Brabants lof Ode aan ons eigen dialect (2)

We zagen in de vorige editie van Brabants dat Piet Heerkens zijn dialect bezong in het Veurwoordje van zijn bundel Den Örgel (1938). Later deed hij er in zijn boekje De Kinkenduut (1940) nog een schepje bovenop met zijn wervende vers Oproep. De miskenning en onderschatting van de eigen spraak liet de Tilburgse ‘dialectpater’ niet los: hij schrijft later nog een loflied op zijn Tilburgse taol in de dichtbundel De Mus (1939). Piet Heerkens is ongetwijfeld het meest aansprekende voorbeeld voor lofdichten op het dialect.

Vogelstemmen

De Oproep van Heerkens kreeg vooral via Lodewijk van Woensel uit Eindhoven een voortreffelijke respons in zijn oorlogsuitgave De Kneuter, zoals u verderop kunt zien. Lodewijk van Woensel, Louis Vrijdag voor de burgerlijke stand, was soldaat bij het begin van de Tweede Wereldoorlog en ging als krijgsgevangene naar Duitsland. Na enkele weken kwam hij terug in eigen land en las De Kinkenduut van Piet Heerkens. Daarin stond de Oproep. Het instigeerde hem erop te reageren in zijn dichtbundel De Kneuter. ‘Hier kom ik dan mee menne ‘Kneuter’, ’n klèin, greùw vuggelke, dè toch ôk z’n best wil doen um mee te telle. Op ’t uurste blad kumt m’n antwoord an Paoter Heerkens en dan zing ik mèr deur, over van alles en nog wa, krèk lijk ’t me te binne schiet, in m’n èige taol, die ’t goei volk moet verstaon. Hij noemt Piet Heerkens de pionier. Het is opvallend dat de Brabantse dichters van het eerste uur zich vooral identificeren met de eenvoudigste zangvogeltjes uit de eigen streek. We zagen bij Sterneberg de mardel (merel) en de vienken al in de hoofdrol. Bij Heerkens, die begon met de kwaakzang van de kinkenduut (kikvors), werd het de mus en later de kanarie, Van Woensel koos de kneu, die op z’n Brabants kneuter heet. Wim van Boxtel zal veel later nog dichten: ’n Lieke in ons eigen taol, dè zingt gelek ’ne wielewaol. Waar komt al dat vogelgekwetter vandaan? De Roosendaalse geestverwant en dialectpionier Kees of Kiske Dekkers zou weleens onwetend het voorbeeld kunnen hebben geleverd. Hij schreef in 1923 in Balik-Papan op Borneo het Roosendaolsch lieke, denkelijk het meest geïmiteerde lied in Noord-Brabants dialect. Jan van Nassau, kenner bij uitstek van het werk van Dekkers, wist ons te melden dat er tientallen liedjes op soortgelijk stramien Brabant-breed nagemaakt zijn.

Kees Dekkers.

In 1924 schreef Kees, officieel C.J. Dekkers geheten, ook Lieke van n’n Roosendaolder.

Hier volgt het begin met de ‘vogelstrofen’, waarin dertien ‘zangvogels’ voorkomen. Die zullen zeker bij zijn latere geestverwanten bekend zijn geweest.

Ik zijn ik van Roosendaol

Da wuk gèerre weete

Daor verstaon ik goed de taol

Die zak nooit vergeete…

Kem ze nooit te leere gad

Op oons school, as jonge, Mor ik piep ze net zo glad Azzat d’ouw ze zonge…

Ik zijn ik van Roosendaol

Rommetom in ’t koore…

Waor g’in de’eg de nachtegaol

’s Morges vroeg kund oore…

Waort de kwakkel* kwikwedikt

En de vienke pienke…

Waor at stesselkopke* knikt

En de meirrels* blienke…

Ik zijn ik van Roosendaol

Waort de kwiksteirt wiebelt

En de geile wielewaol

Missen stertje kwiebelt…

Waor in ’t riet de karakiet

Fel is op z’n eikes…

Waor ge nog n’n biedief* ziet

Putters sommetijjkes…

Ik zijn ik van Roosendaol

Waorat d’ooievèirre

En de reigers allemaol

Dur de polders flèirre…

Waor ge weeverkes* mot zien

As ze’r nesje naaie…

Waor ge beeverkes* mot zien

At begient te waaie…

*kwakkel = kwartel

*stesselkopke = pimpelmees

*meirels = merels

*biedief = koolmees

*weeverkes = grauwe vliegenvangers

*beeverkes = trilgras

Zelfs Raymond van het Groenewoud haalt er op het eind onverwacht nog vogels bij als hij zijn fraaie lied Moedertaal zingt:

Ik zing in m’n moedertaal

Tussen walvissen en haaien

Is ook plaats voor een garnaal

Tussen al die papegaaien

Is ook plaats voor een nachtegaal

Tussen walvissen en haaien

Is ook plaats voor een prachtige garnaal!

