even
WINTER 2014 JAARGANG 21
BIJBOMEN Kerst op de Lek Konijnen in nood
Vogels in de winter Voederen of niet
Boom in beeld ’Koekjesboom’
Land Art Natuurlijke kunst
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage: 200. Donateurs ontvangen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door € 2 + €1,28 te storten op NL55 INGB 0004 0324 84 o.v.v. 'Even bijbomen'. U ontvangt dan het laatste nummer. CONTACT: Lisztrode 19, 2717 EW Zoetermeer. Mail: info@bomenoverleven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23. REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl , tel. 0105924378). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november. De redactie behoudt zich het recht voor kopij in te korten. EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (tiny@bomenoverleven.nl.) VORMGEVING: Hans Steinfort (info@bomenoverleven.nl) FOTO OMSLAG: Tiny van der Meer DRUKWERK: Editoo Arnhem AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Ingrid van Dullink, Aly van Eijk, Charles Füss, Maarten de Jongh, Joke Meijer, Tiny van der Meer en Hans Steinfort. WIJZIGING: Wijzigt uw naam, e-mail adres en/of telefoonnummer? Informeer ons dan tijdig. DONATEUR WORDEN: Het donateurschap wordt aangegaan per kalenderjaar en stilzwijgend verlengd.
EVEN BIJBOMEN >> 2
Als u de Stichting Bomen Over Leven niet langer wilt steunen, verzoeken we u ons hiervan schriftelijk of per e-mail op de hoogte te brengen vóór 1 december van het jaar waarin het donateurschap eindigt. De kosten bedragen vanaf 1 januari 2013 € 15 voor één jaar, € 26 voor twee jaar, € 38 voor drie jaar. U kunt zich aanmelden via onze website www.bomenoverleven.nl of door het voor u geldende bedrag over te maken op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer, onder vermelding van de gekozen periode en 'nieuwe donateur'. Graag altijd duidelijk uw adresgegevens vermelden. Bedrijven kunnen donateur worden voor € 35 per jaar en adverteren daarvoor 4 maal per jaar in ons kwartaalblad Even bijbomen. GIFTEN EN SCHENKINGEN: de Stichting Bomen Over Leven is een ANBI instelling die zich inzet voor het algemeen belang. Zij ontvangt geen structurele subsidie en kan haar werk doen dankzij donaties en giften. Giften en schenkingen aan de Stichting Bomen Over Leven kunnen onder de geldende voorwaarden aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Giften kunnen worden overgemaakt op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer onder vermelding van 'gift'. Het is ook mogelijk de Stichting Bomen Over Leven te steunen door middel van nalatenschappen en legaten.
4
6 5
8 Druppels berichtjes van buiten
Slenterpaadjes afzakken naar het zuiden
Land Art of Natuurkunst kunstzinnige ingrepen in het landschap
Katsuraboom, ’koekjesboom’ boom in beeld
4 6 8 10
van de redactie IJs- en sneeuwpret. Dat vindt bijna iedereen leuk. Een sneeuwpop maken of schaatsen. Hoopt u op een flink pak sneeuw, en dan natuurlijk nog het liefst tijdens de kerstdagen? Of bent u, net als ik, niet zo gecharmeerd van die beijzelde en besneeuwde straten en fietspaden, waar niet of nauwelijk gestrooid wordt vanwege bezuinigingen?
12 8 Vogels in de winter voederen of niet
Kerst op de uiterwaarden een koud verslag
Kijken naar groene dijken bomen voor uitzicht
Excursies activiteiten januari t/m maart
Winkel in de SBOL-winkel te koop
16 12 14 16 18 19
Ik maak graag foto's van adembenemende sneeuwlandschappen en berijpte bomen en geniet van kunstig gevormde ijsbloemen op de ruiten van m'n onverwarmde slaapkamer. Maar stiekem hoop ik dat we weer net zo'n 'warme' winter krijgen als vorig jaar. Waarschijnlijk hebben de vogels er ook geen problemen mee, want als het echt wintert, valt het niet mee om hun kostje bij elkaar scharrelen. Natuurlijk helpen wij ze! Een kleine moeite en voor beide partijen groot plezier. Op een kletsnatte winter zitten we ook niet te wachten, want dan kan het zomaar gebeuren dat er rivieren buiten hun oevers treden en dieren in doodsnood een goed heenkomen moeten zoeken. Het kan toch geen toeval zijn dat juist dan drie reddende 'engelen' besluiten een kanotocht te maken en daardoor tientallen konijnen uit het wilde water en uit wilgenstruiken plukken!? Landschap kan fascinerend zijn, zonder dat er een mensenhand aan te pas komt. Een moerasgebied waar dieren de dienst uitmaken, een eiland dat wordt overgelaten aan natuurlijke processen. Meestal wordt het landschap echter beinvloed door mensen, mensen die bomen planten (of rooien), maar ook mensen die creativiteit en natuur combineren. Natuurkunst, die het landschap soms een verrassende uitstraling geeft. Gelukkig hebben we geen invloed op het weer, al zouden we ook dรกt graag naar onze hand willen zetten. Maar wensen kan altijd, dus wens ik u een warme winter, sfeervolle feestdagen en een nieuw jaar met veel lichte, vreugdevolle dagen.
Tiny van der Meer // eindredacteur
EVEN BIJBOMEN
>> 3
druppels Mistletoe Mistletoe of maretak groeit het meest op populieren, appelbomen, linden of de meidoorn. Hij doet dit omdat hij veel licht en lucht nodig heeft. De bessen van de maretak zijn wit en een beetje doorzichtig. De traditie van het kussen onder maretak komt van de Angelsaksen. De groenblijvende plant associeerden zij met vruchtbaarheid. De kus die iemand krijgt als hij onder de maretak of mistletoe staat vergroot de kans op een vruchtbare liefde.
Koudbloedig
Koudbloedige dieren als kikkers, padden en salamanders kruipen in de sloot die voor hun gevoel redelijk warm is en wachten daar tot het voorjaar wordt. Ze verkeren daarbij in een soort toestand die lijkt op de schijndood.
Vrieslucht Op een heldere dag waarop het vriest is de lucht die mensen inademen schoner dan op een dag waarop het niet vriest. Dat komt omdat er minder vocht en vuil in de lucht aanwezig zijn.
Winterjasmijn De bekendste van niet geurende jasmijn is de winterjasmijn. Zijn Latijnse naam is Jasminum nudiflorum. Dit betekent dat hij naaktbloeiend is. Wie de plant ziet weet ook waarom hij deze benaming heeft gekregen. De plant bloeit namelijk op het kale hout.
