‘
Handleiding ‘Slimme oplossingen voor bedrijven bij netcongestie’ 1
Ruimte creëren op een vol elektriciteitsnetwerk in de Brainportregio Overal in Nederland en in de Brainportregio in het bijzonder, komen we door de explosief gestegen elektrificatie capaciteit tekort op het elektriciteitsnetwerk. Netbeheerder Enexis geeft aan dat nieuwe of zwaardere aansluitingen voor bedrijven voorlopig niet mogelijk zijn. Dat is een probleem voor alle bedrijven in Brainport met een grootverbruikersaansluiting (>3 x 80A). Op basis van de huidige prognoses hebben we nog vijf tot tien jaar te maken met wachttijden voor grootzakelijke aansluitingen.
Aanpak Om de netcongestie aan te pakken zijn er in het Landelijke Actieprogramma Netcongestie drie sporen: 1.
Sneller realiseren van netuitbreiding;
2.
Sterker sturen op betere benutting van het net;
3.
Vergroten flexibele capaciteit door publiekprivate acties voor slimme oplossingen.
Deze handleiding gaat in op oplossingen in de derde categorie: Vergroten van de mogelijkheden door slimme oplossingen.
2 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
3
Vergroten van de capaciteit door slimme oplossingen Door de toename van zonne- en windenergie gaat Nederland van een vraaggestuurd energiesysteem naar een aanbodgestuurd energiesysteem. Het aanbod van duurzame energie is niet stabiel. Dit heeft enorme impact op het elektriciteitsnetwerk dat dit aanbod moet verwerken; de infrastructuur staat sterk onder druk. Naast een verzwaring van het net vraagt deze uitdaging om een gedragsverandering bij bedrijven. Ze moeten anders gaan kijken naar hun energievoorziening waarbij rekening gehouden wordt met de beperkingen van het elektriciteitsnetwerk en toekomstige ontwikkelingen in het energiesysteem. Dat kan door aan verschillende knoppen te draaien.
4 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
1. Besparen De eerste stap is het besparen van energie. Wat je niet nodig hebt, hoef je ook niet van het netwerk te halen of zelf op te wekken. Je hebt bovendien direct minder energiekosten! Om te weten waar besparingen mogelijk zijn moet je eerst inzicht hebben in je energieverbruik. Een energiescan is hierbij handig. Hij laat zien welke machines en apparaten veel energie verbruiken. Ook is het belangrijk om de spreiding van het energieverbruik gedurende de dag te weten. Door het energiegebruik beter te spreiden en pieken te verminderen wordt de druk op het netwerk kleiner. Soms levert dat ook voor bedrijven zelf voordeel op. Wat is je energieprofiel? In de praktijk blijkt dat maar weinig bedrijven een goed en gedetailleerd beeld hebben van hun energieverbruik en hun energieprofiel. Een energiespecialist kan de grootverbruikers in het bedrijfsproces en pand in kaart brengen om een plan op te stellen om besparingen door te voeren.` Een energiemanagement-
systeem (dat bestaat uit hardware en software) verzamelt gegevens van energieverbruik, analyseert deze data en kan in combinatie met slimme algoritmes apparatuur en systemen in je bedrijf regelen en aanpassen om energie te besparen. De terugverdientijd van zo’n systeem is meestal slechts één jaar en levert met weinig inspanning besparingen op.
De website van het ministerie van EZK biedt ook tools en advies aan bedrijven om energie te besparen
Daarnaast sturen een aantal wettelijke verplichtingen steeds scherper op besparen van elektriciteit en gas, zoals de energiebesparingsplicht en energielabels. De energiebesparingsplicht houdt in dat bedrijven en instellingen alle energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder moeten uitvoeren.
