PIONIER
Hét magazine voor onderwijsprofessionals uit de Brainportregio | Nummer 6 – 2025
IN DIT MAGAZINE...
Hi onderwijsprofessional,
Hebben Hans en Paul dit voorwoord zelf geschreven of is dit AI in actie? Als onderwijsprofessional vraag je je vast regelmatig af of een tekst wel écht door een leerling (of collega) is geschreven. AI is niet meer weg te denken. Lastig? Of een kans? Of een combinatie daarvan? Dat verkennen we in de zesde editie van De Pionier.
‘AI is fantastisch, maar heeft ook een schaduwkant’, stelt Erdinç Saçan. Hij is een veelgevraagd spreker, schrijver én docent bij Fontys ICT. Hij houdt zich bezig met inclusieve(re) AI. Waarom? Omdat hij op persoonlijk vlak in aanraking kwam met de duistere kant van AI. Zijn ouders stonden door het gebruik van kunstmatige intelligentie namelijk onterecht op de fraudelijst van de Belastingdienst. Hij vertelt hier meer over op pagina 17.
Hoe je op een filosofische manier naar AI kunt kijken? En leerlingen helpt om kritisch met deze nieuwe technologie aan de slag te gaan? Daar vertelt Ruud Heesen op pagina 12 meer over, hij is docent scheikunde en filosofie op het Varendonck College in Asten.
Verkleint AI de kloof tussen generaties? Of merk je als onderwijsprofessional juist dat de afstand groter wordt? Typetjes-koningin Iris Rulkens weet als geen ander verschillende generaties uit te beelden.
‘Het contrast tussen jongere generaties (die moeiteloos met AI werken), en ouderen (die vooral worstelen), is herkenbaar voor iedereen. Het kan zomaar een nieuw onderwerp of typetje worden in mijn volgende show.’ Het hele interview met Iris lees je op pagina 4.
Kortom: een Pionier die met ‘de hand gemaakt’ is, rondom één van de meest spraakmakende ontwikkelingen van deze tijd.
Veel leesplezier!
Paul Hulshoff en Hans Vasse
Brainport voor Onderwijs
PS. We nodigen je van harte uit om met ons mee te denken en te vernieuwen! Heb je ideeën? Laat het ons weten: onderwijs@brainportdevelopment.nl
‘ALS WE OP SCHOOL IETS MET
THEATER DEDEN, VOELDE IK ME
ZELFVERZEKERD EN GEZIEN’
Iris Rulkens heeft een theaterschool, is theatermaker én meester in het spelen van typetjes. Schoolpleinmoeders en leerkrachten van vroeger zouden haar omschrijven als een druk, aanwezig kind dat geliefd, maar ook een tikkeltje ‘veel’ was. Haar energie en lef voerden haar van het ‘misschien-lijstje’ op kinderfeestjes naar uitverkochte theaters door het hele land.
Terug naar 1991, het geboortejaar van Iris. ‘Mijn leven kende een valse start,’ vertelt Iris openhartig. ‘Mijn vader overleed door een motorongeluk toen ik nog maar elf maanden oud was. Dat verlies drukte een stempel op ons gezin. Tegelijkertijd gaf het mij ook een bijzondere rol. Ik wilde mensen blij maken, licht brengen in donkere tijden. Als klein kind zong ik liedjes en voerde ik stukjes op voor familie. Onbewust is daar het zaadje geplant voor wat ik nu doe.’
Tijdens de coronapandemie ging Iris voor het eerst viral met een filmpje waarin ze een typetje speelt. Ze deelde dat via Instagram. ‘Mensen hadden behoefte aan humor en lucht, en mijn video’s brachten dat. Toen besefte ik: dít is wat ik moet doen. Humor is mijn manier om anderen een goed gevoel te geven. En andersom helpt het mij. De energie die altijd door mijn lichaam stroomt, moet immers érgens naartoe.’
Schoolpleinmoeders
Dat ze altijd áán staat is nu haar kracht, maar als kind was dat niet altijd makkelijk. ‘Ik was heel aanwezig, soms iets té. Ik stond vaak op het ‘misschien-lijstje’ van kinderfeestjes van klasgenoten. Ik nam altijd heel de ‘kiet’ over en de één kon daar beter mee omgaan dan de ander. Wat ‘schoolpleinmoeders’ vroeger over mij zeiden, gebruik ik nu als inspiratie voor mijn typetjes. Humor helpt me om dingen te verwerken, en ik hou ervan om de draak te steken met oude herinneringen.’
Wie haar als kind wél helemaal begrepen, waren juf Ingrid uit groep 4 en juf Birgit uit groep 5. ‘Zij begrepen mij. Ze wisten: die Iris is een gezellig en druk kind,
je moet haar alleen wel kaders geven.’ Voor Iris is een perfecte docent iemand die verder kijkt dan cijfers en vakken, en oog heeft voor het talent van ieder kind. ‘Ik was bijvoorbeeld heel slecht in rekenen. Tijdens die lessen voelde ik me vaak dom. Maar als we iets met drama of theater deden, voelde ik me opeens zelfverzekerd en gezien. Dus ik denk dat het heel belangrijk is dat je kinderen vooral moet laten uitblinken in waar ze goed in zijn.’
Juffen als celebrity’s
Haar favoriete juffen Birgit en Ingrid maakten ook moeilijke momenten bespreekbaar in de klas. Toen Iris’ oma plotseling overleed, stonden de twee juffen paraat. ‘De dood van oma was zo onverwacht, en als kind dacht ik: er gaat wéér iemand dood, dat kan dus gewoon. Dat was voor mij best traumatisch. Maar gelukkig wisten Birgit en Ingrid precies hoe ze me moesten helpen. Zo vroegen ze op Vaderdag ook altijd heel lief: ‘Voor wie ga jij dit jaar iets maken, Iris?’ Die momenten vergeet je niet.’ Als kind keek ze dan ook enorm op naar haar juffen. ‘Ik dacht altijd dat ze op school woonden. En als ik een van hen tegenkwam in de supermarkt, was het alsof ik een celebrity zag.’
Een rode loper en applaus
Een celebrity wilde ze zelf ook worden. Iris vertelt over het moment dat alles samenkwam, tijdens de première van haar allereerste theatershow ‘Hier is Iris’ in 2024. ‘Het was precies zoals ik me dat als kind had voorgesteld: een mooie jurk, een rode loper en een zaal vol applaus.’ Al van jongs af aan visualiseerde ze dit moment. ‘Ik was een dagboekmeisje en schreef altijd over mijn dromen. In mijn hoofd zag ik mezelf daar al staan. Dat klinkt misschien zweverig, maar
ik geloofde er écht in. Tijdens die première dacht ik even terug aan mezelf als kind en concludeerde: zie je wel dat ik door moest gaan? Het is me gewoon gelukt!’
Want de weg naar die première toe was geen weg zonder hobbels. ‘Er waren echt genoeg momenten waarop ik dacht: waarom lukt het niet? Bijvoorbeeld toen ik een presentatieklus aan me voorbij zag gaan omdat ik te weinig volgers op Instagram had. Eerst baalde ik, maar daarna dacht ik: als dat is wat nodig is, dan ga ik daar gewoon voor zorgen.’
Want opgeven staat niet in het woordenboek van Iris. ‘Mijn moeder speelde daarin een grote rol. Zij geloofde altijd in mij, zelfs als iets niet uitpakte zoals gehoopt. ‘Het komt goed, heb vertrouwen,’ zei ze steeds. Ik ben echt een streber, met een vleugje lef dat ik geërfd heb van mijn vader.
Lees verder op de volgende pagina >>>
Het vertrouwen van mijn moeder, de genen van mijn vader én het geloof in mezelf brachten me naar het podium.’
Ver-van-mijn-bed-show
Iris benadrukt het belang van het uitspreken van je dromen. ‘Zeg tegen mensen wat je wilt. Als je er woorden aan geeft, kan het werkelijkheid worden. Natuurlijk moet je realistisch blijven, maar zodra mensen weten waar je naar streeft, gaan ze je helpen. Ze denken aan jou als een kans voor je voorbij komt.’ Ze heeft het zelf ervaren met haar theatershow. ‘Ik zei in een interview met het Eindhovens Dagblad dat ik ooit een eigen theatershow wilde. Dat voelde toen als ver-van-mijn-bed-show, een meerjarenplan. Maar ineens stond groot in de krant: ‘Iris Rulkens wil eigen
theatershow.’ Kort daarna kreeg ik een bericht van een theaterproducent. Het balletje ging rollen, en voordat ik het wist, was ik aan het schrijven. Het idee voor mijn show was meteen duidelijk: een stuk over mijn leven, met mijn typetjes, en waarin ik uitleg waarom ik doe wat ik doe. Alles viel op zijn plek.’
