Boekblad Magazine 6 2023

JAARGANG 190 NOVEMBER/DECEMBER 2023

6

Vakblad voor het boekenvak w w w. b o e k b l a d . n l

’t Pakhuys in Edam Succesvol in een ‘echte leesgemeente’ Duur en niet duurzaam Het einde van de papieren aanbiedingsfolders?

Tiziano Perez zwaait af bij het Letterenfonds

‘ ER IS VEEL BEREIKT VOOR HET HELE VELD’

november/december 2023  jaargang 190

1

catalogi en Dat kunnen we.

Als geen ander.

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten.

Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.

Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.

Eekhorstweg 1 7942 JC Meppel 085 - 082 45 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

FOTO Constantijn Hoffscholte

FOTO Chris van Houts

IN DIT NUMMER:

INHOUD

20

Boekhandel in een ‘leesgemeente’ ‘Inwoners zijn zeer begaan met de winkel’

06 Vooraf

Gezinsverpakking

08 Over het nieuws

Folef van Nispen tot Sevenaer, Hans Loeve, Sander Ruys

30 Sanne Muijser, nieuwe directeur KBb

Fotograaf onbekend. Foto privécollectie Netty de Groot.

24

Voorpublicatie Bert de Groot: godfather van VBK

10

EN VERDER

Tiziano Perez (Nederlands Letterenfonds):

‘De boekhandel is de spil waar elke retail om draait’

34 Column

Geneviève Waldmann (VBK/GAU): Literatuur is springlevend, vier het literaire festival!

36 Boekverkoper schrijft

Vincent Elzinga (Kennemer Boekhandel, Haarlem): Collegialiteit

37 Boekverkopers lezen Recensies

32

‘Ik maak me geen zorgen om de literatuur’

Aanbiedingsbrochures Zijn er alternatieven voor het papier?

COLOFON Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost.

Het laatste nieuws is te volgen via Boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar.

Uitgever Vincent van de Vrede.

4

Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Bart Janssen (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Medewerkers aan dit nummer Roelke Aalderink, Sjoerd Agterhof, Janny Beima, Maarten Dessing, Vincent Elzinga, Anthoni Fierloos, Constantijn Hoffscholte, Bart Janssen, Jesse Keff, Lisa Kuitert, Hans Loeve, Folef van Nispen tot Sevenaer, Sander Ruys, Geneviève Waldmann, Willy Wouters.

Foto omslag Chris van Houts.

www.boekblad.nl

Advertenties Vincent van de Vrede T 072-5314978 E Vincent@stipmedia.nl Vormgeving Jan Scholtus.

Druk Veldhuis Media, Meppel.

Copyright 2023 Overname van artikelen is alleen toegestaan na overleg met de uitgever en met bronvermelding. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: Reprorecht.nl.

Abonnementen Boekblad Compleet Online + magazine (print) € 179 (eerste jaar), daarna € 269. ZZP-ers € 108 (eerste jaar), daarna € 148.

Boekblad Online Online + magazine (digitaal) € 119 (eerste jaar), daarna € 209. ZZP-ers € 86.

Proefabonnement Online + magazine (digitaal) € 29,95 (Stopt na zes maanden).

Alle prijzen zijn exclusief btw. Meer informatie: www. boekblad.nl/abonneren Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te

worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072-5314978 (ma t/m do 13-16 uur) E administratie@stipmedia.nl www.boekblad.nl

november/december 2023  jaargang 190

ISSN 1586-2897

5

VOORAF

Gezinsverpakking

6

verij Oevers, die pal na de bekendmaking ook een nieuwe titel van Fosse uitbracht.

Het echte rumoer, het zal niemand ontgaan zijn, ontstond na de aankondiging dat de familie Chabot komend jaar de Boekenweek-uitgaven levert. Schrijvers als Auke Hulst (‘de zoveelste oplawaai voor de literatuur’) en Ilja Leonard Pfeijffer gingen los op de CPNB en een redactioneel commentaar in NRC sprak van ‘een klap in het gezicht van de noodlijdende Nederlandse roman’. Dat leverde een collectieve reactie op van de uitgevers van de

vier ‘Chabotten’ die al boeken publiceerden. Zij, maar ook auteurs als Gerbrand Bakker, wezen er onder andere op dat de CPNB er niet alleen is voor de literatuur, maar voor de promotie van het Nederlandse boek in het algemeen. Ook boekverkopers toonden zich bepaald niet ongelukkig met de keuze.

Het valt niet te ontkennen dat de in 1984 ingezette koers om het Boekenweekgeschenk door een literaire auteur te laten schrijven, een succesvolle is. Zodanig, dat ook in 2024 lezers zich heus

juist in de Boekenweek zullen melden in de boekhandel om het geschenk te bemachtigen. Wat de commerciële kant betreft, hoeft de branche zich geen zorgen te maken, lijkt me. En over de literaire kwaliteit kunnen we uiteindelijk pas oordelen als de Gezinsverpakking is afgeleverd. Wie weet valt het alleszins mee. 

FOTO Vincent Mentzel

De keuzes van jury’s en selectiecommissies op ons vakgebied leiden regelmatig tot kritiek. Dat is niet erg, het is zelfs wenselijk: hoe meer er over boeken wordt gepraat hoe beter.

Over de keuze voor Jon Fosse als winnaar van de Nobelprijs van dit jaar viel weinig te klagen. De Noor werd al langer genoemd, is gerespecteerd bij schrijvers en recensenten en voor de boekhandels bij ons is het een winnaar wiens werk royaal in vertaling aanwezig is, dankzij de onverschrokken uitge-

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Vincent@stipmedia.nl

7

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

FOLEF VAN NISPEN TOT SEVENAER Oprichter en medeeigenaar van Home Academy, de uitgeverij van hoorcolleges die in november twintig jaar bestaat.

Waarom ChatGPT een boek laten schrijven?

Dit artikel bevestigt de overtuiging dat AI nooit het echte creatieve proces van schrijvers zal vervangen, maar dat het wel degelijk noodzakelijk is om je in de toepassingen te verdiepen. De technologie biedt namelijk veel mogelijkheden van vorm, snelheid en schaal.

AI kan een schrijver ook stimuleren zelf creatiever te zijn. Van de vele beschikbare boeken over AI las ik laatst 12 Bytes. How artificial intelligence will change the way we live and love. Een indrukwekkende collectie essays van Jeanette Winterson die ik zeer kan aanraden, waarin ze op een toegankelijke manier AI benadert vanuit een historische, technologische, religieuze, politieke en literaire hoek.

Dit bredere perspectief op AI gaf mij een heldere inzage in de mogelijkheden en gevaren en wat wij als uitgeverij, en ik als persoon, ermee zouden kunnen doen.

Mavens innovatieve AI-boeken praten met de lezer Mooi om te zien hoe Sander Ruys met zijn uitgeverij Maven al jaren

8

innovatieve initiatieven neemt in het uitgeef- en boekenvak. Zo ook deze tool, een AI-toepassing bij een boekuitgave, waarbij je met WhatsApp vragen kunt stellen over de inhoud van het boek. Een mooi voorbeeld van denken in kansen en mogelijkheden. Bij mijn kinderen zie ik dat nieuwe digitale manieren van lezen op een mobiel populair kunnen zijn. Dat betekent overigens niet dat ze het fysieke boek niet meer waarderen.

Ik zie juist ook dat ze daarnaast van papieren boeken genieten, met ook een specifieke voorliefde voor soort kaft, papier en geur.

Hetzelfde geldt voor onze hoorcolleges: AI zal zeker een rol gaan spelen, maar er gaat uiteindelijk niets boven een origineel, boeiend en goed voorgedragen verhaal.

Singel Uitgeverijen wil stoppen met papieren aanbiedingscatalogi Met enige verbazing las ik dit artikel. Het boekenvak geniet veel goed lopende collectieve diensten en collegiale samenwerkingsverbanden. Het ligt zo voor de hand om aanbiedingscatalogi louter digitaal te verspreiden, dat ik me niet had gerealiseerd dat anno 2023 de meeste uitgevers de catalogi nog steeds fysiek aanbieden. Home Academy stopte tien jaar geleden met het uitgeven van hoorcolleges op audio-cd en levering aan de boekhandel en dus

www.boekblad.nl

met het maken van aanbiedingscatalogi. Ook toen had ik liever met een online catalogus gewerkt die de mogelijkheid biedt om teksten en covers nog aan te passen en te verrijken tot het moment van de werkelijke publicatie. Laat dat nieuwe centrale platform voor aanbiedingscatalogi maar komen. Iets voor het CB? Met directe koppeling voor het plaatsen van orders?

HANS LOEVE Boekverkoper bij vestigingen van Riemer in Amersfoort en Groningen. Op 28 augustus verkozen tot Boekverkoper van het Jaar.

KVB Boekwerk-onderzoek: helft jongeren leest wekelijks Gfk hield een onderzoek onder jongeren. Hoewel ik vanuit het vak waarin ik opgeleid ben (Universitair Onderwijskundige) me altijd afvraag wat in dergelijk onderzoek ‘significante doelgroep’ betekent (aantallen?), komen er tal van resultaten uit. Alleen: wat zegt het dat de helft van de jongeren leest?

Wat zegt het dat 40 procent van de jongeren lezen gewoon niet leuk vindt. So what? 60 procent van de jongeren vindt lezen wel leuk. En dat TikTok en Engelstalig hoog in aanzien staan, is een kloppend maar alom bekend resultaat. Zo’n onderzoek loopt wat mij betreft

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl achter de feiten aan. Goed onderzoek moet de boekhandelaar wakker schudden, niet over zijn bol aaien.

De prijzen van het weekend Prinsjesboekenprijs, Thea Beckmanprijs, Jonge Beckmanprijs, Gouden Ganzenveer, de Jonge Veer zijn slechts enkele van de prijzen die in het weekend van 18 september werden uitgedeeld.

Ik vertel u niets nieuws als ik zeg dat er naast deze nog meer dan twintig andere boekenprijzen zijn.

En dat is te veel. Dat wil zeggen: te veel voor mij als boekhandelaar.

Wij hebben er in onze boekhandel bewust voor gekozen om vooral aan de Libris Literatuur Prijs en de Gouden Strop veel aandacht te schenken. Ook omdat de andere prijzen niet of nauwelijks invloed hebben op onze verkopen. Maar ik denk dat de meeste prijzen ook niet bedoeld zijn voor de boekhandelaren.

Boekverkoper van het jaar Hans Loeve: ‘Ik hoop op landelijke aandacht’ En toen was ik het opeens. Ik had niet durven dromen dat dit zo veel reuring zou geven. Veel interviews, felicitaties uit het boekenvak en meeleven van de klanten van de winkel. Voor onze keten van Riemer-winkels is het natuurlijk een goede reclame. Het eerste onderdeel van de verkiezing: de longlist op basis van stemmen vanuit het hele land, had nog niets met vakmanschap te maken (niet dat ik het heb gedaan maar 25.000 e-mailadressen kopen bij KvK en je bent al een eind). Maar toen ik bij de laatste vijf zat, kwam de jury op bezoek en dan gaat het er echt om.

Dat deden ze goed. En ik blijkbaar ook.

SANDER RUYS Eigenaar/uitgever van Maven, dat AI-boeken lanceerde waarbij de lezer via Whatsapp in gesprek kan gaan met de tekst. Op 14 september verscheen de AI-versie van Flow: De stoïcijnse mindset voor een rijkelijk stromend leven van Mark Tuitert.

Welke rol kunnen vertaalcomputers spelen in de uitgeefwereld?

Laat het maar aan de jonge boekenvakkers van het ‘GAU onboardingprogramma’ over om een onderwerp te kiezen dat de meeste van hun leidinggevenden het liefst nog met geen stok aan zouden raken. Want het zijn natuurlijk juist dit soort lastige vragen die we open met elkaar moeten proberen te bespreken. For the record: ik denk dat iedereen die ook maar een beetje geëxperimenteerd heeft met ChatGPT weet dat vertalers niet op korte termijn vervangen gaan worden door AI. Wat wel gaat gebeuren (en waarschijnlijk al gebeurt) is dat vertalers er zelf mee aan de slag gaan. Hier zitten ontzettend veel haken en ogen aan (intellectueel eigendom, anyone?) maar het getuigt wat mij betreft wel van de juiste instelling: niet negeren maar experimenteren. Ik kwam onlangs deze uitspraak tegen: ‘AI gaat je baan niet inpikken maar iemand die AI slim gebruikt waarschijnlijk wel.’ De spijker op zijn kop, al heb ik natuurlijk geen idee of dit mooie inzicht wel door een mens gegenereerd werd.

Singel Uitgeverijen wil stoppen met papieren aanbiedingscatalogi Niets dan complimenten voor elke

uitgeverij die stopt met de papieren aanbieding. Het is gewoon niet langer te verdedigen om twee a drie keer per jaar een enorme hoeveelheid papier te bedrukken en vervolgens per vrachtwagen door het land te verspreiden voor iets dat prima per e-mail of website kan. Ja ik snap dat men bang is dat iets onder kan sneeuwen in de inbox van de boekverkoper. En ja ik snap dat concentratie en aandacht vasthouden wat lastiger is als je van een scherm leest. De eerste vijf – OK vooruit – tien jaar was dit een enigszins acceptabele reden om een fysieke aanbieding te blijven maken… maar inmiddels heeft het echt te lang geduurd. Het roer moet om!

De Queer Boekenkast (Alkmaar) bloeit na eerste halfjaar Een van de eerste boeken die we bij Maven uitgaven was De Wil van Technologie van internet-visionair en Wired-oprichter Kevin Kelly. Tijdens een ‘virtuele boektour’ door Nederland (ja ja ook in 2010 kon dat al) sprak hij een grote groep boekhandelaren toe over hoe om te gaan met de opkomst van online retailers.