Kijk op de website van ODZOB om op de hoogte te zijn van de wettelijke regels rondom energiebesparin
5
2. Flexibel benutten van de bestaande aansluiting Als je als bedrijf een grootzakelijke aansluiting hebt bij Enexis, dan spreek je een gecontracteerd transportvermogen (voor stroom) en/of transportcapaciteit (voor gas) af. Beide geven aan hoeveel je elke maand maximaal mag afnemen. Dit wordt vastgelegd in de aansluit- en transportovereenkomst (ATO). Het is niet toegestaan om over de contractwaardes heen te gaan. Spreiden van de energievraag Om niet meer te verbruiken dan toegestaan wil je op elk moment van de dag, de week en het jaar weten hoeveel energie je verbruikt. Als je je energievraag beter kunt spreiden (bijvoorbeeld door niet alle machines tegelijk op te starten) is een uitbreiding op de bestaande aansluiting misschien niet nodig. In sommige gevallen kan zelfs een kleinverbruikersaansluiting voldoende zijn.
Praktijkvoorbeeld Tijdens de coronaperiode spreidde een bedrijf de pauzes van het personeel om de 1,5 meter te kunnen aanhouden. Hierdoor spreidde ook de vraag naar stroom voor de machines; de stroomvraag daalde op bepaalde piekmomenten. Het bedrijf had zo geen verzwaring van zijn aansluiting meer nodig.
6 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
Congestiemanagement tegen betaling Drukte op het volle stroomnet verminderen kan ook door bestaande contractwaardes ‘terug te geven’ aan de netbeheerder. Bedrijven kunnen daarnaast afspraken maken met de netbeheerder om, tegen vergoeding, op drukke momenten minder elektriciteit te gebruiken. Dit kan door bijvoorbeeld machines uit te zetten, apparaten op een lagere stand te zetten, pauzes en onderhoud optimaal in te plannen. Het is ook mogelijk om capaciteitsbeperkende contracten (CBC) af te sluiten. Bijvoorbeeld als je constant een bepaald vermogen nodig hebt, alleen op bepaalde momenten veel stroom nodig hebt of als er een groeipad in de benodigde stroom zit.
Heb je interesse om je contract van afname en/of teruglevering van elektriciteit aan te passen tegen een financiële vergoeding, meld je dan bij Enexis
Combineren van meerdere aansluitingen Als een bedrijf meerdere aansluitingen heeft mag het de contractwaardes bij elkaar optellen. Hierdoor wordt de aansluiting niet fysiek verzwaard. Omdat veel aansluitingen niet op hun maximumcontractwaarde zitten wordt er virtueel ruimte gecreëerd waardoor het bedrijf in zijn geheel binnen de contractwaarde blijft. Dit is ook een interessante oplossing voor een bedrijfsverzamelpand of een terrein met meerdere gebruikers waar de aansluiting op naam van één verhuurder staat. Deze constructie werkt ook als bedrijven onderling afspraken maken over het samenvoegen van contractwaardes. Deze bedrijven moeten dan op hetzelfde transformatorhuis zijn aangesloten. Deze afspraak moet met Enexis besproken en goedgekeurd worden. Enexis werkt aan nieuwe contractvormen die dit mogelijk maken, zoals groepstransportovereenkomsten. Naar verwachting wordt deze contractvorm medio 2024 aangeboden. 7
3. Duurzaam opwekken Om de afhankelijkheid van het elektriciteitsnetwerk voor een bedrijf te verminderen is het opwekken van eigen, duurzame energie een goede oplossing. Het opwekken van groene energie is een duurzame investering. De overheid stimuleert eigen opwek met subsidies en de aanscherping van de energiebesparingsplicht. Vanaf 1 juli 2023 zijn bedrijven en instellingen waarvoor de terugverdientijd minder dan 5 jaar is verplicht om zonnepanelen te installeren. Dit geldt voor bedrijven en instellingen die minstens 50.000 kilowattuur stroom of 25.000 kubieke meter aardgas per jaar gebruiken. Zelf gebruiken Het beste is om de opgewekte energie meteen zoveel mogelijk zelf te gebruiken. Met de eigen opgewekte stroom is het mogelijk om in de groeiende stroomvraag te voorzien. Bij het plaatsen van de zonnepanelen is een geschikte dakconstructie een belangrijke voorwaarde. Maar ook voor bedrijven met een lichtere dakconstructie zijn inmiddels oplossingen beschikbaar. In sommige gevallen is het nodig om een omgevingsvergunning aan te vragen. Daarnaast is het verstandig om goed na te denken over de ligging van de panelen, zodat ze het meeste energie opwekken op het moment dat het bedrijf de energie zelf nodig heeft. De energie die niet meteen gebruikt wordt, gaat namelijk via de meter terug naar het stroomnet. Dit noemen we terugleveren. Door het overvolle elektriciteitsnetwerk bestaat er een grote wachtrij voor het terugleveren van elektriciteit voor grootverbruikersaansluitingen.
