even
HERFST 2014 JAARGANG 21
BIJBOMEN Rood, rijp en zoet Slenterpaadjes
Onze ’boswachter’ Weer terug op ’t nest
Olijfwilg Boom in beeld
Kroosjesboom Klein maar dapper
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage: 200. Donateurs ontvangen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door € 2 + €1,28 te storten op NL55 INGB 0004 0324 84 o.v.v. 'Even bijbomen'. U ontvangt het laatste nummer. CONTACT: Lisztrode 19, 2717 EW Zoetermeer. Mail: info@bomenoverleven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23. REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl , tel. 0105924378). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november. De redactie behoudt zich het recht voor kopij in te korten. EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (tiny@bomenoverleven.nl.) VORMGEVING: Hans Steinfort (info@bomenoverleven.nl) FOTO OMSLAG: Marcel Koggel DRUKWERK: Editoo Arnhem AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Ingrid van Dullink, Aly van Eijk, Ria Hoogstraat, Marcel Koggel, Joke Meijer, Tiny van der Meer en Rob Wiewel. WIJZIGING: Wijzigt uw naam, e-mail adres en/of telefoonnummer? Informeer ons dan tijdig. DONATEUR WORDEN: Het donateurschap wordt aangegaan per kalenderjaar en stilzwijgend verlengd.
EVEN BIJBOMEN >> 2
4
Als u de Stichting Bomen Over Leven niet langer wilt steunen, verzoeken we u ons hiervan schriftelijk of per e-mail op de hoogte te brengen vóór 1 december van het jaar waarin het donateurschap eindigt. De kosten bedragen vanaf 1 januari 2013 €15 voor één jaar, €26 voor twee jaar, €38 voor drie jaar. U kunt zich aanmelden via onze website www.bomenoverleven.nl of door het voor u geldende bedrag over te maken op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer, onder vermelding van de gekozen periode en 'nieuwe donateur'. Graag altijd duidelijk uw adresgegevens vermelden. Bedrijven kunnen donateur worden voor €35 per jaar en adverteren daarvoor 4 maal per jaar in ons kwartaalblad Even bijbomen. GIFTEN EN SCHENKINGEN: de Stichting Bomen Over Leven is een ANBI instelling die zich inzet voor het algemeen belang. Zij ontvangt geen structurele subsidie en kan haar werk doen dankzij donaties en giften. Giften en schenkingen aan de Stichting Bomen Over Leven kunnen onder de geldende voorwaarden aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Giften kunnen worden overgemaakt op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer onder vermelding van 'gift'. Het is ook mogelijk de Stichting Bomen Over Leven te steunen door middel van nalatenschappen en legaten.
6
8 Druppels Berichtjes van buiten
Slenterpaadjes Rood, rijp en zoet
Bomenkunst Bomen zijn er nooit genoeg
Olijfwilg Boom in beeld
4 6 8 10
van de redactie
12 14 Onze ’boswachter’ Weer terug op ’t nest
Kroosjesboom Klein maar dapper
Winterflora Bomen en struiken
Bomenkap noodzaak? Geef uw mening
Excursies / winkel Activiteiten/sbol-winkel
12
Het warmrode boomblad op de omslag laat niets te raden over. Het is herfst. De rust keert weer in de natuur. Vogels hebben voor nageslacht gezorgd, nesten zijn verlaten. Alle nesten? Er is er één waarvan ik zeker weet dat hij weer wordt bewoond. Het bestuur is blij met deze toch wel bijzondere en onverwachte terugkeer op dit oude nest. Maak kennis met de 'zeg-nooit-nooit' vogel, een uniek exemplaar..! De afgelopen zomer heeft een overvloed aan vruchten opgeleverd. Blauw, zwart of rood, ze vonden gretig aftrek bij mens en dier. In 'Slenterpaadjes' wordt er flink op los gesnoept, waarbij de dieren duidelijk een streepje voor hebben. Giftig of niet, de vogels weten er wel raad mee! Wel eetbaar voor ons zijn de vitaminerijke rijpe vruchten van de olijfwilg, zelfs de zaden zijn niet te versmaden. Deze heester met zijn decoratieve crèmewitte klokvormige zoetgeurende bloemen verdient terecht een plaatsje in onze rubriek 'bomen in beeld'. Er zijn veel meer bomen die een plek verdienen, de plek waar ze al jaren staan en volledig tot hun recht komen. Prachtige bomen, die toch worden gekapt, waarbij de meest waanzinnige smoezen worden bedacht om dat te rechtvaardigen. Om met de woorden van Rob te spreken: 'Behouden van bomen en natuur, we gáán ervoor! U kunt op onze inzet rekenen, ook al is er nog een lange weg te gaan.' Tiny van der Meer // eindredacteur
14 16 17 19 EVEN BIJBOMEN
>> 3
druppels Kleine tuin
Stevia Stevia Rebaudiana Bertoni, ook wel honingkruid genoemd, is geen nieuwe ontdekking. De smaak is zoet en heeft een licht bittere, zoethoutachtige bijsmaak. Hij wordt al eeuwen gebruikt door indianenstammen, die er ondermeer kruidenthee mee zoeten. De plant heeft veel warmte, licht en water nodig en wordt dan ook voornamelijk geteeld in Azië (China) en Centraal- en Zuid-Amerika.
Als je tuintje is afgesloten door muren, kun je die bedekken met een klimplant. Zo oogt het niet alleen direct veel groener, maar ook ruimer omdat harde lijnen verdoezeld worden. Klimop is het meest voor de hand liggend, maar wie van bloemen houdt, kan ook voor rozen of blauwe regen kiezen.
Appel- en perenpluk De appels en peren die in de herfst geplukt worden, zijn het resultaat van een jaar lang secuur snoeiwerk. Die snoei is erg belangrijk. Door het dunne bladerdak vangen de vruchten voldoende zonlicht op en brengen daardoor het volgende seizoen dikke vruchten voort.