Zijn advies: denk als een galeriehouder. Er is geen galerie ter wereld die ‘alle soorten kunst’ verkoopt. Elke galerie heeft een eigen signatuur en zolang deze signatuur voor genoeg mensen aantrekkelijk is zal het de galerie goed gaan. Zo ook de boekhandel van de toekomst, aldus Kelly in 2010. Uitgesproken boekhandels die keuzes durven te maken en dit ook laten zien in hun assortiment zullen nog tot ver in de toekomst publiek trekken. Het is heel mooi dat De Queer Boekenkast zo’n daverende start heeft gemaakt en ik wens hen nog vele mooie jaren! 

november/december 2023  jaargang 190

9

DE VISIE

Tiziano Perez (Nederlands Letterenfonds):

‘ IK MAAK ME GEEN ZORGEN OM DE LITERATUUR’

TIZIANO PEREZ 1968 Geboren te Terneuzen 1989-1994 Italiaanse en Engelse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam 1994-1995 Administratief medewerker, UvA 1995-1996 Programmacoördinator Vertalershuis 1996-1997 Programmamaker De Balie 1997-1998 Beleidsmedewerker

Fonds voor de Letteren 1998-2010 Organisator Internationale Manifestaties, Nederlands

Literair Productie- en Vertalingenfonds 2010-2013 Hoofd Promotie en Informatie, Nederlands Letterenfonds 2013-2023 Directeur Nederlands Letterenfonds

11

Hoe staan de letteren ervoor in binnen- en buitenland? Bij zijn vertrek als directeur van het Nederlands Letterenfonds maakt Tiziano Perez de balans op. ‘De literaire uitgeverijen zijn vindingrijke bedrijven die vaak al vele decennia bestaan.

Ik heb er alle vertrouwen in dat ze ook nu een antwoord vinden op de huidige, soms onvoorspelbare dynamiek.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

T

iziano Perez is de eerste directeur van het Nederlands Letterenfonds – of de verschillende rechtsvoorgangers – die weg móét. Nieuwe governanceregels beperkten zijn aanstelling tot twee termijnen van vijf jaar. En dus maakt hij per 1 november plaats voor Romkje de Bildt, die overstapt van het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Voor Perez is het helemaal het einde van een tijdperk.

Hij heeft zich meer dan een kwart eeuw bij het fonds ingezet voor de bevordering van de Nederlandse letteren in binnen- en buitenland, nadat hij ooit was begonnen als programmacoördinator van het Vertalershuis.

Bij zijn aantreden als directeur ging het Letterenfonds door een moeilijke periode. Perez volgde Pieter Steinz op, die door ziekte was uitgevallen en kort daarna overleed. ‘Dat was heel zwaar voor iedereen hier. Het heeft de sfeer op de Nieuwe Prinsengracht nog jaren bepaald’, herinnert hij zich. ‘Bovendien zaten we midden in de bezuinigingen die we op last van toenmalig staatssecretaris van cultuur Halbe Zijlstra moesten doorvoeren. Het Productiefonds en het Fonds voor de Letteren waren ook nog maar net gefuseerd. Het was nog niet duidelijk hoe die elkaar het best konden versterken. De omstandigheden waren niet makkelijk.’

Daarna veranderde de wind van richting. Het succesvolle gastlandschap in Frankfurt, alweer zeven jaar geleden, gaf een stevige impuls aan de Nederlandse – en Vlaamse – literaire cultuur en het letterenveld. En het ministerie van OCW verhoogde de budgetten. ‘Niet dat we met die extra middelen de bestaande regelingen enorm konden verruimen. Er werden ook nieuwe vragen aan het fonds gesteld, waarvoor we beleid moesten ontwikkelen en uitvoeren. Maar wij konden

november/december 2023  jaargang 190

11

DE VISIE

zorgt dat iemand niet te lang een leidinggevende functie bekleedt, vind ik uitstekend. Dat zou in de cultuursector breder moeten worden ingevoerd, zodat er meer beweging en verandering ontstaat. Kijk ook naar instellingen waar het mis is gegaan. Vaak hadden die een leiding die te lang onderdeel was van de organisatie – en die daarom de instelling te veel als eigen bezit ging beschouwen. Daarbij is er in een functie als de mijne nooit ruimte om goed na te denken over een moment om te vertrekken. Laat het dan verplicht zijn.

En toevallig is de timing in mijn geval perfect.’

Verlangde je er niet naar om je hele carrière bij het fonds te blijven?

‘Het fonds is helemaal in mijn bestaan verweven. Hoe kan het ook anders? Ik heb hier alle directeuren meegemaakt. Ik heb ook verschillende rollen gehad, waardoor het werk altijd aantrekkelijk en gevarieerd was.

Maar wat weggaan precies voor me betekent? Mijn dagen zijn nu [medio september, MD] nog helemaal vol. Pas als ik hier de deur uit stap en mijn agenda als onbetreden sneeuw is, heb ik ruimte om daarover na te denken.’

Je weet dus ook niet of je in de letteren actief wilt blijven?

‘Ik heb gesprekken gevoerd met deze of gene, maar ik merk dat ik op dit moment niet goed kan beoordelen of dat wat mij wordt aangeboden, echt iets voor mij is. Ik ga daarom vanaf november eerst een paar maanden nemen om na te denken. En wat daar dan uit komt? Geen idee. Ik omarm de onwetendheid nog even, omdat juist dat ruimte biedt voor nieuwe dingen. Tegelijk kan ik me niet goed voorstellen dat ik de letterenwereld helemaal vaarwel zeg. Het is zo’n fijne, inspirerende wereld. Goed georganiseerd, mensen gunnen een ander ook wat. Ik weet uit mijn contacten dat dat in andere sectoren van de cultuur niet zo vanzelfsprekend is.’ daardoor wel een bredere bijdrage leveren aan de ontwikkelingen in de letteren.’

Perez kan daarom met ‘opgewekt gemoed’ vertrekken, zegt hij. ‘Ik denk dat we in de afgelopen jaren veel hebben bereikt voor het hele veld: schrijvers, vertalers, uitgevers en festivals. Ook de positie van het fonds is sterker geworden. Dat is bepaald niet alleen mijn verdienste, maar van iedereen die hier werkt of heeft gewerkt. Dus ik kan het in vertrouwen overdragen aan Romkje, in wie ik een goede opvolger zie. Op een goed moment ook, als er niet alleen een nieuwe subsidieperiode aankomt, maar ook het cultuurbestel mogelijk gaat veranderen. Zij kan zo haar stempel drukken op plannen die zij zal moeten uitvoeren.’

Inspirerende wereld Je wordt wel gedwongen te vertrekken.

‘Ja. Maar het principe van good governance, dat ervoor

12

www.boekblad.nl

Eigen kracht Terzake dan. Hoe staan de Nederlandse letteren ervoor?

‘Er zijn natuurlijk zorgen over de belezenheid in Nederland. De oorzaken daarvan zijn tamelijk aanwijsbaar: veranderingen in de maatschappij – van de invloed van de mobiele telefoon en sociale media tot ontwikkelingen in het onderwijs. Tegelijk heeft het weinig zin daarover te somberen. De boekverkopen lopen immers, zeker na corona, niet terug. En de literatuur staat op een hoog niveau. Er staan steeds weer jonge, geweldige schrijvers en vertalers op. Ook de opvatting over wat tot de literatuur wordt gerekend, is verbreed. Spoken word, allerlei hybride vormen, literatuur in het digitale domein, noem maar op, zijn een volwaardig onderdeel van de “gevestigde” letteren geworden. Ik vind dat winst.’

De literaire fictie heeft het anders zwaar. De verkopen daarvan lopen wél terug.

‘Maar het aanbod van literaire titels daalt niet. Niet van oorspronkelijk Nederlandstalige literatuur, niet van vertaalde literatuur. Er is ook geen verschuiving van uitgaven in boekvorm naar bijvoorbeeld e-only. Als grotere uitgeverijen minder doen, zie je dat kleinere uitgeverijen het overnemen. Uitgeverijen als Koppernik, dat nu twee keer achter elkaar de Europese Literatuurprijs heeft gewonnen. Ik maak me dus geen zorgen om de literatuur.’

De opkomst van Engels geeft ook geen reden tot zorg?

‘Het aandeel Engelstalig groeit, dat kan ik niet ontkennen. Maar betekent het feit dat grote groepen jongeren naar Engelse boeken grijpen niet ook dat de belezenheid weer toeneemt? Heeft dat, ook op langere termijn, geen gunstige effecten? Ik snap heel goed dat het voor Nederlandse literaire uitgeverijen complex is. Maar zij zullen daarop inspelen, zoals ze

‘IK KAN ME NIET GOED VOORSTELLEN DAT IK DE LETTERENWERELD HELEMAAL VAARWEL ZEG’ in het verleden altijd hebben gereageerd op ontwikkelingen. De huidige crisis bij literaire uitgeverijen is niet de eerste crisis in hun bestaan en het zal ook niet de laatste zijn, maar het zijn vindingrijke bedrijven die vaak al vele decennia bestaan. Ik heb er alle vertrouwen in dat ze ook nu een antwoord vinden op deze soms onvoorspelbare dynamiek.’

Of ze laten de markt, zoals je zegt, aan kleine uitgeverijen – zonder veel slagkracht om werkelijk aandacht te vragen voor literatuur?

november/december 2023  jaargang 190

13

DE VISIE

Kan het Letterenfonds meer doen om uitgevers te steunen?

‘We hebben de productiekostenregeling aangepast en verruimd. De drempels zijn verlaagd. Maar er zijn bijvoorbeeld ook extra mogelijkheden om het diverse aanbod aan kinder- en jeugdliteratuur te stimuleren.

We kijken op dit moment nog naar wat we extra kunnen doen voor vertalingen. Al moet ik erbij zeggen dat het niet de taak van het Letterenfonds is om uitgeverijen overeind te houden. De leidende gedachte is: een zo breed mogelijk palet aan stemmen de ruimte geven.’

Maar kan het fonds de uitgevers niet stimuleren door bijvoorbeeld festivals alleen te subsidiëren als ze uitsluitend Nederlandstalige boeken te koop aanbieden?

‘Waarom zouden we dat doen? Ik zie op dit moment ook Nederlandse uitgeverijen Engelstalige boeken aanbieden, dus ik weet niet goed wie er met zo’n voorwaarde wordt geholpen of juist wordt tegengewerkt. Ik denk ook niet dat je paniekerig moet reageren op de groei van Engels. Het lijkt me beter om ons te concentreren op het laten floreren van de Nederlandstalige literatuur en dat op een aantrekkelijke manier onder de aandacht brengen. Uitgaan van eigen kracht dus.’

Moet het fonds ook boekhandels gaan ondersteunen nu het aantal blijft afnemen?

‘De fysieke boekhandel is heel belangrijk juist voor het literaire segment. Als we waarnemen dat ze volledig uit het straatbeeld dreigen te verdwijnen, dán moeten we als boekenvak beslist in actie komen. Op dit moment zijn er geen plannen om subsidieregelingen voor boekhandels op te tuigen. Boekhandels wensen dat ook niet. Gelukkig zijn de contacten goed. Ik ben blij over hoe we tijdens corona met de KBb hebben kunnen samenwerken, toen we het garantiefonds en de distributieregeling uitvoerden.’

‘HET IS NIET DE TAAK VAN HET LETTERENFONDS OM UITGEVERIJEN OVEREIND TE HOUDEN’

Het internationale gesprek

‘Als literatuur helemaal niet meer wordt uitgegeven door bedrijven als De Bezige Bij en Atlas Contact zou dat reden tot zorg zijn. Maar ik geloof niet in dat scenario. Tijdens corona werd ook gezegd: dit is bij uitstek een ramp voor de literatuur. Dat is niet gebeurd. Er is nu misschien een verschuiving zichtbaar, maar literaire uitgeverijen zijn altijd in staat gebleken literatuur uit te blijven geven voor een brede groep lezers. De manier waarop verandert nu alleen. En dat zit hem voornamelijk in het vinden van andere manieren om jongeren te bereiken, iets wat ze volgens mij al goed in beeld hebben. Via BookTok bijvoorbeeld. Dat biedt hun echt kansen.’

14

Hoe staan de Nederlandse letteren er in het buitenland voor?

‘In algemene zin behoorlijk goed. We worden daarbij geholpen door enkele internationale prijzen voor verschillende auteurs, zoals de International Booker Prize voor Lucas Rijneveld. Maar het beeld wisselt per land. In Scandinavië zou meer aandacht voor de Nederlandse literatuur fijn zijn. Aan de andere kant gaat het in Duitsland en Frankrijk gewoon goed.

En wat te denken van het Engelse taalgebied, dat strategisch van zo’n groot belang is voor de verdere verspreiding naar andere taalgebieden. Lange tijd was het ploeteren onze literatuur daar onder de aandacht te brengen, nu is Engels de tweede taal – na Duits – waarin Nederlandse literatuur wordt vertaald.’

www.boekblad.nl

Hoe komt dat?

‘Door de geweldige boeken, natuurlijk. Maar deels ook door onze campagnes en promotieactiviteiten.

Van New Dutch Writing in Engeland tot, volgend voorjaar, het gastlandschap van Nederland en Vlaanderen op de Leipziger Buchmesse. De energie die je daarin steekt, betaalt zich vaak uit. De uitgevers spelen uiteraard een cruciale rol. En ook de inzet van vakgroepen Nederlands op buitenlandse universiteiten of de goede samenwerking met ambassades is van invloed.

