even
HERFST 2015 JAARGANG 22
BIJBOMEN Slenterpaadjes de das: bedreigd en beschermd
Monumentale Kunst van rustplaats naar schuilplaats
GROEN! natuurlijk nieuwe start, nieuwe naam
Werkgroep Bosrijk op weg naar een natuurlijk oud bos
6
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, jaar. Oplage: 200. Donateurs ontvan- (tiny@bomenoverleven.nl.) gen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door â‚Ź 2 + â‚Ź1,38 te VORMGEVING: Hans Steinfort storten op NL55 INGB 0004 0324 84 (info@bomenoverleven.nl) o.v.v. 'Even bijbomen'. U ontvangt dan het laatste nummer. FOTO OMSLAG: Tiny van der Meer CONTACT: Lisztrode 19, 2717 EW DRUKWERK: Editoo Arnhem Zoetermeer. Mail: info@bomenoverleven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 AAN DEZE UITGAVE WERKTEN uur): 079 351 54 23. MEE: Aly van Eijk, Jannie Harmsen, Joke Meijer, Tiny van der Meer, Hans Steinfort en Lieke Vullings. REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl , tel. 0105924378). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus WIJZIGING: Wijzigt uw naam, en 15 november. De redactie behoudt e-mail adres en/of telefoonnummer? zich het recht voor kopij in te korten. Informeer ons dan tijdig.
4 8 Druppels berichtjes van buiten
Slenterpaadjes de das: bedreigd en beschermd
Monumentale Kunst van rustplaats naar schuilplaats
Herfst gedicht
GROEN! natuurlijk stichting bomen over leven stopt
Opvallende vormen in een boom carbolchampignon
EVEN BIJBOMEN >> 2
mooie inzendingen
11
4 6 8 11 12 14
12
14
De herfst is en blijft een prachtig seizoen. Aly van Eijk laat ons kennismaken met een schemerdier bij uitstek: de das. Een groot deel van zijn leven brengt hij door in zijn burcht, een soms eeuwenoude ondergrondse schuilplaats.
20 op weg naar een natuurlijk oud bos
Boekennieuws de heilige buxusmoeder
Bomen voor kleine tuinen tuinbomen verdwijnen
Excursies activiteiten oktober t/m december
Winkel in de SBOL-winkel te koop
Niets zo veranderlijk als het weer... Wat een wispelturige zomer! Het was schipperen om er de beste dagen uit te pikken voor een paar korte vakanties. Toch lukte dat wonderwel. Met de warmte en de pittige heuvels van het Zuid-Limburgse land nog in de kuiten volgde een zonnig weekje Brabants genot. Wispelturig, onzeker, besluiteloos, veranderlijk. Zo voelde de Stichting zich ook de laatste tijd. We zagen 'de bui' al maanden hangen, hoopten tegen beter weten in op betere tijden, maar uiteindelijk hebben we als bestuur besloten dat 2015 het laatste jaar zal zijn dat we bestaan als Stichting Bomen Over Leven. In deze Even bijbomen leggen we u uit waarom we deze moeilijke maar terechte beslissing hebben genomen en hoe we verder willen.
16
Werkgroep Bosrijk
van de redactie
16 19 20 22
Niet alleen dieren zoals dassen hebben een schuilplaats. Zwervers, nomaden, mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats maken ook al eeuwen een schuilplaats van hun rustplaats. Ine van Son maakte gebruik van deze gegevens en creĂŤerde nieuwe rustplaatsen, geborgen plekken. In 'Monumentale kunst' legt zij uit hoe zij te werk gaat. Tenslotte wensen wij de groep Bosrijk heel veel succes en strijdlust om hun 'droom' te verwezenlijken te streven naar 'ouder wordende bomen en bossen'. Bossen die simpelweg op natuurlijke wijze oud kunnen worden. Wij hebben ons steentje bijgedragen, bijna 25 jaar lang. We geven het stokje graag door aan anderen, want altijd zullen er mensen zijn die zich vastberaden in willen blijven zetten voor onze natuur en bomen in het bijzonder.
Tiny van der Meer// eindredacteur
23 EVEN BIJBOMEN
>> 3
druppels Walnoot (Juglans regia) Afgevallen bladeren van deze boom kunt u beter niet op de grond laten liggen. Ze bevatten tannines (looizuur) en vergaan langzamer dan “gewone� bladeren, waardoor ze de planten/bodem eronder afsluiten. Een walnoot had vroeger altijd een vaste plek op het erf: naast het huis of de boerderij. Niet alleen voor de opbrengst van de walnoten, maar ook voor de schaduw en het feit dat de boom vliegen en muggen op afstand hield.
is een overblijvende moeras- en oeverplant, die bloeit vanaf juni tot en met september met roze of witte, donker geaderde bloemen, die in een schermvormige bloeiwijze aan het einde van een bladerloze stengel staan. Aan de sierlijke vorm van de stijlen dankt ze haar naam.
Giftige bessen Wilde bessen kunnen erg giftig zijn. Het gif zit in de pit van de bes. Vogels eten alleen het vruchtvlees en slikken de pit in zijn geheel in. Deze wordt niet verteerd en gewoon weer uitgepoept. Dat betekent niet dat je als mens ook een pit kan inslikken. Onze maagsappen verteren de pit wel en daarom worden we ziek. Sommige soorten zijn voor ons als mens zelfs dodelijk.
Eb en vloed Katapult Er zijn planten die hun zaden wegschieten wanneer de vruchten opdrogen. Bij opdroging rekken de wanden uit en breken, waarbij er een spanning vrij komt die zorgt dat de zaden wegspringen. Voorbeelden zijn brem, springbalsemien, geranium en vlijtig liesje
EVEN BIJBOMEN >> 4
Zwanenbloem
Omdat de maan alles aantrekt wat op de aarde is, is er eb en vloed. De maan heeft een magnetische invloed op het water. Op het punt waar de maan is wordt het water naar de maan toegetrokken, dit gebeurt twee keer per dag. Wanneer je aan het strand bent kun je dit goed zien. Op de waddeneilanden kun je (onder begeleiding) gaan wadlopen wanneer het eb is.
Korte en bericht
Plastic tasjes Vanaf 1 januari 2016 wordt het de winkeliers en marktkooplui verboden om gratis plastic tasjes mee te geven aan hun klanten. De bedoeling is dat de hoeveelheid plastic dat in de natuur terecht komt gaat verminderen. Twee uitzonderingen op het verbod: tassen die nodig zijn voor de functionaliteit en voedselveiligheid.