Generaties en AI
Schreef ze die show helemaal zelf? Of krijgt ze bij het schrijven van teksten (ook voor de video’s op haar socials) wel eens hulp van AI? ‘Ik heb ChatGPT gevraagd een grap te schrijven voor mijn show, maar dat voelde alsof ik een mop uit een oud moppenboek las. Humor moet echt menselijk blijven.’ Toch is AI wel een inspiratiebron voor haar. ‘Iedere generatie gaat anders met technologie
Met je klas aan de slag met AI
Brainport voor Onderwijs maakt het eenvoudig om (buitenschoolse) activiteiten, events en gastlessen te vinden die aansluiten bij thema’s als internationalisering en technologie. Dit platform biedt een overzicht van het brede aanbod in onze regio, zodat je als onderwijsprofessional gericht kunt kiezen. Inspirerende workshops of innovatieve projecten? Het platform Brainport voor Onderwijs helpt je bij het maken van de juiste keuze.
om. Ik kan me al een sketch voorstellen van een opa die probeert AI te gebruiken en compleet de plank misslaat. Het contrast tussen jongere generaties, die er moeiteloos mee werken, en ouderen, die vooral worstelen, is herkenbaar voor iedereen. Het kan zomaar een nieuw onderwerp of typetje worden in mijn volgende show. Wie weet?’
Theatershow ‘Hier is Iris’ Iris live zien? Ze speelt nog tot en met mei door heel Nederland. De show zit vol humor, typetjes en persoonlijke verhalen.
LESBRIEF PHILIPS
Ontdek hoe Philips AI gebruikt om MRIscans sneller en beter te maken! Leerlingen analyseren hoe AI helpt bij beeldverwerking en het stellen van diagnoses. Met praktische opdrachten krijgen ze inzicht in de techniek, natuurkunde en gezondheidszorg.
In deze lesbrief leren leerlingen hoe Philips AI inzet om MRIscans te verbeteren en versnellen. Deelnemers onderzoeken hoe AI scherpe beelden genereert met minder data en hoe algoritmes helpen bij diagnoses. Door opdrachten ontdekken ze hoe beeldverwerking werkt, trainen ze AI-systemen en analyseren ze de voor- en nadelen van AI in de zorg. De lesbrief is geschikt voor vmbo, havo en vwo en ideaal voor exacte vakken en gezondheidszorg.
AI IN LOGISTIEK
De toekomst van supermarktbevoorrading verandert. Leerlingen ontdekken hoe supermarkten slimmer bevoorraad worden dankzij intelligente systemen en robots. Zo wordt AI ingezet in geavanceerde distributiecentra om de inname, opslag en distributie van producten te automatiseren. Leerlingen leren hoe AI helpt bij het bepalen van de beste volgorde voor distributie en het herkennen van producten. Ze onderzoeken de impact van AI op de efficiëntie van processen en leren hoe technologie de logistiek verbetert. Ook krijgen deelnemers inzicht in de bredere toepassingen van AI in andere sectoren, zoals de gezondheidszorg.
TOEKOMST ZELFRIJDEND
TRANSPORT
Zelfrijdende vrachtwagens en autonome voertuigen zijn de toekomst van de transportsector. Van het volgen van verkeersregels tot het programmeren van systemen: leerlingen leren alles over de werking van deze voertuigen. Bijvoorbeeld hoe autonome voertuigen zich aanpassen aan de weg en andere verkeersdeelnemers.
Door middel van simulaties en praktische opdrachten ontwikkelen ze vaardigheden in het ontwerpen van oplossingen voor autonoom rijden. Deelnemers reflecteren op de voordelen en de uitdagingen, zoals de veiligheid en wetgeving. Wat gebeurt er als een vrachtwagen zelfstandig door het verkeer navigeert? En welke ethische vraagstukken komen daarbij kijken?
AI FOR KIDS
Wat als kinderen niet alleen leren over technologie, maar het ook zelf creëren? In deze workshop ontdekken deelnemers van 8 tot 16 jaar op een speelse manier hoe slimme technologie werkt en hoe ze het kunnen gebruiken voor hun eigen ideeën. Een belangrijk onderdeel van de workshop is de ‘Image Builder’, waarmee kinderen kunst maken door tekst om te zetten in beelden. Met de ‘Music Builder’ componeren ze hun eigen muziek en verkennen ze nieuwe melodieën. En dankzij de ‘Game Builder’ leren ze spelprincipes door zelf games te ontwerpen. Leerlingen ontwikkelen niet alleen technische skills, maar ook creativiteit en probleemoplossend vermogen. Tijdens deze workshop leren ze hoe AI werkt en hoe ze het kunnen toepassen in creatieve projecten.
‘We experimenteren met AI, zonder dat we de veiligheid van onze leerlingen uit het oog te
verliezen’
Hoe benutten we de kansen van AI in het po, en blijven we zorgvuldig omgaan met data en privacy? Bij Stichting KempenKind werken leerkrachten en beleidsadviseurs samen om deze vraag te beantwoorden. Stef Jansen, leerkracht van groep 8, gebruikt ChatGPT om samen met zijn leerlingen een musical te schrijven. Hij krijgt hulp van Bram Naus, beleidsadviseur en privacy-officer.
‘Ik wilde de kinderen betrekken bij een creatief proces en tegelijkertijd iets nieuws proberen’, vertelt Stef. ‘Daarom koos ik ervoor om de musical van groep 8 te schrijven met behulp van ChatGPT.’ Leerlingen leverden herinneringen uit hun basisschooltijd aan. Stef verwerkte deze input in prompts, waarna ChatGPT scènes en dialogen genereerde. ‘Zo creëren we een persoonlijke musical over de basisschooltijd.’
Leuk en leerzaam
Wat het volgens Stef leerlingen oplevert? ‘Heel eerlijk: een standaardmusical kopen is makkelijker, maar zeker niet leuker en leerzamer. Door het op deze manier aan te pakken, stimuleer ik de klas om kritisch te denken. De leerlingen leren hoe ze kunnen beoordelen welke ideeën bruikbaar zijn en welke aanpassingen nodig zijn om het verhaal compleet te maken.’ Ook digitale geletterdheid komt aan bod. ‘Hoewel de kinderen zelf niet direct met de AI-tool werken, bespreken we hoe prompts werken en waarom je data zorgvuldig moet behandelen.’
Digitale veiligheid
Bij Stichting KempenKind beseffen ze dat scholen niet achter kunnen blijven in een wereld waarin AI steeds belangrijker wordt. ‘We willen meegaan met technologische ontwikkelingen,
Workshop brAInstorm laat leerlingen kennismaken met AI
Om jongeren naar het museum te trekken en kennis te laten maken met AI, ontwikkelden Evie van Schie (werkzaam bij Philips) en Jolijn Rietbergen (werkzaam bij het Philips Museum) de workshop brAInstorm, behorend bij de expositie ‘brAInpower’ over artificial intelligence (AI). Dat deden ze samen met Bedrijf in de Klas én drie Brainportscholen.
Philips speelde in de ontwikkelingen van kunstmatige intelligentie? Scan dan de QR-code voor meer informatie.
en dat doen we ook, maar wel op een manier die veilig en verantwoord is’, legt Bram uit. ‘We zijn momenteel bezig om het beleid rondom AI op te nemen in ons AVG-beleid. Omdat dit nog niet rond is, maar we wel al willen experimenten met AI-tools, zijn er gedragscodes.’ Waarom dat volgens Bram zo belangrijk is? ‘Omdat veel AI-tools, zoals ChatGPT, niet specifiek ontwikkeld zijn voor het onderwijs. Het is niet altijd controleerbaar wat er met de data gebeurt. Daarom werken we volgens duidelijke afspraken over bijvoorbeeld wat wel en niet gedeeld mag worden. Zo zorgen we ervoor dat leerkrachten kunnen experimenteren, zonder dat ze de digitale veiligheid van onze leerlingen uit het oog verliezen.’