Dat zie je bijvoorbeeld in Italië. In aandacht, in commercieel succes, in de kwaliteit van de boeken – in al die aspecten doet de Nederlandse literatuur het daar ongelooflijk goed.’

Wat is het effect van afnemend bezoek aan internationale beurzen?

‘De branche hecht nog altijd zeer aan de fysieke ontmoeting, de rol van beurzen is dus nog zeker niet uitgespeeld – in Bologna bijvoorbeeld is de daling nog beperkt –, maar er wordt beter gekeken naar: wat levert het op? Daarom zijn uitgeverijen er korter of komen ze met kleinere teams. Ook zijn er allerlei nieuwe mogelijkheden om het internationale gesprek over literatuur te voeren, vooral online, al maken die het moeilijker om je enthousiasme voor een boek écht over te brengen of om nieuwe contacten te leggen.’

Al met al is rechtenverkoop dus moeilijker geworden?

‘Het is in ieder geval niet makkelijker geworden.

Iedereen is nog zoekende naar nieuwe vormen of de ideale mix tussen fysiek en online contact. Uitgeverijen, maar ook de beurzen zelf. Ik kan op dit moment nog niet voorspellen waar dat toe leidt.’

De agenten van schrijvers spelen ook steeds meer een rol richting het buitenland.

‘Niet alleen zij. Uitgeverijen hebben, vergeleken met twintig jaar geleden, hun rechtenafdelingen meer ruimte en mogelijkheden gegeven, juist om nevenrechten – zoals vertaalrechten – serieus te exploiteren.

Ik denk dat er op dit moment een goede balans is tussen wat agenten, uitgeverijen en wij doen.’

‘IN DE KOMENDE CULTUURPLANPERIODE ZULLEN WE INITIATIEVEN ROND LEESBEVORDERING NOG MEER ONDERSTEUNEN’

Leesoffensieven Aan het fonds zijn, zoals jij het noemt, nieuwe vragen gesteld. Een daarvan is de inzet voor grotere belezenheid.

‘Voor een belangrijk deel kunnen we er weinig aan doen. Dan heb je het over het verdwijnen van de organische positie van literatuur in het talenonderwijs of het toenemende gebruik van Engels in het hoger onderwijs. Daar is eerder regie van de overheid cruciaal. Maar maatschappelijk is het bewustzijn doorgedrongen wat voor consequenties dat heeft. Er is een tegenbeweging op gang gekomen, er mogen inmiddels veranderingen ten gunste van de literatuur

verwacht worden, maar dat zijn processen die lang duren. Er kunnen zo tien jaar overheen zijn gegaan voor het veld die verandering merkt.’

En tot die tijd zet het Letterenfonds alles op alles om het lezen te bevorderen.

‘Wij niet alleen. Allerlei partijen binnen en buiten de Leescoalitie zijn op een of andere manier bezig om het enthousiasme voor lezen op te wekken. Ook op lokaal niveau, overal zijn kleine leesoffensieven ingezet.

Er is eigenlijk veel goeds op dat vlak waar te nemen, ook door bijvoorbeeld de extra middelen die de over-

november/december 2023  jaargang 190

15

DE VISIE

Diversiteit en Fair Practice De afgelopen periode heeft het Letterenfonds een aantal codes ondertekend en ingevoerd. Een daarvan is de code diversiteit en inclusie. Heeft dat invloed op het vak?

‘Deze code is nu nog vooral in beeld bij cultuurfondsen en gesubsidieerde instellingen. Daar is het bewustzijn inmiddels behoorlijk groot. Bij ons zie je dat terug in de instellingen en programma’s die wij ondersteunen. Maar ook binnen het vak is dat bewustzijn doorgedrongen. Ten eerste, dat lezers met een andere achtergrond specifieke aandacht behoeven.

Dat blijkt uit de keuzes voor andere vertalers bijvoorbeeld. En ten tweede, dat de branche zelf diverser moet worden. Maar dat is een langdurig proces. We hebben, collectief als cultuursector, de regeling Stage Cultuur Inclusief, die nu twee jaar bestaat. We proberen daarmee jongeren met een andere achtergrond te interesseren voor het vak en voor hen stageplekken beschikbaar te stellen. Maar in de praktijk is het heel lastig om jongeren te vinden die deze plekken willen vullen.’

Het vak moet dus nog meer zijn best doen om diverser te worden?

‘Dit feit zegt iets over de beperkte aantrekkelijkheid van de cultuursector in brede zin voor jongeren met een andere dan Nederlandse achtergrond. Het geldt misschien zelfs sterker voor de wereld van de letteren.

Uitgevers zijn zich al erg bewust van het probleem en zouden ook graag willen dat de verandering sneller gaat. Maar op een moment dat de budgetten van uitgeverijen sowieso onder druk staan, kun je niet zomaar een grote wervingscampagne op touw zetten.’ heid aan bibliotheken heeft gegeven. Wij ondersteunen de initiatieven nu al, en zullen dat in de komende cultuurplanperiode nog meer doen. We krijgen daar een substantieel bedrag voor, dat we onder meer inzetten voor een nieuwe, nog op te zetten regeling die zich richt op innovatie van leesbevordering.’

Het Letterenfonds steunt tegenwoordig ook makers buiten het boek – nog zo’n nieuwe vraag. Als ik advocaat van de duivel mag zijn: werkt dat uiteindelijk negatief voor de producenten en verkopers van boeken?

‘Dat denk ik niet. Het meeste van wat buiten het boek gebeurt, leidt uiteindelijk naar het boek. Of laat me dat breder formuleren: naar het lezen – dat hoeft niet per se een papieren boek of e-boek te zijn. Het is vervolgens aan de traditionele keten om in te spelen op een publiek dat via andere wegen sensibel is gemaakt voor het lezen. Door onder spoken word-artiesten en podcasters talenten te ontdekken, of misschien andersoortige producten te maken. En nogmaals: de kwaliteit van onze uitgevers is hoog, ik heb er dus vertrouwen in dat ze dat ook doen.’

16

Waarom is de letterensector nóg onaantrekkelijker?

‘Een eenduidige reden is moeilijk te geven. Het zal deels met representatie te maken hebben. Het boekenvak is nog geen afspiegeling van de Nederlandse samenleving. Niet iedereen zal zich in onze sector voldoende vertegenwoordigd voelen. Economische perspectieven en onbekendheid met de carrièremogelijkheden spelen vermoedelijk ook een rol. We zijn daardoor bij bepaalde groepen simpelweg niet in beeld.’

Een andere code is de Fair Practice Code. Kunnen uitgevers makers nog eerlijker belonen of zorgt het systeem met modelcontracten daar al voldoende voor?

‘Deze code heeft vooral invloed gehad op de werkwijze van festivals en literaire organisaties. In een volgende subsidieperiode is implementatie van de code zelfs een nog stevigere voorwaarde voor subsidie.

Maar ook de uitgeverij is zich bewust van de aandacht voor Fair Practice in de cultuursector. Het modelcontract is daarbij nog steeds een goed voorbeeld van hoe

www.boekblad.nl

‘DE SOLIDARITEIT TUSSEN SCHRIJVERS ONDERLING, DIE JE NIET KUNT AFDWINGEN MAAR WEL BELANGRIJK IS, BESTAAT NOG ALTIJD’ je als producent en maker gezamenlijk afspraken kunt maken. Het is niet voor niets lang voorbeeldstellend voor andere cultuurdisciplines geweest. Natuurlijk is het modelcontract geen garantie voor hoge verdiensten, maar zodra er inkomsten uit publicatie van een boek zijn, worden die wel fair verdeeld.’

Omdat het modelcontract een voorwaarde is voor verschillende subsidies, krijgt het fonds er veel onder ogen. Worden de onderlinge afspraken goed genoeg nageleefd?

‘Ja. Uitgevers houden zich eraan. En het systeem wordt ook niet onderuitgehaald door bestsellerauteurs die hogere percentages eisen – ook al hebben

ze vaker een agent waardoor ze zich in het algemeen zakelijker opstellen. De solidariteit tussen schrijvers onderling, die je niet kunt afdwingen maar wel belangrijk is, bestaat nog altijd.’

Kan de Fair Practice Code ook leiden tot een gedwongen hogere honorering voor niet-literaire vertalers, persklaarmakers, correctoren en al die freelancers die net zo belangrijk voor een boek zijn als technici voor de podiumkunsten?

‘De code geldt nadrukkelijk voor de hele culturele en creatieve sector, niet alleen het gesubsidieerde deel.

Dus ja, ook de beroepsgroepen die je noemt zouden daarvan moeten profiteren. Hoe? Het realiseren van Fair Practice is een verantwoordelijkheid van alle partijen. Goed opdrachtgeverschap is dus essentieel.

Voor het Letterenfonds is Fair Practice een kernwaarde en een basis voor onze subsidies. Voor dat deel van de boekencultuur dat we niet met subsidies bedienen kunnen we dat moeilijk afdwingen, maar we kunnen wel op het belang ervan hameren voor een vitale en aantrekkelijke branche. En dat doen we.’

november/december 2023  jaargang 190

17

DE VISIE

Verbinding en herkenning Hoe taxeer jij de gevolgen van de nieuwe verkiezingen?

‘Net als iedereen heb ik geen idee wat voor regering we krijgen. Ik ken wel de standpunten van de verschillende partijen. Het verlangen om méér te doen voor het lezen, wordt in ieder geval breed gedeeld. Bovendien zijn de budgetten voor de komende cultuurperiode al vastgesteld. Risicovoller is de verandering van de financiering van gemeentefondsen – vanaf 2026. Die verandering zou drastisch kunnen zijn, met tot nu toe onbekende gevolgen voor de hele cultuursector. Daar is veel zorg over, omdat het niet wettelijk is verankerd dat gemeenten geld aan cultuur moeten besteden – of hoeveel.’

Vanaf 2029 zal er mogelijk een herzien cultuurstelsel zijn. De komende cultuurperiode is dan de laatste in de huidige vorm. Wat zijn gevolgen voor de letteren?

‘Ik sta daar open in. Alle fondsen hebben bewezen slagvaardig en effectief te opereren. In tijden van crisis zijn ze er ook in geslaagd de infrastructuur overeind te houden. Tegelijk is het goed om eens in de zoveel tijd te kijken naar het hele stelsel, dat op dit moment inderdaad erg complex is geworden. Het is logisch om dat begrijpelijker, toegankelijker en misschien ook eenvoudiger te maken. Als het maar niet ten koste gaat van alles wat nu goed werkt. Uiteinde-

18

Het magazine voor échte boekenliefhebbers

lijk moet je goede argumenten hebben, en doordachte alternatieven, om een stelsel ingrijpend te wijzigen.

Ik weet zeker dat mijn opvolger en de collega’s van het Letterenfonds hierin een goede rol zullen vervullen.’

Tot slot: zal AI de Nederlandse letteren fundamenteel veranderen?

‘Ongetwijfeld. Maar hoe? In welke mate? De literatuur die AI produceert, ontlokt vooralsnog weinig enthousiasme. Ik denk ook dat literatuur, of kunst in de breedte, voor een belangrijk deel gaat over verbinding en herkenning. Het feit dat het door een mens wordt gemaakt, is dan cruciaal. De algemene verwachting is dat AI voor de wereld van het vertalen gevolgen zal hebben. Dat is nu al het geval. De praktijk van vertalers zal veranderen. Maar het is zeker niet gezegd dat er binnen afzienbare termijn geen behoefte meer zal zijn aan literair vertalers.’

Stopt automatisch

Zullen de gevolgen niet groter zijn dan ik in je woorden proef?

‘Volgens mij wordt de invloed van technologische ontwikkelingen in de regel zowel onderschat als overschat. Dus misschien. Aan de andere kant werd van de radio of de televisie – of zelfs de fiets, door de broers De Goncourt – ook gezegd dat ze de belezenheid een zware slag zouden toebrengen. Toch heeft geen enkele innovatie tot de ondergang van de literatuur geleid. Dat zal AI ook niet doen.’ 

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 34,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.

www.boekblad.nl

CADEAUCADEAUABONNEMENT ABONNEMENT

95 95 € 34, € 34,

19 Ga naar www.boekenpost.nl of bel 072 531 49 78 november/december 2023  jaargang 190

BOEKHANDEL

De winkel is gehuisvest in een mooi gerestaureerd pand aan de rand van de oude stadskern.

‘Leesgemeente’ Edam heeft literaire boekhandel ’t Pakhuys omarmd

‘De inwoners zijn zeer begaan met de winkel’

Ondernemers die een boekhandel durven te beginnen zijn tegenwoordig schaars. Een boekwinkel starten in een plaats met slechts 7500 inwoners lijkt helemaal een onzeker avontuur.

Toch waagden drie ondernemende dames eind 2019 die stap in het Noord-Hollandse Edam. Bijna vier jaar later zijn ze net toegetreden tot Libris Blz. en heeft hun optimisme nog niets aan kracht ingeboet. ‘Wij doen gewoon wat we leuk vinden.’

Tekst en beeld Constantijn Hoffscholte

20

www.boekblad.nl

Bij de entree enkele molens met wenskaarten.

Franny Conijn, Esther de Jong en Tineke Ooms. Drie vrouwen met één gedachte. Over hoe ze op het idee kwamen om samen een boekwinkel te beginnen lopen de verhalen een beetje uiteen. Volgens Tineke, die zes jaar geleden naar Edam verhuisde, begon het ermee dat zij nergens een boekhandel kon vinden in haar nieuwe woonplaats. Lichtelijk verontwaardigd stapte ze binnen bij schoonzus Franny, woonachtig in het centrum van Edam. Die vertelde haar over Boekhandel Markee, jammerlijk door brand verwoest in 2017 en daarna niet meer teruggekeerd.