EVEN BIJBOMEN >> 4
Vissen Er zwemmen ongeveer tweehonderd vissoorten in de Antarctische wateren. Ongeveer de helft van de vissoorten die in de oceaan rond Antarctica voorkomen heeft een soort van natuurlijke antivries in hun bloed. Ze kunnen daardoor overleven bij watertemperaturen van -2 ℃.
Korte en bericht
Pissebed Pissebedden, kleine kriebelende grauwe beestjes. Je vindt ze op donkere vochtige plaatsen in de tuin. Ook laten ze zich zien in huis en dan vooral 's avonds en 's nachts. Ze kruipen dan over de muur of zitten in kleine hoekjes op de vloer. Voor de één ware horror voor de ander een onschuldig nuttig diertje.
FEESTDAGEN Wij wensen u sfeervolle Kerstdagen en een veelbelovend Nieuwjaar, waarin u weer kunt genieten van vier gloednieuwe kwartaalbladen vol lezenswaardige en interessante verhalen.
JAARVERSLAG
Beestjes In elke kerstboom zitten zo'n 25.000 beestjes. Een groot deel van die beestjes zit verstopt in de boom. De meeste zijn zó klein dat we ze nauwelijks of niet kunnen zien. Ze zijn ook ongevaarlijk. In de boom zitten springstaartjes, takzuigers, nachtvlinders, mijten en spinnetjes. Wie niet zoveel leven in huis wil kan beter een kunstboom kopen.
Zwanen
Het jaarverslag 2014 kunt u lezen op onze website: www.bomenoverleven.nl
FOTOWEDSTRIJD-bomen in beeld - herfst De maand oktober stond in het teken van de fotowedstrijd: Bomen in beeld – herfst. Na onze oproep op de website, via Twitter en Facebook ontvingen we diverse prachtige herfstfoto's waarin de combinatie bomen en herfst duidelijk tot uitdrukking kwam. Een moeilijke keus voor de vierkoppige jury om de winnaar aan te wijzen…! Maar uiteindelijk zijn ze het eens geworden. De foto is groter te bewonderen op de pagina actueel nieuws van onze website: www.bomenoverleven.nl De winnaar is: Ferry Krauweel uit Strijen met deze prachtige mistfoto met bomen langs een polderweg in de ochtendzon.
Het geslacht zwanen telt vijf soorten, de fluitzwaan, de kleine zwaan, de trompetzwaan, de wilde zwaan en de knobbelzwaan. Het zijn de statigste en grootste eendachtigen.
Koudst De officiële koudste temperatuur die ooit is gemeten was op een sneeuwplateau op Antarctica op een hoogte van ongeveer 3,5 kilometer bij het Vokstok-station: -89,2℃. Omdat Antarctica hoger boven zee ligt is het er kouder dan op de noordpool EVEN BIJBOMEN
>> 5
slenterpaadjes
Afzakken naar het zuiden ALY VAN EIJK
Half november schrijf ik deze column, veel bomen zitten nog in hun gekleurde herfsttooi. Maar toch nadert de winter in een hoog tempo. De dagen worden steeds korter en de dikke duffel is ook weer van stal gehaald. Mussen Mijn vogeltuin wordt druk bezocht, net een soort pretparkje, zelfs de mussen zijn de laatste jaren net zo behendig als de pimpel- en de koolmezen. Het winterkoninkje scharrelt tussen de afgevallen bladeren en ziet er overal wel een wormpje of insect onder uit te peuteren. mussen
Vertederend Het winterkoninkje is één van de kleinste vogels en door zijn korte parmantige staartje herken je hem meteen, zijn bijnaam is EVEN BIJBOMEN >> 6
Klein Jantje. Daag'lijks zie ik hem in mijn tuin en anders hoor ik hem wel, want hij kan heel chagrijnig reageren als ik bij hem in de buurt kom: 'Ophoepelen' betekent dat. Eveneens een dagelijkse gast is het roodborstje, hij weet alles te vinden. Het roodborstje, dat veel op kerstkaarten voorkomt, is niet zo schattig als hij eruit ziet. Het vogeltje dat in de koude winter helemaal in elkaar gedoken zit te bibberen, waar iedereen helemaal vertederd naar kijkt, is een echte territorium specialist, die geen ander in zijn buurt duldt. Concurrentie kan hij niet verdragen en hij intimideert zijn soortgenoten met veel indrukwekkende gebaren en lawaai. Veel roodborstjes komen hier overwinteren als hun eigen gebied te koud is. Er gaan verhalen dat ze zelfs de Noordzee overvliegen vanuit Engeland. Het roodborstje wordt overal beschermd, behalve in het zuiden van Frankrijk, in het noorden van Italië en op Malta. Daar worden ze met lijmstokken en geweer bejaagd. Terwijl de roodborst het nationaal vogelbe-
schermingsembleem is van Malta en België. Hoe krom kan het zijn.
Kostje opscharrelen In ons land overwinteren veel vogels. Ganzen in alle soorten en maten, maar ook de wilde en de kleine zwanen, die uit het koude Siberië en van Nova Zembla hier op bieten- en graanakkers hun kostje opscharrelen. De wilde zwanen arriveerden al vroeg in het Lauwersmeer, maar door de hoge waterstand daar,
wilde zwanen
trokken ze verder naar de randmeren. Waterplanten die geheel onder water staan worden met de snavel en de poten omhoog gewoeld. Meestal is er een stelletje eenden in de buurt die ook een hapje mee-eten. De wilde zwaan is iets groter dan de kleine. Verder is hier de knobbelzwaan standvogel en dan is er nog de fluitzwaan, die ook van de Russische toendra's komt en zuidelijker overwintert. De fluitzwaan is herkenbaar aan een bijna geheel zwarte snavel,
huismus
als dwaalgast, wordt de roodhalsgans waargenomen. Dan twitteren alle vogelfanaten waar hij zit en komen de hordes met telelenzen kijken of ze kunnen scoren. Ik heb de afgelopen weken al heel wat vliegende Vvormen over zien vliegen, of een slordige U-vorm, kenmerk van onder andere de brandgans.
Sprookjesachtig
met bij het oog een klein geel vlekje. Wat ze wel gemeen hebben is dat ze een leven lang trouw aan elkaar zijn.
