BOEKBLAD Magazine 6 2022 by Boekblad

JAARGANG 189 NOVEMBER/DECEMBER 2022

Vakblad voor het boekenvak ww w. b o e k bl ad.nl

Uitgeverij Valiz Specialisatie als kracht Inspiratie opdoen Athenaeummedewerkers op bezoek in Berlijn

Monique Kauffman, Astrid Verhoeven, Wieke Rommers (Dekker v.d. Vegt):

‘De naam is het gezicht van de winkel’ november/december 2022  jaargang 189

catalogi en Dat kunnen we. Als geen ander.

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten. Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.

Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.

Eekhorstweg 1 7942 JC Meppel 085 - 082 45 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

INHOUD

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Boekhandelsbarometer’

08 Over het nieuws

Ronald Kerstma, Fred de Bruijne, Soraya Vink

22 Printing on Demand

Aantrekkelijk bij kritischer kijken naar investeringens

24 Julius Roelants:

‘Mensen aan het lezen krijgen, ook buiten hun bubble’

Inspiratie opdoen Athenaeummedewerkers op bezoek in Berlijn

Monique Kauffman, Astrid Verhoeven, Wieke Rommers (Dekker v.d. Vegt):

‘De naam is het gezicht van de winkel’

28 Drukkerij Wilco

Blijven geloven in het papieren boek

34 Column

Katrien Beeusaert (Uitgeverij Lannoo): Match made in heaven

36 Boekverkoper schrijft Gerben de Bruijn (Post Scriptum, Schiedam): Strijd!

37 Boekverkopers lezen Recensies

In Beeld Nieuwe locatie voor De Vries Van Stockum in Haagse Passage

Pia Pol (Uitgeverij Valiz): ‘Specialisatie is onze kracht’

COLOFON Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost. Het laatste nieuws is te volgen via boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar. Uitgever Vincent van de Vrede

Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Bart Janssen (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur). E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Medewerkers aan dit nummer Katrien Beeusaert, Janny Beima, Klaas de Boer, Gerben de Bruijn, Fred de Bruijne, Maarten Dessing, Monique Eskens, Anthoni Fierloos, Constantijn Hoffscholte, Jesse Keff, Ronald Kerstma, Niels Nijborg, Inge Roos, Daan van der Valk, Soraya Vink. Foto omslag Stijn Rademaker

www.boekblad.nl

Advertenties Vincent van de Vrede T 072-5314978 E Vincent@stipmedia.nl Vormgeving Jan Scholtus Druk Veldhuis Media, Meppel

Abonnementen Boekblad Compleet Online + magazine (print) € 179 (eerste jaar), daarna € 269. ZZP-ers € 148. Boekblad Online Online + magazine (digitaal) € 119 (eerste jaar), daarna € 209. ZZP-ers € 86.

Proefabonnement Online + magazine (digitaal) € 29,95 (Stopt na zes maanden). Alle prijzen zijn exclusief btw. Meer informatie: www. boekblad.nl/abonneren

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072-5314978 (ma t/m do 13-16 uur) E info@stipmedia.nl www.boekblad.nl ISSN 1586-2897

november/december 2022  jaargang 189

VOORAF

Boekhandelsbarometer Enkele jaren geleden hadden we op de website van dit blad korte tijd een rubriek met de titel ‘Boekhandelssluitingsbarometer’. Afgezien van het feit dat die naam buitengewoon waardevol was bij een spelletje Scrabble op de redactie, was het een wat deprimerende rubriek die hier en daar bij boekverkopers tot irritatie leidde. Evenwichtiger en inspirerender is het om breder te kijken naar bewegingen in boekhandelsland. En dan blijkt dat er de afgelopen maanden het nodige gebeurd is. Ja, er zijn sluitingen te betreuren (Kartonnen Dozen in Antwerpen, de laatste Pelgrim-vestiging in Rotterdam, Gift & Book in Zoetermeer) en waarschijnlijke sluitingen (Augustinus in Nijmegen, Schippers in Wijhe), maar er zijn gelukkig ook positieve bewegingen. Zo opent Dominicanen een vestiging in Heerlen, kreeg Mayflower in Leiden een Nederlandstalig zusje (Meibloem), is de Indische boekhandel Moesson terug in Den Haag en openden in Antwerpen, Halle en Gent eigenzinnige boekhandels die een beperkte, maar gespecialiseerde collectie voeren. In Gent betreft het de vierde nieuwe boekwinkel binnen een jaar, je vraagt je af wat daar in het water zit. Behalve geheel nieuwe winkels zijn er ook de nodige verbouwingen en verhuizingen geweest. Zo opende de Van der Velde-vestiging aan het A-Kerkhof in Groningen na tien weken verbouwing weer de deuren en verhuisde Plantage Boekhandel Heerlen naar een nieuw pand, waarbij direct een nieuwe naam werd aangenomen: Boekhandel Cobben. FOTO De Vries Van Stockum/Rogier Reeker

Verbouwen deed men ook bij De Vries Van Stockum in Haarlem. Maar deze winkel zorgde voor nog opvallender nieuws: de vestiging in Den Haag verhuisde naar de chique Passage waar op 1 oktober de deuren officieel opengingen. Een impressie van de de nieuwe winkel ziet u in dit nummer. Op deze pagina’s een voorproefje.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

RONALD KERSTMA Bureauredacteur bij Atlas Contact en een van de winnaars van de Favorita’s van De Boekvertalers Sebes & Bisseling verkoopt Engelstalige rechten in Nederland Een opmerkelijk en spannend bericht, gelezen vanuit het perspectief van de vertaler. We weten allen dat de druk wordt opgevoerd om de vertaling tegelijk met het Engels te publiceren. En dan gaan Nederlandse uitgevers zelf ook het Engels uitgeven? Maar misschien is het wel dé oplossing. Je hebt immers ook meer in de hand, kan de vertaling eerder laten verschijnen. En er zullen altíjd mensen zijn die het Engels kopen, ook al is de vertaling er een halfjaar eerder al. In dat opzicht heeft mijn collega, uitgever Jessica Nash, een goed punt dat de extra omzet de vertaling alleen maar kan ondersteunen, zoals zij onlangs in de Volkskrant zei. Wat mij betreft blijven vertalingen altijd meerwaarde hebben: Engels moet toch wel je moedertaal zijn wil je álles meekrijgen. Wie winnen dit najaar de belangrijkste literaire prijzen? Elizabeth Strout staat op de shortlist voor de Booker Prize met Het verhaal van William. Fantastisch nieuws, als u dit leest is de winnaar bekend. Strout verdient

met haar prachtige, invoelende romans zeker deze prijs en een groot publiek, maar het gaat me om iets waar ik in het juryrapport van de Favorita om geroemd werd, namelijk dat ik ‘graag met jonge vertalers werk, een unicum in de uitgeverswereld’. Strouts Lucy Barton-romans worden vertaald door Barbara de Lange. Voor Strouts nieuwe roman, Lucy aan zee, tipte zij mij vanwege tijdgebrek Madelon Janse, een vertaalster die zij gementoreerd had, in wie zij veel vertrouwen had. Aldus geschiedde: Madelons vertaling verschijnt komende maand. Of dit een ‘unicum’ is weet ik niet, maar ik wil het als voorbeeld geven van hoe je een nieuwe generatie vertalers makkelijk een kans kunt geven. Europese Literatuurprijs gaat naar Agustín Fernández Mallo Dit wil ik graag nog even uitlichten omdat ik de Europese Literatuurprijs een van de sympathiekste prijzen in Nederland vind, een prijs voor de auteur én de vertaler, waarbij prachtige literaire parels worden uitgelicht. Mede door de Vertalersgeluktournee die er altijd aan vasthangt, georganiseerd door Nicolette Hoekmeijer, Andrea Kluitmann en het Letterenfonds. En dat is helemaal een feest om eens naartoe te gaan, want niks is leuker dan in een mooie boekwinkel een vertaler bevlogen te horen vertellen over het vak. En zo’n

www.boekblad.nl

bekroning is dan toch het laatste duwtje in de rug voor mij, want ik ben nu zeer benieuwd naar deze Agustín Fernández Mallo, in vertaling van Adri Boon, in een mooie uitgave van Koppernik, die ik al eens nieuwsgierig in handen had in de boekhandel. FRED DE BRUIJNE Sinds 1 oktober een van de nieuwe eigenaren van De Drvkkery in Middelburg Michel Vroon (Borker Boekwinkel/Elburger Boekhandel): ‘De huidige crisis blijft niet twintig jaar duren’ Een verhelderend stuk van Michel Vroon. ‘Je hebt toch geen invloed op de bak ellende die er natuurlijk wél is.’ In dit credo kan ik mij helemaal vinden. Tijdens de coronacrisis hebben we intern veel gesproken over de communicatie. Welke toon slaan we aan? Beklag over de situatie lag snel op de loer, maar we kozen voor een constante positieve lijn. En met effect, we kregen veel positieve feedback over onze uitingen. Daar ligt ook in deze crisis een mooie kans. Er is ellende genoeg dat dagelijks bij de mensen binnenkomt. Als boekhandel kunnen we verhelderen, informeren en ontspanning bieden. Daaraan is meer behoefte dan ooit. Makkelijk is het zeker niet maar ook deze crisis duurt geen twintig jaar.

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl ‘Geef boeken gespreid uit’ ‘Zeker weer dinsdag?’ Deze kreet hoor ik regelmatig als de collega’s via de expeditie binnendruppelen. Daar staat een collega verstopt achter stapels en stapels dozen. Aan haar de schone taak om naast de aanvulling van het weekend ook de vele nieuwe titels in te voeren. Voor 11 uur staat de eerste collega uit de winkel al door de stapels te zoeken naar de nieuwe Jan Siebelink, want daar zit de klant op te wachten. Ik ben het daarom eens met Jan Peter Prenger en niet alleen uit praktisch oogpunt. Gespreid het hele jaar nieuwe boeken betekent het hele jaar door een extra reden om naar de boekhandel te komen. Het geeft ruimte om aandacht te besteden aan nieuwe titels die anders ondersneeuwen. Nu is het soms kiezen wat op de tafels komt en daar zou geen enkele uitgeverij blij van moeten worden. De Drvkkery krijgt nieuwe eigenaren Het voelt een beetje pedant om een ‘eigen’ bericht te benoemen. Maar dit bericht staat voor één van de grootste veranderingen in mijn leven. Het nieuws verspreidde zich snel en mijn telefoon stond roodgloeiend op de avond van de bekendmaking. Van alle kanten kwamen gelukwensen, waarbij een belangrijke gemene deler opviel: klanten wilden graag benadrukken wat de winkel voor hen betekent. Een fenomeen dat, mijns inziens, alleen bij boekwinkels voorkomt. Het is niet zomaar een winkel waar je een boek koopt, het is voor veel mensen een tweede huiskamer waar ze graag thuiskomen. Met dat gevoel was ik natuurlijk al bekend, maar hoe belangrijk het is voor onze klanten werd mij de afgelopen weken nogmaals duidelijk. Ik ben vereerd en trots dat deze Middelburgse huiskamer van ons mag zijn.