WAT IS EEN LEVENSBOOM? Het is een wereldboom, mythische boom, de boom van het ontstaan van de mensheid. De cyclus van het leven, de wedergeboorte, jouw boom op de hoek van de straat of andere bomen die betekenis hebben op je levenspad.
Eiken De gezondheid van eiken blijkt evenredig te zijn met hun afstand tot naburige, concurrerende bomen. De aangroei van bladeren en wortels is beduidend groter bij een vrij opgroeiende eik. Hoe groter de bladoppervlakte, hoe meer fotosynthese en hoe groter de bladmassa. Dankzij deze reserve kan een vrij opgegroeide boom zich beter herstellen van droogtestress of een tijdelijk gebrek aan voedsel.
Marjanne Huising, auteur van het door Jannie Harmsen gerecenseerde boek beschrijft deels haar eigen ervaring. De term 'pareidolie' (een psychologisch fenomeen waardoor je herkenbare dingen in willekeurige voorwerpen waarneemt) in het boek sluit naadloos aan op onze oproep om foto's in te sturen van bijzondere vormen in bomen, zoals 'gezichten' of 'boomwezens'. In deze Even bijbomen ziet u een kleine selectie van de vele mooie inzendingen die wij mochten ontvangen!
Bruine herfstuil Er is een vlinder die in de herfst tot “bloei” komt, nl. de herfstuil, een nachtvlinder. Hij vliegt van augustus tot eind november in één generatie. De vlinders bezoeken overrijpe bramen en bloemen van onder andere klimop en struikhei.
Spinrag Het ontstaan van spinrag is een raadselachtig proces, waarbij waterige eiwitten worden omgetoverd tot een solide draad. Het orgaan dat dit mogelijk maakt is het spinneret. Dit orgaan bevindt zich in het achterlijf van de spin. Vooral kleine spinnetjes kunnen het spinrag inventief gebruiken door ermee te zweven zodat ze zich sneller kunnen verplaatsen. EVEN BIJBOMEN
>> 5
slenterpaadjes
De das: bedreigd en beschermd ALY VAN EIJK
De herfst begint bij mij al in augustus. Als ik 's morgens over mijn tuinpad naar de schuur loop om de kipjes te verzorgen, moet ik al door de spinnenwebben heen. Grote, kleine, allerlei soorten. Hier en daar bungelt nog een verdwaalde druif aan een rank, maar het merendeel is met veel smaak verorberd door de merels en lijsters. Ze hebben onder oorverdovend gekwetter en geruzie een ware orgie gehad om de lekkerste vruchten als eerste in te pikken. Vliegenzwammen De lijsterbessen, die al vroeg diep oranje kleurden, zijn al verdwenen. Rest het gele blad, dat soms al een beetje bruin verdord naar beneden dwarrelt. De paarse callicarpabessen waren binnen een week op, zelfs de huismussen lieten zich niet onbetuigd. Op de vale hei met
vliegenzwam
EVEN BIJBOMEN >> 6
hier en daar nog een paarse gloed, prijkt het pijpenstrootje. Tijdens een herfstwandeling staan de vliegenzwammen bij bijna iedereen op de eerste plaats. Want je hoopt natuurlijk nog altijd kabouter Spillebeen een keer tegen te komen.
Cantharellen Het is een goed paddenstoelenjaar. Door de warme zomer met overvloedige regenbuien schieten ze ook gelijk als paddenstoelen uit de grond! Vorig jaar waren er sinds jaren weer cantharellen. In de vijftiger jaren zijn ze massaal geplukt, tot de allerkleinste toe. Als kind wist ik ze ook te vinden. Nu, na al die jaren zijn ze er weer, op dezelfde plaatsen, in de bossen, waar ik nu ook nog steeds kom. De grote sponszwammen worden door de Oostblokkers massaal weggeroofd. Ineens kale beukenstammen... je kunt nog zien waar de zwammen gezeten hebben. Jammer, ons land is klein en heeft geen uitgestrekte bossen waar je da-
genlang kan (ver)dwalen. Langs de graslanden en de knisperende rietvelden zie je de vergane glorie van de distels. De pluizen steken er hier en daar nog uit, wachtend op de vogeltjes, die nog een zaadje meepikken. In de zwarte elzen de staartmeesjes en de puttertjes die golvend van boom naar boom zwermen.
’De zwarte kraai
een veel betere vlieger dan de buizerd. Die doet wel pogingen om zijn belager(s) aan te vallen maar de zwarte kraai is gewoonweg te snel voor de buizerd. Daar komt bij dat de snavel van de kraai een geducht wapen is. Als die niet gelijk gedood wordt, zou hij de buizerd behoorlijke verwondingen kunnen toebrengen. Het enige dat de buizerd dus kan doen is vluchten.
is in elk geval een
De das
veel betere vlieger dan de buizerd.’
Erboven zweven de buizerds, die af en toe weggepest worden door een stelletje kraaien. Je zou zeggen: 'Een buizerd kan toch makkelijke een kraai aan?' Is het alleen de verregaande brutaliteit van de kraai, dat ze toch op de wieken gaan? De zwarte kraai is in elk geval
Eén van de grootste zoogdieren in ons land is de das, niet iets wat je daag'lijks tegenkomt. Dit jaar, 2015, is het jaar van de das. Beschermd, want 50 jaar geleden werd hij nog ernstig bedreigd in ons land, maar dankzij een geslaagde reddingsoperatie zijn de aantallen en de verspreiding flink toegenomen. Bij mij in de omgeving zijn er ook dassenburchten, o.a. op Plantage Willem III, tussen Elst en Rhenen. Hun burchten worden generaties lang gebruikt en kunnen eeu-
dassen
wenoud worden. De burcht heeft drie tot tien ingangen. Voor de ingangen liggen vaak hopen aarde en oud nestmateriaal. Dat zijn varens, droog gras en bladeren. Het nestmateriaal wordt tussen kin en voorpoten ingeklemd en achterwaarts de gangen in gebracht. De toiletten zijn ondiepe gegraven putten (latrines) waar de uitwerpselen worden achtergelaten. Zo markeren ze het territorium. Dat is soms dertig tot vijftig hectare groot.