Trekkers en blijvers Er zijn nogal wat ganzensoorten, de meeste komen in ons land voor, sommige blijven het hele jaar hier, andere soorten komen alleen overwinteren op de graslanden. De brandgans is er één van. Hij verblijft hier van oktober-november tot april-mei. Dan gaat hij weer terug naar de eilanden en kusten van de Oostzee. Bij voorkeur broedt de brandgans op steile rotsen en hellingen, de brandgans lijkt wel iets op de rotgans, alleen hebben die minder wit. Eén van de eerste ornithologen, de Franse Pierre Belon, (1555) beschreef de brandgans als een nonnetje, dit vanwege het aangezicht dat omzoomd is met zwart-wit grijs. Zijn voedsel bestaat uit planten en korstmossen, wieren, weeken schaaldieren. Ook steeds meer hier te zien zijn de nijlganzen. Het is een Afrikaanse soort, de naam zegt het al, de
Nijl, Egypte. Vroeger werden ze vosseganzen genoemd. Tegen eenden en soortgenoten zijn ze vrij agressief. Ze werden vroeger als exotische siervogels gehouden, degenen die ontsnapten, hebben nu al een grote populatie in Europa opgebouwd. Ze nestelen in boomholten. Bij de zandafgraving Kwintelooyen van het Utrechts Landschap, tussen Veenendaal en Rhenen telde ik er drieëndertig. Je hoeft alleen maar op de herrie af te gaan. Volgens mij hebben ze onderling ook veel ruzie! De kolganzen, kleine rietganzen, toendrarietganzen en dwergganzen komen eveneens van de toendra's om hier te overwinteren. De grauwe gans, behoorlijk talrijk in aantallen, blijft hier zomer en winter. Dan zijn er nog de grote en de kleine Canadese gans, die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komen. De grote is hier in Europa geïntroduceerd. Ze zijn in tegenstelling tot andere ganzen niet schuw. Broeden doen ze langs rivieren en op meren, ook in moerassen vertoeven ze graag. Af en toe,
Paddenstoelen zijn er nog steeds, het merendeel is allang weer schimmel geworden en onder de grond verdwenen. De kleine fluweelpootjes komen dan te voorschijn, zij kunnen de vorst aan. De grote tonderzwammen en de berkenzwammen zitten tegen de stammen aan. Op afgezaagde boomstronken zie je de witte bultzwammen, sommige gaan jaren mee en worden steeds groener door de algen. Bomen staan in het
koele licht, met kale takken waarin de nesten van de vogels nu zichtbaar worden. In de verte, de wit-zwarte stammen van de sierlijke berk. Soms, als de zon erop schijnt, lijken de frêle takjes bijna paars. Vroeg in de morgen, als er wat vorst is geweest, dunne laagjes ijs op de plassen. Wat witte rijp, die alles meteen sprookjesachtig maakt. En dan valt er eindelijk sneeuw..., in het bos worden opeens de vele vogelpootjes zichtbaar, afdrukken van konijnenpootjes vertellen waar het beestje is gebleven. Als je de eerste bent op een pad, alles nog ongerept, is het net of je een eigen koninkrijkje hebt. Alles is eventjes helemaal van jou. En nu maar afwachten of we weer een wintertje krijgen. Mijn tekeningen heb ik al wat sneeuw meegegeven. Kijk en geniet van ons mooie land.
fluweelpootjes
EVEN BIJBOMEN
>> 7
land art of natuurkunst
Kunstzinnige ingrepen in het landschap JOKE MEIJER
Aan het eind van de jaren zestig in de twintigste eeuw, was er sprake van een groeiende waardering voor de natuur. Land Art werd een richting in de beeldende kunst, voor het eerst in de Verenigde Staten. In afgelegen gebieden realiseerden kunstenaars daar projecten.
’ 178 populieren volgens de plattegrond van de 13de-eeuwse kathedraal van Reims’
EVEN BIJBOMEN >> 8
Kunststromingen Land Art kan gezien worden als een bijzondere vorm van ecologische of milieukunst ('ecological art' of 'environmental art') waarbij de hele natuur in de kunst wordt opgenomen. Er zijn ook andere namen voor Land Art, bijvoorbeeld Earth-art of Earth-works.
Minimal art en materialen rechtstreeks uit de natuur Er bestaan verbanden met eerdere kunststromingen, zoals minimal art. Daarbij was de omgeving vaak een belangrijk element voor de juiste ervaring van het kunstwerk. Maar ook gebruikten kunstenaars materialen rechtstreeks uit de natuur. Simpele, eventueel gevonden materialen. Belangrijk was om met zo eenvoudig mogelijke middelen een relatie aan te gaan met de omgeving. De spanning, die ontstond door het creëren van een tegenstelling met de omgeving, was daarbij van belang.
Paarden van drijf hout (2014)
Daarbij wordt de natuur als basis gebruikt, zoals bij 'Maailint 2001' een Land Art project in Haastrecht van Marijke Wijgerinck en Leontien Kurpershoek.
Kathedraal (1987) Het meest bekende Land Art project in Nederland is dat van Marinus Boezem (Leerdam, 1934). In het geometrische landschap van Flevoland staat in Almere een 'kathedraal', gevormd door populieren. In 1987 plantte hij 178 populieren volgens de plattegrond van de 13de-eeuwse kathedraal van Reims.
De in de Filipijnen wonende kunstenaar James Doran Webb maakt prachtige paarden van aangespoeld drijfhout op het strand. Het geraamte maakt hij van roestvrijstaal en is ongeveer 1.80 m hoog. Elk paard weegt zo'n halve ton en kan het gewicht dragen van vijf mensen. De beweegbare benen en hals van elk paard zijn zo gemaakt, dat ze in
elke gewenste houding kunnen worden gezet. Het hout dat hij gebruikt is ca 50 jaar oud en ideaal om mee te werken. Webb betaalt mensen om het hout voor hem te verzamelen. Voor elke kilo hout plant de kunstenaar een nieuwe boom.