EVEN BIJBOMEN >> 4
Geschubde inktzwam Vanaf mei tot in november is de geschubde inktzwam vaak in groepen te vinden in bossen en tuinen. Als de paddenstoel ouder wordt en de sporen rijp zijn, druipt er zwarte 'inkt' uit. Probeer, met behulp van een ganzenveer, maar eens te schrijven met deze natuurlijke inkt.
Maïs De maïs die, bruin en verdroogd, in november nog op het veld staat, is korrelmaïs. Het wordt geoogst voor de korrels van de kolven, die helemaal rijp en volgroeid moeten zijn. Sommige maïsvelden worden al in oktober geoogst, wanneer de planten nog groen zijn. Dan gaat het om snijmaïs of hakselmaïs. In beide gevallen komt dit mais uiteindelijk in de veestal als voeder terecht. Wij eten geen haksel- of korrelmaïs, maar suikermaïs.
Elke tuin, hoe klein ook, verdient een boom Licht en schaduw spelen door het bladerdek en brengen sfeer en intimiteit in je tuin. Bovendien schenken bomen ontluikende knoppen, fraai blad, geurende bloesem, bijzondere schors, mooie herfstkleur en attractieve en/of lekkere vruchten. In de kruinen vinden tal van vogels beschutting, nestgelegenheid en voedsel.
Wespen Het leek een zwaar wespenjaar te worden maar er zijn door de extreme regenval veel minder wespen dan normaal. De Franse veldwesp, een wesp met opvallend lange poten is echter duidelijk met een opmars bezig vanuit zuidelijkere streken. De hoge temperaturen dit jaar in ons land doen deze wespen blijkbaar goed. Ze eten insecten (geen zoetigheid) en steken alleen bij gevaar.
Korte en bericht NIEUW LOGO Stilstand is achteruitgang‌ maar geldt dat ook voor ons logo? Ruim tien jaar maken we al weer gebruik van het logo met het (kloppend) hartje. Dit logo en de Stichting Bomen Over horen bij elkaar. Het is mooi en herkenbaar is, dus waarom zou je veranderen? Door de nieuwe fraaie opzet van ons kwartaalblad Even bijbomen en de website begon het toch te kriebelen en heeft Hans Steinfort een nieuw logo ontworpen. Een prachtig ontwerp, waarvan wij hopen dat het voor u vanaf nu net zo vertrouwd en herkenbaar zal worden als het vorige logo‌ zullen we weer 'tekenen' voor tien jaar?
Heksenkring Schimmeldraden van bepaalde paddenstoelensoorten groeien ondergronds in alle richtingen tegelijk uit. Alleen het buitenste deel van de heksenkring leeft, de rest sterft af. Onder gunstige omstandigheden komen de vruchtlichamen - de paddenstoelen - uit de grond. Die vormen dan het bovengrondse gedeelte van de heksenkring.
stichting
Bomen Over Leven
ONS VERNIEUWDE KWARTAALBLAD ROEPT NOG STEEDS POSITIEVE REACTIES OP: Verrast ben ik met de nieuwste fraaie uitgave van het blad Even bijbomen in kleur! Het ziet er zeer fraai uit, zeer verzorgd, fris en aantrekkelijk. Wat ik sterk waardeer is dat het blad niet de tegenwoordig veel gehanteerde (ADHD - Alles Druk Hectisch & Discodreun) stijl vertoont die je bij veel bladen ziet. Nee, een eigen gezicht die de rust van de natuur uitstraalt. Heerlijk! Hulde aan jullie redactie en de vormgever!
EVEN BIJBOMEN
>> 5
slenterpaadjes
Rood, rijp en zoet
ALY VAN EIJK
Terwijl ik half augustus deze 'Slenterpaadjes' schrijf, meldt de krant dat we de koudste maand augustus hebben sinds 30 jaar. Maar we hebben wel een prachtige zomer achter de rug, die ons trakteerde op een overvloed aan vruchten. Overvloed Denk aan de kastanjes, eikels, beukennootjes en hazelnoten. De bramen zijn rijp geworden en zoet door de vele zonuren. Dat houdt ook in dat de dieren die hier afhankelijk van zijn genoeg te eten hebben. De muizen varen er wel bij en de roofvogels die de veldmuisjes en dergelijke op het menu hebben staan, komen ook ruimschoots aan hun trekken. Die overvloed heeft mede tot gevolg dat er veel nakomelingen zijn.
EVEN BIJBOMEN >> 6
Kortom: De natuur heeft alles in petto. De ijsvogeltjes die geen koude winter achter de rug hebben, zijn in aantal verdubbeld. Ik zag een ijsvogelpaar met twee jongen op een tak, de visjes waren niet aan te slepen. En een futenspan met vier jongen die het allemaal gehaald hebben! Je kijkt continue je ogen uit.
Blauw-blauw De lijsterbessen die begin juli al rood waren zijn nu al bijna ver-
dwenen door de hordes merels en lijsters. De druiven achter in mijn tuin krijgen geen tijd om blauw te worden. 's Morgens in alle vroegte worden de rijpe druiven er tussenuit gepeuterd. Ik heb gewoon het nakijken. (Ik heb niet voor niets een vogeltuin!) De vlierbessen zijn zwart en een extra vitamineaanvulling, zeker voor de mens. De bessen van de sleedoorn hangen, blauw berijpt, aan de struiken. Al een paar jaar is dit niet gelukt omdat de bloesem was bevroren. Sommigen zeggen: 'Eerst de vorst over de bessen, dan smaken ze pas goed' (jam). De trosvlierbessen zijn ook van de partij, felrood, giftig voor de mensen maar niet voor de vogels. De trosvlier (andere benaming bergvlier) komt uit de bergen, via de stromende rivieren belanden ze hier. De vogels zorgen uiteraard ook voor de verspreiding. De rode bessen van de Gelderse roos zijn dit jaar prachtig, vaak blijven ze heel lang aan de struik zitten, maar er is al een groot deel verdwenen en weggewerkt door de gevederde vrienden.