SORAYA VINK Acquirerend redacteur bij HarperCollins Holland; blaast het James Bonduniversum nieuw leven in met heruitgaven Ian Fleming en introductie van Kim Sherwood Buchmesse op 70 procent van normale omvang Na de onzekere tijden, die eigenlijk nog maar deels achter ons liggen, is het voor boekenvakkers wereldwijd een lichtpuntje om weer de Buchmesse in Frankfurt te kunnen bezoeken. Mijn afsprakenschema is al klaar en ik kijk er erg naar uit om mijn internationale collega’s en contacten weer live te mogen ontmoeten, in plaats van in Zoom-meetings, waarbij technische uitdagingen de communicatie soms bemoeilijkten. Het allermooist aan zo’n beurs vind ik de gezamenlijke liefde om verhalen een podium te geven, in de hoop dat die hun weg vervolgens naar de lezers weten te vinden, want ons doel is en blijft ervoor zorgen dat lezers telkens weer nieuwe favoriete boeken aan hun lijstjes kunnen toevoegen. Hoewel deze editie van de beurs op 70 procent van de capaciteit zal draaien, worden er nog ruim vierduizend stands uit 85 landen verwacht. Ik ben reuzebenieuwd met welke mooie, spannende of relevante acquisities ik ditmaal terugkom. Als dit nummer bij u op de mat valt, is de beurs alweer achter de rug.

voor deze editie van Renew the Book terecht zijn gekomen, laten zien hoe relevant het is om je af en toe buiten de gebaande paden te begeven. Ik vind het een positieve ontwikkeling dat veel concepten erop gericht zijn jonge lezers leesplezier bij te brengen door van lezen bijvoorbeeld een interactieve ervaring te maken. Recente berichtgeving over achterstanden in lezen en schrijven tonen aan dat deze initiatieven meer dan nodig zijn. De Camino krijgt verfilming Fantastisch om te lezen dat deze thriller van Anya Niewierra een verfilming krijgt. Ik vind het een zeer positieve ontwikkeling dat steeds meer filmmakers geïnteresseerd raken in het werk van Nederlandstalige thrillerschrijvers, want dat bezorgt het genre een extra boost. Hoewel de thriller nog steeds tot het meest gelezen genre behoort, blijft het lastig om er media-aandacht voor te genereren. Daarnaast hoop ik dat verfilmingen een wisselwerking opleveren voor Nederlandstalige thrillers, want laten we eerlijk zijn: eigenlijk is een boek toch altijd beter dan de film? 

Longlist Renew the Book bekend Innovatie in het boekenvak blijft belangrijk om lezen aantrekkelijk te maken voor een steeds grotere groep en om te blijven vernieuwen. De initiatieven die op de longlist

november/december 2022  jaargang 189

DE VISIE

Monique Kauffman, Astrid Verhoeven, Wieke Rommers (Dekker v.d. Vegt):

‘DE NAAM IS HET GEZICHT VAN DE WINKEL’ Dekker v.d. Vegt is zijn tweede eeuw in Nijmegen begonnen met een nieuw directietrio. Monique Kauffman, Astrid Verhoeven en Wieke Rommers willen de winkel behouden als ‘een warm nest’ voor alle betrokkenen. Tekst Maarten Dessing Beeld Stijn Rademaker

D ASTRID VERHOEVEN

MONIQUE KAUFFMAN

WIEKE ROMMERS

1970 1994

1966 1988

1973 1998

19952020 2021-

Geboren te Gendt Bibliotheek Documentatie Informatieverzorging, Hanzehogeschool Groningen Senior boekverkoper Dekker v.d. Vegt Mede-eigenaar Dekker v.d. Vegt

19912003

Geboren te Rotterdam Spaanse Taal- en Letterkunde, RuG (niet afgemaakt) o.a. Commercieel manager Scholtens Wristers (Groningen)

20032010 Winkelmanager Scholtens Wristers 20102014 Winkelmanager Dekker v.d. Vegt 2014- Mede-eigenaar Dekker v.d. Vegt

19962010 19982020 2021-

Geboren te Drunen Engelse Taal- en Letterkunde, Radboud Universiteit Nijmegen Freelance vertaler Senior boekverkoper Dekker v.d. Vegt Mede-eigenaar Dekker v.d. Vegt

ekker v.d. Vegt heeft het eeuwfeest niet ongemerkt aan zich voorbij laten gaan. Er was dit najaar een fotowedstrijd rond het thema ‘boeken en Nijmegen’. Er was een extra uitgebreid programma van schrijversoptredens – met nadruk op auteurs die een band met de thuisstad hebben. En er was natuurlijk een boek, uitgegeven in formaat en vorm van een Boekenweekgeschenk, waaraan tal van lokale auteurs een bijdrage hebben geleverd. De eigenaren van de Nijmeegse boekhandel hebben bij elkaar 63 jaar voor Dekker v.d. Vegt gewerkt. Astrid Verhoeven kwam in 1995 na een bibliotheekopleiding via het uitzendbureau binnen. Voor korte tijd, dacht ze, maar ze ging nooit meer weg. Wieke Rommers trad in 1998 in dienst als boekverkoper, was alleen korte tijd weg om te ontdekken dat het onderwijs niets voor haar was, maar keerde toen snel terug bij het bedrijf dat haar wél plezier in het werk gaf. Monique Kauffman kwam in 2010 over uit Groningen om winkelmanager te worden. Aan het hoofd van de winkel staat het trio echter nog maar kort. Met uitzondering natuurlijk van Kauffman, die in 2014 samen met Hans Peters – en de hulp van een lokale investeerder en 512 crowdfunders – de winkel redde uit de failliete boedel van Polare. Verhoeven en Rommers kwamen aan boord toen Peters per 1

januari 2021 met pensioen ging. Sindsdien zijn ze met zijn drieën eigenaar en directeur van de grootste boekhandel in de regio.

Continuïteit Waarom voeren jullie met z’n drieën de directie? Kauffman: ‘We hebben lang onder het juk van een groep geleefd. [Maar liefst 41 jaar, nadat Kluwer de winkel in 1973 overnam, waarna die achtereenvolgens BGN, Selexyz en Polare heette, md.] Zo’n groep heeft allemaal investeerdersbelangen. Dat wilden Hans en ik niet voor de toekomst. We wilden het liefst zelfstandig blijven, en het allerliefst dat de opvolgers uit de eigen bevolking kwamen. Medewerkers van Dekker dus. Daarom gingen we al zo’n vijf, zes jaar geleden met Astrid en Wieke praten – twee mensen van wie wij dachten dat ze de kar konden trekken.’ Maar waarom moest Dekker v.d. Vegt dríé eigenaren hebben? Kauffman: ‘Hans is ouder dan ik. We wisten dat hij eerder met pensioen zou gaan. Ik ben weer ouder dan Astrid en Wieke. Zo blijven er als ik vertrek, al duurt dat echt nog even, twee directeuren over die kunnen kijken wie er, bij voorkeur weer uit eigen gelederen, als derde bij kan komen. Zo kun je rouleren zonder

november/december 2022  jaargang 189

DE VISIE

ASTRID VERHOEVEN: ‘WE VERANDEREN NIET OM HET VERANDEREN’

opeens met te weinig ervaring te zitten. Je hoort vaak dat boekhandels moeten stoppen omdat de eigenaren de opvolging niet geregeld krijgen. Hans en ik wilden daarom met dit model van opvolging de continuïteit van Dekker garanderen. Bovendien hoef je minder geld te investeren als je maar voor een derde eigenaar wordt. Dat maakt het makkelijker.’ Verhoeven: ‘Het is ook fijn om de taken te kunnen verdelen. Iedereen heeft zijn eigen zwaartepunt. En gezellig. We zien elkaar bijna elke dag in de winkel.’ Waarom waren Astrid Verhoeven en Wieke Rommers de ideale kandidaten? Kauffman: ‘Sommige mensen zijn geweldige boekverkopers. Kunnen goed met klanten omgaan, weten alles van de inkoop, organiseren de verkoop perfect. Maar je moet als directeur ook weten hoe de hele winkel en het vak in elkaar zitten. Je moet belangstelling hebben voor de zakelijke kant. En je moet ook het karakter ervoor hebben. Je moet de verantwoordelijkheid durven nemen. Je moet in sommige periodes de rust kunnen bewaren. In andere periodes het voortouw nemen. Astrid en Wieke pasten in dat plaatje.’ Hoe reageerden jullie op het aanbod de winkel over te nemen? Rommers: ‘Ik zei gelijk ja. Het duidde op groot vertrouwen.’ Verhoeven: ‘Ik ook. Meteen. Pas daarna dacht ik: O, maar hóé dan. Het was een uitdaging, maar het is gelukt.’ Kauffman: ‘Ook daarom wilden we in een vroeg stadium de opvolging organiseren. Het kost tijd om de financiering goed te regelen.’ Jullie kenden als aankomende directeuren de winkel ook goed? Rommers: ‘Ik heb heel veel afdelingen gezien. Alles op de vloer meegemaakt wat je kunt meemaken, ook in [de toenmalige zusterwinkel in] Arnhem. Ik ben in al die jaren een allround boekverkoper geworden, denk ik. Sinds ik mede-eigenaar ben geworden, heb ik nóg meer geleerd.’ Verhoeven: ‘Voor mij geldt hetzelfde: veel verschillende afdelingen. En ik was, nog in de tijd van BGN en Selexyz, zo’n vijf jaar voorzitter van de centrale ondernemingsraad. Dan krijg je wel zicht op de cijfers van een boekhandel.’ Kauffman: ‘Het voordeel van al die reorganisaties

www.boekblad.nl

vroeger, als ik dat zo mag zeggen, is dat je functie en je werk voortdurend veranderden. Dat dwingt je om je aan te passen.’ Verhoeven: ‘Het is de combinatie van willen en moeten. Toen ik ooit bij de afdeling wetenschap begon, kwam multimedia op. Ik vond dat als een van de weinigen leuk, dus trok ik dat naar me toe en heb ik dat helemaal opgebouwd. Maar ik heb bij de laatste reorganisatie ook meegemaakt dat ik de non-books gewoon kreeg toegewezen. Vond ik helemaal niet leuk. Maar ik maakte het me toch eigen en probeerde het zo goed mogelijk te doen.’ Kauffman: ‘En we hebben Astrid en Wieke ook niet in één keer eigenaar gemaakt. Ze hebben het jaar voor de overname een soort traineeship gedaan om bij te leren. We zaten regelmatig met zijn vieren om allerlei dingen door te nemen.’

Laagdrempelig Hoe zijn onderling de taken verdeeld? Kauffman: ‘In het begin hebben we wel gedacht: moet er een strikte taakverdeling zijn? Maar eigenlijk is die daarna vanzelf ontstaan. Ieder doet waar die het beste in is en wat ze leuk vindt. En als iemand iets niet leuk vindt, doen we het toch omdat het nu eenmaal gedaan moet worden. Ik vind facilitair niet leuk, het kost soms ook veel tijd, maar als de koeling kapot is, moet hij worden gemaakt. Dat hoort er gewoon bij als ondernemer. We hebben – gelukkig – geen hoofdkantoor meer waar je sommige problemen over de schutting kunt gooien.’ Rommers: ‘Ik maak het rooster, heb contact met klanten, doe de verkoop buiten de deur. Ik ben ook vrij veel op de vloer. Ik vind het leuk dat ik nog steeds bijna altijd een antwoord heb als collega’s mij iets vragen. Astrid doet veel met de studentenmarkt, de promotie en de communicatie. En Monique doet de financiën, HR en dus facilitair.’ Kauffman: ‘Maar we weten goed van elkaar waar we mee bezig zijn. We zijn bijna altijd met z’n tweeën of drieën aanwezig. En vanuit hetzelfde gevoel voor wat de winkel moet zijn en waar het naartoe moet, kunnen we werken vanuit onderling vertrouwen. Zo moet het volgens mij. Zo hebben Hans en ik het ook altijd gedaan. Toen we acht jaar geleden begonnen hadden we nog nooit samengewerkt. Hans zat altijd in de hogere regionen van BGN. En toch besloten we binnen vijftien minuten: we gaan het gewoon proberen.’ Wie is het gezicht van de winkel? Kauffman: ‘Astrid misschien? Omdat zij de communicatie doet? Ik weet het niet. Vroeger was Hans dat. Hij vond het lekker om naar buiten te treden, deed dat ook heel charmant. Maar nu?’ Verhoeven: ‘Moet er één gezicht zijn? Eigenlijk is de naam het gezicht. Dekker v.d. Vegt is zo’n sterk begrip in Nijmegen. Die naam moeten we goed houden door het assortiment, door activiteiten te organiseren, door

ermee naar buiten te treden. Dat is het enige wat telt. En afhankelijk van de relatie met de winkel, is voor iedereen iemand anders het gezicht dat erbij hoort. Dat kan een van ons zijn – “de meisjes van Dekker”, zoals Thomas Verbogt ons laatst noemde – maar ook Toine Susijn, Constance Kregting of William Remmers die op de vloer werken.’ Kauffman: ‘De naam was bij de overname door Hans en mij ook zo ongeveer het duurste onderdeel – dat geeft wel aan hoe belangrijk die is. En toen Hans en ik ermee bezig waren, hoorden we klanten twee dingen voortdurend vragen: er moet goede koffie blijven, en: de naam moet terug. Het zal nooit Dekker worden, al zeggen veel mensen dat.’ Wat voor winkel moet Dekker v.d. Vegt zijn en waar moet die naartoe, zoals je net zei? Kauffman: ‘Het moet voor klanten een laagdrempelige plek zijn, waar – zoals we vaak horen – de sfeer

fijn is. Het moet voor Nijmeegse auteurs een podium zijn. En voor medewerkers een plek waar ze met plezier werken en waarbij ze zich, anders dan voor de overname het geval was, betrokken voelen. Een warm nest voor iedereen dus. Ook voor ons, voor wie het de hoofdtaak is om ervoor te zorgen dat de winkel financieel gezond is en het nest dus behouden blijft.’ Hoe laagdrempelig is laagdrempelig? Verhoeven: ‘Het is natuurlijk een utopie te denken dat iedereen zich hier thuis voelt. Maar dat is wel het streven. Dat niemand die hier binnenstapt, meteen denkt: “hier hoor ik niet, wegwezen”. We hebben ook een veelzijdig publiek. Jong en oud, hoog- en laagopgeleid, uit Nijmegen en uit de omgeving. Dat moet zo blijven. Daar zijn het assortiment en de activiteiten op afgestemd. Dat we óók een cultureel centrum zijn en veel met de bibliotheek en andere partijen samenwerken, hoort daar vanzelfsprekend bij.’

