even
LENTE 2015 JAARGANG 22
BIJBOMEN Slenterpaadjes In de Blauwe Kamer
Natte voeten Bomen en water
Landschapskunst Tuin in een boom
Paddenstoelen In de overgang
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage: 200. Donateurs ontvangen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door € 2 + €1,38 te storten op NL55 INGB 0004 0324 84 o.v.v. 'Even bijbomen'. U ontvangt dan het laatste nummer. CONTACT: Lisztrode 19, 2717 EW Zoetermeer. Mail: info@bomenoverleven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23. REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl , tel. 0105924378). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november. De redactie behoudt zich het recht voor kopij in te korten. EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (tiny@bomenoverleven.nl.) VORMGEVING: Hans Steinfort (info@bomenoverleven.nl) FOTO OMSLAG: Tiny van der Meer DRUKWERK: Editoo Arnhem AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Ingrid van Dullink, Aly van Eijk, Jannie Harmsen, Gerrit Jan Keizer, Joke Meijer, Tiny van der Meer en Hans Steinfort. WIJZIGING: Wijzigt uw naam, e-mail adres en/of telefoonnummer? Informeer ons dan tijdig. DONATEUR WORDEN: Het donateurschap wordt aangegaan per kalenderjaar en stilzwijgend verlengd.
EVEN BIJBOMEN >> 2
Als u de Stichting Bomen Over Leven niet langer wilt steunen, verzoeken we u ons hiervan schriftelijk of per e-mail op de hoogte te brengen vóór 1 december van het jaar waarin het donateurschap eindigt. De kosten bedragen vanaf 1 januari 2013 € 15 voor één jaar, € 26 voor twee jaar, € 38 voor drie jaar. U kunt zich aanmelden via onze website www.bomenoverleven.nl of door het voor u geldende bedrag over te maken op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer, onder vermelding van de gekozen periode en 'nieuwe donateur'. Graag altijd duidelijk uw adresgegevens vermelden. Bedrijven kunnen donateur worden voor € 35 per jaar en adverteren daarvoor 4 maal per jaar in ons kwartaalblad Even bijbomen. GIFTEN EN SCHENKINGEN: de Stichting Bomen Over Leven is een ANBI instelling die zich inzet voor het algemeen belang. Zij ontvangt geen structurele subsidie en kan haar werk doen dankzij donaties en giften. Giften en schenkingen aan de Stichting Bomen Over Leven kunnen onder de geldende voorwaarden aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Giften kunnen worden overgemaakt op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer onder vermelding van 'gift'. Het is ook mogelijk de Stichting Bomen Over Leven te steunen door middel van nalatenschappen en legaten.
4
6
10 Druppels berichtjes van buiten
Slenterpaadjes vogels spotten in de Blauwe Kamer
Land Art of Natuurkunst kunstzinnige ingrepen in het landschap (2)
Hopbeuk boom in beeld
Broedseizoen honden aangelijnd
8 4 6 8 10 12
12
16
van de redactie Op een paar speldenprikken van Koning Winter na, is mijn 'warme-winter-wens' vervuld en is de winter bijna naadloos overgegaan in de lente. 's Morgens heel vroeg begint het grote genieten al door luidruchtige lijsters en merels die onstuimig de lente inluiden. Tortelduiven verklaren elkaar de liefde en zijn onrustig in de weer met het verzamelen van takjes. Blauwe reigers hebben, soms met veel onderling gekrakeel, hun nesten in de kolonie in februari al weer ingenomen. Laten we de vogels helpen door ze tijdens het broedseizoen niet te (ver)storen! Ik heb de afgelopen maanden buitengewoon genoten van het wintersilhouet van de bomen met hun soms grillig gevormde takken, al dan niet berijpt, scherp afstekend tegen een strakblauwe lucht. Maar ik ervaar het elk voorjaar opnieuw als een wonder als ik zie hoe de eerste teergroene blaadjes zich ontplooien en de sleedoorn 'haar witte sluiers weer over zich heen trekt', zoals Aly dat zo mooi beschrijft in haar slenterpaadjes.
14 16 De verborgen boom uitgelezen
Paddenstoelen in de overgang
Natte voeten bomen en water
Excursies activiteiten april t/m juni
Winkel in de SBOL-winkel te koop
13 14 16
Mensen noemen het natuurkunst, maar hoe voelt een mooie 250 jaar oude eik zich als iemand hem uitkiest voor de realisatie van een kunstzinnige ingeving? Als er opeens een spiraalvormige trap om z'n stam wordt gewikkeld die de komende jaren toegang geeft tot een boomtuin tussen z'n takken? Wil hij eigenlijk wel menselijk bezoek in z'n kruin? We zullen het nooit weten. Het ziet er bijzonder uit, dat wel... Ga in de lente eens op zoek naar paddenstoelen...ze zijn er! Gerrit Jan Keizer beschrijft er een aantal, maar je moet er wel oog voor hebben! Dat geldt ook voor het unieke karakter en de kwetsbaarheid van de Vlietlanden in Midden-Delfland. Vanaf het water is er veel te zien! Zowel dankzij de explosie van kleuren door de bloei van brede orchis, echte koekoeksbloem, grote ratelaar, veenpluis en moeraskartelblad, als de bomen die zich hier thuis voelen en zich met hun natte voeten staande weten te houden in dit drassige gebied.
18
Een nieuwe lente‌ een nieuwe Even bijbomen, we willen ze beide graag met u delen.
19
Tiny van der Meer // eindredacteur EVEN BIJBOMEN
>> 3
druppels Gebroken hartje (Dicentra) wordt in het Engels ook wel “Lady in the bath� genoemd. Hou het bloempje op zijn kop en trek de helften een beetje uit elkaar, en daar zit ze: de dame in het bad.
Klimaatverandering Door de klimaatverandering vallen er steeds vaker heftige buien, die veel wateroverlast in een stad veroorzaken. Bomen zijn een effectief middel tegen wateroverlast. Een volwassen boom kan in het groeiseizoen per dag wel 400 liter water opnemen en verdampen. In een grote stad staan wel 300.000 bomen. Deze verdampen dan samen 120 miljoen liter water per dag.
