Boekblad Magazine 5 2023

Vakblad voor

het boekenvak

www.boekblad.nl

Pendelen tussen

Naaldwijk en Valkenswaard

Ylona van den Bos

beheert twee

Read Shops

Doen of niet?

Boeken maken met ChatGPT

Maaike le Noble is niet bang voor uitdagingen ‘IK

BEN EEN WALGELIJKE OPTIMIST’

catalogi en Dat kunnen we. Als geen ander.

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media

We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten. Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.

Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.

Maaike le Noble

(Meulenhoff Boekerij):

‘Ik zie uitdagingen, maar weiger me daardoor te laten tegenhouden’

Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost.

Het laatste nieuws is te volgen via Boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar.

Uitgever Vincent van de Vrede.

18

Boeken maken met ChatGPT

Een feest om te (laten) schrijven

20

VERDER

06 Vooraf

‘Culturele oase’

08 Over het nieuws

Evelyn Evertsen-Romp, Mohana van den Kroonenberg, Coen Borgman

24 Twintig jaar Home Academy

‘Ons businessmodel is nog tot in lengte van jaren levensvatbaar’

32 Tipoprint

Een uniek bedrijf in de Benelux

34 Column

Jaap Verschoor

(Kantoor Verschoor Boekmakers): De smeerolie in het boekenvak

36 Boekverkoper schrijft

Nicolien Geugies (Studio Pretletter, Deventer): Leve de verhalen, levende verhalen

37 Boekverkopers lezen Recensies

27

Ylona van den Bos (Read Shops Naaldwijk en Valkenswaard)

‘Elk dorp, elke stad heeft een boekhandel nodig’

Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Bart Janssen (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

E redactie@boekblad.nl

Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Medewerkers aan dit nummer Anne ter Beek, Coen Borgman, Maarten Dessing, Bob van Duuren, Monique Eskens, Evelyn Evertsen-Romp, Nicolien Geugies, Constantijn Hoffscholte, Bart Janssen, Sandra de Jong, Mohana van den Kroonenberg, Niels Nijborg, Inge Roos, Mik Vaes, Jaap Verschoor.

Foto omslag Chris van Houts.

Advertenties Vincent van de Vrede

T 072-5314978

E Vincent@stipmedia.nl

Vormgeving Jan Scholtus.

Druk Veldhuis Media, Meppel.

Copyright 2023

Overname van artikelen is alleen toegestaan na overleg met de uitgever en met bronvermelding. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: Reprorecht.nl.

Abonnementen

Boekblad Compleet

Online + magazine (print)

€ 179 (eerste jaar), daarna

€ 269. ZZP-ers € 108 (eerste jaar), daarna € 148.

Proefabonnement Online + magazine (digitaal)

€ 29,95 (Stopt na zes maanden).

Alle prijzen zijn exclusief

btw. Meer informatie: www. boekblad.nl/abonneren

Boekblad Online Online + magazine (digitaal)

€ 119 (eerste jaar), daarna

€ 209. ZZP-ers € 86.

Opzeggingen

Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Adreswijzigingen

Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.

Klantenservice

Stip Media

Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar

T 072-5314978

(ma t/m do 13-16 uur)

E administratie@stipmedia.nl

www.boekblad.nl

ISSN

1586-2897

Culturele oase

Het is een bijzondere locatie in AmsterdamNoord, aan ‘de zonzij van het IJ’ (een formulering van ‘buurtsoap De Wasserette’): de Tolhuistuin. Een locatie die voorheen het onderzoekscentrum van Shell herbergde, is het laatste decennium omgevormd tot een plaats van kunst, cultuur en ontmoeting die sterk verbonden is met dit deel van Amsterdam.

Dit jaar biedt het complex op 11 september onderdak aan de eerste editie van het Indie Uitgevers Festival, een initiatief naar Duits voorbeeld ‘om te laten zien welke mooie dingen de zelfstandige uitgeverijen in Nederland allemaal doen’ zei mede-initiatiefnemer Maarten Richel op onze website. ‘Deze uitgeverijen zijn vaak onderscheidend, inhoudelijk vaak onderscheidender dan de grote concernuitgevers; ze durven wat meer buiten de gebaande paden te treden. We vonden dat dat soms wat onderbelicht blijft. Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden welke creatieve zeggingskracht er bij deze bedrijven zit.’

Het evenement vormt daarmee een tegenhanger van Beste Boeken Live, waar de concernuitgevers zich presenteren en is bedoeld, zoals eens Vers voor de Pers, voor boekverkopers, bibliotheekmedewerkers en journalisten.

Drie dagen later biedt de Tolhuistuin, zoals inmiddels traditie, onderdak aan het meerdaagse festival Read My World met activiteiten die uiteenlopen van een poëzierevue tot een leesclub, en optredens door een grote diversiteit aan auteurs.

En niet alleen in september, maar het hele jaar door, staat op het complex al een kleine tien jaar het Leeshuis, een ‘doorgeefhuis voor boeken’, maar ook een plek waar aan taalcoaching wordt gedaan, een kinderboekenzwerfstation is gevestigd en de culturele apotheek spreekuur houdt.

Een stimulerende omgeving kortom, voor lezers jong en oud. Ook voor niet-Amsterdammers.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur)

Vincent@stipmedia.nl 

FOTO Frank Hockx

Home

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

MOHANA VAN DEN

KROONENBERG

‘Multitasker’ in het boekenvak, werkt onder andere voor de Haagse kinderboekwinkel Alice in Wonderland en de website Jong Literair Nederland.

Charlotte Dematons brengt nieuwe versie van Sinterklaas

Wat een verheugend nieuws: de herziene versie van het succesvolle, klassieke kijk- en zoekboek van Sinterklaas en zijn pieten van Charlotte Dematons is vanaf 16 oktober, direct na de Kinderboekenweek, weer verkrijgbaar! Dematons werkte ruim twee jaar aan deze versie. Dat zij ervoor koos het oorspronkelijke boek aan te passen en geen nieuw boek te maken, wat velen haar adviseerden, vind ik sterk en overtuigend. Er worden geen nieuwe beelden naast de oude geplaatst, maar de nieuwe beelden, waarin elk kind zich kan herkennen, vervángen de oude. Wees er vroeg bij, want in de eerste druk zit de Sinterklaaskrant gestoken, die, op een enkele bijdrage na, geheel geschreven is door Dematons zelf. Een collectorsitem dat over enkele jaren voor astronomische bedragen aangeboden gaat worden op Bol, Boekwinkeltjes en Marktplaats.

Querido delft meeste Zilveren

Griffels en Penselen

Dat het Querido-kinderboekenfonds jaarlijks aardig wat zilver en

goud binnenharkt is bekend, maar dat een van de schrijvers uit dat fonds het schopt tot zomergast is nieuw: Bibi Dumon Tak werd als eerste kinderboekenschrijver op zondag 13 augustus geïnterviewd voor Zomergasten . Als centraal thema formuleerde ze vooraf: ‘Deze avond zou ik een stem willen geven aan de stemlozen. Aan de mensen en dieren van wie we denken dat ze ons niets te zeggen hebben. Maar dat hebben ze wel degelijk. We weten alleen niet goed hoe we naar hen moeten luisteren en wat we met hun verhalen moeten aanvangen. Zelf weet ik dat ook niet altijd. Het blijft – ook deze avond – een zoektocht met de oren en ogen open.’ Naast wie Dumon Tak hierboven zelf al noemt, geeft zij tevens een stem aan kinderboekenschrijvers. Ook zij hebben iets te vertellen, al weet niet elke volwassene hoe naar hen te luisteren.

Speelgoed van het jaar partner

Kinderboekenweek

Dit jaar slaan Speelgoed van het jaar en Kinderboekenweek de handen ineen en organiseren een ontwerpwedstrijd voor een spel over een lievelingsboek. Het winnende ontwerp zal door een speelgoedbedrijf uitgewerkt en ontwikkeld worden. Een prachtig en creatief idee. Maar waarom één lievelingsboek? Waarom geen spel gebaseerd op meerdere boeken waarin verschillende kinderboekenhelden strijden om goud en zilver, om

trofeeën, om levens? Wie is sterker, Mot of Gozert? Is Heksje Lilly slimmer dan De Gruffalo? Verloren?

Dan ben je volgende keer een andere held, met nieuwe missies. Om dit spel te bedenken moet er véél gelezen worden, en na het spelen ken je meer kinderboekenhelden. Hoe dan ook, de Kinderboekenweek duurt dit jaar geen twee maar bijna dríe weken, beginnend met het Kinderboekenbal en eindigend met het Kinderspellengala. Dubbel feest!

COEN BORGMAN

Heropende in juni reisboekhandel

Evenaar in Amsterdam, die hij uitriep tot een ‘republiek’.

De Onbekende Boekhandel

opent deuren in Wageningen

Interessant dat Juna van Beek vanuit een webshop een fysieke winkel opent. De nieuwe online impuls waar ze op hoopt zou zomaar kunnen gaan gebeuren, mits ze uiteraard de winkel gebruikt om een brand neer te zetten. Ook dat kost tijd en geld, net als de online vindbaarheid. Het is iets waar ik met Evenaar ook naartoe wil: een hybride model dat op elkaar inwerkt. Waarbij je van dagjesmensen die Amsterdam aandoen trouwe klanten maakt die ook online bestellen. De voorwaarden van haar winkel klinken gunstig

genoeg om het uit te proberen en om succesvol te zijn. Het duurzame karakter van de winkel spreekt me aan. Dus Juna, mocht je dit lezen, ik kom binnenkort even een kopje fair trade thee bij je drinken en van gedachten wisselen.

Cultuurvouchers hebben positieve impact op boekhandel

Als God in Frankrijk zou ik me voelen als jongere met een cultuurvoucher op zak. Waarom in Frankrijk en niet in de landen Spanje, Italië of Duitsland die ook worden genoemd? Niet alleen omdat het spreekwoord het voorschrijft, maar omdat de jeugd in Frankrijk verplicht is de voucher in te wisselen bij de lokale boekhandel. Dat was namelijk de eerste vraag die in me opkwam: komen de vouchers goed terecht? Uiteraard zou ik een dergelijk initiatief in Nederland toejuichen. Vouchers speciaal voor Evenaar zijn er al: die zijn gekoppeld aan het wereldburgerschap, waarbij men voor honderd euro staatsburger wordt van de republiek – en zo verhalen uit en over verre landen beschermt.

Column Hans Bousie: Modelcontract

Goed om te zien dat Hans Bousie zijn contract met Boekblad op orde heeft. Al in 2009 redigeerde ik als webredacteur voor Boekblad zijn columns en las ze dan ook met veel plezier. Veelal een ongezouten mening gecombineerd met een flinke dosis vakkennis. Met zijn achtergrond in de muziek brengt hij toch vaak een andere kijk op zaken. Het lijkt op de gesprekken die ik vaak voer met mijn tweelingbroer Thijs, die een

muzieklabel runt. Hierdoor kan ik bevestigen dat over elke royalty, licentie en release onderhandeld wordt. Vaak op het scherpst van de snede. Successen worden uitbundig gevierd. Het lijkt me part of the game en ook wel zo gezond om je (model)contracten af en toe tegen het licht te houden. Dat doet Bousie vast ook met het contract dat hij met Boekblad heeft.

EVELYN EVERTSEN-ROMP

Werkzaam bij boekhandel

Westerhof in de Zwolse wijk Stadshagen, genomineerd voor de titel Boekverkoper van het Jaar.