november/december 2022  jaargang 189

DE VISIE

Fiction Addiction Card Hebben jullie na anderhalf jaar al een eigen stempel kunnen zetten? Kauffman: ‘Zo werkt het niet. Wij zijn nooit een topdown-winkel geweest. De afgelopen jaren hebben Hans en ik alle medewerkers meegenomen bij bijvoorbeeld de verbouwing van 2020. Ook Astrid en Wieke. Het was daarom de verbouwing van iedereen, niet die van ons als directie.’ Verhoeven: ‘We veranderen ook niet om het veranderen. Het gaat om inspelen op wat gebeurt in de samenleving – zoals iedere boekverkoper dat doet. Als thema’s als Black Lives Matter of gender belangrijk worden, passen we het assortiment daarop aan. Medewerkers komen daarmee, we geven hen daarvoor alle ruimte. Of het groeiende belang van BookTok in de afgelopen twee, drie jaar. Engels is ook bij ons een stuk groter onderdeel van het assortiment geworden. En er is altijd iets wat uit de tijd raakt en dus kan worden afgebouwd. Ooit hadden we hier tien kasten informatica. Allemaal verdwenen.’ Hoe groot is het aandeel Engels bij jullie? Rommers: ‘Het is de afgelopen twee jaar verdubbeld. Het is vooral fictie, in paperback, dat wordt gekocht door jonge meiden van 13 tot 25 jaar. Het zijn allemaal veellezers, die vaak in groepjes komen, elkaar de kop gek maken, ongelooflijk veel lachen en elkaar veel vertellen over de boeken. Laatst hoorde ik een groepje in de Marikenstraat zeggen: “Níét naar Dekker! Dat is veel te leuk.” Natuurlijk kwamen ze toch binnen.’ Verhoeven: ‘We hebben sinds het voorjaar ook een eigen klantenkaart voor Engels: de Fiction Addiction Card. Dat komt voort uit de Readr-kaart. Toen die stopte, wilden we daar iets voor terug. We leren daaruit wie onze klanten zijn. Het is nog in opbouw, maar wat we nu al weten, bevestigt die indruk. Op de kaart krijg je 10 procent korting op Engels en vier keer per jaar een nieuwsbrief. Hij wordt echt veel gebruikt.’ Een klantenkaart voor Engels lijkt me belangrijk om loyaliteit af te dwingen bij een groep voor wie dat niet vanzelfsprekend is. Kauffman: ‘Zeker. Dit is een groep die heel graag ook online shopt. Daarom is het een voordeel dat op Engels geen vaste prijs zit en we dus korting kunnen geven. Wat niet wil zeggen dat wij tegen de vaste prijs zijn, integendeel. Engelse paperbacks zijn vaak al goedkoop: als je daarom 50 cent weggeeft, is het niet zo erg. Maar voor Nederlandse titels zijn we behoorlijk afhankelijk van een paar bestsellers. Als je dan op prijs moet concurreren met de Albert Heijn heeft dat grote consequenties.’ Heeft de lage gemiddelde verkoopprijs van een steeds groter segment van het assortiment als Engels geen consequenties? Kauffman: ‘Over het aanbod maak ik me soms zor-

WIEKE ROMMERS: ‘LAATST HOORDE IK EEN GROEPJE MEIDEN ZEGGEN: NÍÉT NAAR DEKKER! DAT IS VEEL TE LEUK’

gen. Als deze groep Engels blijft lezen, hoeveel wordt er dan nog vertaald? De oplagen van vertaalde boeken zijn al omlaag gegaan. Dat zou een verschraling van het assortiment zijn. Ik vind het niet gek dat Singel nu ook Engels gaat uitbrengen. Ik ben wel benieuwd naar de hoeveelheid titels die ze gaan aanbieden, als er bijvoorbeeld ook al Amerikaanse en Britse edities bestaan. Voor de verkoop betekenen de lagere marges dat de afzet omhoog moet – zoals dat ook moet vanwege de stijging van alle kosten dit najaar. Door de klantenkaart is dat gelukt, de afzet is zelfs flink gestegen. Uiteindelijk moeten we naar een nieuw evenwicht. Wat dat zal zijn, weet ik niet.’

Voldoende perspectief Staat de winkel er aan het begin van een moeilijk najaar goed voor? Verhoeven: ‘Ja. Het is lastig vergelijken met de vorige jaren. Maar ten opzichte van 2019 plussen we. En ook als je vergelijkt met de zomer van 2021, waarschijnlijk de beste zomer voor de boekhandel ever, doen we het goed. In juli zaten we net onder vorig jaar, in augustus er net boven. Dat geeft veel zin in het najaar. Hopelijk kunnen we na drie jaar eindelijk weer open blijven – óók met Kerst.’ Hoe schatten jullie de gevolgen in van alle macro-economische ontwikkelingen: stijgende energieprijzen, hoger minimumloon enzovoorts? Kauffman: ‘Moeilijk te voorspellen. Wij hebben bijvoorbeeld niet veel werknemers op minimumloon. Dus wat precies het effect is op andere lonen, die natuurlijk omhoog gaan? En als ik naar de energierekening kijk, denk ik ook: shit. Maar hoe erg het precies wordt? Aan de andere kant: door corona lezen mensen meer. Dat gecombineerd met eindelijk een najaar waarin we normaal draaien, kan ervoor zorgen dat de kostenstijging gepaard gaat met een goede afzet. In dat geval heffen de positieve en negatieve ontwikkelingen elkaar op. Uiteindelijk draait het allemaal om het consumentenvertrouwen. Maar wat er ook gebeurt: we hebben gelukkig een buffer om klappen op te vangen.’ Verhoeven: ‘Het is vooral jammer dat we door de vaste

www.boekblad.nl

november/december 2022  jaargang 189

BOEKHANDEL

bonus is, kopen we dus meteen een hele doos. We geven het geld nu eenmaal liever uit aan boeken dan aan wc-reiniger.’

MONIQUE KAUFFMAN: ‘ER IS HIER ALTIJD SFEER, HET IS NOOIT UITGESTORVEN, ER ZIJN ALTIJD KLANTEN DIE JE KENT’

prijs zelf geen invloed hebben op de verkoopprijzen. Alle andere retailers wel. Gelukkig zag je in de najaarsaanbieding dat de prijzen zijn gestegen. Het moet blijken of dat genoeg is. De boeken kunnen ook niet zo duur worden dat niemand ze koopt. Sommige boeken zijn in ieder geval te goedkoop. De nieuwe Baldacci kost 25 euro – voor een paperback. Prima. Maar de nieuwe Jaap Robben 24 euro – voor een prachtig gebonden boek met leeslint. Dat is te weinig.’ Voelen jullie noodzaak om te besparen? Verhoeven: ‘We kijken altijd al goed waar we het geld aan uitgeven. Ik begon hier toen Piet Hooghof directeur was, die binnen BGN bekend stond om zijn zûnigheid. Bij de verbouwing hebben we dus ook heel bewust energiezuinige lampen opgehangen. En op je assortiment wil je niet bezuinigen. Daar komen de mensen voor. Als mensen niet vinden wat ze zoeken, bestellen ze de volgende keer wel meteen op internet.’ Kauffman: ‘De afgelopen jaren is dat sentiment om zuinig te zijn alleen maar versterkt. Toen we nog een hoofdkantoor hadden, werd veel te veel geld verspild aan dingen die dat in onze ogen niet waard waren. Dat willen wij beter doen. En in coronatijd was er ook al de noodzaak om waar het kan de duimschroeven aan te draaien. Als de Glorix bij Albert Heijn in de

Zien jullie nieuwe mogelijkheden om de afzet te verhogen? Bijvoorbeeld via de eigen webshop, die tijdens corona piekte. Kauffman: ‘Internet heeft tijdens corona, vooral na de CPNB-campagne begin 2021, geboomd. Daarna is de omzet teruggelopen, al is hij stabiel hoger dan voorheen doordat een groep klanten die bij Bol.com bestelde, dat bij ons is blijven doen. Dat is fijn. We blijven onze site op elke uiting zetten. Tegen iedere klant die over Bol.com begint zeggen we: je kunt ook naar ons. Maar we gaan niet, zoals sommige andere winkels die allerlei domeinnamen claimen, internet als een soort tweede filiaal neerzetten. Daarvoor ligt de focus te veel op de winkel. Dat is ook het leukst: er is hier altijd sfeer, het is nooit uitgestorven, er zijn altijd klanten die je kent. En de winkel biedt voldoende perspectief.’ Bijvoorbeeld via het voor een algemene boekhandel opmerkelijk grote aanbod tweedehands? Rommers: ‘Dat is een geweldige toevoeging aan het aanbod. Toen De Slegte aan de winkel werd toegevoegd, dachten veel mensen: huh? Maar het werkt geweldig. Er komen speciaal klanten voor. Sommige vragen ook nog, als ze bellen en wij opnemen met Dekker v.d. Vegt, naar De Slegte. En je kunt mensen die een titel niet kunnen vinden doorverwijzen. We hebben er een heel goede inkoper op zitten, dat is een voorwaarde om het goed te doen. Alleen: het aanbod uitbreiden? Nee. De huidige omvang is goed.’ Of meer horeca? Verhoeven: ‘Ook niet. Wij hebben al 22 jaar horeca, sinds we naar de Marikenstraat verhuisden. En dat werkt goed: mensen kunnen blijven zitten, koffie drinken of lunchen, en hoeven niet weg. Maar als we het meer aandacht geven, gaat het ten koste van de boeken.’ En het creëren van synergievoordeel via filialen? Dekker v.d. Vegt was binnen BGN een regionale keten. Kauffman: ‘Zeg nooit nooit. Maar we zijn niet actief op zoek naar een locatie voor een nieuwe winkel of een overname.’ Verhoeven: ‘De locatie is uitstekend. We zitten in het cultureel kwartier van Nijmegen, met onder andere de bibliotheek en filmhuis Lux. En waar zou je anders in het centrum een pand vinden met zoveel vierkante meter, allemaal gelijkvloers? De gevel is alleen te smal. Veel mensen die hier voor het eerst naar binnen komen, weten níét wat ze zien, zo diep is de winkel.’ Rommers: ‘Uiteindelijk zien we de meeste kans als we onze klanten – zakelijk, particulier en studieverenigingen – behouden en nieuwe klanten werven. Dáár blijven we ons uiterste best voor doen. Door een persoonlijke aanpak en door het oude, vertrouwde Dekker v.d. Vegt te blijven.’ 

www.boekblad.nl

De Athenaeum-groep voor boekhandel Bücherbogen op de Savignyplatz.

Paulien Loerts ontdekt de Duitse kookboeken van Yvette van Boven bij Goldhahn und Sampson.

