JAARGANG 190
MEI/JUNI 2023
Vakblad voor
het boekenvak
www.boekblad.nl
3
Van der Velden-Van Dam (Heerlen)
Veelzijdigheid als kracht
RISE Bookselling Conference 2023
Nieuwe ideeën en nieuwe vrienden opdoen in Praag
Lieven Sercu (Lannoo Uitgeverij):
‘ER ZIJN VEEL MANIEREN
We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten. Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.
Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.
18
Van der Velden-Van Dam (Heerlen) Veelzijdigheid als kracht
27
RISE Bookselling Conference 2023 Nieuwe ideeën en nieuwe vrienden opdoen in Praag
06 Vooraf PS
08 Over het nieuws
Irene Kunst, Mabel van Zijl, Monique van Oosterhout
26 Literaire prijzen
‘Symbolisch kapitaal’ en economische waarde
34 Column
Milou Klein Lankhorst (De Correspondent): Kort
36 Boekverkoper schrijft
Toine Susijn (Boekhandel Dekker v.d. Vegt, Nijmegen): Exit Goodreads
37 Boekverkopers lezen Recensies
10
Lieven Sercu (Lannoo Uitgeverij):
30
Terug in het boekenvak
Oswald Schwirtz debuteert als auteur
Colofon Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost Het laatste nieuws is te volgen via Boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar.
Uitgever Vincent van de Vrede.
Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur)
Bart Janssen (webredacteur)
Frank Hockx (eindredacteur).
E redactie@boekblad.nl
Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.
Medewerkers aan dit nummer
Maarten Dessing, Monique Eskens, Jef van Gool, Constantijn Hoffscholte, Bart Janssen, Sandra de Jong, Milou Klein Lankhorst, Irene Kunst, Niels Nijborg, Monique van Oosterhout, Inge Roos, Merijn Schipper, Toine Susijn, Mik Vaes, Mabel van Zijl.
Foto omslag Wim Kempenaers
Advertenties Vincent van de Vrede
T 072-5314978
E Vincent@stipmedia.nl
Vormgeving Jan Scholtus.
Druk Veldhuis Media, Meppel.
Copyright 2023
Overname van artikelen is alleen toegestaan na overleg met de uitgever en met bronvermelding. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: Reprorecht.nl.
Abonnementen
Boekblad Compleet Online + magazine (print)
€ 179 (eerste jaar), daarna
€ 269. ZZP-ers € 108 (eerste jaar), daarna € 148.
Boekblad Online Online + magazine (digitaal)
€ 119 (eerste jaar), daarna
€ 209. ZZP-ers € 86.
Proefabonnement Online + magazine (digitaal)
€ 29,95 (Stopt na zes maanden).
Alle prijzen zijn exclusief btw. Meer informatie: www. boekblad.nl/abonneren
Opzeggingen
Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.
Adreswijzigingen
Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te
worden doorgegeven aan onze klantenservice.
Klantenservice
Stip Media
Louise de Colignystraat 15
1814 JA Alkmaar
T 072-5314978 (ma t/m do 13-16 uur)
E administratie@stipmedia.nl www.boekblad.nl
ISSN 1586-2897
‘Er zijn veel manieren waarop je een goede uitgever kunt zijn’
Een voorwoord beginnen met een naschrift? Nee, dat is hier niet aan de orde.
Ja, de kop verwijst naar Post Scriptum.
Maar dat staat in dit geval niet voor de toevoeging onder een brief, het verwijst naar de boekhandel van die naam in Schiedam. Een boekhandel die op 9 maart, net voor de Boekenweek, de deuren opende na een flinke verbouwing. Een leeggekomen winkelpand werd bij de boekhandel getrokken, waardoor de oppervlakte toenam van 150 naar 240 vierkante meter.
Over dergelijke ‘dappere daden’ van boekhandels berichten we graag in Boekblad . Liever dan over winkels die de deuren sluiten natuurlijk. En in dit geval doe ik dat met extra plezier, omdat Post Scriptum jarenlang ‘mijn’ boekwinkel was, tot een verhuizing de afstand wel heel groot maakte. Die verhuizing was kort voordat Gerben en Marijke de Bruijn de winkel overnamen van Ruud en Anja Aret.
Het fundament was stevig: Post Scriptum was een goed bekendstaande winkel ‘zonder spatjes’ zoals in de regio Rotterdam vereist. Met enige zelfspot meldde de website dat PS wel de beste boekwinkel van SchiedamNoord genoemd werd, waaraan onmiddellijk werd toegevoegd dat dat niet zo moeilijk is als je de enige bent. Maar de nieuwe eigenaren hebben ontegenzeggelijk veel toegevoegd. Onder andere door zich nadrukkelijker te profileren, met jurylidmaatschappen en nominaties voor Beste Boekverkoper en Stoerste Thrillerverkoopster tot gevolg. En nu dus door de forse uitbreiding in ruimte en collectie, waarvoor uiteraard flink geïnvesteerd moest worden. Waar in het naburige Vlaardingen boekhandels omvielen, ziet men in Schiedam-Noord kansen en kiest men voor de aanval.
Over boekhandels die de nek uitsteken is het prettig schrijven in een vakblad. Dat doen we in dit nummer bijvoorbeeld over Van der Velden-van Dam in Heerlen. Niet te vergelijken met Post Scriptum, maar ook een winkel die enthousiasme oproept door lef, optimisme en creativiteit. Een paard in de winkel is daar bijvoorbeeld mogelijk. Dáár heb ik Post Scriptum nog niet over gehoord.
Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.
IRENE KUNST
Per 1 februari gestart als uitgever bij Rubinstein.
GAU verheugd over groei boekverkoop, maar heeft zorg over krimp
Nederlandstalig
Mijn eerste reactie op dit bericht was: wat jammer, wat een verarming van de boekenmarkt en de literatuur! Tot ik me realiseerde dat ik hier zelf keihard aan meedoe. Ik heb Engels gestudeerd, dus ik beheers de taal nou eenmaal heel goed, probeerde ik nog. Maar ja, dat denken wel meer Nederlanders van zichzelf. De GAU stelt terecht dat lezen taalvaardigheid en tekstbegrip bevordert. Maar de verhalen die we in boeken vertellen zijn net zo goed van belang – taal is immers ook een manier om een cultuur over te brengen en levend te houden. Daarom is het zo belangrijk dat oude maar juist ook nieuwe stemmen in het Nederlandse boekenaanbod vertegenwoordigd zijn. De volgende keer dat ik in de boekhandel sta, kies ik dus voor een Nederlands boek.
De Schrijverscentrale bemiddelt nu ook voor stripmakers
Van dit bericht werd ik enorm blij: eindelijk worden stripmakers óók gezien als ‘echte’ auteurs. Voor ik bij Rubinstein kwam zat ik ‘in de strips’: eerst bij Oog&Blik en later bij Scratch Books. Daar maakte ik kennis met de graphic novel , ofwel beeldroman. In zijn beste vorm is dat een volwaardig literair genre waarbij tekst en beeld elkaar aanvullen en versterken. In Nederland worden strips nog vaak gezien
als iets voor luie lezers, of mensen denken dat verstrippingen van klassiekers vooral handig zijn voor dyslectici. Hoog tijd om die vooroordelen te doorbreken door eens een striptekenaar uit te nodigen voor een lezing of een workshop. Zo maken hopelijk meer mensen kennis met dit mooie vak. En daarnaast zijn stripmakers over het algemeen ook gewoon ontzettend leuke mensen. Boeken dus!