Hopbellen
Landkaartje
(Humulus lupulus) bevatten stoffen die de productie van (vrouwelijke) hormonen bevorderen. Sommige mannen beweren dat ze daarom zo spraakzaam worden van bier....
Rups Een rups kan in 20 dagen 10.000 keer zijn eigen lichaamsgewicht eten. Hij eet voornamelijk bladeren. Hij kan wel duizend keer groter of zwaarder worden dan toen hij net uit het ei kwam. Dit maakt de rups niet alleen tot de grootste eter, maar ook tot het snelst groeiende dier ter wereld. EVEN BIJBOMEN >> 4
Het landkaartje (Araschnia levana) is een vlinder met verschillende kleuren. In het voorjaar heeft hij voorjaarskleuren: mooi fris en vrolijk oranje. In de zomer en nazomer ziet het landkaartje er heel anders uit. Bijna al het oranje heeft plaatsgemaakt voor zwart!
Korte en bericht
Brem Wanneer insecten een bloem van de brem (Cytisus) bezoeken, wordt het stuifmeel op hen afgeschoten. U kunt het zelf ook proberen: duw met uw vinger licht op het onderste kielvormige deel van een jonge bloem. De meeldraden, die hierin liggen opgesloten, zullen met kracht naar buiten springen.
NIEUWE VRIJWILLIGER/AMBASSADEUR Hallo bomenvrienden,
Wilde clematis Bedelaars hadden in de 16e eeuw de gewoonte om huidzweren na te bootsen met het blad van wilde clematis. Daarom werd de plant in die tijd wel 'bedelaarskruid' genoemd. Andere oude volksnamen zijn heggenwurger, duivelsgaren, smookhout en vuurkruid. Deze namen zeggen eigenlijk al genoeg over het gedrag van de plant. In Engeland noemt men de bosrank ook wel: "Old man's beard", wat wijst op de pluizen van de bosrank die op baarden van oude mannen lijken.
Strijklicht Strijklicht van de zon geeft iets wonderlijks, iets majestueus, mystieks en mysterieus. Strijklicht is licht dat laag, bijna parallel op het onderwerp valt en de structuur accentueert. Tegen zonsopgang en -ondergang verandert alles van kleur. Ook in de winter en in het voorjaar kan het strijklicht adembenemende beelden geven. Overdag blauw en tegen de avond worden meer kleuren van het kleurenspectrum zichtbaar. Geel en rood worden dan zichtbaar. Het wordt ook wel het magisch uur genoemd.
Hierbij stel ik mijn expertise op het gebied van het boomsoorteigen ecosysteem en de rol, die paddenstoelen of zwammen daarin spelen beschikbaar voor de aan de Stichting verbonden vrijwilligers en/of ambassadeurs. Zwamgroet, Gerrit Jan Keizer Het nieuwe jaar begon direct al goed door bovenstaand aanbod van Gerrit Jan Keizer uit Deventer. Hij laat weten zich graag aan de Stichting Bomen Over Leven te verbinden als vrijwilliger/ambassadeur en heeft toegezegd dat hij met ingang van 2015 excursies op het gebied van paddenstoelen of zwammen en hun relaties met bomen wil verzorgen in zijn woongebied. In deze Even bijbomen ook een artikel van zijn hand. Wij zijn blij met zijn aanbod en inzet en hopen op een vruchtbare en langdurige samenwerking. Hieronder stelt hij zich aan u voor: Mijn naam is Gerrit Jan Keizer, ik ben werkzaam als mycoloog en bosecoloog en als vakdocent aan Nederlandse en Vlaamse opleidingsinstituten verbonden. Van mijn hand verschenen diverse boeken over paddenstoelen en bomen, waaronder “De verborgen boom“ over het boomsoorteneigen ecosysteem van onze inheemse loof- en naaldbomen en de rol die paddenstoelen of zwammen in de levenscyclus van deze bomen spelen. Daarnaast publiceer ik regelmatig in Nederlandse en Duitse vakbladen.
EVEN BIJBOMEN
>> 5
slenterpaadjes
Vogels spotten in de Blauwe Kamer ALY VAN EIJK
De zanglijster kondigde dit jaar luid en duidelijk aan dat de winter vertrokken was. 's Morgens om half vijf tetterde hij iedereen wakker om zo lang mogelijk van de dag te genieten. Herrie
Grebbeberg
De merels beginnen altijd als eerste, daarna de roodborstjes en de heggenmussen. Het kleine winterkoninkje laat zich ook niet onbetuigd. De pimpels en koolmezen, samen met de vinken doen met het tuinorkest mee. Er zijn mensen die daar niet zo vroeg van gediend zijn. Ze mopperen dat het bij mij in de tuin altijd zo'n herrie is! OkĂŠ, er zijn ook honden en tortels- en houtduiven, die het een en ander te vertellen hebben.
Regelmatig ga ik even vogels spotten in de Blauwe Kamer aan de voet van de Grebbeberg bij Rhenen. Het gebied is van het Utrechts Landschap en er zijn vaak tochten onder leiding van een gids. Er is een prachtige vogelhut, waar je uitzicht hebt over de rustgebieden.
EVEN BIJBOMEN >> 6
blauwe reiger
tegen de avond terugkeren naar hun honk. Een kolonie grauwe ganzen en de kwartelkoning zie je er, maar ook rietzangers, gorzen, graspiepers, visdiefjes en tureluurs. En de futen met jonkies op de rug. In de afgelopen jaren zijn er zelfs flamingo's, kraanvogels en strandlopers gesignaleerd.
IJsvogeltje
Troep Er wordt wat afgemopperd in dit land. Met de herfst: al dat blad, wat een troep! Met sneeuw en ijs: wat een rommel, voor mij hoeft dat allemaal niet, ik zal blij zijn als het voorjaar wordt! En is het eindelijk zo ver dan zijn de vogels weer de boosdoeners, zeker als de bouwers van de vele nesten overal plukken mos deponeren en takjes en strootjes. De haren van mijn honden, die ik in de buxusbollen stop, worden eveneens in de buurt verspreid.