Medewerkers Athenaeum doen inspiratie op in Berlijn

Hartstocht voor het vak in zeer uiteenlopende winkels

Wie in een boekhandel werkt weet: boekverkopers leren graag van elkaar. Daarom organiseert Athenaeum Boekhandel voor de eigen medewerkers ‘boekhandelsinspiratiereizen’. Eind september reisde meer dan een dozijn collega’s naar Berlijn om inspiratie op te doen in de boekhandels aldaar. Daan van der Valk, ‘boekverkoper at large’ en een van de organisatoren van de reis, doet verslag in woord en op de pagina’s 20-21 in beeld. Tekst en beeld Daan van der Valk

november/december 2022  jaargang 189

BOEKHANDEL

Wat vooraf ging In de MT-vergadering van afgelopen mei stelde onze directeur Paulien Loerts voor om een inspiratiereis naar Berlijn te organiseren voor medewerkers van Athenaeum. Mijn collega Puck Hofman (officemanager/PZ) en ik boden direct enthousiast aan om de reis te organiseren. Er waren enkele voorwaarden: we reizen duurzaam met de trein, iedereen werkzaam bij Athenaeum mocht mee, dus ook de oproepkrachten, en er zou een terugkomavond zijn om onze ervaringen te bespreken. Als eerste bepaalden we wanneer we zouden gaan: drie dagen eind september en drie dagen in januari komend jaar. Wie wilde, kon zich aanmelden, wel met een korte motivatie. Bijna dertig collega’s deden dat; de twee reizen waren meteen volgeboekt. Puck regelde de treintickets en het hotel, ik hield me vooral bezig met de boekhandelsbezoeken. René Bego van uitgeverij mo’media sponsorde ons door voor iedere deelnemer een Berlijngids beschikbaar te stellen. We hadden uiteindelijk een groslijst van maar liefst 25 boekhandels. Het maken van een planning bleek een lastige klus, want hoe bezoek je al die mooie winkels in een kleine twee dagen? Na een tip van Paulien Loerts schakelden we Rainer Kersten in. Hij woont sinds jaar en dag in Berlijn, spreekt vloeiend Nederlands en Duits, is vertaler van beroep (onder andere van het werk van Arnon Grunberg) en heeft dus affiniteit met boeken. Ik had inmiddels twaalf boekhandels per email in het Engels aangeschreven, de respons was minimaal. Een fietstocht van Rainer langs die boekhandels leverde een veel beter resultaat op. We waren overal welkom en afhankelijk van de drukte en de grootte van de winkel zou er op veel plekken tijd zijn voor een gesprek. We maakten een draaiboek van uur tot uur, inclusief vervoer, lunches

en diners. Dat was een enorme puzzel die meermalen aangepast moest worden. Puck maakte een mooi draaiboek voor alle deelnemers en ik voor alle boekhandels een goodiebag als dank voor de ontvangst.

Dag 1 Maandag 26 september. Om 5 uur in de ochtend gaat mijn wekker. Voor dertien collega’s sta ik broodjes te smeren voor onze driedaagse naar Berlijn. Om 7 uur vertrekken we per trein vanaf Amsterdam CS, om 3 uur komen we, met een uur vertraging, aan. Onze gids Rainer Kersten staat ons op te wachten. We beginnen bij Bücherbogen op de Savignyplatz, een propvolle boekhandel onder vier ‘Stadtbahnbogen’, gespecialiseerd in kunst, architectuur, mode (Karl Lagerfeld kwam hier graag), film en theater. Een waar snuffelparadijs inclusief koffieshop. Opvallend: onze groep trekt geen aandacht van de medewerkers, ik zou best nieuwsgierig zijn als zo’n gezelschap mijn boekhandel binnenwandelt. In een hoek vind ik stapels dure kunstboeken lukraak opgestapeld, ik kan me nauwelijks bedwingen… De tweede boekhandel, Autorenbuchhandlung Berlin, zit ernaast en is een stuk kleiner. Men maakt hier duidelijke keuzes. Series krijgen mooi de ruimte en heel leuk: een paperbackserie is zo geplaatst dat de ruggen een regenboogvlag vormen. Een van de medewerksters achter de balie hoort mij Nederlands praten en spreekt me aan in het Nederlands, en ook onze directeur is meteen in gesprek met de eigenaar. De laatste boekhandel die we deze middag bezoeken is Koolhaas, gevestigd in het souterrain van een imposante villa met een mooie tuin in een chique deel van Berlijn. De boekhandel is onlangs

www.boekblad.nl

overgenomen, en grondig verbouwd. De drie ruimtes waaruit de zaak bestaat zijn knus, maar de afwerking van de tafels en kasten, weliswaar op maat gemaakt maar in spaanplaat, laat wat mij betreft te wensen over. De welgestelde klant die je hier verwacht, wil meer. Ook is het assortiment vrij beperkt. Maar de drie dames die er werken zijn enthousiast bezig boeken te verkopen, we hebben dan ook meteen aanspraak. Onze dag eindigt in een restaurant vlakbij ons hotel, met goed eten en boeiende gesprekken. Een aantal collega’s gaat nog even naar Dussman, een cultuurwarenhuis dat tot laat in de avond open is. Ikzelf ga met een paar collega’s terug naar het hotel, het was een lange, goede dag. Morgen staan weer vijf boekhandels op het programma, waaronder ook Dussman.

Dag 2 We hebben heerlijk geslapen in Hotel Anna 1908 in een buitenwijk van Berlijn. Het weer is herfstig. De eerste boekhandel van vandaag is Eisenherz, een springlevende queer boekhandel ‘im Herzen des queeren Nollendorfkiezes’ zoals de website meldt. Het zwaartepunt ligt hier bij boeken. Het is dat ik geen Duits lees, anders kwam ik met een bomvolle koffer thuis. We worden warm ontvangen. Geen wonder dat Eisenherz al twee keer de Deutscher Buchhandlungspreis ontving Vervolgens gaan we naar Dussmann das KulturKaufhaus GmbH, het enorme cultuurwarenhuis waar heel Duitsland trots op is. En terecht. Vier verdiepingen waar je alles vindt wat met cultuur te maken heeft. Veel boeken, natuurlijk, maar ook langspeelplaten, bladmuziek, schrijfwaren en spellen. Ondanks de omvang voel je je meteen thuis in dit enorme

cultuurpaleis, dat iedere dag behalve zondag tot elf uur ’s avonds open is. Wij zijn bevoorrecht, de winkelmanager heeft een uur voor ons vrij gemaakt en geeft ons een rondleiding. Indrukwekkend zijn het ‘Pflanzenkunstwerk’, een plantenwand van 270 vierkante meter, en de levensgrote sfinx. Door de regen gaat het vervolgens naar de museumboekhandel van Walther König op het Museuminsel. Opvallend: meer dan 80 procent van de titels ligt in frontpresentatie, er zijn dan ook veel tafels. Vloer, wanden en kasten zijn uitgevoerd in klassiek hout. De meningen daarover zijn verdeeld, de een voelt zich er onprettig, de ander vindt het geweldig. Fijn is dat de boekhandel toegankelijk is zonder dat je een kaartje voor het museum moet kopen. We gaan door naar de imposante grote kunstboekhandel van Walther König. Ik heb nog nooit zoveel kunstboeken bij elkaar gezien. Dit is een echt luilekkerland voor de kunstboekenliefhebber, veel verschillende grote ruimtes. Een minpunt: het is lastig contact te krijgen met de boekverkopers. Daarna naar Do You Read me. Een kleine boekhandel gespecialiseerd in mode, fotografie, kunst en tijdschriften. Hoe klein de winkel is, merken we meteen als we met twaalf boekverkopers binnenkomen. Ook dit is een boekhandel voor de fijnproever, met een met zorg samengestelde collectie. Opvallend is dat ook hier de boekverkoopster weinig aandacht heeft voor klanten. We besluiten de dag met een bezoek aan Buchhandlung ocelot (met kleine beginletter), not just another bookstore. Dat ‘not just another bookstore’ wordt zeker waargemaakt. De boekhandel heeft een open karakter en is ruim en modern opgezet, met een professionele bar. De drie boekverkoopsters sprankelen, we raken direct met elkaar in gesprek. Kortom, een aangename manier om de dag af te sluiten.

’s Avonds eten we bij de befaamde Paris Bar. Aan tafel raken we niet uitgepraat over onze boekhandelsbelevenissen. Op mijn vraag: ‘Bij welke boekhandel zou je het liefst een maandje meelopen’ heeft iedereen een ander antwoord.

Dag 3 Onze laatste dag, om vier uur gaan we met de trein terug naar Amsterdam. Vandaag is een herfstdag uit het boekje. Fris, maar de zon schijnt en onder de bomen liggen kastanjes. De eerste boekhandel die we bezoeken is She Said, een relatief nieuwe boekhandel die boeken verkoopt van vrouwelijke en queer auteurs. We worden met open armen ontvangen, de koffie, met zorg bereid aan de open koffiebar, is erg lekker. Sowieso is dit een boekhandel waar je vrolijk van wordt. Intense kleuren, veel aandacht voor details. Qua assortiment is She Said vergelijkbaar met onze nieuwe boekhandel Athenaeum Zuidoost in de Bijlmer. Ik heb de winkel daarom uitgebreid op film vastgelegd. Op weg naar boekhandel Zabriskie stuiten we op een kleine huiskamerboekhandel, Buchbund. Natuurlijk stappen we naar binnen. Dat huiskamergevoel is subliem, de eigenaar is blij ons te zien en vertelt over zijn grote avontuur. Voor corona trok hij met zijn vriend uit Polen naar Berlijn om Poolse boeken te gaan verkopen en distribueren vanuit zijn huiskamer. Die huiskamer is nu een boekhandel met koffiebar. Een paar keer per jaar rijdt hij met de auto naar Polen om boeken te brengen en op te halen. Hij heeft er duidelijk plezier in en geniet van de aandacht van zoveel vakgenoten. We gaan door naar Zabriskie, #Buchladen für Kultur und Natur. Dit is een kleine, gespe-

november/december 2022  jaargang 189

cialiseerde boekhandel gerund door een echtpaar. Toegang voor maximaal zeven personen staat op de deur, maar gelukkig maken ze voor ons een uitzondering. Ook hier zie je veel hartstocht voor het vak, we raken meteen in gesprek met beide boekverkopers. Dat is toch iets speciaals, en iets wat grenzen overschrijdt: het gevoel van ‘wij zijn allen boekverkopers’. Voor we terugreizen lunchen we uitgebreid. Ons team is hecht, door deze reis hebben we elkaar nog beter leren kennen. Dankwoorden worden uitgesproken, voor onze Berlijnse gids Rainer Kersten en onze directeur Paulien Loerts. We hebben nog twee uur voor de trein vertrekt. Rainer laat Paulien en mij de Berlijnse hallen zien, een voormalige tramremise met heel veel foodondernemers, te vergelijken met de Amsterdamse foodhallen. En ja hoor, we zien toch weer boeken, een klein, mooi verzorgd winkeltje Goldhahn und Sampson met veel kookboeken, maar ook wijn en kookgerei en bijzondere levensmiddelen. Tussen de kookboeken ontdekken we de Duitse uitgaves van de boeken van Yvette van Boven. Moe maar voldaan stappen we om 4 uur in de middag in de trein naar Amsterdam. Iedereen heeft de reis op zijn eigen manier ervaren en de boekhandels de we bezocht hebben waren eigenlijk net zo divers als onze eigen zes winkels. De ultieme boekhandel voor iedereen bestaat niet! De leukste bezoeken waren die waarbij we met open armen werden ontvangen, de boekhandel waar de klant alle aandacht krijgt. Dat was niet overal vanzelfsprekend. Ook hebben we op een aangename manier elkaar beter leren kennen want in de dagelijkse praktijk heb je daar te weinig tijd voor. Ik heb nu al zin in de tweede reis in januari. Die zal ongetwijfeld weer een heel andere dynamiek hebben. 

IN BEELD

Athenaeummedewerkers op bezoek in Berlijn

Autoren Buchhandlung Veel oog voor detail. Imposante kast met een paperbackserie die zo is geplaatst dat de ruggen een regenboogvlag vormen en boekensteunen met schrijvers.

Tekst en beeld Daan van der Valk

Dussmann das Kulturkaufhaus Rood en zwart zijn de basiskleuren van dit enorme cultuurwarenhuis. Alles is groots, in het atrium staat zelfs een originele sfinx geleend van een museum.

