Windturbines

Windturbines op de Antwerpse Rechteroever: meer overleg en meer respect voor de natuur nodig

De opwarming van de aarde en de daarmee gepaard gaande klimaatverandering heeft een onmiskenbare invloed op onze samenleving en op onze biodiversiteit. Onze vrijwilligers staan op de eerste rij om die impact op de natuur waar te nemen.

Door Willy Ibens

Trekvogels komen steeds vroeger terug uit het zuiden. Meer en meer insecten die hun leefgebied vinden aan de Middellandse Zee kunnen nu overleven in onze contreien en zich hier voortplanten. En dat onze bossen onder zware stress staan door minder regen en door opeenvolgende droge zomers wordt stilaan voor iedereen zichtbaar.

Dat we met zijn allen zo snel mogelijk moeten stoppen met het verbruiken van fossiele energie staat als een paal boven water. Windenergie kan net als de andere duurzame energiebronnen uit zon en water een grote bijdrage leveren om de CO 2 -uitstoot te beperken. Het is wel uitermate belangrijk dat die nieuwe energiebronnen zo duurzaam mogelijk zijn en dat onnodige en significante schade aan de natuur en aan het milieu wordt vermeden.

Daarom zijn we als Natuurpunt wel voorstander van zonneinstallaties op grote en kleine daken, maar niet van zonneparken op open terreinen. Daarom ook stellen wij vragen bij de locatiekeuze van sommige windturbines. Windturbines kunnen via landschappelijke hinder, lawaaioverlast en slagschaduw minder of niet gewenst zijn op bepaalde locaties. In bepaalde

Foto Willy Ibens

situaties kunnen ze tevens een gevaar vormen voor vogels en vleermuizen via aanvaringen en via verlies van leefgebied. Een niet goed gestuurde ontwikkeling van een windpark kan zorgen voor een extra druk op mens en natuur bovenop de reeds bestaande bronnen van verstoring of hinder. Zeker in ons dichtbevolkte Vlaanderen.

Milieueffectenrapportage

Om de mogelijke schadelijke effecten van plannen, activiteiten of ingrepen in kaart te brengen en om te voorkomen dat het leefmilieu wordt aangetast werden heel wat wettelijke instrumenten ontwikkeld. De belangrijkste hiervan is het Milieu Effecten Rapport, afgekort MER. Een MER is een allesomvattend wetenschappelijk rapport waarin op een objectieve en grondige wijze alle mogelijke effecten van een ‘plan’ of een ‘project’ op mens, natuur, lucht, bodem, water, landschap en erfgoed in kaart worden gebracht. En hoe aanzienlijke milieueffecten kunnen

worden vermeden, beperkt, verholpen of gecompenseerd.

Natuurlijk is dergelijk MER niet nodig voor kleine plannen of een eenvoudige vergunning. Daarvoor zijn aangepaste instrumenten zoals een passende beoordeling of een natuurtoets voldoende. Maar voor grote projecten zoals een windturbinepark is een projectMER onmisbaar om schadelijke effecten voor het milieu in een vroeg stadium in te schatten, op te vangen en de juiste keuzes te maken.

Waar is wel en waar is geen plaats voor winturbines?

De Vlaamse overheid tracht via omzendbrieven en richtlijnen de locatie van windturbines en windturbineparken te sturen. Dat is geen eenvoudige opdracht. Enerzijds is er het dwingende Europese beleidskader om een toenemend deel van onze energiebehoefte uit hernieuwbare energie te halen. Anderzijds is Vlaanderen eigenlijke één grote stad met een zeer snel slinkende open ruimte waarin nauwelijks nog plaats is. Niet zo lang geleden werd zelfs voorgesteld om de inplanting van windturbines ‘bestemmingsneutraal’ te maken. Op die manier zouden ook windturbines kunnen worden gebouwd in natuurgebieden. Gelukkig is het nog niet zover. Voorlopig wordt de focus gelegd op lijnvormige structuren in het landschap zoals autowegen, kanalen en industrie-, landbouwen havengebieden. Ondanks alle studies over mogelijke milderende maatregelen blijft een goede locatiekeuze het belangrijkste middel om ongewenste impact op natuur en milieu te voorkomen of te beperken. Natuurpunt vraagt dat broed-, pleister-, rust-, voedsel- en doortrekgebieden van vogels en vleermuizen ontzien worden. En net daarmee loopt het fout in onze regio. We zetten de knelpunten op een rijtje.