Bescheidenheid

‘Loflied en lofdicht op het eigen dialect’ wil ik overigens ruim interpreteren en daarom past

De Liedjeszanger van Ad de Laat ook zeker in onze rubriek. Het liedje waarmee deze Nisseroise zanger zijn optreden vaak afsloot, past wonderwel bij de opstelling van zijn dichtende voorgangers en het getuigt van een universeel gevoel van bescheidenheid. Over zijn eigen Udenhoutse dialect schreef Cornelis Verhoeven in 1976 in zijn prachtige boek Herinneringen aan mijn moedertaal poëtisch en kernachtig dat die taal ‘ruist van nederigheid en zelfspot’.

Ad de Laat

Brabant Noord-Oost wekelijks de ether in zongen:

‘Wor ik geborre ben, wor ik de mense ken, dè is men Brabants laand, hier òn de zùiekaant. Wor ik m’n woorde heur èn m’n gedachtes kleur, wor ik dan van verhaol in èige taol…’

Het betrof hier een hertaling van het refrein van het Groningse lied Wat moakt het oet van de noordelijke dialectster Ede Staal (1941-1986).

Giel van Gastel, alias Michel de Koning, vertolkte het loflied op zijn Oud Gastelse dialect in Roosendaal in 1979. Rensz Gorisse zong in de jaren negentig cd al een fraai lied over zijn Oosterhoutse moedertaal. De Glazere wielekes, de zanggroep van wijlen Liesbeth Caron uit Grave, vertegenwoordigt het Land van Cuijk.

Tilburg en omstreken

Zoals eerder geconstateerd is Tilburg kennelijk de rijkste bron voor ‘taolliedjes’. De gedichten van de overleden dichters Piet van Beers (zie pagina 12) en Lechim getuigen daar bij herhaling van en dat ook zij weer navolgers hebben, zien we in de komende afleveringen. Wim van Boxtel verkondigt dichterlijk zijn visie op het Goirlese dialect en Jan van Beers, de broer van Piet en vader van Marja van Trier, bezingt zijn Lôonse moedertaal.

Vers van de pers

Toine Nooijens gaf gehoor aan onze oproep en schreven een nieuw lofdicht over zijn dialect. Opdat er meer mogen volgen… Het mag variëren van vogelgetjilp tot leeuwengebrul.

AD DE LAAT (1947-1995)

LIEDJESZANGER

Ik ben nie ècht ’nen troubadour, ik ben gen chansonnier mar iemand die slès liedjes zingt, ik breng mar heel klèin liedjes mee iemand die wè spult en zingt en meer breng ik nie mee

Aanstekelijke voorbeelden

Ad de Laat is met Gerard van Maasakkers denkelijk de meest geïmiteerde dialectzanger van Oost-Brabant geweest. Veel beginnende zangers en zangeressen rond de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw hadden aanvankelijk liedjes van hen in hun repertoire. Het is dan niet zo gek dat die nieuwe artiesten later ook hun eigen lof op de moedertaal uitzingen. Bij het zoeken naar passende dialectliedjes moest ik er opeens met weemoed aan terugdenken dat wijlen Jo van Heeswijk, Hennie Korsten en ik de herkenningsmelodie van ons Brabants ketierke in de gloriedagen van Omroep

Ik proot gewoon op ons manier, dè is vur ons goed zat want ’t klinkt zo skón en ik doe-g-’t geer en de mense noeme dè plat. Gen politiek, gen wetenschap, gen kunst wor ik van proot, want dè sort grèij dè is vur ons ’n moot of wè te groot

Want ik ben nie ècht ’nen troubadour, ik ben gen chansonnier mar iemand die slès liedjes zingt, ik breng mar heel klèin liedjes mee iemand die wè spult en zingt en meer breng ik nie mee

< In het dialect van Nistelrode >

Van de lp Alles goed en wel, 1984