De gerenommeerde boekhandel Bücherbogen Propvolle, rommelige winkel, gespecialiseerd in kunst, mode, architectuur.

Walther König Museuminsel Een zwaar ogende museumwinkel door veel donker hout. Opvallend veel frontpresentatie.

Boekhandel Koolhaas Gevestigd in het souterrain van een imposante villa. Knus, maar de welgestelde klant in deze buurt verwacht meer.

www.boekblad.nl

Buchbund Begonnen als Poolse huiskamerboekhandel, inmiddels boekhandel met koffiebar.  Buchhandlung ocelot ‘Not just another bookstore’. Kinderboeken op een rol, een concept dat goed verkoopt.

november/december 2022  jaargang 189

ACHTERGROND

Printing On Demand

Heel aantrekkelijk bij kritischer kijken naar investeringen Samen met medestudenten voerde Joachim van Leeuwen in het kader van de studie Sustainable business and Innovation aan de Universiteit van Utrecht een onderzoek uit rond de voordelen van Printing On Demand (POD). Begin oktober presenteerde hij de bevindingen tijdens een conferentie bij CB. Tekst en beeld Klaas de Boer

Productie-omgeving bij CB/Printforce.

Joachim van Leeuwen.

Overproductie is een probleem in het boekenvak. Jaarlijks verlaten 3,3 miljoen boeken onverkocht de CBmagazijnen in Culemborg. De aanname is dat voor ieder boek 1 kilo CO2 nodig is geweest. Dat staat gelijk aan een autorit van 10 kilometer. Dus er gaan 33 miljoen autokilometers aan CO2 verloren. Een andere berekening om hetzelfde punt te illustreren: de waste komt neer op 15 boeken per uitgever, per dag als je alle 578 uitgevers meetelt. Dat zijn dus per uitgever gemiddeld de extra kosten van 150 kilometer per dag. Om het beeld nog wat sterker aan te zetten, stelt Van Leeuwen dat bij deze rekensommetjes alleen de productie

www.boekblad.nl

van het boek zelf is geteld, en niet zaken als vervoer en opslag. POD kan helpen om duurzamer en voordeliger te produceren door het selectief en doelgericht in te passen in het productieproces. Nu is de voornaamste reden voor een uitgever om een boek via POD te produceren de wens om een titel beschikbaar te houden. Wanneer een voorraad bij CB opraakt, wordt snel via POD een tussenoplage gemaakt, om te voorkomen dat een titel op niet leverbaar komt te staan. Van Leeuwen en zijn medestudenten interviewden diverse uitgevers, hoewel het teleurstellend was dat slechts 20 procent van de aange-

schreven producenten reageerde. Zij concluderen dat er veel conservatisme heerst bij uitgevers en dat deze zich niet voldoende verdiepen in wat er mogelijk is. Natuurlijk heeft POD zijn beperkingen in de uitvoering. Geen flappen bijvoorbeeld. Maar voor heel veel boeken is eenzelfde kwaliteit haalbaar als bij offset. Het kan zonder meer een alternatief zijn, als de oplage niet boven de 500-750 exemplaren komt. De snelheid van produceren is dan een voordeel, maar, aldus de studenten, ook de kosten zijn dat. Veel uitgevers geven aan dat de kostprijs per exemplaar hoger is en zien dat als een belemmering. Maar wanneer overige kosten van reguliere producties mee gecalcu-

leerd worden ontstaat een ander beeld. Te denken valt dan aan posten als geïnvesteerd vermogen, opslag, voorzieningen en uiteindelijk kosten van vernietiging. Waarbij natuurlijk ook de verspilde kilometers CO2 weer om de hoek komen kijken. Als een uitgeverij zijn investeringen kritischer zou bezien, is POD heel aantrekkelijk. Immers, bij een voorzichtige oplage is het te investeren bedrag aanzienlijk lager dan bij een reguliere productie, ook al is de kostprijs per exemplaar hoger. En op het moment van herdruk in POD is de investering over de achterliggende oplage al terugverdiend. Dit zijn rekensommen die het management eens zou moeten

maken, aldus de studenten. Er zijn meer misverstanden. Bij POD wordt gewoon goed en milieuvriendelijk papier gebruikt. De boeken vallen echt niet uit elkaar. Gebonden uitvoeringen kunnen echt wel. De aanbevelingen die de studenten doen in hun rapport zijn duidelijk. Uitgevers, neem in de berekeningen ook andere factoren mee, en niet alleen de kostprijs per exemplaar. En besef dat duurzaamheid niet alleen betrekking heeft op vervoer en papier, maar ook zit in het voorkomen van waste. En CB, stimuleer POD, ook door ervaringen van uitgevers onderling te delen. 

november/december 2022  jaargang 189

BOEKHANDEL

Boekhandel Roelants is naast Dekker v.d. Vegt een begrip in Nijmegen. Voortgekomen uit de ‘linkse kerk’ van de jaren zeventig als De Oude Mol, kreeg het een eigen publiek. Dat bleef zo toen Wouter Roelants de boekhandel overnam. Sinds ruim twee jaar zwaait zijn zoon Julius de scepter. Een overname waarover destijds zelfs een korte documentaire werd gemaakt die nog steeds op YouTube te zien is. Tekst en beeld Klaas de Boer

Julius Roelants:

‘Mensen aan het lezen krijgen, ook buiten hun bubble’ 24

Julius Roelants

www.boekblad.nl

Julius Roelants is met zijn 28 jaar misschien wel de jongste boekhandelaar van Nederland. Dat hij de winkel overnam was een opmerkelijke stap, want hij studeerde fiscale economie en werkte ook bij een adviesbureau op dit gebied. ‘De studie was leuk, maar ik miste een doel. Het ging vaak om geld verdienen en succesvol zijn. En dat vond ik toch een beetje leeg. Ik werkte naast mijn studie bij Don-

ner en vond dat erg motiverend. En natuurlijk ben ik in ons gezin opgegroeid met boeken.’ Roelants trekt een trouw publiek van mensen uit de omgeving en ook meer en meer studenten. Bij zijn aantreden heeft Julius het assortiment uitgebreid en wat verbreed. Met name de Engelstalige boeken kregen meer aandacht en ook werd het aantal titels voor jongeren uitgebreid. Niet alleen met

young adult maar ook met literaire titels die meer op jongeren gericht zijn. Als voorbeelden noemt hij het werk van Sally Rooney en Mieko Kawakami. De Nederlandse literatuur wordt door jongeren vaak als navelstaarderig beleefd en spreekt minder aan, zo merkt hij. Julius snapt dan ook wel wat CPNB-directeur Eveline Aendekerk bedoelde met haar opmerking over boeken die jongere lezers niet aanspre-

november/december 2022  jaargang 189

ken, waarbij ze Het bittere kruid als (bekritiseerd) voorbeeld noemde. Boeken over de Tweede Wereldoorlog worden gekocht door een wat ouder publiek. Jongeren voelen zich daarbij minder betrokken. Jongeren moet je bereiken via social media. En natuurlijk via de website. Beide heeft Julius stevig aangepakt. Het hele assortiment staat nu digitaal en er wordt actief gepost. De gemiddelde leeftijd van de klantenkring is sindsdien gedaald. Uitgeverijen kunnen volgens hem daarnaast ook wel wat meer aan promotie doen in plaats van de gebruikelijke paden van free publicity te bewandelen. Jongeren lezen weinig kranten of tijdschriften, ze zijn elders. Het profiel van boekhandel Roelants blijft wel overeind: veel literatuur, maar ook wetenschap, politiek, geschiedenis en filosofie. Vanuit die thema’s is er veel contact met de universiteit. Lucinda Riley verkoopt Roelants amper. Juist de selectie en het advies maken dat er plaats is in Nijmegen voor zijn winkel naast de veel bredere zaak van Dekker v.d. Vegt. Julius’ missie: proberen mensen aan het lezen te krijgen, het liefst ook buiten hun bubble. Boeken kunnen uitdagen, laten werelden zien en scherpen je vermogen tot kritisch denken. Zijn eigen voorkeur ligt bij Russische en Japanse literatuur, en bij enkele hedendaagse Nederlandse schrijvers. Een recente ontdekking was voor hem Kitchen van Banana Yoshimoto (Das Mag). 

IN BEELD

Nieuwe locatie voor DE VRIES VAN STOCKUM

in Haagse Passage De Haagse vestiging van De Vries Van Stockum verhuisde van het Spui naar de statige Passage, waar op 1 oktober de deuren officieel opengingen. Daarmee is in het chique Rijksmonument, gebouwd tussen 1882 en 1885, opnieuw een boekhandel gevestigd. Eerder waren Verwijs en opvolgers Polare en Selexyz te vinden in deze oudste winkelpassage van Nederland. Een Rijksmonument brengt regels en beperkingen met zich mee, waardoor radicaal verbouwen niet mogelijk was en kasten speciaal op maat gemaakt moesten worden. Maar een dergelijke locatie past bij De Vries Van Stockum, aldus directeur Jeltje de Vries eerder op Boekblad.nl. ‘Zowel de vestiging in Den Haag als de recent verbouwde winkel in Haarlem hebben een rijke geschiedenis van meer dan een eeuw maar gingen ook altijd met de tijd mee. We zijn historisch innovatief.’ Op deze pagina’s een impressie van de twee verdiepingen tellende winkel. 

www.boekblad.nl

november/december 2022  jaargang 189

ACHTERGROND

Robert Jan de Rooij: ‘We ontkomen niet aan prijsverhogingen en langere levertijden’

Iedereen merkt het, dus ook de drukkerijen: de prijzen van gas en elektriciteit stijgen ongekend snel. Voor Wilco in Amersfoort is dat duidelijk voelbaar. In augustus was de energierekening gestegen tot meer dan € 600.000, waar voor de crisis de € 100.000 nooit werd gehaald, vertelt directeur Robert Jan de Rooij. En dat terwijl net een nieuwe bedrijfshal in gebruik is genomen. Tekst en beeld Klaas de Boer

Robert Jan de Rooij (drukkerij Wilco):

‘Ondanks energiecrisis en papierschaarste geloven wij in het papieren boek’

Overzicht van de nieuwe bedrijfshal van Wilco.

Bij die bedragen gaat het dan alleen nog om het eigen verbruik in de twee vestigingen. Daarbij komt het probleem van de prijsstijging en beschikbaarheid van papier. Bij de productie daarvan wordt ook veel energie gebruikt, onder andere voor het drogen. Door een stevig verhoogde vraag is er schaarste. Drukkers krijgen nu een quotum per maand en de prijs voor de komende maanden staat nog niet vast. De levertijden zijn opgelopen van drie tot vier weken naar drie tot vier maanden. Het wekt verbazing dat er eigenlijk nog geen vraaguitval is. Ook de schaarste op de arbeidsmarkt is nijpend. Wilco nam onlangs nog een binderij over alleen om de iets meer dan twintig vaklieden die daar werken aan zich te binden. De energiecrisis komt net op het

www.boekblad.nl

moment dat het bedrijf een nieuwe hal opende met nieuwe persen. Een indrukwekkend machinepark dat, samen met de persen in Zutphen, zo’n 60 miljoen boeken per jaar maakt. ‘Waar we eerst altijd op prijs en service de beste wilden zijn moeten we nu onze klanten voortdurend confronteren met hogere prijzen en langere doorlooptijden. Dat is niet onze policy, maar we ontkomen er echt niet aan. Het is heel extreem en ik hoop dat het niet verder doorzet. We kunnen zo wachten op een crisis. Of de economieboeken moeten worden herschreven. Dit is ongekend’, zegt Robert Jan de Rooij. De nieuwe hal van Wilco is 12.000 vierkante meter groot. Behalve enorm veel papier staan er negen nieuwe persen, dertien vouwmachines en vijf naaistraten, geheel november/december 2022  jaargang 189

state of the art. Het binden wordt nog in de oude gebouwen gedaan. Tien jaar geleden werd begonnen met de eerste plannen voor de nieuwbouw en begin 2022 was de oplevering een feit. De volgende fase staat voor over een paar jaar gepland. Dan moet een tweede hal bijgebouwd worden waar dan ook de rest van de binderij aan toegevoegd kan worden om de logistieke processen weer in lijn te brengen. Hoe de markt zich de komende jaren gaat ontwikkelen is door de huidige omstandigheden moeilijk in te schatten, zegt De Rooij. ‘Er zal een kentering plaatsvinden wat deels ook de digitalisering verder zal laten groeien maar het papieren boek zal hier zeer prominent naast blijven bestaan. Ondanks de huidige energiecrisis en de papierschaarste geloven wij nog steeds in het papieren boek.’ 