8 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
Praktijkvoorbeeld Bij een voedingsmiddelenbedrijf met koeling was ruimte voor zonnepanelen op het dak, maar geen ruimte op het net om terug te leveren. Door te kiezen voor een oost-west-oriëntatie van de panelen en de slimme inzet van opgewekte stroom in het proces, kon de opwek beter worden afgestemd op het verbruiksprofiel en direct worden gebruikt. Omdat op termijn weer teruglevercapaciteit beschikbaar komt, is het systeem tot die tijd uitgerust met vermogensbegrenzing en vindt geen teruglevering plaats.
Panelen op het zuiden Bij zonnepanelen gericht op het zuiden wordt tijdens de middaguren het meeste opgewekt. In theorie is dit de beste optie, omdat de zonnepanelen zo in totaliteit de meeste energie leveren. Toch kan een oostwest opstelling voor sommige situaties een betere oplossing zijn. Bij een zuid-opstelling moet je rekening houden met een afstand tussen rijen zonnepanelen omdat de eerste rij een schaduw opwerpt op de volgende rij. Dat neemt veel ruimte in beslag. Door de zonnepanelen in oost-west richting te plaatsen kunnen circa 30% meer zonnepanelen geplaatst worden. Panelen met oost-west ligging leveren meer gespreid over de dag energie op. Dat kan beter aansluiten bij het energieverbruik van je bedrijf. Hierdoor hoeft er minder terug geleverd of gevraagd te worden van het elektriciteitsnet.
Aanvragen bij Enexis Voor het terugleveren moet je als bedrijf een aanvraag doen bij Enexis en een aantal stappen doorlopen, zoals het aanmelden van de opwekinstallatie, het regelen van een geschikte meetinrichting en het aanvragen van een vergoeding voor teruglevering. Ook bij terugleveren lopen bedrijven tegen het volle netwerk aan. Naar verwachting zullen in de komende jaren goedgekeurde aanvragen voor terugleveren alsnog op een wachtlijst komen.
Innovatieve oplossingen Naast de klassieke zonnepanelen zijn er tal van mogelijkheden en nieuwe innovaties die bijdragen aan het zelfvoorzienend worden van bedrijven. Dit geldt zowel voor de vraag naar elektriciteit als de vraag naar warmte. Denk bijvoorbeeld aan:
• Lichtgewicht zonnepanelen van Solarge • Lichtgewicht zonnefolie van ZonLichtDak
Pieken aftoppen Een oplossing hiervoor is pieken aftoppen, ook wel curtailment of peakshaving genoemd. Bij congestie stuurt de netbeheerder een signaal naar de opwekker. Vervolgens beperkt de opwekker de productie van wind- en zonne-energie binnen de grenzen die door de netbeheerder zijn opgelegd. Door dit af te spreken met de netbeheerder is een lagere aansluiting voor teruglevering mogelijk.De overheid stimuleert dit soort oplossingen door in de subsidieregeling voor grote zonnedaken (de SDE++ subsidieregeling) hierover eisen op te nemen.