Je ziet dan een geul, aan de overkant is het de provincie Utrecht en aan de kant van de hut is het Gelderland. De visarend mocht ik er ook een keertje aanschouwen. Er is een lepelaarkolonie, er zijn zilverreigers, blauwe reigers en aalscholvers, die in de verre omgeving overal gaan vissen en
lepelaars
Op weg naar de vogelhut, glibberend over de klei, zie je regelmatig sporen van de bever. Ze verraden zichzelf door hun karakteristieke tandensporen op afgekloven wilgen. Ze zitten in het rustgebied vlak bij de voet van de Grebbeberg. Daar heeft ook het ijsvogeltje zijn nest. Hij heeft met behulp van zijn snavel en poten een gang in de wal aan het water gegraven. Soms is de gang een meter lang. Het nest is bedekt met visgraten, schubben en braakballen, die dienen als onder-
laag voor de eieren. Het zware karwei wordt alleen door het mannetje gedaan en hij is er soms een dikke week mee bezig. Vanaf half april, worden er zeven eieren gelegd. Een tweede en derde legsel kan in de loop van het jaar volgen. De broedperiode duurt van negentien tot twee en twintig dagen. Na iedere voeding, duikt de oudervogel onmiddellijk het water in om zijn snavel en verenpak te reinigen. Want terwijl de jongen opgroeien, raken de broedruimte en de gang vol met vloeibare uitwerpselen en restanten van prooien, die ter plekke wegrotten. De jongen blijven eenentwintig tot zesentwintig dagen in het nest.
Galloways
Hapklare brok
Er is een mooie wandelroute over het terrein, waar ook nog een deel staat van de oude ringoven en de schoorsteen van de oude steenfabriek. Die werd in 1975 gesloten. Nu zoeken de konikspaarden er bij extreme koude en hittegolven regelmatig beschutting. Samen met de galloways houden ze het terrein kort. Tegenwoordig kunnen ze met hoog water ook de Grebbeberg op, dus kom je daar in het bos ook de koeienvlaaien en de paardenmest tegen. De franjestaart en de grootoorvleermuis gebruiken de ringoven als winterverblijf. Andere soorten huizen op zolders en in holle bomen, onder dakpannen en spouwmuren.
Een vleermuisdeskundige telde op een zomer zo'n zeven soorten. De rugstreeppadden en de bruine kikkers, die samen met de groene kikkers hun kwaakconcerten geven hebben daar ook het paradijs gevonden, al zijn ze natuurlijk regelmatig een hapklare brok voor de reigers en de ooievaars die daar in de omtrek hun domicilie hebben. Bij veel boerderijen en woningen zijn nesten geplaatst die bevolkt worden door vaste bewoners. En dan heb ik het nog niet eens over alle insecten gehad, maar er komt ook een zomereditie.
het niet is toegestaan om verder te wandelen. Het waardmanshuisje staat op een terpje, veilig voor hoog water. De Cuneratoren van Rhenen torent hoog achter de Grebbeberg vandaan, ervoor het razende verkeer van de Rijnbrug. Je hoort er niets van, alleen het klotsende water tegen de kribben als er een boot is gepasseerd.
’het is een paradijsje op zich’
Vogelhut De sleedoorn heeft ook daar zijn witte sluiers over zich heen getrokken, daarna verschijnt het tere groen, de eenstijlige meidoorn doet het net andersom. Er staan daar ook de peterselievlier en de amandelwilg en langs het water vlak bij de vogelhut bloeien de trotse zwanenbloemen samen met de moerasvergeet-mij-nietjes en de geurende munt. Een eindje verderop staat de Canadapopulier, ook wel zwarte populier genoemd. De paarden schuren zich na de wintertijd altijd tegen de stammen om hun wintervacht er af te krijgen.
De gele lissen overal tussendoor en de paardenbloemen die je overal tegenkomt kleuren samen met de vele soorten boterbloemen alles prachtig geel. Het is een paradijsje op zich. Er is een bezoekerscentrum met folders en voorlichting, een prima betaalbaar restaurantje en alles is gratis te bezoeken. Een verrekijker is wel aan te bevelen. Kijk en geniet.
Waardmanshuisje
ijsvogel
Wanneer je daar over het zomerdijkje loopt, vlak langs de Rijn met uitzicht op het pontje naar Opheusden, met in de verte kerktorentjes en bloesembomen, de bijen die gonzen, dan denk ik 'Holland wat ben je toch mooi'. Iets verderop, kom je bij het rustgebied waar EVEN BIJBOMEN
>> 7
land art of natuurkunst
Kunstzinnige ingrepen in het landschap (2) JOKE MEIJER
Het artikel over Land Art in Even bijbomen winter 2014, leverde positieve reacties op, waaronder die van een nieuwe donateur (Bomenstichting Achterhoek). In hun blogspot (http://bomenachterhoek.blogspot.nl) verschijnen regelmatig leuke bezienswaardigheden en informatie. Zoals de Kunstvereniging Diepenheim, die met ArtEZ het project 'The Non Urban Garden' ('Tuinen van de 21e eeuw') heeft opgezet. Het ontwerp 'Boomtuin' van Jeroen Kooijmans maakt deel uit van de categorie Landschapskunst.
’Een ijzeren draaitrap naar de 'verdieping' was al aangebracht’
EVEN BIJBOMEN >> 8
Tuin in een boom Tijdens een wandeling van Gelselaar naar Diepenheim werd men vorig jaar verrast door werklieden die druk bezig waren met het aanbrengen van een balkenconstructie in een mooie 250 jaar oude eik. Een ijzeren draaitrap naar de 'verdieping' was al aangebracht. Bij navraag bleek het te gaan om een 'tuin in een boom'. Van Sipma, de eigenaar van de boom, kreeg Jeroen toestemming voor plaatsing van de 'Boomtuin' voor een periode van 5 jaar met een mogelijke verlenging van nog eens 5 jaar.
