Boekblad #5 2021

Michael van Everdingen (Audax):

‘ Verbinding aangaan doe je met mensen – niet met een formule’ JAARGANG 188 SEPTEMBER/OKTOBER 2021

5

Vakblad voor het boekenvak w ww.b oek blad.nl

DIGITAAL UITGEVEN Volop kansen om meer en nieuwe lezers te bereiken DE NIEUWE GENERATIE IN DE UITGEVERIJ Vakbekwaam, ietwat braaf en zeer woke

september/oktober 2021  jaargang 188

00

Mogen wij uw boeken maken?

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

INHOUD FOTO Thinium

IN DIT NUMMER:

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Becca & Ruby’

08 Over het nieuws

10

Hans Peters, Niels Koemans, Frits Mulder

20 In beeld

22

Michael van Everdingen (Audax): ‘Verbinding aangaan doe je met mensen – niet met een formule’

Nieuwe vestingen en verbouwingen in coronatijd

34 Column

Audioboeken De opmars is nog lang niet voorbij

Arend Hosman: Alfabet bestaat

36 Boekverkoper schrijft

Jacinthe Sykora (Van Someren & Ten Bosch, Zutphen):

Afscheid van de boekhandel - Monica

Hulshof en Welmoet Glaubitz

26

37 Boekverkopers lezen Recensies

Digitaal uitgeven Volop kansen om meer en nieuwe lezers te bereiken

30

Nieuwe generatie in de uitgeverij Vakbekwaam, ietwat braaf en zeer woke COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Janny Beima, Klaas de Boer, Maarten Dessing, Arend Hosman, Walter Jansen, Anita Joosten, Niels Koemans, Frits Mulder, Hans Peters, Merijn Schipper, Jacinthe Sykora, Mik Vaes, Enno de Witt.

Foto omslag Chris van Houts.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte).

www.boekblad.nl

Jan Scholtus.

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementen BOEKBLAD COMPLEET onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 261, eerste jaar € 179.

BOEKBLAD ONLINE onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 201, eerste jaar € 119.

BOEKBLAD COMPLEET ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 141, eerste jaar € 108.

BOEKBLAD ONLINE ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 81, eerste jaar € 59,-.

PROEFABONNEMENT 6 maanden onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 3 x Boekblad magazine | loopt automatisch af | € 49,50.

MEER INFORMATIE Boekblad.nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 E info@stipmedia.nl www.stipmedia.nl

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

ISSN 1586-2897

september/oktober 2021  jaargang 188

5

VOORAF

Even voorstellen: dit is Ruby. Nee, niet de dame op de voorgrond, dat is Becca. Ruby is haar tot mobiele boekwinkel verbouwde Citroën HY Bestel uit 1964. Becca Flory toert met Ruby sinds een paar maanden door

Schotland en duikt – op verzoek – op bij markten en festivals en op scholen met haar ‘Little Travelling Bookshop’.

Het uiteraard bescheiden aanbod omvat fictie en non-fictie voor jong en oud. En Ruby brengt zelfs drankjes en hapjes mee.

Het is een schoolvoorbeeld van een uit idealisme gestarte onderneming. In interviews vertelt Becca, die vroeger

nooit de concentratie op kon brengen om boeken uit te lezen, hoezeer na een stukgelopen huwelijk en een ernstige ziekte boeken hebben bijgedragen tot haar persoonlijke ontwikkeling. En het waren niet alleen de boeken zelf die haar hielpen, maar ‘the entire bookshop experience’. Die ervaring wil ze ook mogelijk maken voor mensen in de dunbevolktere gebieden van Schotland waar de

dichtstbijzijnde boekhandel kilometers ver weg is. En dan gaat het haar dus om die complete ervaring: Ruby moet niet alleen een verkooplocatie zijn, maar ook ruimte bieden voor presentaties, interviews en bijeenkomsten van leesclubs.

na tegenslag met een eigen boekenbus door de Schotse Hooglanden trekt, tot leven komt, als je leest over dergelijke initiatieven. Bij ons is gelukkig nog sprake van een behoorlijk netwerk aan boekhandels, maar je kunt je toch een toekomst voorstellen waarin kleine gemeenschappen geen boekhandel Het is alsof Jenny Colgans ‘feel good meer in de nabije omgeving hebben, roman’ The Little Shop of Happy Ever alle uitingen onder de noemer #steunAfter (Op goed geluk), over een vrouw die jeboekhandel ten spijt. Hopelijk staan

er dan ook bij ons Becca’s op die ‘on the road’ gaan met hun Ruby.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl Lees meer over Becca en Ruby op www.thelittletravellingbookshop.com

FOTO Ceeva Liu (www.ceevaliu.com)

Becca & Ruby

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

HANS PETERS Voormalig medeeigenaar/directeur boekhandel Dekker v.d.

Vegt Nijmegen, ontving in juli de Zilveren Waalbrugspeld voor zijn inzet voor Nijmegen Willem Jansen overleden Wat een naar en onverwacht bericht trof het boekenvak eind juli. Het plotselinge overlijden van Willem sloeg in als een bom.

Alle geledingen in het vak bewaren uitstekende herinneringen aan deze joviale, hartelijke en altijd goedlachse man. En op dat moment ontwaren we het bijzondere en unieke karakter van ons vak. De hele kolom van schrijver tot boekverkoper en alles daaromheen, uitgevers, vertalers, bestuurders van alle gremia in en rond het vak kennen elkaar en getuigen op allerlei manieren van hun medeleven en betrokkenheid bij de nabestaanden Astrid Paagman en de dochters. Dat is echt anders dan in elke andere detailhandelsbranche. Maar liever dan dit unieke karakter te beklemtonen en te onderkennen hadden we Willem nog graag een aantal jaren in ons midden gehad. Wat kan de natuur toch vreselijk hard, meedogenloos, onbegrijpelijk en onomkeerbaar toeslaan.

Hogere prijzen voor boeken uit de VK een blijvertje Ooit heeft Unesco met een mondiaal project, ‘The free flow of books’, willen bevorderen dat er

8

een grenzenloos, onbelemmerd en gunstig geprijsd verkeer voor boeken zou ontstaan. En net nu met name in de leeftijdscategorie 12tot 35-jarigen in plaats van verdere ontlezing er een geweldige animo aan het ontstaan is om veel te lezen en te kopen, bibliotheekjes aan te leggen en met leeftijdsgenoten leeservaringen te delen onder andere via Goodreads, slaat het negatieve effect van protectionistische rechtenkwesties maar vooral een zeer negatief bijeffect van de Brexit toe. Gestegen distributiekosten, tragere leveringstijden, onnavolgbare chaotische administratieve taferelen slaan een gat in de omzet en marge van een voor veel boekhandels zeer belangrijke omzetcategorie. Ligt hier een opgave en een uitdaging voor CB? Herstel van de omzet in het fysieke boekhandelskanaal Goed te zien, te ervaren en te lezen dat de boekhandels wederom volstromen met lezers en kopers.

Wellicht helpt het magere zomerweer een handje maar je treft in de boekhandel ook vele bezoekers en klanten die gedurende een lange tijd de binnensteden hebben (moeten) mijden. Activiteiten zoals lezingen, presentaties, interviews worden weer op stapel gezet en het is daarbij soms heel bijzonder te ervaren hoezeer schrijvers het rechtstreekse contact met hun lezers hebben gemist. Het is echt gewenst dat uitgevers die in de voorbije crisis aanvankelijk hun weg rechtstreeks naar de consument hebben gezocht, de support

www.boekblad.nl

aan het boekhandelskanaal nu blijvend inrichten en dat in hun uitingen voortdurend bevorderen en intensiveren. De deuk die in de eerste maanden van 2021 is opgelopen kan misschien nog worden hersteld.

NIELS KOEMANS Sinds juli Hoofd Verkoop bij uitgeverij Prometheus Leesonderzoek: in de zomer lezen we vaker spannende boeken Niet geheel onverwacht, en uitgevers gaan er al jaren van uit.

Aan de ene kant logisch, want een vakantie is (hopelijk) licht en makkelijk, aan de andere kant gek dat je juist op zo’n moment een boek vol moord en doodslag pakt.

Liggen de donkere wintermaanden niet veel meer in het verlengde van die sfeer? Ik vraag me bij dit soort dingen af wat er eerst kwam, de stortvloed aan zogenaamde ‘zomerthrillers’ of de behoefte die in de zomer te lezen. Op vakantie ben ik altijd veel rustiger, heb ik veel meer geduld. Is dat dan niet het moment voor het zware, literaire boek met nieuwe inzichten?

Op een strandstoel heb ik tenminste geen afleiding van televisie, Netflix, werk en ga zo verder. Laat de thriller maar komen wanneer die komt!

New Book Collective gaat internationaal Mijn net-niet-meer werkgever heeft

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl succes, en terecht! New Book Collective is een klein bedrijf, waardoor snel schakelen en nieuwe ideeën makkelijk vruchtbare grond vinden. Dat heb ik daar ook geleerd: bij een nieuw idee niet denken ‘dat zal wel niks worden’ of ‘ jeetje, wat een hoop extra gedoe’, maar juist ‘is goed, gaan we doen’ (of nou ja, bij de goede nieuwe ideeën dan). Zo werken is veel leuker, brengt succes en daardoor meer energie en werkplezier. Het verbaast me dan ook niks dat New Book Collective met SFP echt mooie software heeft afgeleverd en dat zelfs bedrijven van over de landsgrenzen niet onbewogen blijven. Niet voor niks ging bij een niet nader te noemen stichting de gevleugelde leus door de gangen: ‘van Maarten Richel mag het wel’.

Willem Jansen overleden Het voelt raar hier iets over te zeggen, want ik kende Willem maar een heel klein beetje, en hij mij niet beter. We praatten af en toe eens wat op de beurs, ik kreeg een mooi geschiedenisboek van hem.

Meer is het niet geweest. Maar Willems plotselinge en immens verdrietige overlijden laat zien hoe verweven de uitgeverij en de boekhandel zijn. Ook ik was tot voor kort vertegenwoordiger en stapte (en stap nog steeds) met veel plezier de boekhandel in. Maar het is wel werk, boekhandelaar en vertegenwoordiger praten met elkaar omdat het moet. Dat voelt altijd een beetje vreemd. Maar de vele mooie en ontroerende steunbetuigingen en herinneringen van boekhandelaren die omhoog kwamen bij Willems overlijden laten zien dat het meer is dan werk. Je bouwt een band op, jarenlang, en het is pijnlijk als dat vergaat.

FRITS MULDER Eigenaar van boekhandel Logica in IJsselstein, die per 1 september overstapt naar Libris Willem Jansen overleden Terwijl Boekblad aankondigt tot 16 augustus op vakantie te zijn is er een dag later toch nieuws in de branche en wel droevig nieuws. Willem Jansen is plotseling overleden.

Collega Erik van Doorn gaf op de website een mooi beeld van Willem. Veertig jaar de boekhandels bediend op zijn eigen wijze. Altijd goed voor ons geweest en bij elk bezoek een flesje wijn als dank voor de mooie gesprekken en de fijne relatie. Willem was handelsreiziger in boeken en liet je nooit vallen.

Keek altijd eerst naar de winkelier en stelde nooit teleur. Ik zal nooit meer vergeten dat het eerste boek van Astrid Holleeder verscheen.

Vrijdag belde hij op: ‘Zeg nu ja, dan heb je morgen honderd boeken’. Ik dacht… wat zegt hij nou. Ik zei ‘doe maar, als jij het zegt’. Zondagmiddag bel ik en hij neemt op. ‘Had ik gelijk of niet?’, zei hij droog. ‘Dinsdag krijg je er nog honderd.’

Soms zijn relaties niet alleen voor de handel maar ontmoet je mooie mensen. Willem was er één van. We gaan hem missen.

Boekenweek 2021 ondanks coronabeperkingen ‘groot succes’ Dat de Boekenweek in 2021 een groot succes is geweest hebben we zeer te danken aan iedereen die ons heeft bijgestaan in de zware tijd die we begin dit jaar en eind vorig jaar hebben doorgemaakt. Het moet maar eens gezegd dat belangenorganisaties niet altijd dicht bij hun

leden staan en dat de kloof vaak groter is dan we willen. Maar wij mogen niet klagen met de KBb en de CPNB. Zij hebben laten zien dat ze boven op de zaak hebben gezeten en dat ze snel konden handelen. De lobby die Anne en haar team steeds hebben ingezet om in Den Haag te laten zien dat we een branche zijn die er toe doet, heeft veel goeds gedaan voor ons allen. Maar ook uitgevers die zich verbonden aan het lokaal kopen et cetera verdienen deze pluim. Dat de Boekenweek een succes was is hopelijk nog maar het begin van veel mooie tijden.

Logica (IJsselstein) van Audax naar Libris Een overstap van een ondernemer van Audax naar Libris is niet nieuw en andersom denk ik ook niet.

Wat belangrijk is, is dat we via een mooie samenwerking klaar zijn voor de toekomst en of dit nu bij de een of bij de ander is maakt niets uit.

Gezamenlijk zorgen dat we het boekenvak goed blijven uitdragen. Dat we onderweg niet te veel collega’s verliezen omdat ze het niet redden.

Juist in deze tijd waarin steeds meer gebeurt is dit van belang. Na de crisis blijkt dat we digitaal helemaal klaar moeten zijn voor de klant die én lokaal wil kopen en dit óók op een prettige manier online wil kunnen doen. Naast de voordeur hebben we ook een achterdeur, een digitale wel te verstaan. Als we die slag kunnen maken blijf ik positief over de kansen. Bij wie we dat ook doen. Wij kozen voor Libris, wat niet wil zeggen dat Audax het niet is. Het is het gevoel. Maar we willen maar aangeven dat we vooral georganiseerd moeten blijven en kennis moeten delen. Bij wie… dat maakt niet uit. De kennis die we van Audax/RDC hebben ontvangen nemen we graag mee. 

september/oktober 2021  jaargang 188

9

DE VISIE

Michael van Everdingen (Audax):

‘ DE CONSUMENT WIL VERBINDING AANGAAN EN DAT DOE JE MET MENSEN – NIET MET EEN FORMULE’

MICHAEL VAN EVERDINGEN

1964 Geboren in Haarlem 1983 Athenaeum-B, Kennemer Lyceum, Haarlem 1987 Informatica, Haagse Hogeschool 1987-2006 Diverse functies bij Capgemini 2007-2008 Eigenaar consultingbureau Days International 2008 Programmamanager AH Wijndomein 2008-2010 Business developmentmanager Retail & Consumer Products, Ernst & Young 2009-2012 Manager Digital Signage, LC Electronics 2012-2017 Directeur Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) 2018-2019 Directeur Centraal Europa, Lemongrass Consulting 2019-2021 Managing partner, Strategy Works 2021- Chief commercial officer, Audax

Michael van Everdingen is bij Audax teruggekeerd in het boekenvak. De ouddirecteur van de KBb is aangetreden als Chief Commercial Officer in een uitdagende tijd. ‘Ik denk dat ik in mijn werkzame leven nog nooit zo’n complex probleem op mijn bordje heb gehad.’

en Bruna (2019) heeft het bedrijf 82 vestigingen van AKO, 257 van Bruna, 143 van The Read Shop en 74 Inkoop- & contractpartners (waaronder 24 Plantagewinkels). Daarnaast vallen onder Audax Retail 70 winkels van tabaksformule Vivánt. De Marskramer-groep, óók in 2019 overgenomen, staat te koop.

Van Everdingen is aangetreden nadat Audax een roerige periode heeft gekend. De CEO Casper de Nooijer, het brein achter de snelle groei, meende dat het bedrijf een robuuste toekomst had als een logistieke retailer.

Maar voor hij de strategie had uitgebouwd, werd deze getorpedeerd door corona. Na het verschil van inzicht over de koers van Audax met de aandeelhouder dat daarna ontstond, moest De Nooijer vertrekken. Hubert de Leeuw keerde vervolgens terug als CEO.