Sindsdien was het oude stadje boekhandelloos.

‘Zullen wij dan een boekwinkel beginnen?’ Hoewel zij tegen hun pensioen aan zaten, vonden Tineke en Franny het een aanspre-

De drie eigenaren van ’t Pakhuys. Van links naar rechts: Esther de Jong, Tineke Ooms en Franny Conijn.

kend idee. Tinekes broer wist wel iemand met een geschikt pandje.

Dat was Esther de Jong, die samen met haar man een winkelpand aan de Lingerzijde bezat, niet ver van waar de voormalige Boekhandel Markee was gevestigd. Ook bij Esther speelde al het idee om wellicht iets met een boekwinkel te doen. De drie dames staken de koppen bij elkaar. ‘Toen dachten we: laten we het gewoon doen.’

Op 16 november 2019 opende kinderboekenschrijver Gideon Samson de nieuwe boekhandel ’t Pakhuys. Die middag was er een signeersessie met Jan Brokken, die op de ‘schrijverswand’ noteerde: ‘Door te lezen voeg je telkens stukjes toe aan je eigen autobiografie.’

Voor Conijn, De Jong en Ooms begon een nieuw hoofdstuk, dat al snel een dramatische wending

‘De verbondenheid was groot omdat men een boekwinkel had gemist’

dreigde te nemen toen slechts vier maanden na de start corona het leven ontregelde. De boekwinkel ging tijdelijk dicht, maar van een omzetdip was geen sprake, zegt Ooms. ‘Klanten leefden mee en bleven bij ons bestellen. De verbondenheid was groot omdat

november/december 2023  jaargang 190

men een boekwinkel had gemist.

Er heerste een gevoel van: “We zullen die meiden steunen en laten het niet gebeuren dat de winkel meteen ten onder gaat.” De omzet bleef daardoor op peil.’

Boekenbiotoop Een kleine vier jaar na de opening is ’t Pakhuys een aangenaam volle winkel aan de rand van de oude stadskern. Het pand staat lokaal al decennia bekend als ‘Pakhuys’, reden genoeg om die naam te behouden. De omgeving is idyllisch en kent bezienswaardigheden als de historische Kwakelbrug, houten schepen die tot het varend erfgoed behoren, het fraaie stadhuis dat onder meer het Edams Museum huisvest en de populaire toeristenattractie ‘The Story of Edam Cheese’. Direct tegenover de boek-

21

BOEKHANDEL

winkel bevindt zich de indrukwekkende Speeltoren uit de zestiende eeuw.

De boekwinkel zelf huist in een keurig gerestaureerd pand met een winkeloppervlak van ongeveer zestig vierkante meter. Bij de entree staan enkele molens met wenskaarten. Er is één kast met cadeauartikelen, één met kantoorspullen en een klein rekje met tijdschriften. Buiten dat draait bij ’t Pakhuys vrijwel alles om boeken.

De wanden zijn bedekt met kasten die bijna tot het plafond reiken (een houten trap is binnen handbereik). De boekentafels liggen lekker vol en zijn voorzien van een staander voor extra frontpresentatie. Er is geen Post NL-punt, geen pakketjesophaalservice en slechts een heel klein foldertafeltje. In deze kleine boekenbiotoop kan de lezer zich rustig onderdompelen.

De eigenaren hebben een bewuste keuze gemaakt om zich, anders dan voorganger Boekhandel Markee, te focussen op een literair aanbod. ‘Dat past bij ons’, zegt Ooms. ‘Markee was een grote kantoorboekhandel, niet te vergelijken met wat wij doen. Wij hebben er ook simpelweg de ruimte niet voor.

Toen we net open gingen, kwamen veel mensen hier in de verwachting dat we ook kantoorartikelen verkochten. Daarom hebben we één kast opgeofferd voor een basisassortiment. Maar de nadruk ligt op het lezen. Literatuur, kinderboeken, koken, geschiedenis, kunst en natuur zijn bij ons belangrijke genres. Voor rubrieken als poëzie, psychologie en reizen hebben we een plankje ingeruimd.

We moeten keuzes maken, maar proberen wel een breed aanbod te hebben.’

Ervaren boekenvakker Voor Ooms en De Jong is het runnen van een onderneming niet geheel nieuw. Ooms bezat eerder een eetwinkel, De Jong een restaurant. Daarnaast hebben zij allebei een achtergrond in het onderwijs,

22

‘We moeten keuzes maken, maar proberen wel een breed aanbod te hebben’ terwijl Conijn in de zorg werkte.

‘Wij weten wel wat ondernemen is’, zegt Ooms. Toch kwam er veel op hen af. Via een vriendin kwamen zij in contact met José Ferdinandus, die kort daarvoor was gestopt als bedrijfsleider van boekhandel Het Leesteken in Purmerend. Zij bleek bereid om de dames bij de oprichting en daarna met raad en daad terzijde te staan. ‘Inmiddels hebben we de meeste zaken behoorlijk onder de knie, maar het is nog steeds heel fijn om met een ervaren boekenvakker als José te sparren. We bereiden samen de inkoopbeurzen voor en zij draagt ook auteurs aan voor lezingen’, aldus Ooms.

www.boekblad.nl

Tekst van Jan Brokken op de schrijverswand, bij de opening van de winkel.

De boekentafels liggen lekker vol.

Ook het idee voor de oprichting van een Schwob-leesclub kwam uit de koker van Ferdinandus. Onder leiding van auteur Alexander Reeuwijk wordt elke twee maanden een vergeten meesterwerk uit de wereldliteratuur besproken in de winkel met een vaste kern van twaalf tot vijftien deelnemers. Voor lezingen wijkt ’t Pakhuys uit naar de Doopsgezinde Vermaning in Edam. Onder anderen Jan Brokken, Eva Vriend en Dik van der Meulen gaven daar acte de présence.

begaan met de winkel. ‘We krijgen zo veel positiviteit vanuit het stadje.

Elke dag horen we wel van iemand dat hij blij is dat er weer een echte boekhandel is.’

De eerste jaren van haar bestaan was ’t Pakhuys als inkooppartner aangesloten bij RDC, later Audax.

Toen daar de webshop uit het dienstenpakket werd geschrapt, zochten de dames contact met Libris Blz. Niet voor het eerst, want ook voorafgaand aan de oprichting werd gesproken over aansluiting bij deze club. ‘Destijds geloofde Libris Blz. echter niet zo in ons plan en kwamen we niet door de ballotage’, zegt Ooms. Dit jaar lukte dat wel; per 1 augustus trad ’t Pakhuys toe als Blz.-boekhandel.

‘Ze hebben inmiddels kunnen zien dat we serieus bezig zijn en dat onze omzet zich ontwikkelt.’

Ooms ziet vooral de toegankelijke webshop van Libris Blz. als een pré. ‘Het is nog te vroeg om conclusies te trekken, maar we merken wel een effect. Doordat klanten op titelniveau de actuele voorraad te zien krijgen, ontvangen we bestellingen uit het hele land. We hebben zelfs al boeken naar België

Libris Blz. Ferdinandus dichtte de winkel goede kansen toe, zei ze bij de oprichting in Boekblad, omdat Edam volgens haar een ‘echte leesgemeente’ is. Ooms en De Jong beamen dit. ‘Ja, dat klopt wel. Veel van onze klanten zijn echte lezers die oog hebben voor mooie titels.

We merken ook dat de recensies in bijvoorbeeld Trouw en NRC worden bijgehouden. Meestal zijn het vijftigplussers, maar zij dragen de liefde voor het lezen ook over op hun kinderen.’ Volgens de eigenaren zijn de inwoners sowieso zeer

‘We kopen vooral in wat we zelf mooi vinden’ gestuurd. Het betekent wel dat je voorraadadministratie op orde moet zijn.’ Buiten dit is het nog enigszins wennen aan de nieuwigheden van de aansluiting bij Blz. ‘Vooral de dagmail is enorm veel leeswerk. We moeten nog een manier vinden om daarin goed te selecteren’, zegt Conijn.

Persoonlijke voorkeur Ooms en Conijn staan allebei twee dagen per week in de winkel. De Jong is teruggegaan naar één dag omdat zij ook nog in het onderwijs werkt. Daarnaast krijgt ’t Pakhuys hulp van een vrijwilliger.

‘Daarmee redden we ons prima’, zegt Ooms. ‘In drukke periodes

november/december  jaargang 190

is het wel eens prettig om met zijn tweeën aanwezig te zijn, maar dat zijn uitzonderingen. Het scheelt dat we allemaal dichtbij wonen. We ondersteunen elkaar waar nodig.’

Klanten zijn voornamelijk afkomstig uit Edam en omliggende kernen. Ook enkele basisscholen weten ’t Pakhuys te vinden voor hun bestellingen. Bij het samenstellen van het assortiment laten de dames zich in hoge mate leiden door hun persoonlijke voorkeuren.

‘We kopen vooral in wat we zelf mooi vinden’, zegt De Jong. Dat geldt voor de boeken en wenskaarten, maar ook voor het inpakpapier. ‘Boeken worden in luxe papier verpakt, omdat we daar zelf ook blij van worden’, stelt Ooms.

Deze aanpak legt de winkel tot op heden geen windeieren. De eigenaren zijn tevreden over de omzetontwikkeling sinds de oprichting. ‘Het eerste jaar kwam onze prognose gewoon uit, ondanks corona. Daarna zette die groei door. Pas dit jaar merken we dat het een beetje stagneert. Door alle prijsstijgingen en onzekerheid in de wereld zijn klanten wat voorzichtiger’, zegt Ooms. Die omstandigheid heeft bij ’t Pakhuys nog niet geleid tot bezuinigingen of een ander inkoopbeleid. ‘We zien wel hoe het loopt’, is Ooms laconiek. ‘Het scheelt natuurlijk dat wij drieën niet financieel afhankelijk zijn van de winkel.’

Tijdens het gesprek druppelen de klanten achter elkaar binnen. Het is onmogelijk niet iets op te vangen van hun vragen. Een in Edam woonachtige juf van een school uit Amsterdam-Noord bestelt een stapel voor de Kinderboekenweek.

Een mevrouw vraagt naar een kookboek ‘voor iemand die totaal niet kan koken’. Een lokale auteur informeert naar de verkoopstatus van zijn boeken. Ondertussen speelt aan de overzijde het carillon in de monumentale Speeltoren een vrolijke deun. Pure boekhandelsvreugde in Edam. 

23

UITGEVERIJ

Profiel Bert de Groot

‘Een goede uitgever is naast exploitant van het bordeel ook een starfucker’ Na zijn pensioen in 2011 legde Bert de Groot zich toe op het schrijven van zijn memoires. Door zijn ziekte en overlijden zijn die er nooit gekomen. Wel is er nu, van de hand van Lisa Kuitert, een geschiedenis van zijn grootste nalatenschap: het uitgeefconcern VBK. Een voorpublicatie uit Gedeelde verhalen: Over Lessen van wijsheid tot Grote verwachtingen.

Tekst Lisa Kuitert Beeld Foto's uit privécollectie Netty de Groot.

J

e kunt hem gerust de godfather van het concern noemen: Bert de Groot (1945-2016). De man met de elegante hoed op zijn kale schedel, met snor en met John-Lennon-brilletje, mooi pak, bretels. Een straffe roker, beetje sarcastisch, belezen, wars van elitair gedoe, een Rotterdammer. Linkshandig.

Een selfmade man, zo blijkt uit navraag bij zijn weduwe.

De Groot groeide op in een Rotterdams gezin, zijn vader werkte in de haven en deed los-vast werk. Het gezin had het niet breed. Toen hij tien jaar oud was, overleed zijn vader na een val in het ruim van een schip. Daarna was het voor zijn moeder helemaal moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Ze leefden van de steun. Maar Bert had de boeken ontdekt.

Hij was toen al een verwoed lezer, net als zijn moeder, en haalde zijn boeken bij ‘leesbibliotheek De Vulpenhoek’, een kantoorboekhandel op de Kruiskade waar je ze kon huren voor een dubbeltje per week. Hij bracht ze alleen niet terug en de boetes stapelden zich op. Toen zijn moeder dat ontdekte, was ze wanhopig.

24

Hoe kon ze ooit die boete aan de bibliotheek betalen? Ze nam een kloek besluit, stapelde de boeken op elkaar en schoof ze zó de kolenkachel in. Een hoopje as bleef over.

Hoe de kleine Bert zich hierbij voelde, weten we niet.

Wel heeft hij de rest van zijn leven het boek gediend, door als uitgever een bloeiend bedrijf na te laten toen hij in 2011 met pensioen ging.

De Groots loopbaan begon bij de NRC, waar hij korte tijd als corrector werkte. Hij had er gesolliciteerd als ‘schoolverlater’ en werd, vermoedelijk tot zijn eigen verbazing, aangenomen. Zijn sociale vaardigheden waren dik in orde. Als hij naar het café ging, raakte hij makkelijk met mensen in contact. Hij was op zoek naar een netwerk dat bij hem paste, en kwam ‘met weinig middelen in het lokale artiestencafé op jacht naar een gratis consumptie’. Met de nodige zelfspot herkende hij bij zichzelf in dat opzicht ‘een zekere hoerigheid’.

En hij was goed in taal. In een van zijn latere columns onthulde hij dat hij in die tijd ook betrokken was bij de oprichting van een Rotterdams literair tijdschrift met bravoure dat de zogeheten ‘Vijftigers’ wilde terugbrengen tot ‘ulevellenpoëzie’. Bert was de enige met

www.boekblad.nl

een schrijfmachine. Er is van dit initiatief nooit iets gekomen. De NRC was het ook niet voor hem, en dus ging hij, zoals zovelen, op de bonnefooi naar Frankrijk om druiven te plukken en hout te hakken. Na een wilde tijd kwam hij terug, waarna de relatie met Netty, zijn jeugdliefde, serieuzer werd. Zij raakte zwanger.