Bospolder – Luithagen Ekeren

In juli 2018 werd door VLEEMO nv een vergunning aangevraagd voor de bouw en de exploitatie van twee bijkomende turbines op het bedrijventerrein Luithagen aan de westrand van Ekeren centrum. Eén ervan op korte afstand van het Ekers Moeras, de Bospolder en de Ekerse woonwijk Schoonbroek. In oktober 2018 werd deze vergunning geweigerd door de omgevingsambtenaar omdat er geen project-MER of een ‘Ontheffing van een projectMER’ was bijgevoegd en het dossier onvolledig was. Na een tussenkomst van VLEEMO nv werd door de gewestelijke overheid plots beslist dat een project-MER toch niet nodig was en dat de vergunningsaanvraag wel kon worden behandeld. Het openbaar onderzoek kende een doorstart. Natuurpunt Antwerpen Noord diende daartegen een bezwaar in.

Eerst en vooral omdat wij menen dat er onvoldoende rekening wordt gehouden met de natuurwaarde in de nabijgelegen Bospolder en met het leefgebied van de roerdomp. Deze zeldzame reigerachtige is één van de doelsoorten van het Vogelrichtlijngebied De Kuifeend en verdween daar als broedvogel door allerlei werken waarvoor nooit wettelijke compensaties werden uitgevoerd. De bescherming van de terreinen in de omgeving waar hij nog wel voorkomt is dus uiterst belangrijk.

Anderzijds omdat voor deze turbines geen project-MER werd opgesteld die de cumulatieve effecten (o.a. slagschaduw, geluidsoverlast en invloed op de natuur) van alle turbines in het havengebied op de Rechteroever moest onderzoeken. Een projectMER is verplicht van zodra er een windpark met 20 windturbines wordt aangelegd. Intussen zijn in het VLEEMO windpark 34 turbines operationeel. Maar VLEEMO nv volgt al lang een ‘salamistrategie’ door zijn windpark op te splitsen in kleine deelprojecten waardoor ze nooit een project-MER moeten opstellen.

Op 19 december 2018 werd door de Vlaamse Regering een vergunning afgeleverd voor de twee turbines. Onze opmerking over het ontbrekende project-MER werd genegeerd.

Voor ons waren er voldoende redenen om in het voorjaar van 2019 de afgeleverde vergunning aan te vechten voor de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVB).

Op ons verzoekschrift van amper 5 pagina’s schreven twee gerenommeerde advocatenbureaus vele tientallen pagina’s verweerschrift. We zagen de bui al hangen.

Na grondig onderzoek viel er op 28 april 2020 een uitspraak. In zijn arrest volgde de RvVB het standpunt van Natuurpunt over de ontbrekende project-MER. De vergunning voor de twee turbines in Luithagen werd vernietigd. Het kan voor de RvVB immers niet de bedoeling zijn om projecten op te splitsen om de wet te omzeilen. De effecten op mens en milieu van bestaande, vergunde en nog te bouwen turbines moet in hun geheel worden onderzocht.

Daarmee is de betrokken windturbine aan de Bospolder niet van de baan. Er moet binnen de vier maanden een nieuwe beslissing worden genomen

door de Vlaamse Regering. En die kan weer alle kanten op, want de politieke druk vanuit VLEEMO nv blijft bijzonder groot. Windturbines vergen forse investeringen maar zorgen via groenestroomcertificaten voor meer dan een behoorlijk financieel rendement. Toch hopen wij dat eindelijk een alles omvattend MER onderzoek zal worden uitgevoerd.

Hoge Maey - Oorderen

“Een van de grootste hindernissen om nieuwe windmolens in de Antwerpse haven te bouwen, is de aanwezigheid van belangrijke vogelpopulaties”. Dat zijn niet onze woorden, maar die van projectverantwoordelijke Jan Winters van VLEEMO nv. Daarom investeerde VLEEMO nv 1 miljoen euro in de aankoop van een verplaatsbare radar die op verschillende plaatsen in de haven moet detecteren waar de vogels zich bevinden en hoe ze zich verplaatsen. Deze vogelradar werd gebouwd in Nederland en gebruikt dezelfde technologie die het Amerikaanse leger heeft aangewend om te kijken hoe mortiergranaten vliegen.