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

Digitale revolutie

H

‘Het boekenvak is de mooiste sector waar ik ooit in heb gewerkt en dat blijft zo.’ Dat verklaarde Michael van Everdingen toen hij per 1 januari 2018 de Koninklijke Boekverkopersbond na vijfeneenhalf jaar verliet om bij Lemongrass Consulting bedrijven in Europa te gaan overtuigen om hun data op te slaan in de cloud in plaats van bij dure externe servers. Vriendelijke, maar loze woorden die je nu eenmaal uitspreekt bij je afscheid? Niet in het geval Van Everdingen. Drie jaar later is hij terug – uit liefde voor het boekenvak.

Begin 2021 werd hij ad interim ingehuurd door Audax voor enkele moeilijke dossiers. Sinds mei is hij er in vaste dienst als Chief Commercial Officer. In die functie is hij verantwoordelijk voor de grootste boekhandelsorganisatie van Nederland. Na overname van RDC (2018)

www.boekblad.nl

Wat trekt je aan in het boekenvak?

‘Ik heb toen ervaren wat het is om bij te dragen aan een geletterde maatschappij. En gezien dat dat leidt tot een betere maatschappij. In het boekenvak staat het verhaal centraal, dat een cruciale bijdrage levert aan het welzijn en welbevinden van mensen. Zeer waardevol. Ik had er bovendien met mensen te maken die stuk voor stuk krachtige en warme persoonlijkheden zijn. Dat maakt het een heerlijke, rijke wereld om deel van uit te mogen maken.’

Dus je had in je eerste week bij Lemongrass al spijt van je gemaakte keuze?

‘Ha ha. Dat zeg je precies goed. Toen de kans zich voordeed, lag het best voor de hand dat ik de overstap maakte. Ik ben nu eenmaal van huis uit een IT-er.

En de baan had interessante aspecten die mij ook in mijn werk bij de KBb aantrokken: het meehelpen aan verandering in een wereld die enorm in beweging is.

Alleen: het ging wel over gortdroge materie als geheugencapaciteit en internetcapaciteit. En mijn gesprekspartners waren allemaal techneuten. Voor iemand met mijn achtergrond toch minder boeiende mensen. Die combinatie brak me uiteindelijk op.’

september/oktober 2021  jaargang 188

11

DE VISIE

beeld en mening kunnen vormen. Audax wil dat bereiken door een logistieke en retail infrastructuur om lectuur te verspreiden zo lang mogelijk in stand te houden.

Dit kan alleen in nauwe samenwerking met uitgevers, leveranciers, distributiepartners en retailondernemers.’

Tegen de achtergrond van een drastisch veranderende wereld.

‘Precies. De digitale revolutie is een disruptie van fundamenteel andere aard dan eerder bijvoorbeeld de agrarische en industriële revolutie. Die zorgde voor meer welvaart door activiteiten steeds efficiënter te doen. Digitalisering zorgt voor een omkering van alle centraal en top down aangestuurde modellen omdat iedereen, bijvoorbeeld dankzij zijn telefoon, steeds meer zélf kan doen. Zie hoe de taxisector is veranderd door Uber. Maar zie ook hoe een huisarts verandert nu een computer in 85 procent van de gevallen een betere diagnose kan stellen. Van iemand die zieke mensen beter maakt, wordt hij een gezondheidscoach.’

En daarom ging je snel op zoek naar een baan in het boekenvak?

‘Ik ben geen opgever. Ik heb mezelf eerst een jaar de tijd gegeven. Toen mijn gevoel daarna niet was veranderd, stapte ik op. Als je ergens tien uur per dag aan besteedt, moet je daar passie voor voelen. Anders hou je het niet vol. Daarna vroeg Bob de Wit – hoogleraar Strategic en Digital Leadership aan Nyenrode – me zijn strategieconsultingbedrijf Strategy Works nieuw leven in te blazen. Dat hielp klanten met het ontwikkelen van een toekomstvisie en strategie in het digitale tijdperk.’

Hoe kwam Audax op je pad?

‘Een goede vriend van me zei: “Audax heeft een roerige tijd achter de rug, volgens mij moet jij eens met Hubert de Leeuw praten”. Als iemand die mij goed kent zoiets zegt, dan doe ik dat. Meer zat er niet achter. Ik wilde Audax niet binnenhalen als klant voor Strategy Works.

Ik kende Audax eigenlijk ook niet. In mijn KBb-tijd had ik alleen te maken met het dochterbedrijf AKO (en toenmalig directeur Sjaak Mark), dat in die tijd door de rest van het boekenvak redelijk met de nek werd aangekeken. Het gesprek was tegen Kerst vorig jaar, toen de winkels net vanwege coronamaatregelen waren gesloten en Audax met al zijn verkooppunten opeens een miljoen euro verlies per week leed. Hubert en ik vonden elkaar toen op de missie en visie van Audax en hij vroeg me enkele boekgerelateerde dossiers op te pakken.’

12

‘ DE CONSUMENT TREKT STEEDS MEER NAAR PLATFORMEN WAAR HIJ MEER GEMAK ONDERVINDT EN VOOR ZIJN GEVOEL STERKER ZELF KAN BEPALEN WAT HIJ LEEST’

Wat is de missie en visie?

‘De missie is het bevorderen van vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en een geletterde maatschappij door ons te blijven inzetten voor de verspreiding van het geschreven en gedrukte woord. In deze wereld waarin platformen met fake news een steeds grotere impact op onze beeldvorming krijgen én steeds onduidelijker is wie deze platformen beheersen, is het van cruciaal belang dat de verspreiding van het gedrukte woord zo lang mogelijk blijft bestaan. Zodat mensen een eigen

www.boekblad.nl

Wat betekent dat voor het boekenvak?

‘De cijfers van KVB Boekwerk laten zien dat de afzet van literatuur gestaag daalt en de verkoop steeds meer verschuift van het fysieke naar het online kanaal. Corona heeft dat versneld. Het bestaande model van een creator die een product creëert dat vervolgens wordt uitgezet op de markt, is daarmee op den duur niet houdbaar. Veel bedrijven zijn dan ook – vanwege afname van volumes, maar ook door grilliger consumentengedrag, stijging van grondstofprijzen, toenemende milieueisen – bezig de kosten te verlagen. Maar op termijn moet de vorm waarin de content wordt gepubliceerd, worden veranderd. Waarom? De behoefte aan persoonlijk welzijn, welbevinden en verrijking van de mentale gezondheid door middel van verhalen is gebleven. Maar de vorm waarin die worden aangeboden, is niet meer populair. Daarom trekt de consument steeds meer naar platformen waar hij meer gemak ondervindt en voor zijn gevoel sterker zelf kan bepalen wat hij leest.’

Hoe moet het vak daar op inspelen?

‘Het boekenvak heeft nu nog steeds een aanbod-georiënteerde waardeketen. Maar nu iedereen steeds meer zelf beslist, moet de waardeketen vraag-georiënteerd worden. De eerste stap is om de klanten zo goed mogelijk te kennen, hen omnichannel te kunnen bedienen en te inspireren met nieuwe proposities die inspelen op de maatschappelijke impact van digitalisering. Tegelijk – dat is stap twee – moeten uitgevers en boekverkopers een zoektocht starten naar nieuwe verdienmodellen.

Daarvoor is het belangrijk om zo veel mogelijk klantdata op te bouwen.’

Bezemsteel Terug naar de alledaagse praktijk. Wat trof je aan?

‘Een heel lastige situatie. De CEO was opgestapt – overigens knap hoe Hubert is teruggekeerd om er opnieuw

‘ ER ZIJN, DOOR DE VERLAMMING VORIG JAAR, TE VEEL DINGEN BELOOFD DIE NIET SNEL GENOEG ZIJN NAGEKOMEN’

voor te zorgen dat de toekomst van Audax wordt bestendigd om haar rol en missie te kunnen blijven vervullen. Door de winkelsluiting leed het bedrijf enorme verliezen. De recent overgenomen bedrijven hadden nog geen kans gehad om goed te integreren. Ik denk dat ik in mijn werkzame leven nog nooit zo’n complex probleem op mijn bordje heb gehad.’

Dus wat te doen?

‘Het urgentste was de cashflow. Geen enkel bedrijf houdt het lang vol met zulke verliezen als wij begin 2021.

Dan is het een geluk dat Audax een familiebedrijf is, waarvan de familie zijn verantwoordelijkheid neemt. Ze hebben de spaarpotten die “ons pap” had opgebouwd, aangewend zodat het bedrijf aan de betalingsverplichtingen kon blijven voldoen. Tegelijk ontwikkelden we samen met Deloitte een strak bezuinigingsprogramma om de exploitatie gezond te maken. Daarmee kan dit bedrijf voor de komende twee, drie jaar vooruit en is er ruimte voor nieuwe investeringen.’

Waaruit bestaat het bezuinigingsprogramma?

‘In essentie komt dat neer op goed kijken naar alle bezigheden binnen de organisatie. Wat kan efficiënter? Welke taken hoeven niet meer? Zo willen we ook de processen in onze samenwerkingsrelaties herzien, waardoor we administratief werk dat we nu naar binnen halen, niet meer hoeven te doen. We focussen daarbij op boeken en tijdschriften. We zijn gestopt met branchevreemde en verlieslatende activiteiten: van de samenwerking met pakketdienst Homerr tot de uitgave van titels als Hitkrant.’

Vallen er ontslagen?

‘Vooralsnog lossen we het op via natuurlijk verloop. Het werk dat zo vrij komt, doen we niet meer of wordt intern door iemand anders overgenomen. Er is een vacaturestop. Zo proberen we ontslagen te voorkomen.’

Is het besluit te stoppen met Marskramer ook een bezuiniging?

‘Nee. Dat is ingegeven door het inzicht dat het model niet rendabel te krijgen is. De vorige CEO wilde de

september/oktober 2021  jaargang 188

13

DE VISIE

‘WE DENKEN ER OVER NA OM HET LEDENMODEL VAN BOOKSPOT TE VERTALEN IN EEN LEESCLUBMODEL’

logistieke utilisatie maximaliseren door bedrijven te integreren die onze logistieke infrastructuur versterkten. Dat draagt immers bij aan meer producten in een kratje. Een tijdschrift past daarin. Een wenskaart. Een boek ook, al moesten we maatregelen treffen om het heel te houden. Maar een bezemsteel? Daarvoor moet je een andere logistieke stroom inrichten. En dan is de Marskramer-groep te klein om dat voldoende efficiënt te doen. Hetzelfde geldt voor de inkoop en de sourcing.

We zijn in gesprek met een partij die een serviceorganisatie voor Marskramer binnen hun eigen organisatie kan integreren. Het streven is dat er in september een overeenkomst is.’

Franchiseovereenkomst

overeenkomsten van ondernemers? Het is een delicaat proces.’

Wat speelde nog meer?

‘De veranderende wetgeving dwong ons de franchiseovereenkomst aan te passen. Dus moesten we met onze franchisers van Bruna en The Read Shop een traject in.

Stap één is inmiddels afgerond: een lift and shift van de overeenkomst waardoor deze aan de wet voldoet. Stap twee is belangrijker: het herijken van de samenwerkingsrelatie tussen Audax en haar ondernemers en die vertalen naar een nieuw contract. De bestaande overeenkomst dateert uit 2008, is aangepast in 2010, voorzien van een addendum in 2012, enzovoorts. Het is in de loop der tijd een ongebalanceerd document geworden, waar iedereen een eigen interpretatie aan kon geven.’

Is dat lastig omdat Audax in de recente woorden van Read Shop-oprichter Koos Boukens geen franchise in het DNA heeft?

‘Maar heeft hij het over het Audax van 2015 of het Audax van 2021? Zes jaar geleden zat het niet in het DNA. Inmiddels zijn verschillende retailbedrijven en het e-commercebedrijf Bookspot ingelijfd. Er lijkt mij dan ook genoeg talent en expertise aanwezig om met franchise om te gaan. Ik heb zelf trouwens ook tien jaar ervaring met franchise-omgevingen. Alleen: de omstandigheden zijn niet makkelijk. Het is lastig bedrijven te integreren als kort na de overname iedereen vanuit huis moet werken.’

Wat is de kern van de herijking?

‘Dat kan ik nog niet zeggen – simpelweg omdat Audax en de franchisenemers daar de komende maanden over spreken. Maar het is fundamenteel. Het gaat over de vraag: wat is de rol van de ondernemer in de winkelstraat? Is hij straks nog steeds die winkelier met cartridges in een rek en boeken aan de muur? Of heeft hij een andere rol? En wat heeft hij daarbij nodig om zijn verkooppunt – wat dus in theorie ook een digitaal verkooppunt op Facebook kan zijn – overeind te houden?

Wat wil hij daarbij zelf doen als ondernemer? En welke synergievoordelen kan hij bij Audax vinden om hem daarbij te helpen? Wat is de ideale balans, waarin beide partijen een goede boterham verdienen? Moet Audax bijvoorbeeld verantwoordelijk blijven voor de huur-

14

www.boekblad.nl

Geldt dit voor beide franchiseformules?

‘Het zijn verschillende formules. Bij The Read Shop zijn ondernemers gewend veel zelf te doen en staat onafhankelijkheid voorop. Bij Bruna zoeken ondernemers meer de synergie van centrale aansturing. Maar beide groepen hebben behoefte aan een herijking.’

Er speelde vast nog meer.

‘Het derde probleem is het borgen van de groei van aangesloten ondernemers. Ofwel: het verhogen van onze service levels. Door de nieuwigheid van digitalisering, impact van corona en het ontbreken van financiële mogelijkheden was dat een grote uitdaging. Maar na er zes maanden gefocused mee bezig te zijn geweest, hebben we toch flinke slagen gemaakt. Voor een deel kan en moet het beter. Als een vrachtwagen niet opdaagt bij een winkel omdat systemen nog niet goed op elkaar zijn aangesloten, is het aan ons dat op te lossen. En voor een deel moeten we beter communiceren. Als bijvoorbeeld de afspraak is: “leveren voor 15 uur” en wij komen al jaren om 10 uur, dan is het logisch dat een ondernemer boos is als de vrachtwagen een keer om 14 uur komt.

Ook al heeft hij formeel geen recht van spreken. Via de franchiseovereenkomst willen we opnieuw on the same page komen met elkaar.’

Wondertje Is het genoeg voor de franchisers? De buitenwereld hoort alleen van mensen die opstappen: Logica uit IJsselstein, de Bruna in Klazienaveen.

‘Een vorige directeur, in de tijd van PostNL, was iemand die rigoureus stappen zette, niet altijd ten gunste van ondernemers. Er is een groep ondernemers bij met name Bruna die al zo veel heeft meegemaakt dat het gewoon genoeg is geweest. Harry Omlo van Klazienaveen is inderdaad zo iemand. Michel Vroon van Westerbork ook. Ik ben ze dankbaar dat ze met mij alle punten hebben gedeeld waarover ze onvrede voelden. Daar konden we mee aan de slag. Maar hoeveel we daarvan ook al hebben opgelost: daarmee heb ik hen nog niet op an-

september/oktober 2021  jaargang 188

15

DE VISIE

dere gedachten weten te brengen. Daar baal ik van, ook al begrijp ik wel dat ze alsnog weggaan.’

Maar...

‘En inderdaad: hoe representatief zijn zij voor alle franchisers? Ik ben begonnen met regelmatige bijeenkomsten via Teams, waarin ik de punten van onvrede heb gedeeld en steeds vertel over de voortgang bij het oplossen daarvan. Toen bleek dat er ook een grote groep is die, ondanks een nog haperende operatie, wél tevreden is met wat er allemaal gebeurt. Ik probeer daarom ook te objectiveren wat we feitelijk doen én hoe dat wordt beleefd. Wat is het service level precies? Dat zijn harde feiten. Wat is de perceptie daarvan? Dat is een beeld. En wat is het gat daartussen? Uiteindelijk moet dat leiden, in november, tot een soort dashboard waarin al die harde feiten staan, zodat de ondernemer zichzelf kan benchmarken. Plus: bij wie hij voor ieder afzonderlijk punt binnen Audax moet zijn voor hulp bij het verbeteren van zijn eigen prestatie.’

Waarop concentreerde de onvrede zich?

