‘Het onderwijs is een collectieve burn-out in wording’

Door: Redactie Schoolfacilities

Leraren vinden hun werk betekenisvoller dan anderen, maar krijgen wel bovengemiddeld vaak een burn-out. Hoe kan dat? En wat is er nodig om verandering teweeg te brengen? We gingen erover in gesprek met spreker en inspirator Niek van den Adel.

Het leven van Niek van den Adel verandert voorgoed als hij op 16 juli 2010 onderuit gaat met de motor en een hoge dwarsleasie oploopt. Toch viert hij elk jaar ‘Lang zal ze laesie’, omdat de dwarslaesie ook voor positieve veranderingen in zijn leven heeft gezorgd. Hij ontmoette de liefde van zijn leven, kreeg drie prachtige dochters en (her)vond zingeving in het helpen van anderen. Hij schreef samen met Arjan Banach onder andere het boek: ‘Zet je leerlingen op 2’ en gaat als spreker en inspirator graag met onderwijsinstellingen in gesprek over veerkracht, weerbaarheid en wendbaarheid.

Burn-out

Werken in het onderwijs: voor velen de mooiste baan die er is. Of althans, in elk geval de mooiste baan die er zou kunnen zijn. In september 2020 had 27,4% van de docenten te maken met burn-outklachten. Dat percentage ligt ver boven het landelijk gemiddelde van 17%, gemeten over alle beroepsgroepen. “Opvallend is dat de mensen die werken in het onderwijs wel het meest tevreden zijn over hun baan”, vertelt Van den Adel. “Dat neemt echter niet weg dat onderwijzers hun werk zwaar vinden. Dat lijkt vooral te komen door de hoeveelheid werk die ze hebben.”

“Terwijl het onderwijs steeds meer van medewerkers vraagt, zien we ook iets anders gebeuren. Als onderwijzers onder druk staan, gaan ze steeds minder goed voor zichzelf zorgen. De omstandigheden waaronder gewerkt wordt, worden alsmaar uitdagender. Dit levert frustratie, angst, irritatie en stress op, wat resulteert in veel verloop en een hoog ziekteverzuim, dat in 2021 steeg met 77%. Deze twee factoren, samen met de krapte op de arbeidsmarkt, maken de onderwijssector tot een tikkende tijdbom: een collectieve burn-out in wording.”

Veerkracht

In het begin van 2023 deed Van den Adel met zijn bedrijf Team Heartbeats, in samenwerking met Integron, onderzoek naar de veerkracht van onderwijzend Nederland. “Wij gebruiken hierbij het Resilience model van New Masons University. Uit ons onderzoek blijkt dat het onderwijs één van de meest veerkrachtige branches is van heel werkend Nederland. Leerkrachten hechten met name ontzettend veel betekenis aan hun werk en aan het leven, een belangrijke voorwaarde van veerkracht.”

Optimisme

“En dat is niet het enige opvallende als je kijkt naar de veerkracht van onderwijzers”, vervolgt Van den Adel. “Ook ervaren ze, in vergelijking tot het landelijk gemiddelde, in hogere mate positieve emoties en sociale steun. Oftewel, ze zijn beter in staat zaken in positief perspectief te stellen en hebben een stevig sociaal vangnet van collega’s, familie en vrienden. Toch laat de praktijk dikwijls anders zien. Hoe kan het nu, dat er ondanks deze resultaten, toch zo veel burn-outs, ziekteverzuim en een hoog verloop zijn?”

Aanslag

We zijn de afgelopen jaren met veel veranderingen geconfronteerd in het onderwijs. Er wordt steeds meer van een leraar verwacht en ze zijn steeds meer tijd kwijt aan niet-lesgebonden activiteiten. Dit zorgt, in combinatie met het lerarentekort, voor toenemende werkdruk in het onderwijs. “Er moet steeds meer in minder tijd en er wordt veel overgewerkt”, ziet Van den Adel. “Leraren zijn vaak toegewijd aan hun vak en willen graag betrokken zijn bij de leerlingen, maar door de hoeveelheid werk op hun bord lukt dat niet meer zoals zij dat willen. Dit eist veel van de mentale en fysieke fitheid van leraren. Het is dan ook geen wonder dat de veerkracht van deze hardwerkende onderwijzers wordt geraakt.”

Tips

Een goede veerkracht-buffer in het onderwijs is dus hard nodig, vindt Van den Adel. “Het onderwijs verandert continu. Op al deze veranderingen hebben leerkrachten zelf helaas geen invloed, maar wel op de manier om daarmee om te gaan. Daarvoor kan ik een aantal tips geven. Ten eerste is het raadzaam om strategische stops in te bouwen in de werkdag. Veerkracht ontwikkel je in de ruimte, en dan bedoel ik niet dat je gelijk een vakantie naar Tenerife moet boeken, maar las micro-ontspanmomenten van vijf minuten niksen in. Heb je geen vijf minuten, plan er dan vier, of drie, het gaat erom dat je hier een begin in maakt. Ten tweede: beweeg. Je bent geen boom. Je hoeft niet direct de sportschool in, maar ga naar buiten, adem, wandel en geniet. Je opent hiermee gelijk de enorme apotheek die boven in die grijze massa zit en het is altijd de eerste stap naar meer veerkracht. Ten derde kun je eens op zoek gaan naar iets dat ik de mentale fooi noem. Welke drie dingen kun je op een dag doen waar je gelukkig van wordt? Plan in je agenda wanneer en waar je dat gaat doen.”

Betekenis in het leven

Positieve emoties

Sociale steun

Omgaan met verandering

Fysieke gesteldheid

Eerste plek Belangrijker nog dan de manier waarop je omgaat met verandering, is volgens Van den Adel de waarde die je hecht aan jezelf. “Misschien is de grootste uitdaging wel hoe jij als gepassioneerde onderwijzer goed voor jezelf blijft zorgen als je altijd klaar staat voor jouw leerlingen of studenten. Door te leren jezelf vaker op de eerste plek te zetten, zal je merken dat je meer energie overhoudt en je veerkracht versterkt. Kleine positieve veranderingen zullen je sneller opvallen, je krijgt mooiere gesprekken met collega’s en je kunt weer meer genieten van de ontwikkeling die jouw leerlingen doormaken. Dit zorgt ervoor dat je minder stress en meer gelukkige momenten ervaart.”

Veerkracht in het onderwijs