Querido delft meeste Zilveren Griffels en Penselen

Bij Westerhof zijn we ieder jaar weer benieuwd naar de genomineerde schrijvers en illustratoren. Ook dit jaar rolde er een mooie lijst uit. Wat me opvalt is dat de titels vaak leuker zijn voor volwassenen dan voor kinderen. Dit leidt ertoe dat scholen het boek graag bestellen voor hun schoolbibliotheek, maar ik zie zelden dat kinderen zelf een genomineerd boek kiezen. Daarom vraag ik me af wat precies de bedoeling is van de Griffels en Penselen. Het hoeft natuurlijk geen commerciële keuze te zijn, maar ‘geliefd door kinderen’ lijkt me een belangrijke voorwaarde.

Charlotte Dematons brengt nieuwe versie van Sinterklaas

Zodra dit nieuws bekend werd, ontplofte mijn Whatsapp bijna:

‘Evelyn, heb je dat gezien…!?’ Wat ontzettend leuk dat er zo enthousiast gereageerd is op dit nieuws! Ik vind het knap van mevrouw Dematons dat ze deze stap heeft durven zetten. Ik kan me voorstellen dat het niet zomaar iets is om over oud beeld heen te schilderen. Samen met de rest van Nederland kijk ik reikhalzend uit naar haar nieuwe editie, want we hebben deze titel gemist de afgelopen jaren.

Oplage Zomerlezen-bundel

325.000 exemplaren

Ik weet niet hoe het met andere boekhandelaren zit, maar Zomerlezen 2022 was niet echt een succes te noemen, al vroeg een aantal klanten wel om ‘dat boekie van Matthijs van Nieuwkerk’. Dit jaar is Zomerlezen bij ons helemaal niet van de grond gekomen, ondanks een etalage vol mooi materiaal en grif gebruik van boekbandjes die we erbij geleverd kregen. Waarschijnlijk is het feit dat een Bekende Nederlander een paar korte verhalen mocht bundelen niet interessant genoeg – en ergens snap ik dat wel. Bij Westerhof verlangen we terug naar De Maand van het Spannende Boek, inclusief geschenk.

Magazine Boekblad was erbij Vacatures Agenda Lees de besproken artikelen op boekblad.nl

1971 Geboren te Aruba, Nederlandse Antillen

1997 Nederlandse taal- en letterkunde, Universiteit Utrecht

1996-1997 Pr-medewerker

Luitingh-Sijthoff & Poema

1997-1999 Acquirerend redacteur ECI

1999-2003 Acquirerend redacteur

Prometheus/ Bert Bakker

2003-2009 Redacteur, daarna uitgever Arena

2009-2011 Uitgever

J.M. Meulenhoff

2012-2015 Senior uitgever Meulenhoff

Boekerij

2015-2019 Uitgeefdirecteur

Meulenhoff

Boekerij

2019- Algemeen directeur

Meulenhoff Boekerij

Twitter: @maaikelenoble Instagram & tiktok: @piensmoederleestboeken

Maaike le Noble (Meulenhoff Boekerij):

‘IK ZIE UITDAGINGEN, MAAR WEIGER ME

DAARDOOR TE LATEN

TEGENHOUDEN’

Wat is het geheim van het succes van Meulenhoff Boekerij? Algemeen

directeur Maaike le Noble probeert dat te verklaren tegen de achtergrond van de ontwikkelingen in het vak: verengelsing, ontlezing en digitalisering. ‘Ik heb al de eerste internationale contracten voorbij zien komen die ons verbieden dingen met AI te doen.’

Het gaat goed met Meulenhoff Boekerij. Het dochterbedrijf van Lannoo staat structureel met meerdere titels tegelijk in de Bestseller 60 – en dat ondertussen al jaren. In de top 100 van 2022 stonden welgeteld zeven titels. Niet dankzij één auteur van wie iedereen alles wil lezen. Evenmin dankzij een een klein aantal geliefde merken. Maar dankzij zes zeer uiteenlopende auteurs: Santa Montefiore, Corina Bomann, Marcel van Roosmalen, Haemin Sunim, Stephen King en M.J. Arlidge. Romantische fictie, non-fictie en thrillers dus. ‘Een paar jaar geleden hadden we zelfs vijf boeken op één in de Bestseller 60’, zegt algemeen directeur Maaike le Noble. ‘Dat is al iets om te vieren, maar het mooiste was dat elk fonds er één leverde. De literaire non-fictie: Eindstation Auschwitz van Eddy de Wind. De algemene non-fictie: Nu ik je zie van Merlijn Kamerling. De thrillers: Nog lange niet van M.J. Arlidge. De romans: Mathilda’s geheim van Corina Bomann. En de literaire fictie: Opgewekt naar de eindstreep van Hendrik Groen. Goed, het was in 2020, maar we zijn er nog steeds trots op.’

Le Noble leidt de uitgeverij sinds vier jaar – maar werkt er al veel langer. ‘Ik zit hier al honderdvijftig jaar!’, schertst ze. In werkelijkheid is dat pas twintig jaar. Ze kwam in 2003 binnen als redacteur en later uitgever van Arena, destijds een imprint van Meulenhoff. Daarna werd ze achtereenvolgens uitgever van Meulenhoff, senior uitgever van het inmiddels door een fusie ontstane Meulenhoff Boekerij, uitgeefdirecteur en dus algemeen directeur. In de tussentijd kreeg het be -

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

MAAIKE LE NOBLE

drijf ook een andere eigenaar. Het toenmalige PCM verkocht het in 2010 aan Lannoo, ‘een familiebedrijf waar ik me erg thuisvoel’.

Poetsen tot het glimt

Waarom gaat het zo goed?

‘Daar heb ik ter voorbereiding op dit interview over nagedacht en met collega’s over gesproken. Wat is ons geheim? Ik denk toch dat het de breedte van het fonds is. Wij hebben voor elk wat wils. Voor elke lezer het beste boek. Én omdat we als één team ongelooflijk hard werken voor iedere titel. We houden van alle boeken evenveel – van Santa Montefiore én van Laurent Binet; van onze Koreaanse monnik Haemin Sunim en van al die mooie Nobelprijswinnaars.’

Dan kun je alsnog de verkeerde titels acquireren. ‘Natuurlijk. Iedereen heeft titels die tegenvallen, wij

dus ook. Maar ik denk dat een van onze sterke kanten is dat we heel internationaal georiënteerd zijn. We laten ons gezicht zien op alle grote beurzen, we laten ons adviseren door een aantal geweldige scouts en werken nauw samen met de beste agentschappen, zoals Sebes & Bisseling. Zo kunnen we van over de hele wereld het beste brengen.’

Jullie werken dus ook harder dan de concurrentie?

‘Ik kan niet voor anderen spreken. Ik weet alleen dat wij er alles aan doen. Een aantal jaar geleden ging het niet goed met onze thrillers. Toen hebben we de ambitie uitgesproken om in de top twee van Nederland te komen en hebben we daar gericht aan gewerkt: van het zoeken van de juiste auteurs tot het laten maken van de beste omslagen. We poetsen totdat het glimt, hoeveel tijd het ook kost. En als dat dan lukt, geeft dat zo veel energie om door te gaan – niet op dezelfde weg, maar bij het bedenken van steeds nieuwe dingen.’

En houdt iedereen echt van alle boeken? Iedereen heeft toch een persoonlijke smaak waardoor je voor sommige titels harder loopt?

‘Ja, echt. Natuurlijk hebben we een persoonlijke smaak. Maar we worden net zo blij van een literaire blockbuster als De grote cirkel van Maggie Shipstead, als van de nieuwe Charlotte de Monchy of een goede thriller. Net zoals dat eigenlijk geldt voor veel andere mensen, die ook heel verschillende dingen lezen. En dus praten we over elk boek even lang: over de inhoud, hoe het eruit moet zien, hoe we er zo veel mogelijk lezers voor kunnen vinden. Dat is ook onze plicht.’

Plicht?

‘In de uitgeverij werk je met materiaal dat voor de schrijver ongelooflijk dierbaar en belangrijk is. Daar moet je goed mee omgaan. Moet je je voorstellen dat je als auteur jaren aan een boek hebt gewerkt en je dan een voorstel voor een omslag krijgt toegestuurd. Wat voor impact dat heeft. Dan vind ik het je plicht om dat zo goed mogelijk inhoudelijk te begeleiden en er een aantrekkelijk en bijzonder omslag voor te zoeken. Het is mijn stokpaardje dat iedereen in huis zich dat realiseert.’

Twee merken

Toch kan ik me voorstellen dat iemand bij een sollicitatie zegt: Ik wil alleen voor, zeg, Meulenhoff werken.

‘Dat zijn er zelfs opmerkelijk veel. Maar de meeste mensen werken bij ons voor allebei de merken: Meulenhoff én Boekerij. En zo’n sollicitant kan vervolgens aangenaam verrast zijn door de kwaliteit van de andere boeken. Van Julia Quinn bijvoorbeeld, schrijver van de Bridgerton-reeks. Natuurlijk is het wel handig om specialisten te hebben. Binnen één redactie en één commercieel team heeft iedereen zijn sterke kanten.’

Heeft het nog steeds zin om twee merken te voeren? Met een organisatie achter de schermen zou je kunnen zeggen: dat kan onder één naam. Anderzijds zouden vijf fondsen ook vijf aparte namen kunnen zijn. ‘Zowel Meulenhoff als Boekerij zijn sterke merken naar onze lezers, auteurs, boekhandels, pers, freelancers, internationale contacten, et cetera. Merken waar we trots op zijn. Al is het niet altijd meteen evident waar een titel thuishoort.’

In de catalogus staan alle titels ook door elkaar. ‘Dat valt wel mee. We hebben een catalogus voor commerciële fictie, een voor non-fictie en een voor literatuur. Daarbinnen staat alles gerangschikt op maand. De boekhandel en de pers vinden dat heel prettig: dat ze in één keer zien wanneer een titel uitkomt.’

Lopen alle fondsen momenteel even goed?

‘Even goed? De omvang van de fondsen verschilt. Boekerij Fictie is het grootst. Met al die series, al die

‘ONS GEHEIM?

IK DENK TOCH DAT

HET DE BREEDTE

VAN HET FONDS IS’

romans, al die thrillers. Het is ons meest veelomvattende fonds. Maar de andere fondsen doen het ook goed met allemaal hun eigen topauteurs.’

Ook literaire fictie, waarmee het al een aantal jaar slecht gaat – zeker de vertaalde fictie?

‘Ja. Ook bij Meulenhoff hebben we zeer succesvolle titels van auteurs als Hendrik Groen en Benedict Wells. En John Boyne, onlangs verscheen de opvolger van zijn De jongen in de gestreepte pyjama . Een titel die ik

nog heb aangekocht voor Arena. Als zo’n boek van de drukker komt, is dat toch extra bijzonder. Over alle fondsen heen zijn wij nummer 1 in vertaalde fictie. Toch hebben we heus onze teleurstellingen. Na het succes van De Thibaults van de vergeten Franse Nobelprijswinnaar Roger Martin du Gard in twee dikke delen hebben we een even dik boek van een andere Franse Nobelprijswinnaar gebracht: Romain Rolland. Laat ik zeggen dat die nog wel een goede recensie kan gebruiken.’

Engelstalig

Wat zie jij tegen deze achtergrond als de voornaamste uitdaging?

‘Ik ben een walgelijke optimist. Ik zie wel uitdagingen,

maar ik weiger me daardoor te laten tegenhouden. De ontlezing? Ik hoor het, ik zie het. Maar zó veel mensen houden nog altijd van boeken. Steeds meer jongeren ook. En tieners die op Tiktok een geweldig boek hebben gezien en daar midden in de nacht voor in de rij gaan staan bij een boekhandel, die raak je nooit meer kwijt. Wel wordt er steeds meer Engels gelezen. Dat marktaandeel is inmiddels 20 procent, dat is natuurlijk een grote ontwikkeling voor onze branche. Mijn dochter doet bijvoorbeeld tweetalig onderwijs en leest daarom nu alleen maar Engels – maar dus wél vijftien boeken per jaar. En als ze eenmaal van lezen houdt, waarom zou ze later niet alsnog gaan genieten van de nieuwe roman van Saskia Goldschmidt? Het grote marktaandeel Engels dwingt ons wel om na te denken over hoe we daarmee omgaan. Daar zijn we veel mee bezig.’