Hij was nog geen twintig jaar toen hij vader werd, in 1965.

Hij moest een baan zien te vinden, en kwam terecht bij de Universitaire Pers in Rotterdam, destijds de educatieve poot van uitgeverij Nijgh & Van Ditmar.

Daar begon hij bij de productie. Later deed hij ook de verkoop, waarvoor hij van het bedrijf een auto in gebruik kreeg, een Citroen 2CV, oftewel een ‘eend’.

Nijgh & van Ditmar was een bedrijf van de oude stempel, je mocht er niet komen zonder stropdas of met de verkeerde schoenen. Maar de Universitaire Pers was een links en jolig clubje, dat onder meer in 1969 Mooi Rood is niet lelijk uitgaf, van de Nieuw Links-beweging uit de PvdA. Dat viel niet goed bij de directie. De Groot moest opstappen, voor de eend wachtte hem nog een schadeclaim vanwege een deukje hier of daar en een smerig interieur (‘het interieur was in zodanige staat dat er gesproken kan worden van vies, o.a. smeltende snoepjes op de bodem’).

In 1972 vertrok hij naar Elsevier, waar hij als redacteur aan de slag kon. Dit werk lag hem goed, hij was altijd een lezer gebleven. Elsevier was toen nog een breed georiënteerde uitgeverij, met zowel medische vakliteratuur als bellettrie, zoals dat daar werd genoemd. Het had een rechts imago vanwege het Elsevier’s Weekblad.

Maar bij de boekenafdeling liepen ‘commerciële socialisten’ rond, die om half elf de fles jenever op tafel zetten. De Groot kreeg bij Elsevier de zogeheten ‘Actieve en Passieve Recreatie’ onder zijn hoede; daar viel de literatuur onder.

Naast sterauteur Jan de Hartog gaf Elsevier Godfried Bomans uit, en veel vertaalde kaskrakers zoals Harold Robbins en Alistair Maclean. De Groot had Robbins voor 150.000 gulden weggekaapt voor de neus van uitgeverij Luitingh, die eerder werk van hem had uitgegeven. Er hing een geur van geld om Robbins; de auteur zelf pochte dat hij met elk woord dat hij op papier zette 170 dollar verdiende. De Groot, die opklom tot adjunct-directeur van de algemene uitgaven, ergerde zich aan de arrogantie van de auteur, die hem ging uitleggen hoe de uitgever het beste Robbins’ boek kon vasthouden voor de foto. Wel leerde hij al doende met lastige schrijvers om te gaan. Een van De Groots fameuze sweeping statements was: ‘Een goede

november/december 2023  jaargang 190

25

UITGEVERIJ

Met Harold Robbins.

Fotograaf onbekend.

uitgever is naast exploitant van het bordeel ook een starfucker.’

Op zekere dag meldde zich Gerard Reve bij hem, op dat moment auteur bij Athenaeum Polak & Van Gennep. Er was een impasse ontstaan tussen Reve en Johan Polak, over Reve’s brieven aan zijn ex-geliefde Joseph Cals. Reve wilde daarvan een brievenboek maken. Maar Cals was een vriend van Polak, en die had hem beloofd dat de brieven niet gepubliceerd zouden worden. Elsevier bood voor Reve een uitkomst, hij kende de uitgeverij omdat zijn manuscripten werden uitgetikt door de echtgenote van een van de medewerkers. Cals ging akkoord mits zijn persoon onherkenbaar werd gemaakt. Dat gebeurde, en zo kon het boek Ik Had Hem Lief bij Elsevier verschijnen.

Elsevier heette een oerdegelijk en puur op winst ingesteld instituut te zijn. Reve, die altijd in geldnood verkeerde, zag een heuse overstap naar Elsevier wel zitten. Dat zou voor het imago van de uitgeverij heel goed zijn en Reve werd daarom in de watten gelegd.

De Groot stuurde hem elke week een handgeschreven brief. En hij stelde bij het eerste boek al voor om een tekst over Reve op te nemen in de frankeerstempel die op alle uitgaande post werd gezet. Reve droeg de meest doldwaze varianten aan voor deze slogan.

Van Het Grote Jongens Voetbal Boek tot Bestrijdt Het Leed Dat Kleurling Heet. De Groot streepte aan: Een gezond liefdesboek, met variaties daarop.

De Groot stapte in 1979 over naar de algemeneboekengroep van Elseviers grootste concurrent: Kluwer, de tweede gigant in de uitgeefindustrie, waar de hoofdmoot ook wetenschap en educatief was. De

26

‘algemene boeken’ werden er een beetje bij gedaan, leuk voor het imago, daarbij een leerschool voor het uitgeefpersoneel, en zeker in de jaren zeventig viel er goed mee te verdienen ook.

Die overstap kan worden gezien als de start van De Groots carrière bij VBK. Kluwer had al in 1967 uitgeverij L.J. Veen ingelijfd, daarna Bert Bakker, en in

1975 volgde Contact, dat min of meer opging in Bert Bakker. Met die twee imprints was een sterk literair fonds ontstaan. Veen had van oudsher Couperus in het fonds. Succesvol waren ook de – inmiddels rechtenvrije – Amstelpockets die konden worden herdrukt. Maar het fonds kon wel een oppepper gebruiken. De opdracht aan De Groot was om er meer leven in te blazen.

En dus ging hij op zoek naar nieuwe auteurs. Literaire auteurs, zoals David Grossman, Kingsley Amis en vooral veel Reve. Aanvankelijk maakte De Groot goede afspraken met Elsevier, de beide uitgeverijen verdeelden de nieuwe Reve-uitgaven. Zijn brievenboeken kwamen grotendeels bij Veen uit. Zes jaar later stapte Reve definitief over van Elsevier en zou Veen tot 2000 zijn vaste uitgever blijven.

Ook probeerde De Groot een Rotterdams tintje aan het fonds te geven door onder anderen Jules Deelder en Rien Vroegindeweij te publiceren. En hij wilde thrillers en detectives. Niet van die Amerikaanse schrijvers, maar Nederlandstalige thrillerauteurs zoals Theo Capel, Jacques Post en Bert Hiddema. Hij voelde dat als een missie. ‘Nederlanders schrijven uiteindelijk voor zichzelf of voor God en ik vind dat je ook rekening moet houden met het publiek,’ zei hij in 1982.

In de eerste jaren zat Veen nog in Ede, waar het als imprint bij Zomer & Keuning was ondergebracht. De Groot vond dit geen goede locatie. Het hele Zomer & Keuning-fonds was inhoudelijk gezien niet de passende omgeving, daar werd nog steeds veel christelijke lectuur uitgegeven, en verschenen vooral boeken over handwerken of tuinieren. Toen hij Veen naar Utrecht verhuisde, kreeg hij van Zomer & Keuning als

bruidsschat de auteur Robert Ludlum met de bijbehorende rechten mee. Dat was destijds nog een doorsnee auteur, maar onder De Groot werd deze alsnog een kaskraker.

Tegelijk vergrootte hij het marktaandeel van Veen door andere uitgeverijen op te kopen. Om te beginnen werden Luitingh, Kosmos, Skarabee en Novapres ingelijfd. Bij Skarabee, dat aanvankelijk stripboeken voor de jeugd uitgaf, verschenen vanaf de overname vooral thrillers en populaire fictie. Een stunt was de heruitgave in 1982 van Xaviera Hollanders boek De happy hooker, waarin Vera de Vries haar leven als prostituee in New York beschrijft.

Het was al in 1972 in het Nederlands verschenen bij de kleine uitgeverij Aquarius, die het in korte tijd had vertaald en op de markt gebracht. Het zat zo bomvol fouten dat de schrijfster zelf had gevraagd of het uit de handel kon worden genomen. Voor de presentatie van de verbeterde heruitgave bij Luitingh had de uitgeverij Yab Yum afgehuurd, de fameuze seksclub op het Singel in Amsterdam. Waar een boekpresentatie meestal niet snel vol zit, was dit bij Yab Yum wel zo.

Sterker nog, de dag na het event kreeg de uitgeverij een telefoontje van de seksclub, dat de rekening niet betaald hoefde te worden. Yab Yum was blij met alle positieve publiciteit. Xaviera Hollander mocht aanschuiven bij Sonja Barend op de Nederlandse televisie en de eerste druk van 20.000 exemplaren was direct uitverkocht.

De Groot werd directeur van een steeds groter wordend imperium onder de paraplu van Wolters Kluwer, dat zich weinig met de algemene boekendivisie bemoeide. Met een inbreng van amper 2 procent

Met Robert Ludlum en uitgeefster Hanca Leppink.

Collectie Hanca Leppink. Fotograaf onbekend.

Bij de verhuizing van Veen naar Ede gaf Hans Mons, directeur van Zomer & Keuning, het beeld van naamgever L.J. Veen aan Bert de Groot mee. Fotograaf onbekend.

www.boekblad.nl

november/december 2023  jaargang 190

27

UITGEVERIJ

In 1998 kocht De Groot zich los van Wolters Kluwer om kapitein te worden op het schip genaamd VUG: de Veen Uitgeversgroep, een rijke uitgeversgroep die een jaaromzet had van 100 miljoen gulden. Hoe groter het bedrijf werd, des te verder de man met de bretels wel van de boeken af kwam te staan, wat hij betreurde. Een onversneden CEO met bolknak en stropdas is De Groot nooit geworden, ook niet toen het bedrijf nog groter werd door de fusie met NDC in 2005. Maar het was misschien te wijten aan de afstand tussen hem en de werkvloer, dat de gebeurtenissen later in dat jaar 2005 hem zo totaal verrasten.

In die tijd rommelde het overal op de werkvloer.

Uitgevers en redacteuren in verschillende concerns zagen met lede ogen hoe in het boekenvak de managers en directeuren steeds meer in termen van winstmaximalisatie en marktposities begonnen te denken. Concerns slokten daarbij kleine onafhankelijke uitgeverijen op, die vervolgens te werk gingen als fabrieken: de schoorsteen moet roken. Zoals Wil Hansen (ex-Meulenhoff) ooit zei: ‘Je moet er omzet maken, en als je die niet maakt, zorg je maar dat je hem maakt.’

In 2001 vertrok Tilly Hermans uit onvrede bij Meulenhoff (toen onderdeel van PCM), met medeneming van een stoet auteurs. Zij vond bij VBK een nieuw onderdak, net als Marijke Bartels en Martijn David, met hun fonds Mouria. Maar in 2005 ging juist een groep wég bij VBK. Marie-Anne van Wijnen, uitgever bij Veen, vertrok met een fors aantal auteurs. Vluchtte ze weg uit onvrede over het concern? Of ging het in de eerste

28

www.boekblad.nl

plaats om een positieverbetering van haarzelf? Dat laatste, meende De Groot. De kwestie greep hem zeer aan, Veen was de plek waar hij begonnen was, het was het hart van het bedrijf.

De crisis werd ingeluid door het vertrek van Marij Bertram en Hendrik de Leeuw; zij zaten in de directie van de Amstel-groep, waar ook Veen onder viel. De Groot kon daar wel enig begrip voor opbrengen: ze wilden zelf iets opzetten, met behulp van investeerders als Derk Sauer en Ruud Hendriks. Maar Bertram en De Leeuw waren uitgeefmanagers, géén uitgevers. Er hingen geen auteurs aan de twee en ze hadden ook een uitgever, redacteuren en auteurs nodig.

Terwijl De Groot met Marie-Anne van Wijnen overlegde over hun opvolging en hij haar de positie van uitgeefdirecteur aanbood, bleek zij al in gesprek met Bertram en De Leeuw. Ze gaf achteraf te kennen dat het plan voor een (afgeketste) fusie van VBK met PCM de druppel was geweest. Zij en de auteurs hadden daar pas over gehoord toen de deal al bijna rond was.

Maar Netty de Groot is er na al die jaren stellig over: de uitgeverij werd van binnenuit gesaboteerd. Auteurs waren ontevreden omdat ze geen antwoord kregen op mails of brieven. Degenen die dat antwoord hadden moeten geven (Van Wijnen, Bertram) gaven de schuld aan het concern, zodat de optie om met hen mee te gaan naar een nieuw uitgevershuis aanlokkelijk klonk.

Dat Nieuw Amsterdam, zoals het nieuwe bedrijf heette (‘vernoemd naar de strafkolonie in het Noorden des Lands,’ schamperde De Groot), zich wilde positioneren ‘in een multimediale omgeving’ trok ook auteurs aan. Dat hield onder meer in dat er luisterboeken zouden worden gemaakt. En schrijvers waren gevoelig voor de romantiek van de eenzame strijder tegen een moloch. Van Wijnen zei dat ze zich ‘een kruimel’ voelde in het VBK-bedrijf.

Even leek het erop dat de hele uitgeverij inclusief de naam Veen over zou gaan, maar daar stak De Groot resoluut een stokje voor: ‘Uitgeverij L.J. Veen werd in 1887 opgericht door Lambertus Johannes Veen en zijn eega, illustere pioniers die goed voor hun auteurs zorgden en alle aandacht aan het betere boek gaven.

Die zetten we echt niet zomaar overboord, ook al vertegenwoordigt die uitgeverij maar anderhalf procent van onze omzet.’

Dat van die eega klopte bij Veen niet, maar wél bij De Groot, die zich zeer gesteund voelde door zijn echtgenote. Een voormalige Veen-medewerkster vertelt dat boekpresentaties niet konden beginnen als Netty nog niet gearriveerd was.