Irene Kunst nieuwe uitgever bij uitgeverij Rubinstein Dit vond ik wel het meest opvallende bericht van de afgelopen tijd! Sinds 1 februari ben ik uitgever bij Rubinstein, wat ik ontzettend leuk, eervol en toch ook wel spannend vind. Voordat directeur Adrienne Hak me vroeg voor deze functie was ik helemaal niet bezig met de vraag of ik überhaupt ooit uitgever wilde worden, maar toen ik van de eerste schrik bekomen was, dacht ik: waarom niet? Gelukkig heb ik in de afgelopen vier jaar bij Rubinstein veel geleerd van mijn voorganger Mascha de Vries. Ik ben nu vooral aan het kijken hoe ik mijn eigen draai kan geven aan mijn nieuwe rol. De uitgeverij heeft in ieder geval een gevarieerd fonds en we werken met superleuke auteurs en illustratoren, dus daar zal het zeker niet aan liggen!
Boekhandels kijken uit naar ‘feestje’ van de Boekenweek
Van oudsher is de Boekenweek in maart en ik ben blij dat dat dit jaar weer zo is. Het publiek is er nog steeds aan gewend en na de coronajaren is het fijn dat het weer ‘normaal’ is. Afgelopen jaar merkte je echt dat mensen (weer) graag in boekwinkels komen. En in de Boekenweek is dat extra speciaal. Los van het Boekenweekgeschenk komen klanten om zichzelf te trakteren op de vele nieuwe titels die in deze periode verschijnen en vinden ze het heerlijk om rond te neuzen. Over het gratis reizen met de trein op zondag, wat lang kon met het Boekenweekgeschenk, hoor je bijna niemand meer. Maar het zou leuk zijn als er weer iets speciaals komt, waardoor mensen die bijna nooit een boek kopen, ook weer naar de boekwinkel komen.
ze het boek al een tijd ervoor in het Engels hebben gekocht en gelezen.
Mabel van Zijl van Boekhandel
Veenendaal (Amersfoort)
Stoerste Thrillerverkoopster 2023
van 2023.
Opkomst Engelstalige boek raakt alle partijen in het vak Ook wij zien het in de winkel: een redelijke stormloop op de Engelse (young adult) boeken. Via Booktok en andere kanalen houden we bij wat er populair is en dat proberen we op voorraad te houden. En sinds we ook manga’s verkopen, komen jonge klanten nog meer en nog vaker. Misschien is niet iedereen er blij mee dat het Engelstalige boek zo’n vlucht neemt. Maar het leesplezier spat er bij deze jonge lezers vanaf en dat ze dat dan ook nog eens in de boekhandel zoeken, kunnen we natuurlijk alleen maar toejuichen. We zien ook dat de speciale, prachtige Nederlandse (fantasy) uitgaves van bijvoorbeeld de Boekerij gretig aftrek vinden. Vaak willen ze die ‘hebben’ terwijl
Uiteraard ben ik trots dat ik deze eretitel dit jaar mag dragen. Ik heb er nu al zulke leuke reacties op gehad, bijvoorbeeld klanten die me opzoeken om te feliciteren. En dan mag ik nog een heel jaar! Ook komen de eerste spannende uitnodigingen binnen van uitgeverijen. Ik vind het altijd leuk om schrijvers te ontmoeten. Telkens weer verbaast het me dat het de allervriendelijkste en aardigste mensen zijn die zulke bizarre en gruwelijke boeken kunnen schrijven. Dit jaar wil ik aandacht vestigen op een relatief nieuwe stroming binnen het genre; de cosy crime . Voor mij zijn dat de thrillers die wat luchtiger geschreven zijn en waar je wat meer om kunt lachen. De Tante Poldi- serie is een voorbeeld, maar ik ben ook fan van Mindful moorden . Daarnaast blijf ik natuurlijk ook de hardste, vreselijkste en allerlei andere thrillers lezen en aanbevelen, dat is mijn werk. En ik heb het leukste werk dat er is!
etalage. En heel de week lonkt ons Rotterdamse Boekenbal, waar het op de vrijdagavond voor echt iedereen mogelijk is tussen schrijvers op de dansvloer te staan. In de winkel volop vrolijke klanten. Voor velen blijft het Boekenweekgeschenk een reden zichzelf een boek cadeau te geven. Traditiegetrouw. Tof dat het geschenk van Lize Spit zulke mooie recensies krijgt, dat helpt. En mooi dat er veel aantrekkelijke titels verschijnen. Wat opvallend was: de nieuwe Houellebecq verscheen één dag voor de Boekenweek. Klanten kwamen meteen op de dag zelf, konden niet meer wachten. Dat was lang geleden, dat er zo enorm naar een roman werd uitgekeken. En daar werd ik ook blij van. En hoopvol.
Boekhandel v/h Van Gennep zoekt nieuwe eigenaar
Dat was wel echt en spannend, zo zwart op wit, online in het nieuws op de website van Boekblad . Nogmaals, ik vind mijn Van Gennep niet stom, ik hou er van. En toen ik op het Boekenbal een dansvloer vol blije boekenvakkers zag, besefte ik ook weer sterk wat een leuk vak ik heb. Maar ik wil nog een keer fris iets anders doen. En na eerst wat kleine lijntjes naar buiten is het ook goed dat het nu out in the open is. Er zijn verkennende gesprekken en koffie-afspraken, een enkele keer ook met mensen die vooral een romantisch idee koesteren bij een eigen boekhandel. Dat je dan in alle rust een boek leest als er geen klanten zijn bijvoorbeeld. Maar ook met boekverkopers die een blos op de wangen krijgen, van enthousiasme. Mijn hart ging behoorlijk snel kloppen vijftien jaar geleden en het vertrouwen is er dat dat nu bij iemand anders gaat gebeuren.
VAN OOSTERHOUT Kondigde aan haar boekhandel v/h Van Gennep in Rotterdam te willen verkopen om een nieuwe wending aan haar leven te geven.
Boekhandels kijken uit naar ‘feestje’ van de Boekenweek Een fijn positief bericht. Herkenbaar. Wij zijn blij, op dag 1 is er een taartmoment met het team, hangen de vlaggetjes en straalt de
Opkomst Engelstalige boek raakt alle partijen in het vak De uitbundige clubjes jonge lezers die de winkel binnenkomen en meteen richting de Engelse kasten doorlopen zijn een welkome aanvulling. Ik snap ook dat zij kiezen voor het Engels, omdat hun generatie zo veel meer in het Engels leest / hoort / praat. En de grootste toename zit ook wel in de young adult. Zeker nog geen assortimentbreed alarm. Voorafgaand aan de Booktok-hype waren er ook al wel klanten die voor Engelse romans kozen, vanwege de voorkeur voor de oorspronkelijke taal. Die groep groeit voorzichtig. Voor uitgevers lijkt het mij de uitdaging hun fonds nog bewuster samen te stellen. In aantal en in diversiteit. Ook meer uit niet-Engelstalige landen. En om op Houellebecq terug te komen, als de vertaling te lang op zich laat wachten, maakt de klant verrassende keuzes: plots werden in december exemplaren van de Duitse vertaling (Vernichten) besteld. Het Frans niet machtig en het geduld was op.
Rectificatie
Boekblad nummer 2
In het vorige nummer besprak Janny Beima (Broese) in de rubriek ‘Boekverkopers lezen’ de roman De Kiem van Tarjei Vesaas (Oevers). Zij prees met name het omslag. Helaas is niet het correcte omslag afgebeeld. Hieronder de cover waar haar woorden betrekking op hadden.