’Voor elke kilo hout plant de kunstenaar een nieuwe boom’
Het kunstwerk Exposure (2010) Dit bijzondere kunstwerk van de Britse Antony Gormley stelt een hurkende man voor die over het Markermeer uitkijkt. Het bevindt zich op één kilometer van de kust van Lelystad, op de strekdam van de dijk, die West-Friesland en Flevoland met elkaar verbindt. De sculptuur is ruim 25 meter hoog en weegt 60 ton. Het is daarmee het grootste en meest ingewikkelde werk van de kunstenaar. Gormley heeft het landschap onderdeel gemaakt van zijn kunstwerk door het driedimensionaal in de ruimte te plaatsen. Je kunt er als het ware doorheen kijken. Zo worden het Flevolandse landschap en het water één met het stalen kunstwerk. EVEN BIJBOMEN
>> 9
boom in beeld
Katsuraboom-
hartjesboom, keukenboom, judasboom of koekjesboom INGRID VAN DULLINK
Naamgeving en oorsprong > Cercidiphyllum japonicum Japanese katsura (wetenschappelijk) > Arbre à caramel (Engels) > (Leb)kuchenbaum, Katsurabaum (Frans) > Familie Cercidiphyllaceae – katsuraboomfamilie (Duits) De familie Cercidiphyllaceae is een monotypisch geslacht, dat wil zeggen bestaande uit slechts één soort. Volgens de laatste inzichten is de Cercidiphyllum magnificum een natuurlijke variëteit en de goede naam is Cercidiphyllum japonicum var. magnificum. Hiervoor bestaat geen algemene Nederlandse naam. Letterlijk betekent de naam 'het blad (phyllum) van de judasboom' (cercis). Dat de boom ook Judasboom wordt genoemd, is ten onrechte. De Judasboom is
EVEN BIJBOMEN >> 10
de Cercis siliquastrum (zie Even bijbomen lente 2010). De bomen lijken wel iets op elkaar. De bladstand van de Cercidiphyllum is evenwel tegenoverstaand en die van de Cercis verspreid. Op internet worden de soorten ook verwisseld. Google de Katsuraboom en je komt op pagina's met foto's van de Cercis bij beschrijvingen van de Cercidiphyllum. De naam 'hartjesboom' is afgeleid van de hartvormige bladeren. De namen keuken (küchen)- en koekjesboom verwijzen naar de zoetige geur als van gebrande suiker (karamel), die de bladeren in de herfst afgeven. Japonicum verwijst naar het oorspronkelijke land Japan, waar de boom inheems is en waar men hem als heilige boom vereert en vaak in de nabijheid van tempels plant. Daar behoort hij tot één van de grootste loofbomen die tot wel 40 m hoog kan worden. Er is fossiel bewijs gevonden van de familie der Cercidiphyllaceae uit het Paleogeen tijdperk (Krijtperiode) en in Centraal-Europa uit het Plioceentijdperk! Pas in 1865 komen de eerste exemplaren naar Nederland. Het natuurlijke verspreidingsgebied beperkt zich behalve Japan tot Sakhalin, China, Korea en Taiwan.
Kenmerken De Katsuraboom is een 'wilde' boom, die niet door kwekers is doorontwikkeld. Het is een bladverliezende en van nature eigenlijk een meerstammige boom of grote struik met een in de jeugd opgaande kroon, welke op latere leeftijd wat uitzakt. Opvallend aan de Katsuraboom zijn de vorm, de sierlijk afhangende jonge takken, de bronskleurige uitlopen en de prachtige herfstkleuren. Hij is winterhard, al zal het jonge blad met late vorst in het voorjaar bevriezen. Hij verdraagt de zon goed, maar staat het liefst in de halfschaduw. Wanneer de grond goed doorlatend en ook voedselrijk is, is het een snelle groeier, die als boom onder Nederlandse omstandigheden tot circa 18 meter kan worden. Als struik is de maximale hoogte zo'n zes meter. Door zijn opgaande groeiwijze is hij daardoor ook heel geschikt als achtergrondbeplanting in (middel)grote tuinen. De boom heeft een grijsgroene bast die sterk in de lengte is gespleten.
Bladeren, bloei en vruchten
boom bestaan ook kleine variëteiten die in een kuip kunnen groeien, bijvoorbeeld 'Heronswood Globe'. De iets kleinere Cercidiphyllum japonicum 'Rothfuchs' loopt rood uit en houdt die kleur langer vast, voordat het blad verderop in het voorjaar en de zomer naar groen verkleurt. De 'magnificum' is weer iets kleiner en het grotere blad is iets blauwgroen; de vruchten hebben ook die aparte blauwgroene kleur.
Volgens kenners is er geen mooiere lichtgroene kleur dan de bladkleur van deze boom. Hij lijkt wat licht-mosachtig groen. In het najaar verandert de kleur totaal in geel tot oranje. Het blad is prachtig rond met een diepe hartvormige inkeping. Naast dit mooie uiterlijk zijn er nog twee bijzonderheden: in het najaar ruikt het blad namelijk naar karamel. Verder groeien normaliter bladeren aan takken en de takken aan de stam. Heel bijzonder bij de Katsuraboom is dat er ook blaadjes groeien direct uit de stam. De bladeren zijn bij het uitlopen roze, later blauwgroen en in het najaar spectaculair geeloranje. De bloei is in het voorjaar en vindt plaats vóór het verschijnen van de bladeren. De boom bloeit tweeslachtig, dat wil zeggen dat de mannelijke en vrouwelijke vruchtbeginsels aan dezelfde boom zitten. De mannelijke bloemen zijn kleine bundels roodachtige meeldraden. De vrouwelijke zijn kleine, witroze bloemetjes. Beide zitten in de oksels van de bladknoppen. Vanaf een afstandje valt de bloei niet zo op, maar van dichtbij levert het een leuk rood accent op. De vruchten bestaan uit banaanvormige koffiebruine peulen, die de boom vanaf oktober de hele winter door sieren. De platte, kleine zaden zijn crèmekleurig of diepbruin.
Snoeien Omdat deze boom een echte natuurlijke soort is, heb je er eigenlijk geen onderhoud aan. Bij de bomen met een harttak worden de onderste takken weggehaald als de boom circa 3 meter hoog is. Hij wordt dan opgekroond. Bij meerstammige bomen kun je eventueel de laaghangende takken weghalen
Waar staat een (oude) katsuraboom? Hortus Botanicus Amsterdam (1887), Hortus Botanicus Leiden (hoogte 10 m), *Kasteel Sypesteyn Loosdrecht (1865, hoogte 20 m), Zuiderpark Den Haag, Riel (Kerkstraat), Tilburg (Wilhelminapark) en Zevenaar (Gimbornhof).
als ze in de weg zitten. Snoeien is het beste tussen november en maart.
Soorten Er zijn soorten met groen blad, maar ook met rood en roze blad en een treurvorm. Voor een kleine tuin is Cercidiphyllum japonicum ´Pendula ´geschikt. Van de hartjes-
* Zoals Heer Bommel uit de verhalen van Marten Toonder zelf zijn voorvaderlijke kasteel liet bouwen, staat in Loosdrecht een kasteel met net zo'n geschiedenis. Jonkheer Henri van Sypesteyn liet begin 1900 een kasteeltje bouwen, op een fundament waarvan hij veronderstelde dat zijn familie er eens gewoond zou hebben. Omdat de Jonkheer - net als Olivier B. Bommel gemakkelijk met geld omging, was het familiekapitaal aan het eind van zijn leven geheel uitgegeven. Gelukkig zijn het kasteel en de tuin bewaard gebleven, met in de tuin één van de grootste en oudste katsurabomen van Nederland. (uit het artikel van Maarten H. van Atten/dendroloog).