Staren In het hoge riet staat een blauwe reiger met eindeloos geduld roerloos in het water te staren. De grote waadvogel heeft een lengte van 84-102 cm en een spanwijdte van 155-175 cm, best groot als je ineens voor zijn snavel staat.
’Veel jonge vogels die al in de veren zitten, vallen makkelijk uit het nest bij zwaar weer’ Reigers vangen allerlei dieren, van vissen en kikkers in de sloot tot mollen in een weiland. Broeden doen ze in kolonies. Het nest bestaat uit een omvangrijke horst boven in de toppen van hoge bomen. Ze leggen in tegenstelling tot andere vogels één legsel per jaar. Veel jonge vogels die al in de veren zitten, vallen makkelijk uit het nest bij
zwaar weer. Die jongen zijn dan ten dode opgeschreven, want de oudervogels komen ze niet op de grond voederen. Vliegen doen reigers met ingetrokken nek, in tegenstelling tot de ooievaar, die met uitgestrekte hals vliegt. Nog twee reigersoorten in ons land zijn de purperreiger en de kleine zilverreiger. De laatste zie je regelmatig in De Blauwe Kamer bij Rhenen.
Prestatie De late libellen en juffers landen op de stengels en zijn bijna onzichtbaar. De libellen scheren met grote snelheden over het water, ze kunnen zo'n 60 km per uur halen. De zwaluwen zijn allang vertrokken naar zonniger oorden, samen met de andere trekkers, die hier niet overwinteren. Nog steeds vind ik dit een fantastische prestatie, die kleine vogels die alles trotseren en dan de lange reis in het voorjaar weer maken om terug te komen en hier te zorgen voor de voortplanting. Hetzelfde geldt voor de atalanta, een trekvlinder. De laatste generatie blijft hier overwinteren in verborgen hoekjes, in een schuurtje of onder en tussen houtstapels. Maar ieder jaar trekt er een nieuwe lichting vanuit Zuid-Europa de Alpen over naar ons land. Dan komen ze aan met gehavende vleugels, maar ze hebben het gehaald en zorgen hier weer voor de volgende generatie. En dat vind ik bijna ongelofelijk, dat zulke tere vlinders dit voor elkaar krijgen!
Panorama De herfst met zijn geuren en kleuren, je komt woorden en ogen te kort om dit te vertellen
en alles te zien. Bovenop de Utrechtse Heuvelrug, met uitzicht tot aan de IJsselmeerpolders zie je alle kleurschakeringen van de vele soorten bomen in herfsttooi. Aan de andere kant een bijzonder panorama over de Betuwe, waar je in de verte de Rijn ziet glinsteren. Ik ben bevoorrecht dat ik in zo'n mooie en veelzijdige omgeving woon. Want ik ben ook met een kwartiertje bij de Ginkelse hei bij Ede. Met ook daar vergezichten als je boven op de heuvels loopt. En met een flinke storm kun je heerlijk uitwaaien, inclusief zandkorrels in je ogen. Nét de zee, maar dan anders! Het dorre gras van het pijpenstrootje waait dan plat en de berken met hun witte stammetjes buigen dan diep naar de grond en laten hun laatste gouden blaadjes los. Ook dat is genieten, eventjes één met de natuur zijn en in de verte een roedel reegeiten weg zien schieten; dan kan je dag niet meer stuk!
Excursies De deelname aan paddenstoelenexcursies van het IVN, onder leiding van ervaren gidsen, is gratis. De afdeling IVN Veenendaal/Rhenen heeft er deze herfst drie uitgezet. De eerste op het landgoed Prattenburg op 27 september. Verzamelen bij de parkeerplaats aan het begin van de Cuneraweg. De tweede excursie op 4 oktober, start bovenop de Grebbeberg en Laarsenberg, parkeerplaats bij het oorlogsmonument, Grebbeweg 123, 3911 AV Rhenen. De laatste is op 18 oktober in Overberg, (bij Amerongen). Verzamelen bij Brasserie De Hol-
le Boom, Dwarsweg 63A, 3959 AE Overberg. De drie wandelingen zijn totaal verschillend. Op de Grebbeberg een groots uitzicht over de Betuwe en weer heel andere paddenstoelen dan in de andere gebieden. De meest favoriete paddenstoel, de vliegenzwam, kom je bijna overal tegen, maar ook de vele soorten russula's in alle kleuren, de vele boleten met giftige en
eetbare vormen. De tonderzwammen en houtzwammen. Iedereen vraagt dan aan ons: Kunnen we die eten en deze ook? Dan is er maar één antwoord: 'Laat staan en roof de bossen niet leeg'. Nog een tip: iedere paddenstoel kun je eten , maar sommige maar eens in je leven! Kijk en geniet!
EVEN BIJBOMEN
>> 7
bomenkunst
Bomen zijn er nooit genoeg JOKE MEIJER
Westerpark schapenweide, oliepastel 40x30 cm
EVEN BIJBOMEN >> 8
Mijn keuze te stoppen met de redactie van Even bijbomen kostte moeite. Maar bomen blijven voor mij prioriteit nummer één. In een andere vorm, dat wel.
Kunstige bomen Al geruime tijd huur ik een atelierruimte in Zoetermeer. Met uitzicht op een aantal prachtige bomen. Monumentale zilveresdoorns maar ook uit hun krachten gegroeide bomen langs een dijkje. Wat beuken, esdoorns en hier en daar de zaailingen daarvan. De atelierruimte geeft mij de kans om mijn liefde voor bomen te vertalen in schilderijen. Soms opgenomen in een half abstract landschap, een andere keer in het lijnenspel van de stammen, de diversiteit in kleur en licht. Elk bos, elk park, elke straat, de duinen of de heuvels. Bomen voltooien voor mij het landschap. Bomen zijn er nooit genoeg. Nu weet ik wat meer van de soorten, vroeger niet. Toen bestond een boom uit de stam, takken en bladeren. Ik keek niet naar de vorm.