‘De dagelijkse operatie. De steeds terugkerende fouten met levering, zoals niet-scanbare producten. De onduidelijke communicatie met verschillende intranetten – die in oktober overigens zijn vervangen door een nieuw intranet. De gecentraliseerde klantenservice maar zonder de juiste servicedesk software, waardoor klachtafhandeling onvoldoende kon worden gevolgd.

En zo verder, tot gebrekkige campagnes die niet de juiste impact hadden. Ik heb ook een nieuwe marketingmanager aangesteld die niet harder gaat “roepen” als het bezoek aan Bruna terugloopt, maar die online mensen activeert om hen bij voorkeur aan de fysieke winkel te binden. Daarnaast misten mensen een toekomstperspectief. Wat is de visie van Audax? En er zijn, door de verlamming vorig jaar, te veel dingen beloofd die niet snel genoeg zijn nagekomen. Daarom hebben we nu maandelijks per formule een overzicht met wat er gereed gaat komen. “Elke maand een wondertje”, noemen we dat.’

Zijn daarmee alle acute problemen opgesomd?

‘Nee. We hebben ook nog de exponentiële groei van de .nl-filialen. Met name Bruna.nl en Readshop.nl. Voor Ako.nl speelt dat logischerwijs minder, omdat die formule zich richt op impulskopers op high traffic locaties en je meestal niet op weg naar de trein snel op internet een boek bestelt. Die harde groei klinkt fijn. Maar het gaat ons niet lukken om op e-commercegebied zomaar Bol.com naar de kroon te steken. En het is belangrijker dat de consument, die door corona naar online en de supermarkten is gestuurd, terug naar de winkels komt.

Dat gaat ook niet vanzelf, dat vergt intensieve campagnes. Wel met succes trouwens: de omzetindexen van Bruna en The Read Shop ten opzichte van 2019 liggen sinds de heropening boven de 100 procent.’

Bovendien speelde een discussie over het verrekenmodel met franchisers.

‘Klopt. Door dat model hadden de ondernemers en Audax niet hetzelfde belang om de consument online te laten kopen. Dat hebben we aangepast. We hebben nu een model analoog aan dat van Libris. De consument spreekt online uit wat zijn favoriete boekhandel is, die vervolgens een deel van de marge krijgt. Omgekeerd proberen wij consumenten te verleiden het pakket in de winkel op te halen. Lukt dat, dan krijgen wij een deel van de marge van de winkelier. Op de franchisevergaderingen is het verrekenmodel inmiddels aangenomen.’

Tenders Gaat Bookspot mee in deze exponentiële groei?

‘Dat groeit wel degelijk. Maar: minder hard. We gaan voorlopig door met de webwinkel. Zeker in België doet Bookspot.be het goed. Daar wordt het merk positief beleefd. Maar voor Nederland is de vraag of het als webwinkel op termijn bestaansrecht heeft. De waarde zit vooral in het gigantisch mooie e-commerceplatform

16

www.boekblad.nl

van Bookspot. Dat stelt ons in staat om volledig omnichannel te acteren. Bruna.nl en Readshop.nl draaien inmiddels op dat platform. Uiteindelijk willen we ook een white label-oplossing aanbieden. Het idee is dat als iemand als Fabian Paagman zegt: “al die IT-investeringen worden me te veel, ik kan omnichannel onvoldoende ondernemen”, hij bij ons kan aankloppen.’

Wat kun je nog meer met Bookspot?

‘Het platform is data- en machinelearning-gedreven.

Onze afdeling business intelligence is daarom, in samenwerking met de Jheronimus academy of Data Science van Tilburg University, actief bezig algoritmes te ontwikkelen om onze klanten te bedienen. Die van Bruna, AKO, The Read Shop. Maar bijvoorbeeld ook de lezers van onze tijdschriften: 3,5 miljoen – een enorm potentieel.’

Het is definitief geen boekenclub meer?

‘Het ledenmodel blijft bestaan zo lang het rendabel is.

Maar het was al niet meer vitaal en is steeds moeilijker vitaal te krijgen – ook door de beperkte naamsbekendheid van Bookspot. Vergelijk dat eens met die van Bruna! We denken er over na om het ledenmodel te vertalen in een leesclubmodel. De Bruna Leesclub, bijvoorbeeld.’

Hiermee zijn we overgestapt naar de strategische keuzes. Waar gaat Audax heen?

‘De toekomst van AKO, onze formule voor high traffic locaties, is lastig, omdat Lagardère – een groot bedrijf

‘ IN 2023 IS ER WEER EEN VOOR ONS SERIEUZE TENDER. DAN MOETEN WE DE KNOOP OVER DE HIGH TRAFFIC STRATEGIE HEBBEN DOORGEHAKT’ met diepe zakken, dat flink wordt gesubsidieerd door de Franse overheid – op dit moment agressief locaties opkoopt. In Nederland, Frankrijk, België, Engeland, overal. Zij zetten daarbij sterker dan AKO in op een non-lectuurassortiment. Dus is de vraag: willen wij ten koste van alles die plekken behouden? Dan zouden we een ander assortiment moeten voeren, dat of meer marge oplevert of in grotere aantallen verkocht wordt. Of moet de conclusie zijn dat AKO die plekken niet meer rendabel kan exploiteren en dan accepteren dat Audax krimpt? Of moeten we een samenwerking aangaan met andere partijen?’

september/oktober 2021  jaargang 188

17

DE VISIE

‘WIJ MOETEN, ZOALS IEDERE FORMULE, OP ZOEK NAAR DE PRODUCTEN OF DIENSTEN VAN DE TOEKOMST’

En dus?

‘Dat hangt onder meer af van de tenders. Dit jaar hebben we in een tender zeven stationslocaties verloren.

In de loop van 2022 volgt een nieuwe tender. Die heeft betrekking op winkels die moeilijk rendabel te krijgen zijn, maar we doen wel ons best om deze winkels te continueren – om zo de reiziger van lectuur te kunnen blijven voorzien. En dan is er in 2023 weer een voor ons serieuze tender. Dan moeten we de knoop over de high traffic strategie hebben doorgehakt. Tot die tijd bewandelen we een aantal sporen. Een daarvan is bijvoorbeeld innovatiever in te spelen op het reizigersaanbod op luchthavens – afhankelijk van de ontwikkeling van reizigersaantallen en hoe lang het duurt voordat die weer op niveau zijn.’

Puberboard En de toekomst van de andere formules?

‘Die oefening zit verweven in de gesprekken over de nieuwe franchiseovereenkomst. Wat daaruit komt, verwacht ik je begin 2022 te kunnen vertellen.’

En tabak?

‘Tabak staat sinds dit jaar verstopt in grijze kasten. Is dat aantrekkelijk? Op korte termijn is er winst te halen.

Omdat supermarkten vanaf 2024 geen tabak meer mogen verkopen, zoeken ze naar speciaalzaken in de buurt om het loopje naar de supermarkt te behouden.

Wij worden, vanwege Vivánt, daarom ook benaderd door supermarkten. Dus: meer verkooppunten, hogere omzet. Maar in de verdere toekomst dringt de overheid verkoop van tabak alleen maar meer terug. Het kabinet wil dat in 2040 niemand meer rookt. Dáár kun je maar beter in mee bewegen.’

Maakt het uit dat Bruna- en Read Shop-ondernemers eerder cultureel-commerciële verbinders zijn?

‘Dat is essentieel. Dan kom ik terug op de digitale revolutie, waardoor iedereen op zoek is naar de nieuwe businessmodellen van de toekomst. Ook bijvoorbeeld Hallmark. Die zijn ver in ontwikkeling met 3D-productie van kaarten en het bedenken van alternatieve vormen van het overdragen van wensen en groeten.

Zij hebben bij hun experimenten ook retailers nodig.

18

www.boekblad.nl Daar zijn onze ondernemers vanwege hun karakter zeer geschikt voor. En door met zo’n partij op te trekken, transformeren we ook onszelf.’

De gesprekken over de formules gaat dus ook verder dan het herijken van de franchiseovereenkomst?

‘Absoluut. Wij moeten, zoals iedere formule, op zoek naar de producten of diensten van de toekomst. Daar hebben we intern een traject voor opgezet, waar we de ondernemers en uitgevers bij betrekken. En niet alleen zij. Met The Read Shop exploreren we scenario’s samen met kinderen. Het is belangrijk om te weten hoe zij naar lezen en de boekhandel van de toekomst kijken. En met uitgevers onderzoeken we bijvoorbeeld de kansrijkheid van een Puberboard: een groep pubers die we een aantal keer per jaar raadplegen en kunnen betrekken bij nieuwe initiatieven.’

Blijft over: de Inkoop- & conctractpartners. Die heb ik je nog niet horen noemen.

‘Die zijn wel degelijk belangrijk! Het is geen formule, maar Audax wil hard groeien in ondernemers die lectuur verspreiden. Daarom willen we graag individuele boekhandels blijven ondersteunen met bepaalde diensten – zoals ons prachtige e-commerceplatform.

Bovendien vinden ze bij ons door de schaalgrootte de laagste inkoopprijs van boeken en de laagste logistieke kosten. Het is zaak dat we daarom hier op korte termijn beter over communiceren, zodat die boekhandels ons weten te vinden.’ 

www.boekblad.nl

Haal nog meer uit je Boekblad abonnement!

Naast het Boekblad magazine, valt er nog veel meer interessants te lezen op www.boekblad.nl. Als Boekblad abonnee heeft u bovendien onbeperkt toegang.

Heeft u nog geen inloggegevens? Neem contact op met onze klantenservice via info@stipmedia.nl of bel 072 531 4978. Wij sturen u kosteloos nieuwe inloggegevens toe.

RECENSIES

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Jessica Leffers

De Belangen des Boekhandels

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak.

Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan.

Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer.

Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

36

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie.

In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

www.boekblad.nl

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’.

De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

down van de échte debitanten.

De pleidooien die KBb en CPNB hebben gehouden richting Tweede Kamer om de boekhandels open te houden of in ieder geval een afhaalloket toe te staan tijdens de lockdown, kunnen geen vurige statements met een vuist op tafel genoemd worden. Goed, in de verlenging is er een nationale campagne gekomen om mensen toch vooral bij hun lokale boekhandel te laten kopen. Dat is een mooi initiatief, maar is wel aan de late kant.

Laten we ook sommige uitgeverijen én auteurs niet vergeten, die Bol.com of hun eigen webwinkel promoten, buiten de boekhandels om. En over uitgevers gesproken: waarom wordt ineens de lancering van een aantal nieuwe boeken uitgesteld tot ná de lockdown? Zou het niet een aardige geste zijn om die nieuwe titels exclusief bij de stenen boekhandels aan te bieden?

En dat de auteurs dan meegaan om te bezorgen?

Mijn conclusie is dat dit niet klinkt als iets wat continuïteit en vitaliteit in de boekenbranche kan waarborgen. Althans niet voor de fysieke boekhandels, de échte ‘debitanten’.

Ik weet dat er een taak is weggelegd voor de boekhandels zelf, maar tegen zoveel grootmachten is het voor een zelfstandige boekhandel moeilijk volhouden.

Dat kan alleen door een hechte samenwerking tussen enerzijds de ‘stenen boekhandels’ en anderzijds de uitgeverijen en de brancheverenigingen, waarin ieders belangen evenredig worden behartigd. Op die manier worden in tijden van lockdown de lasten verdeeld en worden ze niet alleen door de boekhandels gedragen. Is het niet hierom dat we maandelijks zoveel geld aan dit soort ‘Vereenigingen’ betalen? Ter bevordering van de Belangen des Boekhandels?

Wat denkt u, had ik beter een naïeve, dromerige boekverslinder kunnen blijven? 

BOEKVERKOPERS LEZEN

Is dat snel genoeg nu Primera dit jaar fors inzet op boeken?

‘Primera zit sterk op gemak en tabak. Allebei risicovol. De consument gaat “even naar Primera” voor die gemaksartikelen. Maar hoelang nog? De consument wil verbinding aangaan en dat doe je met mensen – niet met een formule. Daarvoor zijn de meeste ondernemers van Primera, die toch meer de formule uitbaten, minder goed toegerust dan onze ondernemers, die meer cultureel-commerciële verbinders zijn. En dan is het nog maar de vraag of inzet op meer boeken in de productmix, wat Primera doet, de oplossing is in een sterk veranderend digitaal tijdsgewricht.’

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke): 2020 was het Multatuli-jaar. Max Havelaar is een van de belangrijkste Nederlandstalige literaire werken, in veertig talen uitgegeven. Een boek dat iedere Nederlander zou moeten lezen. Eduard Douwes Dekker werkt als assistent-resident in Lebak en ziet hoe de inlandse mensen honger lijden omdat ze verplicht worden producten te verbouwen die veel geld opbrengen, zoals koffie en suiker, in plaats van de broodnodige rijst. Hoe groter de oogst, hoe meer de plaatselijke gezagsdrager verdient en zo wordt een corrupt systeem in stand gehouden. De schrijver wil de vinger bij dit onrecht leggen, maar krijgt geen gehoor. Op een zolderkamer in Brussel schrijft hij Max Havelaar. Deze graphic novel van Eric Heuvel (prachtige tekeningen) en Jos van Waterschoot (goede uitleg en achtergrond) is een heel mooie opstap om het boek opnieuw te ontdekken. Wat is het een mooie uitgave. Het verhaal van Saïdjah en Adinda maakt opnieuw indruk. Cultuurgoed dat doorgegeven moet worden, het is met het oog op slavernij, eerlijke handel, ‘Black Lives Matter’ blijvend actueel.

MULTATULI’S MAX HAVELAAR DE GRAPHIC NOVEL ERIC HEUVEL, JOS VAN WATERSCHOOT (UITGEVERIJ L, € 22,99)

CORNEEL DE WILDE Marketeer bij uitgeverij Christofoor, die alle boeken uit de voorjaarsaanbieding gratis weggeeft aan vijftig boekhandels

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): Er verschijnen de laatste tijd meer boeken over de aardbodem en de daarin levende organismen. Een goede ontwikkeling want onze kennis op dat gebied is nog maar net een beetje aan het groeien en heeft alles te maken met hoe wij omgaan met de natuur en dus onszelf. De onderwereld van de tuin is een prettig leesbaar boek waarin Van de Kaa een aantal van de ontelbare bodemwezens behandelt en daarbij de nadruk legt op hun onderlinge samenwerking en hun belang voor elkaar en anderen. Hij mengt zijn kennis met ervaringen uit zijn eigen leven als tuinier en met zijn stellige meningen zonder cynisch of vervelend te worden. Bijvoorbeeld dat het beter is niet te spitten en geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest te gebruiken. Ik kende Van de Kaa alleen maar van naam en dacht dat het een van de zoveel tuinboekenschrijvers was, maar zijn prettige dwarse houding en zijn humor vond ik verfrissend en maakte me benieuwd naar zijn andere boeken.

Vliegende start campagne CPNB

Ik heb hiervoor in de outdoorretail gewerkt en ben nog relatief nieuw in het boekenvak. Wat mij opvalt is het enorme kapitaal aan goodwill dat er bij het publiek is voor onze sector. De klant vindt ons ongelooflijk sympathiek. Dit is echt uniek binnen de retail en we moeten als boekenvakkers niet onderschatten hoe waardevol dat is. Je ziet dat je die sympathie met een goede campagne zoals deze van de CPNB kan omzetten in resultaten. De saamhorigheid die deze campagne uitstraalt en de manier waarop die door iedereen is opgepakt – van auteurs en boekwinkels tot uitgevers – maken het extra sterk. Tekenend is trouwens hoe in dit artikel ook de inzet van vrijwilligers genoemd wordt. Dat zou in een heleboel andere bedrijven ondenkbaar zijn!

De Grote Vriendelijke Podcast lanceert programma met kinderboekennieuws

DE ONDERWERELD VAN DE TUIN – VAN MICROBE TOT MOL ROMKE VAN DE KAA (ATLAS CONTACT, € 21,99)

maart/april 2021  jaargang 188

WEBSITE Dagelijks artikelen van de redactie van Boekblad. Onbeperkt toegang voor alle abonnees. Ga naar www.boekblad.nl

Geweldig om te zien dat de heren van de Grote Vriendelijke Podcast zoveel succes hebben. Hun podcast is echt een begrip geworden en voorziet in een behoefte. Kinderboeken worden in de media inder-

37

8

daad vaak genegeerd. Je kunt dan bij de pakken neer gaan zitten, of op zoek gaan naar andere manieren om het publiek te bereiken.