MABEL VAN ZIJL
Boekverkoper bijVeenendaal in Amersfoort, verkozen tot de Stoerste Thrillerverkoopster
1958 Geboren te Roeselare
1980 Sociologie, KU Leuven
1980-1983 Wetenschappelijk medewerker
KU Leuven, departement Sociologie
1983-1986 Adjunct-uitgever
Lannoo Uitgeverij
1986-1990 Uitgever Lannoo Uitgeverij
1990- Lid directie Uitgeverij
Lannoo
1994-2009 Directeur-uitgever
Lannoo Uitgeverij
2006-heden Lid Raad van Bestuur
Lannoo Groep
2009-2023 Algemeen directeur
Lannoo Uitgeverij, lid groepsdirectiecomité Uitgeverij
Lannoo Groep
Lieven Sercu blijft het liefst op de achtergrond. Ter gelegenheid van zijn vertrek bij Lannoo Uitgeverij, de Vlaamse uitgeverij die tegenwoordig onderdeel is van de Lannoo Groep, ging hij toch in gesprek over de kansen en uitdagingen van het bedrijf. ‘Uitgeven voor de internationale markt is niet anders dan uitgeven voor de Nederlandstalige markt.’
Waarom is Lieven Sercu nooit voor zichzelf begonnen? Het is de directeur van Lannoo Uitgeverij verschillende keren gevraagd – onder andere door een mediagroep die toen een boekenuitgeverij wilde opzetten, vertelt hij. ‘Maar ik dacht: ga ik het dan anders aanpakken? Nee. En ik zou wel een paar stappen terug moeten doen, beginnen met een pioniersfase, en vervolgens duurt het vijftien jaar voor ik sta waar ik nu sta. Dan help ik liever met het mee verder uitbouwen van Lannoo en heb je niet alleen economisch, maar ook cultureel en maatschappelijk meer impact.’
En dus verlaat hij op 1 juni het boekenvak nadat hij op de dag af veertig jaar bij dezelfde werkgever in dienst is geweest. Hij doet dat met een dankbaar gevoel – omdat hij altijd kon doen wat hij graag deed en merkte dat dat werd gewaardeerd door mensen die zijn visie deelden. Maar het knaagt ook: dat het straks allemaal voorbij is. Gelukkig blijft hij op afstand bij het bedrijf betrokken. Een dag in de week als adviseur voor de academische werkmaatschappij, en als lid van de raad van bestuur van de overkoepelende Lannoo Groep.
Er waren bovendien gedurende vier decennia zoveel veranderingen dat Sercu wel degelijk het gevoel heeft regelmatig een andere baan te hebben gehad. Veranderingen in het vak, maar ook in het bedrijf. In 1983 was het nog een gecombineerde drukkerij-uitgeverij met een omzet van nog geen twee miljoen euro. Ook was de uitgeverij vrijwel uitsluitend in Vlaanderen actief. Nu is Lannoo onderdeel van een van de grootste concerns in de Lage Landen, dat ook steeds meer internationaal actief is. En ondertussen een omzet
behaalt van meer dan honderd miljoen euro. Onder zijn leiding groeide de Lannoo Uitgeverij naar meer dan vijfhonderd nieuwe titels per jaar. Zoveel dat hij, zou je met gevoel voor overdrijving kunnen stellen, door drie mensen moet worden opgevolgd. Vooruitlopend op zijn vertrek is het bedrijf een jaar geleden gesplitst in drie werkmaatschappijen. Een voor alle algemene uitgaven, die wordt geleid door Maarten Van Steenbergen en Katrien Beeusaert. Een voor de academische uitgaven, die wordt geleid door Hilde Vanmechelen. En een voor alle distributieactiviteiten, die ook door Beeusaert wordt geleid.
‘Het uitgeven zelf is de job waar ik verliefd op ben geworden’, zegt de non-fictie-uitgever bij uitstek. ‘Voortdurend afspraken maken met mensen van wie ik dacht
dat ze een boek in zich hadden. Onwillende mensen vaak, die dachten dat een uitgever iemand is die alleen maar de opgestuurde manuscripten van een kaft voorziet. En hen dan toch overtuigen en daarna begeleiden tot er iets moois ligt. Het is alsof je als een beeldhouwer begint met niets dan een brok steen waaruit je helpt dat perfecte boek te kappen.’
‘Mijn tweede liefde was het ondernemen. Het was daarom prettig dat ik werkte in een bedrijf en bij een aandeelhouder die ondernemerschap én cultuur hebben gestimuleerd. Zo kreeg ik dertig jaar geleden de kans een geheel nieuw fonds te creëren met boeken over de grote levensthema’s waarbij we auteurs als Manu Keirse, Alfons Vansteenwegen, Peter Adriaenssens aan het werk konden zetten voor boeken rond rouw en verliesverwerking, relaties of opvoeding. Zo’n project uitbouwen dat ook maatschappelijk en economisch impact heeft, geeft grote voldoening.’ Dat hij na verloop van tijd het uitgeven verruilde voor leidinggevende functies, spijt hem dan ook wel wat. ‘Er was iemand nodig die het moest doen’, zegt hij desalniettemin laconiek. ‘Een tijd heb ik het geprobeerd te combineren, maar daar werd het bedrijf te groot voor. Op die manier kon ik het niet goed genoeg doen. Maar ik heb in die fase altijd plezier gehad om uitgever in de tweede lijn te zijn: door nieuwe mensen te coachen. Er zijn namelijk veel manieren waarop je een goede uitgever kunt zijn. Ik hielp hen om die manier te vinden die het beste bij hun capaciteiten past.’
Vijfhonderd nieuwe titels per jaar is wel heel veel. Loopt een uitgeverij dan niet het gevaar domweg alles te willen publiceren?
‘Dat is zeker veel. Zelfs in Europa is er bijna geen uitgeverij die – onder één imprint – zo’n breed fonds heeft en zoveel titels doet. Misschien Hachette, Gallimard of Bonnier. En dat maakt kwetsbaar. Vergelijk het met onze zusteruitgeverij Park. Alle imprints daar hebben een duidelijke identiteit. Iedereen weet waar Fontaine of Wereldbibliotheek voor staat. Die imprints hebben een paar fondslijnen en een duidelijke visie op de product-marktcombinaties daarbinnen. Niet dat het dan níet fout kan gaan, maar het risico is beperkter en overzichtelijker. Als je in zoveel genres actief bent, is het moeilijker om de grenzen te bewaken. Dan heb je spelregels nodig, hoe vaag die ook zijn geformuleerd. Die hebben wij in 2020, samen met alle medewerkers, na een diepgravende denkoefening opgesteld. Ons Kompas .’
Hoe werkt dat in de praktijk?
‘Het Kompas definieert wie wij zijn en hoe wij werken. Dat de organisatie bestaat uit kleinschalige boekenateliers voor de verschillende fondslijnen, die zijn samengesteld uit teams die dichtbij de auteurs en andere partners staan, en die worden ondersteund door
sterke overkoepelende diensten. Dat wij een brede, diverse uitgeverij zijn, met boeken for all seasons , voor alle grote momenten in het leven, die uitgaat van waarden als respect, integriteit, betrouwbaarheid, verbondenheid met de wereld, kwaliteit. Dat Kompas blijkt, zelfs meer dan ik had verwacht, heel vaak de toetssteen bij alles wat we doen. Dus niet alleen bij de boeken die we uitgeven, maar ook bij hoe wij omgaan met medewerkers of met problemen.’
Dat klinkt bijna alsof elke uitgeefbeslissing in een paar minuten genomen kan worden.
‘Zo simpel is het natuurlijk niet. Maar als uitgevers in onze programmacomités titels pitchen gaat het niet alleen over de kwaliteit en de kansen op de markt, maar altijd ook over de vraag: past dat bij Lannoo? Zeker bij titels met een maatschappelijke of intermenselijke impact, vragen we ons af: kunnen we dat doen? Mogen wij dat doen? En dat wérkt.’