Waarnemen Inmiddels is dat wel veranderd. Ik moest leren waarnemen. Kijken. Tekenen is vooral kijken. Na het tekenen volgt soms een schilderij. Maar fotograferen kan ook goed dienst doen als eerste 'schets' bij de keuze van een goede compositie. De bomen mogen op mijn doeken best afwijken van hun oorspronkelijke soort. Soms ook niet. Dan kies ik heel beslist voor de eigenschappen van de gekozen woudreus.
Zomeratelier In de zomer is mijn atelier buiten, in het park. Daar vind ik voldoende bomen, doorkijkjes en waterspiegelingen van diezelfde bomen, toch weer anders! Ik kies hiervoor geen verf maar werk met oliepastels. De ouderwetse vetkrijtjes. Daarmee kun je ook een beetje schilderen. Er is zo veel: de bomen, de bladeren of de bloemen aan de voet van bomen en heesters. Telkens nèt even anders.
wandelpad oliepastel 30x20 cm
Leren Naast de eigen expressie probeer ik liefhebbers van tekenen en schilderen te begeleiden in mijn atelier. Ik leer ze kijken en meten, de vlakverdeling, de compositie. Het mengen van kleuren en het gebruik van materialen. Door hun manier van kijken, ontdekken van nieuwe materialen en de ontwikkeling in de technieken, leren de cursisten niet alleen van mij, maar leer ik ook van de cursisten! Zo komen twee werelden samen.
Van redactie naar atelier Tijdens mijn redactionele periode was er altijd ruimte voor een bomenkunstpagina. Wereldwijd houden kunstenaars zich bezig met bomen. Al eeuwen. Tot op de dag van vandaag. Telkens weer verrassend. Voor mij een reden om af en toe een bijdrage te blijven leveren aan ons kwartaalblad. Daarnaast zal ik in de vrijgekomen redactietijd te vinden zijn in mijn atelier Dorpsstraat 99a in Zoetermeer. Tot ziens!
achter 't Westpunt oliepastel 40x30 cm
Meer info op: www.jokemeijer.weebly.com onder tekeningen/oliepastels.
EVEN BIJBOMEN
>> 9
Bomen in Beeld
Olijfwilg – Elaeagnus
(duindoornfamilie)
'Aan de vruchten kent men de boom (en struik)'. Wel eens op zoek geweest naar deze 'boom'? Dan kom je bedrogen uit! Want al doet de naam deze vorm vermoeden, het is een heester, waarvan wel halfstam en hoogstam verkrijgbaar zijn.
INGRID VAN DULLINK
Verwarring Van oorsprong is het een heester uit ZuidAzië. Verwar dus de olijfwilg noch met de wilg, noch met de olijf, het is niet eens familie! In tegenstelling tot de olijf (die een matige tot strenge winter vaak niet overleeft), is deze heester wél geschikt voor ons klimaat. De olijfwilg leeft in symbiose met een bacterie van het geslacht Frankia die in wortelknolletjes stikstof bindt, net zoals de duindoorn. Dit proces vindt vooral plaats in jonge wortels. Door de stikstof-fixatie is er lokaal meer stikstof in de grond, een goede voedingsbodem voor bijvoorbeeld brandnetels.
Naamgeving
...de bladeren lijken veel op die van de Salix.
EVEN BIJBOMEN >> 10
> Elaeagnus (botanisch) > Olijfwilg, Zilverbes (Nederlands) > Oleaster, Russian Olive, Silver Berry, Wild Olive ( Engels) > Ölweide (Duits) > Chalef á feuilles (Frans) Betekenis Elaeagnus: De naam komt van het Griekse 'elaia', olijf en 'agnos', verwijzend naar de olijfvormige vruchten. Een andere verwijzing betreft 'Héléagnos', wat 'uit het moeras' betekent. De plantennaam werd aanvankelijk gebruikt voor een wilgensoort, de bladeren lijken veel op die van de Salix. De ondersoortnaam ebbingi is een kruising, die naar zijn ontdekker, J.W.E. Ebbinge, vernoemd is. Elaeagnus kan onderverdeeld worden in twee groepen, namelijk de bladverliezende en de wintergroene. Van groot belang is de standplaats en de toepassing van dit gewas, omdat de bladverliezende soort veel sneller groeit en beter bestand is tegen onze winters.
olijfvormige vruchten
Plantkenmerken en groeiplaats De meest voorkomende in ons land is de Elaeagnus ebbingei. De sierwaarde is merendeels te danken aan zijn decoratieve crèmewitte klokvormige bloemen met hun zoete geur. Het is een kruisingsproduct tussen de E. macrophylla en E. pungens (stekelbladige) en komt dus niet in de natuur voor. In ons land is hij tamelijk populair: in de steden, omdat hij zich goed weert tegen luchtverontreiniging en aan de kust omdat hij goed bestand blijkt tegen wind en zout. Plantsoenen en hagen worden steeds meer voorzien van olijfwilgen met grote voorkeur voor een combinatie met struikrozen. Ook omdat het een middelmatig snelle groeier is, die in vrije vorm weliswaar tot drie meter hoog kan worden. In tegenstelling met de bladverliezende variëteiten,
groeit deze op zijn best in een humusrijke en een meer voedzame bodem in de volle zon of half schaduw. De bladeren zijn langwerpig rond en aan de bovenzijde glimmend groen met minuscule witte stipjes, terwijl de onderkant zilverwit van kleur is. De bloei met trosjes wit-gele bloempjes van oktober tot december is niet opvallend, maar wel heerlijk geurend! De heester is wel wat vorstgevoelig. Bij strenge winters kan dit tot gevolg hebben dat hij wat blad laat vallen, maar hij zal er niet dood van gaan. In mei - juni verschijnen de rode bessen, die een zilveren gloed over zich hebben, vandaar dat de heester ook wel zilverbes genoemd wordt. Naast deze winterharde heester, is er ook nog de Eleagnus ebbingei 'Limelight' met geel bont blad. Van de vele bladverliezende soorten, komen de meeste eigenschappen overeen met die van de bladhoudende. Het is een gemakkelijk plant die het op veel verschillende bodemkwaliteiten goed doet. Als struik ook bruikbaar voor windkering. Als soort ook te vinden onder de naam Goumi. De Elaeagnus multiflora, de langstelige variant, is wel de meest opvallende vanwege zijn intensere bloei.
wordt. In verband met vorstgevoeligheid van jonge scheuten is het raadzaam na september niet meer te snoeien. Indien de plant
’In mei-juni verschijnen de rode bessen’ aangeplant is als solitair dan niet snoeien om de natuurlijke vorm te behouden. Een nadelig gevolg van snoeien is dat de vruchtvorming wordt tegengehouden.