Bronnen: Boeken: Nico Vermeulen - Bomen- en Struiken Encyclopedie; Bomenstichting – Bijzondere bomen in Nederland; Internet: o.a. Wikipedia; website De Stem der Bomen en Monumentale bomen; www-arboretumdenieuweooster.nl
u i t g e v e r i j A - 3 b o e k e n , G e e s t e r e n , T 0 5 4 5 4 8 11 4 0 ,
w w w. A 3 b o e k e n . n l EVEN BIJBOMEN
>> 11
voederen of niet
Vogels in de winter
MAARTEN DE JONGH
Veel vogels trekken in de herfst naar landen waar honger ze niet bedreigt en waar voedsel in overvloed is. Maar ook het aantal dat hier blijft is groot. Bovendien komen er vogels uit koudere streken bij. In zachte winters, zoals vorig jaar, gaat het allemaal best. Maar als de vorst flink toeslaat, hebben ze het in de kortst mogelijke tijd moeilijk. Dan kunnen veel vogels niet zonder onze hulp. Aanpassen aan de kou Voor vogels is elke lange winternacht met vorst een ware beproeving. Daarom gaan ze zodra het licht wordt op zoek naar iets eetbaars. Als ze dat niet vinden, is het snel met ze gedaan. Al komt hun dikke verenpak juist dan goed van pas. Door bij felle kou de veren uit te zetten, ontstaat er als het ware een soort isolatielaag tussen. Die zorgt ervoor dat vogels niet te veel afkoelen. Vogels die er zo bijzitten zijn dus niet ziek of zielig. Ze passen zich aan.
Wel helpen of niet Er zijn mensen die van mening zijn dat we de vogels die hier blijven niet moeten hel-
pen. Door ze te voeren houden we ook de zwakke in leven, zo redeneren zij. En als die straks weer meedoen aan de voortplanting, is het gevolg dat er ook zwakke jongen worden geboren. Dat resulteert dan in vogels met weinig weerstand die gevoelig zijn voor allerlei ziekten. Maar hoeveel procent van de vogels zal er van onze hulp profiteren? Echt niet zoveel. Bij strenge vorst sterven er, ondanks onze hulp, ontelbaar veel vogels. Veel vogels zijn namelijk zo schuw dat ze zich, ook al knaagt de honger nog zo hevig, niet in de buurt van een voederplek wagen. En zwakke vogels zullen het ook als wij ze helpen, niet redden. De winter kan zo hard toeslaan, dat ook kerngezonde vogels het op een gegeven moment moeilijk krijgen. Daarom is het helpen van vogels alleszins gerechtvaardigd.
Bezint voor u begint
vrouwtjesmerel
EVEN BIJBOMEN >> 12
Als u besluit de vogels een handje te helpen, moet u wel bedenken dat als u er eenmaal aan begint, u het ook vol moeten houden. Vogels wennen namelijk snel aan voederactiviteiten. Ze rekenen er als het ware op en zijn er dus van afhankelijk. Laat u het er plotseling bij zitten, dan kan abnormale sterfte het gevolg zijn, zeker tijdens een vorstperiode. De laatste jaren wordt gepropageerd de vogels bijna het jaar rond te voeren. Zolang het niet echt koud is, hoeft
het niet. Het wintert meestal pas goed na de jaarwisseling. Januari, februari en een gedeelte van maart zijn daarom de meest geschikte voedermaanden.
Voerrooster Tijdens een vorstperiode krijgen vogels het vooral in de nacht hard te verduren. Ze verliezen in één nacht zoveel aan gewicht, dat een rijke hoeveelheid voedsel in de volgende, korte dag onontbeerlijk is om de komende vriesnacht te overleven.
’De beste tijd om te voeren is het begin van de dag’ Dat klinkt misschien overdreven, maar regelmatig is geconstateerd dat ook kerngezonde vogels het bij vorst maar een paar uur zonder eten kunnen volhouden. De beste tijd om te voeren is het begin van de dag. Het is dan net behoorlijk licht aan het worden en juist dan hebben vogels, na een lange, koude nacht, onze hulp het hardst nodig. Daarnaast is het zinvol om halverwege de middag nog een keer te voeren. Dan gaan de vogels voldaan de nacht in.
De auteur
Maarten de Jongh was directeur van meerdere basisscholen, schoolbioloog en directeur van het centrum voor natuuren milieueducatie in Zeist. Hij is nu vrijwilliger bij Utrechts Landschap.
Drukte op de voederplank Plaats indien mogelijk buiten een zelfgemaakte voederplank. Zo'n zelfgemaakte plank kost een fractie van wat je in de winkel koopt en gaat bovendien langer mee. Een voederhuisje is af te raden. Dat is te klein voor al die vogels die op de voederactiviteit afkomen. Bovendien zijn er vogels die zich niet onder het dakje durven wagen.
een paar flinke gaten boren die u iets schuin omhoog laat lopen. De gaten vult u met vet.
Assortiment De laatste jaren is het assortiment vogelvoer flink uitgebreid. Er zijn vogels die bijna alles eten en het lijkt erop dat hun aantal steeds groter wordt. Veelal zijn dat vogels die vooral in de winter in groepen leven zoals kauwtjes, kraaien, meeuwen en in mindere mate spreeuwen en eksters. Het zijn vogels die over het algemeen schrokkerig eten. Komen zij op bezoek, dan is het gestrooide voer op voordat andere vogels de kans hebben wat mee te pikken. Daarnaast zijn er typische zaadeters zoals mussen, vinken en duiven. Heel geschikt voor deze vogels zijn oud brood en strooivoer. Maar u kunt met name mussen tegenwoordig ook aan vetbollen zien pikken. Vroeger waren die bollen alleen in trek bij acrobaten als kool- en pimpelmezen, die in de winter frequent in vrijwel elke tuin te zien zijn.