’De boomtuin zal ook telkens anders worden ervaren’
Het onderzoek Jeroen Kooijmans heeft met De Boomtuin het idee van de 21e-eeuwse tuin zelf op de korrel genomen door de tuin uit zijn gebruikelijke tijd en ruimte te verdrijven. Zijn bronnen zijn idiosyncratischer (met een eigen, afwijkend karakter - red.) van aard. In zijn voordracht kruipen jeugdherinneringen, gevoelens van intimiteit en avontuur en verwijzingen naar de tuin der lusten naar elkaar. Een eerder idee van hem om tuinen aan te leggen op wolkenkrabbers
keert hierin terug. Bovendien transformeert de boomhut uiteindelijk in een boomtuin. Ook hier dus geen klassieke tuin, maar een tuin die het letterlijk hogerop zoekt en boven de aarde verheven- tijdloos wordt. Alleen de elementen en de seizoenen komen nadrukkelijk langs. De boomtuin zal ook telkens anders worden ervaren, afhankelijk van de bezoeker die het aandurft de spiraalvormige trap te betreden en zich terug te trekken in de daktuin zonder dak. Dichter op de tijdloosheid van de 250-jarige eik zal je niet snel komen. De boom verandert dan zelf ook radicaal qua dimensie en wordt, in levende lijve, geframed. Het platform maakt daarmee een nieuwe ervaringshoogte zichtbaar – zowel van de boom als van de omgeving.
vele oude vlechthagen in de omgeving, zo menen de landschapsarchitecten. Dat effect wordt niet bereikt door de bomen schuin te planten, maar door juist een bocht aan te brengen in de stam. Op 11 december 2014 zijn de werkzaamheden begonnen en zijn de eerste scheve bomen geplant.
Bij omroep Gelderland staat een filmpje over deze werkzaamheden: http://www.omroepgelderland.nl/web/nieuws1/2077422/eerste-scheve-boompjes-verschijnenbij-rondweg-zutphen.htm#.VI690dKG_Tr Bron: Stad & Groen
Witte rook voor het witte lint Nog een bezienswaardigheid is het 'witte lint' bij Zutphen. In het jaar 2012 is in samenwerking met Atelier de Lyon (Rietveld landscape) gekozen voor een zes kilometer lang lint van 'schuine witbloeiende meidoorns' in Zutphen. Dankzij de schuine bomen maakt het lint een knipoog naar de
- en zo moet het gaan worden -
EVEN BIJBOMEN
>> 9
boom in beeld
Hopbeuk-
Europese Hopbeuk – behorend tot de berkenfamilie (Betulaceae). INGRID VAN DULLINK
Waarom eigenlijk dan geen hopbèrk genoemd? Naamgeving en oorsprong > > > >
Ostrya carpinifolia Scopoli (bot.) European hop hornbeam (Eng.) Charme-houblon (Frans) Gemeine Hopfenbuche (Duits)
De Nederlandstalige naam hopbeuk is afgeleid van 'hop', naar de hopbellen van de hop en 'beuk', omdat de groene bladeren erg lijken op die van de (haag-)beuk. Vanwege deze gelijkenis heeft de hopbeuk de Latijnse naam carpinifolia gekregen, terwijl Ostrya is afgeleid van het Oudgriekse woord 'ostrua' wat 'boom met hard hout' betekent. De geslachtsnaam Ostrya is zowel de Griekse als de Romeinse aanduiding van de Europese hopbeuk. Er is een verwant-
EVEN BIJBOMEN >> 10
schap met het woord oester. Het hout van de hopbeuk en de schaal van de oester zijn beide erg hard. De auteur van de naam is Giovanni Antonio Scopoli (1723-1788). Hij was een Italiaanse arts en bioloog. Een groot deel van zijn tijd besteedde Scopoli aan het verzamelen van planten en insecten in de Alpen. Hij publiceerde de geldige naam Ostrya carpinifolia in zijn boek Anni Historico-Naturales in 1772.
Herkomst Het pollen en de zaden van Ostrya zijn in Europa bekend uit het Neogeen en verschillende interglacialen van het Pleistoceen. Uit Nederland is het laatste optreden van het pollen bekend uit het Leerdam
Interglaciaal. Daarna is Ostrya in onze streken uitgestorven. Inheems is de Europese hopbeuk aan de zuidkant van de Alpen, in Zuid-Frankrijk, langs het Gardameer, Klein-Azië en de Kaukasus, want hij houdt van zachte winters, warme zomers en veel vocht. Hij groeit daar op steile hellingen en kalkrijke bodem. In Zwitserland groeit hij tot een hoogte van 1120 meter. In de maag van een man die tijdens het Stenen Tijdperk in het ijs van de Ötztaler Alpen bevroren raakte (Ötzi), vond men stuifmeel van de mannelijke hopbeukbloemen. Ook is bekend dat deze man een bijl met een greep van taxushout bij zich droeg.
Verschillende soorten Ostrya virginiana is de Amerikaanse soort. Hij is te vinden op droge standplaatsen in het noordoosten van Noord-Amerika. De bladeren zijn iets langer. Opvallend is dat de stam niet hoger wordt dan een halve meter. Daarna begint al de vertakking. De schors is roodachtig-bruin en ruig; het harde, zware hout wordt vaak ijzerhout genoemd. Door de laaghangende zijtakken wordt op den duur een enorme kroon gevormd. Ostrya japonica is de Japanse hopbeuk die veel lijkt op de Europese, maar veel hoger wordt, namelijk tot 32 meter hoog. Het hout is in Japan erg in trek voor meubels en vloeren. De twijgen zijn dicht met donzige haren bezet.
In het najaar verkleuren zij bovendien prachtig goudgeel tot oranje. De bloei is in april. De bloemen zijn 1slachtig en staan in gescheiden katjes. De katjes met de mannelijke bloemen zijn al in de winter aanwezig. Tijdens de bloei zijn ze geelbruin, tot 10 cm lang en hangen omlaag. De katjes met de vrouwelijke bloemen zijn veel korter, 3-5 cm lang en verschijnen gelijktijdig met de bladeren. De eigenlijke bloemen zijn klein, hebben een minuscuul bloemdek en staan met z'n tweeĂŤn in de oksel van opvallende schutbladeren waarmee ze vergroeid zijn. Ze worden door de wind bestoven. In de bloeitijd staan ze rechtop maar tijdens de vruchtvorming gaan ze hangen. Wanneer ze bevrucht zijn, groeien ze uit tot op hopbellen gelijkende vruchten. Onder de vleugelvormige schutbladeren verbergen zich de nootjes. Dit in tegenstelling tot die van de haagbeuk, waarvan de zaden enkel zijn en omgeven worden met omgebogen, kleine schutbladen.