Het gaat dan ook goed met Lannoo Uitgeverij?
‘In het boekenvak komen en gaan successen. Ik heb de voorbije jaren heel wat uitgeverijgeschiedenissen en herinneringen van uitgevers gelezen. Altijd zie je dat sterke uitgeverijen ook zwakke periodes hebben gekend. Herbronning en een zoektocht naar nieuwe lijnen, nieuwe thema’s en nieuwe stemmen leidt dan tot nieuwe groeikansen. Het voordeel van een zo brede uitgeverij is dat de afzonderlijke lijnen op verschillende momenten van die cyclus zitten. Altijd zijn
‘HET UITGEVEN ZELF IS DE JOB WAAR IK VERLIEFD OP BEN GEWORDEN’
‘HERBRONNING LEIDT TOT NIEUWE GROEIKANSEN’
er wel afdelingen die het goed doen, waarmee ze een mindere periode van een andere afdeling opvangen. Kinderboeken doen het nu goed, terwijl de reisgidsenafdeling door de pandemie een heel lastige tijd kende – en juist daardoor investeerde in de uitbouw van het digitale ‘Knooppunter-fietsgidsenproject’ en de lancering van de nieuwe reeks Simpelweg.’
Waar zitten de voornaamste kansen op groei?
‘Allereerst in de verdere internationale ontwikkeling. Wij halen al meer dan 10 procent van onze omzet buiten Nederland en België en dat groeit jaar na jaar. Dat doen we al langer via de verkoop van licenties en het maken van co-producties, maar we publiceren ook steeds meer boeken in het Engels en Frans die we wereldwijd verspreiden. Dat waren vorig jaar al meer dan twintig Engelse en meer dan veertig Franse titels. Die laatste onder de imprint Lannoo bij Editions Racine, onze Franstalige afdeling die in Brussel is gevestigd.’
Is het moeilijk daar afzetmarkten voor te vinden?
‘Een fluitje van een cent! Goed, dat is niet waar. Maar voor de internationale markt uitgeven is niet anders dan uitgeven voor de Nederlandstalige markt. Toen ik nog boeken rond zelfzorg uitgaf, zocht ik dé autoriteit op een gebied en begeleidde die met het maken van een boek. Nu hebben wij uitgevers die op dezelfde manier bezig zijn in de genres die wij internationaal kansrijk achten: upmarket boeken rond kunst, mode, architectuur, fotografie. Alleen zoeken zij wereldwijd naar de autoriteiten. Brainstormen zij met de internationaal toonaangevende journalisten over mogelijke projecten. Zoeken ze overal naar de beste fotografen en vormgevers. We publiceerden bijvoorbeeld een prachtig boek over de mooiste interieurs in Londen. Dan moet je niet in Vlaanderen op zoek naar een auteur en fotograaf. Nee, dan moet je direct internationaal denken, en zoek je dus de beste mensen in Londen zelf.’
Maar zijn zulke titels te maken en te verkopen vanuit Tielt?
‘Je hebt voor het uitgeven mensen nodig die bewezen hebben daar een neus voor te hebben en er dedicated mee bezig zijn. En je hebt voor de verkoop een internationaal netwerk nodig – van groothandels, maar ook boekhandels zelf, tot in Brazilië aan toe. Dat zijn we al vijftien jaar aan het uitbouwen. Het is zaak via de combinatie van een echt interessante catalogus en die contacten bij dat kleine groepje uitgevers en partners te komen waar zulke klanten inkopen. Want die kunnen niet vijftig uitgevers volgen. Nee, die beperken zich tot een stuk of vijftien. Daar moet je bij zitten, om vervolgens je internationale handel te kunnen uitbouwen. Zoiets kan alleen een werk van lange adem zijn.’
Is ook groei mogelijk op jullie thuismarkt?
‘Natuurlijk. Bijvoorbeeld op het vlak van geschiedenis, zelfzorg en psychologie. Ook in uitgaven voor professionele en academische doelgroepen. En zelfs in een segment als kinderboeken. Onder leiding van Sofie Van Sande is dat uitgegroeid tot onze grootste afdeling, dankzij successen als Vos en Haas , De waanzinnige boomhut en boeken voor een publiek van fijnproevers,
zoals het veelbekroonde Terra Ultima . Maar zij is samen met haar team ook met nieuwe lijnen bezig die echt kansen hebben. Ik kan daar alleen nog niets over zeggen. Vergeet daarnaast de backlist niet.’
De backlist?
‘Die is goed voor maar liefst 60 procent van onze omzet. Ongebruikelijk hoog. Wij hebben veel titels die decennia terug zijn geacquireerd – sommige zelfs nog door mij – en waarvan nog steeds grote aantallen worden verkocht. Dat komt deels door de aard van het fonds: van naslagwerken en reisgidsen tot tijdloze boeken over de grote levensvragen. Maar ook omdat we die titels blijven verzorgen en op de radar houden. Je moet ze voortdurend updaten , inhoudelijk en vormelijk. Ik zeg weleens met een boutade: als je van een titel 10.000 exemplaren verkoopt, kun je er zeker 20.000 van verkopen, en als je er 20.000 van kunt verkopen, is ook 50.000 mogelijk. Uitgevers zijn alleen geneigd zich vooral bezig te houden met nieuwe titels. Als directie moet je dan corrigerend optreden.’
Toch organiseert Lannoo best regelmatig grote markten voor fondsrestanten.
‘Je zou onze magazijnen moeten zien! Haha. Ondanks die 60 procent vergissen ook wij ons vaak in het inschatten van de doelgroep en de oplage. Toch moet je actuele, meer tijdgebonden boeken blijven uitgeven en het risico op de koop toe nemen dat je met onverkoopbare voorraden blijft zitten. Dat is het peper en zout in het fonds. Die titels zorgen voor aandacht in de media. Die belanden in de top 10. Die zorgen zo voor zichtbaarheid van de uitgeverij en aantrekkingskracht op toekomstige auteurs. Je kúnt niet alleen maar tijdloze klassiekers uitgeven. Dat neemt niet weg dat een goed voorraad- en oplagebeheer echt wel een van de grote uitdagingen is waar elke uitgever, ook Lannoo, voor staat.’
En wie weet welke boeken zich ontpoppen tot grote successen.
‘Ik herinner me nog levendig dat we voor het eerst spraken over Het Bucketlist Boek . Bij het begin van de serie dacht ik al: is dát nu voor Lannoo? Maar de uitgever had een sterk verhaal, het klopte ook met waar we voor wilden staan, dus goed, laten we het experiment aangaan. Bij de afgeleide titels die al snel op het succes volgden, dacht ik nog sterker: mijn god, wie gaat dát ooit kopen? Maar alleen al van Het Bucketlist Boek voor koppels zijn nu al meer dan een half miljoen exemplaren verkocht! Ieder jaar rond Valentijnsdag duikt het opnieuw in de bestsellerlijst op.’
Wat zijn naast de voorraden de belangrijkste uitdagingen?
‘Op korte termijn de sterke stijging van de productieen loonkosten, die nog groter dreigt te worden als de
Belgische overheid de btw op boeken verhoogt van 6 naar 9 procent. Het is niet eenvoudig om de marge op niveau te houden en te kunnen blijven investeren. Een uitgever heeft een heel palet aan mogelijke oplossingen. Grotere oplages. Liefst niet in de oorspronkelijke, Nederlandse uitgave, maar meteen een internationale co-productie maken. De ontwikkelkosten creatief spreiden. Enzovoort. Dat moet je allemaal inzetten, er is geen pasklaar antwoord. We hopen vooral dat de productieprijzen in de loop van dit jaar worden verlaagd.’