• PowerNEST van Ibis Power • Volthera systeem van Alius • Warmte-absorberende gevels van Emergo • Gevelpanelen van EigenEnergie.net • Gevelpanelen van ZigZag Solar • Energiedak van SolarTech • Het is ook mogelijk het Collectief Duurzame Daken in te schakelen
Wanneer je een pand huurt is het aanleggen van zonnepanelen nog steeds mogelijk. Het beste doe je dit in overleg met de verhuurder, want dit moet ook gemeld worden bij de verzekeringsmaatschappij van het pand. Het is belangrijk om de zonnepanelen ook te melden bij de inventaris-, goederenverzekering en/of bedrijfsschadeverzekering. Ook wanneer de panelen door de pandeigenaar zijn gelegd. Het kan zijn dat er eisen staan in de verzekering waaraan de panelen moeten voldoen.
9
4. Energieopslag en -conversie Soms is een zwaardere elektriciteitsaansluiting nodig. Bijvoorbeeld bij uitbreiding en verduurzaming van je bedrijf of wanneer je zelf (meer) eigen elektriciteit wilt opwekken. De zwaardere aansluiting is een eenmalige investering (naar verwachting stijgen de kosten hiervan in de komende jaren), maar de aanvraag wordt vanwege netcongestie waarschijnlijk niet goedgekeurd. Een batterijsysteem kan dan een oplossing zijn. De batterij moet wel geplaatst kunnen worden binnen de bestaande aansluiting of op een nieuwe kleinverbruikersaansluiting (aangezien een nieuwe grootverbruikersaansluiting op de wachtlijst komt te staan). Opslaan in batterijen Met de batterij sla je duurzame energie op, die niet direct gebruikt of ingevoed kan worden op het elektriciteitsnet. Het kan ook je piekverbruik verlagen door een deel van de benodigde stroom uit de batterij te halen in plaats van uit het elektriciteitsnet. Dit valt ook onder de noemer ‘peakshaving’. Dit voorkomt soms het verzwaren van de aansluiting. Dit leidt bij een kleinverbruikersaansluiting ook direct tot minder hoge kosten. In het geval van een grootverbruikersaansluiting kan peakshaving via een lager gecontracteerd en een lager daadwerkelijk afgenomen maximaal vermogen ook leiden tot minder hoge kosten.
10 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
Het inzetten van een batterij zorgt ook voor minder afhankelijkheid van de elektriciteitsmarkt. Je zorgt voor je stroombehoefte op een ander moment. Dit geeft minder onzekerheid over de hoogte van je energierekening en meer leveringszekerheid. Let wel: de huidige batterijtechnologie is nog niet in staat om volledig onafhankelijk van het elektriciteitsnet te worden, omdat batterijen nog niet geschikt zijn voor langetermijnopslag van energie (langer dan een aantal dagen).
Praktijkvoorbeeld Een ondernemer die al zonnepanelen had geplaatst op een dak van ruim 10.000 m2 merkte dat het met het stijgen van de energieprijzen interessant werd om opgewekte stroom op te slaan ‘achter de meter’ en pas terug te leveren aan het elektriciteitsnet bij een hogere stroomprijs. In combinatie met de EnergieInvesteringsAftrek bleek de investering rendabel te zijn.
De opties in batterijen Batterijsystemen zijn geen goedkope oplossing Om toch tot de aanschaf van een batterij over te gaan zijn er verschillende opties: 1. Een sluitende business case kan gerealiseerd worden met subsidies of een fiscale regeling, zoals de Energie-investeringsaftrek (EIA). 2. Ook het leasen van een batterij verlaagt de investering. Zo kan bijvoorbeeld een parkbeheerorganisatie op een bedrijventerrein of een leasebedrijf investeren in een batterij. Aangesloten bedrijven kunnen dan tegen een maandelijkse betaling gebruik maken van de batterij.