Wat is jullie antwoord?

‘Het helpt dat we ons altijd op de hele wereld hebben gericht. Niet voor iedere titel hebben we concurrentie van de Engelse edities. Die is soms niet eens beschikbaar. Maar dat geldt niet voor alle genres. Fantasy is de laatste jaren bij ons erg gegroeid maar de concurrentie van de Engelse edities is gigantisch. Omdat importedities zo goedkoop zijn, maar ook omdat de auteurs via sociale media contact onderhouden met hun Nederlandse lezers. Wij hebben daarop gereageerd door onze boeken juist duurder te maken, maar ook heel heel heel veel mooier: gebonden, met bedrukt boekblok, leeslinten, extraatjes als fan-art erin, dat soort dingen. En dat wérkt.’

Wat is het effect op het rendement van een titel?

‘Dat blijft natuurlijk belangrijk, vandaar de prijsverhoging. We verkopen het gelukkig goed genoeg. Sommige lezers zijn zo’n fan van een auteur dat ze de Engelse uitgave al hebben gelezen en toch die van ons kopen. Al kost het 25 euro, je krijgt er wel een klein schatkistje voor. Er zijn zelfs buitenlandse lezers die geen Nederlands kunnen lezen, maar toch onze editie bestellen. Donner speelt daar bijvoorbeeld goed op in.’

Zijn jullie ook minder uit het Engels gaan vertalen?

‘Nee. Wel proberen we die vertalingen zo veel mogelijk te brengen tegelijk met of eerder dan het origineel. Een pittige uitdaging, maar het lukt om daar gemiddeld steeds dichter op te zitten. De rechthebbenden zijn inmiddels doordrongen van het belang ervan voor ons. En voor henzelf. Want Nederland is misschien een kleine, maar wel belangrijke vertaalmarkt. Ze denken met ons mee.’

En de uitgevers van Engelstalige edities betalen mee aan auteursbezoeken?

‘Nee, nee. Als iemand als Neil Gaiman komt – een soort rockster, die een rij van honderden meters veroorzaakt – signeert hij veel Engelstalige boeken, omdat daar ook veel vraag naar is. Dan ga ik niet ernaast

staan roepen dat iedereen Nederlands moet kopen omdat wij zijn komst hebben betaald. De lezer koopt wat ze koopt. Bovendien: die Engelse boeken zijn óók boeken van de auteur. Hem zijn ze even lief.’

Wil Meulenhoff Boekerij zelf ook in het Engels uitgeven?

‘Daar denken we over na. Maar het heeft best wat haken en ogen. Een eigen Engelse editie concurreert óók met onze vertaling. En wat als naast de Engelse en Amerikaanse importeditie de Duitse en Franse uitgevers die titel ook in het Engels brengen? De potentiële markt zou over te veel edities worden uitgesmeerd. Dan concentreer ik me liever op het zo mooi mogelijk maken van onze vertaling. Aan de andere kant: als het perfecte boek ervoor zich aandient, doen we het wel.’

Zoals een Engelse vertaling van een eigen Nederlandse auteur?

‘Een thriller van Nathalie Pagie bijvoorbeeld. Zij schrijft heel internationale plots en is in onderhandeling over een aantal film- en seriedeals. Tegelijk gun ik het haar om zelf een deal te hebben met een Duitse of Engelse uitgeverij. Daar werken we ook aan. Omdat er internationaal steeds meer belangstelling is voor commerciële fictie heeft bijvoorbeeld Jackie van Laren – een ongelooflijk productieve auteur die in negen jaar tijd negentien boeken heeft geschreven – nu voor het eerst een vertaaldeal, met een Italiaanse uitgever. Dat is toch geweldig voor haar, en voor ons en haar agent?’

ChatGPT

De kostenstijgingen lijken me ook een uitdaging. ‘Gelukkig stabiliseert dat inmiddels. Maar papier, huur, elektriciteit – het is allemaal flink duurder geworden. Ook voor de boekhandel, daar merken we de gevolgen van. En dus zijn onze verkoopprijzen mee gestegen, daar viel niet aan te ontkomen. Alleen dek je daar niet alles mee.’

Jullie teren in op rendement?

‘Onvermijdelijk. Gelukkig is de papierschaarste wel voorbij. Dat was echt bizar. Wie had ooit gedacht mee te maken dat er niet genoeg papier was om te kunnen herdrukken? Had je een titel in de Bestseller 60, ligt de verkoop opeens stil omdat je niet bij kunt drukken. Het is heel moeilijk om daarna het momentum terug te pakken. Omdat die herdruksnelheid terug is, kunnen we nu ook de voorraden weer beter afstemmen op de verkoopsnelheid. ‘

Hebben de verkoopprijzen van boeken hun maximale grens bereikt?

‘Dat wisselt per genre. Commerciële fictie wordt geconsumeerd door echte leesmonsters: mensen die de ene Corina Bomann na de andere Nora Roberts verslinden. Vier boeken per week. Die kopen die titels al

‘AUTOMATISCH VERTALEN?

NEE. VERTALEN IS HANDWERK WAARVOOR JE BETAALT’

niet allemaal op papier, daar hebben ze gewoon geen plaats voor in huis. Die lezen ook digitaal. Maar je kunt ze evenmin te duur maken. Dan rem je ze eerder af. Aan de andere kant hebben we ook mooie vertaalde romans of dikke non-fictieboeken. Daar zit nog wat ruimte, denk ik. We overleggen veel – en discussiëren soms stevig – met de boekhandel over de grens. Thom Hoffmans boek over Indië vond de boekhandel te goedkoop, dat komt ook voor.’

Welke ruimte om te besparen heeft de uitgeverij nog?

‘Vooral door zo zorgvuldig mogelijk de oplage te bepalen. Niet te veel, niet te weinig – en ondertussen vertrouwen op de superpower van de verkoopafdeling.’

Gebruikt Meulenhoff Boekerij daarom steeds meer Print on Demand (POD)?

‘Dat is in mijn optiek vooral een manier om boeken langer leverbaar te houden. Superbelangrijk. Maar voor de eerste fase na verschijning is het niet geschikt. Want ook al is de kwaliteit van POD enorm vooruitgegaan, wij geven relatief veel gebonden boeken uit met folie en noem maar op. Dat kan gewoon niet in POD.’

En technische hulpmiddelen als automatisch vertalen of de schijnbaar ongekende mogelijkheden van AI?

‘Automatisch vertalen? Nee. Vertalen is handwerk waarvoor je betaalt. En wat AI gaat brengen, weet ik nog niet. Ik heb er inmiddels een aantal seminars over gevolgd, ik vind het machtig interessant. Ik heb al de eerste internationale contracten voorbij zien

komen die ons verbieden AI te gebruiken. Bijvoorbeeld om een audioboek te maken, ook al is dat op dit moment nog niet mogelijk.’

Kan AI werk uit handen nemen als het maken van omslagen of het schrijven van flapteksten?

‘Ik zie AI vooralsnog, zoals iemand op een seminar zei, als een stagiair die je ongelooflijk veel werk uit handen kan nemen. Maar creatief werk? Je kunt ChatGPT de opdracht geven: schrijf een thriller in de stijl van Nicci French, zoals laatst is geprobeerd. Wat krijg je dan? Een nabootsing van iets wat al bestaat. Niet het originele meesterwerk waar je naar zoekt. En eigenlijk geldt hetzelfde voor de taken die jij noemt.

Je kunt vragen om een omslag met een Nederlands landschap of een flaptekst voor de nieuwe Stephen King, maar vervolgens heb je een creatief mens nodig met verstand van zaken om met die basis iets te maken dat écht bij het boek past. Alleen ingevoerde mensen weten op welk boek een quote uit de Libelle of uit NRC moet. Maar we stimuleren onze medewerkers wel om er mee te experimenteren.’

Zo wordt opnieuw meer technische kennis vereist om in de uitgeverij te kunnen werken.

‘Dankzij AI ontstaan nieuwe banen: AI-prompters, die de goede vragen kunnen stellen om snel precies te krijgen wat je wilt. En ja, het is belangrijk die kennis

in de toekomst ook in huis te halen. Of ik denk dat het in de toekomst een probleem wordt om de collega’s daarvoor te vinden? Ik denk het niet – voor de uitgeverij. Boeken maken is het allermooiste wat er is. In mijn ervaring willen ook mensen met allerlei speciale expertise daar graag deel van uit maken. Bij ons op de administratie werken net zo goed mensen die ontzettend veel van lezen houden en hun werk daarom nergens anders willen doen dan bij een uitgeverij. We zien het ook op onze socials: de posts over het werk achter de schermen bij een uitgeverij zijn de populairste.’

Digital first

Wat is de voornaamste kans voor Meulenhoff Boekerij? Nog altijd e- en audio?

‘Onze grootste kans is: zo goed mogelijk ons werk doen. In de gaten houden wat er gebeurt in de wereld, en daar met beleid op inspelen.’

En hoe belangrijk zijn e- en audio nu voor jullie?

‘E-boeken zijn voor ons nu ongeveer 20 procent van de omzet. De markt voor audioboeken is nog minder groot. En de omzet zit daar vooral in abonnementsmodellen. Maar in beide zit nog altijd groei. We zijn vorig jaar gestart met een fonds voor digital first : TBR – een naam die we binnenkort veranderen omdat To Be Read toch te veel een term voor insiders blijkt. We hadden hoge verwachtingen van dat fonds. Dat moest ook wel. Er verschijnen 24 titels per jaar, vooral vertalingen van internationale topauteurs. We maken dus dezelfde hoge vertaalkosten terwijl de titels in eerste instantie niet op papier uitkomen. Maar de eerste resultaten zijn goed.’

Waar zitten de groeikansen bij digital first precies in?

‘Dat we met deze formats steeds beter onze lezers bereiken, hen steeds beter leren kennen en daar steeds beter op in kunnen spelen. We geven veel series uit en krijgen steeds meer in de vingers wat de ideale frequentie van verschijnen is. Als een titel digitaal succesvol is geweest, kunnen we een reguliere papieren editie uitgeven. Dan hebben we als verkoopargument voor de boekhandel: dit boek is al 15.000 keer gelezen.’

Daar experimenteren jullie mee?

‘Absoluut. Met de frequentie van series dus. Er zat meestal drie maanden tussen delen, maar we zijn nu bezig met een auteur van wie we elke maand een boek willen brengen. Gaat dat werken? Sommige genrelezers lezen zó snel. Jackie van Laren heeft net haar dikste boek ooit afgeleverd: De Eyckenhof, 550 pagina’s. Toch kreeg ze een dag na verschijnen via Facebook de vraag van een lezeres die het al uit had wanneer haar volgende boek kwam. Daar valt niet tegenop te schrijven. Ook experimenteren we met genres. We

kijken nu bijvoorbeeld wat er werkt binnen cosy crime En daarnaast willen lezers altijd meer fijne vakantieboeken die zich op mooie locaties in het buitenland afspelen.’

Diversiteit

Meulenhoff Boekerij kwam twee jaar geleden in het nieuws door ophef over de keuze van een – witte –vertaler voor – zwarte – dichteres Amanda Gorman. Hoe heeft dat de uitgeverij veranderd?