We zijn als uitgeverij voor communicatie over onze prentenboeken voor een groot deel afhankelijk van de inzet van eigen middelen: dat betekent continu zoeken naar creatieve manieren om de klant te bereiken. Ik zie andere spelers in het boekenvak dit ook doen. Als ik daar een goed idee zie denk ik vaak eerst ‘hadden wij dat maar bedacht’, maar het motiveert ook om zelf met het volgende goede idee te komen.

Uitgeverij Christofoor schenkt boeken aan boekhandels

Het nieuws dat de boekhandels hun deuren moesten sluiten sloeg ook bij ons in als een bom. We hebben een groot aantal winkels waar we een goede band mee hebben. Als zelfstandige uitgeverij zijn onze middelen beperkt.

We hebben een klein team en we moeten daarom altijd zorgvuldig overwegen wat we wel en niet doen. Maar deze actie (het gratis opsturen van iedere titel uit onze voorjaarsaanbieding naar ‘onze’ vijftig beste boekhandels) was voor ons een no-brainer: we hebben de beslissing op ons gevoel genomen, niet op basis van een kosten-batenanalyse. Het voelt goed om iets te kunnen doen. Hopelijk maakt dit het ondernemen voor hen net wat makkelijker in deze moeilijke tijd.

www.boekblad.nl

AKKE VISSER Oprichter van de Culturele Apotheek en de nieuwe secretaris van Stichting de Gouden Ganzenveer A.W. Bruna experimenteert met een dating-app voor veellezende singles

Dit opvallende bericht riep bij mij meteen allerlei vragen op. Kun je aan de boeken waar je van houdt eigenlijk iets aflezen over de mensen op wie je valt? Moet de inhoud van je boekenkast overeenkomen om gematcht te worden, of juist niet? Is het niet veel spannender als je gekoppeld wordt aan iemand die een totaal andere leessmaak heeft? Heeft de jonge doelgroep waar Bruna zich met deze app op zegt te richten überhaupt wel een boekenkast? En is Bruna nou de beste matchmaker? Is de plaatselijke boekhandelaar – bij wie je al jaren komt – niet veel beter in staat om in te schatten wie er bij je past (waarbij er ook nog eens de kans is dat die persoon bij je in de buurt woont)? Kortom, een heerlijk bericht om over door te denken.

Boekenmarkt groeide in 2020 met 6 procent – maar niet bij fysieke boekhandel

Goed nieuws dat de omzet van de boekverkoop is toegenomen afgelopen jaar. In tijden van crisis grijpen mensen naar boeken,

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl blijkt. Jammer natuurlijk dat de boekwinkels daar nog niet van profiteerden. Hopelijk brengt de #steunjeboekhandel-actie waar tal van schrijvers aan meewerkten daar dit jaar verandering in.

Maar mijn hart maakte vooral een sprongetje toen ik las dat de groei van de omzet van fictie ook is gestegen. Soms krijg ik de indruk dat mensen voornamelijk nog non-fictie willen lezen. Alsof een verhaal wel echt gebeurd moet zijn om waarde te hebben. Zelf ben ik altijd blij als ik even de realiteit kan ontvluchten. Maar los daarvan ben ik ervan overtuigd dat juist fictie onze blik op de werkelijkheid kan verruimen. Omdat het ons uitdaagt om het eens vanuit een ander perspectief te bekijken, of prikkelt om verder te denken dan we voor mogelijk houden. Broodnodig.

Coronaproof Nationale Voorleesdagen van start

Heel goed dat de Nationale Voorleesdagen online doorgingen.

Persoonlijk denk ik dat je nooit te oud bent om voorgelezen te worden. De Nationale Voorleesdagen zouden wat mij betreft dan ook niet alleen op kinderen gericht hoeven te zijn, maar op iedereen.

Vanuit de Culturele Apotheek die ik tien jaar geleden oprichtte, organiseren we al jaren zogenaamde samenleesgroepen (shared reading) in de zorg, in buurthuizen en in de psychiatrie. Wekelijks lezen we er samen en hardop romanfragmenten, korte verhalen en gedichten voor en bespreken we wat ze bij ons oproepen. Naast verhalen lezen, worden ook persoonlijke verhalen gedeeld. Juist het hardop voorlezen blijkt een laagdrempelige manier om samen literatuur te verkennen, ook voor mensen die niet gewend zijn literatuur te lezen. Sinds corona doen we dat

ook online. Leuke bijkomstigheid: er doen nu mensen uit heel Nederland en Vlaanderen mee aan onze wekelijkse online samenleesuurtjes.

JONATHAN URSEM Richtte begin dit jaar zijn eigen uitgeverij Vesper Publishing op Oud-hoofdredacteur Nieuwe Revu start eigen uitgeverij met Fortuyn

Het is mooi om te zien hoe enthousiast er vanuit het vak wordt gereageerd op een nieuwkomer zoals ik. Wel veel gehoord van familie en vrienden: wat stoer dat je tijdens de crisis juist in díé sector begint. Mensen hebben toch het idee dat de hele boekenmarkt op z’n gat ligt, terwijl dat (helaas) vooral voor de fysieke boekwinkels geldt. De hele markt groeide in 2020 met 6 procent. Op Twitter werd het al snel ‘onfatsoenlijk’ genoemd dat ik vier klassiekers van Pim Fortuyn opnieuw ga uitgeven, ook worden zijn lezers ‘te dom om een boek te lezen’ genoemd en hoopt een journalist dat Vesper zo snel mogelijk failliet gaat. De vrijheid van meningsuiting is in Nederland niet absoluut, maar voorbehouden aan hen die wel deugen, zo lijkt het.

Boekhandels aarzelen over afhaalloket

De boekwinkel zit, als niet-essentiële winkel, in de hoek waar de klappen vallen. De support your local-initiatieven van de laatste tijd zijn hartverwarmend, maar lossen structureel niets op. Alleen fysieke winkels met een strak ingericht online verkoopkanaal kunnen de klappen die offline vallen misschien nog een beetje opvangen.

maart/april 2021  jaargang 188

Het zou goed zijn als boekwinkels in de winkelstraat een soort buurtfunctie kunnen krijgen.

Zonder te beargumenteren dat het hangplekken voor lezers moeten worden, zou je met productdifferentiatie best een nieuwe rol aan de winkels kunnen toedichten met additionele verkoop. Zeker met het winterse weer is het helemaal niet zo gek om een klant die een besteld boek afhaalt ook een kop koffie of warme chocolademelk te verkopen. Dan maak je er een ‘boek en zopie’ van, en kunnen de winkeliers wat extra omzet maken.

Nieuwe steunmaatregel voor schrijvers én boekhandel stimuleert optredens

Auteurs die een boek op de markt brengen, beleven nu een anticlimax. Jaren naar de stip op de horizon toegewerkt, en als je het boek dan eindelijk in je handen hebt, was dat het dan. Geen feestelijke boekpresentatie, alleen een proostmoment in huiselijke kring.

Gelukkig biedt het Nederlands Letterenfonds, dat een regeling heeft opgezet met De Schrijverscentrale en de Koninklijke Boekverkopersbond, uitkomst. Met een toekenning van maximaal 500 euro aan zowel de auteur als de boekhandel, stimuleer je creatieve oplossingen zoals Uitgeverij Pluim bijvoorbeeld doet in samenwerking met het Amsterdamse restaurant Hemelse Modder. Je bestelt een afhaalmenu, dat je opeet terwijl Jaap Goudsmit tijdens een Teamslezing vertelt over zijn boek Vrij van corona. Wat fijn dat dit soort initiatieven nu een steuntje in de rug krijgt met een subsidie. 

9

NIEUWSBRIEF Ontvang 3 keer per week onze nieuwsbrief. Meld je gratis aan via www.boekblad.nl/nieuwsbrief

september/oktober 2021  jaargang 188

19

IN BEELD

NIEUWE VESTIGINGEN EN VERBOUWINGEN IN CORONATIJD

O

ndanks alle beperkingen waren er de afgelopen maanden diverse boekhandels die positief nieuws konden brengen over nieuwe vestigingen of ingrijpende verbouwingen. Op deze pagina’s een kleine selectie in beeld. Daarnaast was er reden tot een feestje in Alkmaar, waar Stumpel het filiaal uitbreidde, in Leidschendam, waar The American Book Center een filiaal opende en in Hilversum, waar Libris Voorhoeve een pand betrok dat twee keer zo groot was als het voorgaande. Op 24 juli gingen in Alphen aan den Rijn de deuren open van de nieuwe vestiging van De Kler Haasbeek, hoewel de officiële opening pas in september is. In die maand zal ook boekhandel Oostdijk in Tholen een nieuw pand betrekken, waarmee een uitbreiding van 40 naar 340 vierkante meter wordt gerealiseerd.

En Veenerick in Roelofarendsveen opent dan de deuren na een ingrijpende verbouwing en uitbreiding.

20

Het noorden van Nederland werd op boekhandelgebied begin maart verrijkt met een nieuwe vestiging van Van der Velde in Assen, gehuisvest

Eind februari opende in de binnenstad van Deventer de vijfde vestiging van Broekhuis. Twee al langer leegstaande winkelpanden werden omgeturnd in een licht ogende boekhandel met een oppervlakte van 600 vierkante meter. Twee deuren verder opent in september de nieuwe vestiging van Praamstra, de boekhandel die al bijna 130 jaar in het centrum van Deventer gevestigd is.

15

www.boekblad.nl

in een voormalige modewinkel. Ook hier een uitbreiding tot 600 vierkante meter, verdeeld over twee verdiepingen. De winkel moet warmte en

Op 1 mei opende in Amsterdam het grondig verbouwde IJburg Boeken, dat van een Bruna-vestiging een Libris-boekhandel werd.

Eigenaren Petra Hoogenboom en Mark Vermeer waren toe aan meer vrijheid om een eigen koers te bepalen. De beperkingen als gevolg van corona versnelden de verbouwingsplannen. De winkel zit nu in wat oorspronkelijk twee panden waren en boeken maken ruim tweederde van het assortiment uit, meer dan voorheen.

september/oktober 2021  jaargang 188

gezelligheid uitstralen en voor de klanten voelen als een ‘warme jas’.

Vandaar onder andere de kleden met prints op de vloer.

Na een tweede verhuizing in vijf jaar opende Boekhandel Roojboek in Venray op 30 mei de deuren in een pand aan het Schouwburgplein.

Wat het winkelgedeelte betreft is de uitbreiding van het vloeroppervlak slechts twee meter, de grote winst zit in de uitbreiding van de magazijnruimte ten opzichte van die in het oude pand. Bijkomend voordeel: de energierekening is de helft lager.

21

AUDIOBOEKEN

Kansen voor uitgevers en auteurs, uitdaging voor de fysieke boekhandel

Opmars luisterboek is nog lang niet voorbij

Uit recent onderzoek van KVB Boekwerk, gebaseerd op cijfers van GfK, blijkt dat het papieren boek definitief digitale edities naast zich moet dulden. Luisterboeken slaan daarbij het meest aan bij lezers onder de vijftig, terwijl de groep onder de vijfendertig minder dan gemiddeld e-boeken leest. De conclusie: vooral het luisterboek heeft potentie voor de toekomst.

Tekst Enno de Witt

22

heb je. Daarvoor verschenen sporadisch elpees met bekende auteurs die voorlazen uit hun werk, mensen als Godfried Bomans, Gerard Reve en W.F. Hermans, of dichter Johnny van Doorn, de eerste Nederlandse gesprokenwoordkunstenaar, die twee plaatkanten vulde met zijn herinneringen onder de titel Oorlog en pap. Bijverschijnselen waren het, solitaire exercities, leuk voor als je als uitgeverij vijftig jaar bestaat en je een elpee maakt met dichters uit je fonds. Heden ten dage is het luisterboek een volwaardig product, naast folio-uitgaven en e-boeken.

Smartphone en snel internet Anouk Boelsma en Stefan van Duyn zijn tegenwoordig eigenaar van Thinium Audioboekproducties, een bedrijf dat luisterboeken maakt, maar begonnen allebei bij uitgeverij Rubinstein. Boelsma solliciteerde in 2002 naar de functie van redacteur en ging daarnaast ook de publiciteit doen, haar vriend Van Duyn kwam later binnen, toen Rubinstein met een eigen studio ging werken.

Boelsma had een leuke uitdaging, besefte ze toen al: ‘Acht jaar lang kopten de kranten ieder jaar tijdens

www.boekblad.nl

Anouk Boelsma en Stefan van Duyn bij de opening van de achtste studio van Thinium.

de Week van het Luisterboek dat het aan een opmars bezig was. In de hoogtijdagen ging het toen om zesduizend Dan Browns, de sellers kwamen allemaal uit de Bestseller 60: Harry Potter. De Hobbit. Saskia Noort.

Maurits had in de VS gewoond en gezien hoe groot luisterboeken daar waren. Dat wilde hij ook. Maar wij hebben de traditie en de afstanden niet.’

‘Als ik op een feestje zei dat ik iets met luisterboeken deed’, zegt Van Duyn, ‘dan keken ze me glazig aan.

Zo groot waren onze ambities ook niet. Er was één studio en per jaar verschenen vijftien nieuwe titels.

De doorbraak kwam door de smartphone, het gemak waarmee je een boek kon beluisteren, en snel internet. Daarvoor kocht je een doos met een boek op veertien cd’s, dan zat op schijf negen ook nog een kras en kon je niet verder. Dat veranderde allemaal.

Nu is het net zoiets als Netflix. Sinds 2014 is het con-

Arnon Grunberg in de studio van Thinium voor het voorlezen van Niemand van ons zal terugkeren.

FOTO Thinium

O

pvallend: iets meer mensen consumeren hun audioboeken van een cd dan van hun telefoon. Terwijl de doorbraak van de telefoon door kenners juist wordt genoemd als reden voor de doorbraak van het moderne audioboek. Toch niet zo opvallend, zegt Luisterrijk-directeur Huub van de Pol: ‘Ik denk dat dit alleen maar komt doordat GfK geen digitale verkopen meet, en zeker geen luisterboek-consumptie via abonnementen en uitlenen, maar alleen fysieke verkopen. GfK is mijn inziens een onbetrouwbare bron voor de luisterboekenmarkt.’

Luisterboeken bestaan al lang, bijvoorbeeld in de wereld van blinden en slechtzienden, maar daar zijn ze louter bestemd voor een scherp afgebakende doelgroep en niet voor het algemene publiek. In Nederland was het Maurits Rubinstein die het luisterboek als eerste volop in de schijnwerpers zette.

Lange tijd was zijn 35 jaar geleden gestarte uitgeverij vrijwel synoniem met het fenomeen. De boeken werden aanvankelijk alleen op cassettes, later op cd’s uitgebracht. Grote successen zaten daartussen, zoals het door Renate Dorrestein voorgelezen Nee

september/oktober 2021  jaargang 188

23

AUDIOBOEKEN

een Nederlands boek veel anderstalige woorden bevat. ‘We kregen klachten over de uitspraak van khaki.

Oudere luisteraars spreken dat uit als keki. Daar kom je dus nooit uit’, zegt Boelsma. ‘Bij een boek dat in Indonesië speelde hebben we een native speaker alle Indonesische woorden laten inspreken, als voorbeeld.

Maar zelfs dan hebben sommige luisteraars er nog problemen mee.’

Huub van de Pol (Luisterrijk): ‘Iemand die een boek hackt en daar geld mee wil verdienen vindt tegenwoordig weinig klanten’

sumentengedrag veranderd, je hoeft niet meer achter content aan te jagen, zoals vroeger, toen er nog weinig audioboeken werden aangeboden. Voor ons als producent maakt het trouwens niets uit, wij werken nog steeds grotendeels op dezelfde manier. Het is gevoelsmatig wel anders. Vroeger kreeg je drie maanden na de opnames een doos met cd’s toegestuurd, nu staat het vrijwel direct online.’