Nachtdier De das is een nachtdier, tegen de schemering kun je hem nog wel eens spotten. Maar hier in de bossen mag je tussen zonsondergang en zonsopgang niet komen. Ik ben het er mee eens, dan wordt de natuur niet verstoord. En mochten er stropers zijn, dan kunnen die door de bevoegde instanties aangepakt worden. De das is een alleseter: regenwormen, insectenlarven maar ook vruchten en knollen, gras en planten zoals klaver, ook een kikker of egel versmaden ze niet. Van een broedende vogel die zijn
nest op de grond heeft, pikt hij ook een eitje mee. De paartijd van de das duurt van februari tot mei, maar daarbuiten vinden ook nog paringen plaats. De eigenlijke draagtijd duurt slechts zeven weken, maar wordt verlengd met drie tot tien maanden, aangezien de implantatie van de bevruchte eicel niet meteen plaatsvindt. De worp bestaat uit één tot vijf jongen. Ze zijn dan blind en roze met een dun grijs vachtje. Na vijf weken gaan de oogjes open en na een week of vier tot zes, breekt het melkgebit door. Met twaalf weken hebben ze hun volwassen gebit.
winterslaap houden ze er niet op na. In de winter wegen ze meer dan in de lente: 7-14 kilogram bij de dames en de heren 9-17 kilo. In het wild worden dassen maximaal veertien jaar oud, in gevangenschap zestien jaar. Helaas komen er veel om in het verkeer. Dankzij de inzet van Stichting Das en Boom, is er planologisch voor gezorgd dat er veiliger gebieden zijn, die op elkaar aansluiten. De Stichting vangt nog steeds dassen op.
Ganzen In het najaar zie en hoor je overal ganzen. Tot op zeer grote hoogte hoor je ze 's nachts overkomen. Als er uit het hoge noorden grote groepen overvliegen in de bekende V-vormen, weet je dat de vorst er aan komt. De ganzen vliegen namelijk voor de vorstgrens uit.
Een van de vreemde 'eenden' in de bijt is de Grote Canadese gans. In Noord-Amerika leeft nog een andere soort, de Hutchins' Canadese gans, ook wel kleine Canadese gans genoemd, maar die is in Nederland zéér zeldzaam. Broeden doet de Grote Canadese Gans in NoordAmerika: Alaska onder andere. Het is een makkelijk herkenbare soort, die veelvuldig in ons land voorkomt. Het zijn bijna allemaal afstammelingen van de ganzen, die hier voor de jacht zijn uitgezet. Wel is het zo, dat Canadese ganzen regelmatig met andere ganzen kruisen. Ze broeden bij meren, moerassen en langs rivieren. Fourageren doen ze net als de andere ganzen op de graslanden, maar in de zomer lusten ze ook graag de zomertarwe. Ze lijken een beetje op de brandgans en de rotgans.
Stichting Das en Boom Dan, na acht weken, verlaten ze voor het eerst de burcht, de zoogtijd duurt twaalf weken. Meestal blijven de dassen hun hele leven bij hun burcht. Af en toe verlaten mannetjes hun burcht, om ergens anders hun geluk te beproeven. Het verschil tussen mannetjes en vrouwtjes is goed te zien aan de wat bredere staart die de vrouwtjes hebben. De schofthoogte is dertig centimeter. Een
Canadese gans
EVEN BIJBOMEN
>> 7
van rustplaats naar schuilplaats
Monumentale Kunst JOKE MEIJER
We horen het vaak zeggen: “monumentale kunst”. Maar over welke kunst gaat het? Gaat het over monumenten als kunst, over grote kunstwerken of indrukwekkende voorstellingen? Betekent het dat dit waard is om bekeken te worden, of alleen maar enorm, weids en magistraal? Een monument is een maatschappelijkfunctioneel ding. Het begrip monumentaal heeft géén technische betekenis in de orde van grootte of omvang. Etymologisch komt de term van het Latijnse werkwoord 'monere', wat 'herinneren aan' betekent.
Een monument is een teken dat ons aan iets herinnert, aan een gebeurtenis, aan een belangrijk persoon. Dat monumenten meestal groot zijn, als zichtbare bakens, is stichtend voor de begripsverwarring. Een goed boek kan ook een monument zijn.
Plaats en omgeving In de vrije kunsten wordt bij de productie ervan, geen rekening gehouden met een plaats van bestemming. Een kunstvoorwerp verwijst in principe op de eerste plaats naar zichzelf. Strikt genomen gaat men in de monumentale kunsten hoofdzakelijk integratiegericht te werk. De plaats of omgeving is meestal het vertrekpunt, het uitgangspunt.
Voorbeelden
© foto’s: Ine van Son
EVEN BIJBOMEN >> 8
De installatie RUSTPLAATSEN van monumentaal (textiel) kunstenaar Ine van Son, gerealiseerd in opdracht van Kunst in Duin, Noordwijk 2012 is hier een duidelijk voorbeeld van. Een monumentaal kunstwerk is vaak een vast (onverplaatsbaar) onderdeel van de architectuur of de omgeving, waarbij natuur tegenwoordig een belangrijk vertrekpunt lijkt. Dit gebied, waar zich nu Noordwijk bevindt, werd eens bevolkt door wat wij nu jagers-verzamelaars noemen. Met andere woorden: zwervers, nomaden, mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats. Zij stelden ook hun grenzen en maakten van hun rustplaats een schuilplaats.
Ine van Son maakte gebruik van deze gegevens en creëerde nieuwe rustplaatsen. Ine: "Ik maakte daarvoor gebruik van de situatie ter plaatse. Aanwezige bomen, boomstronken, staand of omgevallen, levende of dode stammen. Zij dienden als uitgangspunt, als steunpunt voor vormen die ik opbouwde. Hiervoor maakte ik gebruik van stroken oud textiel, materiaal dat al een eigen geschiedenis heeft. Materiaal dat associaties met zich mee draagt.
’Het materiaal is kwetsbaar, vergankelijk. De rustplaats is tijdelijk’ Hiermee bouwde ik rustplaatsen; ik spande stroken textiel tussen de stammen en maakte zo een min of meer besloten ruimte. Een rustplaats. Als een opvouwbare schuilplaats. Een geborgen plek. Het materiaal is kwetsbaar, vergankelijk. De rustplaats is tijdelijk. Voor iemand die uitrust en dan weer verder gaat." Een ander voorbeeld van werk van Ine van Son is het project Arbres Flottants (Zwevende Bomen).
Installatie in opdracht van EnPlein'Art, Cadarcet, Franse Pyreneeën in oktober 2014. Dit werk is als een spiegel voor het persoonlijke conflict bij de kunstenaar: "geworteld of beweeglijk zijn, overal en nergens thuis."
zichtbaar is. Op de manier waarop mensen getracht hebben daar een leven op te bouwen. Of op wat zij daar vindt aan resten van eerder leven, van mensen of dieren.
© Ine van Son
„Bomen zijn groot en sterk, stevig. Ze richten zich van de aarde omhoog. Maar in de aarde zelf hebben ze evenveel wortels als stam en takken boven de grond. Ze zijn veroordeeld om daar te blijven waar ze geworteld zijn. We bewonderen hun kracht. We houden van hun onverzettelijkheid. Maar wanneer ze ons in de weg staan zagen we ze om...