‘Daar hebben we veel van geleerd. We zijn anders naar ons bestand vertalers en freelancers gaan kijken, en we proberen ons in de acquisitie ook breder te oriënteren. We hebben bijvoorbeeld een project gedaan, gesteund door het Letterenfonds, om jonge vertalers met een andere achtergrond te interesseren voor het vertalersvak en te kijken hoe dat lucratief voor hen kan zijn. De liefdesliederen van W.E.B. Du Bois van Honorée Fanonne Jeffers, dat in mei uitkwam, is zo vertaald door drie nieuwe vertalers onder begeleiding van twee ervaren vertalers. Echt een dikke pil en een schitterend boek met meerdere stemmen, dat zich voor zo’n vertaling leende.’

Verandert het medewerkersbestand intern ook?

‘Het effect zie je niet zo snel als ik misschien zou willen, maar we zijn er absoluut mee bezig. We kijken bijvoorbeeld naar onze vacatures: zijn die interessant genoeg voor een bredere doelgroep? Feedback die ik vaak kreeg was: jullie zoeken altijd fulltimers, terwijl een jonge, diverse generatie wel twee of drie parttime banen naast elkaar heeft. Die vindt het leuk van alles af te wisselen. En die reageert dus niet als je iemand zoekt voor 36 of 40 uur.’

Zijn dit veranderingen die Lannoo initieert of is ook Meulenhoff Boekerij daar zelf mee bezig?

‘Veel gebeurt op het niveau Lannoo. Van AI-seminars tot thema’s als diversiteit en duurzaamheid. Maar dat wil niet zeggen dat we niet onze eigen verantwoordelijkheid nemen. Het project-Jeffers komt echt van ons. Ook op het gebied van duurzaamheid kijken we wat we zelf kunnen doen. Hoe reizen we naar ons werk?

Zelf loop ik meestal, vijftig minuten terwijl ik een audioboek of podcast luister. En al willen we internationaal overal ons gezicht laten zien: hoe kan dat terwijl je zo min mogelijk vliegt?’ 

‘VAN DE KWESTIE GORMAN HEBBEN WE VEEL GELEERD’

Boeken publiceren met ChatGPT – doen of niet?

Een boek schrijven samen met ChatGPT: kan dat, is het zinvol en wat zijn de implicaties? Om die vragen te beantwoorden ging ik met ChatGPT aan de slag: ik zou de voorzetten geven, ChatGPT mocht de voltreffers scoren. Met die kanttekening dat ik er weinig tot niets van verwachtte, want mijn eerste ervaringen met ChatGPT (februari 2023) waren niet om over naar huis te schrijven. Maar als auteur – en uitgever – die graag vooruit kijkt, leek het me in ieder geval een interessant experiment. Niet uitgeven kon tenslotte altijd nog.

Normale redactieslag

We zijn nu zeven maanden verder en inmiddels is in juni het boek Hallo, ik ben ChatGPT verschenen. Niet alleen ben ik helemaal om, maar het boek was een feest om te (laten) schrijven. Ik heb veel geleerd, met veel plezier de ontwikkelingen van de afgelopen maanden op de voet gevolgd en terugkijkend kan ik stellen dat het een van de meest bevredigende schrijfprojecten in lange tijd is geweest. Het gemak waarmee ChatGPT een inhoudsopgave voorstelde (op hoofdstuk- en paragraafniveau), de bijbehorende teksten schreef en op die manier een boek met precies voldoende diepgang heeft gemaakt, is verbazingwekkend. Natuurlijk: ik had ook een rol. Ik heb ChatGPT de instructies (prompts) gevoed waarmee het aan de slag kon, daar waar nodig om verduidelijking gevraagd, aanvullende ideeën gesuggereerd enzovoort; net zoals ik auteurs in het algemeen begeleid. En ik heb het boek gelardeerd met voorbeelden die mijzelf aanspraken – van taalvaardigheid tot reisadviezen en van fictieve verhalen tot culinaire hoogtepunten, om op die manier een leuke coproductie te maken. En passant is het boek door Midjourney (de ‘ChatGPT voor beeld’)

Een feest om te (laten) schrijven

Het is een hot item in het boekenvak momenteel: de inzet van kunstmatige intelligentie bij het schrijven van boeken, waarbij met name op de inzet van ChatGPT gedoeld wordt. Bob van Duuren van Van Duuren Media nam de proef op de som en gebruikte de software om een boek uit te brengen: Hallo, ik ben ChatGPT. Zijn aanvankelijke scepsis maakte plaats voor enthousiasme.

gelardeerd met toepasselijke afbeeldingen. Maar uiteindelijk is 80-90 procent van de tekst door ChatGPT aangeleverd, en is er een normale redactieslag overheen gegaan, zoals dat ook gebeurd zou zijn als het manuscript door een auteur van vlees en bloed was aangeleverd.

Hallucineren

Waren de ervaringen alleen maar positief? Nee, vanzelfsprekend niet. Toen we aan dit project begonnen was versie 3.5 van ChatGPT beschikbaar, en 70-80 procent van de inhoud is dan ook door deze versie gegenereerd. Toen halverwege het project versie 4 beschikbaar kwam, was versie 3.5 daarvan niet op de hoogte; die versie is namelijk getraind met teksten tot en met september 2021. De eenvoudige instructie ‘Beschrijf de verschillen tussen versie 3.5 en 4’ leverde dan ook het antwoord op dat die versie niet bestond. De stelligheid van zo’n fout antwoord geeft te denken, ook al is het vanuit 3.5-perspectief gezien een correct antwoord. Gelukkig wist versie 4 wel een correct antwoord te genereren, en met de uitbreiding van ChatGPT met directe internettoegang werd het actueel maken van het boek aanzienlijk vereenvoudigd. Ook veel bronvermeldingen die versie 3.5 genereerde bleken niet te bestaan; dit verzinnen van feiten wordt hallucineren genoemd. Het is dus wel degelijk zaak om gegenereerde teksten altijd te controleren. Maar als redacteur en uitgever doe ik dat ook met teksten van auteurs van vlees en bloed. Gelukkig hallucineert versie 4 veel minder en als je de optie met internettoegang gebruikt, krijg je keurig webreferenties als voetnoten. Mooi was het om versie 4 de tot dan toe door versie 3.5 gegene -

reerde tekst te laten analyseren, becommentariëren, verbeteren en aanvullen; op die manier is het uiteindelijke manuscript zo goed als volledig door versie 4 afgewerkt. Dat ChatGPT het halverwege het project over ‘ons boek’ ging hebben was ook een detail dat niet onvermeld mag blijven.

Gaan we dit bij Van Duuren Media vaker doen? Het antwoord op die vraag is een stellig ‘Zeker!’. ChatGPT kan eenvoudig getraind worden om de gegenereerde teksten in een bepaalde (schrijf) stijl aan te leveren. Ik moedig mijn auteurs dan ook van harte aan om dit soort nieuwe technologieën te gebruiken; we leveren manuscripten ten slotte ook niet meer op de typemachine vervaardigd aan en de spellingcontrole van Word is evenmin uit den boze. Met name non-fictieboeken lijken geschikt voor de ChatGPT’s van deze wereld, maar met de juiste training en invoer zie ik het op – korte – termijn ook prima verkoopbare fictie produceren.

Auteursrecht

Het is me bekend dat er vragen omtrent auteursrecht zijn en dat er daarom hier en daar wordt aanbevolen terughoudend met generatieve AI om te gaan, of het gebruik ervan zelfs te verbieden. Waarvan akte. Met manuscripten van levende auteurs ga ik ook voorzichtig om. Immers, wie garandeert mij dat een auteur niet iets geplagieerd heeft? Daarom hebben we een dichtgetimmerd auteurscontract met de juiste vrijwaring(en) en worden manuscripten gelezen, geredigeerd en gecontroleerd. Als ik als uitgever word aangesproken op een schen -

ding van auteursrecht meld ik me bij mijn auteur. Het is uiteindelijk zijn of haar verantwoordelijkheid om een oorspronkelijk werk aan te leveren. Als de auteur teksten van ChatGPT niet klakkeloos overneemt maar er zijn of haar eigen sausje overheen gooit, heb ik er geen moeite mee. Zo worden immers veel boeken geschreven: je doet inspiratie op bij anderen en maakt er zelf iets unieks van. Met generatieve AI wordt dat niet alleen leuker, maar ook creatiever.

Concluderend mag ik stellen dat mijn mening om ChatGPT bij het schrijven/redigeren/uitgeven van boeken in te zetten 180 graden is gedraaid: ik kan en wil niet meer zonder. Maar ook onze marketingafdeling is erg enthousiast over de mogelijkheden. Natuurlijk: er zijn uitdagingen, zorgen en valkuilen. Niets nieuws onder de zon dus. 

Tekst Bob van Duuren

‘Halverwege het project ging Chat GPT het over “ons boek” hebben’

‘Ik kan en wil niet meer zonder’

Hallo, ik ben ChatGPT. Van Duuren Media, 176 p. ISBN 9789463563130. Prijs € 24,99.

Boekhandels in het nieuws

Hoewel diverse boekhandels de deuren sloten de afgelopen maanden was er gelukkig ook genoeg positief nieuws in de vorm van nieuwe, verbouwde en jubilerende winkels, zowel in Vlaanderen (deze pagina’s) als in Nederland (volgende pagina’s).

Leuven, Standaard

Beide Standaard-vestigingen ondergingen een herinrichting: de grote winkel op het Rector

De Somerplein kreeg een young adult-kelder, ‘Underground’, de kleinere vestiging aan de Diestsestraat een ‘outletstore’.

Oostende, Corman

Begin juni verhuisde het al sinds 1926 bestaande Corman van de Wittenonnenstraat naar het Leopold 1-plein. Een grotere locatie, waar men het pand deelt met een bloemenzaak en een galerie.

Kortrijk, Theoria

In Kortrijk is Theoria een ‘instituut’ dat in 2023 vijftig jaar bestaat. Het jubileum wordt niet op één dag groots gevierd. ‘We gebruiken het vooral als marketingkapstok waaraan we allerlei dingen hangen: een boekenclub, een galerij rond kunstboeken, en allerlei andere events ’, aldus Pascal Vandenhende, samen met partner Annemie Bernaerts sinds twaalf jaar eigenaar. Ook kondigden zij aan te beginnen met een ‘Book and Breakfast’ in een leegstaande ruimte bij de winkel.

Kortrijk, Tiny Stories

Eveneens in Kortrijk opende eind maart Tiny Stories, het initiatief van orthopedagoge Natali Deckmyn (zie foto's hierboven).

‘Met Tiny Stories wil ik een warme, creatieve en inclusieve plek creëren waar alle lezers zich welkom voelen, zichzelf weerspiegeld zien in onze boeken en goesting krijgen om in de wondere wereld van een boek te duiken’, schrijft ze op de website van de boekhandel.

Deinze, Letters & Co

Na twee jaar op een tijdelijke locatie in de Tolpoortstraat keerden Lies Scheerlinck (foto) en Chris Verhecken met Letters & Co begin juni terug aan de Markt. Als eigenaren dit keer: ‘Onze huisbaas had het pand te koop gesteld, er waren zware kosten

aan. We hebben even getwijfeld, maar we besloten om het zelf te kopen. We wilden de beste hoek van Deinze niet kwijtspelen’, zegt het duo in Het Nieuwsblad

Boekhandels in het nieuws

Schiphol, Audax

Begin juni opende Audax op Schiphol een vernieuwde winkel in Lounge 1, in de terminal die momenteel wordt verbouwd. Het nieuwe concept voorziet in een koffiesalon en de mogelijkheid via zelfscan te betalen.