De uitgeverij was inderdaad groter geworden door de fusie met NDC. Maar juist onder Marij Bertram was Veen een carrousel van handtekeningen en formulieren geworden, analyseerde De Groot. Zij was daarvoor verantwoordelijk geweest. Hij bedacht zich niet en gaf iedereen die weg wilde op staande voet ontslag; ze mochten alleen snel hun bureau leegruimen. Onder de vertrekkende redacteuren was ook Peter Buwalda,

Met echtgenote Netty, door wie De Groot zich zeer gesteund voelde.

FOTO Hannie van Herk

van de totale omzet, waren de algemene boeken voor de wetenschappelijke kolos van wereldformaat een kruimel op de rok van het universum. De Groot liet daarbij uitgevers in relatieve vrijheid hun werk doen, daar zijn de meesten het over eens.

Toch lag De Groot niet bij iedereen even goed. Harko Keijzer (Contact) had een ingewikkelde relatie met hem, dat gold ook voor Emile Brugman (Atlas). Kon hij misschien beter met vrouwen overweg? Feit is dat hij oog had voor talent onder vrouwelijke uitgevers.

Hanca Leppink, oud-uitgever van Luitingh-Sijthoff, herinnert zich dat hij, als een medewerkster zwanger was of wilde worden, meesmuilde: je kunt ook een cavia nemen. ‘Maar dat was meer een standaardgrap – hij was zelf heel jong vader geworden en dol op zijn kinderen. Ik weet dat Maria Campbell het heel bijzonder vond dat hij haar in de jaren tachtig inhuurde als scout toen ze (hoog)zwanger was van haar oudste kind – dat deden niet veel mensen toen.’

Mizzi van der Pluijm, oud-uitgever van Contact, had een warme band met hem. Maar dat hij vooral goed met vrouwen om kon gaan bestrijdt zij: ‘Ik heb nooit gehoord dat hij beter kon omgaan met vrouwelijke uitgevers, ik geloof niet dat iemand dat dacht. Wel wisten we dat hij niet goed was met uitgevers die heel lang veel succes hadden, dan vond hij al snel dat je praatjes kreeg. Als het moeizaam ging met de uitgeverij was hij ondersteunend.’

die jaren als redacteur bij Veen had gewerkt.

De latere succesvolle schrijver keek met enige wrok om in zijn Volkskrant-columns. Hij noemde zich daarin achtereenvolgens galeislaaf, lopendebandwerker en kapitein fictie bij uitgeverij Veen, waarmee hij bedoelde te zeggen: redacteur. ‘Met een ferme trap onder mijn verradersrol beëindigde De Groot mijn dienstverband,’ schreef hij, en Buwalda maakte zelfs nog excuses voor de tienduizenden onder werktijd geschreven privémails ‘waarvan de honden geen brood lusten’.

Bert de Groot werd in 2010 vijfenzestig jaar en had met pensioen zullen gaan, maar hij bleef iets langer.

In 2011 trok hij dan toch de deur achter zich dicht.

Zijn weduwe onthult dat hij toen een kantoortje huurde in een verder leegstaand pand in zijn woonplaats Woerden, waar hij vrijwel dagelijks naartoe ging om aan zijn memoires te werken. Hij had er zelfs een contract voor getekend, bij Atlas Contact, onder de werktitel Het zweet staat me niet op de rug.

Mizzi van der Pluijm: ‘Hij kreeg dat contract omdat het me zinnig en leuk leek als hij zijn herinneringen op zou schrijven. Hij had geweldige verhalen over onder anderen Gerard Reve. En die titel was gekozen omdat hij regelmatig zo zijn werk als ceo omschreef.

Ik had nooit de indruk dat hij dat een geweldig boeiende baan vond, volgens mij was hij liever ook uitgever gebleven. Als je hem vroeg hoe het ging zei hij vaak: Het zweet staat me niet op de rug.’

Misschien wilde hij rekenschap afleggen van de 30.000 à 40.000 boektitels die hij naar eigen zeggen de wereld in gezonden had. Of was het ijdelheid...?

Een eerste proeve verscheen in de Volkskrant, die ging over de Rushdie-affaire in 1989, toen De Groot zijn rug recht hield en diens boek The Satanic Verses ondanks bedreigingen publiceerde. Niet lang daarna werd bij hem de ziekte ALS geconstateerd; al snel was typen niet meer mogelijk en gooide hij de handdoek in de ring. Hij stierf in 2016. 

november/december 2023  jaargang 190

Dit is een ingekort en bewerkt hoofdstuk uit Gedeelde verhalen.

Over Lessen van wijsheid tot Grote verwachtingen van Lisa Kuitert.

Uitgave: Omniboek.

240 pagina’s, geïllustreerd.

Prijs € 29,50.

29

BOEKHANDEL

Sanne Muijser, nieuwe directeur Koninklijke Boekverkopersbond

‘ De boekhandel is de spil waar elke retail om draait’ Op 1 oktober is Sanne Muijser begonnen bij de Koninklijke Boekverkopersbond, als opvolger van Anne Schroën die in juli afscheid nam van de brancheorganisatie. Muijser heeft veel ervaring als bestuurder van dergelijke organisaties. Zo was hij sinds 2013 algemeen secretaris van de VAN Kansspelen Brancheorganisatie. Hij hoefde geen seconde te aarzelen toen hem de kans werd geboden de kansspelautomaten te verruilen voor de boekhandels. De ‘echte verenigingsman’ komt al lang vrijwel wekelijks in boekhandels in Haarlem, vertelt hij in een kennismakingsgesprek.

Want?

‘Ook de ondernemers in de kansspelautomatensector werden nietessentieel verklaard en moesten hun vestigingen sluiten. Hiermee werden zij hard getroffen, net als de boekenbranche. Ik heb toen

Tekst Maarten Dessing

30

Hoe is de KBb in beeld gekomen?

‘Het is andersom, ik ben benaderd voor deze baan. Ik denk door mijn profiel. Ik was de afgelopen tien jaar algemeen secretaris van de kansspelautomatensector. Dat is een sector met een vergelijkbare thematiek. Het gaat over retail, vestigingsklimaat, personeel, opleidingen, maar bijvoorbeeld ook over de combinatie van offline- en onlineaanbod, waarvan de aanbieders zijn ondergebracht in één vereniging. Ook tijdens corona hadden we vergelijkbare ervaringen.’

www.boekblad.nl

namens de sector veel overleg gevoerd met de overheid, politiek en ik heb de verbinding met de cultuursector georganiseerd – van podia tot bioscopen – om gezamenlijk de anderhalf-meterregel in de zalen succesvol te kunnen introduceren. In die crisissfeer heb ik zo mijn netwerk sterk kunnen verbreden.’

Hebben VAN Kansspelen en de KBb ook beroepsmatig contact?

‘In MKB Nederland, dat veel ondernemingsverenigingen samenbrengt. Maar we hebben geen gezamenlijke overleggen. Tijdens corona heb ik wel kunnen zien hoe de KBb opkwam voor de belangen van de boekhandel. Ik heb veel bewondering voor hoe mijn voorgangster dat heeft gedaan.’

En waarom zei je ‘ja’ toen je werd gevraagd?

‘Ik heb mijn hele leven al voor brancheverenigingen gewerkt.

Ook voor onder meer de facilitaire contactcenters en chemische distributeurs. Ik ben een echte verenigingsman en verbinder.

Maar ik ben ook dol op boeken en boekhandels. In elke stad die ik bezoek, ga ik als eerste naar de boekhandel. Niet alleen om te kijken wat er ligt, maar ook om te zien wat er anders is, wat het regionale aanbod is, wat ze precies doen, wat voor gevoel ik erbij heb.

Ik vind de sociale functie van een boekhandel in een gemeente enorm belangrijk. Het is ook de spil waar alle retail om draait. Ik ben zelf historicus met grote interesse in de tijd rondom de Eerste Wereldoorlog. Vanuit die passie organiseer ik ook rondleidingen over de slagvelden van honderd jaar geleden. In die rol zie ik de betekenis van literatuur en poëzie en hoe belangrijk het is dat er boeken over zo’n onderwerp zijn.

Dus toen ik gevraagd werd, was ik boven alles enorm vereerd.’

En heb je geen seconde geaarzeld?

‘Nee. Daarom kon het zo snel gaan. Ik werd vlak voor mijn vakantie benaderd en op 1 oktober begon ik al. Ondertussen hebben

allerlei mensen in mijn omgeving gezegd hoezeer deze functie bij mij past. Dat wist ik natuurlijk wel, maar het is fijn dat dat zo breed wordt bevestigd.’

Zijn er ook verschillen met de kansspelbranche?

‘Een belangrijk verschil is natuurlijk dat er geen verslavingsproblematiek is. Er zijn misschien superverzamelaars bij wie, na hun overlijden, de deur niet meer open kan vanwege de hoeveelheid boeken, maar daar heeft niemand last van. Bij kansspelen moet je in de gaten houden dat iemand zijn hand niet overspeelt, met name financieel. Ik heb daar een belangrijke bijdrage aan geleverd met name door te zorgen voor goede opleidingen voor het personeel op de vloer.’

Zijn er ook dingen waar je nu voor het eerst mee te maken krijgt.

‘De Wet op de vaste boekenprijs.

Het enig vergelijkbare in mijn vorige branche is de kansspelbelasting. Het verschil is dat de vaste prijs gelukkig maar een keer in de vier jaar wordt geëvalueerd, terwijl in de jaarlijkse miljoenennota zomaar kan staan dat de kansspelbelasting met 1 procent omhoog gaat.’

Wat ben je als eerste gaan doen in je nieuwe baan?

‘Ik was me al voor 1 oktober aan het inlezen. Ik heb natuurlijk al de afgelopen tijd met het bestuur van de KBb en enkele leden van de Ledenraad gesproken en kennisgemaakt met het bureau. Maar er zijn nog veel meer mensen met wie ik zo snel mogelijk ga kennismaken. Van boekverkopers overal in het land tot CB, CPNB of de nieuwe directeur van het Letterenfonds, die op 1 november begint. Zo hoop ik snel een beeld te kunnen vormen om daarna in samenspraak met het bestuur en de leden de lijnen voor de komende jaren uit te zetten.’

Wat is daarbij het eerste of urgentste dossier?

‘Ik denk de vaste prijs. De evalu-

november/december 2023  jaargang 190

atie van de wet is al bezig. Ik hou in aanloop naar de verkiezingen al in de gaten wat partijen te zeggen hebben over het boek. Het wordt heel spannend wat er op 22 november gebeurt, want er zullen allemaal nieuwe gezichten komen in de Tweede Kamer. Dit kan ook goed uitpakken aangezien ik als nieuwe directeur vanuit een frisse invalshoek de contacten kan leggen. Daarnaast speelt ook de nieuwe CAO al. Als verenigingsdirecteur heb ik in mijn carrière ook hier mee te maken gehad, onder meer bij de Werkgeversvereniging Facilitaire Contactcenters (WFCC). Het overleg daarover is juist zo belangrijk omdat boekhandelaren kosteneffectief moeten kunnen blijven opereren opdat ze een gezond rendement behouden en daarnaast ook goede werkgevers kunnen zijn.’

Tot slot: waar boekhandel jij?

‘Ik woon in Haarlem, dus De Vries Van Stockum en Athenaeum, allebei in het centrum. Ik loop eigenlijk elke zaterdag bij beide wel even binnen. En de allermooiste boekhandel vind ik Daunt Books, in Marylebone High Street in Londen. Een van de allermooiste plekken die ik ken, waar ik als het ware de boekenkast kan inlopen.

Bij elk bezoek aan Londen verblijf ik er zeker een uur. De winkel is onder andere gespecialiseerd in reizen en daarbij is alles per land georganiseerd. Bij “boekenkast” Nederland vind je dan niet alleen reisboeken, maar ook Nooteboom of Brokken in vertaling.’

Lees je als historicus vooral geschiedenis?

‘Ik lees geschiedenis, zeker, maar niet alleen. Ik lees fictie en nonfictie door elkaar, vaak meerdere dingen tegelijk. Ik ben nu bezig in De diepst verborgen herinnering van de mens van Mohamed Mbougar Sarr. Een schitterend boek. De wielersport is ook een grote passie van mij, een boek als Het plan van Nando Boers laat ik dus niet ongelezen.’ 

31

ACHTERGROND

Hoge kosten, niet duurzaam en beperkte mogelijkheden

Zijn er alternatieven voor de papieren aanbieding?

Elke lichting van het GAU Onboardingprogramma rondt het intensieve opleidingstraject af met een onderzoek naar een brandende kwestie in de uitgeverij. Eén onderzoek zocht antwoord op de vraag: Zijn er alternatieven voor de papieren aanbieding? Een urgente kwestie, die vaart krijgt nu een uitgeverij zo groot als Singel Uitgeverijen stopt met ze te drukken en te versturen.

De laatste papieren aanbiedingsfolders van Singel Uitgeverijen?

Tekst Maarten Dessing

Als je één bezwaar kunt maken tegen de aanbiedingsbrochures die iedere uitgeverij twee of drie keer per jaar verstuurt, is het wel de enorme hoeveelheid papier die het kost. ‘Bij alle generaties, maar vooral de jonge generatie, is duurzaamheid steeds meer top of mind’, vindt acquirerend redacteur Ellen Horst van Gottmer. Zij onderzocht daarom samen met bureauredacteur Robin van Elk van Ten Have en senior accountmanager Marlies Veerbeek van Billy Bones of het ook anders kan.