© Ine van Son
Bomen groeien langzaam. Hoe zouden ze het vinden wanneer ze de mogelijkheid zouden hebben om te bewegen? Van plaats te veranderen, een stap opzij te doen? Zich van de aarde los te maken, te zweven? De strijd met de zwaartekracht te winnen“
Haar werk is een reactie op wat zich daar toont. Of wat zich, als een onzichtbare aanwezige, juist niet toont. Deze reactie kan direct zijn, op wat zich op dit moment voordoet. Vaak is het ook een reactie op wat zich daar in het verleden heeft voorgedaan maar nu niet of nauwelijks meer
De 'monumentale' kunstenaar en haar werk Ine van Son werd als kind door haar vader ’De boomtuin zal op sleeptouw genomen; struinen door bossen en velden. Zij kreeg al vroeg respect ook telkens voor de natuur. Door middel van haar werk anders worden maakt zij mensen bewust van de schoonervaren’ heid die verscholen ligt in onze omgeving. Dingen die soms niet zichtbaar maar wel voelbaar zijn. Textiel is vaak haar basismateriaal. Regelmatig werkt zij met materiaal dat zich ’voordoet’, en zoals zij zegt: "dat zich aan mij opdringt, bijvoorbeeld het snoeihout uit de tuin." Zij ziet zichzelf niet zozeer als iemand die creëert, maar eerder als iemand die bepaalde beelden doorgeeft. Beelden die van haar handen gereedschap maakt om vorm te krijgen; dus eerder is zij vertaler dan ontwerper. Als iemand die een vorm geeft aan dingen die nog geen vorm hebben.
© foto’s: Ine van Son
EVEN BIJBOMEN
>> 9
Met een bepaalde regelmaat maakt zij installaties in opdracht, speciaal voor een bepaalde plaats. Dit kan binnen zijn, vaak is het buiten. De organisator van een expositie of kunstroute vraagt haar om te reageren op de omstandigheden van een bepaalde plek. In een interview op onderstaande website is meer te lezen over haar manier van werken. textileartist.org
’20 van de vorige eeuw zijn De Stijl, Bauhaus maar ook het Russisch constructivisme van Tatlin en El Lissitzky draagt bij aan die richting. Daarmee is ook het hedendaagse kunstonderwijs beïnvloed. De hedendaagse vrije monumentale kunst ent zich meer en meer op de ruimte en de omgeving. De taal en de techniek in deze kunstuiting verschilt in wezen niet (meer) van die van de vrije kunsten. Monumentale kunst speelt een sleutelrol tussen de vrije kunsten en de architectuur of de openbare ruimte.
Monumentale kunst Specifieke eerdere voorbeelden van monumentale kunst vinden we terug in de Art Nouveau. Het accent lag bij het decoratieve, het versierende aspect. Art Nouveau wordt gekenmerkt door de intentie totaalkunst te maken, het onder andere laten harmoniëren
Model van de Toren van Tatlin (1920)
EVEN BIJBOMEN >> 10
Het accent lag bij het decoratieve aspect.
met architectuur, beeldhouwkunst en schilderingen. Grote stromingen rond de jaren
Constructivistisch werk van El Lissitzky (1922)
Bronnen: kunstbus.nl; academie antwerpen dko: inevanson.exto.nl (of heel compleet: inevanson.exto.nl/).
Herfst
’sta ik stil tussen de bomen kijk tegen ze op feest van
Betoverd door kleurend blad sta ik stil tussen de bomen
goud en brons’
kijk tegen ze op feest van goud en brons Ze voelen de herfst in hun lijf doen mee aan het spel van weer en wind tapijten van dwarrelbladeren Stilte streelt mijn oor en met mijn hoofd vol dromen beleef ik opnieuw de kringloop der seizoenen aquarel: Hans Steinfort
aquarel: Hans Steinfort
Tiny van der Meer
EVEN BIJBOMEN
>> 11
GROEN! natuurlijk
Stichting Bomen Over Leven stopt TINY VAN DER MEER
Als de zomerstorm eind juli over Nederland raast, krijgt m'n pruimenboom, die het toch al moeilijk had, het zwaar te verduren. Er breken een paar grote takken uit... Geen twijfel mogelijk... 'de koek is op'. Een week later is hij gekapt... Dat grote gezonde bomen sneuvelen door een zomerstorm is al erg genoeg, maar dat ze zeer regelmatig het veld moeten ruimen vanwege uitbreidingsplannen, klachten van bewoners enz. is niet te verteren. Ondanks de algemene waardering voor groen en natuur, is het aantal bedreigingen voor bomen overal in het land, nog steeds onverminderd groot. De Stichting Bomen Over Leven heeft zich bijna 25 jaar ingezet om deze onnodige kap te voorkomen. Werkgroep
’De stoere boom dood Omgewaaid door helse storm Rustend in de bast’
EVEN BIJBOMEN >> 12
De werkgroep 'Bomen Over Leven' ontstond in de zomer van 1991. De waarschuwing in het eerste Nationaal Milieubeleidsplan (NMP, 1989), dat bij ongewijzigd beleid 80 % van onze bossen gevaar liep te sterven, was mede bepalend voor het ontstaan van 'Bomen Over Leven'. In 1993 is door de grondleggers van de werkgroep de Stichting Bomen Over Leven opgericht. Vanaf die tijd heeft de Stichting zich op alle mogelijke manieren ingezet voor het behoud van bomen. Er werd zeer veel werk verzet om zoveel mogelijk bomen te sparen van een voorgenomen kap, soms lukte dat, vaak ook niet. Door de jaren heen zijn er echter door hun strijdbare en standvastige inzet honderden bomen gered van onnodige meerkoet kap.
Steun
GROEN! natuurlijk
Veel donateurs en vrijwilligers hebben de Stichting al die jaren gesteund en geholpen om haar de gelegenheid te geven het werk te doen waarvoor zij in 1993 is opgericht. In 2008 schommelde het aantal donateurs nog tussen de 320 en 350, maar geleidelijk is dit aantal door allerlei oorzaken teruggelopen tot 150 in 2015.