Snoei Wanneer de vorm en hoogte naar wens zijn, is snoei niet noodzakelijk. Alleen als takken de doorgang zouden verhinderen dan is snoeien (in de wintermaanden) aan te raden. Wanneer de lagere taken tot op ooghoogte (1.50-1.80 m) afhangen, vallen de katjes en de hopbelachtige vruchten veel beter op. De Japanse soort is daarentegen goed te houden als bonsai en als dusdanig te snoeien.
Plantkenmerken
Gebruik
De hopbeuk is een bladverliezende boom die een hoogte van 16 – 20 meter kan bereiken. De boom groeit langzaam en heeft in zijn eerste jaren een kegel- of eivormige kroon. Later verschijnen aan de zich splitsende hoofdstam zijtakken, waardoor de kroon ronder wordt. De takken zijn in het begin behaard, later kaal en zeer buigzaam. De kroon kan uiteindelijk 12 meter breed worden. De schors is bruingrijs en gegroefd, de takken zijn olijfgroen. De bladeren van de hopbeuk zijn eirond tot ovaal en de bladrand is dubbel gezaagd.
Hopbeukenhout is geschikt als brandhout en als houtskool. Het laat zich goed bewerken en is slijtvast. Het harde, dichte hout wordt in de streken waar hij veel voorkomt, gebruikt voor het vervaardigen van allerlei gereedschap.
Standplaats en aanplantplaatsen Hij groeit graag op een zonnige plaats en op voedzame, liefst kalkhoudende grond die waterdoorlatend is. In Nederland is de hopbeuk op zeer kleine schaal aangeplant in parken, particuliere en botanische tuinen, o.a. in het Zuiderpark te Den Haag (17.50 m hoog, omtrek 2.51 m), Loosduinen (12 m hoog, omtrek 1,80 m), Groningen langs het bomenpad in het Noorderplantsoen, Tilburg (o.a. in de Burg. Meursstraat) en in Hoogvliet in het Arboretum.
Voldoende kans dus om deze boom te gaan bekijken om de eigenschappen te ontdekken waardoor de hopbeuk wel degelijk tot de berken- en niet tot de beukenfamilie hoort.
Bronnen: Internet (Neerlands tuinen, De stem der bomen en http://www.monumentaltrees.com/nl/ nld-ostryacarpinifolia/); www.arboretumhoogvliet.nl Boeken: Herbert Edlin e.a. 'BOMEN BOS EN HOUT', uitgave Zomer en Keuning; Bomenstichting 'Bijzondere bomen in Nederland', uitgave: Bomenuitgevers Amsterdam.
u i t g e v e r i j A 3 b o e k e n , G e e s t e r e n , T 0 5 4 5 4 8 11 4 0 ,
w w w. A 3 b o e k e n . n l
EVEN BIJBOMEN
>> 11
honden aangelijnd
Broedseizoen Het broedseizoen is op 15 maart begonnen. Honden horen in deze periode in natuur- en recreatiegebieden aangelijnd te zijn om vogels rust te bieden en ongestoord te laten broeden. Honden
Stress
Begin maart keren de vogels terug uit hun overwinteringsgebieden om in Nederland te broeden. Ook vogels die het hele jaar in Nederland blijven, gaan op zoek naar een nestplek. Voor het broedseizoen geldt geen vaste periode, omdat dit per vogelsoort verschilt. Maar de meeste broeden tussen 15 maart en 15 juli. Vanaf het moment dat de vogels het nest bouwen tot het moment dat de jongen het nest hebben verlaten, zijn vogels extra gevoelig voor stress en verstoring. Van alle broedende vogels die van nature op Europees grondgebied voorkomen zijn hun nesten wettelijk beschermd door de Flora- en faunawet.
’de meeste broeden tussen 15 maart en 15 juli’
meerkoet
EVEN BIJBOMEN >> 12
Om vogels ongestoord te laten broeden, zijn de komende maanden wel delen van natuur- en recreatiegebieden afgesloten, maar helaas niet overal. Ook op veel plaatsen waar honden de rest van het jaar mogen loslopen, moeten ze in het broedseizoen wel aan de lijn.
Onder appèl Veel mensen beseffen onvoldoende hoe kwetsbaar broedende vogels zijn in een druk bevolkt land als Nederland. Elk jaar zijn er meldingen dat niet aangelijnde honden vogels dood bijten. Mensen moeten beseffen dat in het broedseizoen hun hond
merelnest
altijd aangelijnd moet zijn of onder appèl moet worden gehouden.
Gedragsregels Ook natuurfotografen wordt op het hart gedrukt terughoudend te zijn. Het beoefenen van natuurfotografie mag namelijk nooit het leven en de levenswijze van dieren hinderen. Er zijn hiervoor gedragsregels opgesteld, zoals dieren niet verstoren of verontrusten, een gepaste afstand houden tot de dieren, de natuur niet beschadigen en geen afval achterlaten in de natuur.
uitgelezen
De verborgen boom HET BOOMSOORTEIGEN ECOSYSTEEM VAN ONZE INHEEMSE LOOF- EN NAALDBOMEN JANNIE HARMSEN
Waarom draagt dit boek de titel 'De verborgen boom' vroeg ik me af. Hoezo verborgen? Een boom zie je toch niet zo gemakkelijk over het
bers die iets meer willen weten over de verbindingen die bomen en paddenstoelen, zwammen en schimmels met elkaar aangaan. Dit boomsoorteigen ecosysteem wordt ook wel het bodemvoedselweb genoemd.
hoofd, tenzij je door de bomen het
’een stukje mythologie
bos niet meer ziet. Is het zoiets?
en symboliek, wortels
Samenwerking Toch is een boom niet zomaar een boom, het is een levend wezen dat bewoond wordt door allerlei organismen en insecten, zowel boven als onder de grond. Boven de grond kunnen we het met onze eigen ogen waarnemen, op de grond ook nog wel, maar daaronder! Dat is een heel ander verhaal! En het mooie van dit verhaal is dat het in een bos om samenwerking gaat. Het hele ecosysteem is op elkaar afgestemd, het één kan eigenlijk niet zonder het ander, maar ingewikkeld is het wel.