Duurzaamheid is niet het enige bezwaar, zegt Horst. ‘De kosten zijn hoog. Het is een lang en tijdrovend proces om iedere keer tot een aanbieding te komen. En de mogelijkheden van papier zijn beperkt. Het is een statisch product met iedere keer een deadline, waarna je niets meer kunt toevoegen. Dat dwingt je om het creatieve proces rond de invulling van een boek naar voren te trekken. Het maakt je planningen ook minder flexibel.’

Verschillende belangen Voor hun onderzoek zette het trio een enquête uit onder boekverkopers. Zeventien vulden de vragenlijst in. ‘Daaruit bleek dat

32

ze het fijn vinden als er niet één folder is waar alles in staat en die het hele bedrijf rond moet, maar als er folders per onderwerp zijn.

De lifestylefolder bijvoorbeeld hoeft dan alleen naar de inkopers van die rubriek. Ook bleek dat al die extra lappen tekst die uitgeverijen erin stoppen – interviews met de auteur, leesfragmenten – heel weinig worden gelezen.’

Daarnaast spraken ze met medewerkers van verschillende uitgeverijen – met name uitgeverijen die ooit hebben geprobeerd het anders te doen, maar ook bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van Gottmer. ‘Das Mag heeft geëxperimenteerd met een podcast in plaats van een papieren catalogus’, vertelt Horst. ‘Dat pakte niet goed uit. Zij merkten dat het onmogelijk leek om aandacht van de boekhandel te krijgen zonder fysieke folder.’

Daartegenover stond de positieve ervaring van Billy Bones. ‘Zij maken een keer per jaar een catalogus met daarin alle backlisttitels en tussendoor de nieuwe titels. Zij kregen daar positieve reacties op, maar het schiep ook verwarring bij de boekhandel: “hoe weten we nu

www.boekblad.nl

welke nieuwe titels eraan komen?”.

De uitgeverij maakte daarom alsnog een folder voor die boeken.

Geen catalogus met toeters en bellen, maar eerder een uitgebreide flyer waarin weinig meer staat dan de titel, de auteur en een barcode.’

Blijkt dan uit die ervaringen dat er geen alternatief voor papieren catalogi mogelijk is? Horst: ‘Het is heel lastig omdat er zo veel verschillende belangen zijn. Neem die lange teksten in de folders. Ze worden misschien weinig gelezen, maar zoals onze vertegenwoordiger zei: de boekhandel ziet daardoor wel dat er meer wordt gedaan met die titel. Het legt de focus op de titels die net wat interessanter zijn dan de andere in de aanbieding.’

Online platform En toch is er winst te behalen, concluderen Horst, Van Elk en Veerbeek. Op korte termijn door beter na te denken over wat je aan wie stuurt. Horst: ‘Wij maken meerdere folders iedere aanbieding. Maar moet het hele pakket naar, zeg, de Hermitage? De kans dat zij Dikkie Dik inkopen is klein.’

Op langere termijn is een online platform zinvol. ‘Dat moet een plek

zijn waar uitgeverijen alle informatie over leverbare titels plaatsen.

De inhoud, maar ook bijvoorbeeld videocontent, omslagen en marketingplannen. Via een koppeling met CB moeten boekverkopers vervolgens makkelijk kunnen bestellen. Als uitgeverijen ervoor zorgen dat de inhoud altijd up-to-date is, scheelt dat bovendien voor de collega’s die nu veel tijd kwijt zijn aan het verzorgen van materialen voor vertegenwoordigers en inkopers.’

Natuurlijk zijn er altijd boekverkopers die de informatie toch op papier willen. ‘Bij Scheltema bekijken de inkopers de folders vaak tussendoor. Dan is papier handig om aantekeningen te maken of snel aantallen te noteren.’ Maar deze boekverkopers zouden de papieren folders alleen op verzoek moeten krijgen – en eventueel tegen betaling of een iets lagere inkoopkorting, om zo een financiële prikkel in te bouwen om het online platform te gebruiken.

Horst: ‘Zo’n platform is misschien een ideaalbeeld, maar niet onmogelijk. Het beste is als enkele grotere partijen in één keer de overstap maken, zodat de kleinere uitgeverijen die er al mee waren gestopt, niet meer de angst hoeven

te hebben vergeten te worden. Een werkgroep van de concerns of een overkoepelende instantie als de GAU zou daarom het voortouw moeten nemen. Zij kunnen dan ook afstemmen met boekhandels of het zinvol is om vaste aanbiedingsmomenten te hebben of dat het effectiever is om continu nieuwe titels aan te kondigen.’

Angst voor het effect Voor Singel Uitgeverijen is het vooralsnog geen optie te stoppen met de cyclus van drie aanbiedingen per jaar. Maar die drukken en versturen? Al is ten tijde van schrijven de knoop nog niet doorgehakt, operationeel directeur Jesse Hoek wil er het liefst met ingang van de eerstvolgende aanbieding mee stoppen. ‘Ten eerste vanwege de kosten: zo’n 50.000 euro per jaar.

Maar misschien nog belangijker: vanwege de duurzaamheid. Die catalogi zijn single use. Als ze zijn gebruikt worden ze gewoon weggegooid. Dat is dus niet alleen zonde van het geld, het is slecht voor het milieu.’

Over de vraag of het initiatief van Singel Uitgeverijen de collega’s over de streep zal trekken om hetzelfde te doen, wil Hoek niet

speculeren. Iedereen moet zijn eigen afwegingen maken. ‘Maar als dat gebeurt, lijkt me dat alleen maar gezond. Ik weet dat meerdere uitgeverijen het in het verleden hebben geprobeerd, maar ervan zijn teruggekomen. Iedereen is angstig voor het effect.’

Denkt hij dan niet dat overstappen op uitsluitend een digitale catalogus nadelige gevolgen heeft?

‘Het is maar wie je het vraagt’, zegt Hoek. ‘De inkopers van de grote retailers gebruiken al lang de digitale catalogus, die ze al krijgen voor hij wordt gedrukt. Er zijn zeker boekhandels waar boekverkopers aantekeningen in de catalogus maken waarna ze hem doorgeven aan een inkoper van een andere rubriek, maar moet je je daar dan op richten?’

Bovendien: welke boekhandel bepaalt zijn inkoopbeleid op het doorbladeren van een fysieke catalogus? ‘Er zijn genoeg andere manieren om overzicht te houden: van een kladboek tot de aantekeningfunctie van pdf’s. Het is vooral een kwestie van wennen aan een nieuwe manier van werken, die beter past bij een tijd waarin je het duurzaamheidaspect zwaarder laat wegen.’

november/december 2023  jaargang 190

33

COLUMN

Geneviève Waldmann is directeur van VBK en bestuursvoorzitter van de Groep Algemene Uitgevers (GAU).

Literatuur is springlevend, vier het literaire festival!

Tekst Geneviève Waldmann

Meerdere keren per jaar houd ik een praatje voor jonge mensen in het uitgeefvak: stagiaires en debutanten bij uitgeverijen, studenten aan de UVA, deelnemers aan het GAU Onboardingprogramma of de Schrijversacademie. Ik probeer ze te overtuigen dat werken met schrijvers en boeken het mooiste vak is dat er is. Of je nu boeken acquireert, redigeert, promoot of verkoopt, iedere fase van het uitgeefvak kent zijn charme. Als je verder wilt komen in het vak moet je ook weten wat er speelt buiten de uitgeverij. Wat gebeurt er in de (online) boekhandel of de bibliotheek en bij de concurrent. In de media en op sociale media vind je inspiratie en actuele onderwerpen. Op literaire festivals vind je schrijvers, lezers en geestverwanten. In Nederland kennen we diverse literaire festivals, zoals het International Literature Festival Utrecht (ILFU), Crossing Border, Winternachten (beide Den Haag) en Poetry International (Rotterdam). De afgelopen weken heb ik het programma van ILFU gevolgd, een van de best bezochte festivals. Het kende dit jaar een bezoekersaantal van meer dan 25.000 literatuurliefhebbers, onder wie heel veel jongeren, en was meerdere dagen volledig uitverkocht. Twee weken lang kwam een parade aan dichters, bekende en onbekende schrijvers uit binnen- en buitenland langs in de diverse zalen van TivoliVredenburg. Verschillende grote literaire evenementen als de Nacht van de Poëzie, het klassiekersfestival Literaire Meesters, Young Adult-event Yalfu, Book Talks, Exploring stories en het NK Poetry Slam maakten deel uit van het festival. Daarnaast staat ILFU ook voor een platform voor literatuur, dat sinds 2021 online is. Hier kun je dagelijks nieuwe, in opdracht geschreven verhalen lezen en livestreams bekijken.

Elk jaar weet ILFU met een spectaculair event aandacht te trekken, op een manier die de belangstelling voor literatuur aanwakkert. In 2021 lazen 1000 vrouwen in een voorleesmarathon Anna Karenina van Tolstoj voor in de hal van Utrecht Centraal Station. Vorig jaar werd een straat voorzien van 11.000 verlichte boeken. Dit jaar trokken 1000 dichters door 12 Nederlandse en Vlaamse provincies met de Nacht van de Poëzie on tour. Schrijvers als Julian Barnes, Chimamanda Ngozi Adichie, Salman Rushdie, Jonathan Franzen, Margaret Atwood, Colson Whitehead, Olga Tokarczuk deden de afgelopen jaren Utrecht aan. Dit jaar maakten onder anderen Maggie Nelson, Babs Gons, Jeanette Winterson, Ali Smith, David Van Reybrouck, Mensje van Keulen, Salman Rushdie, Francine Oomen, Sacha Bronwasser, Kamila Shamsie, Julie Myerson hun opwachting. Er werden films vertoond, er was een Kindernacht van de Poëzie, er werden C.C.S. Cronestipendia uitgereikt aan drie jonge schrijvers, er was aandacht voor vertalers met de uitreiking van de Filter Vertaalprijzen en op zaterdag 7 oktober vormde de veertigste Nacht van de Poëzie het sluitstuk van twee feestelijke weken, waarin werd aangetoond dat literatuur ertoe doet. Dat te midden van sombere maatschappelijke berichten over ontlezing de literatuur springlevend is en van belang voor een gezonde samenleving. Aan uitgevers en boekverkopers de taak om de gidsende functie van festivals te vertalen naar een stabiele, economische basis. En aan eenieder die een baan ambieert in het uitgeefvak: dompel je onder in de magische wereld van de literatuur en bezoek een literair festival. Op ILFU.com kun je alle schrijvers nog beluisteren. Het eerstvolgende festival is Crossing Border (crossingborder.nl) van 1 tot en met 4 november in Den Haag. 

34

www.boekblad.nl

Geneviève Waldmann

Diverse beelden van festival ILFU in september.

november/december 2023  jaargang 190

35

RECENSIES

nenten waar je alleen met e-mail je vraag kunt stellen, mensen blij verrast zijn met onze service. En ja, ze gaan dan naar een andere boekhandel in de buurt waar het boek voor hen klaargezet is, maar dat heb ik liever dan dat ze dat specifieke boek niet kopen. Juist nu ontlezing en laaggeletterdheid eindelijk in de belangstelling staan, moeten we er als fysieke boekhandels zo veel mogelijk aan doen om een zo positief mogelijke ervaring of beleving te bieden aan iedereen die wil lezen of een boek cadeau wil geven.

Vincent Elzinga

Collegialiteit

Vincent Elzinga van de Kennemer Boekhandel in Haarlem was verbaasd toen hij merkte dat er nog boekhandels zijn die andere boekhandels als concurrent zien.

‘Welkom in de cut-throat-wereld van de kinderboeken’ appte mijn collega mij met het screenshot van het antwoord van een collega-kinderboekwinkel. Zij had deze boekhandelaar in een ander deel van het land gevraagd of ze eens mocht langskomen om te praten en ervaringen uit te wisselen. Het antwoord was nee, want dat voelde niet loyaal ten opzichte van een kinderboekwinkel in onze regio.

Met vrienden die zulke antwoorden sturen heb je geen vijanden meer nodig dacht ik. Juist collegialiteit, samenwerking en collectiviteit zijn de pijlers onder onze branche. Daarom probeer ik ook overal ja op te zeggen als er een pilot of experiment binnen

36

het vak georganiseerd wordt. Levert het wat op of kost het je geld? Dat weet je pas achteraf, maar dat is wat mij betreft geen reden om er niet aan mee te doen.

Gelukkig reageerden andere boekhandelaren juist enthousiast op het verzoek van mijn collega. Want ook anno 2023 is het als boekverkoper prettig om niet telkens zelf het wiel te hoeven uitvinden en te kunnen leren van boekverkopers die al langer in het vak zitten. Leren van elkaar – ook in Europees verband met RISE Bookselling – brengt je als lokale boekverkoper en als boekhandelsbranche verder. Daarom verbaasde het me – na de turbulente afgelopen jaren – dat www.boekblad.nl

het ouderwetse idee om alle informatie onder elkaar te houden en andere boekhandels als concurrent te zien blijkbaar nog steeds bestaat.

In Haarlem en omstreken doen we dat anders. Ik heb heel leuke collegaboekhandels. Collega’s inderdaad, niet concullega’s. We organiseren gezamenlijk activiteiten, verwijzen klanten naar elkaar door, bellen andere winkels of zij nog een boek op voorraad hebben voor een klant die het vandaag nog nodig heeft of springen zelf even op de fiets. Ik merk dat in deze tijd waarin grote bedrijven de klantenservice hebben wegbezuinigd en uitbesteed op andere conti-

Dat het vca-vca vervoer van CB sinds 1 oktober niet meer mogelijk is vanwege nieuwe machines, is dan ook echt heel jammer. Ik zou CB willen oproepen om toch nog eens te kijken of het echt niet linksom of rechtsom mogelijk is dat boekhandels onderling via CB boeken naar elkaar versturen. Het is een unieke propositie voor het boekenvak: we laten het boek met onze eigen vervoerscentrale komen en dat is prettiger en goedkoper dan met allerhande pakketvervoerders.