Een nieuwe start, een nieuwe naam. Wat blijft op de nieuwe website zijn de vertrouwde rubrieken: natuurinfo, actueel natuurnieuws, natuurnetnieuws, bomeninfo en de kinderpagina, maar ook natuurgedichten, natuurfotografie en blogs enz. Via ons contactadres info@groen-natuurlijk.nl staan wij voor u klaar om uw natuurvragen en vragen om advies hoe te handelen bij voorgenomen bomenkap te beantwoorden. Onze abonnees (groot en klein) blijven de vertrouwde nieuwsbrieven NatuurNetNieuws en NatuurNetNieuws-junior ontvangen. Ook op Facebook en Twitter zullen we vanaf 01-01-2016 regelmatig van ons laten horen. Kijk tegen die tijd voor de adressen op onze website: groen-natuurlijk.nl
Standvastig Een van onze donateurs schreef eens dat bomen haar deden denken aan mensen. Aan standvastige mensen, die alle stormen doorstaan. Steeds weer opnieuw beginnen en zich staande houden in barre omstandigheden.
’maar we gaan verder zoals we ooit begonnen: als werkgroep of platform’
Ook de Stichting Bomen Over Leven gedroeg zich als zo'n standvastige boom en doorstond meerdere 'stormen', maar nu verkeert onze Stichting opnieuw in zwaar weer. Het bestuur heeft het ingrijpende besluit moeten nemen om de Stichting per 31 december 2015 op te heffen. Maar we gaan in 2016 verder zoals we ooit begonnen: als werkgroep of platform.
Dankbaar De vele vrijwilligers hebben, ieder op hun eigen manier, al die jaren bijgedragen aan het vele werk dat de Stichting met zich meebracht. Wij zijn ze daar heel dankbaar voor! Door het opheffen van de Stichting vervalt een deel van deze werkzaamheden, maar wij hopen dat onze vrijwilligers zich op een andere manier (wellicht bij een andere stichting) in kunnen en willen blijven zetten voor onze bomen en natuur. Met onze donateurs zal contact worden opgenomen over de restitutie van te veel betaalde donateursbijdrage bij het aangaan van een 2- of 3-jarig donateurschap.
Bomenridders
groen-natuurlijk.nl
Nadat wij besloten hadden om de Stichting op te heffen bereikte ons het bericht dat, in navolging van Bomenridders in diverse andere steden, Bomenridders Zoetermeer was opgericht. Dit uit onvrede met het beleid van de gemeente Zoetermeer ten aanzien van het kappen van bomen op basis van slecht onderbouwde argumenten. Eén van hun belangrijkste doelstellingen is dan ook het behoud en uitbreiden van bomen en ander groen binnen de gemeente Zoetermeer. Een pleister op de wonde... Wij wensen hen vanaf deze plaats veel succes en strijdkracht toe.
’Wij zijn ze daar heel dankbaar voor!’
EVEN BIJBOMEN
>> 13
mooie inzendingen
Opvallende vormen in een boom
Naar aanleiding van onze oproep in het zomernummer om foto's te sturen van opvallende vormen in bomen, hebben wij mooie inzendingen ontvangen. Dank dat u ze met ons wilde delen! Deze drie krijgen een welverdiende plaats in Even bijbomen!
EVEN BIJBOMEN >> 14
De foto op pagina 14 van de eik is van Hans Crone uit Groesbeek. Gemaakt in Engeland tijdens een bostocht georganiseerd door Geronimo Bostochten in mei 2015 . Kijk voor meer ook op: bostochten.nl/bostochten/ Onderstaande foto is gemaakt door Connie van Egdom-Biesma uit Amersfoort op landgoed Broekhuizen (U). Op haar mooie facebookpagina Tree figures ziet u nog veel meer bijzondere bomen: facebook.com/bomenkunst
De lente komt er aan. Ik kan wel dansen... Deze foto is van Johan Zonnenberg uit IJsselstein en is uit zijn serie 'Family Trees', die gaat over het 'menselijke' van bomen. Ze vormen altijd een eenheid met het onderschrift. Kijk ook eens op: johanzonnenberg.com/verhalen/fotos
MARCEL KOGGEL exposeert zijn prachtige boomfoto's in een duo-expositie met Willy Puyk (beelden) van 16 september t/m 23 oktober 2015 De expositie worden gehouden in het Middendorpshuis, een voormalig hotel, genoemd naar een van de laatste eigenaars. In dit gebouw nabij de authentieke Brink zijn tevens de Oudheidkundige Vereniging en de VVV gevestigd. Achter het huis bevindt zich de IVNKruidentuin. De expositieruimte meet 6 bij 10 meter en heeft een mooie lichtinval. Den Ham ligt in de prachtige omgeving van Ommen met het Kasteel Eerde en het rustieke Eerder Achterbroek. Stichting Expositiehuis Den Ham, Middendorpshuis, Grotestraat 4, Den Ham (Ov). Meer info: expositiehuisdenham.nl EVEN BIJBOMEN
>> 15
werkgroep Bosrijk
Een oeroud woud herstellen LIEKE VULLINGS
Onder deze titel deed in Gelderland de werkgroep Bosrijk (regio Groesbeek/Mook) mee aan Pluk van de Pettefletwedstrijd Natuurprijs 2015 voor het beste idee om de natuur en het landschap in Nederland te verfraaien. Bosrijk won, mede op grond van het juryadvies, de 1e prijs. Wij hebben voor die eindronde een filmpje (1) gemaakt waar ons idee speels beeldend zichtbaar werd gemaakt (5 min). Na selectie door de jury bleken wij één van de laatste drie genomineerden (2) te zijn in de landelijke eindronde.
Bij de bekendmaking op 7 juni 2015 (Vroege Vogels) werd Bosrijk derde. Natuurlijk waren we daar graag eerste geworden, dat zou nog meer aandacht hebben gegenereerd voor ons plan, maar met de 3e plaats (727 van de 2396 stemmen) kunnen wij heel tevreden zijn. Wij hebben oud bos op de kaart gezet. (3)
Versnipperd Wij wonen in een bosrijke (grens)regio met de oude naam "Ketelwald", bekend van circa 1000 jaar geleden. In feite was dit het bos op de Nederlandse en Duitse stuwwal, gelegen tussen Groesbeek en Kleve. Vanaf 1800 raakten de bossen in toenemende mate versnipperd, onder andere omdat de grenzen opnieuw werden vastgesteld en daarmee het Duitse deel (Ober Reichswald) gescheiden werd van het Nederlandse deel (Nederrijkswoud). In de loop der tijd kwamen veel verharde wegen in deze bossen, voor veel dieren een forse barrière. Ook de bossen zelf raakten versnipperd en kwamen in handen van diverse eigenaren die allemaal zo hun eigen beheer en doelen met het bos hadden. Zo zijn in de loop der tijd verschillende plukjes bos ontstaan, die soms een natuurbestemming hebben (o.a. het Natura 2000 gebied op Sint-Jansberg Plasmolen, Noord Limburg) maar elders ook productiebos.
