Soort in de kijker: Muurhagedis in de Antwerpse haven

Muurhagedis in de Antwerpse haven

Tekst: Tim Vochten, Dries Martens

De muurhagedis (Podarcis muralis) is een soort die leeft van Zuid-Europa tot

Wallonië. Sinds 2004 duiken er echter steeds vaker exemplaren op in Vlaanderen en sinds kort ook in de Antwerpse haven.

De muurhagedis is een kleine (7 cm), afgeplatte hagedis met een relatief lange staart (12 cm). De bovenzijde is bruinachtig met zeer fijne schubben. De kop is groot en plat. Daarnaast heeft een muurhagedis vrij lange poten en lange tenen. Toch is het ene diertje het andere niet. In Vlaanderen komen namelijk ook twee ondersoorten voor: Podarcis muralis brogniardi en Podarcis muralis maculiventris.

In Vlaanderen vind je ook nog andere soorten hagedissen, zoals de levendbarende hagedis (Zootoca vivipara), de hazelworm (Anguis fragilis) en de erg zeldzame zandhagedis (Lacerta agilis). In de Antwerpse haven zijn enkel populaties van muurhagedis en levendbarende hagedis bekend. Deze laatste kan je herkennen aan de rondere lichaamsbouw (minder afgeplat). Ook de kop is ronder en kleiner. Verder zijn de poten en tenen korter dan bij de muurhagedis.

Met de trein naar warme oorden Van nature is de muurhagedis een zuidelijk reptiel, waarbij de Samber en de Maas de noordelijke grenzen vormden van zijn natuurlijk verspreidingsgebied. Sinds 2004 wordt de muurhagedis echter steeds vaker boven die grens (in Vlaanderen) waargenomen. Opwarming van de aarde en treinen blijken daarbij een rol te spelen. verspreiden, zijn de spoorwegen ook gewoon een geschikte habitat voor de muurhagedis. Muurhagedissen hebben namelijk een tamelijk xerofiel karakter. Dat houdt in dat ze goed zijn aangepast om op droge plaatsen te overleven. Er is zelfs meer: het zijn echte zonnekloppers. In hun natuurlijke leefgebied komen ze soms veelvuldig voor op zuidgerichte rotspartijen. In Vlaanderen moeten ze het stellen met surrogaat biotopen (namaak) zoals de ballaststenen onder spoorwegen.

Muurhagedis in de Antwerpse haven

De succesvolle voortplanting is in Vlaanderen wellicht pas mogelijk geworden doordat de gemiddelde temperatuur in juli de voorbije decennia gestegen is. Warme(re) zomertemperaturen zijn voor de muurhagedis van cruciaal belang; enkel bij een voldoende hoge temperatuur maken hun eieren immers kans om zich te kunnen ontwikkelen. Verspreiding van muurhagedis in de Antwerpse haven. De roze bolletjes tonen alle afzonderlijke waarnemingen van Tim Vochten begin september 2016.

Hoe de muurhagedis zich juist weet te verspreiden in Vlaanderen is niet zeker, maar waarschijnlijk reist hij gewoon mee met goederentreinen. Zo bevindt 74% van de populaties van muurhagedissen zich langs spoorwegbermen. Twee derde daarvan is gebonden aan rangeerstations, plaatsen dus waar goederentreinen soms voor langere tijd stilstaan.

Aangezien de Antwerpse haven rijk is aan spoorwegen en dus een geschikte habitat voor de muurhagedis is, was het slechts een kwestie van tijd voor de eerste muurhagedissen in de Antwerpse haven ontdekt werden. In 2011 werd het eerste exemplaar waargenomen en het aantal individuen en waarnemingen is sindsdien sterk gestegen. We hebben in het najaar van 2016 een populatie nabij Vollers aan de Oosterweel steenweg en eentje aan de spoorzone langs de Kastelweg in kaart kunnen brengen. Bij de populatie aan Vollers werden 11 exemplaren geteld, terwijl er aan de Kastelweg maar liefst 73 individuen geteld werden. Verwacht wordt dat deze populaties de komende jaren nog verder zullen aangroeien en zich zullen verspreiden over de rest van het havengebied.