Middelburg, De Drvkkery

Feest in Middelburg in het laatste weekend van mei, maar ook op andere momenten dit jaar: boekhandel De Drvkkery viert het 25-jarig bestaan. ‘Boekenwinkel en meer’, zo is al vanaf het begin het credo, waarmee met name gedoeld wordt op de functie als ontmoetingscentrum die De Drvkkery wil hebben. Het jubileum is onder meer gevierd met de oprichting van een ‘vriendenvereniging’ en een op het ganzenbordspel gebaseerd ‘Drvkkery Dwaalspel’ voor klanten. En er werd verbouwd: in juli was de nieuwe entree gereed.

Wageningen, De Onbekende Boekhandel

‘Zo groen mogelijk’, is het motto van Juna van Beek, eigenaar van de in juni geopende boekhandel met een naam die hopelijk snel niet meer van toepassing is. Het ‘onbekende’ slaat op het feit dat mensen niet weten dat Van Beek nog heel wat andere zaken verkoopt: planten, chocolade, thee, kaarsen. Naast nieuwe boeken heeft ze ook een aanbod tweedehands. Ook dat moet verantwoord zijn: ‘Een kookboek over vlees heb ik niet’, zei ze in het interview op Boekblad.nl (29 juni).

Gorinchem, De Mandarijn

Het prachtige pand dateert uit 1566, de winkel startte in 1977 op een andere locatie, maar een jubileum was er wel: Inge Keppels (links op de foto) en Emmy van Ingen beleefden hun eerste lustrum als eigenaren van De Mandarijn. Dat werd onder andere gevierd met voorlees- en signeersessies, een prijsvraag en een bezoek van een ‘prins van Oranje’, een verwijzing naar hoe het historische pand, genaamd ‘Dit is in Bethlehem’, ook wel wordt genoemd.

Amsterdam, Evenaar

Reisboekhandel Evenaar heropende eind juni als een ‘republiek’. Het geld voor de doorstart verzamelde nieuwe eigenaar Coen Borgman (links op de foto) via een crowdfundingsactie, waarbij de donateurs het staatsburgerschap konden verwerven van de Republiek Evenaar. Het idee wordt doorgetrokken door ‘ministers’ aan te stellen die de boekhandel met raad en daad bijstaan. De nieuwe slogan ‘Reis bewust, lees grenzeloos’ geeft aan dat er meer aandacht zal zijn in het aanbod voor duurzaam reizen. 

Home Academy bestaat twintig jaar

‘Ons businessmodel is nog tot in lengte van jaren levensvatbaar’

Begin november 2003 besloten Folef van Nispen tot Sevenaer en Floor Plikaar tot de oprichting van Home Academy Publishers, een uitgeverij van hoorcolleges. Twintig jaar later floreert de uitgeverij volgens de oprichters nog steeds, al heeft zij ook een moeilijke periode doorgemaakt. Vanaf november viert Home Academy het jubileum.

Tekst Bart Janssen

Home Academy is ooit begonnen met het uitbrengen van hoorcolleges op audio-cd in een tijd dat ook luisterboeken op die manier werden aangeboden. Tien jaar geleden is de uitgeverij gestopt met de cd’s, zodat het fonds inmiddels volledig in digitale vorm wordt aangeboden. Het aanbod bestaat uit zo’n 230 titels en jaarlijks komen er vijftien hoorcolleges bij. Dat aanbod omvat een brede variatie aan vakgebieden, zoals filosofie en religie, (cultuur) geschiedenis, natuurwetenschappen, economie, politiek en maatschappij en taal en letteren. De titels zijn streaming te beluisteren in een app in het kader van een abonnement, maar de afleveringen zijn

ook los te downloaden. Folef van Nispen: ‘In 2013 zagen we de markt voor cd’s snel inzakken. Toen zijn we daarmee radicaal gestopt. We boden vanaf het begin trouwens ook al mp3-downloads aan. In 2013 zijn we vervolgens gestart met een eerste streamingdienst, die aanvankelijk nog alleen via een online player beschikbaar was maar later ook via een app. Via die app kun je als lid van onze Home Academy Club toegang krijgen tot ons hele aanbod, maar ook losse afleveringen zijn als mp3 te downloaden.’

Nieuw businessmodel

Volgens Van Nispen werkt dit clubmodel goed. Wel zegt hij.

‘Onze focus is gericht op het abonnementsmodel, maar we merken dat er nog steeds grote behoefte is aan de individuele downloads, dus dat zullen we blijven doen. De losse downloads worden overigens ook verkocht via de websites van boekhandels, die zijn via het inmiddels door het CB overgenomen systeem van het Luisterhuis heel toegankelijk beschikbaar voor elke webwinkel, zonder dat ze daar verder handling aan hebben. Daarnaast is onze content voor een belangrijk deel ook beschikbaar via andere streamingdiensten, zoals Storytel, Kobo Bol, Bookbeat en dergelijke, naast onze eigen verkoopkanalen via de Home Academy Club. De nieuwste titels komen aanvankelijk alleen exclusief beschikbaar voor onze leden en enige tijd later worden die vervolgens aangeboden via de andere kanalen.’

De overgang van het op cd’s gebaseerde distributiemodel naar digitaal was volgens Van Nispen aanvankelijk niet makkelijk. ‘We hadden een goed lopend boekhandelskanaal. We zijn aanvankelijk in omzet enorm gedaald, maar tegelijkertijd daalden ook de kosten aan -

zienlijk omdat we geen productieen opslagkosten meer hadden en geen logistieke kosten. Rond 2013 kregen we dus te maken met een flinke omzetdip, daarna heeft het toch wel twee à drie jaar geduurd voordat er een duidelijke opwaartse lijn werd ingezet. Vervolgens bleek het nieuwe businessmodel goed te werken omdat de genoemde kosten wegvielen en we de beschikbaarheid online wisten uit te breiden. Wat je mist is de fysieke zichtbaarheid in de boekhandel, maar daar staat tegenover dat online aanbieden het grote voordeel heeft dat je niet alleen sneller kunt leveren, maar het ook procesmatig makkelijker is.’

Plikaar vult aan: ‘We verkochten vanaf 2005 al downloads, dus het

was ook niet zo dat we een heel nieuw verkoopkanaal moesten aanboren. De terugval in omzet rond 2013 was overigens ook deels toe te schrijven aan de economische crisis van die tijd, toen boekhandels het zwaar hadden en de gevolgen daarvan voor ons samenvielen met de overgang naar het compleet digitaal aanbieden van het fonds.’

Eloquente sprekers

De markt voor een product als hoorcolleges wijkt in bepaalde opzichten af van die van het boek, zo zegt Van Nispen. ‘De producten die wij aanbieden pieken niet echt. Het is niet zo dat we het voor de verkoop moeten hebben van de eerste zes weken na verschijning, zoals bij boeken. We hebben ooit

één titel van de inmiddels 230 teruggetrokken omdat die verouderd was, maar de onderwerpen van de colleges zijn dusdanig dat ze niet of nauwelijks verouderen, waardoor de verkoop van een titel goed blijft doorlopen. We bereiken via streamingdiensten ook elk jaar weer een nieuw publiek. We zitten natuurlijk in een nichemarkt, maar als je kijkt naar wat we via de verschillende kanalen aan omzet maken dan is dat toch aanzienlijk. Het is moeilijk te zeggen om welke aantallen het gaat, maar zeker om enkele tienduizenden.’

De laatste jaren is het aanbod aan content die online te beluisteren is explosief gegroeid, al was het maar door de grote populariteit van podcasts, maar toch zien Van Nispen en Plikaar dat niet als concurrentie. ‘Integendeel. Er is zeker veel meer goed audioaanbod beschikbaar, maar dat heeft voor ons het grote voordeel dat mensen inmiddels helemaal vertrouwd zijn met het luisteren naar interessante content. Dus ja, er is concurrentie, maar wij bieden een kwalitatief beter aanbod, zowel technisch als inhoudelijk, en uiteindelijk merken we dat er veel nieuwe klanten binnenkomen die via podcasts enthousiast zijn geworden voor audio. Het werkt dus eerder versterkend voor ons aanbod.’

Bij de samenstelling van het fonds spelen verschillende overwegingen een rol. ‘Om te beginnen dat het enthousiasmerende, eloquente sprekers dienen te zijn’, aldus Van Nispen. ‘En daarnaast kijken we naar wat ons interessante onderwerpen lijken. Bijna iedereen die we benaderen reageert direct positief; we hebben ook het geluk dat we te maken hebben met mensen die al een fulltime baan hebben, die geen broodsprekers zijn maar het vooral mooi vinden om met passie hun kennis te kunnen delen.’ Plikaar: ‘De sprekers hebben er merkbaar plezier in om hun kennis op een bepaald vakgebied over te kunnen brengen op een veel breder publiek dan ze bereiken binnen hun eigen instelling. Ze doen dat in een wat toegankelijker vorm dan

Folef van Nispen tot Sevenaer en Floor Plikaar: ‘De populariteit van podcasts werkt versterkend voor ons aanbod.’

ze in een academische setting voor studenten zouden doen. De hoorcolleges moeten dus inhoudelijk interessant zijn, maar ook boeiend voor een algemeen publiek.’ Van Nispen: ‘Maar we onderschatten ons publiek zeker niet door bijvoorbeeld te kiezen voor al te schoolse en korte colleges, nee, we willen wel degelijk diepgang bieden. Om je een idee te geven: we zijn nu met een geweldig project bezig in het kader waarvan een van onze topsprekers, Johan Braeckman, verbonden aan de Universiteit Gent, een interpretatie van de geschiedenis van de wijsbegeerte behandelt vanaf de vroegste mythen tot de huidige tijd. De eerste drie delen hebben een lengte van 11 à 13 uur en in totaal wordt het waarschijnlijk een project van 60-70 uur. Ondanks die lengte blijft het boeiend en er is best veel belangstelling voor.’

Vlaamse bibliotheken

Terugblikkend op de afgelopen twintig jaar zegt Van Nispen: ‘Als ik aan het begin zou staan, zou ik het zo weer doen. Ik zie het ons doen tot onze dood. Het werk zelf is ontzettend leuk omdat je contact hebt met boeiende mensen die met passie over hun vakgebied vertellen en dat verveelt nooit. Door de overgang naar digitaal zijn we minder bezig met de praktische zaken die het productieproces van fysieke uitgaven nu eenmaal met zich meebrengt. De verkoop loopt hartstikke goed; we hebben met name in de beginjaren geboft dat de boekhandels het product zo omarmd hebben en later hebben we veel andere kanalen gevonden, niet alleen de streamingdiensten, maar ook bijvoorbeeld de Luisterbieb en een twintigtal Vlaamse bibliotheken. Een recente ontwikkeling is noodgedwongen in gang gezet door corona. We organiseerden de colleges altijd met een live publiek in een zaal; dat had een grote dynamiek omdat de sprekers dan echt een performance geven. Maar tijdens de coronaperiode hebben we gemerkt dat het ook goed werkt in een studio met een beperkt publiek, dus dat zijn we vervolgens meer gaan doen, mede vanwege

de voordelen, zoals betere opnamekwaliteit en meer flexibiliteit in de planning van de opnamen.’

Gevraagd naar plannen voor de toekomst zeggen Van Nispen en Plikaar onder andere in gesprek te zijn met Cultuurconnect, de Vlaamse organisatie voor openbare bibliotheken, om de hoorcolleges centraal beschikbaar te stellen, zodat er geen afzonderlijke licenties voor de bibliotheken meer nodig zijn. Van Nispen: ‘Daarnaast hoop ik dat we op termijn onze content ook via Fluister beschikbaar kunnen stellen. Het verbaast ons dat we daarvoor nog niet benaderd zijn, dus bij deze een oproep aan Fluister. Verder gaan we wellicht Engelstalige colleges uitbrengen die online natuurlijk makkelijk aan te bieden zijn voor een internationaal publiek. Geen idee wat de toekomst verder nog brengt, maar ik denk

dat ons businessmodel nog tot in lengte van jaren levensvatbaar is. Al zullen technologische ontwikkelingen zeker een rol gaan spelen; zo is het bijvoorbeeld de vraag welke invloed Artificial Intelligence op termijn zal hebben. Maar ik denk dat goed vertelde verhalen over interessante onderwerpen door gepassioneerde mensen altijd aan zullen blijven spreken.’