Oud bos
jonge haagbeuk
EVEN BIJBOMEN >> 16
De groep Bosrijk is een regionale groep mensen die elkaar op een dag vond in hun wens te streven naar "ouder wordende bomen en bossen" (project heideherstel (4)). Wij denken bij "oud bos" aan bijzondere (educatieve) beleving maar tevens dat "oud bos" een andere vorm van bosdiversiteit
laat ontstaan. Door veel te lezen over bos, oud bos, natuurlijk beheerd bos (met grazers als natuurbeheerder) etc. werd onze wens om te streven naar een bos dat simpelweg op natuurlijke wijze oud kan worden steeds sterker. We hebben met boswachters een deel van de huidige bossen bezocht en gesproken over bosbeheer en biodiversiteit, natuurlijk beheerd bos (en alles wat daarbij komt kijken).
’Door veel te lezen over bos, oud bos, natuurlijk beheerd bos (met grazers als natuurbeheerder) etc.
Verbinden Na verloop van tijd stuitten wij op het plan Ketelwald, een initiatief van particulieren en natuurbeheerders die elkaar gevonden hadden in een grensoverschrijdend plan "Ketelwald (5)". Sommigen van ons kenden dit plan, voor anderen was het nieuw. We hebben er het stof vanaf geblazen en ontdekten dat delen van dit plan succesvol zijn uitgevoerd, maar dat vooral het deel "oude boskernen verbinden" in de la was blijven liggen. Als werkgroep Bosrijk hebben we ons ontfermd over dat deel van het plan en het als project voor de Pluk van de Pettefletprijs ingediend.
werd onze wens om te streven naar een bos dat simpelweg op natuurlijke wijze oud kan worden steeds sterker’
’waarin ook ruimte is voor een groot dier als het edelhert en de wolf ’
Hoe nu verder Wij realiseren ons dat we met een groot en vele jaren (misschien zelfs eeuwen) omvattend plan bezig zijn. Wij wensen dat boseigenaren over de grenzen van hun "eigen bos" heen kijken en met ons op weg gaan naar het daadwerkelijk verbinden van een aantal boskernen zodat op den duur een "corridor van oude boskernen"ontstaat waarin ook ruimte is voor een groot dier als
oude haagbeuk
het edelhert en de wolf of als alternatief een gehoede kudde om het bos op natuurlijke wijze te laten begrazen. Bij ons plan voelen wij steun van Natuurmonumenten (beheerder Natura 2000 gebied de Sint-
Jansberg). We hebben één vertegenwoordiger in Duitsland (natuurlijk een ander bosbeheer, maar in het "Ober Reichswald" zijn twee oude boskernen met ongeveer 50 jaar onbeheerd "natuurbos". EVEN BIJBOMEN
>> 17
Langetermijndoelen
Lange adem
Grote delen van het "Nederrijkse bos" zijn in handen van Staatsbosbeheer ( grotendeels productiedoelstelling ), verder zijn versnipperde bosdelen in handen van diverse particulieren. Wij gaan proberen met al deze eigenaren in gesprek te komen en hopen dat er daadwerkelijk aandacht en bereidheid komt om een deel van de bossen een ander bestemming te geven. Voor bosbeheerders zal dat wennen zijn, zij "regeren liever niet over hun graf heen" en dat is juist precies wat wij gaan voorstellen. Stel langetermijndoelen voor een deel van het bos vast (oud bos) en pas daar het bosbeheer op aan. Na circa 100 jaar zal een dergelijk bos er heel anders uitzien. Overige bosdelen kunnen wat ons betreft productiebos blijven, we hebben zonder meer een aantal fraaie productiebossen in de regio (ook uitheems naaldhout), deze worden goed beheerd. Onze wens is duidelijk, maar de realisatie zal nog veel voeten in de aarde hebben. Momenteel bekijken we concreet welke bosdelen wij als "Bosrijk" zelf interessant vinden om een pilot "op weg naar een natuurlijk oud bos" voor te stellen. Mogelijk kunnen we in de toekomst berichten over het vervolg van deze pilot en tevens meer vertellen over hoe wij willen omgaan met de dominante uitheemse bomen in onze regio.
We zullen een lange adem nodig hebben en als groep Bosrijk zoeken wij ook jonge leden(6) of vrienden van Bosrijk(6) die het stokje van ons kunnen overnemen.
’Aan de horizon zien wij de contouren van "oud bos" opdoemen’
Als groep hebben we inmiddels bestaansrecht. Op 12 september jl. is het plan aan de regionale bevolking gepresenteerd. We hopen dit te kunnen uitbreiden en de druk op de ketel te houden voor een andere bosvisie. Maar het zal "slow" gaan, we zijn er nog lang niet, er zal veel spraakwater nodig zijn, maar wij "gaan ervoor" en verder is er niets mis met "slow". Aan de horizon zien wij de contouren van "oud bos" opdoemen, de regio is er geschikt voor, nu nog de harten van regeerders, bosbeheerders en mensen in de regio.
Op de website van Bosrijk en Ketelwald vind je alle teksten om je als lezer van "Even bijbomen" een verdere indruk te vormen van wat Bosrijk wil. Natuurlijk kun je vriend van Bosrijk worden, we hebben evengoed buiten de regio mensen en vrienden nodig om meer "oud bos" in Nederland te realiseren. Het zal voor iedereen een prachtige plek zijn om op vakantie of excursie te komen. Ondanks alle barricades die er zijn voor de natuur is onze regio prachtig! Bos- en waterrijk, veel bijzonder flora en fauna en prachtige (kleine) kampeerterreinen. Je kunt hier (grensoverschrijdend) wandelen, fietsen en genieten van de rust. Leden van de groep Bosrijk zijn bereid om grotere groepen rond te leiden en onze "Bosvisie slow" in het bos toe te lichten. Namens werkgroep Bosrijk, Lieke Vullings (tevens woordvoerder Bosrijk in kader Pluk van de Pettefletwedstrijd).
(1) bosrijk.info/visie (2) vroegevogels.vara.nl/Pluk-Prijs.1069.0.html (3) vroegevogels.vara.nl/Gelderland.1072.0.html (4) heiderijk.nl/page/423/vervolg-naevaluatie.html (5) ketelwald.de/nl/ (6) bosrijk.info/prijsvraag.html
zeer oude wintereik
EVEN BIJBOMEN >> 18
uitgelezen
De heilige buxusmoeder
en 33 andere levensbomen
JANNIE HARMSEN
G E N E E S K R A C H T I G E Op de voorkant van dit boek staat een krachtige eik afgebeeld en wanneer je het boek aan de achterkant bekijkt zie je een kleine collage van de uiterlijke kenmerken die thuishoren bij enkele van de 33 beschreven boomsoorten.