Nieuwe manieren van lesgeven Binnen KempenKind verkenden Bram en de ICT-coördinatoren diverse AI-toepassingen om te ontdekken hoe deze kunnen bijdragen aan het onderwijs. Een van de onderzochte tools is ChatGPT. Daarnaast is er gekeken naar Canva, een ontwerpplatform dat dankzij ingebouwde AI-functies helpt bij het maken van visuals, presentaties en posters. Een andere toepassing is Tessa, een digitale assistent binnen Prowise Presenter, die leerkrachten ondersteunt bij het ontwerpen van lessen. ‘Tessa kan op basis van een paar simpele instructies een complete lespresentatie maken, inclusief werkvormen en 3D-modellen. Dit soort tools besparen niet alleen tijd, maar nodigen ook uit tot nieuwe manieren van lesgeven.’ De ervaringen uit deze pilots worden gedeeld tijdens uitwisselingsmarkten, zodat alle leerkrachten binnen KempenKind ermee aan de slag kunnen.
Stef is heel enthousiast over het gebruik van AI. ‘De kinderen gebruiken het toch, of we nu willen of niet. Aan ons de taak om hen te leren hoe ze ermee om moeten gaan.’ Bram vult aan: ‘Met duidelijke kaders zorgen we ervoor dat innovatie en verantwoordelijkheid hand in hand gaan.’
Tijdens de pilot van de workshop gingen zo’n dertig leerlingen van het Heerbeeck College uit Best stap voor stap door een proces dat ‘design thinking’ heet. Jolijn legt uit: ‘Leerlingen creëerden een ‘persona’, een fictief persoon met een probleem. Daarna verkenden ze AI-tools, zoals ChatGPT, om oplossingen te bedenken. Zo ging er een groepje leerlingen aan de slag met het probleem van een arts, die het moeilijk vond om precies te werken. AI stelde voor om voortaan te opereren met een robotarm.’
Oplossingen voor maatschappelijke problemen Het is een simpel voorbeeld. Toch laat dit volgens Evie zien hoe
AI grotere maatschappelijke problemen kan aanpakken, zoals in de zorg in dit geval. ‘AI helpt sneller scans te beoordelen, wat zorgverleners tijd bespaart. Die tijd kunnen ze dan weer inzetten om beter voor hun patiënten te zorgen. Omdat iedereen met AI te maken krijgt, vindt Philips het heel belangrijk om hierover educatieve programma’s te ontwikkelen. Door jongeren vroeg kennis te laten maken met AI, bereiden we ze voor op de toekomst.’
Focusscholen
De workshop is ontwikkeld in samenwerking met zogeheten focusscholen, waaronder het Heerbeeck College. Brainportcoördinator Alida Luteyn benadrukt: ‘Jongeren maken zo kennis met design thinking, een manier van ontwerpen die veel bedrijven in de Brainportregio, waaronder Philips, gebruiken. Het is waardevol dat leerlingen ervaringen buiten de school opdoen.’ Andersom zijn Evie en Jolijn ook tevreden over de samenwerking met het onderwijs in de Brainportregio. ‘Jongeren zijn de toekomst. Zij ontwikkelen straks toepassingen met een wereldwijde impact. Wij dragen hier graag aan bij.’
Het Heerbeeck College werkt al sinds 2018 samen met Philips. ‘Denk bijvoorbeeld aan ‘Girlsday’, een event om meiden enthousiast te maken voor de techniek. En nu dus deze workshop in het museum’, vertelt Alida verder. Wat haar opvalt tijdens een workshop zoals deze? ‘De leerlingen zijn echt geïnteresseerd en doen heel goed mee. Dat is mooi om te zien!’
AI kan niet alles
Ook de leerling Sepp Verhappen (13) is enthousiast over wat er allemaal mogelijk is. Maar hij leerde tijdens de workshop ook wat AI níet kan. ‘Bij de tentoonstelling stond een computer waar je twee problemen kon invoeren. Ik typte een grappig probleem in: ik heb moeite met mijn baard scheren en geen zin in huiswerk. Het antwoord? ‘Koop een scheerapparaat dat ook je huiswerk maakt!’ Zo’n antwoord laat zien dat mensen nog steeds nodig zijn om alles te controleren.’
Philips en AI Weten welke rol
Grenzeloos Goed Onderwijs: samen kunnen we nóg meer van betekenis zijn
Steeds meer kinderen met een internationale achtergrond volgen onderwijs in de Brainportregio. En dat aantal zal de komende jaren blijven stijgen. Tijdens het congres Grenzeloos Goed Onderwijs kwamen meer dan 330 onderwijsprofessionals, beleidsmakers en mensen uit het bedrijfsleven samen om te bespreken hoe we deze kinderen het beste kunnen ondersteunen.
Na een gezamenlijke aftrap, waarin de uitdagingen én kansen van internationalisering van het onderwijs besproken werden, gingen de aanwezigen in groepen uiteen voor verschillende workshops. De onderwerpen daarvan waren divers: van traumasensitief werken tot scaffolding en van diversiteitssensitief onderwijs tot internationalisering in de voorschoolse periode. Bij een van de workshops illustreert Lina (15), afkomstig uit China, waarom internationalisering op de kaart moet staan in onderwijsland. ‘Er zijn grote verschillen tussen het Nederlandse en Chinese onderwijs. In China staat bijvoorbeeld de docent centraal, terwijl er in Nederland veel interactie met leerlingen is. Ook ging ik in China van 7:30 tot 22:30 uur naar school. Die verschillen zijn heel erg wennen, en dat is spannend in het begin. Als je daar als docent begrip voor hebt, kom je al een heel eind.’
komt halen, maar ook iets meebrengt, iets deelt, iets dat hun eigenheid uitdrukt en verlengt?
Want vooruitgang is ook erkennen dat groei niet altijd gelukkig maakt. Dat een stormachtige economische groei, zoals we die hier in de Brainportregio zien, ook wrijving brengt. Wrijving in onze scholen, in onze voorzieningen, in onze gemeenschappen. Het brengt kansen, ja, maar ook uitdagingen die we samen moeten aangaan. Kunnen we groeien zonder te vergeten wie we zijn? Kunnen we groeien zonder ons verleden los te laten?
Met één hand houden we vast aan morgen, en met de andere proberen we gisteren niet te verliezen. Maar hoe lang kunnen we dat volhouden? Hoe lang kunnen we beide handen gevuld houden zonder iets te laten vallen?
Spoken word-artiest, Berfin Yurdakul,
vatte de dag samen in prachtige woorden:
‘Grenzeloos goed onderwijs in Brainport Eindhoven –een plek waar verleden en toekomst elkaar raken, waar groei geen grenzen kent, maar alle identiteiten altijd een thuis vinden.
Het is belangrijk om hierin diversiteit niet te zien als een obstakel, het is een kans, een kracht, een palet van mogelijkheden. Met iedere nieuwe taal, iedere nieuwe cultuur die binnenkomt, wordt onze regio rijker, sterker, completer. Maar alleen als we nieuwsgierig blijven. Als we niet alleen luisteren naar elkaar, maar ook willen leren van elkaar.
In dit koude land, waar een warm welkom alles betekent, waar scholen, van Montessori tot regulier, dezelfde droom delen: een plek creëren waar ieder kind kan landen, waar zij niet alleen leren, maar groeien en zichzelf kunnen vinden. Een plek waar ze zich veilig voelen in een omgeving, die hen niet ziet als een ander soort leerling, maar als een mens, met een uniek verhaal, een geschiedenis, een toekomst, een ideaal.
Hoe zorgen we ervoor dat ze hier niet alleen aankomen, maar ook echt thuiskomen? Thuiskomen is meer dan een dak boven je hoofd, meer dan een stoel in een klaslokaal.
Het is voelen dat je gezien wordt, dat je begrepen wordt, dat je welkom bent zoals je bent. Het gaat om fysiek landen, ja, maar ook mentaal, een plek vinden waar je gedachten ruimte krijgen. Een gevoel van veiligheid en verbinding ervaren. Een plek waar je ook tot rust komt, waar je niet alleen mag bestaan, maar volledig kan zijn wie je bent.