En op de lange termijn?
‘Ik zie vijf uitdagingen. Het belangrijkste zijn de medewerkers. Lannoo heeft een zeer, zeer sterk team van medewerkers opgebouwd die allemaal tot de besten van het vak behoren. Het is, nog meer dan vroeger, urgent om een omgeving te creëren waar talent zich gelukkig en geïnspireerd voelt en voor lange termijn
‘UITGEVERS ZIJN GENEIGD ZICH VOORAL BEZIG TE HOUDEN MET NIEUWE TITELS. ALS DIRECTIE MOET JE DAN CORRIGEREND OPTREDEN’
wil meebouwen aan het bedrijf. Ik heb zelf daarom de afgelopen jaren veel tijd besteed aan HR: mensen coachen, begeleiden, kansen bieden. En ik niet alleen. Vraag het alle collega-directeuren binnen de Lannoo Groep. Ze zullen je precies hetzelfde vertellen.’
Wat nog meer?
‘Ten tweede: de verduurzaming. In veel uitgeverijen is dat niet de grootste prioriteit, maar wij zien het als onze morele plicht hier snel werk van te maken. Een team onder leiding van Margot Lannoo werkt nu
concrete maatregelen uit die ervoor moeten zorgen dat wij uiterlijk in 2030 klimaatneutraal zijn. Ten derde: innovatie. En dan denk ik niet aan audioboeken of podcasts, wat eigenlijk niet meer nieuw is, maar wel aan wat AI kan betekenen voor de sector en aan nieuwe, disruptieve concepten van uitgeven of boekverspreiden. Alleen al voor digitale innovaties hebben we bij Lannoo Uitgeverij drie mensen die fulltime bezig zijn met de technologische aspecten daarvan. De uitgevers hebben de opdracht dat zelf ook op hun radar te houden.’
Disruptieve concepten?
‘Denk aan een digitaal concept als Mamabaas . We zijn tien jaar geleden voorzichtig gestart met dit online platform voor jonge moeders. Dat trekt nu 1,7 miljoen unieke bezoekers per jaar, waarvan 35 procent uit Nederland. Inmiddels maken we daar ook boeken bij, die afgeleid zijn van de digitale content. Nog een voorbeeld: MyTalentbuilder, een applicatie waarmee bedrijven – zoals KLM, Procter & Gamble, de Vlaamse gemeenschap – de talenten van hun medewerkers kunnen testen. Zo broeit er van alles in ons laboratorium. Bij tijd en wijle komt iets daarvan naar buiten. Ik kan nu alleen nog niets vertellen over de lopende pilotprojecten.’
Daar zijn flinke investeringen voor nodig. ‘Daarom is het zo prettig om bij een grotere onderneming te werken. Kleine uitgeverijen kunnen hier niet in investeren. Want projecten kunnen ook mislukken of pas op de erg lange termijn iets opleveren. Met de knooppunterapplicatie zijn we ondertussen tien jaar bezig en die is pas sinds twee jaar rendabel.’
En wat zijn de gevolgen voor de sector van deze ontwikkeling? Een nieuwe consolidatiegolf?
‘Och, als ik zie hoe dikwijls de uitgeverij zich de voorbije veertig jaar heeft “verveld” tot een nieuwe organisatie, met nieuwe product-marktcombinaties, of met nieuwe invalshoeken. Dit zal blijven gebeuren. De basis zal echter blijven: creatief ondernemerschap, met focus op het zoeken naar de meest beklijvende verhalen, of de meest relevante kennis, en die verpakken en bekendmaken op een manier die op dat moment het meest geëigend is.’
Dan zijn we bij uitdaging vier. ‘Dat is de noodzaak van het opbouwen van een rechtstreekse relatie met de kopers en potentiële kopers van onze boeken. Marketeers hebben nog nooit zoveel mogelijkheden gehad om te communiceren met lezers. Er is nu zoveel meer dan kranten, radio en tv-zenders. Maar tegelijk is het landschap daardoor zo complex en versplinterd dat je je vraagtekens kunt zetten bij de return on investment op heel wat campagnes. Het aangaan van een rechtstreekse duurzame relatie is de beste oplossing. Dat doen we door evenementen en tentoonstellingen rond nieuwe titels te organiseren, zoals dit voorjaar een Waanzinnige Boomhut-doe expo in Oostende, maar vooral door communities te creëren. Zoals Mamabaas dus, dat werkt fantastisch.’
Het aantal verschijningsvormen van een titel groeit dus én Lannoo doet steeds meer rond titels. Dat vereist meer investeringen en menskracht per uitgeefproject. Is het logische gevolg daarvan dat jullie een stuk minder dan vijfhonderd titels gaan doen?
‘Iedere uitgeverij wil minder titels uitgeven. Wij ook. Maar wij blijven toch te veel uitgeven. Het is aartsmoeilijk. Als je een boeiende auteur ontmoet met een fantastisch verhaal, moet je van goede huize komen om te zeggen: we doen het, maar pas over twee jaar, omdat ons programma vol zit. En als je toch minder titels gaat uitgeven, moet je ervoor zorgen dat ieder project – met al die verschillende vormen van exploitatie en cashflow – een hoger rendement oplevert om je vaste kosten te kunnen blijven betalen. Dat is evenmin eenvoudig.’
En vijf?
‘Het zoeken van een goed evenwicht in de aandacht die we afzetkanalen geven. Het online kanaal is
enorm gegroeid de afgelopen jaren, terwijl de boekhandel tijdens corona bewees nog steeds vitaal te zijn. Maar het is zeer kostbaar om het voor allebei goed te doen. En dat bovenop alle kanalen die we voor marketing moeten bewerken. Zelfs voor een partij als wij die kan investeren in specialisten op het gebied van metadata, data insight , pricing enzovoorts, is dat onmogelijk. En dus moet je de juiste strategische keuzes maken.’
En dan verkoopt Lannoo ook nog rechtstreeks – onder andere via de genoemde communities. Heeft de uitgeverij tegenwoordig niet een bijzondere verantwoordelijkheid om het voortbestaan van het boekhandelsnetwerk te garanderen?
‘Absoluut. De boekhandel is de enige plek waar je een boek fysiek kunt inzien voor je het koopt. En dat tegen de achtergrond dat impulsverkoop nog altijd zeer belangrijk is. Je moet dus zeker niet de online en fysieke boekhandels tegen elkaar uitspelen, maar voor elk kanaal met valabele voorstellen komen. We beschouwen de boekhandels echt als cruciale partners. Nog meer dan vroeger. Als wij voor een nieuw boek een evenement met een lezing organiseren waar veel mensen op afkomen, verkopen wij het boek steeds minder zelf op dat evenement, maar vragen we daar een boekhandel voor zodat die kunnen meeprofiteren. Of organiseren we samen. Dat is trouwens ook het geval voor de liquidatieverkopen die we houden. En ik denk dat we hierin nog meer kunnen doen. Een uitgever kan ontzettend veel leren van directe contacten met de boekenkopers.’
Het valt me op dat je de groei van Engelstalig niet als uitdaging opsomt.
‘Dat is het natuurlijk wel. Engelstalige boeken zijn echt here to stay. Maar hoe groot is de uitdaging? Persoonlijk denk ik dat de huidige marktcijfers worden gecorrigeerd. Er zijn altijd fenomenen geweest die een vertekend beeld van de verkoopcijfers geven: Harry Potter, de Millennium-reeks, De Zeven Zussen. En nu Colleen Hoover en andere TikTok-boeken. Het marktaandeel Engels zal, denk ik, wel weer wat gaan dalen als deze trend voorbij is. Maar ik moet er eerlijk bij zeggen: anderen binnen de Lannoo Groep vinden mij hierin naïef.’