Spirituele ontmoeting Nu kan een ieder die dit wil een boomsoort determineren, maar er zullen maar weinigen (zo vermoed ik) een spirituele eigenschap aan een boom toekennen. Toch vind ik dit wel een interessant gegeven en ik moet bekennen dat ik in het dagelijks leven ook wel eens een (bescheiden) spirituele 'ontmoeting' heb gehad.
Levensboom Op zoek naar herkenning dus! Maar alvorens te lezen, blader ik natuurlijk eerst het geheel door om te genieten van de prachtige foto's, en dat zijn er veel! Wat valt er vervolgens nog meer te ontdekken in dit boek? Allereerst raadt de auteur een visualisatie aan zodat je je eigen plek in een willekeurig bos kunt creëren, een (of jouw) heilig bos van waaruit je makkelijk verbinding kunt leggen met jouw levensboom en reizen kunt maken met totemdieren, mythische figuren en voorouders. Dit doe je wel of niet - is mijn persoonlijke mening - en hangt er van af hoe je tegenover spiritualiteit staat of denkt in het algemeen.
E N
S P I R I T U E L E
Bij alle levensbomen die overigens mooi op alfabetische volgorde staan, is er de mogelijkheid voor een visualisatie die bij de betreffende boom hoort, plus een aantal vragen om jouw levensboom hierin te herkennen. Maar het is ook heel goed mogelijk dat je al weet welke levensboom bij jou past. Verder kent elke boomsoort haar eigen totemdier, godin, de huidige eigenschappen en een energetische geneeskracht en de daarbij behorende geneeskrachtige kruiden. Wat ik zelf heel leuk vond om te ontdekken is de term 'pareidolie'. Dit zijn de figuren en vormen in een boomstam die je herkent in een boombast, ook wel boombastvormen genoemd. Maar wat is een levensboom? Het is een wereldboom, mythische boom, de boom van het ontstaan van de mensheid. De cyclus van het leven, de wedergeboorte, jouw boom op de hoek van de straat waar je contact mee hebt of andere bomen die betekenis hebben op je levenspad.
O N T M O E T I N G E N Tot slot, spiritueel of niet, het boek is alleszins de moeite waard om je liefde voor bomen te (her)ontdekken, te onderstrepen en te koesteren.
Over...
Auteur: Marjanne Huising Afmeting: 21 x 21 cm 192 pagina's full color ISBN: 978 94 91557 23 1 NUR: 728 Prijs: € 29,50 webshop: a3boeken.nl
Dankwoord Marjanne Huising beschrijft deels haar eigen ervaring en biedt het je aan in dit boek. Ze heeft op spiritueel gebied zelf het contact met één of meerdere levensbomen mogen ervaren in de loop van haar leven. Een en ander wordt verduidelijkt in haar dankwoord achterin en in het bijbehorende interview van het magazine 'Heus' (voorjaar 2015, uitgave A3 boeken), dat over oude wijsheden, nieuwe inzichten en leven met de natuur gaat. EVEN BIJBOMEN
>> 19
tuinbomen verdwijnen
Bomen voor kleine tuinen Particulieren hoeven geen kapvergunning meer aan te vragen. Om te voorkomen dat ook beeldbepalende bomen gekapt worden, stellen gemeenten lijsten samen van bijzondere bomen waarvoor wel een kapvergunning nodig is, een fractie van het totale bomenaantal. Tuinbomen verdwijnen nu in rap tempo. Na bomenkap wordt er vaak geen herplantplicht opgelegd door de gemeente omdat de tuin te klein zou zijn voor een boom. Onzin, in iedere tuin past een boom. Dat geldt ook voor kleine tuinen. Er zijn bomen genoeg waaruit je kunt kiezen.
Bomen zijn er niet alleen voor vogels, vleermuizen, eekhoorns en andere dieren. Op een warme zomerdag is de schaduw van een boom veruit te verkiezen boven een parasol. Een kleine tuin vraagt om een kleine boom. Je vindt ze in alle vormen:
Meidoorn Crataegus lavalleei 'Carrierei' draagt lichtoranje vruchtjes die lang blijven hangen. Roodgroen voorjaarsblad. Koelreuteria paniculata 'Fastigiata' is een zuilvorm met gele bloemtuilen en na de bloei blaasachtige peulen. Goudgele tot oranje herfstkleur. Weinig ziektegevoelig.
Ronde kroon
Groenblijvers
Acer campestre 'Nanum' is een bolvormige veldesdoorn met roomwitte bloei, rozerode scheuten en opvallende kurklijsten in de winter. 'Carnivale' heeft een bont blad. Fraxinus excelsior 'Nana' (boles) houdt van voedzame, vochtige grond. F. ornus 'Mecsek' draagt witte bloempluimen. Geveerd blad. Tilia tomentosa 'Silver Globe' is een bolvorm van de zilverlinde met hartvormig blad met witviltige onderkant. Liquidambar styraciflua 'Gumball' verkleurt in de herfst geelrood en heeft een dichte bolvormige kroon. Op lage onderstam een kogelachtige vorm.
Steeneik Quercus ilex vraagt zon. Glanzend, donkergroen blad met witviltige onderkant en lichtgele katjes. Let op: jonge exemplaren zijn vorstgevoelig. Taxus baccata venijnboom is een trage groeier. Ideaal om tochthoeken of lelijke muren af te schermen.
Acer campestre
Treurvorm
Zuilvorm Esdoorn Acer griseum heeft een afschilferende, kaneelbruine bast. Geel, oranje en rode herfstkleur. EVEN BIJBOMEN >> 20
Koelreuteria paniculata
Prunus subhirtella 'Pendula Plena Rosea' is een treurkers met roze bloei die donkerroze verkleurt. De hoofdtakken groei-en horizontaal, terwijl de jonge takken afhangen. De honingboom Sophora japonica 'Pendula' is een brede treurvorm met room-witte pluimen in juli-september. Morus alba 'Pendula' is een moerbei met eetbare vruchtjes. Houdt van een zonnige plek.
De treures Fraxinus excelsior 'Pendula' heeft een bruine, gegroefde schors en gele herfstkleur.
Opvallende bloei Magnolia kobus draagt stervormige, witte bloemen voor het blad. Brede, bolvormige kroon. Goed bestand tegen ziekten en plagen. Cercis siliquastrum (judasboom) pronkt met roze bloemen en sierlijke, lange peulen. Albizia heeft een groot geveerd blad dat ze 's avonds sluit. Eind juni opvallende
bloempluimen. Ideaal voor een ommuurd stadstuintje.