Vermeerderen, stekken en/of zaaien Vermeerdering vindt plaats door zaaien bij de bladverliezende en door stekken, enten en/of afleggen bij de wintergroene soorten.
Bijzondere vindplaatsen De Schelphoek op Schouwen-Duiveland. Dit is een natuurgebied in de buurt van Serooskerke en bestaat uit een krekengebied dat ontstaan is uit een dijkdoorbraak tijdens de watersnood van 1953. De dijkdoorbraak is nooit hersteld en om de ontstane waterpartij is een ringdijk aangelegd, waarlangs veel olijfwilgen groeien. Ook in Park Rusthout (Leidschendam) staat aan de zuidkant langs het pad een aantal Elaeagnus ebbingei.
Bronnen: Internet – Tuinieren.nl; Permacultuurnederland.org; online tuingids;Dedobbeleer Charles, hoofdredacteur De Tuingids; Plantago.nl; Bomen- en struikenencyclopedie; houtwal.be.
Gebruik Behalve de hierboven genoemde toepassingen als windkering en omheining is ook vermeldenswaardig dat de heester als groenbemester en bijenplant goede diensten doet. Van de bloemen worden aromatische likeuren gemaakt. De vitaminerijke vruchten zijn aantrekkelijk rood, met zilveren glans en ongeveer 2 cm lang en 1 cm breed. Oogsttijd: april – juni. De bessen moeten heel rijp zijn voor ze rauw te eten zijn. Om te kunnen oogsten is een warme, beschutte standplaats noodzakelijk. Door hun zure smaak worden ze vaak verwerkt, in taarten en jam. De eiwit- en vetrijke zaden kunnen na het pellen rauw of gekookt gegeten worden en hebben een fijne smaak. Uit de zaden kan ook olie worden geperst.
Snoei De heester verdraagt snoei erg goed, vandaar dat deze vaak als haag aangeplant
De sierwaarde is merendeels te danken aan zijn decoratieve crèmewitte klokvormige bloemen
EVEN BIJBOMEN
>> 11
onze ’boswachter’
Terug op’t nest
ROB WIEWEL
Zeg nooit nooit. Dat is weer eens gebleken. Toen ik een aantal jaren geleden afscheid nam van de Stichting Bomen Over Leven (SBOL), die ik in 1991 als werkgroep had opgericht, vond ik het mooi geweest. Het bestuur kennelijk ook, want ik werd bedolven onder de cadeau's en verheven tot erelid. Hoeveel geluk kan een mens aan?
Onmisbaar
Zure regen
Ik richtte mij weer op mijn oorspronkelijke bezigheden: struinen door de natuur en natuurexcursies verzorgen. Een mens kan het slechter treffen. En ja, het is waar: af en toe dacht ik nog wel eens terug aan die goeie, ouwe tijd die het actief zijn voor de Stichting met zich meebracht. Het actievoeren voor de goede zaak en SBOL voor het voetlicht brengen, zit mij als het ware in het bloed. Maar niemand is onmisbaar.
Belangrijkste reden voor de oprichting van Bomen Over Leven in 1991 was de toenmalige dreiging van massale bomensterfte door de alom gevreesde zure regen. Daar hoor je niks meer over. Ook het gemak waarmee bomen in ons land werden gekapt, was voor mij aanleiding om in 't geweer te komen. Niet door te piepen en te klagen, maar door een boomplantactie te bedenken met boomzaden. De inspiratie voor dit aandoenlijke en goed bedoelde idee kwam van het verhaal van de Franse schrijver/dichter Jean Giono: 'De Man Die Bomen Plantte'. Het plan was prijzenswaardig, de media besteedden er aandacht aan, in Zoetermeer werd een herdenkingsboom (Hollandse Linde) geplant en verslaggever Henny Radstaak van het Vara radioprogramma Vroege Vogels kwam een heuse reportage maken over mij als bloedserieuze bomenplanter, die met een zelfgemaakte plant-
EVEN BIJBOMEN >> 12
stok op ogenschijnlijk willekeurige plaatsen boomzaden in de grond stopte. Dat doe ik trouwens nog steeds. Later zullen mijn wouden worden ontdekt.
Mateloze bomenkap Inmiddels schrijf ik najaar 2014. Nog immer zet de SBOL zich in voor het behoud van bomen en natuur. Overal in het land, heeft zij een legertje vrijwilligers en verstrekt zij goede adviezen bij dreigende bomenkap.
’Ik ergerde mij al langer aan de mateloze bomenkap in ons mooie land.’
Bestuursleden komen en bestuursleden gaan, meestal omdat hun (bestuurlijke) tijd erop zit. Zo besloot onlangs onze zeer gewaardeerde en kunstminnende Joke Meijer haar bestuursfunctie aan de wilgen te hangen. Eén van Joke's taken was het in de gaten houden van kapaanvragen. Toen ik dat hoorde, knapte er iets bij me. Deze niet zo leuke, maar verdraaid belang-
rijke taak moest worden voortgezet. De overige bestuursleden hebben het daarvoor te druk. Zou ik…? Ik ergerde mij al langer aan de mateloze bomenkap in ons mooie land. Wat dat betreft lijkt er sinds 1991 weinig veranderd te zijn, helaas. Op twitter geef ik uiting aan mijn onvrede via de account www.twitter.com/@boomblijf. In feite lijkt het op een 'dependance' van SBOL. Met een hernieuwde inzet voor de Stichting hoop ik iets aan die door velen gevoelde onvrede te kunnen doen.