Ondertussen dalen de verkoopaantallen van de Nederlandstalige uitgaven. Ook van Lannoo, neem ik aan.
‘Wat moet je daaraan doen? Wij geven in bepaalde genres natuurlijk zélf in het Engels uit, maar dat ook gaan doen in de meer populaire genres is echt niet de oplossing. Ik ben niet overtuigd dat dat voldoende gaat opleveren. Eerder moeten we als vak meer doen rond leesbevordering. Organisaties als de CPNB, Iedereen Leest en Stichting Lezen doen fantastisch werk, maar er moet een breed maatschappelijk gedragen project komen. Geïnitieerd door de overheid, maar ruim ondersteund door het vak.’
‘EEN UITGEVER KAN ONTZETTEND VEEL LEREN VAN DIRECTE CONTACTEN MET DE BOEKENKOPERS’
Roerige tijden, zo kun je de eerste jaren van Boekhandel Van der Velden-Van Dam wel omschrijven. Geopend in juni 2019, een goed half jaar later getroffen door de onzekerheid van corona, en nu die voorbij is rijden de wagens met bouwmaterialen af en aan in Heerlen-Centrum, waar binnenkort ook nog een concurrent opent in het warenhuis vlakbij. Toch brengt niets van dat alles eigenaar Monique van den Kerkhof van de wijs. Zij volgt haar eigen koers en slaat daarbij soms verrassende paden in. En dan kan het zomaar gebeuren dat er opeens een manshoog paard voor de balie staat.
Voor de naam Van der Velden-Van
Dam combineerde eigenaresse Monique van den Kerkhof twee bestaande namen. Het eerste deel is een eerbetoon aan de Heerlense schrijver
Paul van der Velden (1946-2011).
Het tweede deel nam zij over van de bistro Madame van Dam, die Van den Kerkhof bestierde voordat zij de boekhandel begon.
Zet een paar stappen over de drempel van Boekhandel Van der Velden-Van Dam en je weet al snel: dit is geen doorsnee boekwinkel. Boven de voorste tafels met actuele titels hangen opvallende portretfoto’s in stemmig zwart-wit aan een waslijn. De meeste zijn bevestigd met witte knijpertjes, enkele met zwarte. Die eerste boekentafels worden gevolgd door rijen bakken en dozen met een aanzienlijke collectie cd’s en lp’s. Kunstzinnige boeksculpturen staan op een plank boven een album van The Doors. Even verderop stuit je op een solex. Daar weer achter openbaart zich een kleurrijke wand met bordspel -
len, uitgestald als trofeeën, boven een klein podium met een vervaarlijke tijgerkop, die bij nadere beschouwing een legpuzzel blijkt te zijn.
Dan is er nog een balie opgebouwd uit oude boeken, de lappendeken aan vloerkleedjes verspreid door de zaak en een mysterieuze trap die naar de kelder leidt. Van der Velden-Van Dam moet het niet hebben van hedendaags design volgens de normen van een strakke winkelinrichting. Het is meer een licht chaotische maar gezellige huiskamer. Een winkel waar je in elk hoekje iets ontdekt dat je niet verwachtte. ‘Iedereen is hier welkom, mits ze
netjes betalen en niet afgeven op de vloerbedekking’, vat Van den Kerkhof het nuchter samen.
Gemis
Van den Kerkhof kwam via een omweg in het boekenvak terecht. Dertien jaar lang runde zij een eigen bistro in Heerlen, Madame Van Dam, waar zij zelf in de keuken stond. Een auto-immuunziekte
maakte een einde aan dat avontuur. ‘Ik heb diabetes type 1, in de horeca zou ik daar mijn pensioen niet mee halen’, zegt de 54-jarige ondernemer. Een andere passie kwam ervoor in de plaats. ‘Op mijn vijftiende ben ik besmet met het boekenvirus door toedoen van mijn toenmalige leraar Nederlands. Sindsdien is lezen mijn grote hobby. In de bistro had ik al
een handeltje in tweedehandsboeken, de opbrengst gaf ik aan het hospice. De leraar Nederlands van vroeger is nu vrijwilliger in deze winkel.’
Het verdwijnen van boekhandel Bij het Raethuys (voorheen Winants) in 2018 was nog een reden voor Van den Kerkhof om juist een boekwinkel te starten. ‘Winants was een begrip in Heerlen, mensen hebben het er nóg over. Ik probeer dat gemis een beetje op te vullen. Voor een stad is het zo belangrijk om zulke winkels te hebben.’ Medewerkster Liesbeth, die voorheen bij Winants en het Raethuys werkte, bracht de nodige ervaring mee naar de nieuwe winkel. Zelf vaart Van den Kerkhof grotendeels op
‘Je kunt hier geen kop koffie kopen, maar wel een kop koffie krijgen’Tekst Constantijn Hoffscholte
haar intuïtie, en op haar grote netwerk in de stad. ‘Ik woon hier al mijn hele leven en ken veel mensen, ook vanuit de horeca. We hebben nu zo’n twintig vrijwilligers die in de winkel helpen; van kassawerkzaamheden tot planten water geven. Sommigen zijn rechtstreeks van de bistro met mij meegekomen.’
Boekenborrels en vernissages
Van den Kerkhof ziet haar boekhandel als een sociaal en cultureel centrum, met een plaats dicht bij de inwoners en bij wat zich in Heerlen afspeelt. ‘Je kunt hier geen kop koffie kopen, maar je kunt wel een kop koffie krijgen.’ Naast boeken herbergt de winkel diverse andere functies. In de ruime kelder is een galerie met regelmatig wisselende exposities. Ook wordt hier een ruimte verhuurd aan een heemkundevereniging. Bovengronds zijn er twee shop-in-shops : ‘de Puzzelprins’ voor puzzels en spellen en ‘GonG’ voor muziek, nieuw en tweedehands. Verder is een tafel ingericht met de eerste Limburgse zadenbibliotheek en biedt de winkel plaats aan verschillende beeldende kunstprojecten. Zo ook aan de fraaie foto’s van bekende en minder bekende Heerlenaren, waaronder een portret van de boekhandelaar zelf. Voor het onderscheid tussen de witte en zwarte ophangknijpertjes is een eenvoudige verklaring. Van den Kerkhof plechtig: ‘Degenen met zwarte knijpertjes zijn niet meer onder ons.’
Het spreekt bijna voor zich dat de boekhandel zeer regelmatig het decor is voor allerhande culturele manifestaties. Een belangrijk uithangbord zijn de maandelijkse Boekenborrels, die ook weer met hulp van vrijwilligers tot stand komen. ‘De docent Nederlands is daar bij betrokken, evenals verschillende mensen uit de journalistiek. We ontvangen schrijvers en gaan diepzinnig met hen in gesprek. Ook is er vaak live muziek. Als we de winkel ombouwen hebben we zo’n vijftig zitplaatsen.’
De exposities in de galerie gaan doorgaans gepaard met een vernissage, die ook weer het nodige volk naar de win -
kel trekt. Elke zes weken is er nieuwe kunst te zien. De belangstelling om te exposeren is groot, vertelt Van den Kerkhof. ‘We zijn tot volgend voorjaar volgeboekt. Anders dan bij veel kunstgaleries lopen mensen hier makkelijk binnen. Zij ervaren geen drempel of de druk om iets te moeten kopen, al kan dat laatste wel. Voor de winkel is de galerie vooral belangrijk door de aanloop die het genereert. Het brengt ook ander publiek aan en zorgt ervoor dat mensen langer blijven hangen. Ik zou de galerie niet meer willen missen.’