is het onnodig drinkwater aan de vogels te geven. Bij kale vorst ligt dat anders. Dan kunt u bijvoorbeeld een bakje water buiten zetten. Roer er om het water ijsvrij te houden nooit een schepje zout door, maar een schepje suiker. Dek het bakje af met een stukje gaas. Dat moet zo grof zijn dat vogels er wel hun kopje door kunnen steken, maar er niet in kunnen baden. Vogels nemen namelijk graag een bad, zelfs als het flink vriest. En dat is bij vorst funest voor ze. Overigens is het handiger om vergruisd ijs uit te strooien. Dat is makkelijk te maken door brokjes ijs stuk te slaan met een hamer. Op die manier voorkomt u veel problemen voor de vogels. Bron: Praxisbulletin nummer 4, december 2014
Insecteneters
roodborstje
Andere mogelijkheden Ziet u geen kans aan een voederplank te komen of heeft u er geen geschikte plaats voor, dan zijn er nog genoeg andere mogelijkheden. Zo kunt u bijvoorbeeld een voersilootje of -korfje ophangen. Die zijn tegenwoordig in allerlei maten en vormen in veel tuincentra en winkels in dierbenodigdheden te koop. Verder is het leuk een kokosnoot door te zagen en de beide helften op te hangen. Maar u kunt ook een hele kokosnoot ophangen en er aan de zijkant een gat in boren, zo groot dat de mezen hem helemaal uit kunnen hollen. Hang alles wel zo op dat er geen water in kan blijven staan. Verder valt te denken aan in (frituur)vet gedoopte dennenkegels. Ook kunt u in een dikke tak
Mezen worden tot de insecteneters gerekend en zijn naast vetbollen ook dol op ongebrande pinda's, die je eenvoudig aan een snoer kunt rijgen. Een nieuwe rage voor deze mezen en een groot succes, zijn potten speciale vogelpindakaas, waarbij ook een handige pothouder te koop is. Het is overigens wel belangrijk vetbollen en pinda's in het vroege voorjaar weg te halen, want anders gaan de mezen er hun jongen mee volstoppen. Daar is hun spijsvertering in die tijd niet op ingesteld, met als gevolg massale sterfte onder jonge mezen. Andere veel voorkomende insecteneters zijn met name roodborstjes, heggenmussen en merels. Voor deze vogels is zogenaamd universeel voer heel geschikt, maar ze eten ook oud brood. Merels zijn dol op rotte appels. Ook fijngesneden schillen en klokhuizen zijn bij deze vogels in trek.
Drinkwater Als er sneeuw ligt, of als het zwak vriest,
pimpelmees
EVEN BIJBOMEN
>> 13
Kerst op de uiterwaarden CHARLES FÜSS
’Vaag is in de verte de overkant te zien’
Hoogwater Nederrijn - Vikingbeeld Stadshaven, Wijk bij Duurstede
Dat bomen niet alleen belangrijk zijn voor ons, maar soms ook voor dieren als de nood hoog (en nat) is, blijkt uit dit bijzondere verslag. Hoogwater
Het is 1e Kerstdag (nu alweer enkele jaren geleden). De grote rivieren zijn buiten hun oevers getreden en we besluiten om er met z'n drieën (Hans, Daniël en ik) vanaf de kanovereniging in Wijk bij Duurstede op uit te gaan. Vanaf de winterdijk strekt zich een imposante watervlakte uit. Waar normaal de uiterwaarden een wijds groen schouwspel bieden, ligt nu een watervlakte met hier en
EVEN BIJBOMEN >> 14
daar een kale struik. Een hek op de zomerdijk staat eenzaam en potsierlijk in de stroom. Vaag is in de verte de overkant te zien en halverwege staat de molen van Rijswijk rondom in het water. En terwijl de Lek hier normaal zo'n 100 meter breed is, is de watervlakte nu een kilometer breed. Aan de voet van de winterdijk stappen we in. Bij het stadje staat het water tot tegen de stadsmuur.
Je kunt zó vanaf de rivier de parkeerplaats opvaren, voor de stadsmuur langs de straat volgen en via het terrein van een zandoverslagbedrijf weer de rivier op gaan. De stroming heeft een verwoestende werking op de zandhopen: zienderogen spoelen ze weg. De deur van een telefooncel op de parkeerplaats staat open en luid kwekkend dobbert een eend er in rond, heel toepasselijk!
kuip onderdeks. Konijn na konijn nesDe uiterwaarden Op de uiterwaarden ligt het water er ogentelt zich als een ijskoude natte dweil schijnlijk stil bij, maar schijn bedriegt. Want tussen m'n voeten en ik overweeg of bij weggetjes en dijkjes kolkt en giert het ik ze niet even licht zal uitwringen. water als een ware stroomversnelling waar Sommige diertjes reageren al nauwenauwelijks tegenin te varen is. Wervelingen lijks meer als we ze uit het water pluktonen waar de uiterwaarden overgaan in de ken en waarschijnlijk bevinden ze zich feitelijke rivier. Hier heerst de natuur en hier al uren. De meeste konijnen echsleurt met nietsontziende kracht alles met ter schieten, zodra ze in de kuip bezich mee. Binnen een halve dag bereikt dit landen, meteen naar de voorpunt. de zee. Gelukkig heb ik m'n oude vertrouwde Maar in de uiterwaarden hangt een diepe, Ghat (klassieke kano met lange open welhaast vreemde rust. Een ijle zon weerruimte vanaf de zitplaats tot in de spiegelt in het water en we varen temidden voorpunt, red.) bij me: daar kan een van knotwilgen en griendvelden. complete waterschapsheuvel in! Die naam wordt me nu pas Waar zijn alle dieren gebleven? De natuur heeft z'n tol ge’Konijn na konijn wat duidelijk, want literair ben ik niet zo sterk. Terwijl eist! In het stroomgebied van Maas, Waal, IJssel en Rijn nestelt zich als een Hans een konijn uit het water plukt, zwemt een ander zijn vele duizenden kleine dieren omgekomen. Alles wat ijskoude natte dweil naar z'n kuip en klautert er zelf in: het dier herkent de niet kon vliegen of zwemtussen m’n voeten’ vegetariër! Alles bij elkaar men, wat niet over de winzijn we een half uurtje bezig terdijk de polder is ingetroken hebben 18 konijntjes opken, maar diep is weggekrogevist. Twee moeten we achpen in holen in de uiterwaarden, of wat z'n toevlucht heeft gezocht op de ter laten in een sleedoornbosje: ze zijn er zomerdijken, is door het water ingesloten en niet uit te krijgen. jammerlijk omgekomen. Op de uiterwaarden staat meer dan twee meter water en de zoGered merdijk ligt op veel plaatsen ruim één meter Terwijl we naar de 500 meter verderop gelegen winterdijk varen, beginnen de natte onder. dweilen tussen mijn benen al wat warmer aan te voelen. Bij de dijk halen we de dierKonijnen in nood tjes een voor een uit de kano's en Daniël zet En dan, al varend over de uiterwaarden, komen we in de buurt waar de zomerdijk moet ze behoedzaam dicht tegen elkaar aan in het gras. Sommige hebben daar geen zin in en liggen, enkele boven het water uitstekende wilgenstruiken tegen. Hans ziet iets vreemds stuiven meteen weg. Maar de meeste blijin de takken, gaat op verkenning uit en roept ven, waarschijnlijk versuft, tegen elkaar aan ons. In de takken gezeten, eraan hangend of zitten en zo warmen ze elkaar verder op. Ze worden weer wat levendiger en één snufliggend in het ijskoude water zich eraan felt aan 'n NKB-sticker en vraagt: vastklampend, vinden we een tiental wilde „Nederlandse Konijnen Bond?" "Nee", zeg konijnen. De dieren maken weinig kans dit te overleven, want het water zal de komende ik, "Natte Kerst Bout". De hele club veert uren nog flink stijgen en is erg koud. Enkele verschrikt op en roept in koor: "Maar wij dieren springen bij onze komst uit de takken zijn waterkonijnen hoor!" Nou die indruk en pogen weg te zwemmen, maar we onder- hadden wij al. Dan valt hun blik op m'n scheppen ze. Het ene na het andere konijntje TKBN-sticker en ze kijken me onzeker aan. "Tamme Konijnen Bond Nederland", zeg ik wordt door ons in het nekvel gegrepen. We ter geruststelling. Nu schieten ze allemaal in schudden ze wat uit en stoppen ze via de
Drentse Aa in de winter
de lach en schuddebuikend in het gras giechelen ze: "Peddelpraatjes!" (*) Waarop we ze in het zonnetje achterlaten, erop vertrouwend dat de natuur het toch verder zelf moet redden. De volgende morgen gaan we nog even kijken: alle konijntjes zijn vertrokken en hebben waarschijnlijk achter de dijk voldoende beschutting in de polder gevonden. (*) NKB – Nederlandse Kano Bond (tegenwoordig Watersportverbond). TKBN – Toeristische Kano Bond Nederland Peddelpraat – een landelijke kanostichting.