Nieuwe donateurs Bovendien wil ik mij ook storten op meer naamsbekendheid voor SBOL, want zo krijg je naar mijn mening nieuwe donateurs en hou je hopelijk bestaande donateurs binnenboord.
Welkom thuis Ik legde mijn plannen voor aan het bestuur en werd met open armen ontvangen. Secretaris/penningmeester Hans Steinfort mailde: “Oude tijden herleven”. En Henny Radstaak liet via Twitter weten: “Ten strijde! Ik weet dat je daar op je plaats bent”. Ik hoefde niet eens mijn afscheidscadeaus in te leveren en ook ben ik nog steeds erelid. Sinds juli van dit jaar zet ik mij weer met hart en ziel in voor SBOL – voor zover mijn gezondheid het toelaat, want ik word –gelukkig!- een dagje ouder. Samen met het bestuur en hopelijk met de volle steun van onze trouwe donateurs en vrijwilligers zal ik mij in de breedste zin van het woord inzetten voor het behoud van bomen en natuur in ons mooie land en daar geregeld in Even bijbomen verslag van doen.
Kijk eens op de pagina Contact, van www.bomenoverleven.nl, naar de taakverdeling van het bestuur en van mij. Deze website is sowieso uw belangstelling waard. De Stichting Bomen Over Leven is met Natuur Net Nieuws Junior en met BuitenHelden eigentijds bezig en verdient uw steun. Hoe meer bomen en natuur wij in
redelijkheid kunnen behouden, hoe liever het ons is. Dat de steun van donateurs ons daarbij geweldig helpt, zal duidelijk zijn. Hartelijk dank daarvoor. U kunt op onze inzet rekenen, we gáán ervoor, ook al is er nog een lange weg te gaan. Het zij zo. Maar er valt véél te winnen! Ik ben terug op 't nest. Wat lange tijd ondenkbaar leek, is werkelijkheid geworden. Zeg nooit nooit!
u i t g e v e r i j A - 3 b o e k e n , G e e s t e r e n , T 0 5 4 5 4 8 11 4 0 ,
w w w. A 3 b o e k e n . n l EVEN BIJBOMEN
>> 13
Klein maar dapper... TINY VAN DER MEER
’Vier merels hebben het druk met elkaar en worden van bovenaf bekeken door een zanglijster’
Hij staat nog stevig met beide 'benen' in de grond. Toegegeven.., zijn 'haar' wordt wat dun, het valt zelfs hier en daar wat uit, zijn 'armen' tonen broos. Ik zal het moeten accepteren: ouderdom komt (meestal) met gebreken. Dat geldt ook voor m'n kroosjesboom. Te groot
Een boom vol leven
Hij stond een aantal jaren knus naast een prachtige esdoorn. Maar die werd groot. Té groot volgens de buren, en dan al dat blad in de herfst...!! Dus was de esdoorn de eerste die het veld moest ruimen. Zijn opvolger, een den, had het na twintig jaar behoorlijk hoog in z'n bol. Als stekje uit het bos, was hij uitgegroeid tot een smalle, statige, maar heel hoge boom. 'Of die boom niet weg kon...' vroegen dezelfde buren van de esdoorn. 'En als ik toch ging zagen, dan ook gelijk die pruimenboom maar...'. Ze wilden graag meer zon in hun volledig betegelde 'tuin', maar als de eerste zonnestralen de tegels bereikten, klonk steevast het geluid van het gevelbrede zonnescherm dat werd neergelaten...
De morgenstond heeft goud in de mond. Ik kan het nog niet ontdekken als ik 's morgens vroeg de overgordijnen opentrek... Goud? Grauw, dat wel. Deze grauwheid wordt nog versterkt als ik naar m'n kroosjesboom kijk.
nog niet eens over m'n vaste gasten, de tortelduifjes en de houtduif. Een boom vol leven! Waar leven is, is hoop, dus jammer voor voor de buren, maar de vogels en ik... we willen onze kroosjesboom nog lang niet kwijt!
’Nu staat hij weg te kwijnen en ik vraag me af hoe lang hij het nog vol zal houden’
Alleen De den was hoog maar smal, liet geen blad vallen en stond niemand in de weg. Maar de hovenier kwam en zaagde hem om. De kleine pruimenboom stond weer alleen. Er werden wat overhangende takken gesnoeid, zodat de vruchtjes niet per ongeluk in het overpad achter de tuin van de buren zouden vallen. Want oprapen en eten... die 'vieze dingen', daar peinsde de buurvrouw niet over. De vlinders en vliegen waren er haar dankbaar voor.
Zanglijster Een zanglijster eet graag slakken. Hij gebruikt een vaste steen ('de smidse') om de slakkenhuisjes kapot te tikken. Zijn wetenschappelijke naam, Turdus philomelos, betekent letterlijk vertaald: "hij die graag zingt" En dat hoor je!