Nadat Storytel in 2016 de luisterboekenactiviteiten van Rubinstein overnam begonnen Boelsma en Van Duyn voor zichzelf. Veel moeite om aan klanten te komen hoefden ze niet te doen, zegt Boelsma: ‘Het ging vanzelf. We werden gebeld, we dronken koffie met uitgevers. Die wilden eerst weten wat we deden, en vroegen dan al snel of we voor ze wilden werken, zodat zij – en dat vonden wij wel ironisch – snel aan de vraag naar content door Storytel konden voldoen.’

Daarna bleef Thinium groeien, in drie jaar tijd ging het aantal studio’s van drie naar acht, waarvan de laatste door zijn formaat ook geschikt is om met meer mensen een luisterboek op te nemen. Dat wordt dan een soort hoorspel, zegt Boelsma.

Insprekers Thinium is als producent niet afhankelijk van de taal waarin een boek is geschreven. Toch denken ze niet aan een sprong naar het buitenland. Dat komt, legt Van Duyn uit, doordat de buitenlandse markten al door lokale producenten worden bediend en het moeilijk is daar tussen te komen. Een luisterboek moet bovendien helemaal perfect zijn. Bijna goed is bij lange na niet goed genoeg, en dat is voor een andere taal nu eenmaal lastig. Ze merken het al wanneer

24

Welke stem een titel voorleest wordt in overleg met de uitgever bepaald. ‘Dat wil soms botsen, maar we komen er altijd uit’, zegt Van Duyn. ‘Het is een misverstand als zouden BN’ers de voorkeur krijgen’, zegt Boelsma. ‘Dat was misschien zo in de tijd dat je nog grote portretten op de verpakkingen met cd’s kon zetten. Op een telefoon zijn die veel te klein. Alleen als een BN’er een sterke campagne op sociale media kan voeren kan het zin hebben, anders is hij gewoon één van de velen.’

Aan insprekers heeft Thinium voorlopig geen gebrek, sterker nog: ze hebben een systeem moeten invoeren om de stroom ongevraagde aspiranten in goede banen te leiden. ‘We krijgen heel veel aanmeldingen van mensen die thuis iets hebben opgenomen’, zegt Van Duyn. ‘Iedere maand hebben we een auditiedag, dan mag een selectie van vier tot zes laten horen dat ze het ook in een studio kunnen, met regieaanwijzingen.

Een voorlezer moet begrijpen wat er staat en dat ook over kunnen brengen. Het is een vak apart, zoals een musicalster nog niet automatisch een goede filmacteur is.’

Grotere marktdynamiek Nog voor Thinium richtte Huub van de Pol met Dirkjan van Ittersum en Alexander van Meerten in 2006 luisterboekenwinkel Luisterrijk op. Het bedrijf is nog steeds marktleider in Nederland als het om downloads gaat, door sommigen gezien als een tussenvorm tussen fysieke drager en streaming. Toen Van de Pol begon kon je bij ons wel luisterboeken op cd kopen, maar nergens downloaden. Hij sprong in dat gat in de markt en nam bij de start van het bedrijf een principiële beslissing door te kiezen voor mp3, op dat moment de wereldstandaard, zodat iedereen de boeken overal en op ieder apparaat kon beluisteren, zonder ingewikkelde beveiligingen en gedoe met apparaten die alleen één format lusten en na een paar jaar weer moeten worden vervangen.

Ondanks de opkomst in de VS van Amazon-dochter Audible, die abonnementen aanbiedt, en in Europa van Storytel heeft Van de Pol zich niet laten verleiden ook een abonnementsdienst op te zetten. En nog steeds zijn er mensen die geen abonnement willen, bijvoorbeeld omdat ze daarvoor te weinig luisterboeken tot zich nemen. Het betekent wel dat zijn klanten-

www.boekblad.nl

bestand aan de wat oudere kant is, omdat de jonge luisteraars gewend zijn, door Netflix en Spotify, aan streaming abonnementen.

Van de Pol, Boelsma en Van Duyn zijn het over één ding eens: de opmars van het luisterboek is vooral op het conto te schrijven van de wijdverspreide smartphone. Die heb je altijd bij je, er zijn geen aparte apparaten meer nodig en dankzij de hoge downloadsnelheden kun je luisteren wanneer je maar wilt.

Daarop volgde een toename van het aantal aanbieders. Waren uitgeverijen net als bij e-boeken aanvankelijk huiverig, nu zagen ze er brood in en begon een snel oplopende strijd om content. Literair agent Paul Sebes sprak vorig jaar over ‘scheepsladingen’ rechten op Nederlandstalige audioboeken, die hij aan Scandinavische aanbieders als Storytel leverde.

Dat is nogal een verschil met de situatie van een jaar of vier geleden. In die periode liepen veel sublicenties af en gingen veel uitgevers zelf audioboeken maken.

‘Dat zorgde voor een veel grotere marktdynamiek’, zegt Van de Pol, ‘met meer titels die eerder beschikbaar zijn. Vroeger kon het gebeuren dat een bestseller pas na een jaar een audio-editie kreeg. Dan lag het boek bij wijze van spreken soms al in de ramsj en daar kon je als luisterboek-retailer dan weinig mee.’

Het wordt meer en meer gebruikelijk dat een titel in alle edities tegelijk verschijnt, of zelfs digital first of only. Dat laatste is logisch, zegt Van de Pol: ‘Je bent als uitgever flexibeler met digitaal dan met folio, en succesvolle titels kunnen altijd nog als folio worden uitgebracht. Ook voor ons bieden digital only en digital first mooie extra promotionele kansen, al dan niet samen met de uitgever.’

Grofweg is de markt in Nederland verdeeld tussen een aantal aanbieders van abonnementen, de bibliotheken en Luisterrijk, dat als enige audioboeken ook als downloadbare mp3 verkoopt, beveiligd door het digitale BooXtream watermerk dat vijftien jaar geleden door zusterbedrijf Icontact werd ontwikkeld.

Piraterij is zowel bij e-boeken als audioboeken nog wel een item, maar het speelt veel minder dan pakweg tien jaar geleden, toen enorme obstakels werden ingebouwd, waarmee met de piraten vooral klanten werden weggejaagd.

De oplossing, zegt Van de Pol, bleek vooral vergroting van het aantal aanbieders en het gebruik van apps: ‘Veel mensen die illegaal downloaden deden dat omdat wat ze wilden hebben nergens te vinden was.

Dat is nu anders. En als 98 procent legaal je boeken koopt, dan maken die 2 procent voor jou als uitgever ook niet meer uit. Vergeet ook niet dat iemand die een boek hackt en daar geld mee wil verdienen tegenwoordig weinig klanten vindt. Simpelweg omdat

de legale variant goed beschikbaar is. Daarnaast is de levering via apps ook vrijwel ongevoelig voor piraterij.’

Hybride modellen Aan het streamingfront is het laatste nieuws dat Storytel in samenwerking met Coolblue een eigen e-reader lanceerde waarmee abonnees ongehinderd kunnen switchen tussen luisteren en lezen, nadat Kindle al eerder met een soortgelijk apparaat kwam. Dat vereist dan wel uiterst secuur opnemen, zegt Van Duyn, maar voor de productie van luisterboeken heeft het verder geen consequenties. Storytel heeft – goed nieuws voor Van de Pol – al laten weten dat het vasthoudt aan het abonnementsmodel en geen losse e- of luisterboeken gaat verkopen. Het betekent wel weer een verschuiving in de traditionele keten. Meer gemak, zo leert het verleden, betekent vaak dat de consument zich makkelijker laat verleiden.

Intussen stappen meer en meer uitgeverijen af van het model waarin print een centrale plaats inneemt.

Was het tot op heden gebruikelijk dat de print-editie de basis vormde voor e- en audioboeken, in de toekomst zal worden gezocht naar hybride modellen, met content die niet in de eerste plaats een gedrukt boek moet opleveren [zie het artikel op de volgende pagina’s, red.]. Diverse uitgeverijen hebben inmiddels een ‘audioteam’, A.W. Bruna, De Bezige Bij en WPG Kindermedia bundelden in juni hun inzet rond luisterboeken in het projectteam WPG Audio [zie Boekblad.nl, 29 juni, red.].

Voor uitgevers zal het een boeiende, maar inspannende omschakeling worden, maar zij hebben tenminste die mogelijkheid. Auteurs zullen zich ook aan kunnen passen aan de nieuwe situatie, die in een aantal gevallen zelfs verwelkomen. De echte uitdaging ligt op het bord van de fysieke boekhandel. De discussie over hoe die een rol kan blijven spelen in het digitale geweld loopt al sinds het e-boek zijn intrede deed. Cadeaukaarten werden het niet. De rekken met audioboeken op cd zijn opgeruimd. Louter inzetten op het papieren boek heeft weer als nadeel dat de markt daarvoor de komende tijd niet zal stoppen met krimpen – nog los van de mogelijkheden die online retailers hebben om een verdienmodel te koppelen aan digitale content. Aan de andere kant biedt iedere verandering ook mogelijkheden. Het feit dat de Wet op de vaste boekenprijs niet van toepassing is op e- en audioboeken kan hierbij het verschil maken. Het zal zowel aan het collectief als de individuele boekverkoper zijn om die kansen op creatieve wijze te grijpen.  Dit artikel is mede tot stand gekomen met steun van de KVB.

september/oktober 2021  jaargang 188

25

UITGEVERIJ

Volop kansen om meer en nieuwe lezers te bereiken

Op zoek naar de ijzeren waarheden van digitaal uitgeven

Natuurlijk, een imprint voor titels die alleen digitaal verkrijgbaar zijn. Toen een projectgroep van Ambo|Anthos zich boog over nieuwe mogelijkheden voor de toekomst, kwam het idee al snel op. ‘Wij zagen dat partijen als Kobo en Storytel steeds groter werden. Daar moet je iets mee als uitgeverij’, vertelt Jennifer Boomkamp, uitgever van vertaalde fictie en Loft Books. ‘In Duitsland, Engeland en Scandinavië waren verschillende digitale imprints toen al heel succesvol.’

Zo ontstond in 2018 – zonder daar meteen ruchtbaarheid aan te geven – Loft Books. ‘Die imprint past goed bij de tijd. Wij proberen altijd in te springen op de marktontwikkelingen. En wij hebben intern de mensen die hier veel enthousiasme voor voelen. Piet van Riele, onze manager e-commerce en new business, was indertijd zo’n beetje de eerste die zich helemaal op e- en audioboeken toelegde. Zelf ben ik ook altijd in voor iets nieuws.’

Dat het fonds commerciëler is dan dat van Ambo|Anthos, gespecialiseerd in literaire fictie en non-fictie en thrillers, maakt het een mooie aanvulling.

Boomkamp: ‘We hebben ons laten inspireren door de buitenlandse imprints, zoals die van Ullstein Verlag.

We zagen ook wat veel werd aangeboden bij partijen als Storytel. Het lag

26

Steeds meer uitgeverijen geven titels uit die alleen als e-boek en audioboek verschijnen. Sommige met aparte imprints, sommige als onderdeel van het totale uitgeefbeleid en weer andere met kleinschalige experimenten. Maar niemand wil de boot missen nu digitaal lezen een vlucht begint te nemen.

Tekst Maarten Dessing

dus voor de hand om ons te concentreren op chicklit en spanning.’

Het eerste jaar verschenen maar drie titels exclusief als e- en audioboek.

‘Het was echt pionieren. Als ik met mensen over Loft praatte, wilden die weten wat digital only precies is. Dat vroegen wij onszelf óók af: wat willen we met de titels? Het was uitvinden wat werkt door te proberen. Wat moeten onze titels uitstralen? Hoe moet je het aanbieden? Op de beurzen had ik wel gesprekken gehad met bijvoorbeeld [de Britse digitale uitgeverij, red.] Bookouture om te horen hoe zij het hadden aangepakt.’

Maar Loft bleek een succes. Komend najaar verschijnt al de honderdste titel. ‘In het begin tastten we de markt af met onze titels. Nu gaat het in de breedte goed. Vooral spanning van auteurs als Noortje Brink en Marit Vanström en chicklit in serievorm,

www.boekblad.nl

zoals van Susan Muskee en Vanessa Gerrits, is populair. We gaan het palet nu uitbreiden. Dit najaar beginnen we met new adult, en we overwegen ook andere genres.’

Groeiende markt Loft Books was en is nog altijd de enige imprint in Nederland die zich exclusief richt op e- en audio. Maar Ambo|Anthos was niet de eerste die experimenteerde met digital only. De Crime Compagnie maakte in oktober 2017 als eerste uitgeverij al een Kobo Original: In naam van de vader van Linda Jansma. Ook bedrijven als De Fontein en Z&K (net als Loft onderdeel van VBK) brachten rond die tijd de eerste e-onlytitels op de markt.

En er komen steeds meer uitgeverijen bij. Meulenhoff Boekerij kondigde afgelopen voorjaar aan in januari te beginnen met een digitale fondslijn. In 2022 streeft de uitgeverij naar twintig vertaalde en vier Nederlandse titels als exclusieve e- en audioboekuitgave.

HarperCollins Holland plaatste kort daarna een vacature voor een ‘redacteur digital first’, die de ‘ambitieuze doelstellingen’ moet realiseren ‘om de digitale verkopen nog verder te laten groeien’.

De reden voor al deze initiatieven is simpel. Er is een markt voor. Iets meer

dan de helft van alle Nederlanders leest e-boeken (51 procent), blijkt uit het recentste consumentenonderzoek van GfK van januari dit jaar. Bijna een vijfde luistert naar boeken (19 procent). En dan gaat het niet om af en toe een paar minuten: 13 tot 17-jarigen gebruiken hun e-reader wekelijks 371 minuten, 65-plussers 268 minuten en 18- tot 34-jarigen nog altijd 124 minuten.

De coronacrisis heeft de tendens versneld. Niet alleen kocht de consument meer boeken online, hij ging ook meer online lezen en luisteren. Jarenlang lag het percentage lezers dat uitsluitend e-boeken las, stabiel op 4. Nu is dat gestegen naar 6 procent.

Het aantal mensen dat uitsluitend van papier leest, is vorig jaar gedaald van 53 procent naar 49 procent. Ook het aantal lezers dat wekelijks luistert, is gestegen: van 4 procent in juni 2020 naar 6 procent in februari dit jaar.

Schepp.’

‘Wij zagen dat de verkoop van de boeken van Christina Lauren via de boekhandel iets terugliep’, zegt ook Robin Straatman, die de nieuw gecreëerde functie van specialist digital retail bij Xander Uitgevers vervult.

‘Wat te doen? Uit doelgroeponderzoek bleek toen dat een steeds groter deel van haar publiek digitaal las – omdat ze daar snel kunnen doorlezen. Daarnaast zoeken we altijd nieuwe manieren om slimmer uit te geven, door bijvoorbeeld de boekhandelruimte te gunnen aan andere titels in ons fonds. Dan is e-only een goed uitgangspunt. Laurens boeken Mijn favoriete flirt en Op losse schroeven deden het zo ook goed.’

Ook komt het voor dat uitsluitend digitaal wordt voortgeborduurd op succes. ‘Het grote Rintje Voorleesboek van Sieb Posthuma hadden we in alle vormen uitgegeven’, vertelt uitgever Audio Esther van Dijk van Singel Uitgeverijen. ‘Dat bleek als luisterboek Boekhandelruimte zo’n succes, dat we in mei een nieuwe In veel gevallen komt digitaal uitgebundeling nooit eerder uitgegeven ven nog altijd neer op het herexploiRintje-verhalen hebben gemaakt die teren van titels waarvan het drukken we alleen als luisterboek hebben gevan een oplage niet meer rendabel is bracht. In aanloop naar de vakantie of waarvan de reguliere rechten zijn deed dat het heel goed.’ vervallen. Maar het echte digitaal uitgeven draait om nieuwe titels Maar inmiddels zijn er die nooit in folio verschijnen steeds meer digital only Jennifer (e only) of pas na gebleof first projecten. De ken succes (e first). Bij Fontein heeft de Tanti Boomkamp Loft staan ook andere van Mario (Ambo|Anthos): Poldi-reeks auteursnamen dan bij Giordano, waarvan Ambo|Anthos in de ‘Het was uitvinden de digitale edities fondslijst. Sommige voor lopen op de wat werkt door te reguliere auteurs schrijven daarbij uitgaven, onder pseudoniem, de ‘cosy crime’-reeks proberen’ van Susanne Hanika anderen onder hun eigen en Miss Merkel van David naam.