De Brainportregio kan dat zijn – een thuis voor iedereen, waar verleden, heden en toekomst samensmelten tot één. Samen dragen we bij aan een grotere puzzel, ieder een stukje, hoe klein, het maakt een verschil.
De vraag is: hoe bouwen we bruggen in een regio die zo snel groeit? Hoe zorgen we dat verbinding niet verdwijnt, maar bloeit? Hoe zorgen we dat iedereen die hier komt en iedereen die hier is, van de lang gevestigde Brabanders tot nieuwe kenniswerkers, niet alleen iets
Hoe kijken we naar onderwijs? Niet alleen als een plek om kennis te vergaren, maar als een ruimte voor verbinding. Een plek waar culturen samenkomen, waar identiteit gevierd wordt, waar ieder kind de kans krijgt om zichzelf te zijn. En waar zelfs de kleinste dingen, zoals de kleur van een stift of een pleister, laten zien dat iedereen hier welkom is.
Want het zit in die simpele dingen, toch? Het zit in een stift die past bij jouw huidkleur. In een docent die jouw moedertaal begrijpt. In een school die niet alleen kijkt naar wat je mist, maar naar wat je meebrengt. In een klaslokaal dat niet alleen een ruimte is, maar een veilige haven, waar iedereen kan groeien op zijn eigen manier.
Grenzeloos goed onderwijs gaat over meer dan alleen lessen geven. Het gaat over krachtig partnerschap, over samen opleiden, over het ontwikkelen van een gezamenlijke visie.
Het gaat over erkennen dat iedere docent, iedere leerling, iedere ouder een puzzelstukje is in dit grote geheel.
Dus laten we bouwen aan een toekomst waar iedereen telt, waar onderwijs niet slechts een middel is, maar ons verhaal vertelt. Waar we niet kijken naar wat er mist, maar koesteren wat er leeft een plek waar iedereen geeft, groeit, en betekenis geeft
In Brainport groeit zo een toekomst vol kracht en verbondenheid, waar grenzen vervagen en kansen bloeien in veelzijdigheid.’
'AI maakt kritisch denken belangrijker dan ooit '
Het gebruik van AI zoals ChatGPT roept vragen op in het onderwijs. Hoe geef je AI een plek in je klaslokaal? En hoe zorg je ervoor dat leerlingen kritisch blijven nadenken? Filosofie speelt daarin een belangrijke rol, vindt Ruud Heesen, docent scheikunde en filosofie op het Varendonck College in Asten. ‘AI dwingt ons om na te denken over wat écht belangrijk is in het onderwijs.’
In zijn scheikundelokaal haalt Ruud het boek ‘Co-intelligence, Living and Working with AI’ uit zijn tas. Op de kaft staat een afbeelding van een appel, uit het Bijbelse verhaal van Adam en Eva. ‘Dat vond ik een goede vergelijking. Zoals eten van de verboden vrucht niet zonder gevolgen was, geldt dat ook voor AI. Het brengt ongekende mogelijkheden, maar ook risico’s met zich mee. Je kunt AI immers ten goede of ten kwade gebruiken. Feit is dat de ontwikkelingen supersnel gaan en AI veel invloed zal krijgen. Kritisch denken wordt daardoor belangrijker dan ooit, en filosoferen dus ook.’
Voorbereid de klas in
Zelf ziet Ruud AI als co-intelligentie. ‘Als een soort extended mind, om mijn intelligentie voor een deel uit te breiden.’ Glimlachend voegt hij daaraan toe: ‘Ik heb eindelijk een collega die mij ‘volledig’ begrijpt.’ Ook in het klaslokaal is ChatGPT welkom. ‘Bij filosofie geef ik leerlingen bijvoorbeeld een complexe tekst mee, die ze vervolgens met AI mogen analyseren en samenvatten vóór de eerstvolgende les. Zo komen ze voorbereid de klas in en kunnen we er dieper op ingaan. Daarbij benadruk ik steeds: wees kritisch op de informatie van ChatGPT. Vraag je af: wat staat er nu eigenlijk? Het is mijn rol om hen daarbij te begeleiden.’
Nadenken over je rol
Ruud weet ook dat veel van zijn collega’s – binnen en buiten de school waar hij werkt – de combinatie van AI en onderwijs nog lastig vinden. ‘Maar we kunnen niet meer om kunstmatige intelligentie heen. Door leerlingen te begeleiden er goed gebruik
van te maken, zijn ze beter voorbereid op de wereld van morgen.’ Dat vraagt van docenten dat ze nadenken over hun rol. ‘Alles wat we uitleggen, kan ChatGPT ook. Dat dwingt ons om na te denken over wat goed onderwijs is, en waarom we eigenlijk lesgeven.’ Zelf ziet hij het zo: ‘Als docenten delen we niet alleen kennis over ons vak, maar laten we ook zien hoe we ons vak beleven en ermee verbonden zijn. Bovendien kan AI geen échte verbinding met een leerling maken. Daar zit onze kracht. En wat echte verbinding is, daarover hebben we het bij filosofie. Gradaties in verbinding helder krijgen vraagt om kritisch denken en daar kan AI dan weer bij helpen.’
AI-docent op Varendonck College Op het Varendonck College in Asten (havo-vwo) en Someren (vmbo) werken ze sinds kort met AI-docenten. Deze chatbot beheerst alle (eindexamen)stof en kan ieder moment van de dag bevraagd worden. Het Varendonck College is de eerste middelbare school in Nederland die met deze grootschalige pilot start. Ongeveer honderd leerlingen uit 5-vwo en 2-vmbo experimenteren dit jaar met persoonlijke AI-ondersteuning bij verschillende vakken. Meer informatie: www.aivoordocenten.com.
Boekbot: eerste hulp bij lees-keuzestress
Je wil een boek lezen, maar welke moet je kiezen? Een probleem dat veel jongeren ervaren. Daarom bedachten acht samenwerkende bibliotheken in de Brainportregio een oplossing om leesplezier te bevorderen, namelijk de Boekbot. Een gesprek met Anneriek de Vries (leesmediaconsulent bij de Bibliotheek Eindhoven) en Karin van den Berkmortel en Wanda Kruijt van het project ‘Bouwen aan de Bibliotheek van de Toekomst’.
Wat houdt Boekbot in?
Karin: ‘Bij Boekbot combineren we AI-technologie met leesplezier en leesbevordering. Jongeren kunnen laagdrempelig kletsen met een chatbot, bijvoorbeeld over hun leven, hobby’s, favoriete sport of hun lievelingsboek. Boekbot beveelt op basis van dat gesprek een boek aan dat bij deze jongere past. In één jaar tijd hebben we Boekbot ontwikkeld, gebouwd en getest. Dat deden we - geheel in overeenstemming met het BrainportDNA - samen met bedrijven uit de Brainportregio en subsidieverstrekkers als de RegioDeal en Stichting PICA. Begin 2025 lanceren we Boekbot officieel. Eerst als webapp, daarna als app op je smartphone.’
Wat zijn de reacties van jongeren?
Anneriek: ‘Ik merkte op scholen dat Boekbot de drempel voor jongeren om te gaan lezen verlaagt. In een gesprek met mij komen ze al snel met excuses als: ‘ik ben dyslectisch’ of ‘lezen is niks voor mij’. Maar er is echt een boek voor iedereen!’
Wanda: ‘Ik vond het fijn om te horen dat jongeren Boekbot een lieve bot vinden. Want ook al begin je de chat met: ‘ik haat lezen’, dan denkt de bot alsnog met je mee. Die zegt dat dat helemaal niet erg is en kijkt oplossingsgericht naar wat deze jongere wél aanspreekt. Boekbot komt geïnteresseerd over: wie ben je en wat wil je? En is ook nog eens neutraal. Mensen zijn dat nu eenmaal vaak niet.’
Hoe ziet de doorontwikkeling van Boekbot er nu uit?
Wanneer is het voor jullie geslaagd?
Karin: ‘We ‘voeden hem op’ qua gedrag. Ook leiden we hem op, door hem te verbinden met de bibliotheekcatalogus en online bronnen. Op die manier kunnen gebruikers direct een boek reserveren bij de bibliotheek of online een boek vinden.’
Wanda: ‘Ook onderzoeken we hoe we bijvoorbeeld interesses, muzieksmaken en zelfs emoties kunnen koppelen aan de aanbevelingen. We hebben een hele wensenlijst van extra functionaliteiten.’