UITGEVERIJ

Pia Pol (Uitgeverij Valiz):

‘Specialisatie is onze kracht’ Uitgeverij Valiz is gevestigd in hartje Amsterdam en viert volgend jaar het 20-jarig jubileum. Met titels op het gebied van (voornamelijk) kunst en cultuur bereikt de uitgeverij al jaren een select maar trouw publiek over de hele wereld. In eigen land is Valiz relatief onbekend, maar dat is voor uitgever en co-directeur Pia Pol geen reden tot klagen. ‘Mensen die onze boeken kopen blijven dat doen, omdat het voor hen belangrijk is, ook omdat het vaak onderdeel is van hun werk of studie.’ Tekst Constantijn Hoffscholte

aliz werd in 2003 opgericht door Astrid Vorstermans. Zij zag ruimte voor een uitgeverij gericht op boeken over ‘visuele cultuur’, waaronder kunsttheorie en architectuur. Volgens de website bieden de boeken van Valiz ‘kritische reflectie en interdisciplinaire inspiratie, waarbij de verbinding tussen culturele disciplines en sociaalpolitieke thema’s vaak centraal staat’. Een hele mond vol, maar geen loze woorden. De merendeels Engelstalige uitgaven van Valiz staan hoog aangeschreven in academische kringen en bij kunstmusea. Zij vullen een leemte waarin andere, meer algemene kunstuitgeverijen niet voorzien. Pia Pol kwam veertien jaar geleden bij Valiz terecht na haar studies Engels en Amerikanistiek en met de ervaring van verschillende bijbaantjes in de boekhandel. Ze begon als manusje-van-alles (‘vooral boeken inpakken’) en werkte zich door de jaren heen op tot uitgever en co-directeur. Samen met Astrid Vorstermans runt zij nu de uitgeverij, die is gevestigd in de gewelven van gebouw Het Sieraad in Amsterdam-West. Geen onbekende plek in het boekenvak, omdat in hetzelfde pand verschillende keren het evenement ‘Beste Boeken Live’ plaatsvond. Inclusief de twee uitgevers telt Valiz zes vaste medewerkers. Daarnaast maakt het gebruik van een groot netwerk aan freelancers. Jaarlijks verschijnen er tussen de 10 en 20 titels. In maart van dit jaar ontving een Valiz-titel de Gouden Letter voor het best vormgegeven boek ter wereld. On the Necessity of Gardening, vormgegeven door Bart de Baets, werd door de vakjury geprezen om ‘het virtuoze zetwerk, de ordelijke chaos en het karakteristieke omslag’ (zie kader). Een andere titel, CAPS LOCK van Ruben Pater, is onlangs genomineerd voor een Dutch Design Award.

Verbindende factor Mooie boeken, verschillende prijzen en bijna twintig jaar uitgeverschap. Toch is Valiz in het Nederlandse boekenlandschap weinig bekend. Hoe komt dat? ‘Nederland kent natuurlijk een sterke literaire scene, die terecht veel aandacht krijgt. Wij zitten in de schil daaromheen van uitgeverijen die heel andere dingen doen. Bij musea en in de culturele wereld kennen ze ons wel. Daarbuiten zijn we inderdaad minder zichtbaar, al denk ik dat we steeds beter de weg naar de goed gesorteerde boekhandels weten te vinden. Bij Bruna of AKO hoeven wij niet te liggen. Bij het Stedelijk Museum en het American Book Center wel, om een paar voorbeelden te noemen.’ Wat voor bedrijf is Valiz? ‘Wij zijn een onafhankelijke uitgeverij en maken boeken op het gebied van kunst, cultuur, maatschappijkritiek, design en urban affairs (stadscultuur), de laatste categorie in vaste

www.boekblad.nl

samenwerking met uitgeverij Trancity. Onze boeken gaan over actuele maatschappelijke discussies binnen de kunst en cultuur, altijd vanuit een kritische beschouwing.’ Waarom is dit voor jou een fijne baan? ‘Zelf heb ik geen enkel talent als kunstenaar, maar ik vind het wel heel prettig om me met kunst en cultuur bezig te houden. Ik heb het gevoel dat ik door deze boeken een bijdrage lever aan discussies die gevoerd moeten worden.’ Is dat ook een doelstelling van Valiz? ‘We spreken dat niet expliciet zo uit, maar het is wel een drijfveer van iedereen die hier werkt. Wij geloven dat kunst en cultuur essentieel zijn voor een goed functionerende maatschappij. Daar dragen we met onze boeken aan bij.’ Hoe dan? ‘Kunst en cultuur bieden ruimte voor experiment op een manier die je elders in onze georganiseerde maatschappij niet tegenkomt. In de kunst kun je afstand nemen, ergens bovenuit stijgen of iets aan de kaak stellen, wat in andere sectoren veel lastiger is. Bovendien is kunst een verbindende factor tussen mensen.’ Is het moeilijk om die boodschap voor het voetlicht te krijgen? In coronatijd bleek maar weer dat kunst en cultuur beleidsmatig weinig prioriteit krijgen. ‘Binnen onze eigen bubble onderkent iedereen het belang wel, daarbuiten is het lastiger. Zelfs in de boekenwereld zie je dat, zo is het ongebruikelijk om kunstboeken te maken waarin de nadruk ligt op de beschouwing en niet op overzichten met prachtige plaatjes. Valiz is de coronaperiode overigens prima doorgekomen. Ons lezerspubliek had juist behoefte aan kunst en cultuur en wist ons massaal te vinden. Voor ons was dat een bevestiging; we doen dus iets waar mensen op zitten te wachten. Niet dat we daar aan twijfelden, maar het is toch fijn als je het ziet uitgedrukt.’

Kritische beschouwing Hoe is jullie relatie met de Nederlandse boekhandel? ‘In museumboekhandels zijn onze titels goed aanwezig. Bij het Stedelijk Museum Amsterdam hebben we zelfs een eigen plank. Daarnaast zijn er diverse ruim gesorteerde boekhandels die onze titels voeren, vooral in steden met een universiteit of een prominent museum.’ Hebben jullie niet de behoefte om breder zichtbaar te zijn? ‘Zeker wel, maar dat is best lastig. Ik denk bij veel van onze titels: dit is ook voor een breed publiek interessant. Boekhandels denken daar vaak anders over, je hoort al snel “daar hebben we het publiek niet voor”. Er wordt vrij conservatief ingekocht. Ik begrijp dat, boekhandels hebben weinig vet op de botten. Alleen is het voor ons zo wel lastig om ertussen te komen. Qua vormgeving springen onze boeken er

november/december 2022  jaargang 189

UITGEVERIJ

vaak uit. Mensen pakken ze graag op, maar dan moeten ze wel ergens liggen natuurlijk.’ Wat kun je hier aan doen? ‘We hebben lang zelf de verkoop aan de boekhandel gedaan, maar in de praktijk gebeurde er te weinig. Sinds kort worden we vertegenwoordigd door Jesse Muller van Jesse Presse. Dat werkt, we komen nu bij meer boekhandels terecht. Een nadeel is dat het winkelaanbod in Nederland verschraalt. Je ziet steeds meer winkelstraten met dezelfde ketens. Ik zou het echt jammer vinden als dit met de boekhandel ook gebeurt. Het leidt tot een steeds smaller aanbod. De boekhandel is juist de plek om dingen te ontdekken, veel boekhandelaren doen daar keihard hun best voor, maar het luistert allemaal nauw. Met onze boeken betalen zij de huur niet, maar dragen ze wel bij aan een divers aanbod.’

Digitale componenten Wat zijn voor jullie de belangrijkste uitdagingen? ‘Een heel groot deel van onze boeken wordt met kunstsubsidies gemaakt. In Nederland zijn er op dat terrein veel mogelijkheden, maar je weet nooit of dat zo blijft. Ten eerste is het per project afwachten of je een subsidie binnenhaalt en ten tweede hangt het voortbestaan van bepaalde subsidies af van het politieke klimaat. Dat maakt het voor ons spannend en precair.’

Welke ingrediënten bevat een Valiz-boek? ‘Ongeacht het onderwerp zit er altijd een kritische beschouwing in. Zelfs in de kunstenaarsmonografieën die wij vroeger uitbrachten was dat het geval, het werk van de kunstenaar werd altijd in een breder kader geplaatst. Een ander kenmerk is dat we veel aandacht besteden aan de vormgeving.’ Over vormgeving gesproken: wat betekent het winnen van de prijs voor het best vormgegeven boek ter wereld voor Valiz? ‘Dat was natuurlijk geweldig nieuws. De belangstelling voor On the Necessity of Gardening is daardoor zeker toegenomen, ook op plaatsen waar normaal niets gebeurt met onze titels. Het boek verkoopt nog steeds goed. In de slipstream is er ook meer belangstelling voor de rest van het fonds. Mensen zijn nieuwsgierig gemaakt. Vormgever Bart de Baets mocht zelfs naar de “uitblinkerslunch” van het koninklijk huis. Dat maak je niet elke dag mee.’

‘Qua vormgeving springen onze boeken er vaak uit. Mensen pakken ze graag op, maar dan moeten ze wel ergens liggen natuurlijk’

Waar letten jullie op bij de vormgeving van een boek? ‘Ik kan niet zeggen dat we een bepaalde stijl hanteren. We kijken bij elke titel wat het beste werkt. Als een auteur met een idee komt dat ons aanspreekt, gaan we op dat moment al nadenken over wie geschikt is om het boek vorm te geven. De vraag is: wat heeft een onderwerp nodig om op de beste manier uit de verf te komen? Het design is voor ons een fundamenteel onderdeel. Eigenlijk is dat ook niet meer dan logisch in onze tak van sport. Het zou wel heel stom zijn als we bij een boek over vormgeving, zoals CAPS LOCK, onvoldoende aandacht zouden besteden aan de lay-out.’ Hoe vinden jullie geschikte titels? ‘Bijna dagelijks krijgen we voorstellen toegestuurd uit ons netwerk. Met een aantal auteurs hebben we een vaste samenwerking, bijvoorbeeld voor de essays in onze Antennae-

‘Het is leuk om te merken dat jonge studenten nog steeds van een goed gemaakt boek houden’

serie over bepaalde verschijnselen en nieuwe gedachtelijnen in de kunsten. Het komt ook voor dat we zelf een auteur benaderen voor een onderwerp dat wij belangrijk vinden. Met gemiddeld 10 à 20 titels per jaar hebben we het druk genoeg. Er is geen behoefte om enorm te groeien.’

Heb je niet de neiging om titels wat toegankelijker te maken zodat je er een breder publiek mee aanspreekt? Dan spreid je toch ook het risico? ‘Nee, wij moeten doen waar we goed in zijn. Het zou raar zijn om een vreemde eend in de bijt te maken, ik denk ook niet dat daardoor opeens deuren open gaan die nu gesloten blijven. We kijken heus wel of we boeken voor een iets breder publiek kunnen maken, maar we blijven trouw aan onze uitgangspunten. Titels als On the Necessity of Gardening en CAPS LOCK zijn bijvoorbeeld echte Valiz-titels, terwijl zij ook voor een groot publiek interessant zijn.’ Hoe zit het met de houdbaarheid van jullie boeken? Is die langer dan gemiddeld? ‘In ieder geval veel langer dan bij literaire uitgeverijen. Met de basisoplage proberen wij zeker twee jaar te doen. Bovendien hebben we verschillende series, met het voordeel dat je oudere titels opnieuw onder de aandacht kunt brengen als er een nieuw deel verschijnt.’