Op 3 november bestaat Home Academy precies twintig jaar. Dan starten de ‘jubileumactiviteiten’, waarvoor de ideeën nog niet helemaal uitgewerkt zijn. Plikaar: ‘Maar denk aan acties om bepaalde sprekers onder de aandacht te brengen en kortingsacties voor boekhandels die deze dan via hun webwinkels aan klanten kunnen doorgeven. En boekhandels zijn natuurlijk altijd welkom om contact op te nemen als ze iets willen doen met onze titels.’ 

advertentie

Junior Category Manager Boeken

Voor ons servicekantoor in Almere zoeken we een Junior Category manager boeken.

Functieomschrijving

Als Junior Category Manager Boeken ben je samen met onze senior Category Manager Boeken verantwoordelijk voor het assortiment in onze winkels en online. Jij hebt gevoel en passie voor boeken en kennis van de markt.

Uitdagingen:

• Ondersteunen senior category manager boeken bij inkoopactiviteiten en het maken van schappenplannen voor de winkels

• Plaatsen, controleren en opvolgen van bestellingen

• Voorraad beheer – budget bewaking

• Uitvoeren diverse administratieve taken

• Contactpersoon winkels voor productgroep boeken

Wat bieden we jou?

• Een functie in loondienst met de mogelijkheid 32-38 uur te werken

• De mogelijkheid je te ontwikkelen bij een bedrijf dat staat voor een grote verandering op het gebied van propositie en huisstijl en graag samen wil professionaliseren

• En natuurlijk 20% personeelskorting

Vereisten

Het allerbelangrijkste ben jij! We zoeken een leuke collega die in staat is ons assortiment verder te brengen en die de wil heeft om te leren.

• Je denkt en werkt op hbo-niveau

• 2-4 jaar ervaring in vergelijkbare functie

• Je voelt je thuis in een informele, platte organisatie

• Ondernemende, resultaat- en klantgerichte mentaliteit

Interesse?

Is deze vacature jou op het lijf geschreven en wil je kennismaken?

Ga dan naar boekenvoordeel.nl/vac-cmboeken

We spreken je snel!

Pendelen tussen Naaldwijk en Valkenswaard

Ylona van den Bos van de Read Shop in Naaldwijk

deelde afgelopen voorjaar een nieuwtje: zij ging een tweede winkel openen. Niet in haar regio het Westland, maar ruim 150 kilometer verderop in Valkenswaard (onder Eindhoven). Opmerkelijk, maar voor Van den Bos volkomen logisch. De onderneemster en voorzitter van het franchisebestuur van de Read Shop is terug waar zij opgroeide.

‘Mensen staan bijna huilend in de winkel, zó blij zijn ze dat er weer een boekwinkel is.’

Tekst Constantijn Hoffscholte

100 winkels in Nederland en Vlaanderen

‘Het is chaos…’, zegt Ylona van den Bos (60) verontschuldigend. In haar Read Shop aan het Wilhelminaplein in Naaldwijk-centrum heerst een zomerse gezelligheid. Een jonge medewerker heeft een vraag over een boek, aan de balie staat een klant te wachten en zelf is ze bezig met de herinrichting van de hoek met spellen en kantoorartikelen. Het is de week van ‘Naaldwijk’, na komend weekend verblijft ze weer twee weken in Valkenswaard. Haar levenspartner en zakelijk partner René van der Goes bewandelt dan de omgekeerde route. Zo verdelen ze hun tijd tussen de twee Read Shop winkels.

‘Elk dorp, elke stad heeft een boekhandel nodig’

‘De winkels zijn mijn sociale leven.’

Een ander zou het misschien een onrustig bestaan vinden, voor Van den Bos is het juist een droom die uitkomt. Ooit kwam ze vanuit Valkenswaard vanwege de liefde naar Naaldwijk. Met die liefde was het vrij snel gedaan, maar Van den Bos bleef in het Westland, een streek die bekend staat als tuindersgebied. In 2005 begon ze als franchisenemer een Bruna. De eerste jaren draaide ze verlies, daarna begon de omzet ondanks de bankencrisis te stijgen.

Vanaf 2011 sloeg de economische recessie ook toe in de tuinbouw en daarmee in de regio. Van den Bos verplaatste haar winkel in 2013 naar een groter maar goedkoper pand. In 2016 sloot ze zich aan bij de Read Shop. Na jaren van overleven begon de zaak steeds beter te lopen. Toen boekhandel Vingerling in 2019 failliet werd verklaard en drie winkels in het Westland sloot, waaronder in Naaldwijk, nam het aandeel van de Read Shop verder toe.

De coronapandemie veranderde daar weinig aan. ‘2020 was voor ons zelfs een topjaar. Kinderen mochten niet meer naar school en dat was natuurlijk niet goed, maar bij ons kocht men zich wel suf aan oefenboekjes en mondkapjes. Met een Post NL-punt en ING-servicebalie konden wij tijdens de lockdowns doorgaan. Het was een surrealistische maar toch ook leuke tijd. We bezorgden bij de mensen thuis en konden echt iets voor ze betekenen.’

Maatschappelijke functie

En hoe is het nu?

‘Elke dag gaan we weer over vorig jaar heen. Ik zeg wel eens tegen René: waar zou de grens liggen? Het is grappig… wij hebben in het verleden echt moeilijke jaren gehad, maar we hebben altijd de potentie gezien. Onze remedie was: blijf in gesprek met je schuldeisers, vraag ze om vertrouwen. We hebben altijd geloofd dat het ons ging lukken en dat is uitgekomen. Klanten moeten het je ook gunnen, daar hebben we hard aan gewerkt. En het is belangrijk dat de medewerkers uitdragen wat je als ondernemer wilt overbrengen. Wat dat betreft boffen wij enorm met ons team en met hun loyaliteit.’

Wat is het dat jullie willen overbrengen?

‘Het gaat ons niet alleen maar om geld. Als je rijk wilt worden, moet je geen boekhandel starten. Wat het wél brengt is een leuk leven waarin je elke dag iets anders meemaakt, en een veelzijdige baan. Je kunt hier zo veel in kwijt qua ondernemen, marketing en ook sociaal-maatschappelijk. Zo kijk ik ernaar. Je kunt wel zeuren over twee procent marge, maar dan denk ik: waar gaat het nou eigenlijk om?’

Er moet toch ook geld worden verdiend?

‘Natuurlijk, maar als boekhandel heb je ook een maatschappelijke functie. Dat is me écht duidelijk geworden nu we in Valkenswaard zijn begonnen. Sinds de sluiting van boekhandel Priem in 2019 was daar geen boekwinkel meer, in een plaats met 31.000 inwoners.

We zijn nu tien weken open, tien weken waarin we dag in dag uit complimenten krijgen. Het is onvoorstelbaar hoe blij iedereen is. Mensen staan bijna huilend in de winkel. Daar word je toch helemaal gelukkig van? Nu weten ze wat ze hebben gemist. Elk dorp, elke stad heeft een boekhandel nodig.’

Doorlopende reünie

Wat gaf de doorslag om in Valkenswaard te beginnen?

‘We waren al aan het kijken of we daar een huis konden huren, omdat ik vaker in de buurt van mijn ouders op leeftijd wilde zijn. Tijdens die zoektocht zagen we een leegstaand winkelpand aan de Eindhovenseweg. Perfect voor een boekhandel, dachten we.

Tot René zei: “Waarom doen we het niet zelf?” De Eindhovenseweg was altijd de racebaan van België naar Eindhoven, met enorm veel vrachtverkeer. Nu is er een rondweg aangelegd en is de straat autoluw gemaakt en eenrichtingsverkeer geworden. De sfeer is helemaal ten goede veranderd. Het pand stond al tien jaar leeg, de huur was zeer aantrekkelijk. Kortom, we zagen een kans en zijn erin gestapt.’

Voelt het als thuiskomen?

‘In mijn stoutste dromen had ik niet kunnen bedenken dat ik in mijn eigen dorp een boekhandel zou openen. Ik heb mijn hele jeugd in Valkenswaard doorgebracht en was 37 jaar toen ik vertrok. Het is een doorlopende reünie; elke dag komt er wel iemand

binnen die ik heel lang niet heb gezien. Het betekent niet dat ik Naaldwijk zomaar wil loslaten. Ik heb nu gewoon twee thuisbases. René en ik zien elkaar wat minder, maar als je tien jaar lang dagelijks met elkaar hebt gewerkt is dat geen ramp. En het is niet voor eeuwig. Voorlopig huren we een appartement in Overpelt, net over de grens. En pendelen we op en neer tussen de twee winkels.’

Dat is vast een druk bestaan. ‘De winkels zijn mijn sociale leven. De hele dag sta ik te kletsen en ben ik sociaal bezig. ’s Avonds ben ik leeg, uitgepraat. Het is een keuze, ik denk dat het misschien wel het geheim van het succes is. Als ondernemer koop je vrije tijd met goed personeel. In Naaldwijk is Natasja Baljeu onze kersverse bedrijfsleidster. Zij vormt al jaren samen met ons het vaste team en weet misschien nog wel meer dan ik. In Valkenswaard hebben we twee parttimers aangenomen. Niet de goedkoopste krachten, wel mensen die iets toevoegen. Als wij er even niet zijn, weten we dat de winkel in goede handen is.’

Winkelinrichting

De nieuwe boekhandel in Valkenswaard heeft de naam ReadShop De Boekenwaerd gekregen. De winkel is iets kleiner dan de vestiging in Naaldwijk. ‘Toch

De groene eyecatcher in de winkel in Valkenswaard.

FOTO Ylona van den Bos

René van der Goes en bedrijfsleider in Naaldwijk Natasja Baljeu.

Interieur vestiging Naaldwijk.

heb je het gevoel dat het groter is, omdat er overal rechte muren zijn. In Naaldwijk is het wat hokkeriger’, zegt Van den Bos. Voor de inrichting nam zij het interieur over van een Bruna-winkel in de omgeving, die kort daarvoor was gesloten. Eigenhandig werden de meubels voorzien van het Read Shop-signatuur. In het midden van de zaak zette Van den Bos een grote kunstboom als groene eyecatcher

Op het hoofdkantoor van Audax, waar zowel Bruna als de Read Shop onder vallen, werd deze aanpak niet direct met gejuich onthaald. Het kostte Van den Bos de nodige overredingskracht om de franchisegever mee te krijgen in haar inrichtingsideeën.

Waar had men moeite mee?

‘In Valkenswaard kleuren we een beetje buiten de lijntjes wat betreft de gebruikelijke winkelinrichting van de Read Shop. Ik wilde bijvoorbeeld vloerbedekking, terwijl daar vanuit het hoofdkantoor andere ideeën over waren. Maar ik vind vloerbedekking prettiger;

het is warmer en gezelliger, geluidstechnisch beter en voor je voeten aangenamer. Soms gaan mensen lekker voor de kast op de grond zitten met een boek.’

En je nam een tweedehands interieur over.

‘Klopt, dat moest ik ook beargumenteren. Uit het oogpunt van duurzaamheid en hergebruik vond ik het een logische stap en passen in deze tijd. En het was een stuk goedkoper om het zo te doen. Als je een nieuwe winkel begint, is er al zoveel om in te investeren. Bij de Read Shop was men in eerste instantie not amused , maar uiteindelijk hebben ze geluisterd naar mijn argumenten. Toen ze in de winkel kwamen kijken, hadden ze wel zoiets van “wow”. Ik hoop een voorbeeld te geven van hoe het ook kan.’