Karin: ‘We zitten nu op regionaal niveau, maar de ambitie is om Boekbot in heel Nederland uit te rollen. Ook willen we de doelgroep van jongeren tussen de 12 en 25 jaar vergroten naar volwassenen.’
Anneriek: ‘Waarbij Boekbot ook echt onderdeel wordt van de bibliotheekactiviteiten. Zie het als de bibliotheek en leesplezier in je broekzak.’
QR-code: boekbot.nl
‘IN DEZE REGIO WERK
JE OF ÍN DE TECHNIEK OF MÉT TECHNIEK, EN VAAK IN EEN
Scan de QR-code en bekijk het gevarieerde aanbod van Brainport voor Onderwijs.
De inkt van het plan Techkwadraat is nog maar net droog. Onderwijsprofessionals uit de Brainportregio werkten de afgelopen maanden samen met Brainport Development aan dit plan om financiering aan te vragen voor vernieuwend techniek- en technologieonderwijs. Techkwadraat is een subsidieregeling van OCW en EZK. Brainport voor Onderwijs neemt voor onze regio het voortouw bij het uitvoeren van de plannen vanuit de regeling.
Voordat we verder inzoomen op het plan Techkwadraat, gaan we eerst even terug in de tijd. Voorheen waren de programma’s techniekpromotie en internationalisering nog opgesplitst binnen Brainport Development. ‘Deze programma’s hebben geleid tot talloze succesvolle projecten en initiatieven, maar inmiddels groeien deze thema’s steeds meer naar elkaar toe’, legt Paul Hulshoff uit, projectleider en regioondersteuner Techkwadraat.
‘Daarom is besloten om deze thema’s onder één noemer samen te brengen: Brainport voor Onderwijs. Hiermee zorgen we dat het onderwijs beter aansluit op de snel veranderende wereld en de unieke kansen in de regio.’
Internationale omgeving Hans Vasse, programmamanager
Techkwadraat, vertelt dat scholen zeven jaar geleden nog overtuigd moesten worden van de kansen die internationalisering biedt. Maar inmiddels is dat een vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs geworden, net als techniek. ‘In deze regio werk je of ín de techniek of mét techniek. En dat doe je vaak in een internationale omgeving’, vertelt hij. ‘Het integreren van deze thema’s in het dagelijkse lesaanbod noemen we nu innovatief onderwijs.’
Uitdagingen
De grootste uitdaging binnen Brainport voor Onderwijs is om een samenhangend en efficiënt aanbod te
creëren, zonder overlap. Paul en Hans benadrukken dat er veel initiatieven zijn, zoals docentprofessionalisering, techniekpromotie en ondersteuning bij internationalisering. Maar deze onderdelen worden vaak los van elkaar aangeboden. ‘Al die initiatieven hebben een eigen potje of programma voor hetzelfde thema, maar hoe zorg je dat we niet vijf keer hetzelfde doen?’
Daarnaast is het een uitdaging om álle scholen en leerlingen hierbij te betrekken, ook de groepen die nu moeilijker aanhaken. Paul geeft als voorbeeld dat sommige docenten aarzelen om met een klas naar een (techniek)bedrijf te gaan, omdat het uitdagend kan zijn wat betreft klassenmanagement. ‘Het doel is om
alle kinderen, inclusief leerlingen in het speciaal onderwijs en met diverse achtergronden, de kans te bieden om deel te nemen aan de innovatieve mogelijkheden in de regio.’
Het platform Brainport voor Onderwijs
Dat is precies waar Brainport voor Onderwijs bij helpt. Het team werkt nauw samen met scholen, bedrijven en culturele instellingen om onderwijs te innoveren en leerlingen klaar te stomen voor de toekomst. Paul: ‘Ons platform biedt een overzicht van lesmaterialen, evenementen, workshops en activiteiten die aansluiten op thema’s zoals technologie en internationalisering. We hopen scholen hiermee te helpen om gerichte en bewuste keuzes te maken. En we willen onderwijsprofessionals ondersteunen bij het ontwikkelen van het talent van leerlingen.’
Techkwadraat
Een ander concreet voorbeeld dat voortkomt uit de samenwerking, is Techkwadraat. Binnen dit project ontwikkelen scholen samen met bibliotheken, musea, science centra en bedrijven programma’s die aansluiten op de behoeften
van leerlingen. Techkwadraat is een landelijk programma dat wordt gefinancierd door het Nationaal Groeifonds. Het richt zich op basisscholen en middelbare scholen door heel Nederland, met als doel leerlingen al vroeg kennis te laten maken met techniek en technologie. ‘Voor die subsidie van het Nationaal Groeifonds willen wij in aanmerking komen’, legt Paul uit.
‘In de Brainportregio zijn we al jaren bezig met techniekpromotie. Waar andere regio’s nu beginnen, hebben wij al meer dan tien jaar ervaring. We hebben echt een voorsprong op dit vlak, en daarom kunnen wij grote stappen zetten. Vandaar dat we niet hebben gekozen voor een minimale aanvraag, maar een ambitieus plan waar tachtig procent van de basisscholen, veertig middelbare scholen én buitenschoolse leeromgevingen uit onze regio aan deelnemen.’
Hans: ‘We willen scholen met dit programma ontzorgen. Ze hoeven niet zelf een financiële verantwoording te schrijven of zelf een plan in te dienen om in aanmerking te komen voor een subsidie. Daarnaast wordt het geld straks centraal beheerd en ingezet om activiteiten te organiseren waar alle scholen gebruik van
kunnen maken. Zo creëren we een toegankelijk programma dat niemand uitsluit.’ De aanvraag is inmiddels ingediend. In juni wordt duidelijk of de aanvraag is goedgekeurd.
Voorbeeldregio
De kracht van de Brainportregio ligt volgens Paul en Hans in de samenwerking. ‘Hier hoeven we niet te trekken en te sleuren. Partijen willen graag meedoen, omdat ze zien dat deze manier van werken voor iedereen kansen biedt. Zo kwamen we de afgelopen periode regelmatig bij elkaar met acht mensen uit het werkveld, om gezamenlijk te werken aan de plannen voor Techkwadraat. Zodat we met een plan komen dat echt door de regio (en alle sectoren) gedragen wordt’, vertelt Hans. ‘Brainport is echt een voorbeeldregio dankzij de samenwerkingscultuur. Daar zijn we heel trots op en blij mee.’ Hans vervolgt: ‘In de nabije toekomst hoop ik dat we onderwijs hebben dat écht aansluit op wat leerlingen nodig hebben. Geen one-size-fitsall, maar gepersonaliseerd onderwijs waarin talentontwikkeling en plezier centraal staan. Dat is niet alleen goed voor de kinderen, maar ook voor de regio.’
In de glazen bol
‘Later wil ik net als miijn vader werken bij de bierbrouwerij.’ Als Dylan (11) uit Valkenswaard in zijn glazen bol kijkt, dan heeft hij niet alleen een beeld van zijn eigen toekomst. ‘Ik denk dat mensen later een robotlichaam krijgen als ze bijna doodgaan. Dan kan je goed blijven lopen, ook als je oud bent.’
Dat ziet hij wel zitten, een wereld waarin we voor altijd mobiel blijven. Maar niet alles mag volgens Dylan een robot worden. ‘Als de heftrucks maar niet uit zichzelf gaan rijden. Die wil ik graag blijven besturen. Ik zag die heftrucks rijden op papa’s werk.’ De vader van Dylan werkt in de bierbrouwerij. ‘Toen ik op de familiedag was, wist ik meteen: dat wil ik ook.’
Maar eerst nog even naar school. ‘Ik zit op SVO De Groote Aard in Eersel. Een hele rustige school. Dat is fijn, want ik heb ADHD en een vorm van autisme. De juf legt alles goed uit en maakt veel grapjes. Daarnaast trek ik veel op met IIuna, zij is echt mijn bestie.’ Buiten school bouwt Dylan graag met LEGO en speelt hij op zijn Nintendo Switch. Voor zijn verjaardag kreeg hij een grote LEGO-helikopter. ‘Die is al helemaal af. Ik ben goed in bouwen en doe het ook graag.’