Jij bent ook verantwoordelijk voor jullie digitale uitgaven. Hoe belangrijk zijn die? ‘Wij maken niet standaard van elk boek een digitale versie. Het is elke keer een afweging, die begint met de basale vraag: waarom moet dit onderwerp een boek worden? Het merendeel van onze titels verschijnt nog steeds alleen op papier, omdat dit simpelweg de beste vorm is. De toegevoegde waarde van vormgeving laat zich niet makkelijk digitaal vertalen. Wel voorzie ik in de toekomst meer combinaties.’ Zoals? ‘Ik noem het een digitale component als aanvulling op de papieren editie. Wij hebben een boek gemaakt over digitale kunst, Curating Digital Art. Het lag voor de hand om daar ook digitaal iets mee te doen. Dat hebben we gedaan in de

www.boekblad.nl

vorm van een website die extra verdieping biedt. Bij een andere titel over digitale kunst hebben we een app gemaakt om de besproken kunstwerken ook digitaal te ervaren. Ik verwacht dat we dit soort combinaties van fysiek en digitaal meer gaan zien. Maar het papieren boek blijft het belangrijkst. Een aantal jaar geleden dacht ik dat zeker de helft van onze titels digitaal zou worden, maar dat is niet zo.’

Publieksbeurzen Is het boekenlandschap erg veranderd sinds jij hier begon? ‘Ik heb nog een stukje meegemaakt van vóór de economische crisis, toen er nog echt veel kon. Daarna is de markt afgekalfd, mensen zijn minder boeken gaan kopen. Het is leuk om te merken dat jonge studenten nog steeds van een goed gemaakt boek houden. Ik merk bij hen een soort gretigheid, ze hebben vaak echt belangstelling voor hoe een boek is gemaakt. Gelukkig is er nog steeds een grote groep mensen die dat kan waarderen.’ Waar ontmoet je deze lezers? ‘We werken samen met veel internationale distributeurs die in de kunstwereld actief zijn, waaronder Idea Books voor Europa, Azië en Australië. Ons publiek is relatief jong, vaak zijn het mensen die zelf werkzaam zijn in de kunst en cultuur, onder wie veel studenten en academici. Die bereiken we door online actief te zijn en over de hele wereld publieksbeurzen te bezoeken. Vooral kunstboekenbeurzen zoals de New York Art Book Fair. Dat is huge, in een weekend komen daar met gemak 25.000 bezoekers. Niet alleen vakmensen maar een algemeen publiek. We staan daar niet zozeer voor de verkoop maar vooral voor de contacten en om inzichten op te doen. Ook organiseren we evenementen samen met allerlei partners. Bijvoorbeeld lezingen en debatten naar aanleiding van een titel, in ieder geval iets dat méér is dan een klassieke boekpresentatie.’ Maak je je zorgen over de ontlezing? ‘Ik maak me meer zorgen over de afvlakking binnen de maatschappij, waardoor mensen die niet rijk zijn minder mogelijkheden hebben om gebruik te maken van dingen die niet rechtstreeks met hun levensonderhoud te maken hebben. Voor Valiz is het fijn dat wij zo gespecialiseerd zijn. Mensen die onze boeken kopen blijven dat doen, ook omdat het vaak onderdeel is van hun werk of studie. De specialisatie is onze kracht. Ik hoef me in die zin minder zorgen te maken dan grote uitgeverijen die gevoeliger zijn voor algemene trends.’

Wat kan het boekenvak hier aan doen? ‘Ik vind vooral dat we niet moeten blijven hangen in negativiteit. Het is een lastige tijd, dat wil ik niet ontkennen, maar je hebt er niets aan om daar de nadruk op te leggen. We kunnen beter kijken naar wat er allemaal wél kan. Als boekenvak hebben we superveel skills, veel goede mensen, fantastische boekhandels. Laten we uitgaan van onze kracht. Natuurlijk zal er weerstand zijn, dat hebben we tijdens corona ook gezien, onze sector is altijd de eerste waarop wordt bezuinigd. Maar ik geloof dat je eerder iets bereikt door te laten zien wat je waard bent, dan door te klagen.’ 

Ordelijke chaos

In maart 2022 won On the Necessity of Gardening van Valiz de Gouden Letter voor het best vormgegeven boek ter wereld. Een vakjury koos het boek uit ongeveer 600 inzendingen afkomstig uit 30 landen. Het boek is vormgegeven door Bart de Baets en samengesteld door Laurie Cluitmans. Wilco Art Books tekende voor de lithografie en druk. Uit het juryrapport: ‘Tuinieren betekent de natuur vormgeven, structuur geven aan de wildernis. Het ontwerp van deze eigentijdse tuinencyclopedie weerspiegelt dit op een bijzondere manier. De opstelling van de tekstvakken doet denken aan goed onderhouden bloembedden met een hoog rendement. (…) Het boek barst van de energie. De kijker wordt ondergedompeld, elke pagina is anders, maar je verdwaalt nooit. (…) Virtuoos zetwerk, ordelijke chaos, een uiterst karakteristieke omslag, geweldige druk, binding, verwerking - slechts enkele opmerkingen die de fascinatie voor dit werk en de toekenning van de Gouden Letter verklaren.’

november/december 2022  jaargang 189

COLUMN

Katrien Beeusaert is directeur van Uitgeverij Lannoo.

Match made in heaven Tekst Katrien Beeusaert

Toen ik meer dan twintig jaar geleden mijn eerste stappen in het boekenvak zette, als boekhandelaar, was de grootste voldoening het oplichten van de blik van de klant. Bij het suggereren van een boek of bij het zien van al het moois en interessants in de winkel gebeurde iets magisch. Boeken verenigen met de lezer, een soort Tinder zijn voor boeken en lezers, dat had iets. Nu, vele jaren later en in een andere functie bij Lannoo, wil ik elke dag die twinkeling in de ogen van de klanten bij de boekhandel mogelijk maken. Als uitgever kunnen we makkelijker dan vroeger, dankzij de digitale kanalen zoals sociale media en nieuwsbrieven, het contact met de lezer opbouwen. Ook via events, lezingen en boekenbeurzen staan we dichter bij de lezer. Op deze manier kunnen we als uitgever ervaren of we lezers de boeken geven die ze altijd al zochten en of we onze boeken en auteurs de lezers geven die ze verdienen. De nieuwe titels voor het najaar zijn in een hoog tempo aan het verschijnen. Toen deze titels voor het eerst op de uitgeverij werden besproken konden we niet bedenken hoe snel de context zou veranderen. Ondertussen zijn we druk doende om de voorjaarslijst af te ronden in een nieuwe realiteit. Er zijn de torenhoge drukkosten, stijgende transportkosten en duurdere energie, maar ook diverse boekcategorieën, zoals bijvoorbeeld culinair, hebben het moeilijk… Soms is een bepaalde titel publiceren praktisch of economisch onhaalbaar geworden. Meer dan voorheen moesten we in deze boekenronde een aantal coups de coeur laten gaan. Ook voor de boekenliefhebber is de context veranderd. Ongeveer alles in het leven is duurder geworden, waaronder ook boeken. Gaat de koper de komende maanden de weg naar een nieuw boek vinden? Zal er een verschil zijn tussen Vlaanderen en Nederland? Zullen er nog massaal boeken onder de kerstboom liggen? Het zijn vragen die we ons op de uitgeverij elke dag stellen. Wat is ons antwoord? We doen er alles aan om die lezer niet naar links te laten swipen, daar is Tinder weer, maar wel de match tot stand te brengen. Dankzij de rechtstreekse contacten met de lezer weten we gelukkig meer over ‘de andere partij’ dan vroeger. We gaan op zoek naar kwalitatieve en unieke content. Samen met de auteur kiezen we de beste en mooiste titel en de krachtigste cover. We dragen zorg voor de metadata om ook de algoritmes niet onberoerd te laten. We zijn klaar voor het spel van de verleiding, maar ondanks het feit dat we ons kunnen mengen in dat spel, komen we zonder de boekhandel niet tot een match made in heaven. Laten we meer dan ooit samen het spel van de verleiding spelen. 

www.boekblad.nl

november/december 2022  jaargang 189

RECENSIES

een rustige periode in het vak, met weinig grote nieuwe titels die de aandacht van het publiek vragen op radio en televisie. En dus is de verkoop meer afhankelijk van al die boekhandelaren die hun eigen favorieten blijven aanprijzen. Aan de andere kant zullen de klanten zeker in de kerstperiode weer in groten getale naar de winkels komen om daar hun inkopen te doen. Winkels waar het personeel dan zelf ook in dikke jassen rondloopt, want de kachel staat op een laag pitje. Ook dat speelt natuurlijk mee: in deze energiecrisis is iedereen wat voorzichtiger. Stapeltjes worden enkeltjes en soms wordt er verontschuldigend geglimlacht bij de opmerking dat er thuis ook nog zoveel ongelezen boeken liggen. We staan op dit moment vooral cadeaus in te pakken en ook daarvoor kom je naar de winkel, met zijn prachtige selectie inpakpapier.

Gerben de Bruijn

Strijd! Een zekere competitiedrift is Gerben de Bruijn van PostScriptum in Schiedam niet vreemd. Niet alleen in huiselijke kring en op het sportveld: ook als boekverkoper voert hij een strijd die hij wil winnen. Al sinds mijn prille jeugd wil ik winnen. Met oud en nieuw probeerde ik al jong als een aimabelere versie van Bernhard jr. de huisjesmelker van de tafel te zijn met Monopoly en ook schaakpartijtjes moesten, het liefst zo briljant mogelijk, winnend worden afgesloten. Op het voetbalveld was ik een wat laconieke speler, maar ook daar was de winst het enige belangrijke. Maar nu ik wat ouder word en de jaren gaan tellen, ben ik al blij dat ik bij mijn nieuwe sportliefde kickboksen niet op mijn neus geslagen word door de veel fittere jongeren op de club. ‘Handen hoog’

en wachten op het gaatje, is het devies. Maar als het daar niet meer gaat, wordt het zoeken naar wat anders. En zo kijk ik elke week met spanning uit naar de KVB weekmonitor. De wat? De KVB weekmonitor, met alle cijfers en feiten over het boekenvak van de afgelopen week. Voor een cijferfetisjist als ik een waar paradijs. En weet je wat? We winnen! Welke wedstrijd? Al weken is te zien dat het aandeel offline veel groter is dan het aandeel online. Zeker als we kijken naar het Nederlandstalige boek. Waar het lange tijd gelijk opging, zeker www.boekblad.nl

rond corona-thuisopsluitingen – toch een veel mooier woord dan lockdown – is er nu, op het moment dat ik dit schrijf, zo’n 15 procent verschil. Reden voor een feestje. Reden voor een juichend persbericht. Reden voor een item in het journaal. Maar nee, we moesten het weer doen met een ander onderzoek, dat reden was voor pessimisme, maar dat wel als voordeel had dat het werk van Marga Minco weer bij een groot publiek onder de aandacht werd gebracht. Natuurlijk zijn er wel bedenkingen aan te dragen bij het feestgedruis. Het is

Dus we winnen wel, maar het is vooral een kleiner taartje op het overwinningsfeest. En heb ik het nu wel over de goede strijd? Want er is een grotere wedstrijd aan de gang en daarin zijn we juist aan de verliezende hand. De toenemende ontlezing en desinteresse met betrekking tot het geschreven woord valt niet zo makkelijk te keren. Zeker niet in een tijd waarin er al zoveel crises zijn. En deze strijd voeren we met alle boekverkopers samen, dus ook met die met alleen een webshopje. Ook zij zetten zich in voor het vergroten van de taart, zodat we straks allemaal iets te vieren hebben. Dus niet ieder voor zich, maar ‘een voor allen en allen voor een’! 

BOEKVERKOPERS LEZEN

Foto NVEFotografie

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Monique Eskens, De Drvkkery (Middelburg): Van dit boek gaat mijn hart harder kloppen! De Klassieken passé, saai en – vooruit – niet relevant? Natalie Haynes bewijst het tegendeel. Zij neemt tien vrouwen uit Griekse mythen uitgebreid onder de loep en beschrijft hoe de verhalen zijn ontstaan en hoe al sinds de oudheid de rol van deze vrouwen in literatuur en beeldende kunst is weergegeven en vaak ook veranderd, hoe zij in een onderdanige rol werden geplaatst of gedemoniseerd. Zij kijkt door een moderne bril, maar met oog voor de tijdgeest van toen. Wie had ooit een lijntje van Medea naar Beyoncé kunnen vermoeden? Haynes paart grote kennis aan een prettig gevoel voor humor. Complimenten ook voor de vertalers die mij met hun ‘dansmarieke met een bijl’ voor ‘Ax-wielding cheerleader’ (Klytaimnestra) aan het lachen brachten. Erudiet, leerzaam en geestig! Voor een breed publiek. De Engelse editie wordt in onze winkel ook goed verkocht aan jongeren.