Want het gaat niet goed met hem. Voelt hij zich alleen? Zat hij jaren geleden vol in blad en hingen de takken, zwaar van de vele pruimen, naar beneden... nu staat hij weg te kwijnen en ik vraag me af hoe lang hij het nog vol zal houden. Als het aan de vogels ligt nog heel lang! Het lijkt wel of ze me er op deze sombere morgen van willen overtuigen dat ze hem niet kunnen missen! Tijdens mijn ontbijt speelt zich voor m’n ogen iets heel bijzonders af! In dat armetierige boompje verzamelen zich tegelijkertijd zoveel soorten vogels, dat ik het bijna niet kan geloven. Niemand misgunt de ander zijn plekje! Ik zie hoe een boomkruipertje alle hoekjes en gaatjes in z'n schors afzoekt naar insecten. Een pimpelmees balanceert ondersteboven aan een dun takje. Vier merels hebben het druk met elkaar en worden van bovenaf bekeken door een zanglijster, terwijl de grote bonte specht -eveneens een regelmatige bezoeker- driftig laat horen dat hij ook van de partij is! En dan heb ik het EVEN BIJBOMEN
>> 15
uitgelezen
Winterflora
Bomen en Struiken TINY VAN DER MEER
Winterflora Bomen en Struiken is een ideale handzame 160 pagina's tellende gids om bomen en struiken op naam te brengen tijdens een excursie of wandeling in de winter of het vroege voorjaar. Puntgaaf overzicht Met elke herfststorm komt de tijd van winterse wandelingen dichterbij. Wandelend door een seizoen waarbij de ene tak op de andere lijkt, valt het niet mee om kale bomen en struiken te herkennen. Maar liefst 25 jaar werkte bioloog Dirk Slagter aan een puntgaaf overzicht dat natuurliefhebbers helpt bij het vaststellen van de soort, zelfs hartje winter. Hij verzorgde ook een groot deel van de meer dan 400 illustraties. Van elke soort boom en struik tekende hij de winterse variant, met enkele specifieke herkenningspunten. Zo gaat de natuur in winterslaap toch voor je leven. Aan de hand van schorskenmerken, kleuring van eindtakken, doornen, knoppen, bessen en bottels staan zo'n 120 bomen, struiken, klimen slingerplanten, die in de Nederlandse en Belgische natuur voorkomen, inclusief enkele zeldzame, maar zeer opvallende soorten, beknopt beschreven met de daarbij behorende oogstrelende duidelijke zwart-wit tekeningen.
Handig zakformaat Sommige soorten herken je zelfs met de ogen dicht, dankzij de zeer kenmerkende geur. EVEN BIJBOMEN >> 16
Bijvoorbeeld ' kattenpis' bij de knoppen van de zwarte bes, 'sterk kruidig' bij de amberboom en 'appel' bij de egelantier. Overzichtelijke bladzijden tonen waar je op moet letten om een soort juist te identificeren. Het determineren van bomen en struiken met een boek in de hand vergt wel wat geduld en enige voorkennis. Aanbevolen voor iedereen die er in de winter graag op uittrekt en wil weten wat hij tegenkomt. Door het handige zakformaat makkelijk mee te nemen.
Auteur: Dirk Slagter Afmetingen: 15x216x135 mm ISBN: 9 789082 043617 Prijs: 17,50 euro Het boekje is rechtstreeks te bestellen via: http://www.soemer.nl/natuur/ winterflora-bomen-en-struiken-3.html (Geheel vernieuwde derde druk verschenen in januari 2014)
geef uw mening
Bomenkap noodzaak?
ROB WIEWEL
Achter elke bomenkap zit een verhaal. Daar kun je het mee eens zijn of niet. Dat maakt het boeiend en niet zelden lastig om je bezig te houden met kapaanvragen, zoals ik gedurende een reeks van jaren namens de Stichting Bomen Over Leven deed en nu weer doe. Maar ook op persoonlijke titel kan ik het soms niet laten. Waar begint een mens aan… Fruitboomgaard
Beheren of beheersen
Een treurig voorbeeld. In de tuin van Huygensmuseum Hofwijck te Voorburg zijn onlangs 12 Moeraseiken gekapt. Directeur Janelle Moerman hierover in het AD: “De kap moest wel, want alleen zo wordt de tuin weer zoals Constantijn Huygens die in 1641 heeft laten aanleggen. Deze bomen hoorden daar niet in, het was een fruitboomgaard.” De 12 Moeraseiken stonden al decennia lang in de tuin. Enerzijds begrijp ik dat een landschapstuin aan voorwaarden moet voldoen. Anderzijds vind ik het van een grenzeloze arrogantie getuigen om Moeraseiken, die decennia geleden in de tuin geplant zijn, gekapt worden 'omdat ze er niet horen'.
Sommige natuurorganisaties zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en provinciale landschappen, gedragen zich als natuurvernielers. Om de heide als cultuurlandschap in stand te kunnen houden, worden vele hectares bos gekapt. Ja, dat is een keuze. Maar is het een keuze die past bij een natuurbeschermingsorganisatie? Hoe vrij in handelen zijn die organisaties eigenlijk? Hoe open en transparant zijn hun plannen om de ene soort natuur óm te vormen naar een andere soort? Ik zou als ik van die plannen wist, ernstig overwegen om mijn lidmaatschap op te zeggen. Anderzijds begrijp ik goed dat als je verschillende soorten natuur beheert, je die ook wilt beschermen.
Dag Elzen Een ander voorbeeld betreft het versnipperen van tientallen gezonde Zwarte Elzen. Deze stonden aan de rand van waar vroeger een boomgaard was, langs het huidige Bentwoud. De Provincie Zuid-Holland ontwikkelt daar een moeraszone en wil een 'ononderbroken zicht'. Maar precies op die plek stond een Elzensingel. Dus werd en door of namens de Dienst Landelijk Gebied (DLG) een deel van die singel gesloopt. Kennelijk kwam niemand tijdens dit uitvoeringstraject op het idee om met de opdrachtgever te gaan praten, met als doel het sparen van de hele Elzensingel.
verhaal over een geplande beheersmaatregel, heroverweeg dan uw voorgenomen lidmaatschap. Laat u nader informeren over de wenselijkheid of noodzaak van de geplande maatregel. Begrippen die, naar het schijnt, in natuurbeschermingsland totaal vervaagd zijn. Reageren? - info@bomenoverleven.nl
’Het wordt mooi' Als bos oprukt ten koste van heide, wil je iets doen om die heide met de bijbehorende flora en fauna te behouden. Het wringt vreselijk: beheerder in een spagaat! Ik heb niet veel aan uitspraken als “Het wordt mooi”, gevolgd door een opsomming van flora en fauna die veilig is gesteld of verwacht wordt. Nooit legt iemand uit welke flora en fauna er verloren gaat. Een oplossing kan zijn: informeer vóórdat u lid wordt bij de beheerder/ eigenaar van dat gebied naar de beheersplannen voor de komende jaren. Is er geen waterdicht, goed beargumenteerd
’Om de heide als cultuurlandschap in stand te kunnen houden, worden vele hectares bos gekapt’
EVEN BIJBOMEN
>> 17
excursies
oktober t/m december
wandelen
eten meenemen
honden aangelijnd
kinderen welkom
stevige schoenen
Woensdag 8 oktober
Woensdag 15 oktober
Woensdag 22 oktober
Zondag 16 november
Montferland Stokkum
Landgoed Clingendael Den Haag
Park Rusthout Leidschendam
Begraafplaats Oud Eik en Duinen Den Haag
Onder leiding van Ursula Bouwmeister op zoek naar zeldzame paddenstoelen, zoals de kostgangerboleet, de zwartvoetkrulzoom en de zeer zeldzame aardster het weerhuisje. Neem een spiegeltje mee, dan kunt u onder de hoed van de paddestoel kijken. Een vrijwillige bijdrage voor Bomen Over Leven is welkom.