Dat bouwen gebeurt ook al op school. ‘Bij techniek heb ik een windmolen gemaakt die werkt op zonne-energie. Als de zon op het paneel schijnt ontstaat er elektriciteit. Via draadjes komt dat bij de motor, waarmee de propeller gaat draaien. We mochten alles zelf maken, écht heel cool.’
‘AI is fantastisch, maar het heeft ook een schaduwkant’
Toen zijn ouders door kunstmatige intelligentie onterecht op de fraudelijst van de Belastingdienst terechtkwamen, was de interesse van Erdinç Saçan voor Inclusieve AI gewekt. Als veelgevraagd spreker, schrijver én docent bij Fontys ICT vertelt hij over de valkuilen en kansen van AI.
Je ouders waren de reden om je verder in AI te verdiepen. Vertel!
‘Ik volgde sowieso alle ICT-trends, maar de reden dat ik me écht met AI ging bezighouden, was een brief die mijn ouders ontvingen. Daarin stond dat zij op de fraudelijst van de Belastingdienst stonden. Mijn vader heeft jarenlang hard gewerkt, mijn moeder is analfabeet… Hoe konden juist zij op die lijst komen? Uiteindelijk bleek dat het algoritme mijn ouders eruit gepikt had vanwege mijn vaders donaties aan de moskee. Om dit beter te begrijpen, ging ik praten met experts. Dat vormde het begin van mijn e-book ‘Inclusieve Artificial Intelligence’. Met mijn ouders is het overigens goed gekomen: zij hebben excuses ontvangen en zijn van de lijst gehaald.’
Wat houdt Inclusieve AI precies in?
‘AI is fantastisch, het kan je leven makkelijker maken. Maar er zit ook een schaduwkant aan. Sommige AI-systemen trekken bijvoorbeeld conclusies op basis van vooroordelen. Vraag een gemiddelde AI-tool om een afbeelding van een Mexicaan en je krijgt iemand met een sombrero. En een Turkse man heeft áltijd een snor. Er zijn ook AI-systemen die juist de andere kant in doorslaan en zo inclusief worden dat de informatie niet meer klopt. Als je vraagt om een Amerikaanse president uit
de achttiende eeuw verschijnt er bijvoorbeeld een vrouw. We weten allemaal dat dát niet waar is. Bij belangrijke beslissingen over het leven van mensen kan dit echt gevaarlijk zijn. De brief die mijn ouders kregen is daar een voorbeeld van. Maar er zijn genoeg andere verhalen over verkeerde conclusies op basis van huidskleur, achternamen of de wijk waarin iemand woont. Daarom is het belangrijk dat de uiteindelijke beslissing altijd bij een mens ligt en dat bij de ontwikkeling van AI een zo divers mogelijke groep betrokken is.’
Kun je AI voorlopig dan beter links laten liggen?
‘Nee, want het biedt enorm veel kansen, óók in het basis- en voortgezet onderwijs. Mijn zusje geeft les aan anderstalige kinderen. Zij gebruikt AI om lesstof in de moedertaal van het kind uit te leggen. Het helpt haar ook om sneller verslagen te schrijven, waardoor ze meer tijd en aandacht heeft voor de leerlingen. Je kunt AI ook toelaten in je klaslokaal. Het is dan wel belangrijk om leerlingen te leren hoe ze die programma’s gebruiken en vooral: hoe ze controleren of het klopt wat de tool zegt. Dit factchecken brengen wij onze ICT-studenten ook bij. Vertrouw nooit 100 procent op AI.’
Over Erdinç Saçan
Erdinç Saçan is docent bij Fontys ICT, waar hij ook lid is van het Center of Knowlegde van AI en het Lectoraat AI. Hij focust zich op generatieve en inclusieve AI en schreef (mee aan) de boeken ‘Inclusieve Artificial Intelligence’ en ‘Leven en Leren met AI’.
Als een van de drie VO-coördinatoren bij Fontys ICT helpt hij onderwijsprofessionals uit het voortgezet onderwijs op weg bij vragen over AI, technologie en ICT. Hij geeft ook workshops aan docententeams over deze onderwerpen.
'De mens houdt de regie' Bang voor AI in de klas? Nergens voor nodig, volgens Emily
Wat is AI nu écht? Zijn mensen terecht bang voor de opkomst van kunstmatige intelligentie? De van oorsprong Eindhovense Emily Heugen (19) studeert Artificial Intelligence (AI) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze combineert haar passie voor wiskunde met liefde voor geschiedenis en de menselijke kant van techniek. Volgend schooljaar doet ze onderzoek naar AI bij een universiteit in Singapore. Haar boodschap is geruststellend: ‘AI is een hulpmiddel, geen vervanging van de mens.’
Stel: je wil een taart bakken. Bij een computer voer je de ingrediënten en het recept in. Je krijgt precies wat je vraagt. ‘AI werkt anders,’ legt Emily uit. ‘Je voert de ingrediënten in, en AI zoekt zelf het recept via wiskundige berekeningen. Misschien krijg je eerst een pizza of vlaai voorgeschoteld, maar uiteindelijk verrast AI je met een taart die je zelf nooit had bedacht. En die misschien minder ingrediënten bevat, duurzamer is of lekkerder dan voorheen. AI biedt een andere, niet-menselijke kijk op een probleem.’
AI als hulpmiddel
Emily legt deze complexe materie eenvoudig uit. ‘Je moet AI zien als een hulpmiddel. Het kan heel goed worden in specifieke taken.’ Ze geeft een voorbeeld: ‘Denk aan een kunstmatig been dat beweegt als een menselijk been. Je kunt zo’n been met AI trainen om op de juiste manier te reageren, bijvoorbeeld wanneer het een trap tegenkomt. AI is een poging om het menselijk brein na te bootsen, hoewel ons brein veel complexer werkt. Sterker nog: het is het orgaan waar we tot op heden het minst van begrijpen. Wat we wél weten, is dat wij mensen in staat zijn om veel taken tegelijkertijd te combineren. Als schrijver van dit artikel moet je bijvoorbeeld vragen bedenken, luisteren én een boodschap vertalen naar de lezers. AI kan misschien één van die taken overnemen. Maar het ontwikkelen van AI die dit allemaal soepel kan uitvoeren en combineren, blijft vooralsnog een grote uitdaging.’
De mens aan het stuur
Emily ziet dus vooral de kansen als het om AI gaat. ‘Je kunt AI zo groot of klein maken als je zelf wilt: van een simpele schermtijdbewaking tot volledig geautomatiseerde vliegtuigen. Maar de mens blijft de regie houden. AI is spannend, maar nieuwe technologieën zijn dat altijd. Mensen waren ooit ook bang voor stoomtreinen, bij
de lancering daarvan gingen ook de wildste verhalen rond. Bijvoorbeeld dat vrouwen er onvruchtbaar van zouden worden. Nu stappen we zonder nadenken in een elektrische trein.’
Duurzaamheid en AI
Een veelgehoord argument tegen AI is dat het allesbehalve duurzaam is vanwege de enorme rekenkracht die nodig is. Emily: ‘Dat klopt, tenzij we energie gebruiken die anders verloren gaat. Nu kan zonne-energie op zonnige dagen vaak niet teruggeleverd worden aan het net.’ Daarnaast is het volgens haar aan te raden om bewuste keuzes te maken over wanneer AI wel en niet ingezet wordt. ‘Het kan veel repetitief werk overnemen, maar we moeten ons afvragen of we AI echt overal voor nodig hebben. Een tandenborstel met AI bijvoorbeeld, voegt weinig toe. Je weet zelf ook wel of je gisteren je tanden hebt gepoetst.’
Toekomst
Emily ziet een toekomst waarin AI zorgt voor meer ruimte voor creatieve taken. ‘Vergelijk het met de opkomst van de wasmachine. Die heeft ons veel tijd bespaard. AI kan hetzelfde doen: tijd vrijmaken voor wat we echt belangrijk vinden!’
AI en het onderwijs
Veel docenten vragen zich af of verslagen van leerlingen nog wel door henzelf zijn gemaakt. Emily adviseert: ‘Voer de vraag in bij AI en bekijk het eerste antwoord. Als een leerling lui is, zal die dat antwoord letterlijk overnemen. Dat zie je meteen. Leer leerlingen dat AI een keuze is. Wil je leren of niet? En vertel je klas dat niet alles wat AI zegt waar is. Gebruik AI dus niet als zoekmachine, maar zie het als hulpmiddel. Als mens moeten we zelf na blijven denken.’