De TKBN heeft als doel het bevorderen van de recreatieve kanosport, mét respect voor de natuur. De leden kunnen deelnemen aan alle tochten, weekenden, trektochten. Kanocursussen worden veelal gegeven bij de aangesloten verenigingen. Gevaren wordt op rustig binnenwater, rivieren, meren, wildwater, branding en zee. De bond werkt uitsluitend met vrijwilligers. Kanoën kun je op elke leeftijd leren, steeds vaker ontdekt ook de 40-plusser de kanosport als uitdagende sport voor een goede conditie, gezond in de buitenlucht, ver weg van de hectiek van alledag, genieten in de vrije en stille natuur, zomer en winter. Voor meer informatie kijk op www.tkbn.nl. EVEN BIJBOMEN
>> 15
bomen voor uitzicht
Kijken naar groene dijken HANS STEINFORT
Al 36 jaar wonen wij naar alle tevredenheid aan de noordelijke rand van Zoetermeer met in 1978 nog vrij uitzicht over de uit 1614 daterende Zoetermeerse Meerpolder richting Stompwijk. Dat vrije uitzicht werd echter zo'n 20 jaar geleden deels verstoord doordat het melkveebedrijf dat aan de overkant gevestigd is ging uitbreiden en een flinke extra schuur liet neerzetten. Vijf jaar daarna volgde een tweede schuur en weer een aantal jaren later kwam daar een derde schuur bij. Grotere melkproductie Momenteel is er weer een noodzakelijke uitbreiding gaande met het oog op de komende vrijstelling van de melkquota per 1 april 2015 en de daaruit voortvloeiende grotere melkproductie. Maar nu is er echter zo'n megastal geplaatst dat ons uitzicht rich-
ting horizon praktisch is verdwenen. Als inwoner van Zoetermeer is daar denk ik weinig tegenin te brengen. Bedrijven moeten vaak uitbreiden om het hoofd boven water te kunnen houden. Ook in oostelijke richting zijn langs dezelfde dijk in het verleden bedrijfshallen gebouwd die mensen het zicht
op de horizon nu ontnemen. Daar de meeste inwoners van deze stad al jaren tegen de gevel van hun overburen of tegen een blinde muur aankijken mogen we niet klagen. Wij mochten ons gelukkig prijzen met een jarenlang prachtig uitzicht over de polder. Maar toch...
’Bedrijven moeten vaak uitbreiden om het hoofd boven water te kunnen houden’
Rechts, wit omlijnd, de oorspronkelijke boerderij met stal zoals het was in 1978
EVEN BIJBOMEN >> 16
Sommigen zijn daar destijds zelfs gaan wonen vanwege het mooie, vrije uitzicht.
Wilgentakken Toen ontstond bij mij het idee om aan de overkant langs de dijk die aan het weiland van het boerenbedrijf grenst, om de 10 meter aangewortelde wilgentakken in de grond te steken. Deze groeien snel en passen goed in het polderlandschap. Ze zouden in een paar jaar een prachtige bomenrij kunnen vormen.
’Sommigen zijn daar destijds zelfs gaan wonen vanwege het mooie, vrije uitzicht’ Illegaal Maar dat zou illegaal zijn en ook het Hoogheemraadschap van Rijnland dat de dijk beheert zou er waarschijnlijk niet blij mee zijn. De gedachte was tot voor kort namelijk dat bomen op en naast een dijk die dijk kunnen verzwakken en ondermijnen. Totdat iemand mij op het onderstaande artikel wees.
minder snel ontwortelen en minder schade veroorzaken dan eerder werd aangenomen, zelfs niet bij de grote najaarsstormen van de afgelopen jaren. In combinatie met de dijkversterkingen zijn bomen vaak met simpele maatregelen te behouden. Deze conclusie kwam naar voren tijdens een bijeenkomst van de waterschappen in oktober, georganiseerd door het hoogheemraadschap van Rijnland in samenwerking met de STOWA (de onderzoekstichting van de waterschappen). Als de dijk versterkt is, speelt de vraag wat er aan nieuwe beplanting mag terugkeren. Wat is nu de afspraak voor beplanting op dijken?
Aantrekkelijker Nu de overtuiging dat er geen bomen op of langs een dijk mogen staan door het Hoogheemraadschap is losgelaten zou de gemeente, indien zij daar de mogelijkheid toe heeft, het aanplanten van jonge boompjes op en langs bovengenoemde dijk kunnen overwegen. Ook elders in de gemeente en zelfs in het hele land zouden dan meer bomen op dijken kunnen worden aangeplant om stad en land groener en aantrekkelijker te maken.
Karakter Wellicht een idee om dat eens op gemeentelijk niveau aan te kaarten. Het mes snijdt dan aan twee kanten. Tegen een bomenrij aankijken is altijd leuker dan tegen schuren en bedrijfshallen. Bovendien geeft zo´n rij bomen menig polder ook meer karakter. En het grondbeginsel van Stichting Bomen Over Leven te streven naar de aanplant van meer bomen krijgt tegelijkertijd meer inhoud.