Safier. Singel Uitgeverijen heeft Ook krijgen auteurs soms digitaal Volt Romance, dat papieren uitgaven een nieuwe kans. ‘Sommige titels maakt, maar ook onder meer de sucverkopen slecht als papieren uitgave’, cesvolle e- en audio-only verhalen van vertelt uitgever Jeannette Ploeger van Elle Kennedy. Z&K brengt series van De Fontein. ‘Logisch, als je weet dat feelgoodauteurs als Cathy Bramley en boekhandels niet alles kunnen neerSaskia M.N. Oudshoorn integraal als leggen. Als je dan tegelijk ziet dat de titel als e-boek – dat natuurlijk bij alle e-first. e-tailers kan worden aangeboden – wél goed loopt, ligt het voor de hand bij Snel schakelen de volgende titels de focus op het Het is logisch dat uitgeverijen zich steeds meer op exclusief digitale titels e-boek te leggen. Dat geldt voor ons richten. De kansen liggen vooral voor een thrillerauteur als Emelie

september/oktober 2021  jaargang 188

27

UITGEVERIJ

in het inspelen op de behoeften van Geld verdienen met digitaal uitgeven het publiek. Dat zit niet alleen in de lukt dus het beste met een zekere genres die ze lezen (alle commerciële massa. fictie), maar ook in een afwijkende Hét voordeel van uitgeven zonder vorm. De succesvolste digitale titels papier is daarom eerder de mogelijkzijn korter dan een regulier boek. En heid om snel te schakelen. Reguliere het zijn series, waarvan de delen kort boeken zitten vast aan de cyclus na elkaar (soms om de veertien van drie aanbiedingen dagen) verschijnen. ‘Het is per jaar. Tussentijdse Monique bingereaden’, verklaart uitaanbiedingen voor gever Monique Boltje actuele boeken Boltje (Z&K): van Z&K dan ook. zijn uitzonderin‘Als een auteur Een uitgeverij kan gen. De verschijook méér uitgeven regulier op papier ver- ningsdatum binnen de bestaanvan digitale de fondslijnen, legt schijnt, kun je digitaal ex- uitgaven is alPloeger uit. ‘Het tra titels brengen zonder tijd flexibel. ‘Al heeft geen zin om moet je ook niet te groeien van twaalf overkill voor auteur of té snel publicenaar twintig titels in ren na inleveren boekhandel’ dezelfde genres binnen van het manuscript. een aanbieding. De boekGoede redactie is handel koopt niet opeens meer essentieel, ook om je te in. Maar je kunt daarnaast wel e-only onderscheiden van selfpublishers’, zegt doen, waarmee je een ander publiek Boomkamp. bedient.’ Dat kan ook kleinschaliger, vult Boltje aan. ‘Als een auteur reguAbonnementsmodellen lier op papier verschijnt, kun je digiNieuwe titels acquireren was lastig, taal extra titels brengen zonder overkill merkte Boomkamp. Loft concentreert zich vanaf het begin op Nederlandstavoor auteur of boekhandel.’ lige auteurs. Zij benaderde zelfpubliceHet is daarom ook niet noodzakelijk rende auteurs die zich actief opstelden om, zoals Ambo|Anthos en Meulenhoff Boekerij doen, een aparte imprint in Facebook-groepen. Ze organiseerde of fondslijn op te richten. De keuze om ook schrijfwedstrijden – en nu nog steeds: drie per jaar. ‘Ik moest toen veel een titel alleen digitaal uit te geven is uitleggen. Ook dat we de auteurs niet dan onderdeel van het totale uitgeeflater op papier zouden uitgeven. Dat beleid. Iedere uitgever bepaalt voor gaat nu veel makkelijker.’ iedere titel, afhankelijk van tientallen parameters, wat de beste manier is om Auteurs willen nu ook zelf. Naast Boomkamp ervaart bijvoorbeeld Van deze te exploiteren. Alleen als e- en Dijk dat. ‘Auteurs krijgen ideeën die audioboek is daarbij een extra mogebeter passen in een andere vorm. Nu lijkheid. Het is een kwestie van ‘slim digitaal lezen groter wordt, voelen ze uitgeven’, zegt Straatman. zich ook creatief uitgedaagd dat te proDe kosten voor digitale uitgaven zijn beren. Corona heeft daarbij geholpen. lager: geen oplage drukken, vervoeHet Letterenfonds organiseerde bijren en opslaan. De kosten zijn sneller voorbeeld cursussen podcasts maken. terugverdiend, zeggen verschillende uitgevers. Alleen de productie van au- Bij Singel zitten nu enkele projecten in de pijplijn. Eind dit jaar komt daar voor dioboeken is vanwege de kosten voor het eerst iets uit.’ insprekers duur. Daar staat tegenover Uitgeverijen als De Fontein en Meudat de opbrengsten óók lager zijn. De verkoopprijzen liggen lager. En omdat lenhoff Boekerij zoeken wel in het buitenland. Aanbod is er voor iedereen de markt een beperkte omvang heeft, genoeg. Maar de agenten overtuigen ontbreken klinkende kassuccessen.

28

www.boekblad.nl

is niet vanzelfsprekend, legt digital manager en acquirerend redacteur Roselinde Bouman van de laatste uit. ‘Ze zijn subscriptiemodellen gewend met een beperkt aantal titels per maand.

Niet het in Nederland overheersende poolmodel met onbeperkte toegang tot alle beschikbare titels.’

Zij probeert hen over de streep te trekken door uit te leggen dat de Nederlandse abonnementsmodellen helpen om het maximale uit de levenscyclus van een titel te halen. ‘Rechthebbenden vrezen kannibalisatie op papieren verkoop, maar tot op heden bereiken deze platforms additionele lezersgroepen.

Veel partijen zijn wel bereid om ons binnen de ruimte van de contractafspraken tegemoet te komen. Zo is het bij elke titel passen en meten wat kan.’

Experimenteerfase De verkoop loopt grotendeels via Kobo, dat samenwerkt met Bol.com, en Storytel. Zij zijn met afstand marktleider. Dat klinkt al snel alsof uitgeverijen afhankelijk zijn van een heel beperkt aantal spelers. Online geldt immers: winner takes all. Toch ervaart niemand dat zo. Er zijn genoeg andere partijen: Bookchoice, eBook.nl, Bookspot of Boekenwereld. En er komen er ook steeds nieuwe bij. Recentelijk trad Nextory toe tot de markt.

Ieder platform heeft bovendien zijn eigen publiek. Wat bij de ene e-tailer goed loopt, verkoopt elders minder en andersom. Niemand kan of wil, uit concurrentieoverwegingen, zeggen wat die verschillen zijn. ‘Er is niet een duidelijke winnaar’, zegt Van Dijk. ‘En omdat al die partijen er ook baat bij hebben om de markt te laten groeien, zoekt iedereen vooral samenwerking’, vult Boomkamp aan. Anders gezegd: Het gaat de e-tailers niet om een half procent meer of minder marge.

Gezamenlijk zoeken uitgevers en e-tailers naar de ijzeren waarheden van digitaal uitgeven: van het ideale omslag tot de beste verkoopprijs in relatie tot inhoud en omvang. Die zijn bij lange na niet zo uitgekristalliseerd als voor het papieren boek. Ze doen ook veel

vorm verkopen, maar op termijn ook in folio. De stenen boekhandel zo laten meedelen in eventuele successen is onze prioriteit.’

Xander pakt het op een vergelijkbare manier aan. De volgers van de Lucinda Riley-pagina’s op Facebook en Instagram zijn recent toegevoegd aan de nieuwe ‘Heerlijk Romans Lezen’-community. Zo bereikt de uitgeverij direct al circa 15.000 lezers.

Voor de papieren titels in hetzelfde genre, maar zeker ook voor de e-only uitgaven van nu nog alleen Christina Lauren, maar in de toekomst ook andere auteurs.

Naast communities op Instagram, Facebook en – sinds kort bij Singel Uitgeverijen – TikTok gebruiken uitgeverijen alle denkbare middelen Communities om het publiek te atten­deren Een andere belangrijke op de titels. Zo gebruikt verandering die digiRoselinde Z&K ‘eigen leesclubs en taal uitgeven met blogtours, online meet zich mee brengt, is Bouman greets, nieuwsbriedat uitgeverijen (Meulenhoff Boeke- &ven, insta-foto’s en rechtstreeks de consument moerij): ‘De stenen boek- -reels, boektraieen digitale ten verleiden. Ehandel laten meedelen lers, boekenbingokaart, tailers promoten ook titels door in eventuele successen polls om lezers erbij te betrekken, ze prominent is onze prioriteit’ aftelklokken naar het te positioneren, verschijningsmoment’, maar dat staat in somt Boltje op – niet eens geen verhouding tot uitputtend. wat de fysieke boekhanCruciaal zijn daarbij metadata voor del voor nieuwe folio-uitgaven doet. Dat klinkt als een grote verande- de vindbaarheid. En samenwerkingen: met Hebban en gespecialiseerde ring. Dat is het in feite ook. Maar: veel Facebook-groepen, maar vooral uitgeverijen hadden al communities met de auteur zelf. ‘Wij moeten de rond genres of auteurs en kunnen daarop voortbouwen. community vanaf nul opbouwen, ‘Onze online communities hebben ge- ook omdat Loft zo anders is dan wat Ambo|Anthos uitgeeft’, zegt Boomzamenlijk ruim 125.000 volgers’, verkamp, wier Facebook-pagina 2000 voltelt Bouman van Meulenhoff Boekerij gers en Instagram-pagina 800 volgers die later dit jaar start met een nieuwe heeft. ‘Dan is het belangrijk dat de community voor digitale producten.

‘Daar zitten veel e-boeklezers bij. Voor auteurs zelf heel actief zijn online. Bijvoorbeeld om weggeefacties te doen.’ onze bestaande kanalen zijn we ook En werkt dat allemaal? Het feit dat al gewend direct te communiceren en steeds meer uitgeverijen op deze trein de dialoog aan te gaan: wat vinden springen, zegt genoeg.  jullie van dit omslag? Wat van deze prijs? Digitaal uitgeven speelt die korte lijnen in de hand, met als doel Dit artikel is mede tot stand gekomen dat onze titels niet alleen in digitale met steun van de KVB. gezamenlijke acties zoals exclusieve verkrijgbaarheid gedurende een vaste periode (bijvoorbeeld een maand) of een speciale plek voor een titel in de winkel. Dat maakt deze experimenteerfase zo leuk vinden uitgevers.

Ze hebben daarbij een extra instrument: de prijs. De Wet op de vaste boekenprijs geldt niet voor e-boeken.

Dat opent een hele reeks mogelijkheden. ‘Je kunt inspelen op acties: tijdens de zomer, kerst of Valentijn’, zegt Straatman. ‘Maar je kunt een titel ook een impuls geven als de verkoop inzakt door de prijs tijdelijk te verlagen. Je moet daarom heel goed letten op je basisprijs. Scherp, maar niet te scherp, zodat je er mee kunt spelen.’

september/oktober  jaargang 188

29

UITGEVERIJ

Nieuwe generatie boekenvakkers in de uitgeverij

Vakbekwaam, ietwat braaf en zeer woke Zowel via de UvA-master als ‘in het wild’ stroomt langzaam maar zeker een nieuwe generatie boekenvakkers de uitgeverij binnen. Het professionele niveau is hoog, het idealisme niet minder, niemand hoeft ze nog uit te leggen waar de kansen liggen als zich technologische innovaties aandienen en ze koesteren het papieren boek.

Tekst Enno de Witt

30

op ‘nieuwe vakgenoten die nieuwe vormen bedenken en nieuwe wegen durven in te slaan’.

FOTO Chris van Houts

G

ebrek aan belangstelling voor de aanstormende jeugd kan het boekenvak niet worden verweten.

Sinds jaar en dag bestaan er opleidingen, uitgeverijen verzorgen stages, de Stichting Elspeet biedt een platform en een plaats om elkaar te ontmoeten en ideeën uit te wisselen. Verder kan een student die graag redacteur op een boekenuitgeverij wil worden terecht bij de UvA, bij de master editor/ redacteur.

De GAU nam al jonge boekenvakkers mee naar Frankfurt en gaat met het nieuwe onboarding programma, ingegeven door de pandemie, nog een stap verder. Deelnemers werken al in het vak of willen dat graag gaan doen, en krijgen ‘de ruimte een eigen handschrift te ontwikkelen’ en worden ‘gestimuleerd innovatief ondernemerschap aan de dag te leggen’.

Het programma richt zich daarbij

Mark Pieters: ‘Over het algemeen zijn de studenten in de loop van de jaren wel wat minder uitgesproken geworden, ik mis soms de gekkigheid die er vroeger wel was’ www.boekblad.nl

Masterclass Dat er vanuit het boekenvakestablishment inspanningen worden gepleegd om de nieuwe generatie goed beslagen ten ijs te laten komen is niet van vandaag of gisteren. Mark Pieters, uitgever bij Van Oorschot, doet dat al zeventien jaar, in verschillende samenstellingen en ook met andere uitgeverijen, binnen de UvA-master.

‘Studenten krijgen twee keer per jaar twee weken een masterclass, één keer fictie en één keer non-fictie. Ik vertel over alle aspecten die bij het uitgeven komen kijken, van het maken van een calculatie tot vertaaltheorie. Ze krijgen ook een grote opdracht bij non-fictie, bijvoorbeeld het opzetten van een nieuwe fondslijn. Maar het belangrijkste is dat ze die weken aan

een boek werken waarvan de auteur op de laatste dag zelf op bezoek komt om de opmerkingen van de studenten met ze te bespreken.’

Voor Pieters is het bijvangst dat hij al vroeg jong talent ontdekt. Zoals Elly Lewin, die had laten vallen dat ze in haar vrije tijd Russisch leert en stage gaat lopen bij Van Oorschot, een uitgeverij die gezien haar voorkeur voor inhoud en literatuur goed bij haar past: ‘Ik had in de masterclasses al een goed beeld van de uitgeverij gekregen.’

Het coachen van nieuwe boekenvakkers houdt veteraan Pieters zelf ook bij de les. De samenleving verandert, onherroepelijk veranderen de boekenvakkers mee. Inclusiviteit en diversiteit in het vak worden prominente thema’s, de laatste Elspeet-conferentie ging over hoe het vak verder kan verduurzamen, die daarvoor over innovatie, in 2016 ging het al over vernieuwing en zo valt de tijdgeest aan de thema’s af te lezen, naast vakgerelateerde onderwerpen als de kracht van een goed omslag, ook niet onbelangrijk.

‘Je ziet de studenten veranderen’, zegt Pieters. ‘Ze zijn nu tien keer zo woke als een paar jaar geleden. Ik ga daar graag over in gesprek, maar ik ben het niet altijd met ze eens. Het is interessant wat je daar zegt, zeg ik dan, maar je slaat door en dat moet je niet willen. Ik zou ze wel iets gedurfder willen zien en wat breder belezen. Aan de andere kant leveren ze prima werk in en zijn ze erg goed in het geven van presentaties. Bij het beoordelen van manuscripten zijn ze misschien wat te negatief, je merkt dat het ze moeite kost om kwaliteit eruit te pikken, ze wijzen vrijwel alles af, vanuit het idee dat dat hoort bij kritisch oordelen. De master is altijd overschreven en er werken inmiddels behoorlijk wat oud-studenten op een uitgeverij. Over het algemeen zijn de studenten in de loop van de jaren wel wat minder uitgesproken geworden, ik mis soms de gekkigheid die er vroeger wel was. Ze zijn braver, maar ze kunnen beslist wel wat.’