Wij boekhandelaren moeten in deze nieuwe constellatie ook over onze schaduw heen stappen. Berekenen we de portokosten door?

Aan de klant of aan de (collega-) boekhandel? Een klant vertelde dat ze recent bij een collega elders in het land boven op de volledige portokosten ook administratiekosten had moeten betalen om het boek van ruim twintig euro opgestuurd te krijgen. En dat had ze nog niet eens erg gevonden, ze kon het wel begrijpen. Alleen de toon waarop het was gezegd had haar ontstemd.

Laten we niet mopperen, ook niet op de klant, en gewoon dat boek opsturen naar de collega, en bijvoorbeeld de portokosten – ook met de klant – delen. Ik ben ervan overtuigd dat dat op de lange termijn het meeste oplevert voor het hele vak. 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp): Ik heb met veel plezier het verhaal van Het goede heertje gelezen.

‘Het goede heertje’ is de bijnaam van boekhouder Kees van Harreveld. Hij was in de jaren vijftig een bekendheid in Amsterdam door zijn vrijgevigheid. Jarenlang wist hij zijn werkgever op te lichten, tot hij na tien jaar tegen de lamp liep. In die tijd had hij er zo’n twee miljoen gulden doorheen gejaagd. Hij gaf grote fooien, had een privéchauffeur, trakteerde op feesten en uitjes naar voetbal en buitenlandse reisjes. Mevrouw Van Harreveld was graag gezien bij de Amsterdamse middenstand en toch kwam het stel er heel lang mee weg. Edwin Schoon en Arjan Dijksma hebben het fascinerende verhaal van Kees van Harreveld opgeschreven. Het levert een heerlijke Amsterdamse geschiedenis op en de vraag was ‘Het goede heertje’ een Nederlandse Robin Hood of een ordinaire oplichter?

HET GOEDE HEERTJE EDWIN SCHOON & ARJAN DIJKSMA (LEBOWSKI, € 22,99)

november/december 2023  jaargang 190

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam): Soms, als je een boek wilt samenvatten of verkopen, merk ik dat alles wat ik zeg als saai of zelfs negatief kan worden gezien terwijl het boek in kwestie dat absoluut niet is. Bij Het Surinamedagboek loop ik hier tegenaan. Het is een vlot lezend reisverslag waarin de hoofdpersoon, genaamd Merijn de Boer, de reis van Albert Helman overdoet zoals deze beschreef in Het einde van de kaart. Met een bont gezelschap trekt De Boer over verschillende rivieren het binnenland van Suriname in en beschrijft minutieus wat hij tegenkomt, wat er anders is na vijftig jaar en hoe de groep zich gedraagt. Er zitten leuke literaire elementen in het boek: de hoofdpersoon is niet de schrijver waardoor je het echt als een roman leest en het vergelijken van de twee reizen werkt erg aanstekelijk. Te vergelijken met Redmond O’Hanlon en samen te verkopen met Het einde van de kaart, nog steeds leverbaar. Daar is de tagline, eindelijk gevonden!

HET SURINAMEDAGBOEK MERIJN DE BOER (QUERIDO, € 23,99)

37

Roelke Aalderink van boekhandel Het Colofon (Arnhem): Vanhauwaert is een van mijn lievelingsdichters en ik heb erg uitgekeken naar haar debuutroman. En wat is die mooi, misschien wel mijn lievelingsboek van 2023! Het is talig en poëtisch, maar absoluut niet ingewikkeld of pretentieus. De roman is opgezet als een lange brief van vertaalster May aan haar uitgever waarin ze uitlegt waarom ze nog altijd niet aan haar roman is begonnen. De reden: ze is in contact gekomen met Aline, een mysterieus meisje met grote problemen dat duidelijk hulp nodig heeft. Geleidelijk neemt Aline meer ruimte in Mays leven in, er ontstaat een beklemmend (schrijf)contact.

May wil Aline helpen en misschien vooral doorgronden: ‘Vaak heb ik gedacht: zij is een gesloten boek; beter dan ik kan niemand haar lezen.’

Maar kloppen de verhalen die Aline met haar deelt? Als lezer vraag je je af waarom May haar zo in haar leven toelaat, maar je snapt het ook, want om dezelfde redenen word je in dit verhaal getrokken.

Janny Beima van Broese Boekverkopers (Utrecht): Haar debuutroman De hemel is altijd paars won in 2021 de Bronzen Uil en in 2022 werd Sholeh Rezazadeh door de Volkskrant uitgeroepen tot literair talent van het jaar. En nu is er haar tweede roman met de prachtige, poëtische titel Ik ken een berg die op me wacht.

Iran, nomadenvolken, liefde, leven met de natuur, de rivier. Vooral de rivier, die als verteller het verhaal doet. En Amsterdam, de Amstel en klimaatverandering, het zit er allemaal in.

Dit boek kan bij de cadeautips gelegd worden, lees het en raad het aan. En wie nog een interessante lezing wil organiseren: nodig Sholeh uit!

TOSCA MAUD VANHAUWAERT (DAS MAG, € 24,99 / speciale editie € 37,50)

IK KEN EEN BERG DIE OP ME WACHT SHOLEH REZAZADEH (AMBO|ANTHOS, € 21,99)

38

Anthoni Fierloos van boekhandels De Koperen Tuin en Het Paard van Troje (Goes): Dan Jones is één van de bekendste auteurs op het gebied van onder andere Middeleeuwse geschiedenis.

Bekend door non-fictie boeken als De kruistochten en De tempeliers. Nu een fictief verhaal, een roman, die wat mij betreft ook historische thriller mag heten. Een historicus die fictie gaat schrijven, dat kan ontzettend fout gaan. Sommigen gaan eindeloos feitjes vermelden waardoor spanning ver is te zoeken. Zo niet bij De Essex Dogs. Een boek over een groep Schotse huurlingen aan het begin van de Honderdjarige Oorlog tegen Frankrijk. Razend spannend vanaf het begin, met veel wapengekletter, erg visueel beschreven. Stoere mannen en vrouwen, slechte leiders, valse schurken. Het is van alle tijden. In het nawoord vertelt Jones dat hij contact had met George Martin (Game of Thrones) en dat is precies waaraan je moet denken.

Zo te verfilmen. Het wordt een trilogie, dus er staan ons nog twee mooie boeken te wachten.

DE ESSEX DOGS DAN JONES (OMNIBOEK, € 27,99)

www.boekblad.nl

Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke): Hylke Speerstra is een 86 jaar oude Fries. Hoe ouder, hoe meer zijn verleden een rol speelt. Zijn motto is: ‘Alles gaat voorbij, maar het verleden niet’. Thomas Akkerman (85) en Ids Faber (84) ontmoeten elkaar bij toeval tijdens een rodeofestival in Calgary. Beide mannen missen hun onlangs overleden vrouw, zitten hun tijd uit, waarin ze door hun kinderen vermaakt worden. Als ze iets in elkaar herkennen, valt meteen beider Friese tongval op en ontstaat verbinding. De verhalen over hun traumatische verleden als eenzame jongetjes van landverhuizers die op zichzelf teruggeworpen werden terwijl hun ouders hun eigen gevecht om te overleven voerden, zitten vol littekens. De waarheid is altijd verzwegen. Totdat het scherm valt bij Friezen onder elkaar en het testament van de ziel wordt opgemaakt.

Wat een interessante geschiedenissen passeren! Kleine mensenverhalen, maar met een enorme impact. Speerstra boeit, schrijft alsof zijn eigen leven ermee gemoeid lijkt.

TESTAMENT VAN DE ZIEL HYLKE SPEERSTRA (ATLAS CONTACT € 24,99)

Veilingagenda.nl biedt een overzicht van waar en wanneer er in Nederland en België veilingen worden gehouden. Naast de veilingagenda, waar voornamelijk fysieke veilingen in staan, vind je hier ook altijd een actueel overzicht van wat er op dit moment wordt aangeboden in online veilingen. Het gaat om veilingen in verschillende en uiteenlopende categorieën zoals: antiek, kunst, design, speelgoed, modeltreinen, boeken, stripboeken, munten, postzegels, sieraden, horloges, oldtimers en meer.

Op Veilingagenda.nl vind je ook informatie over de veilinghuizen.

V V

BOEKVERKOPERS LEZEN

Elke week actueel veilingnieuws en vele mooie kavels! Kijk ook eens op Veilingagenda.nl

VEILING AGENDA

IN DIT NUMMER:

ACHTERGROND

18

Corona en het boekenvak

Een bizar jaar in vogelvlucht

Corona en het boekenvak Een bizar jaar in vogelvlucht

10

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

‘We zitten nog in een fase van zaaien’

FOTO Jelmer de Haas

d B oe k b l a e n t on n e m b a f e o r p ,95 N U € 29

Een jaar geleden kwamen er uit Italië toch wel wat verontrustende

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

berichten over een virus dat daar huis zou houden. Niet veel later bereikte corona ons land, sindsdien zit het boekenvak in een achtbaan en durft niemand een voorspelling aan over wanneer we weer teruggaan naar normaal – als we dat ooit

Jessica Leffers

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

al gaan doen. Een terugblik in

De Belangen des Boekhandels

Medewerkers aan dit nummer Klaas de Boer, Wilna Claassen, Maarten Dessing, Walter Jansen, Jesse Keff, Jessica Leffers, Marlèn Nolta, Jonathan Ursem, Mik Vaes, Sander Verheijen, Akke Visser, Corneel de Wilde, Enno de Witt, Willy Wouters.

Foto omslag Chris van Houts.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte).

www.boekblad.nl

Jan Scholtus.

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

vogelvlucht en twee scenario’s.

Tekst Enno de Witt

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak.

Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan.

Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer.

Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

36

maart/april 2021  jaargang 188

18

O

p 6 maart vorig jaar leek er nog niets aan de hand en werd in Amsterdam als vanouds het Boekenbal gevierd, de opening van wat later misschien wel de vreemdste Boekenweek ooit zou worden. Niemand wist precies hoe het virus heette en al helemaal niet wat het zou aanrichten, lacherig begroetten mensen elkaar met de elleboog, bij de toiletten hingen oproepen om het toch vooral hygiënisch te houden met elkaar, maar na het hoofdprogramma in de grote zaal stroomden alle boekenvakkers het gebouw in, op weg naar de bar, bovenop elkaar gepakt, en duurde het niet lang meer of de gebruikelijke zoenen en knuffels werden uitgewisseld.

In Nederland was die vrijdag de eerste dode gevallen.

Maar of het bal een epidemie binnen het boekenvak heeft opgeleverd valt niet vast te stellen, simpelweg omdat niemand die een weekje aan het hoesten was zich kon laten testen. Het OMT bestond al, maar zelfs de regering vond het niet nodig om beschermende maatregelen te nemen of tests in te slaan. Het zou dus wel loslopen.

Duikvlucht Dat idee veranderde snel naarmate het aantal besmettingen toenam, met als keerpunt de persconferentie van 12 maart, toen een aantal beperkende maatregelen werd ingevoerd. Dat leidde vooral tot lege schappen in enkele supermarkten en vrolijke filmpjes op YouTube van lange rijen voor de coffeeshops – die tot op heden nog steeds gewoon zaken mogen doen, want essentieel.

In het boekenvak begon het enigszins door te dringen doordat grote beurzen in het geding kwamen. De London Book Fair ging op het laatste moment niet door, Bologna werd uitgesteld en in navolging daar-

www.boekblad.nl

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie.

In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’.

De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

www.boekblad.nl

maart/april 2021  jaargang 188

Hét platform voor de boekenbranche en uitgeefwereld Boekblad is de bron van nieuws, trends en ontwikkelingen voor iedereen die werkzaam is in de boekenen uitgeefwereld. De redactie staat bekend om haar betrouwbare vakinformatie voor alle bedrijfsniveaus: van directie tot werkvloer. Op Boekblad.nl staat elke dag spraakmakend

Zes maanden Boekblad Nu € 29,95

nieuws, plus verdiepende artikelen, blogs, een agenda en vacaturebank.

Daarnaast is er het Boekblad magazine en een digitale nieuwsbrief.

Wees altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws. Probeer Boekblad nu zes maanden voor slechts € 29,95. Stopt automatisch.

 Boekblad.nl  Nieuwsbrief  Magazine (online)

van een groeiende reeks. Amerik agenten zagen al weinig heil mee Buchmesse van oktober.

Een aantal boekwinkels ging tijd voorop, en toen toch maar weer den hadden veel last van wegblijv daarmee ook de winkeliers, die a been klaagden.

Van de winkels van AKO, die zich traffic-locaties als stations en vlieg sloot een groot deel wegens gebr de regering reizen ontmoedigde mingen onheilspellende codes k mensen thuis gingen werken.

De indruk ontstond zo dat de lez handel links liet liggen. Maar uit heel andere geluiden. Boekhand in plaatsen met kleine winkelker nieuw gedrag dat consumenten v shoppen maakte plaats voor effic Even langs de bank, de super, de de slager, en als daar een boekha die ook nog even snel bezoek, vo een stapel klassiekers waar je eni oefenboekjes voor de kinderen, p sen de dubbelcijferige duikvluch boekhandels op westelijke A-loca sende boekverkopers op.

Dat veranderende koopgedrag le de dag van vandaag doorgaande de smaak, zoals die zou kunnen wat mensen kopen. Literatuur, e waar je moeite voor moet doen, i kun je het wel schudden. Opmer