Natuurlief hebbers De auteur schrijft in zijn voorwoord niet voor niets, dat hij al ruim 35 jaar onderzoek heeft gedaan naar de relatie tussen een boomsoort en aan de boomsoort gebonden paddenstoelen. In een volgend hoofdstuk lees ik dat een bos de habitat is van 90% van alle bodembewonende soorten. In het goed gevulde boek staan veel gedetailleerde gegevens voor deskundigen, maar het bevat minstens zoveel interessante wetenswaardigheden voor natuurliefheb-
en waterhalers’
Over...
Auteur: Gerrit Jan Keizer Afmeting: 21 x 23 cm 144 pagina's full color met veel foto's ISBN: 9789077408988 NUR: 941 Prijs: € 24,50
www.a3boeken.nl/nl/webshop/ de-verborgen-boom-gerrit-jan-keizer/
De ecosystemen van andere landen komen ook aan bod, maar de presentatie van het boomsoorteigen ecosysteem van onze eigen inheemse loof-en naaldbomen is het hoofddoel. Daarnaast vullen de bijbehorende foto's het geheel mooi aan. Verder geeft de auteur nog informatie prijs over de hoogste boom, oude en stokoude bomen, een stukje mythologie en symboliek, wortels en waterhalers, vertering van blad, houtrot, dieren en insecten, bosbranden en spechten. Spechten? Jazeker! Ik weet nu bij welke boom ik de meeste kans maak er één te zien, maar meer nog over het hoe en het waarom van juist die betreffende houtsoort.
Sprookjesachtig Het is duidelijk, dit boomsoorteigen ecosysteem zit fantastisch in elkaar, hier en daar lijkt het iets mysterieus en sprookjesachtig. En ja, nu begrijp ik ineens ook waarom de auteur voor deze titel 'gevallen' is. EVEN BIJBOMEN
>> 13
Paddenstoelen in de overgang
GERRIT JAN KEIZER
’op begraven of met mos bedekte wilgen-, elzen- en esdoorntakken kan men de zeldzame rode kelkzwam en/of de vrij zeldzame korthaar-kelkzwam aantreffen’
Als je mensen vraagt, in welke periode van het jaar je paddenstoelen of zwammen (macrofungi) kan verwachten, dan zal men over het algemeen antwoorden, dat het verschijnen van hun vruchtlichamen zich tot de herfst beperkt. Rode kelkzwam Ofschoon de meeste macrofungi in het najaar voorkomen, wordt daarmee voorbijgegaan aan het feit, dat niet alleen de herfst, maar elk seizoen zijn met die periode geassocieerde soorten kent. Zo wordt het zwammenrijk van december tot april gekenmerkt door het voorafgaand aan, tijdens en kort na de vorstperiode verschijnen van een aantal aan de late winter en het vroege voorjaar gebonden paddenstoelen of zwammen. Op begraven of met mos bedekte wilgen-, elzen- en esdoorntakken kan men dan de zeldzame rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea) en/of de vrij zeldzame korthaarkelkzwam (S. austriaca) aantreffen. Op lindetakken komt de zeer zeldzame slijmspoorkelkzwam (S. jurana) voor.
Elzenkatjemummiekelkje Vanaf eind februari kunnen op de grond gevallen, in de wintermaanden gemummificeerd geraakte mannelijke elzenkatjes of “snotterbellen” voorzien zijn van het aan het boomsoorteigen ecosysteem van elzen gebonden elzenkatjemummiekelkje (Ciboria amentacea). De door de bekerzwammetjes verspreide sporen infecteren de op hetzelfde moment in bloei komende katjes, die eenmaal afgevallen, in/op de bodem overwinteren, waarbij de zwamvlokjes zich in enkele maanden tijd ontwikkelen. Eenzelfde cyclus doorloopt het zeldzame, op afgevallen populierenkatjes verschijnende populierenkatjemummiekelkje (C. caucus).
Hazelaarschijfzwam Van eind november tot begin maart zou men de in compacte groepjes door de schors van nog vastzittende en afgevallen dode hazelaar- en elzentakken brekende hazelaarschijfzwam (Encoelia furfuracea) kunnen waarnemen.
De zeer algemene, voornamelijk op takken, stammen en stronken van loofbomen groeiende winterhoutzwam (Polyporus brumalis), die in de overgang van winter naar voorjaar een gedeeltelijke overlap met de voorjaarshoutzwam (P. ciliatus fa. lepideus) vertoont, is - zoals de naam al aangeeft – eveneens aan de wintermaanden gebonden.
Antivries Van november tot maart kan men zowel de eetbare gewone oesterzwam (Pleurotus ostreatus), als het in Japan populaire gewoon fluweelpootje (Flammulina velutipes) oogsten. De soms zelfs met sneeuw bedekte vruchtlichamen kunnen een vorstperiode overleven en na ontdooiing een herleving vertonen, omdat zij antivries (proteïnen) in hun cellen hebben. In de zomermaanden kan men daarentegen het aan de stam en stamvoet van (gedeeltelijk afgestorven) loofbomen groeiende zomerfluweelpootje (F. fennae) vinden.
Elzenkat mummiekelkje
’op nog aan de boom zittende populierenkatjes kan de zeer zeldzame gele peppelvlag aanwezig zijn’
Het moeilijk van het jaarrond voorkomende gewone donsvoetje (Tubaria furfuracea) te onderscheiden winterdonsvoetje (T. hiemalis) kan men gedurende de hele winterperiode in al dan niet bevroren toestand aantreffen. In de tweede helft van deze periode is aan nog groene elzenproppen de groenrode elzenvlag (Taphrina alni) te vinden en op
Hazelaarschijfzwam
nog aan de boom zittende populierenkatjes kan de zeer zeldzame gele peppelvlag (Taphrina johansonii) aanwezig zijn.