Voor ons kan deze vogelradar een belangrijke stap zijn in het zoeken van locaties die wel geschikt zijn voor nieuwe turbines. Kan, want groot was onze verbazing om begin 2020 plots een vergunningsaanvraag te vinden voor twee bijkomende turbines aan de Hoge Maey. Deze locatie ligt vlak ten noorden van ons natuurgebied De Kuifeend. In vogelvlucht de kortste en meest logische verbinding met het natuurontwikkelingsgebied de Opstalvallei in Berendrecht waar een nieuw groot waterrijk natuurgebied wordt uitgebouwd.

Uit de bijgevoegde natuurstudie bleek dat het vogelonderzoek hier maar net van start was gegaan en nog niet was afgerond. De vergunningsaanvraag werd ingediend op basis van verouderde gegevens. Het is evident dat wij hiertegen een bezwaarschrift hebben ingediend.

Wij waren niet alleen met ons bezwaarschrift. Het Departement Omgeving gaf een ongunstig advies over de slagschaduwstudie en de veiligheidsstudie. Het Agentschap Natuur en Bos over de natuurstudie. Begin april werd door VLEEMO nv een wijzigingsverzoek ingediend, maar de natuurstudie werd niet aangepast. Integendeel, VLEEMO nv houdt in dit verzoek een pleidooi om de natuurbehoudswet niet te moeten naleven. Ook al is het evident dat het bouwen van windturbines op deze plaatst onvermijdbare en onherstelbare schade aan de natuur kan veroorzaken. Gezien de ongunstige staat van de natuur in het vogelrichtlijncomplex De Kuifeend zal Natuurpunt opnieuw in het verzet moeten gaan.

Churchilldok – Wilmarsdonk

Ook aan het Churchilldok hoopt VLEEMO nv vier bijkomende windturbines te plaatsen. Daarvoor dienden ze in juli 2019 een aanvraag voor een omgevingsvergunning in. Deze aanvraag werd door de Vlaamse Overheid onvolledig verklaard wegens het ontbreken van… je kan het raden … een project-MER of een project-MER ontheffing. Deze windturbines liggen vlak in en naast de vogelcorridor tussen het complex Bospolder-Ekerse Putten en de Schelde en is een belangrijke slaap- en voedseltrekroute voor watervogels. Wat doe je dan als professionele windmolenbouwer? Eindelijk een project-MER maken en alles onderzoeken? Neen, natuurlijk niet. Wel alle energie stoppen in een verzoek tot ontheffing van de MER-plicht. In februari 2020 werd deze ontheffingsaanvraag ingediend. Dit is geen wetenschappelijk onderzoeksrapport waarmee risico’s in kaart worden gebracht en milieueffecten worden onderzocht, maar wel een juridisch verzoekschrift om zo’n projectMER niet te moeten opstellen. Het luik natuur is niet meer dan een inventaris. Die is gebaseerd op een éénmalige telling van de slaaptrek van meeuwen (op 27 januari 2012) en op de jaarlijkse monitoringrapporten die door Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen worden opgesteld in het kader van het project ‘Antwerpse Haven Natuurlijker’. Via dit project - dat wij uitvoeren voor rekening van het Antwerps Havenbedrijf - volgen onze professionele medewerkers en vrijwilligers de natuurwaarden op in de ecologische infrastructuur van de Antwerpse haven. Deze rapporten zijn een waardevol middel om het soortenbeschermingsprogramma voor de Antwerpse haven op te volgen en te begeleiden. Maar ze bieden onvoldoende informatie om zonder bijkomend en gericht onderzoek een goede locatiekeuze voor windturbines te maken.

Het opnieuw indienen van deze omgevingsvergunning wordt al aangekondigd op de website van VLEEMO nv (www.vleemo.be). Wij zijn benieuwd. Want zonder degelijk natuuronderzoek kunnen we niet anders dan opnieuw in verzet gaan bij de RvVB.

Is dialoog mogelijk?

Al dit verzet kost tijd, geld en wellicht ook frustraties bij alle betrokken partijen. Dat is jammer. Op dit ogenblik heeft VLEEMO nv 34 windturbines operationeel op de Antwerpse Rechteroever. Veel tegenstand is er niet geweest