Franchisers

Past een formulewinkel eigenlijk wel bij je?

‘Oh zeker, ik voel me thuis bij de formule van de Read Shop. Het is een leuke club met vrije geesten. Veel franchisenemers trekken als ondernemer hun eigen plan, maar vinden het fijn om bij een club te zitten waar een aantal dingen is geregeld die anders alleen

maar ruis veroorzaken. Ik ben zelf erg trots op het logo van de Read Shop. Dat springt eruit: pats! Het straalt vriendelijkheid uit. De groene kleur is echt van deze tijd.’

Je bent zelfs voorzitter van het franchisebestuur. ‘Dat doe ik nu twee, drie jaar. In het bestuur zit ik al langer. Het is leuk om dicht bij het vuur te zitten. We denken mee over de koers en kunnen ideeën ventileren, al is dat ook wel eens lastig. Franchisers krijg je nooit allemaal dezelfde kant op. Zoals ik al zei: het zijn vrije geesten. Maar per saldo is het gewoon een mooie club. En nee, geen winkel is exact hetzelfde, maar wil je dat? Zitten mensen te wachten op eenheidsworst? Voor een drogisterij of een supermarkt is het handig, wat je daar koopt heb je nodig. Een boekhandel is vrijetijdsbesteding. Daar wil je geen supermarktgevoel, maar ontspanning en verrassing.’

Is het lastig om die boodschap voor het voetlicht te krijgen?

‘Soms wel. Binnen de leiding zijn in het verleden bewegingen geweest die vrij dwingend een bepaalde kant op gingen. Er is de nodige onrust geweest. Maar ik heb nu een goed gevoel over de toekomst. Met de mensen die nu aan het roer staan van Audax keert hopelijk de rust terug.’

Audax-directeur Hans Willem Cortenraad opperde dit jaar dat de Read Shops op de langere termijn wel eens Bruna’s zouden kunnen worden. ‘Dat heb ik ook gelezen en daar hebben we een stevige discussie over gevoerd. Voor mij is het absoluut een no-go . Je kunt niet zomaar een merk uit de markt halen waar mensen jaren aan hebben gebouwd en trots op zijn. Als het om filialen gaat, is het een ander verhaal. Met franchisenemers kun je dat niet zomaar doen. Daar zal ik hard voor vechten.’

Seizoensartikelen

Wat is volgens jou de kracht van de Read Shopformule?

‘Boeken zijn nog altijd onze corebusiness . Omdat we een grote verscheidenheid aan cadeautjes en andere artikelen bieden, komen mensen graag bij ons snuffelen en gaan ze bijna nooit met lege handen naar buiten. Dat is de kracht van onze winkels. Van boeken alleen kan vrijwel niemand leven. Iedereen is er inmiddels wel achter dat je een compleet verhaal moet laten zien. Noem het de boekhandel 2.0, of gewoon een combiwinkel. Alleen het assortiment is ook niet genoeg. Je moet actief zijn en niet achter de toonbank blijven staan. Zorg dat je mensen bindt, dat ze zich prettig bij je voelen en over je winkel praten.’

In hoeverre pas je het assortiment aan op de actualiteit?

‘Seizoensartikelen nemen in beide winkels een

belangrijke plaats in. Wij presenteren die op een eiland centraal in de winkel. Klanten weten dat en vinden het leuk om hier steeds iets anders te zien. Dat is heel anders dan hoe het vroeger ging. Als je toen iets veranderde, klaagde men meteen dat ze het niet meer konden vinden. Nu vindt men het juist saai als alles hetzelfde blijft. Wat trouwens ook is veranderd, is dat wij geen tabak meer verkopen. Ik ben daar acht jaar geleden al mee gestopt. De investering werd me te gortig en ik vond het ook niet meer kunnen gezien alle kinderen die over de vloer komen. Tabak verkopen in een winkel als dit is niet meer van deze tijd.’

Jullie hebben de smaak te pakken. Gaan er nog meer winkels volgen?

‘Wij hebben inderdaad de juiste balans gevonden. Als we twintig jaar jonger waren, hadden we misschien wel een keten gehad met dit concept. Die ambitie is er nu niet, we gaan gewoon lekker door en zien wel wat er verder op ons pad komt.’ 

‘Soms gaan mensen lekker voor de kast op de grond zitten met een boek.’

‘Voor mij is het absoluut een no-go dat Read Shops Bruna’s worden.’

Laurens de Lange: ‘Specialisatie is heel belangrijk voor een grafisch ondernemer. Ik denk zelfs dat het onvermijdelijk is om te overleven.’

Tipoprint: specialist in gebonden drukwerk

Een uniek bedrijf in de Benelux

Tipoprint heeft wel gevaren bij de coronacrisis. Uitgeverijen die zich de afgelopen jaren door de extreme prijsstijgingen oriënteerden op de markt, kwamen vaak bij de relatief jonge boekdrukkerij uit. ‘Het is niet ongebruikelijk dat onze offertes de vraag oproepen of deze wel kloppen. De prijzen zijn zo laag dat veel klanten denken dat er iets mis moet zijn’, zegt oprichter en directeur Laurens de Lange.

Tekst Redactie Boekblad

Hoe gaat het met Tipoprint in dit eerste echte post-coronajaar?

‘Goed, gelukkig. Zakelijk is het coronavirus voor ons eigenlijk heel goed geweest. We merken dat hoe laag onze prijzen ook zijn, er toch meer voor nodig is om uitgeverijen over te laten stappen naar een andere leverancier. Vele blijven jaren bij dezelfde drukkerij. Maar corona – en vooral de extreme prijsstijgingen daarna – heeft uitgeverijen toch aangezet om eens verder te kijken dan hun huidige leverancier. En onze prijsstelling was daarbij voor hen uiteraard zeer welkom. Wat je niet hoeft te betalen is immers het eerste dat je verdient.’

Maar Tipoprint moet de kostenexplosie van de afgelopen twee jaar toch ook hebben gevoeld?

‘Het zijn zeer roerige tijden geweest op de papiermarkt. De prijzen van papier zijn flink gestegen, maar wij zijn de voordeligste aanbieder in de Benelux gebleven.

Uiteraard was het voor ons ook onvermijdelijk om de prijsstijgingen van papier door te berekenen aan onze klanten. Het drukken van boeken werd daardoor duurder.

Maar omdat uitgevers erg worstelden met de prijsstellingen en veel projecten uitgesteld of afgesteld werden, hebben we onze winstmarge verlaagd – om zo projecten

doorgang te laten vinden en onze persen draaiend te houden. Onze omzet is dus hoger maar de winst lager.’

Is het evengoed mogelijk gebleken om te investeren in het machinepark?

‘Zeker. Dat moet ook wel. Grafische apparatuur moderniseert snel. Een drukpers die tien jaar geleden aangeschaft werd, is inmiddels verouderd. Om dat te kunnen financieren is schaalgrootte essentieel. Dat blijkt ook uit het feit dat kleine boekdrukkers in ons segment niet meer bestaan. In Nederland niet, maar ook in Oost-Europa niet meer. Eigenlijk zijn wij met 85 medewerkers een relatief kleine partij. Wél draaien onze machines 7 dagen per week en 24 uur per dag. Om een leidende positie te kunnen verwerven is een grotere omzet een must.’

Waarin heeft Tipoprint geïnvesteerd?

‘Recent hebben we veel aandacht besteed aan de binderij die we intern ter beschikking hebben. Het gaat dan met name om apparatuur die nodig is om hardcover boeken te produceren. Denk bijvoorbeeld aan machines om het omslagpapier om het bordkarton te plakken.’

Is het voor het bedrijf nog steeds

de beste keuze om zich te specialiseren in boeken en magazines?

‘Ik sta nog steeds volledig achter de keuze om alleen gebonden drukwerk aan te bieden. Ik heb jarenlang in de drukkerij van mijn vader gewerkt, die vooral reclamedrukwerk en huisstijldrukwerk produceerde. Je zou kunnen zeggen dat we het drukwerk produceerden dat nodig is en niet zo zeer het drukwerk dat leuk gevonden wordt, zoals een boek of een magazine. En juist het drukwerk dat nodig is, zal op den duur verdwijnen. Daar ben ik nog steeds van overtuigd. Enveloppen en briefpapier zien we al niet veel meer, maar ook visitekaarten of papieren flyers zijn een zeldzaamheid geworden. Boeken en magazines zijn daarentegen producten waarvan ik het vertrouwen heb dat deze nog heel lang – zo niet altijd – zullen blijven bestaan.’

Hoeveel procent van de omzet komt uit de productie van boeken?

‘Als je alles met een rug een boek noemt dan omvat dat 100 procent van onze omzet. En zo moet het. Specialisatie is heel belangrijk voor een grafisch ondernemer. Ik denk zelfs dat het onvermijdelijk is om te overleven. De drukkerijen die én visitekaartjes én boeken produceren, zullen niet lang meer bestaan. Als ze er überhaupt nog zijn.’

Welke uitgeverijen zijn – na toch de markt te hebben verkend –klant geworden van Tipoprint?

‘We hebben in een vrij korte tijd best een mooie klantenportefeuille op weten te bouwen. Deze bestaat uit grote algemene uitgeverijen, maar ook onderwijsinstellingen, selfpublishers en collega-drukkerijen. Ik kan niet met zekerheid zeggen of deze partijen het leuk vinden om genoemd te worden in Boekblad , maar voor nieuwsgierigen is ons portfolio op onze website te vinden.’

En de keuze voor Tipoprint komt door de prijs of speelt er meer?

‘De reden dat deze partijen voor Tipoprint kiezen zal ongetwijfeld met de prijs te maken hebben, maar ik vind oprecht dat we een uniek bedrijf zijn in de Benelux. Kijk naar de keuzes die een uitgever heeft. Als hij boeken in Nederland laat produceren, is de prijs erg hoog. Als hij uitwijkt naar het buitenland via een drukwerkmakelaar, moet die uiteraard ook geld verdienen aan een opdracht. Dat beïnvloedt de prijs negatief. En als hij rechtstreeks zaken doet met een Oost-Europe partij, spreken de medewerkers vaak Engels of Duits, zijn ze minder bekend met de markt in de Benelux en is hun levertijd vaak langer. Tipoprint is opgericht met het idee om voor uitgevers in

Nederland en België te werken en heeft zes Nederlands sprekende ordermanagers in Lisse, terwijl de productie plaatsvindt in Krakau, Polen. Dat biedt veel voordelen. Wij leveren bijvoorbeeld elke dag aan het CB en zijn daardoor bekend met hun manier van werken. Ook zijn onze levertijden vaak korter.’

Waarom bedient Tipoprint ook selfpublishers?

‘Selfpublishing is een segment dat niet meer te negeren valt. Het groeit snel en dit willen wij dus ook graag bedienen. Er zijn veel auteurs die hun eigen boek uitgeven, maar denk bijvoorbeeld ook aan hybride uitgevers die geen royalty’s uitkeren, maar met vaste –vooraf overeengekomen – tarieven werken. Dit is een andere manier van werken waarbij de auteur meer inspraak heeft in het hele proces. Welke vorm van uitgeven bij je past is heel persoonlijk. Ik denk dat het goed is dat er in ieder geval iets te kiezen is.’

Is het – vanwege de wens van klanten om duurzamer te produceren – een optie om de productie dichterbij te laten plaatsvinden?