Literatuur G.J. Keizer (2002). Geïllustreerde paddenstoelenencyclopedie. Rebo, Lisse. G.J. Keizer (2010). Paddenstoelen. ETI BioInformatics, Leiden. (http://www.soortenbank.nl). G.J. Keizer (2014). De verborgen boom. Het boomsoorteigen ecosysteem van onze inheemse loof- en naaldbomen. A3 boeken, Geesteren.
EVEN BIJBOMEN
>> 15
bomen en water
Natte voeten
TINY VAN DER MEER
Roeien is heerlijk, vooral in het voorjaar! Want dan kleuren de Vlietlanden van Midden-Delfland (ZH) paars, wit en geel van echte koekoeksbloem, moeraskartelblad, brede orchis, veenpluis en grote ratelaar en broeden er diverse soorten ganzen en weidevogels.
fuut
zwarte els
Roeimaatje
Kwetsbaar
Spontaan
Ik woon in dit gebied, toch verwonder ik me elk jaar weer over dit prachtige stukje natuur! Maar wil ik foto's maken dan is de combinatie roeien-fotograferen bijna onmogelijk. Ik zou bovendien ogen in m'n rug moeten hebben om afstandspaaltjes en overhangende boomtakken te ontwijken. Dus heb ik een roeimaatje: hij roeit, ik ben de 'stuurman'. En dat werkt prima. We roeien meestal zo dicht mogelijk langs de kant, want vanaf het water is veel te zien en te genieten!
De Vlietlanden in Midden-Delfland is een laagveengebied met echt ouderwets Nederlandse natuur. Het is nooit ingepolderd, wat bijna niet voorkomt in Nederland. Het veen is daardoor niet ingeklonken en het gebied ligt hoger dan de omringende polders. Vanwege het unieke karakter en de kwetsbaarheid mag het beloopbare gebied niet betreden worden. Wel is belangrijk dat het beheer gedaan wordt zoals de boeren dat door de eeuwen heen deden, anders zou het binnen de kortste keren veranderen in rieten moerasbos.
Vooral wilg en zwarte els voelen zich hier thuis. Maar ook wilde lijsterbessen en krentenboompjes ontkiemen er spontaan dankzij door vogels uitgepoepte zaden. Sommige wilgen balanceren op de rand van land en water. Tussen de overhangende takken zie ik vanuit de boot broedende futen en meerkoeten onder het beschermende bladerdak. Alleen de fuut weet zich op de broedplaats naast de meerkoet te handhaven en profiteert van diens agressieve gedrag als hij vroeg in het voorjaar zijn territorium verdedigt tegen indringers.
EVEN BIJBOMEN >> 16
Soorten In Nederland is de wilg (Salix) ĂŠĂŠn van de meest voorkomende boomsoorten. Salix is afgeleid van het Oudindische salila wat water betekent. Nederlandse namen voor wilg zijn o.a.: wervelhout, knak, winhoutboom, warf en wedele. De meeste wilgen houden van een vochtige bodem en groeien heel snel. Er zijn veel wilgensoorten. Best moeilijk om die uit elkaar te houden! Het gaat mij vaak meer om de beleving dan om het benoemen van de soort. Maar ja, ik ben niet voor niets verbonden aan een bomenclub, dus wil ik toch graag weten met welke wilg ik te maken heb. Ik pik er nu even twee uit: de schietwilg en de kraakwilg.
de andere wilgen (april en mei), wordt hij tot de zomerwilgen gerekend. Hij lijkt wel op de schietwilg, maar z'n blad is groter en kaal. De twijgen van de kraakwilg breken heel makkelijk af, waarmee ze zich vegetatief kunnen voortplanten.
Bloei Wilgen zijn voor insecten een belangrijke leverancier van stuifmeel. Met name diverse solitaire bijen zijn afhankelijk van bloeiende wilgen. De wilgenkatjes zitten of staan, dit in tegenstelling tot de hangende katjes bij populieren. De pluizige, door insecten bevruchte zaden worden in de zomer door de wind verspreid. Een wilg is ook heel ge-
vlietland (wilg)
Schietwilg De schietwilg heeft lange, dunne, kronkelende geelgroene bladeren, die naar het einde toe aflopen in een punt. De onderzijde is behaard met zijdeachtige haartjes. De katjes zijn vrij dun, langwerpig en in bloei geelgroen. De stam heeft een diep gegroefde, ruwe bast en is lang, hij gaat door tot bijna aan de top van de boom.
Kraakwilg De kraakwilg is een forse boom met een open kroon. De katjes zijn ovaalvormig met een spits puntje. Omdat hij later bloeit dan
op gegooid. Zo ontstaat een nieuw stukje natuur waar veel diersoorten gebruik van maken.
Zwarte els Ook de inheemse zwarte els groeit graag in dit drassige gebied en heeft zich op tal van plaatsen op de Vlietlanden geworteld. De gevleugelde zaadjes die uit de proppen komen, drijven (door een luchtkamertje) geruime tijd op water en kunnen zich ver van de boom verspreiden. In de winter zie je in de takken vaak sijsjes hangen, op zoek naar deze vruchtnootjes. De bloei van de zwarte els -in de vorm van katjes- begint soms al in januari. Zowel mannelijke als
rietzanger
makkelijk te stekken. Zet een tak een paar weken in het water en vervolgens in de grond en je hebt binnen enkele maanden een nieuwe boom.