Vrouwelijk rolmodel
Met haar passie voor techniek en interesse in de menselijke kant ervan is Emily een rolmodel voor jonge meiden. Zelf had ze graag ook zo’n rolmodel gehad. ‘Op mijn twaalfde deed ik mee aan de LEGO League. Helaas mocht ik als een van de weinige meisjes niet programmeren. Presenteren vonden ze geschikter voor mij. Dat was een teleurstelling. Ik hoop dat ik nu een inspirerend voorbeeld kan zijn voor anderen.’
‘Technisch niveau hangt niet altijd
samen met leeftijd’
Laat kinderen al vroegtijdig met techniek in aanraking komen, dan kiezen ze later misschien wel voor die richting. Die gedachte staat bij CoderDojo in Helmond centraal. Kinderen en jongeren van 7 tot 17 jaar komen maandelijks samen om aan de slag te gaan met techniek. Laptops en robotjes vullen hier de tafels, terwijl deelnemers spelenderwijs leren programmeren, robots bouwen en websites maken.
‘Yes!’ roept de 8-jarige Teun als het hem lukt om een video in zijn zelfgebouwde website te verwerken. Om hem heen hoor je het tikken van toetsenborden en het gezoem van 3D-printers. Stan van de Wiel, vrijwilliger en bestuurder bij CoderDojo: ‘Je ziet kinderen echt glunderen als iets lukt. Het gaat hier niet om perfectie, maar om de vooruitgang die ze boeken. Een paar regels code schrijven is al iets om trots op te zijn.’
(Technische) vaardigheden
Naast technische vaardigheden leren kinderen ook andere skills, zoals samenwerken en presenteren. ‘Dat maakt het project zo waardevol. Naast dat ze sociaal contact hebben, zie je ze ook zelfverzekerder worden.’ Bij CoderDojo is een brede leeftijdsgroep welkom. Een bewuste keuze. ‘Technisch niveau hangt niet altijd samen met leeftijd. Een kind van 7 kan soms al verder zijn dan een tiener. Door samen te werken, leren ze van elkaar. Het ene kind bedenkt bijvoorbeeld een idee, terwijl de ander de technische uitwerking doet.’
Zonnestelsel
Ricardo Ducker (15) uit Eindhoven is een van de deelnemers van CoderDojo. Hij sluit iedere maand aan. ‘Ik wilde graag leren programmeren en zo kwam ik hier terecht’, vertelt hij. ‘Mijn moeder brengt mij iedere maand hier naartoe. Vaak drinkt ze dan een kopje koffie. Op dit moment programmeer ik een model van het zonnestelsel in de programmeertaal Python. Ik leer heel veel, én het is hier supergezellig.’
Legaal hacken
Ook Stan zelf begon als deelnemer bij CoderDojo. Hij ontdekte al vroeg zijn interesse in cybersecurity. Hij was nieuwsgierig en probeerde om systemen te doorgronden en beveiligingslekken te vinden, maar anderen bleken hem al snel te zien als irritant. ‘Ik probeerde overal in te breken, maar niet met kwade bedoelingen. Ik wilde gewoon weten hoe alles werkte’, legt hij uit. Zijn school zag zijn talent en gaf hem toestemming om ‘legaal’ te hacken. ‘Ik mocht zoeken naar fouten in hun systemen, zolang ik het maar eerlijk meldde en niets misbruikte.
‘AI
IS EEN ONDERDEEL VAN GOED ONDERWIJS, NET ALS LEZEN EN REKENEN’
‘Stel je een klas voor waarin basisschoolkinderen niet alleen leren wat kunstmatige intelligentie is, maar vooral hoe ze er goed mee om kunnen gaan. Waar een leerkracht niet verdrinkt in de werkdruk, maar dankzij slimme hulpmiddelen tijd wint om echt met leerlingen bezig te zijn.
Ik ben Bas van den Brand, onderwijsadviseur bij Edux. Al ruim drie jaar begeleid ik scholen en schoolbesturen, onder andere op het gebied van digitale geletterdheid. AI is daar een belangrijk onderdeel van. Maar laat ik benadrukken: het gaat niet alleen om lesgeven mét AI. Het gaat vooral om lesgeven óver AI. Want de wereld verandert razendsnel, en kinderen moeten hierop voorbereid zijn.
In mijn ideale wereld zie ik een klas voor me waar het gesprek centraal staat. Wat is AI? Wat kan het? En hoe werkt het eigenlijk? Gebruik tools zoals ChatGPT op het digibord en laat kinderen zelf zien hoe een antwoord verandert als je de vraag aanpast. Stap voor stap ontdekken ze hoe het werkt. Het hoeft niet ingewikkeld te zijn.
Maar er is meer. We moeten kinderen ook leren om kritisch na te denken over wat AI doet. Wat gebeurt er met je data als je een tool gebruikt? Waarom is een chatbot op Snapchat geen echte vriend, hoe leuk het gesprek ook lijkt?
Het voelde als een gigantische puzzel. Alles uitpluizen en de systemen slimmer af proberen te zijn, dat vond ik geweldig.’
Gesponsorde dojo’s
Met CoderDojo wil Stan jongeren enthousiast maken voor techniek en programmeren. ‘Om hun talent tot hun recht te laten komen én omdat het belangrijk is voor de regio. We staan hier voor een grote uitdaging: in de komende tien tot vijftien jaar zijn er 70.000 extra arbeidskrachten nodig, mede door de groei van de chipindustrie. Bedrijven als ASML hebben technische talenten hard nodig. Daarom is het belangrijk om kinderen vroegtijdig kennis te laten maken met techniek.’ Stan heeft dan ook plannen om de samenwerking met bedrijven te versterken. ‘Het lijkt me geweldig om gesponsorde dojo’s te organiseren, bijvoorbeeld een ‘ASML Dojo’. Kinderen werken dan aan opdrachten die aansluiten bij echte vraagstukken. Zo zien ze hoe hun werk impact kan hebben.’
En wie bepaalt eigenlijk wat AI ons vertelt? Dat zijn vragen die we met kinderen moeten bespreken. We kunnen niet verwachten dat zij dit zelf ontdekken. Daar hebben ze jou voor nodig, als rolmodel en als gesprekspartner. Om jou als professional hierbij te helpen, hebben onze Digitaligadviseurs AI-gesprekskaarten ontwikkeld. Deze werden 5 februari tijdens de inspiratiebijeenkomst Data & AI gepresenteerd.
Meer over Edux
Edux is er voor professionals in de kinderopvang en het primair onderwijs. Met het professionaliseringsprogramma Digitalig ondersteunt Edux onderwijsprofessionals in het stimuleren van bewust en digitaal gedrag bij kinderen. Zodat zowel kinderen als professionals regie kunnen nemen over media, ICT en internet.
De laatste ontwikkelingen binnen AI laten zien hoe snel deze technologie zich blijft ontwikkelen. Waar AI voorheen vooral tekst en afbeeldingen kon genereren, zien we nu al toepassingen zoals het maken van muziek, video’s en zelfs interactieve animaties. Tools zoals Suno maken het mogelijk om in een paar minuten een muziekstuk te componeren. AI wordt steeds toegankelijker en biedt ontzettend veel mogelijkheden, dus ook in de klas.
En ja, ik weet wat veel leerkrachten denken: ‘Niet wéér iets nieuws. Mijn bord ligt al zo vol.’ Maar geloof me, het hoeft niet groots te zijn. Begin klein. Start een gesprek. Gebruik simpele tools. Laat kinderen experimenteren. Want digitale geletterdheid is geen extra taak. Het is een onderdeel van goed onderwijs, net als lezen en rekenen. Zie AI als je persoonlijke assistent die je helpt bij het ontwerpen van je lessen en je vragen verzint voor een quiz. AI kan juist tijd besparen.
Scan de QR-code en lees meer over Digitalig.
De nieuwe kerndoelen digitale geletterdheid worden binnenkort vastgelegd in het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs, waarin AI expliciet is opgenomen. Maar waarom wachten? Kinderen hebben nu al te maken met AI en gebruiken het ongetwijfeld sneller dan je denkt, zonder te begrijpen hoe het werkt of wat de risico’s zijn. Dat willen we het liefst voorkomen. Zo zie ik de ideale wereld voor me. En dat begint met een simpele vraag bij jou in de klas: ‘Wat denk jij dat AI is?’’