‘Het is niet ongebruikelijk dat onze offertes de vraag oproepen of deze wel kloppen. De prijzen zijn zo laag dat veel klanten denken dat er iets mis moet zijn. Hoe is het met de ar-

beidsomstandigheden en wordt er wel duurzaam geproduceerd? Op zich logische vragen als de offerte de helft is van wat je gewend bent te betalen. Maar ik kan iedereen verzekeren dat Polen geen achtergesteld land is. Ook wij hebben ons aan allerlei regelgeving te houden wat betreft de arbeidsomstandigheden.’

Dat geldt ook voor de eisen die aan duurzame productie worden gesteld?

‘Duurzaamheid is uiteraard ook bij ons een thema. We zijn ons er terdege van bewust dat we in een industrie werken die per definitie niet bevorderlijk is voor het milieu. Maar als je je bedrijf goed inricht kun je veel doen. Zo zijn wij bijvoorbeeld FSC-gecertificeerd. Dit certificaat zorgt ervoor dat we er zeker van zijn dat ons papier afkomstig is van verantwoord gekapte bossen. En we recyclen bijna alles: papier, poetsdoeken et cetera. We gebruiken ook zonnepanelen en led-verlichting in het hele pand. Maar het allerbelangrijkst is een modern machinepark. En dat hebben we.’

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Tipoprint. Voor meer informatie: www.tipoprint.nl.

De Kolbus DA260, een van de recente investeringen van Tipoprint ten behoeve van de binderij.

De smeerolie in het boekenvak

Tekst Jaap Verschoor

Je hebt ze in alle soorten, freelancers in het boekenvak: vertalers, redacteuren, correctoren, vormgevers... Sommigen werken alleen, anderen in een of andere vorm van een collectief. Ook ik verkeer in die boeiende wereld van de freelancers, als Kantoor Verschoor Boekmakers. Boekmaker? Wat doe je dan precies, als boekmaker? Antwoord: eigenlijk alles tussen een A4’tje doorlezen en projecten van A tot Z begeleiden – van eerste idee tot en met drukwerk en als het moet inclusief een feestelijke presentatie. Voor uitgeverijen uiteraard, maar ook voor andere bedrijven, overheden, particulieren, stichtingen en verenigingen. Soms alleen, dan weer samen met andere freelancers, en daarnaast treedt Kantoor Verschoor op beperkte schaal als uitgever op.

Ik werk nu zo’n 35 jaar in het boekenvak. Als ik zeg dat er in die wereld veel creatieve, maar ook eigenwijze en lastige mensen rondlopen, zeg ik niks geks – mensen die via allerlei hobbels, omwegen en soms ook ruzies tot een mooi resultaat komen. Onmisbaar daarin zijn de freelancers, die er op de achtergrond voor zorgen dat ‘alles goed komt’. Die de tekst leesbaar maken, de boodschap van de auteur verhelderen, de juiste vormgeving verzorgen. En dat doen freelancers vaak tot laat in de avond, of tot ’s ochtends vroeg…

Hoewel sommige schrijvers aanvankelijk schrikken van de beruchte ‘rode pen’ en van vriendelijke of dwingende suggesties ter verbetering, zijn ze na afloop toch wel happy dat hun verhaal dankzij die ingrepen en adviezen een stuk beter overkomt. Eigenlijk ben je als redacteur dan niet bezig met louter tekst, maar met communicatie: hoe komt het verhaal van de auteur het beste tot z’n recht? En als je dat als freelancer doet, kun je dat (bijna) volledig onafhankelijk doen, wat de kwaliteit ten goede kan komen.

Even een stapje terug in de tijd: na mijn studie geschiedenis in Utrecht heb ik onder meer gewerkt bij uitgeverij Gottmer. Daar was ik verantwoordelijk voor de uitgave van de reisgidsen. Mooi werk. Veel geleerd. Vooral hoe je die baaierd aan informatie over een vakantiebestemming zo helder mogelijk aan een tamelijk heterogene doelgroep presenteert. Die techniek van communiceren, daar heb ik nog steeds heel veel aan.

Is er veel veranderd in de freelancewereld? Zeker, uitgeverijen weten steeds vaker de weg naar de freelancer te vinden, voor kleine projecten én voor totaalprojecten. Maar ook voor freelancers liggen er nieuwe mogelijkheden. Zo zijn er steeds meer particulieren die in een kleine oplage een boek willen laten maken, bijvoorbeeld voor de familie. Niet interessant voor een uitgeverij, wel voor een freelancer om te begeleiden.

Tot laat in de avond, of tot ’s ochtends vroeg: mede daardoor zijn freelancers de smeerolie in het boekenvak. Soms wel goedkope smeerolie, want de tarieven die in de uitgeverij voor freelancers gehanteerd worden, zijn bescheiden. Maar dat is een ander verhaal, voor een andere column. Voorlopig is freelancen in het boekenvak ontzettend leuk en heel afwisselend. Ik heb er lol in. 

Jaap Verschoor is eigenaar van Kantoor Verschoor Boekmakers, freelancebureau voor het boekenvak.

Leve de verhalen, levende verhalen

Nicolien Geugies startte in 2021 Studio Pretletter in Deventer. Een kinderboekwinkel, maar dat niet alleen: ook een ‘verhalenmaakplaats’ waar kinderen aan de slag gaan om te komen tot hun eigen verhaal. Juist op dat terrein wil Geugies met Studio Pretletter een volgende stap zetten.

‘Ik hou niet van lezen. Wel van schrijven.’ Het meisje leunt over de toonbank, vouwt haar handen onder haar kin en legt haar hoofd erop. Haar blonde paardenstaart glijdt van haar schouder. Ze zucht diep. ‘Boeken zijn saai.’

‘Misschien moet je ze dan zelf maken’, zeg ik. ‘Dat kan hier ook.’ Ik wijs over de toonbank naar onze verhalenmaakplaats: drie schrijfhoekjes achter in het pand, omringd door boeken, schrijfspullen en een antieke typemachine. Ze kijkt verrast op.

‘Als je dat doet, weet je in ieder geval dat ze niet saai zijn’, grap ik. ‘Ga maar zitten. Kun je meteen aan de slag.’

Zolang we ons kunnen herinneren vertellen we verhalen. Ze helpen ons te leren over onszelf. Over de ander. Aansluiting te vinden. Afsluiting te doorbreken. Ze markeren de start van een gloednieuw leven. Staan ons bij als we afscheid moeten nemen. Verhalen doen ons iets voor. Of laten ons iets na. Ze openen nieuwe werelden en vergroten onze verbeelding. Verhalen zijn een onmisbaar onderdeel van onze natuur en cultuur. En een enorm krachtige manier om je te verbinden met de wereld om je heen.

Verdwalen in verhalen

Een lees- én schrijfwinkel. Bij het

openen van Studio Pretletter in 2021 wist ik zeker dat het dit moest worden. Een plek waar kinderen zich kunnen onderdompelen in verhalen. Verhalen die je op kunt pakken. En ter plekke kunt lezen. Die gaan over iets echt gebeurds. Of over iets dat met veel fantasie door iemand is verzonnen. Maar ook in verhalen die er nog niet zijn. Die je helemaal zelf tot leven wekt. Schrijven ondersteunt lezen. Door te schrijven ontstaan er nieuwe verbindingen in ons brein en worden woorden beter opgeslagen, waardoor je makkelijker gaat lezen. Daarbij maakt het verzinnen van een verhaal je creatiever. Leert het je verbanden te leggen. Na

te denken over oorzaak en gevolg. Hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Behoorlijk handige vaardigheden en zeer de moeite waard om al op jonge leeftijd aan te wakkeren. Op school. Maar zeker ook daarbuiten.

De afgelopen jaren gingen kids hier aan de slag met kinderboekenschrijvers, illustratoren, dichters, sprookjes- en theatermakers. Was deze maakhoek van het pand het decor voor de opname van een aantal podcastafleveringen van de kinderleesclub van de bibliotheek. Hielpen we een schrijfster en tekenaar – beiden acht jaar – bij de totstandkoming van hun eigen boek. Ontwikkelden we een onlinecursus voor een meisje van twaalf uit Den Haag waarin we haar begeleidden bij het schrijven van een kort verhaal. Gaven we schrijflessen op basisscholen en leerden we de kids daar onder meer over personages, dialogen en filmisch schrijven. En werden we keer op keer blij verrast door alle creativiteit.

Van maakplaats naar verhalenlab Als het gaat om het zien en ‘vangen’ van verhalen kunnen we nog veel meer doen. Kinderen leren interviewen. Filmen. Podcasten. Documentaires maken. Jonge schrijvers begeleiden van idee tot (manu)script. Onze maakplaats wordt daarom een Verhalenlab. Een plek waar kinderen en tieners volop kunnen experimenteren met verhalen in alle denkbare vormen. Om zo te zorgen voor nog meer bijzondere ontmoetingen. Meer wederzijds begrip. Meer verbindingen tussen verschillende werelden en culturen. En zodat we er zeker van zijn dat er nog meer mooie, bijzondere, historische, grappige, ontroerende en betoverende verhalen de wereld ingaan. Talent en inspiratie genoeg, als ik zo om mij heen kijk.

BOEKVERKOPERS

Inge Roos van kinderboekhandel In de wolken (Voorburg):

Een tip voor jongeren die geen zin (meer) hebben om te lezen? De novelle-reeks van uitgeverij Kluitman: spannende verhalen die lekker weglezen, ongeveer 100 pagina’s per titel, geschreven door bekende Nederlandse auteurs. Mijn oudste dochter (15) leest helaas nog amper maar heeft er hier al wél een aantal van gelezen. Marcel van Driel (onder andere bekend van de populaire serie Superhelden.nl) schreef de meest recente novelle, een vorm die hem goed past. De spanning in 24 uur wordt goed opgebouwd en het verhaal heeft een flinke vaart. Hoofdpersoon Claire ontmoet twee gewapende jongens die haar een belachelijk voorstel doen. Het is echter geen grap maar bittere ernst: ze moet 24 uur uit hun handen blijven om te overleven en 10.000 euro te ontvangen. Als ze erachter komt dat ze valsspelen, verandert ZIJ de regels. Na mijn enthousiaste verhaal stopt mijn oudste hem in haar koffer, zonder rollende ogen.

Word je blij van onze plannen? Wil je hier meer over weten? Of heb je zin om mee te denken of te doen? Mail of bel gerust! Of kom eens op de koffie in Deventer. Ik ontmoet je graag.

In 1621 vermoordde de VOC onder leiding van J.P. Coen vrijwel alle inwoners van de Banda-eilanden in Indonesië vanwege de nootmuskaat, een geliefde specerij waarmee in Europa veel geld viel te verdienen. Genocide in de naam van handel. De bewoners van de eilanden werden vervangen door kolonisten en tot slaaf gemaakten. Niet alleen het leven van mensen was ondergeschikt aan die handel, de hele natuur moest ter beschikking staan, was om te gebruiken. Het landschap werd omgevormd tot plantages. Toen de prijs van nootmuskaat daalde, moest het aanbod verminderen, hiervoor werden op de omringende eilanden alle bomen van deze soort vernietigd. Ecocide in naam van handel. Ghosh toont aan hoe deze VOC-mentaliteit de overheersende ideologie geworden is en hoe kapitalisme samengaat met uitbuiting en klimaatverandering. Een onthutsend, veelomvattend boek dat erop aandringt dat we ook naar andere stemmen luisteren. Naar de verhalen van andere mensen, dieren, bomen en de planeet. Om onszelf en hen te redden.

24 UUR

DE VLOEK VAN

DE NOOTMUSKAAT AMITAV GHOSH (ATLAS CONTACT, € 29,99)

MARCEL VAN DRIEL (KLUITMAN, € 9,95)

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht):

Nicolien Geugies

CADEAUABONNEMENT € 34,95 CADEAUABONNEMENT € 34, 95

Stopt automatisch

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 34,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.