Inge Roos, kinderboekhandel In de wolken (Voorburg): Tussen de stapels nieuwe prentenboeken valt deze op, een kleurrijk prentenboek op rijm dat heerlijk voorleest. Lily mag van haar tante een nieuwe jurk uitzoeken. Dat is een feestje, zeker in deze leuk geïllustreerde boetiek vol prachtige jurken. Ze hangen er in alle soorten en maten: lang of kort, met glitters, ruches & kantjes. Jurken die zwieren en zwaaien, jurken met stippen en strikken. Maar geen enkele jurk heeft zakken. En dat is een probleem als je een echte verzamelaar bent. Want waar moet je al die kleine beestjes, stokjes, kralen, muntjes, steentjes, ditjes en datjes dan laten? Lucy maakt duidelijk haar wensen kenbaar en uiteindelijk verlaten zij en haar tante de winkel allebéi met een nieuwe jurk. Met zakken. Ondertussen zie je de winkeleigenaar direct alle jurken uit de etalage aanpassen. Een fijn, divers boek voor alle avontuurlijke kinderen die dichtbij zichzelf blijven én daarvoor durven op te komen.

DE KRUIK VAN PANDORA NATALIE HAYNES (MEULENHOFF, € 24,99)

EEN JURK MET ZAKKEN LILI MURRAY (LEMNISCAAT, € 14,99)

november/december 2022  jaargang 189

BOEKVERKOPERS LEZEN

Voor échte boekenliefhebbers

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam): Er zijn mensen die hebben gehoord van de Perzische koningen Darius en Xerxes. Velen kennen hun verhaal dan via Herodotus’ Historiën, waarin hij vertelt over de veldtochten van de Perzen tegen de Grieken. Beter bekend zijn de slagen bij Marathon en Salamis, daarover gaan de Hollywoodblockbusters 300 en het vervolg daarop. Allemaal gebaseerd op bronnen van anderen, niet van de Perzen zelf. Llewellyn-Jones schrijft in zijn nieuwste boek over de Perzen vanuit hun eigen bronnen. Een geschiedenis van een bijna 800-jarig wereldrijk, strekkend van India tot Griekenland. Van Cyrus I tot Alexander de Grote. Chronologisch vertelt hij over het ontstaan van het rijk, de intriges aan het hof en de oorlogen. Een deel van de klassieke oudheid waarover we weinig weten, zeker vanuit het perspectief van de Perzen zelf. Interessant, boeiend, een aanwinst voor hen die zijn geïnteresseerd in de oudheid.

Janny Beima van Broese Boekverkopers (Utrecht): Bij ieder boek dat ik als boekverkoper lees heb ik altijd een lijst met vragen in mijn hoofd: hoe kan ik dit boek verkopen, hoe vat ik het samen zonder teveel prijs te geven. Aan wie kan ik dit boek verkopen, welke doelgroep zal hiervan gaan genieten en nog zoveel meer. Ik denk dat dit voor de meesten heel herkenbaar is. Zo ook bij het lezen van Bast, de nieuwe roman van Lucas de Waard. Met als hoofdpersoon Gwen, in het eerste deel een meisje en in de tweede helft een puber. Ze woont samen met Mads, een nukkige en controlerende man, in een bouwvallig huis midden in het bos. De wereld is ten onder gegaan en zij zijn vooralsnog de enige overlevenden. Dat zijn de ingrediënten. Sprookjesachtig, beangstigend, onheilspellend en spannend, een coming of age roman en thriller tegelijk. Een boek dat zeer geschikt is voor jongvolwassenen en heel goed voor de lijst gelezen kan worden.

DE PERZEN LLOYD LLEWELLYN-JONES (NIEUW AMSTERDAM, € 34,99)

BAST LUCAS DE WAARD (DE GEUS, € 21,50)

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam): Een begenadigd schrijver heeft geen spannend verhaal of ingewikkelde plots nodig om de lezer aan een boek gekluisterd te houden, dat bewijst Nina Polak met Buitenleven. Door naar het platteland te verhuizen hopen Rivka en Esse hun leven en hun relatie een nieuwe impuls te geven. Terwijl Esse snel haar draai vindt met een nieuwe baan en zich stort op de moestuin, worstelt Rivka met een writer’s block en verzet ze zich tegen de nieuwe omgeving. Er wordt een heerlijke katalysator opgevoerd in de persoon van een ongrijpbare en onuitstaanbare psychiater die de twee vrouwen subtiel tegen elkaar opzet maar die versnelt het onafwendbare einde van de relatie alleen maar. Onder het motto: op reis neem je altijd jezelf mee, met knetterende dialogen die soms van de pagina’s afspringen, ontvouwt zich een portret van een relatie die gedoemd is te mislukken. Zinderend en razendknap geschreven.

Anthoni Fierloos van boekhandels De Koperen Tuin en Het Paard van Troje (Goes): Thrillers zijn er in allerlei varianten. In de winkel zie ik vaak een scheiding tussen liefhebbers van Scandinavische, Amerikaanse en Nederlandse thrillers. Alias Emma is zo’n boek dat volgens mij alle liefhebbers aanspreekt. Het plot is redelijk eenvoudig: de zoon van een Russische dissident moet van de ene naar de andere kant van Londen worden gebracht door geheim agent Emma Makepeace. Wat dan volgt is een ruim driehonderd pagina’s durende achtervolging. De langste die ik ooit heb gelezen. Razendspannend, met foute Russen, hackers en onbetrouwbare types. Het boek leest zoals je de betere James Bondfilm bekijkt en wat mij betreft is het nieuwe scenario geschreven, inclusief vrouwelijke hoofdpersoon. Liefhebbers van Londen komen ook aan hun trekken met de vlucht door bekende en minder bekende straten boven en onder de grond. Het boek is uitgegeven met een toepasselijk vernieuwend omslag. Logisch is een serie met dit vlotte hoofdpersonage. Ik kan niet wachten.

BUITENLEVEN NINA POLAK (PROMETHEUS, € 20,99)

ALIAS EMMA AVA GLASS (AMBO|ANTHOS, € 22,99)

www.boekblad.nl

PROEFABONNEMENT € 26,95

Het tijdschrift Boekenpost brengt verrassende artikelen over al het moois uit de literaire wereld. Dompel u onder in de boeken, lees een jaar lang Boekenpost voor slechts € 26,95. Het proefabonnement stopt automatisch.

Profiteer snel van deze actie via:

www.boekenpost.nl/boekblad mei/juni 2022  jaargang 189

IN DIT NUMMER:

ACHTERGROND

Corona en het boekenvak

Een bizar jaar in vogelvlucht

Corona en het boekenvak Een bizar jaar in vogelvlucht

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

‘We zitten nog in een fase van zaaien’

FOTO Jelmer de Haas

d B oe k b l a e n t n nem o b a f e pro ,95 N U € 29

Een jaar geleden kwamen er uit Italië toch wel wat verontrustende

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

berichten over een virus dat daar huis zou houden. Niet veel later bereikte corona ons land, sindsdien zit het boekenvak in een achtbaan en durft niemand een voorspelling aan over wanneer we weer teruggaan naar normaal – als we dat ooit

Jessica Leffers

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur). Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

al gaan doen. Een terugblik in

De Belangen des Boekhandels

Medewerkers aan dit nummer Klaas de Boer, Wilna Claassen, Maarten Dessing, Walter Jansen, Jesse Keff, Jessica Leffers, Marlèn Nolta, Jonathan Ursem, Mik Vaes, Sander Verheijen, Akke Visser, Corneel de Wilde, Enno de Witt, Willy Wouters. Foto omslag Chris van Houts.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost. Uitgave van Stip Media. Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte).

www.boekblad.nl

Jan Scholtus.

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

vogelvlucht en twee scenario’s. Tekst Enno de Witt

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak. Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan. Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer. Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

maart/april 2021  jaargang 188

p 6 maart vorig jaar leek er nog niets aan de hand en werd in Amsterdam als vanouds het Boekenbal gevierd, de opening van wat later misschien wel de vreemdste Boekenweek ooit zou worden. Niemand wist precies hoe het virus heette en al helemaal niet wat het zou aanrichten, lacherig begroetten mensen elkaar met de elleboog, bij de toiletten hingen oproepen om het toch vooral hygiënisch te houden met elkaar, maar na het hoofdprogramma in de grote zaal stroomden alle boekenvakkers het gebouw in, op weg naar de bar, bovenop elkaar gepakt, en duurde het niet lang meer of de gebruikelijke zoenen en knuffels werden uitgewisseld. In Nederland was die vrijdag de eerste dode gevallen. Maar of het bal een epidemie binnen het boekenvak heeft opgeleverd valt niet vast te stellen, simpelweg omdat niemand die een weekje aan het hoesten was zich kon laten testen. Het OMT bestond al, maar zelfs de regering vond het niet nodig om beschermende maatregelen te nemen of tests in te slaan. Het zou dus wel loslopen. Duikvlucht Dat idee veranderde snel naarmate het aantal besmettingen toenam, met als keerpunt de persconferentie van 12 maart, toen een aantal beperkende maatregelen werd ingevoerd. Dat leidde vooral tot lege schappen in enkele supermarkten en vrolijke filmpjes op YouTube van lange rijen voor de coffeeshops – die tot op heden nog steeds gewoon zaken mogen doen, want essentieel. In het boekenvak begon het enigszins door te dringen doordat grote beurzen in het geding kwamen. De London Book Fair ging op het laatste moment niet door, Bologna werd uitgesteld en in navolging daar-

www.boekblad.nl

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie. In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’. De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

www.boekblad.nl

maart/april 2021  jaargang 188

Hét platform voor de boekenbranche en uitgeefwereld Boekblad is de bron van nieuws, trends en ontwikkelingen voor iedereen die werkzaam is in de boekenen uitgeefwereld. De redactie staat bekend om haar betrouwbare vakinformatie voor alle bedrijfsniveaus: van directie tot werkvloer. Op Boekblad.nl staat elke dag spraakmakend

Zes maanden Boekblad Nu € 29,95

nieuws, plus verdiepende artikelen, blogs, een agenda en vacaturebank. Daarnaast is er het Boekblad magazine en een digitale nieuwsbrief. Wees altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws. Probeer Boekblad nu zes maanden voor slechts € 29,95. Stopt automatisch.

 Boekblad.nl  Nieuwsbrief  Magazine (online)

Boeke kers d gebru uitwis

van een groeiende reeks. Amerikaanse uitgeve agenten zagen al weinig heil meer in de Frank Buchmesse van oktober. Een aantal boekwinkels ging tijdelijk dicht, Sch voorop, en toen toch maar weer open. De binn den hadden veel last van wegblijvende bezoeke daarmee ook de winkeliers, die al snel terecht been klaagden. Van de winkels van AKO, die zich vanouds op h traffic-locaties als stations en vliegvelden bevind sloot een groot deel wegens gebrek aan traffic, de regering reizen ontmoedigde, buitenlandse mingen onheilspellende codes kregen en veel mensen thuis gingen werken.

De indruk ontstond zo dat de lezer de fysieke b handel links liet liggen. Maar uit de provincie heel andere geluiden. Boekhandels in winkelce in plaatsen met kleine winkelkernen profiteerd nieuw gedrag dat consumenten vertoonden. La shoppen maakte plaats voor efficiënt, gericht i Even langs de bank, de super, de bakker, de sli de slager, en als daar een boekhandel bij zat kr die ook nog even snel bezoek, voor het inslaan een stapel klassiekers waar je enige tijd zoet me oefenboekjes voor de kinderen, puzzels en spe sen de dubbelcijferige duikvlucht van gerenom boekhandels op westelijke A-locaties doken ine sende boekverkopers op. Dat veranderende koopgedrag leverde ook een de dag van vandaag doorgaande verschuiving de smaak, zoals die zou kunnen worden afgem wat mensen kopen. Literatuur, en dan vooral b waar je moeite voor moet doen, is uit en als de kun je het wel schudden. Opmerkelijk is verder