Twee gidsen nemen u mee voor een wandeling over een herfstig landgoed Clingendael. We eindigen in de Japanse Tuin, die vanwege de herfst open is van 13 t/m 26 oktober. De wandeling is tevens geschikt voor rolstoelen.
Met Ria Hoogstraat maken we een herfstwandeling door Park Rusthout. Kinderen krijgen extra aandacht van de gids. Het is een Natuurtuin met verschillende mini-landschapjes met de daarbij behorende beplanting.
Met twee gidsen maakt u een wandeling over de Begraafplaats Oud Eik en Duinen. We kijken naar hele oude bomen op een van de oudste Haagse begraafplaatsen en brengen een bezoek aan graven van bekende Nederlanders zoals Couperus.
Tijd: 10.00 uur Waar: ingang camping Brockhausen, Eltenseweg 20, 7039 CV, Stokkum. Route: www.brockhausen.nl. Aanm: verplicht via info@brockhausen.nl of 031 – 466 12 12. Duur: 2 uur
Tijd: 14.00 uur Waar: zij-ingang Clingendael bij het bruggetje aan de Van Alkemadelaan tegenover de Van Montfoortlaan. OV: bus 23, halte ANWB. Duur: ca 1,5 uur
Tijd: 14.00 uur Waar: Ingang Stadstuin, Noordsingel, t.o. parkeergarage winkelcentrum Leidsenhage. OV: Tram 19, halte Leidsenhage Noordsingel /Albert Heijn. Duur: ca 1,5 uur Dieren:verboden voor honden.
Tijd: 10.30 uur Waar: Laan van Eik en Duinen 40, Den Haag. OV: bus 22. Duur: ca 1,5 uur
Ook voor een lunch, een diner of vegetarisch
Cafetaria
Jossy van der Zwan
dagelijks geopend
Instituut voor huid- & lichaamsverzorging
Zorgt voor je huid! Restaurant Aa-zicht Meeuwenveld 4, 2727AK Zoetermeer tel. 079 341 99 29
Blauwroodlaan 38, 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 www.jossyvanderzwan.nl
Strand 1, 2725 KA Zoetermeer e-mail: info@aazicht.nl www.aazicht.nl
Uw advertentie hier? Wordt bedrijfsdonateur van Stichting Bomen Over Leven. Neem contact op via info@bomenoverleven.nl
EVEN BIJBOMEN >> 18
verrekijker laarzen meenemen meenemen
rolstoel geschikt
winkel
bestellen bij bomen over leven bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Woendag 19 november Landgoed Duivenvoorde Voorschoten Een bijna-winterwandeling met Ria Hoogstraat over het landgoed Duivenvoorde. We zien de vorderingen van het parkherstelplan en proberen nieuwe paden uit. Vanwege het jaargetijde is deze wandeling niet zo geschikt voor kinderen en scootmobiels.
Tijd: 14.00 uur Waar: Opzichterswoning Laan van Duivenvoorde Auto: Aan de overzijde parkeren (oprijlaan verboden) tevens kaartjesautomaat en fietsenstalling OV: bus 45/39, halte Kniplaan. Duur: ca 1,5 uur Dieren:verboden voor honden. Toegang volwassene: € 1,00, 65+ en kinderen tot 12 jaar € 0,50.
ALGEMENE FOLDER gratis
ANSICHTKAARTEN per setje (4) kaarten: € 3, donateur € 2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten.
Waarin u alles kunt lezen over de Stichting Bomen Over Leven, haar doelstellingen en activiteiten. Vooral bedoeld om niet donateurs kennis te laten maken met de Stichting.
per setje dubbele kaarten: € 5, donateur € 4,50 Set van 4 dubbele kaarten met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen.
Bestellen: gratis
Bestellen: + € 0,64 porto per set.
Verjaardagskalender Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en natuur) Excursies IVN/SBOL 4e kwartaal 2014, uitgebreide info op www. bomenoverleven.nl/excursies.html
Boekjes (ringband, A-5), kaft in kleur voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur. Bestellen: € 4, donateur € 3,75 (excl. € 2,56 porto).
met natuurfoto’s Op stevig A-4 papier in kleur.Extra: 21 bomen uit de Keltische astrologie gekoppeld waan de geboortedatum. Bestellen: € 3, donateur € 2,50 (excl. € 2,56 porto).
EVEN BIJBOMEN
>>
19
stichting
Bomen Over Leven
Stichting Bomen Over leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
ESDOORN De Esdoorn is een bladverliezende loofboom. Hij valt vooral op door zijn vlammende herfsttooi. Het zijn snelgroeiende bomen. De gewone Noorse Esdoorn kan wel 30 meter hoog worden. Esdoorns zijn er in zeer veel varianten en hebben een grote sierwaarde. Ze hebben een prachtige groeiwijze en mooi ingesneden blad. Vooral de herfstkleuren van de Suikeresdoorn zijn bekend, dit blad staat centraal op de Canadese vlag en is een nationaal symbool van dat land. Esdoorntakken zouden bescherming bieden tegen heksen en blikseminslag voorkomen. In verschillende delen van Duitsland werden huizen daarom met esdoorntakken versierd. Ook legde men esdoorntakken rond velden om mollen te verdrijven.