Veelzijdig werk Historicus Niels Koemans, bestuurslid van Stichting Elspeet, werkte sinds 2017 bij New Book Collective en is sinds kort Hoofd Verkoop bij Prometheus. Het boekenvak kwam toevallig, maar aangenaam, op zijn pad: ‘Ik vond het werk dat ik had niet leuk, een vriendin werkte bij de CPNB en wees me op een vacature bij New Book Collective. Ik hou van lezen en boeken, dus leek mij deel uitmaken van die wereld, en deze van schrijfproces tot boekhandel doorgronden, heel inspirerend. Ik wilde ook ergens werken waar het iets uitmaakt wat je doet, Waar je iets moois en nuttigs kunt toevoegen aan de wereld.’

Jill Luites, sinds 1 juni junior acquirerend redacteur bij Meulenhoff Boekerij, ziet net als vrijwel al haar jonge collega’s helder dat een uitgeverij daar een taak in heeft: ‘Natuurlijk, ze moeten geld verdienen om te

Jill Luites: ‘Het is leuk om iemand te ondersteunen die iets moois maakt, minder leuk is dat je daar soms de tijd niet voor krijgt’

kunnen blijven voortbestaan, maar ze hebben ook een duidelijke culturele en maatschappelijke functie. Het gaat erom dat alles goed in balans is, zodat wij verhalen kunnen verspreiden die de moeite waard zijn.’

Ze noemt als voorbeeld het fantasy-fonds van Boekerij, vanouds een belangrijke pijler onder de uitgeverij: ‘Ik ben daar veel mee bezig en merk dat boekhandels huiverig zijn om daaruit in te kopen. Om daar iets aan te doen werken we nu aan online communities rond personages uit bijvoorbeeld de lhgbti- of moslimgemeenschap. Op die manier krijg je verhalen die de maatschappij waarin we leven reflecteren en waarin iedereen zich kan herkennen. Als we die online succesvol maken, kan de boekhandel daar later weer de vruchten van plukken. Titels die niet gelijk in print verschijnen kunnen zo een punt bereiken waarop wij de afdeling verkoop ervan kunnen overtuigen dat ze naar de boekhandel kunnen.’

Luites deed de master nadat ze tijdens haar bachelor een aantal voorlichtingsdagen bezocht, om te bepalen in welke richting ze verder wilde gaan. ‘Die voor editor/redacteur was de enige waarvan ik echt het gevoel had dat het klikte. Ik werd geïnspireerd door de studenten en docenten die daar hun verhaal ver-

september/oktober 2021  jaargang 188

31

UITGEVERIJ

deel, veel studenten geschiedenis en Nederlands uiteraard, maar ook filosofie wordt genoemd. Net zo verschillend zijn de voorkeuren en vaardigheden. ‘Ik ben vooral goed met tekst’, zegt Lewin. ‘Andere studenten kunnen wat commerciëler zijn ingesteld.’ Maar ook dan kan idealisme nog steeds een rol spelen. Luites: ‘Ik merkte toen ik bij een bibliotheek werkte en zag wat daar werd aangevraagd, en door wat mijn moeder las, dat in het vak heel veel op literatuur is ingesteld.

Wat werd aangevraagd en wat mijn moeder las kwam veel minder aan bod. Ik wil juist bezig zijn met boeken die veel worden gelezen, ook door de inmiddels 1,3 miljoen laaggeletterden. Mijn voorkeur gaat dus uit naar een commerciële uitgeverij.’

Volgens Lewin zit er geen grote kloof tussen beide benaderingen: ‘Als je een uitgeverij vergelijkt met andere culturele instellingen, dan is het verschil dat die vaak subsidie krijgen en een uitgeverij het zelf moet verdienen, in het commerciële domein. Intussen heeft de uitgeverij wel die maatschappelijke en culturele taak.

Uitgeverijen zijn er als mensen een relevant verhaal te vertellen hebben.’

Flyer over de UvA-master Redacteur/editor

telden, ze waren het type persoon waar ik mezelf in herkende. Ze hebben gevoel voor taal en zijn maatschappijkritisch. Later ontdekte ik hoe veelzijdig het werk van een redacteur is, je moet in de wereld staan, talent herkennen, zakelijk zijn, charmeren, ondersteunen. Zo iemand wilde ik ook worden. Het is leuk om iemand te ondersteunen die iets moois maakt, minder leuk is dat je daar soms de tijd niet voor krijgt.’

Cultuur en commercie De balans tussen enerzijds commercieel en anderzijds de culturele en maatschappelijke rol die een uitgeverij speelt, waarmee de branche zich onderscheidt van andere economische sectoren, slaat voor masterstudent Elly Lewin net iets naar het tweede punt door: ‘Ik studeerde hiervoor geschiedenis, vanwege de brede interesse die ik heb, maar ik ben niet in de wieg gelegd voor een academische loopbaan, voor onderzoeker. Ik had al wel vaag in mijn hoofd dat ik iets met uitgeven wilde doen, maar had daar nooit serieus over nagedacht. Ik dacht eigenlijk dat je daar via via inrolde. Toen ik van de master hoorde heb ik meteen al mijn kaarten daarop gezet, omdat ik me dan bezig kon houden met boeken.’

Er is geen eenduidige vooropleiding voor de master, studenten van diverse achtergronden nemen er aan

32

Een uitgever kan volgens Koemans ook op heel concrete manieren bijdragen aan het verbeteren van de wereld: ‘Het is wel wat ouderwets en verspillend dat we drie keer per jaar een catalogus maken. Als je dat niet in print doet scheelt dat al kilo’s papier. Maak een folder digitaal en interactief, werk met een tablet en het boekenvak is er zo aan gewend.’ En er is meer dat aangepast kan worden aan de eisen van de moderne tijd: ‘Steeds meer boekhandels leven in onzekerheid.

Het is dan gek dat je in juli moet inkopen wat in oktober verschijnt. Ik zou die drie momenten loslaten. Een aantal uitgevers doet dat al, maar het zijn er te weinig.

Door die momenten los te laten kun je dichter op de bal spelen. Maar dat moet het hele boekenvak samen doen, anders blijf je te gemakkelijk hangen in “hoe het altijd ging”. Beurzen blijven zinvol, want dan is iedereen op één plek en zie je elkaar nog eens. Maar als ze niet alleen maar bestaansrecht als inkoopbeurzen hebben, kun je er meer beleving aan toevoegen.

Bijvoorbeeld door lezingen of auteursactiviteiten. Het is ook goed voor het doorgronden van het vak als je weet wat je concullega’s doen. Nu heb je alleen borrels en verder weinig.’

Papieren boek Naast het onderrichten van praktische vaardigheden, komen tijdens de UvA-master ook nieuwe ontwikkelingen aan bod, met name e- en audioboeken en de gevolgen die ze kunnen hebben voor de sector. Toch ligt de nadruk nog steeds op papier, iets waar Lewin geen problemen mee heeft: ‘Ik ben geen fetisjist, maar ik heb wel een kast vol boeken. Ik ben nu in gevecht met een e-reader, die ik heb gekregen van

www.boekblad.nl

iemand die er niet mee overweg kon, maar je mist dan toch de charme van het papieren boek. Ik ben daar erg gevoelig voor, al gaat het bij de master anders dan bij boekwetenschappen meer om de inhoud.’

Maar Lewin schreef haar scriptie wel over een ander modern verschijnsel: de boekenpodcast, waarbij ze zich richtte op respectievelijk Boeken FM van uitgeverij Das Mag en De Groene Amsterdammer (met Ellen Deckwitz en boekhandelaar Bob Kappen), de Grote Vriendelijke Podcast (van Jaap Friso en Bas Maliepaard, over jeugdliteratuur) en de Poëziepodcast van Daan Doesborgh. Bij elkaar komen daarin veel genres aan bod, waarbij het stuk voor stuk over de inhoud gaat.

gaat, pakt straks het boek weer op. Als de retail verder digitaliseert zal dat leiden tot verschraling en versterking van bestsellers. Zet dat door, dan ontstaat de behoefte aan inspiratie en advies en zullen nieuwe initiatieven daar op inspelen, zodat je ook bij online retail het winkelgevoel krijgt. Spotify heeft daar al een goed algoritme voor.’

De vraag is dan wat de rol zal zijn van de huidige fysieke boekhandel. ‘Die zal altijd een rol blijven spelen’, zegt Koemans, ‘maar wel een veranderende. Winkels waar je alleen komt om even snel een boek te kopen krijgen het moeilijker, want dat kan net zo goed online.

Ondernemers die een plek creëren waar je op zaterdagmiddag naartoe wilt, en dat hoeft niet alleen voor een boek te zijn, hebben de toekomst. Zeker voor fictie is de fysieke boekhandel noodzaak, we zullen ze daarom zoveel mogelijk moeten behouden.’

Ondanks de liefde voor het boek leeft onder de aanstormende redacteuren toch ook enige bezorgdheid over de toekomst daarvan. ‘Ik wissel tussen wanhoop en goede hoop’, zegt Luites. ‘Als je alle berichten leest over ontlezing zakt de moed je soms in de schoenen. Aan de andere kant schrijven kranten nog steeds veel over boeken, er is met Brommer op Zee weer een televisieprogramma over boeken en er zijn veel podcasts die over lezen, boeken en schrijven gaan. Ik ben er van overtuigd, dat een groep mensen altijd interesse zal houden in boeken, al is die misschien kleiner dan pakweg veertig jaar geleden. En ook het papieren boek blijft voorlopig nog wel even bestaan.’

Ook Koemans is die mening toegedaan: ‘E stijgt niet zo hard als ik had verwacht, luisterboeken en podcasts winnen aan populariteit. Als de wereld steeds digitaler wordt, blijft lezen niet achter.

Voor het oppakken van een boek heb je rust nodig en daar hebben de meesten op latere leeftijd meer van.

Ook de generatie die over twintig jaar met pensioen

Elly Lewin: ‘Toen ik van de master hoorde heb ik meteen al mijn kaarten daarop gezet, omdat ik me dan bezig kon houden met boeken’

Moegestreden Bij alle vernieuwing die nodig is om het boek toekomstbestendig te maken, zal het vak zelf ook een rol moeten pakken, vindt Luites. De oudere garde mag wat haar betreft wat meer open staan voor de ideeën waar de nieuwe mee aankomt, en die soms al te makkelijk worden weggewuifd: ‘Je hoort te vaak: dat hebben we al geprobeerd en dat werkt niet in Nederland. Soms zijn collega’s moegestreden en dat begrijp ik ook wel. Ik ben blij dat ik nu een leidinggevende heb die als je met een goede pitch komt zegt: Doe het maar. Die kans krijg ik misschien één keer per aanbieding, maar als twee of drie andere redacteuren die ook krijgen maken we al het verschil.’ 

Dit artikel is mede tot stand gekomen met steun van de KVB.

(advertentie)

‘Indrukwekkend verhaal over familie en liefde. Vol humor geschreven, maar ook met een ondertoon van melancholie. Ik heb ervan genoten, niet alleen vanwege de prachtige stijl maar ook omdat het verhaal me liet nadenken over waarom dingen in een leven lopen zoals ze zijn gelopen.’

‘Veel mooie reflecties, rake observaties en prachtige vergelijkingen. De nodige zelfspot ontbreekt niet.

Indrukwekkend!’

‘Alles komt aan bod: twijfel, schaamte, zelfhaat, destructie door drank en sigaren, alsook vele liefdesperikelen.

Schurft verhaalt over een mens die alles op het spel zet.’

mei/juni 2021  jaargang 188 Schurft, Arnold Jansen op de Haar

ISBN: 9781907320941, 335 pagina’s €19,50

33

COLUMN

Arend Hosman is directeur van Alfabet Uitgevers.

FOTO Peter Arno Broer

Alfabet bestaat Tekst Arend Hosman

Op de tweede dag van november stond ik met mijn collega’s Saartje Schwachöfer en Catharina Schilder in het kantoor waar we Alfabet Uitgevers zouden beginnen. Geneviève Waldmann, kapitein op het moederschip Veen Bosch & Keuning, was ook aanwezig. Zij had voor ons een geschikte plek gevonden. Met de voor haar kenmerkende brede glimlach liet ze ons de ruimte van Alfabet zien.

Een uitgeverij bestaat uit mensen en die mensen moeten een nest hebben, een plek waar de schrijver met zijn redacteur over het boek in wording kan praten, een plek waar hij graag langsgaat, waar hij zich welkom voelt.

We kregen die plek in Gebouw Oostenburg, een statig huis waar in een ver verleden het hoofdkantoor van Stork gevestigd was. Via de imponerende hal, waar de art deco zich in getegelde vorm breed heeft gemaakt, bereikten we ons kantoor. Op de groei: drie ruime kamers plus een riante keuken. Donker visgraatparket en grote ramen waardoor het najaarslicht ongeremd naar binnen scheen.

Half augustus had Geneviève me gevraagd of ik bij VBK een nieuwe uitgeverij wilde beginnen. Dat wilde ik graag, maar wel met Catharina en Saar: samen zou het ons lukken. Gelukkig gingen beide redacteuren graag mee. Een naam voor de uitgeverij was snel gevonden: Alfabet. Henk van het Nederend van Moker kwam met het best denkbare ontwerp voor een logo: een A die bij nadere beschouwing op een boek lijkt.

Tegelijkertijd stortten we ons op de inrichting van het kantoor. Bij Van Dijk & Ko kochten we een joekel van een tafel waarmee we van de keuken een vergaderplek maakten. Online bestelden we vijf bureaus – tweedehands, maar ontworpen door Charles en Ray Eames. Saartje en Catharina gingen op zoek naar jaren 60-meubilair. Een paar schemerlampen erbij en al snel deed onze werkplek denken aan de burelen van Sterling & Cooper.

Terwijl Saar en ik door de Ikea renden, schreef Catharina thuis de eerste aanbiedingsteksten. De eerste auteurs – Michal Citroen, Coen Verbraak, Wim Daniëls, Mathijs Deen en Annelien de Dijn – tekenden bij Alfabet. Sylvie Steffers (publiciteit) en Anita Roeland (bureauredactie) sloten zich aan. En de collega’s van VBK hielpen ons met allerlei zaken. Nu, ruim negen maanden later, zijn de eerste vijf boeken verschenen, is er een website, zijn er al meerdere herdrukken binnen en van één boek zijn de vertaalrechten verkocht. Meer dan dertig auteurs hebben bij Alfabet getekend. Alfabet bestaat. 

34

www.boekblad.nl

Van links naar rechts: Catharina Schilder, Arend Hosman en Saartje Schwachöfer

september/oktober 2021  jaargang 188

35

RECENSIES

FOTO Jacinthe Sykora

Monica Hulshof en Welmoet Glaubitz

Afscheid van de boekhandel

Monica Hulshof (links) en Welmoet Glaubitz in Van Someren & Ten Bosch.

Monica Hulshof en Welmoet Glaubitz stopten recent bij boekhandel Van Someren & Ten Bosch in Zutphen, na daar respectievelijk 21 jaar en 3 jaar werkzaam te zijn geweest. Hun collega Jacinthe Sykora interviewde hen over hun tijd bij de boekhandel, en wat ze het meest gaan missen.

Tekst Jacinthe Sykora

Monica’s carrière bij Van Someren & Ten Bosch begon 21 jaar geleden met een paar speciale boutjes die ze nodig had voor de verbouwing van haar huis. ‘Ook toen al kon ik geen boekhandel voorbijlopen zonder even rond te neuzen, dus ik moest natuurlijk ook bij de Turfstraat 19 naar binnen. Ik raakte in gesprek met Wil Brouwers, een van de toenmalige werknemers, met wie ik meteen een klik had. Niet veel later kon ik beginnen. Heerlijk vond ik die uren! De winkel was mijn domein, even weg van de beslommeringen en puberende kinderen thuis.’

Ruim drie jaar geleden voegde Welmoet zich op de maandagmiddag bij

36

Monica. ‘Naast mijn liefde voor de psychotherapie ben ik verzot op alles wat met lezen en literatuur te maken heeft. Gelukkig klopte Ine Soepnel na mijn pensioen al snel bij mij aan. In uren was het een klein baantje, maar wat was ik er vol van!’