We willen dat scholieren nadenken
als ze online zijn’
Het lijkt soms of je scholieren niks meer hoeft te leren over internet en sociale media. Razendsnel vliegen hun vingers over het scherm van hun mobiele telefoon. Ze kennen alle apps en trends. Toch is het hard nodig om kinderen en jongeren digibewuster te maken, vinden Ihsane Beyd en Saleh Dahmani. Daarom zetten ze zich in voor de Week van Digitaal Bewustzijn.
Tijdens deze week leren scholieren, docenten én ouders meer over de online wereld. ‘Wat we willen bereiken? Dat scholieren nadenken over hun online acties. We willen ze vaardiger én bewuster maken’, vertelt Ihsane, docent Frans en Technologie & Design aan het Jan van Brabantcollege in Helmond. ‘De ontwikkelingen gaan ontzettend snel. Wat ons betreft is het een belangrijke taak van het onderwijs om jongeren hierover te informeren. Niet alleen in deze week, maar ook de rest van het jaar’, voegt Saleh
toe. Hij is ondersteuningscoördinator op Praktijkcollege Helmond en programmamanager bij Heel Helmond Sport.
Mogelijkheden en valkuilen
In Helmond hebben de gemeente, scholen (primair onderwijs, VSO, middelbare scholen en mbo’s), maatschappelijke partners, bedrijven en de bibliotheek de handen ineengeslagen rondom dit thema.
‘In november 2024 was de derde editie, en ieder jaar sluiten meer organisaties zich aan. We richten ons nu nog vooral op
Cookies accepteren Saleh en Ihsane willen het niet alleen over de slechte kanten van het internet hebben. Ihsane: ‘Zeker niet! Het helpt jongeren ook om sociale contacten te hebben. Sommigen bloeien online juist op. Maar er gaat ook veel mis. Jongeren, en zij niet alleen, gebruiken internet en AI zonder er echt bij na te denken. Denk maar aan wat je zelf doet. Je klikt toch ook op ‘cookies accepteren’ zonder dat je nadenkt over wat dat betekent voor je privacy? En sociale media hebben ook grote invloed op het mentale welzijn van de jeugd, daar kunnen we niet omheen.’
Juist nu AI in het onderwijs én daarbuiten een steeds grotere rol speelt, is bewust gebruik erg belangrijk. Ihsane: ‘Iedereen kent de verhalen van scholieren die ChatGPT hun werkstuk laten schrijven. Maar als je dit hulpmiddel goed inzet, is het ook een bron van veel creativiteit. Je kunt het bijvoorbeeld gebruiken om mee
te sparren. In mijn lessen oefenen we in het maken van goede prompts, dat levert mooie resultaten op.’
Madonna en de paus Maar, benadrukt ze, je moet wel snappen wat je aan het doen bent. ‘Want ChatGPT kan ook gaan hallucineren, je kunt er nooit blind op vertrouwen. En je mag nooit zomaar privacygevoelige informatie invoeren.’ Als je AI beter begrijpt, snap je ook dat je tegenwoordig niet zomaar iedere foto kunt vertrouwen, vult Saleh aan. ‘Heb je laatst die door AI gegenereerde foto van Madonna en de paus gezien? Net echt, maar helemaal nep. Als internetgebruiker moet je op je hoede zijn.’
Ihsane en Saleh vinden het belangrijk om de kennis van scholieren te gebruiken. ‘We kregen bijvoorbeeld goede tips van scholieren van het Jan van Brabant die over dit onderwerp een profielwerkstuk
hebben gemaakt. Zij zeiden: wil je impact maken, dan moet je er het hele jaar door aandacht aan besteden. Niet alleen in die ene week.’ Daar zijn Ihsane en Saleh het helemaal mee eens. ‘Helaas is dat besef nog niet in elk schoolbestuur doorgedrongen. Maar we kunnen echt niet afwachten. Juist door AI gaan de ontwikkelingen sneller dan ooit.’
Aansluiten
In de toekomst hopen Saleh en Ihsane dat zich nog meer organisaties aansluiten bij de Week van Digitaal Bewustzijn, binnen en buiten Helmond. ‘We roepen alle instellingen en bedrijven op om ook een bijdrage te leveren. Samen kunnen we onze impact vergroten. Dus stuur een mail naar Lousine Kanasyan (lousine. kanasyan@helmond.nl) of Daniel de Klein (d.de.klein@helmond.nl) en doe mee!’
kinderen en jongeren, maar uiteindelijk willen we steeds meer mensen bereiken. Want deze informatie is voor iedereen belangrijk’, legt Ihsane uit.
Tijdens de week waren er binnen en buiten de school allerlei activiteiten. Van een debat over digitaal bewustzijn voor jongeren tot een bijeenkomst over AI voor docenten en een theatervoorstelling voor ouders.
4 boeken over AI
Wil je meer lezen over kunstmatige intelligentie? Sla dan deze boeken eens open!
ECHT NEP
Hoe houden we grip op de werkelijkheid als het neppe steeds vaker boven het echte wordt verkozen? Van computergegenereerde en niet van echt te onderscheiden foto’s van beroemdheden tot complottheorieën die de geest op hol brengen. In ‘Echt Nep’ lees je meer over de achtbaan van desinformatie en mediamanipulatie waarin we ons bevinden.
Mensen hebben altijd de behoefte gehad om te spelen met de realiteit, maar niet eerder kon dat zo gemakkelijk en geloofwaardig als nu. Tegenover de angst voor deze vervagende realiteiten plaatst ‘Echt Nep’ een optimistisch toekomstbeeld.
CHATTEN MET NAPOLEON
Met wie uit het verleden zou jij willen chatten? Napoleon misschien? In ‘Chatten met Napoleon’ lees hoe je met hulp van generatieve AI een virtueel gesprek kunt voeren met historische figuren, van Cleopatra tot Einstein. En dat niet alleen, want de mogelijkheden van nieuwe technieken voor AI, zoals ChatGPT en andere tools, zijn ongekend. Tegelijkertijd kleven er ook serieuze risico’s en beperkingen aan deze technologieën. Hoe kun je daar als docent in de praktijk op een leuke, slimme én verantwoorde manier gebruik van maken? Dit boek geeft antwoord op die vraag. Het is geschreven voor docenten, van voortgezet tot wetenschappelijk onderwijs.
CO-INTELLIGENTIE:
SLIMMER WERKEN MET AI
Wat betekent AI voor onze banen, ons dagelijks leven en de toekomst van de mensheid?
Voorbij de hype presenteert Witte Huis-adviseur en hoogleraar Ethan Mollick een genuanceerd en praktisch verhaal in zijn boek.
Zijn boodschap: werk samen met AI en doe je voordeel met de co-intelligentie die dan ontstaat. Dit boek legt uit hoe je dat kunt doen.
‘Nuchter, gezaghebbend en gelukkig ook: optimistisch.’
- Alexander Rinnooy Kan, Professor UvA
Redactie: Brainport Development/team
Brainport voor Onderwijs
Tekst: TextVast
Vormgeving: TextVast
Fotografie: Leon van Loon, Nick Bookelaar
Oplage: 1.500 exemplaren
(gerecycled papier)
HET AI VAN COLUMBUS
De impact van AI op ons leven en werken zal net zo disruptief zijn als de uitvinding van het wiel, de landbouw, stoommachine, elektrificatie, computer en het internet. Met het grote verschil dat de AI-revolutie zich veel sneller zal voltrekken dan alle hiervoor genoemde innovaties.
Met praktijkvoorbeelden uit het onderwijs, het bedrijfsleven en de overheid, laat Hans Hoornstra in ‘Het Ai van Columbus’ zien hoe organisaties AI kunnen benutten om innovatie te stimuleren. Maar ook hoe we moeten omgaan met de ethische vragen die deze technologie oproept. In begrijpelijke taal en met een filosofische benadering geeft de schrijver antwoorden op kwesties uit diverse sectoren.
Niets missen van Brainport voor Onderwijs?
Volg ons dan op LinkedIn. Dit magazine is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van Brainport Development en de Regio Deal Brainport Eindhoven.
Contact: onderwijs@brainportdevelopment.nl