Atypisch
De veelheid aan activiteiten werpt de vraag op in hoeverre Van der VeldenVan Dam afhankelijk is van boeken. ‘Boeken zijn de kurk waar het hele gebeuren op drijft’, is Van den Kerkhof resoluut. ‘Natuurlijk is dit een atypische boekhandel. Wij hebben geen top-10, omdat ik wil voorkomen dat mensen zich daar door laten leiden. Het gaat erom dat zij zelf iets kunnen ontdekken. We spreken hier liever over gasten dan over klanten. Het gaat niet alleen om geld verdienen. Maar mensen komen hier wel in de eerste plaats voor de boeken. De actualiteit houden we dan ook goed bij. In “Limburgentia” – titels over Limburg – zijn we ook vrij sterk. En we hebben een kinderhoek. In die zin is dit gewoon een algemene boekhandel, al vind ik dat een vervelend woord.’
Wat meehelpt is de welwillendheid van de huiseigenaar. ‘Het hele blok aan deze kant van de straat wordt verhuurd door een commerciële partij, maar die gedraagt zich anders dan je elders wel eens ziet. Zij hebben oog voor het grotere geheel en vinden het belangrijk dat de activiteiten van binnen naar buiten worden getrokken, zodat het
hele gebied erop vooruitgaat. Ook in coronatijd hebben zij meegedacht. De afspraak is nu dat zij meebewegen met de ontwikkeling van de winkel. Als het bij ons goed gaat, gaan hun inkomsten er ook op vooruit. Daar hebben wij dus een goede aan, al is de goodwill natuurlijk niet oneindig.’ Voordat zij met de boekhandel begon, oriënteerde Van den Kerkhof zich binnen het vak. Aanvankelijk sloot zij zich aan bij Libris Blz., maar gedurende corona nam zij daar vanwege de kosten afscheid van. Een bezoek aan de inkoopbeurs wekte verbazing. ‘Ik was de horecabeurs gewend, waar iedereen proactief op je afkomt om het gesprek aan te gaan. Op de boekenbeurs ging het er heel anders toe, moest ik soms een afspraak maken om ergens aan te kunnen schuiven. Misschien komt het doordat ik iets anders gewend was, maar voor mijn gevoel voegde het weinig toe. Ik ben er daarna niet meer geweest. Er zijn tegenwoordig zoveel kanalen waar je informatie vandaan kunt halen, dat ik niet zo nodig naar de beurs hoef.’
Dominicanen
In het centrum van Heerlen is behalve Van der Velden-Van Dam ook Boekhandel Cobben gevestigd, aangesloten bij Blz. Binnen afzienbare tijd komt er nog een stevige concurrent bij. Op de vierde verdieping van het befaamde Warenhuis Berden wordt een filiaal geopend van Boekhandel Dominicanen (Maastricht), met 450 vierkante meter ongeveer twee keer zo groot als Van der Velden-Van Dam. De afstand tussen beide winkels bedraagt nauwelijks meer dan honderd meter.
Van den Kerkhof maakt zich er vooralsnog niet druk over. ‘Ik heb er geen moeite mee en bovendien kan ik er toch niks aan doen. Natuurlijk valt het niet te negeren, maar welk effect
hun komst op ons gaat hebben is nu nog niet te voorspellen. Het hoeft niet alleen maar negatief te zijn. Voor de levendigheid van de stad en om als winkelgebied te concurreren met internet is het goed als een product op meerdere plaatsen te vinden is. Dat geldt voor boeken net zo goed als voor andere producten. Dominicanen zal makkelijker in de breedte kunnen inkopen en grotere kortingen kunnen bedingen. Wij doen andere dingen.’ Voordat het nieuws over Dominicanen de pers bereikte, kreeg Van den Kerkhof bezoek. ‘Zij kwamen het mij persoonlijk vertellen. Dat heb ik wel op prijs gesteld.’ De energieke ondernemer richt zich liever op de positieve punten dan met vrees naar de toekomst te kijken. Het centrumgebied van Heerlen wordt de komende jaren flink aangepakt. Tegenover de boekhandel komen nieuwe appartementen en de openbare ruimte wordt ‘vergroend’. Ook de samenwerking met Puzzelprins-ondernemer Steven Cremers bevalt Van den Kerkhof prima. Zijn shop-in-shop opende in de zomer van 2022. ‘Hij is een oudcollega van mij uit de horeca en heeft vorig jaar besloten om van zijn grote hobby zijn beroep te maken. De puzzels en spellen sluiten goed aan bij ons assortiment en Steven brengt vanuit zijn netwerk een nieuwe groep klanten aan. Op die manier helpen we elkaar.’ Cremers is zelf bijna dagelijks aanwezig. Alles wordt afgerekend via een gezamenlijke kassa. ‘We rekenen alles in één keer af. Ook met een tegoedbon of boekenbon kun je alles in de winkel afrekenen. We hebben onderling afspraken gemaakt over de verdeling.’
Ludieke acties
Het lezen is er door alle drukte wel een beetje bij ingeschoten, moet Van den Kerkhof bekennen. ‘Ik lees minder dan voordat ik een boekhandel had. Mijn hoofd zit ’s avonds vol, misschien is dat voor anderen herkenbaar. Wij zijn zeven dagen in de week open. Ik ben hier niet elke dag, maar ik ben er wel dagelijks mee bezig.
Al moet ik erbij zeggen dat ik in de horeca nog meer werkte. Van 80 uur in de week ben ik naar 50 à 60 uur gegaan.’ Een enkele keer combineert zij haar oude vak met het nieuwe. ‘Vóór corona hadden we hier live radio-uitzendingen van L1 Cultuurcafé. Daar maakte ik ontbijtjes voor. Ook doen we wel eens een arrangement van een spelletjesmiddag met koffie en gebak.’
Daar blijft het bij, wat Van den Kerkhof betreft. ‘Ik ben niet voor niks met de horeca gestopt.’
Waar zij wel voor open staat, zijn samenwerkingen die de verbondenheid met de stad versterken. Deze maand (april) organiseren Van den Kerkhof en Cremers een speciale activiteit ten
Heerlenaren.
bate van het hospice in Heerlen. In een leegstaand winkelpand in de straat wordt een mega-legpuzzel van 42.000 stukjes gelegd, met allerlei activiteiten er omheen. Puzzelstukjes worden à 50 cent verkocht om geld in te zamelen. Voor ludieke acties is deze cultureel ondernemer sowieso te porren. Zo gebeurde het al een keer dat er een heus paard met berijder de winkel binnenstapte. De actie was onderdeel van een performance voor theaterfestival Cultura Nova. Moet kunnen, vindt Van den Kerkhof. Met gepaste trots laat ze de foto zien op haar telefoon. Geen dag is hetzelfde in de boekhandel. Altijd vind je er iets wat je niet had verwacht.
‘Op mijn vijftiende ben ik besmet met het boekenvirus door toedoen van mijn toenmalige leraar Nederlands’
Voor het eerst kwamen boekverkopers uit alle uithoeken van Europa bij elkaar om over het vak te praten. Het bleek zeer inspirerend te zijn voor de bezoekers die half maart naar Praag waren afgereisd.