Naast het opslaan van energie in een batterij kan duurzaam opgewekte elektriciteit, die niet meteen kan worden gebruikt, ook op andere manieren worden ingezet. Bijvoorbeeld door elektrische voertuigen te laden of elektriciteit om te vormen in warmte (bv. met een warmteboiler) of koude (bv. in een koelcel). Ontwikkelingen rond het slim en bidirectioneel elektrisch laden van auto’s en vrachtwagens helpen hierbij.
In Brainport Eindhoven zijn verschillende partijen bezig met het ontwikkelen van batterijsystemen. Zo biedt DENS verschillende off-grid en on-grid systemen. Ook Ateps, Power Battery, Big Ass Battery helpen bedrijven met energieopslag.
11
5. Samenwerking Bovenstaande oplossingen kunnen ook samen met bedrijven in de buurt opgepakt worden. Dit is vooral interessant voor bedrijventerreinen die willen verduurzamen en groeien. Door slim samen te werken kunnen die doelen, ondanks een vol elektriciteitsnetwerk, behaald worden. In zo’n geval wordt er gesproken van een local energy hub of smart energy hub. Het concept van een energy hub is nog volop in ontwikkeling. In zo’n hub vindt duurzame opwek, opslag en onderlinge uitwisseling van energiestromen plaats. Deze energiestromen worden slim aangestuurd op basis van vraag en aanbod met een energiemanagementsysteem. Hiervoor is een goede samenwerking nodig tussen meerdere stakeholders, zoals de aangesloten bedrijven, de netbeheerder, parkmanagement en eventueel de gemeente. Die laatste kunnen het proces tot een local energy hub faciliteren en financieren, en eventueel ook participeren in de uiteindelijke hub.
Enexis heeft een overzicht gemaakt van de rol die parkmanagement en gemeenten kunnen spelen.
12 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
Praktijkvoorbeeld Op een bedrijvenpark hebben bedrijven een energiecollectief opgezet waarbinnen vraag en aanbod nauwkeurig op elkaar wordt afgestemd en het net optimaal wordt benut. Daarvoor wordt ‘real-time’ gemeten wat bedrijven op een bepaald moment verbruiken. Alleen wanneer ze alle samen teveel elektriciteit gebruiken wordt een accu met opgeslagen energie ingezet, of, als het echt niet anders kan, een gasgenerator.
De eerste stap Een eerste stap in het opzetten van een local energy hub is het verenigen van de bedrijven en andere stakeholders zoals parkbeheer, gemeente, eigenaren van een zonnepark of windmolen in bijvoorbeeld een Bedrijven Investeringszone (BIZ) of een Energiegemeenschap. Vervolgens is het raadzaam om met een onafhankelijke partij energiescans uit te voeren zodat verbruik, ambities, energieprofielen en het lokale energienet goed in kaart worden gebracht. De ondernemersvereniging of parkbeheerorganisatie kan hier een goede rol spelen. Ook zijn er verschillende zakelijke dienstverleners beschikbaar die hier ervaring in hebben. Daarna kunnen partijen gezamenlijk verschillende technische opties afwegen die financieel en juridisch haalbaar zijn. Uiteindelijk moet er een organisatiestructuur komen waarin bedrijven gezamenlijk energie delen en duurzame opwek lokaal gebruiken.
De realisatie van de hub Voor het realiseren van een energy hub is nauwe samenwerking met de netbeheerder belangrijk. Op dit moment worden de eerste pilots gedraaid. Hieruit moeten nieuwe contractvormen ontstaan die de netbeheerders gaan aanbieden. Ook het opstellen van de contracten tussen de onderlinge bedrijven met daarin de afspraken over het gebruik, bij faillissement, samenwerking met energieleveranciers, energiemanagementpartners etc. is een zeer belangrijk onderdeel. Naar verwachting zullen deze contracten ter beschikking gesteld worden vanuit lopende pilots in heel Nederland. Daarnaast moet het met de aankomende, nieuwe Energiewet eenvoudiger worden voor bedrijven om onderling, in een energiegemeenschap, geproduceerde elektriciteit te verkopen en te leveren. Hierdoor wordt het realiseren van een local energy hub wettelijk gezien makkelijker. Naar verwachting zal de Energiewet in 2024 van kracht zijn.