Knotten Langs wegen en sloten in Midden-Delfland staan gelukkig nog veel wilgen. Elke drie tot vijf jaar worden ze geknot. De takken worden weer gebruikt op de Vlietlanden om het afkalven tegen te gaan en zo rietland terug te winnen. De takkenbossen worden tussen in het water geslagen paaltjes gelegd en vastgezet, daarna wordt er gemaaid gras
vrouwelijke bloemen zitten aan dezelfde tak. De hangende mannelijke katjes zijn roodbruin tot geelgroen. De vrouwelijke katjes zijn in het voorjaar rood. Na de bevruchting vormen ze groene kleverige bolletjes die naar donkerbruin verkleuren. Ze hangen de hele winter als kleine (elzen)propjes aan de boom. Als je vader vroeger een proppenschieter voor je maakte, was je de koning te rijk! Bomen en water genoeg in MiddenDelfland. En vanaf het water ervaar je het gebied op een heel verrassende manier! EVEN BIJBOMEN
>> 17
excursies
april t/m juni 2015
eten honden honden wandelen meenemen aangelijnd verboden
Zaterdag 11april
Zondag 12 april
Donderdag 7 mei
Woensdag 13 mei
Vogelexcursie Leidschendam-Voorschoten
Begraafplaats Oud Eik en Duinen Den Haag
Landgoed Clingendael Den Haag
Landgoed Duivenvoorde Voorschoten
We gaan op vogelexcursie met Ria Hoogstraat. Het wordt een flinke wandeling langs weilanden en over het laarzenpad door het bos. Tenslotte komen we uit aan de rand van een brede sloot met een weids uitzicht over de weilanden. We hopen weide-, water-, zang- en roofvogels te zien. Zorg voor een goede verrekijker, warme kleding en stevig, waterdicht schoeisel. Kinderen moeten wel stil zijn in het bos.
Twee gidsen nemen u mee voor een mooie wandeling langs monumentale bomen en historische graven op de Haagse begraafplaats Oud Eik en Duinen.
Tijd: 10.00 uur Waar: Veursestraatweg/Noortheylaan in Leidschendam
Tijd: 10.30 uur Waar: ingang van de begraafplaats: Laan van Oud Eik en Duinen 40, Den Haag.
OV: bus 45 en 39, halte Noortheylaan
OV: bus 21, tram 2
Tijd: 19.00 uur Waar: zij-ingang Clingendael bij het bruggetje aan de Van Alkemadelaan, tegenover de Van Montfoortlaan. OV: bus 18 of bus 23
Duur: 1,5 tot 2 uur
Duur: ca 1,5 uur
Duur: ca 1,5 uur
Jossy van der Zwan
Met twee gidsen maakt u een avondwandeling over het landgoed Clingendael in Den Haag. Het is bijna zomer, dus warm genoeg om insecten te zien.
kinderen welkom
stevige schoenen
Ria Hoogstraat verzorgt een wandeling langs bloeiende bomen op het landgoed Duivenvoorde in Voorschoten. De vogels zingen hun mooiste lied. Zou het eekhoorntje zich laten zien? Kinderen krijgen extra aandacht van de gids.
Tijd: 14.00 uur Waar: Opzichterswoning aan de Laan van Duivenvoorde. Auto: Aan de overkant parkeren (oprijlaan verboden) ook kaartjesautomaat en fietsenstalling. Toegang: â‚Ź1voor volwassenen, â‚Ź 0,50 voor 65+ en kinderen tot 12 jaar. OV: bus 45 of 39, halte Kniplaan Duur: ca 1,5 uur
dagelijks geopend
Instituut voor huid- & lichaamsverzorging
Zorgt voor je huid! Restaurant Aa-zicht Blauwroodlaan 38, 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 www.jossyvanderzwan.nl
Strand 1, 2725 KA Zoetermeer e-mail: info@aazicht.nl www.aazicht.nl
Uw advertentie hier? Word bedrijfsdonateur van Stichting Bomen Over Leven. Neem contact op via info@bomenoverleven.nl
EVEN BIJBOMEN >> 18
verrekijker laarzen rolstoel meenemen meenemen geschikt
winkel
bestellen bij bomen over leven bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Woensdag 10 juni Park Rozenrust Leidschendam Met Ria Hoogstraat gaat u 'allemaal beestjes' kijken in Park Rozenrust. Deze wandeling is leuk voor kinderen, zij krijgen extra aandacht van de gids. Er zijn loeppotjes beschikbaar. Tijd: 14.00 uur Waar: bij de ingang, Veursestraatweg 102 a. Auto: kleine parkeerplaats OV: bus 45 halte Rozenrust Duur: ca 1,5 uur
ALGEMENE FOLDER gratis
ANSICHTKAARTEN per setje (4) kaarten: € 3, donateur € 2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten.
Waarin u alles kunt lezen over de Stichting Bomen Over Leven, haar doelstellingen en activiteiten. Vooral bedoeld om niet donateurs kennis te laten maken met de Stichting.
per setje dubbele kaarten: € 5, donateur € 4,50 Set van 4 dubbele kaarten met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen.
Bestellen: gratis
Bestellen: + € 0,69 porto per set.
Woensdag 10 juni Landgoed Clingendael Den Haag Twee gidsen nemen u mee voor een avondwandeling over het landgoed Clingendael. We gaan op zoek naar dieren die in de avond actief zijn. Tijd: 20.00 uur Waar: hoek WassenaarswegTherese Schwartzestraat. OV: bus 18 of 23 Duur: ca 1,5 uur
Noa Tovervijver (boekje) Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en natuur)
De excursies worden georganiseerd in samenwerking met IVN Den Haag Zie ook: www.bomenoverleven.nl
Boekjes (ringband, A-5), kaft in kleur voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur.
Spring met Noa mee in de tovervijver! Kun je erachter komen wat voor wonderlijks er aan de hand is? Voor kinderen tot ca. 6 jaar.
Bestellen: € 4, donateur € 3,75 (excl. € 2,76 porto).
Bestellen: € 11,95 (excl. € 1,99 porto).
EVEN BIJBOMEN
>>
19
stichting
Bomen Over Leven
Stichting Bomen Over leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
APPELBLOESEM De maand april wordt ook wel de bloesemmaand genoemd. Eerst vormen de sneeuwwitte kersen- en pruimenbloesems zich, gevolgd door de eveneens witte perenbloesem en uiteindelijk de (licht)roze appelbloesem. Appelbloesem en- bomen werden vereerd door de oude Kelten als een symbool van liefde en geluk en staan symbool voor vrouwelijke schoonheid. De wilde appel heeft kleine bloemen met vijf witte kroonblaadjes met een roze waas. Ze ruiken vooral 's nachts sterk en lokken dan tal van nachtvlinders. Honingbijen spelen een zeer belangrijke rol in de bestuiving van appelbloesem. De fietsroute 'Betuwe-Appeldijkje' is tijdens de bloei van de appel een zeer fraaie en populaire Betuwse fietsroute.