Decoratieve vruchten of herfstkleur Sorbus aucaparia (lijsterbes) vraagt weinig onderhoud. Witte bloei en in augustus – september trossen oranjerode vruchten. Malus 'Apollo' loopt rood uit en draagt een rode lentebloei. Smal, zuilvormige boompje met in de herfst purperrode vruchten. 'Red Obelisk' wordt wat groter en bloeit witroze. Parrotia persica (Perzisch ijzerhout) is een
heester met hartvormig blad dat geel-rood verkleurt. Stewartia monadelpha knalt met zijn oranjerood herfstblad. Acer palmatum (Japanse esdoorn) kent verschillende variëteiten met mooi blad en prachtige herfstkleuren. Acer platanoides 'Globosum' draagt in april geelgroene bloesems, heeft een goudgeel herfstblad. Gedijt overal, behalve in leemgrond. Bron: vroegevogels.vara.nl / tips / september 2014
’Magnolia kobus draagt stervormige, witte bloemen voor het blad’
EVEN BIJBOMEN
>> 21
excursies
oktober t/m december Zondag 18 oktober
Woensdag 21 oktober
Begraafplaats Oud Eik en Duinen Herfst in Park Rusthout Leidschendam Den Haag Twee gidsen nemen u mee voor een mooie wandeling langs monumentale bomen en historische graven op de oudste Haagse begraafplaats Oud Eik en Duinen. Maar we vergeten ook de bijzondere historische graven van bekende Nederlanders niet. Denk aan de fotografe Alexandrine Tinne of de schrijver Louis Couperus.
U maakt met Ria Hoogstraat een herfstwandeling door Park Rusthout aan de Noordsingel in Leidschendam. Park Rusthout is een Natuurtuin, ooit aangelegd als Heemtuin, met verschillende mini-landschapjes met de daarbij behorende beplanting. In het hart van het park is op de voormalige dierenweide een stadstuin gerealiseerd die helemaal gerund wordt door vrijwilligers van de stichting Vrienden van Rusthout.
Tijd: 10.30 uur Waar: ingang van de begraafplaats: Laan van Oud Eik en Duinen 40, Den Haag.
Tijd: 14.00 uur Waar: winkelcentrum Leidsenhage, hoek van de Noordsingel/ Burg. Banninglaan
OV: bus 21, tram 2
OV: tram 19 halte Noordsingel/L'hage, en bus 46
Duur: ca 1,5 uur
Duur: 1,5 uur
eten honden honden wandelen meenemen aangelijnd verboden
kinderen welkom
stevige schoenen
Woensdag 11 november
Zondag 22 november
Landgoed Duivenvoorde Voorschoten
Joodse begraafplaats Den Haag
Samen met Ria Hoogstraat gaat u een bijna-winterwandeling maken. 11-11 is een zottengetal, wie weet wat we vandaag voor zots tegenkomen in het park. Het is vandaag ook Sint Maarten. Kinderen mogen hun eigen lampion meebrengen en krijgen na afloop iets lekkers.
Langs oude bomen en de dingen die voorbijgaan. Twee gidsen nemen u mee voor een mooie wandeling door oud Den Haag. We kijken naar de monumentale kastanjes en andere oude bomen in de binnen-stad. We komen uit op de oude Joodse begraafplaats op de hoek van de Scheveningse weg. Hier staan veel bomen met een verhaal. De heren wordt verzocht het hoofd bedekt te houden.
Tijd: 14.00 uur Waar: Opzichterswoning aan de Laan van Duivenvoorde. Auto: Aan de overkant parkeren (oprijlaan verboden) ook kaartjesautomaat en fietsenstalling. Toegang: â‚Ź1voor volwassenen, â‚Ź 0,50 voor 65+ en kinderen tot 12 jaar. OV: bus 45 of 46, halte Kniplaan Duur: ca 1,5 uur
Tijd: 10.30 uur Waar: Plein 1813, Den Haag. OV: bus 24, tram 1 Duur: ca 1,5 uur
Alle excursies worden georganiseerd in samenwerking met IVN Den Haag. Zie ook: bomenoverleven.nl
u i t g e v e r i j A 3 b o e k e n , G e e s t e r e n , T 0 5 4 5 4 8 11 4 0 , EVEN BIJBOMEN >> 22
website: A3boeken.nl
winkel
bestellen bij bomen over leven
bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Ansichtkaarten Verjaardagskalender met natuurfoto’s Op stevig A-4 papier in kleur. Extra: 21 bomen uit de Keltische astrologie gekoppeld aan de geboortedatum. Bestellen: € 2, donateur € 1 (excl. € 2,76 porto).
per setje (4) kaarten: € 3, donateur € 2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten. per setje dubbele kaarten: € 5, donateur € 4,50 Set van 4 dubbele kaarten met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen. Bestellen: + € 0,69 porto per set.
Jossy van der Zwan Instituut voor huid- & lichaamsverzorging
Zorgt voor je huid! Blauwroodlaan 38, 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 jossyvanderzwan.nl
dagelijks geopend
Noa Tovervijver (boekje) Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en natuur)
Restaurant Aa-zicht
Boekjes (ringband, A-5), kaft in kleur voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur.
Strand 1, 2725 KA Zoetermeer e-mail: info@aazicht.nl aazicht.nl
Spring met Noa mee in de tovervijver! Kun je erachter komen wat voor wonderlijks er aan de hand is? Voor kinderen tot ca. 6 jaar.
Bestellen: € 3 per stuk, donateur € 2 (excl. € 2,76 porto).
Bestellen: € 11,95 (excl. € 1,99 porto).
EVEN BIJBOMEN
>>
23
stichting
Bomen Over Leven
Stichting Bomen Over leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
KRUISSPIN - ARANEUS DIADEMATUS Het is een zeer algemene verschijning in onze tuinen: de kruisspin. Ze behoort tot de familie van de wielwebspinnen. Opvallen doet ze vooral door haar grote wielweb, dat fijn en regelmatig wordt geweven, meestal dicht bij de grond of in lagere takken van bomen en struiken. Ze brengt de dag meestal door in het centrum van haar web. Haar naam dankt ze aan het lichtgekleurde kruisvormige teken op de rugzijde van het achterlijf. De grootste vijand voor de spinnen is het klimaat. Ze hebben vooral te lijden van droogte en zware regenval. Bij regen en nachtvorst schuilt de kruisspin tussen bladeren maar neemt een zogenaamde telegraafdraad mee waarmee ze in contact blijft met het web. Een kruisspin is voor een mens niet gevaarlijk. Zelfs vogels hebben niets te vrezen. Het gif is niet erg krachtig. De kruisspin werd in 2010 verkozen tot Europese spin van het jaar.