Het rozenkransje

Nieuwe kansen voor het rozenkransje op het Groot Schietveld?

Eén van de vier clusters van rozenkransje op het Groot Schietveld, bestaande uit één bloeiende plant en tal van rozett en die allemaal door vegetati eve uitbreiding gevormde klonen van één enkele plant zijn - Foto Peter Symens

Begin vorige eeuw was het rozenkransje Antennaria dioica een typische verschijning in de droge heide en heischrale graslanden in onze regio. Habitatvernietiging en verslechtering van de habitatkwaliteit door verzuring en vermesting hebben ertoe geleid dat deze plant al meerdere decennia uit onze regio verdwenen is en inmiddels ook in gans Vlaanderen als uitgestorven werd beschouwd.

Groot was dan ook de verrassing toen vorige lente bij toeval deze enigmatische plantensoort werd herontdekt op het Groot Schietveld.

Biedt deze herontdekking nieuwe kansen voor een heuse comeback van deze soort in onze regio? Of zijn deze plantjes louter ‘levende fossielen’ die sowieso tot uitsterven gedoemd zijn?

Pas ‘herontdekt’ en reeds onmiddellijk terug ‘op sterven na dood’…

In mei 2019 verscheen op waarnemingen.be een mooie foto van een bont dikkopje die door Roger Pynaerts op het Groot Schietveld gemaakt werd.

Tot ieders verbazing toonde deze foto een vlindertje dat zich tegoed doet aan de nectar van de typische wit-en-roze bloempjes van het rozenkransje, een plantje dat al decennia als uitgestorven in Vlaanderen werd beschouwd. Tijdens een verdere zoekactie in de onmiddellijke omgeving werden uiteindelijk 4 clusters met in totaal zo’n 400 van deze bijzonder plantjes gevonden. Tot daar het goede nieuws …

Van de 400 plantjes kwamen er in 2019 slechts 12 in bloei. Tot overmaat van ramp bleken al deze bloempjes van het vrouwelijke geslacht te zijn.

Door Peter Symens

Rozenkransje - Foto Roger Pynaerts

Het rozenkransje is immers een tweehuizige plant, met afzonderlijke mannelijke en vrouwelijke planten. Bij gebrek aan mannelijke planten kan de soort zich hier niet langer geslachtelijk, maar uitsluitend nog vegetatief voortplanten.

Ervaringen elders hebben aangetoond dat in dergelijke omstandigheden de populatie weinig tot geen kans op duurzame overleving heeft, en langzaam maar zeker volledig uitsterft. Bij een controle in augustus werd bovendien vastgesteld dat vele van de aanwezige plantjes bijzonder te lijden hebben gehad van de opeenvolgende hittegolven in de voorbije uitzonderlijk warme zomer. De toekomst van het rozenkransje op het Groot Schietveld is dus allesbehalve rooskleurig. De oorspronkelijke euforie rond de herontdekking van dit plantje sloeg dan ook zeer snel om tot de ontnuchterende vaststelling dat deze fragiele soort reeds terug ‘op sterven na dood was’ … Een nieuwe kans of een ‘levend fossiel’…? In overleg met ANB, INBO en Natuurpunt Studie werd afgesproken om niet bij de pakken te blijven zitten, maar om samen via het nemen van extra beschermings- en beheermaatregelen te trachten een levensvatbare populatie van het rozenkransje op het Groot Schietveld te ontwikkelen en in stand te houden.

Daartoe werd in eerste instantie advies gevraagd aan de onderzoekers van de Nederlandse Stichting Science4Nature, die ondertussen al heel wat ervaring hebben opgebouwd bij de opzet en uitvoering van een herstelproject voor het rozenkransje in Nederland. In eerste plaats is er nood aan meer kennis over de laatste standplaatsen van dit plantje op het Groot Schietveld. Als beheerder van het terrein, gaf ANB de opdracht aan de UA om de karakteristieken en bodemsamenstelling van deze standplaatsen te analyseren. Verder zullen de vergunningshouders van de plantenwerkgroep in 2020 gericht op zoek gaan naar eventuele bijkomende standplaatsen op het Groot Schietveld. ANB heeft ook al bijkomende maatregelen genomen om de huidige standplaatsen te vrijwaren van accidentele beschadiging tijdens de uitvoering van militaire oefeningen, reguliere beheerwerken, enz. In tweede plaats dient het genetisch materiaal van dit laatste handjevol plantjes gevrijwaard te worden. In het najaar van 2019 werden op advies van experten en in samenwerking met de Plantentuin van Meise enkele planten van het Schietveld overgebracht naar de Plantentuin in Meise.

Daar zullen ze opgekweekt worden en zal getracht worden om zaden

Bovenstaande kaartjes geven de teloorgang van het rozenkransje in en rond Vlaanderen weer sinds 1899

Bron: Global Diversity Informati on Facility (GBIF)

te produceren. Dat zal gebeuren met stuifmeel afkomstig van het Nederlandse herstelprogramma. Indien dit lukt, dan worden de zaden terug op het Schietveld verspreid om de lokale populatie te versterken en uit te breiden.

Of hiermee het tij uiteindelijk nog gekeerd kan worden is een open vraag. Eén ding staat echter wél al vast: het rozenkransje op het Groot Schietveld bevindt zich momenteel in zo’n precaire toestand dat het zichzelf niet meer kan redden. De laatste plantjes zijn als het ware ‘levende fossielen’ die zonder extra hulp gedoemd zijn om binnen de kortste keren (opnieuw) uit te sterven.

Laat ons samen al het mogelijke doen om dat geen tweede keer te laten gebeuren!