Onlangs heeft het hoogheemraadschap van Rijnland bepaald dat de helft van alle regels geschrapt mag worden om de regeldruk te verlagen. Dat betekent dat bomen en struiken in het algemeen toegestaan zijn mits goed onderhouden en tot een maximale hoogte van 5 meter. Voor beplanting op en nabij de dijken geldt dat bomen en struiken hoger dan 5 meter vergunningplichtig blijven. Wordt vervolgd.
’Tegen een bomenrij aankijken is altijd leuker’
Bomen op dijken een minder groot probleem 4 november 2014
De waterschappen verbeteren op dit moment honderden kilometers dijk. De dijken zijn te laag en worden verbreed. Vaak staan bomen hierbij in de weg of zijn te groot geworden voor de kade. Sommige waterschappen gaan verder en streven ernaar om alle bomen op of nabij de dijken te verwijderen. Bomen worden veelal als risico gezien voor de stevigheid en daarmee de veiligheid van de dijk. De ervaring leert nu dat bomen
EVEN BIJBOMEN
>> 17
excursies
januari t/m maart
eten honden honden wandelen meenemen aangelijnd verboden
Zondag 18 januari
Woensdag 21 januari
Woensdag 18 februari
Woensdag 25 februari
Landgoed Oosterbeek Den Haag
Buitengebied LeidschendamVoorburg
Park Rozenrust Leidschendam
Waalsdorpervlakte Den Haag
Twee gidsen nemen u mee voor een winterse doorstapwandeling over het landgoed.
Een lekkere doorstap winterwandeling door het buitengebied tussen Leidschendam en Voorschoten onder leiding van Ria Hoogstraat.Geschikt voor goede lopers. Halverwege houden we een korte pauze met warme chocola.
Wandeling op de grens van winter en lente onder leiding van Ria Hoogstraat. Wat staat er allemaal in bloei en zou de hommelkoningin al wakker zijn? Kinderen zijn welkom en krijgen extra aandacht van de gids
Met twee gidsen maakt u een wandeling over de Waalsdorpervlakte in Den Haag.
Tijd: 10.30 uur Waar: hoek van de Wassenaarseweg/Therese Schwartzestraat.
Tijd: 14.00 uur Waar: op de hoek van de Veursestraatweg en de Noortheylaan.
Tijd: 14.00 uur Waar: ingang aan de Veursestraatweg 102 A.
OV: bereikbaar met bus 18, eindpunt Laan van Clingendael.
OV: bus 45 en 39 halte Noortheylaan. Parkeren: bij Gamma of Life and Garden. Duur: ca 1,5 uur
OV: bus 45, halte Rozenrust.
Tijd: 14.00 uur Waar: parkeerplaats aan de Oude Waalsdorperweg tegenover TNO. OV: bus 22 of 23, dan nog een stuk lopen de duinen in.
Duur: 1,5 uur
Ook voor een lunch, een diner of vegetarisch
Cafetaria
Duur: ca 1,5 uur
Jossy van der Zwan
kinderen welkom
Duur: ca 1,5 uur
dagelijks geopend
Instituut voor huid- & lichaamsverzorging
Zorgt voor je huid! Restaurant Aa-zicht Meeuwenveld 4, 2727AK Zoetermeer tel. 079 341 99 29
Blauwroodlaan 38, 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 www.jossyvanderzwan.nl
Strand 1, 2725 KA Zoetermeer e-mail: info@aazicht.nl www.aazicht.nl
Uw advertentie hier? Wordt bedrijfsdonateur van Stichting Bomen Over Leven. Neem contact op via info@bomenoverleven.nl
EVEN BIJBOMEN >> 18
stevige schoenen
verrekijker laarzen meenemen meenemen
rolstoel geschikt
winkel
bestellen bij bomen over leven bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Woensdag 18 maart Landgoed Clingendael Den Haag Twee gidsen nemen u mee voor een wandeling over het landgoed. Tijd: 14.00 uur Waar: bij de hoofdingang aan de Wassenaarseweg. OV: bus 18 eindpunt Laan van Clingendael, Den Haag. Duur: ca 1,5 uur
Woensdag 25 maart Landgoed Duivenvoorde Voorschoten
ALGEMENE FOLDER gratis
ANSICHTKAARTEN per setje (4) kaarten: € 3, donateur € 2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten.
Waarin u alles kunt lezen over de Stichting Bomen Over Leven, haar doelstellingen en activiteiten. Vooral bedoeld om niet donateurs kennis te laten maken met de Stichting.
per setje dubbele kaarten: € 5, donateur € 4,50 Set van 4 dubbele kaarten met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen.
Bestellen: gratis
Bestellen: + € 0,64 porto per set.
Lentewandeling onder leiding van Ria Hoogstraat. Zet al uw zintuigen op scherp en vergeet niet een verrekijker mee te nemen. Tijd: 14.00 uur Waar: woning van de beheerder. Parkeerplaats (verplicht), OV: bus 39 en 45, halte Kniplaan. Prijs: volwassenen 1 euro, kinderen en 65+ 50 eurocent. Duur: ca 1,5 uur
Verjaardagskalender Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en natuur)
De excursies worden georganiseerd in samenwerking met IVN Den Haag Zie ook: www.bomenoverleven.nl
Boekjes (ringband, A-5), kaft in kleur voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur. Bestellen: € 4, donateur € 3,75 (excl. € 2,56 porto).
met natuurfoto’s Op stevig A-4 papier in kleur. Extra: 21 bomen uit de Keltische astrologie gekoppeld aan de geboortedatum. Bestellen: € 3, donateur € 2,50 (excl. € 2,56 porto).
EVEN BIJBOMEN
>>
19
stichting
Bomen Over Leven
Stichting Bomen Over leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
GEWONE KLIT (Arctium minus) De Gewone klit is een forse plant met grote bladeren en een 'neefje' van de distel, maar hij heeft geen stekels. De paarse bloemen lijken wĂŠl erg op die van distels. Onder de bloem zit een stevige stekelige bol. De truc van een klit zit in de punten van die stekels; ze hebben allemaal een piepklein en vlijmscherp haakje. Het zijn dus de haakjes die in ons haar en aan onze kleren vast blijven zitten. Ze kleven eigenlijk niet, maar haken zich vast, ook aan de vacht van dieren. Daar kunnen ze lang blijven zitten, zodat de zaden tot in de verre omtrek worden verspreid. De geslachtsnaam Arctium betekent 'beerachtig' vanwege de ruwe bladeren en stekelige hoofdjes. Minus betekent 'klein'. De Nederlandse naam 'klit' komt van een Germaanse stam en betekent 'kleven'. Vrij algemeen wordt de plant ook 'klis' genoemd.