Monica: ‘De maandagmiddagmeisjes noemden we onszelf gekscherend.

Het was een middag met veel vaste klanten. Dat zal ik nog het meest missen. Met sommigen bouw je echt een band op. Mensen komen met de meest bijzondere verhalen; mooie, maar ook verdrietige als bijvoorbeeld een geliefde is overleden. Dan is het heel fijn om ze te kunnen helpen en al

www.boekblad.nl

pratend uit te komen bij het boek dat het best bij de situatie past.’ Welmoet: ‘Wat dat betreft verschilt dit werk niet zo veel van mijn vorige baan. Zodra iemand binnenkomt probeer je te peilen wie je voor je hebt. Ik vond het heerlijk om iemand op weg te helpen die schuchter de drempel over stapte met de vraag: “Ik weet er zelf niets van, maar ik zoek een boek voor mijn moeder en die heeft bijna alles al gelezen.”’ Monica: ‘Ja, en de raadselachtige omschrijvingen die we soms kregen. Een wit boek over de Schotse hooglanden bleek in werkelijkheid een prachtig blauw omslag te hebben en in IJsland te spelen.’

‘Naast de klanten ga ik vooral de gezelligheid van dat mooie oude pandje missen. Het was elke dag een feest om al die mooie nieuwe boeken uit te pakken, maar eigenlijk waren alle klusjes fijn om te doen.’ Welmoet: ‘Ja, zelfs dat geworstel met al die dozen oud papier in dat nauwe gangetje achter de winkel met kasten vol voorraad, tasjes, touwtjes, banieren, knabbeltjes voor bij de lezingen en snackjes voor de hond.’

Monica: ‘Die vrolijke sfeer is er altijd geweest. Dan sprintte Hanz Mirck, met wie ik ook lang heb samengewerkt, ineens de trap op om in volle vaart van de leuning te roetsjen. Toch is er ook veel veranderd. De voormalige eigenaar, Jaap Deen, zat vaak boven te werken, terwijl wij ons over de klanten ontfermden. In de boeken zaten nog ponskaartjes en op het bureau stond een joekel van een computer. Alleen konden we daarmee niet in de voorraad zoeken, dus je wist nooit zeker of een titel wel in de winkel lag. We waren getraind in het speuren.’ Welmoet: ‘Niet dat de moderne techniek altijd soelaas biedt; hoe vaak ik niet op mijn knieën voor de handvoorraad heb gelegen op zoek naar dat ene exemplaar waarvan ik zeker wist dat het ergens moest zijn.’

‘Zelfs in mijn slaap liet het werk me niet los. Ik droomde een keer over een bekende schrijfster die bij ons in de winkel komt. Ze zat op mijn bed en vertelde mij allerlei geheimen. Ik moest haar helpen zoeken naar een belangrijke bron voor haar boek. Overdag bleef ik mijn arme familie en vrienden maar bestoken met tips; ken je die schrijver en heb je dat al gelezen?

Je denkt op een gegeven moment gewoon in boeken. Nu ik stop, gaat daar natuurlijk onherroepelijk iets van verloren, maar misschien is dat maar goed ook. Ik betrap mezelf nu al af en toe op het ordenen van stapeltjes in andere boekwinkels.’

Monica: ‘En hopelijk krijgen we nu eindelijk de rust om al die boeken waar we nooit aan toekwamen te lezen.’

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Anita Joosten van boekhandel De Tribune (Maastricht): Het verhaal speelt zich af op een strook land tussen het natuurgeweld van oceaan en oerwoud. Het leven is hard; het lot regeert. Zoals de zee mensenlevens neemt en de lichamen weer teruggeeft, zo deelt Fortuna gunsten uit en neemt ze ook weer af. Hoofdpersoon Damaris heeft, meer nog dan anderen, te lijden onder tegenslag, maar het meest onder haar kinderloosheid.

Het teefje dat ze uiteindelijk als pup onder haar hoede neemt is eindelijk iets van haar zelf, dat alle ellende een beetje moet goedmaken. Natuurlijk trekt zo’n beestje zich daar niets van aan en volgt zijn eigen natuur. Als ze vaker verdwijnt en zwanger terugkeert, voelt Damaris zich diep gekrenkt en verraden. Dit verraad moet gewroken. Het noodlot voltrekt zich onafwendbaar als in een Griekse tragedie. Niet furiën maar gieren achtervolgen haar. Een gevoel van ontzetting en medelijden vervulde me bij de laatste bladzijden. En grote bewondering voor de schrijfster omdat ze dit complexe verhaal zo soepel en compact gestructureerd kreeg.

Walter Jansen van boekhandels Jansen & De Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem): Afgelopen jaar las ik vooral pareltjes, dunne boeken die me even uit de werkelijkheid halen en meenemen naar een andere werkelijkheid: Jannie Regnerus Het wolkenpaviljoen, Frida Vogels De vader van Artenio. Het nieuwste boek van Philippe Claudel is ook zo’n parel.

Een briljant bestaande uit zes verhalen die los van elkaar staan maar ook weer niet.

Bij Claudel zijn de oorlog en Duitsland nooit ver weg maar hier gaat het ook over de gebrekkige rol van het geheugen, de geschiedenis die vervaagt, levens die (bijna) voorbij zijn. Philippe Claudel is een groot stilist en zegt veel met weinig woorden. Wat hij weglaat is net als bij goede muziek: de stilte tussen de noten. Die stilte draagt de muziek.

Claudel is een schrijver om alles van te lezen en zie dan ook zijn film Il y a longtemps que je t’aime. De thematiek mag verwant zijn, iedere keer vindt Claudel zichzelf opnieuw uit, ook hier weer.

HET TEEFJE ​​PILAR QUINTANA (MERIDIAAN, € 21,99)

EEN DUITSE FANTASIE PHILIPPE CLAUDEL (DE BEZIGE BIJ, € 20,99)

september/oktober 2021  jaargang 188

37

BOEKVERKOPERS LEZEN

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): In Utrecht laait sinds Leersum weer een oud dispuut op: vernietigde niet een tornado, maar een woeste valwind het houten middenschip van de Dom? Wat van dergelijke gebeurtenissen ook is overgeleverd – overeenkomstig het weer is het ‘bound to be […] both interminable and experimental’ – aldus Gigantic Cinema. Vóór de meteorologie waren weerswaarnemingen veelal vervlochten met wat men dácht dat gebeurde: voor Defoe was een grote storm uit 1703 vol ‘Meteors and fiery Vapours’; Rushkin sprak over ‘plaguewinds’. Gelauwerd dichter Alice Oswald en redacteur Paul Keegan namen vanaf de Odyssee tot aan nu naast dergelijk temperamentvolle duidingen ook de kalmere observaties op uit brieven en uit dag- en instructieboeken.

Prozafragmenten en veelsoortige poëzie (van bijvoorbeeld Borges, Golding en Bishop) wisselen non-fictie af, waarvan één fragment zelfs plaatsvindt in een operatiekamer (!). Het maakt de bloemlezing, die het verloop volgt van een bijzonder veranderlijke dag, tot één fascinerende leeservaring.

GIGANTIC CINEMA ALICE OSWALD & PAUL KEEGAN (W.W. NORTON, € 22,95)

38

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp): Na de verpletterend goede reeks van Eva García Sáenz de Urturi, die begon met De stilte van de witte stad, is nu het eerste deel van een andere goede thrillerreeks verschenen. De hoofdpersoon van De rode koningin is Antonia, een van de intelligentste mensen op aarde en spin in het web van een uiterst geheime eenheid, die buiten de normale politie en buiten de normale methodes te werk gaat. Jon Gutiérrez is een forse (maar niet dikke) rechercheur, die na een misstap de ondankbare taak krijgt Antonia over te halen nog een keer mee te werken aan geheim onderzoek. Ze heeft zich al twee jaar in haar huis opgesloten en weigert nog mee te werken. Het zijn twee zeer aansprekende hoofdpersonen, waardoor je nieuwsgierig wordt naar het vervolg van deze reeks.

En ook dit verhaal zit goed in elkaar. Wel jammer dat Spanje en de lokale cultuur en historie maar een kleine rol in deze boeken spelen.

DE RODE KONINGIN JUAN GÓMEZ-JURADO (BOEKERIJ, € 20,99)

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): Mangrovebossen bestaan uit bomen die in zout water leven.

Met steltwortels als extra benen verankeren ze zich in de bodem. Zo creëren ze een rijk ecosysteem, zuiveren het water en nemen meer kooldioxide op dan andere tropische bossen. Mangroven worden in hoog tempo gekapt om plaats te maken voor bijvoorbeeld garnalenkwekerijen. Waar ze eeuwenlang een levende dam vormden en zo het land erachter beschermden tegen tsunami’s en overstromingen vinden nu geregeld grote rampen plaats. In nog tientallen andere voorbeelden laat de auteur zien hoe wij afhankelijk zijn van natuur, maar tegelijkertijd stompzinnig achter kortetermijnwinsten aanrennen.

Op het eind wordt ze filosofischer. Ze geeft geen antwoorden maar stof tot nadenken.

En het wordt tijd dat we dat serieus gaan doen want de natuur staat er niet goed voor.

Het is daarom belangrijk je te verdiepen in de wereld om je heen. Dit boek geeft inzicht in de wonderlijke wereld van de natuur waar wij niet alleen afhankelijk van zijn maar waar wij deel van uitmaken.

OP DE SCHOUDERS VAN DE NATUUR ANNE SVERDRUP-THYGESON (DE BEZIGE BIJ, € 21,99)

www.boekblad.nl

Janny Beima van Broese Boekverkopers (Utrecht): Ik had het boek al in de zomeraanbieding zien staan en werd direct nieuwsgierig.

Martin de Haan, dé vertaler van Houellebecq, heeft zelf een roman geschreven. Dat hij iedere dag met taal en literatuur bezig is dat lees je er vanaf. Ik heb volop genoten van zijn debuutroman, wat een talent. Ramkoers is apocalyptisch en hilarisch.

De hoofdpersoon is een ambitieloze fotograaf die zich door de dagen sleept. Totdat het nieuws, een meteoriet komt rechtstreeks op de aarde af, tot hem doordringt en hij tot actie gedwongen wordt. Ook het vertelperspectief is zeer geestig. De alwetende verteller neemt af en toe zelf het woord om zijn mening en commentaar te geven. In een interview vertelt de Haan dat de coronacrisis de aanleiding was om te gaan schrijven.

Wat een geluk dat dit zoiets moois heeft opgeleverd. Er wordt zelfs met een knipoog naar verwezen. Wat mij betreft moet De Haan naast zijn vertaalwerk vooral door blijven gaan met schrijven. Ik ga hem volgen!

RAMKOERS MARTIN DE HAAN (DE ARBEIDERSPERS, € 22,99)

Het magazine voor échte boekenliefhebbers

CADEAUABONNEMENT

€ 31,

95

Stopt automatisch

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 31,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.

Ga42naar www.boekenpost.nl of bel 072 531 49 78 B o e k e n p ost 1 72

IN DIT NUMMER:

ACHTERGROND

18

Corona en het boekenvak

Een bizar jaar in vogelvlucht

Corona en het boekenvak Een bizar jaar in vogelvlucht

10

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

‘We zitten nog in een fase van zaaien’

FOTO Jelmer de Haas

d B oe k b l a e n t on n e m b a f e o r p ,95 N U € 29

Een jaar geleden kwamen er uit Italië toch wel wat verontrustende

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

berichten over een virus dat daar huis zou houden. Niet veel later bereikte corona ons land, sindsdien zit het boekenvak in een achtbaan en durft niemand een voorspelling aan over wanneer we weer teruggaan naar normaal – als we dat ooit

Jessica Leffers

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

al gaan doen. Een terugblik in

De Belangen des Boekhandels

Medewerkers aan dit nummer Klaas de Boer, Wilna Claassen, Maarten Dessing, Walter Jansen, Jesse Keff, Jessica Leffers, Marlèn Nolta, Jonathan Ursem, Mik Vaes, Sander Verheijen, Akke Visser, Corneel de Wilde, Enno de Witt, Willy Wouters.

Foto omslag Chris van Houts.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte).

www.boekblad.nl

Jan Scholtus.

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

vogelvlucht en twee scenario’s.

Tekst Enno de Witt

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak.

Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan.

Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer.

Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

36

maart/april 2021  jaargang 188

18

O

p 6 maart vorig jaar leek er nog niets aan de hand en werd in Amsterdam als vanouds het Boekenbal gevierd, de opening van wat later misschien wel de vreemdste Boekenweek ooit zou worden. Niemand wist precies hoe het virus heette en al helemaal niet wat het zou aanrichten, lacherig begroetten mensen elkaar met de elleboog, bij de toiletten hingen oproepen om het toch vooral hygiënisch te houden met elkaar, maar na het hoofdprogramma in de grote zaal stroomden alle boekenvakkers het gebouw in, op weg naar de bar, bovenop elkaar gepakt, en duurde het niet lang meer of de gebruikelijke zoenen en knuffels werden uitgewisseld.

In Nederland was die vrijdag de eerste dode gevallen.

Maar of het bal een epidemie binnen het boekenvak heeft opgeleverd valt niet vast te stellen, simpelweg omdat niemand die een weekje aan het hoesten was zich kon laten testen. Het OMT bestond al, maar zelfs de regering vond het niet nodig om beschermende maatregelen te nemen of tests in te slaan. Het zou dus wel loslopen.

Duikvlucht Dat idee veranderde snel naarmate het aantal besmettingen toenam, met als keerpunt de persconferentie van 12 maart, toen een aantal beperkende maatregelen werd ingevoerd. Dat leidde vooral tot lege schappen in enkele supermarkten en vrolijke filmpjes op YouTube van lange rijen voor de coffeeshops – die tot op heden nog steeds gewoon zaken mogen doen, want essentieel.

In het boekenvak begon het enigszins door te dringen doordat grote beurzen in het geding kwamen. De London Book Fair ging op het laatste moment niet door, Bologna werd uitgesteld en in navolging daar-

www.boekblad.nl

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie.

In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’.

De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

www.boekblad.nl

maart/april 2021  jaargang 188

Hét platform voor de boekenbranche en uitgeefwereld Boekblad is de bron van nieuws, trends en ontwikkelingen voor iedereen die werkzaam is in de boekenen uitgeefwereld. De redactie staat bekend om haar betrouwbare vakinformatie voor alle bedrijfsniveaus: van directie tot werkvloer. Op Boekblad.nl staat elke dag spraakmakend

Zes maanden Boekblad Nu € 29,95

nieuws, plus verdiepende artikelen, blogs, een agenda en vacaturebank.

Daarnaast is er het Boekblad magazine en een digitale nieuwsbrief.

Wees altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws. Probeer Boekblad nu zes maanden voor slechts € 29,95. Stopt automatisch.

 Boekblad.nl  Nieuwsbrief  Magazine (online)

van een groeiende reeks. Amerikaans agenten zagen al weinig heil meer in d Buchmesse van oktober.

Een aantal boekwinkels ging tijdelijk voorop, en toen toch maar weer open den hadden veel last van wegblijvende daarmee ook de winkeliers, die al sne been klaagden.

Van de winkels van AKO, die zich van traffic-locaties als stations en vliegveld sloot een groot deel wegens gebrek aa de regering reizen ontmoedigde, buit mingen onheilspellende codes kregen mensen thuis gingen werken.

De indruk ontstond zo dat de lezer de handel links liet liggen. Maar uit de p heel andere geluiden. Boekhandels in in plaatsen met kleine winkelkernen p nieuw gedrag dat consumenten vertoo shoppen maakte plaats voor efficiënt, Even langs de bank, de super, de bakk de slager, en als daar een boekhandel die ook nog even snel bezoek, voor he een stapel klassiekers waar je enige tij oefenboekjes voor de kinderen, puzze sen de dubbelcijferige duikvlucht van boekhandels op westelijke A-locaties d sende boekverkopers op.

Dat veranderende koopgedrag leverde de dag van vandaag doorgaande versc de smaak, zoals die zou kunnen worde wat mensen kopen. Literatuur, en dan waar je moeite voor moet doen, is uit kun je het wel schudden. Opmerkelijk