Hierbij werd de helft van het woonpark omgezet tot bos en kon de helft worden bebouwd. Net zoals voor zoveel andere initiatieven om de doelstellingen rond de uitbreiding van de oppervlakte natuur en bos van het Ruimtelijk Structuur Plan te realiseren, was hiervoor op Vlaams

niveau geen politieke meerderheid

Bestemmingsplan Ertbrand en omgeving (1969)

(*) In een scopingadvies wordt gevraagd aan de instanties die advies moeten uitbrengen, om te controleren of men op het goede spoor zit met het voorgestelde MER-rapport. Dit om te vermijden dat sommige zaken niet worden onderzocht en in een later fase de MER niet wordt goedgekeurd omdat die onvolledig is.

te vinden. Dat het verschil tussen rood en groen op het gewestplan voor onze regio intussen al snel meer dan 200 euro/m 2 betekent of zo’n 2.000.000 euro per hectare maakt het dossier thans nog complexer.

Werk maken van de bouwshift wordt dé uitdaging

Wij kunnen het de eigenaars van een niet verkaveld woonparkgebied niet kwalijk nemen dat ze trachten hun eigendom te valoriseren. Het eigendomsrecht is een vaste waarde in ons juridisch bestel. Natuurpunt maakt van dit recht ook gebruik om natuurgebieden en bossen aan te kopen en zo als collectieve eigendom te beschermen en te behouden voor de toekomst en voor de toekomstige generaties.

De aanvraag om hier de juridische bestemming van woonparkgebied te realiseren is in die zin legitiem. Tijdens onze onderhandelingen over de aankoop van het Ertbrandbos hebben we dat nooit betwist. Dat betekent niet dat natuurbehoudsbeweging moet instemmen met dit of een ander woonproject. Integendeel.

Er zijn talrijke goede argumenten om dit deel van het Ertbrandbos integraal te behouden als bos en om het in te kleuren van rood naar groen. Het gaat hier immers niet over een kleine snipper bos in een goedgekeurde en reeds deels volgebouwde verkaveling. Het gaat hier samen met het Mastenbos en de Uitlegger over een grote, haast ongerepte groene en blauwe (de Antitankgracht) ecologische verbinding tussen het Grenspark Kalmthoutse Heide en het Klein en Groot Schietveld. Hier delen van het Ertbrandbos ontwikkelen tot woongebied is een forse aantasting van de nog bestaande groene en open ruimte.

We hebben voldoende argumenten om de Vlaamse overheid te overtuigen om hier concreet werk te maken van de bouwshift. Indien er in 2040 geen extra open ruimte meer mag worden aangesneden moeten we vandaag beginnen met de bescherming ervan. Nu verdwijnt er in Vlaanderen elke dag 7 hectare open ruimte. Dat zijn 12 voetbalvelden

Foto Gunther Van Gelder

bos, natuurgebied of landbouwgrond. Voor wegen, woningen, bedrijfsgebouwen en nutsvoorzieningen allerhande.

Een groot deel van de Vlamingen is van mening dat daar iets moet aan worden gedaan. Ook de Vlaamse overheid gaat daarin mee. Voor ons is duidelijk dat het Ertbrandbos één van die waardevolle kwetsbare zonevreemde bossen is die integraal moeten behouden blijven. Het is evenmin een optie om een bos dat 100 of meer jaar oud is te vervangen door een nieuwe aanplant in het kader van boscompensatie.

Verdichting spaart ruimte en realiseert planbaten

Het lijkt ons evident dat eigenaars recht hebben op een billijke, niet speculatieve planschade indien ze de bestemming van hun gronden niet kunnen realiseren. Het is de taak van de overheid om daar de nodige middelen voor te vinden en een betaalbaar vergoedingssysteem uit te werken. In haar beleidsnota Omgeving voorziet de kersverse minister voor natuur Zuhal

Demir een ‘slimme groei’ door in te zetten op een kwalitatieve verdichting van goed gelegen locaties. Het zou waardevol zijn indien in het ‘instrumentendecreet’ snel tools worden ontwikkeld om via de verdichting en optimalisatie van goed gelegen en onderbenutte terreinen planbaten en ruiloperaties te creëren om de kosten van de bosbescherming te realiseren.

En verder… ?

Het Schepencollege van Kapellen was al veel langer op de hoogte van dit woonproject. In de projectMER lezen we dat reeds in oktober

Ertbrand: 150 hectare bos aansluitend op de Kalmthoutse Heide - Foto Yves Adams

2018 een vergunningsaanvraag werd ingediend. Deze aanvraag werd onvolledig verklaard. Dit onder andere wegens het ontbreken van een gedetailleerd bomenplan en omdat er onvoldoende gemotiveerd werd dat er geen aanzienlijke negatieve eff ecten te verwachten zijn. Het bestuursakkoord 2019-2024 van de Gemeente Kapellen geeft enig houvast om bebouwing in het Ertbrandbos te voorkomen.

We citeren:

“In Kapellenbos wordt de gemiddelde perceel grootte behouden om de ecologische waarde van de omgeving te behouden. In functie van het groene karakter blijft de minimum kavelgrootte 5.000 m 2 voor Kapellenbos Oost en 3.000 m 2 voor Kapellenbos West. In Kapellenbos, willen we versnippering van grotere bosgebieden tegengaan. Voor sites van 15.000m 2 en groter worden specifi eke bouwvoorwaarden uitgeschreven.” Naar aanleiding van het scopingadvies sprak het Kapelse schepencollege zich op 30 september 2019 negatief uit over de woonontwikkeling in de Oude Galgenstraat. Het is een waardevol statement dat het college ‘het niet opportuun acht om dit onaangetaste bosgebied aan te snijden’. Het plangebied grenst aan de Kalmthoutse Heide in het noorden en aan het Fort van Ertbrand en het Mastenbos in het Zuiden. Het bos de Klinkaard (de oude naam voor het Ertbrandbos) is een niet te vervangen schakel in een complex van aaneengesloten bossen en natuurgebieden.

Op basis van het scopingadvies van de Dienst MER zal de projectMER worden bijgewerkt. Daarna volgt de behandeling door de gemeente Kapellen met een openbaar onderzoek. Wij rekenen erop dat de Gemeente Kapellen hier haar verantwoordelijkheid neemt en dit bouwproject niet goedkeurt. De voorbije jaren hebben Natuurpunt en de Vlaamse overheid meer dan 3 miljoen euro besteed aan de verwerving van 140 hectare het Ertbrandbos. Indien de Vlaamse Regering haar beleid rond bosbescherming en bosuitbreiding ernstig neemt, moet ze hier een initiatief nemen om het Ertbrandbos integraal te behouden.

Wie meer wil weten over dit bouwproject kan de projectMER downloaden van de site van de MER databank:

https://mer.lne.be/ merdatabank/uploads/ merkennis5780.pdf

Uiteraard rekenen wij op de steun van alle Natuurpunters en van alle omwonenden met een hart voor de natuur om het Ertbrandbos integraal te behouden.