De blauwdruk van EIGEN geeft een goede handleiding om te komen tot een energy hub. In de wegwijzer van Enexis staat dit ook beschreven inclusief de momenten wanneer je Enexis kunt inschakelen.
13
Belsisboom: Oplossingsrichtingen Nee
Nee
Ga je (binnen twee jaar) over je contractwaarde van je stroom- of gasaansluiting heen?
Ja
Wil je je maandelijkse energierekening verlagen?
Besparen Heb je mogelijkheden om energie te besparen?
Ja
Nee
Investeer in duurzame energie opwek en energieopslag
Subsidiemogelijkheden Investeringen zijn nodig om bovengenoemde stappen te kunnen uitvoeren. De overheid stimuleert bedrijven om de stappen te zetten door het ter beschikking stellen van subsidies. Daarnaast hebben ook gemeenten en de provincie Noord-Brabant middelen om ondernemers te ondersteunen bij deze uitdaging. Ja
Kijk op de website van het ministerie van EZK voor tips. Levert dit voldoende op?
Ja
Nee
Flexibiliteit Denk na over het spreiden van je energievraag gedurende de dag. Kun je processen en activiteiten spreiden, zodat je stroomvraag niet te hoog wordt?
Ja
Nee
Duurzame opwek en opslag Kun je (extra) duurzame stroom of warmte opwekken op eigen terrein?
Uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk zal de benodigde ruimte moeten bieden
Voer dit in/uit
Ja
Nee Nee Heb je meerdere aansluitingen op eigen terrein?
Nee
Zit je op een bedrijventerrein?
Ja
Ja
Bespreek met Enexis het samenvoegen van je contractwaardes
Bespreek met de andere bedrijven de mogelijkheid van het samenvoegen van contractwaarden, en de mogelijkheden van gezamenlijke opwek, opslag en gebruik van energie
14 | Brainport Eindhoven - Netcongestie
Teveel stroom kun je opslaan in een batterij om op later tijdstip te gebruiken.
Welke subsidies voor jouw bedrijf interessant zijn is te vinden op bijvoorbeeld op de website van RVO. Verduurzaming een stap verder Duurzame bedrijventerreinen zijn nodig voor een toekomstbestendige economie, maar vooral voor een gezond woon- en vestigingsklimaat. Dit gaat verder dan het onderwerp energie. Het gaat ook over onderwerpen als mobiliteit, klimaatadaptatie en circulariteit. Bedrijven zullen steeds meer overstappen op duurzaam (elektrisch) vervoer en transport. Dit zorgt onder andere voor een verlaging van de CO2-uitstoot. Bij klimaatadaptatie staat het voorbereiden van terreinen op de gevolgen van een veranderend klimaat centraal. Hierbij gaat het vooral om de opvang van hemelwater en het vergroenen van bedrijventerreinen. Dat laatste is goed voor de biodiversiteit en verlaagt de temperatuur op het terrein. Hierdoor wordt het terrein een aangenamere plek om te werken. Met de grondstoffenschaarste die in veel sectoren steeds merkbaarder wordt, is het ontwikkelen van producten de hergebruikt of gerecycled worden een musthave voor de toekomstbestendigheid van je bedrijf.
Het Plan Verduurzaming Bedrijventerreinen deelt kennis, inspiratie en ondersteuning.
15
Deze handleiding is mogelijk gemaakt vanuit de RES Metropoolregio Eindhoven en Brainport Development.
Bekijk hier de website voor actuele informatie
16 | Regio Deal Brainport Eindhoven - Voortgangsrapportage 2022
17