Vind iemand met een boekgerelateerde tatoeage. Iemand die werkt bij een boekhandel met een uil in zijn naam. En iemand die naar de kinderboekenbeurs in Bologna is geweest. Op de RISE Bookselling Conference in Praag moest een bingo ervoor zorgen dat boekhandelaren uit alle hoeken van Europa daadwerkelijk contact met elkaar maakten. En het werkte. Op de eerste dag kregen al zes deelnemers de prijs voor een volledig ingevuld formulier: een pakket Tsjechische lekkernijen. Trots plaatsten ze er foto’s van op sociale media.
De conferentie is een initiatief van de European and International Booksellers Federation (EIBF), die – via landelijke organisaties als de KBb – meer dan 25.000 boekhandelaren vertegenwoordigt. Het is het hoogtepunt van het RISE-project om onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring te bevorderen, dat eerder al leidde tot webinars, uitwisselingsprogramma’s en bezoeken aan internationale beurzen. RISE staat voor Resilience, Innovation and Sustainability for the Enhancement of Bookselling. Oftewel: Veerkracht, innovatie en duurzaamheid voor de verbetering van de boekverkoop.
De EIBF heeft een driejarige subsidie gekregen uit het Creative Europe-programma van de Europese Unie, zodat er ten minste drie keer een conferentie kan worden georganiseerd. Het is de bedoeling dat het evenement in die tijd zo’n vaste plek verwerft dat het zichzelf kan bedruipen en net zo onvermijdelijk wordt als de nationale voorbeelden waarop het is geënt: The Winter Institute, waar jaarlijks een kleine duizend Amerikaanse boekverkopers samenkomen, en Les Rencontres Nationales de la Librairie in Frankrijk.
De eerste editie op 19 en 20 maart trok ongeveer 250 boekverkopers en vertegenwoordigers van boekverkopersbonden uit meer dan twintig landen. Onder hen bevond zich – naast Fabian Paagman, co-directeur van de EIBF – een delegatie van een tiental Nederlandse boekverkopers, onder wie Willemien Wagner (Wagner, Lisse), Gretske de Jong (Scheltema, Amsterdam), Jan Peter Prenger (Libris Blz.) en Anne Schroën (KBb). Ook waren er diverse Vlamingen, onder wie Thomas Barbier (De Reyghere, Brugge), Brenda Vanhoutte (Walry) en Lies Scheerlinck (Letters & Co, Deinze). Zij kregen een gevarieerd programma voorgeschoteld. Er waren keynotes van internationale auteurs, van de Zweedse Malin Persson Giolito, de Bosnische Lana Bastaši, jeugdboekenauteur Hannah Gold en natuurlijk Shaun Bythell, die vanwege zijn Dagboek van een boekverkoper niet kon ontbreken. En er waren workshops over overkoepelende thema’s als duurzaamheid en diversiteit tot heel praktische onderwerpen als: Hoe organiseer je evenementen in de winkel, Hoe zet je Booktok in, tot: Hoe begin je met manga in de boekhandel. Vooral die laatste categorie vond weerklank.
Samenwerking
Een voorbeeld was het panel over samenwerken met lokale partners. De drie deelnemers focusten allemaal op iets anders. Pop-ups en shop-in-shops, een klantenkaart, of evenementen op locatie. Maar ze bleken
De Zweedse thrillerauteur Malin Persson Giolito, bekend van In dromen lieg je niet (Quicksand) spreekt in het Clarion Congress Hotel.
verrassend veel overeenkomsten te hebben. Ze worden alle drie gedreven door noodzaak, omdat ze het met consumenten over de vloer alléén niet redden. En tegelijk gaat het hen om meer: het opbouwen van een community, waarmee ze de naamsbekendheid in hun directe omgeving sterk vergroten. Precies uitrekenen wat een samenwerking oplevert, is dus niet aan de orde.
De Graff Buchhandlung in Braunschweig heeft een klantenkaart die verder gaat dan welke kaart in Nederland ook, bleek uit het verhaal van Maria Meibohm. Van 1 euro korting op een filmkaartje tot 5 procent korting bij de wijnhandel. Haar vader, die zij eind volgend jaar opvolgt als directeur, vond zo’n tien partners wel genoeg. Maar zij dacht: waarom niet meer? Zo maak je de kaart, die nu al zo’n 25.000 mensen bezitten (10 procent van alle inwoners), alleen maar nóg gewilder. Zoveel gedoe is het niet. Zij kon zich niet één voorbeeld herinneren dat er onenigheid was met een partner over conflicterende belangen of over de verdeling van de lusten en de lasten.
Terhi Jääskeläinen van de onafhankelijke boekhandel Nide in Helsinki, gespecialiseerd in kunstboeken, heeft in het korte bestaan al meerdere winkels op locatie geopend. Dat is een hele investering. Het vereist ook nauwe afstemming met de partners. Zij herinnerde zich dat de Japanse conceptstore Muji, waar zij 100 vierkante meter vult, bij de eerste Kerst dacht ook zélf boeken te verkopen. Toen moest ze nadrukkelijk haar poot
stijf houden. Maar als het eenmaal loopt, profiteert ze volop van de aantrekkingskracht van de andere partij – óók op de hoofdvestiging, die nota bene kleiner is: 75 vierkante meter.
Voor Aude Boléchala van Nomad Books, een kleine winkel in een Londense buitenwijk met focus op kinderboeken, waen retailpartners geen optie. De winkel zit in een ‘langzaam stervende winkelstraat’. Maar jaarlijkse tientallen evenementen op scholen, in bibliotheken of – in samenwerking met uitgevers – andere locaties leveren niet zelden een verdubbeling van de omzet van die dag op. De logistiek is soms een nachtmerrie en vereist veel planning, maar als het begint te lopen, komen partners steeds vaker naar haar toe. En kan ze dus kiezen om alleen die evenementen te doen die echt wat opleveren.
Zo bleek dat samenwerking in veel meer vormen mogelijk is dan gedacht. Ook voor de panelleden onderling, die bijvoorbeeld wel allemaal een klantenkaart hebben maar zich niet realiseerden hoe groot de mogelijkheden eigenlijk zijn. Alleen jammer dat boekhandels vaak een te kleine bemensing hebben.
Leesmotieven
Interessant was de presentatie van het Lesemotive Project – een Duits initiatief om met behulp van kunstmatige intelligentie ten eerste beter in te kopen op basis van de behoefte van je klanten, en ten tweede om het assortiment beter neer te leggen. Want, zo redeneerde initiatiefnemer MVB (een leverancier van informatietechnologie voor de boekenbranche), de voornaamste reden waarom boekenkopers afhaken is het gebrek aan goede oriëntatie. Ze weten niet wat ze moeten kopen, durven ook de boekverkopers niets te vragen, en dus lezen ze maar niets. Dat moest beter.
Wat hebben ze gedaan? MVB liet een gespecialiseerd consultantsbureau uitzoeken wat lezers werkelijk in een boek zoeken. Niet wat ze zeggen te willen, maar waar ze onbewust naar verlangen. Dat leidde tot de conclusie dat 19 procent ‘makkelijk lezen’ wil, 16 procent ‘ontspanning’, 15 procent ‘onderdompeling’ enzovoorts. Vervolgens hebben ze die tien verschillende, op zichzelf voor de hand liggende, leesmotieven gekoppeld aan letterlijk ieder boek. Acht boekenvakkers hebben handmatig labels toegekend aan 4500 titels en die gekoppeld aan alle beschikbare metadata. Vervolgens heeft een algoritme dat geëxtrapoleerd naar alle 2,5 miljoen leverbare titels.
Daaruit bleek dat vrijwel alle titels duidelijk één dominant leesmotief hebben. Voor de hooguit 2 tot 3 procent waarvoor dat niet gold, was de verklaring vaak een fout van de uitgeverij. Neem een bloedige thriller met een roze omslag: zo’n uitgave geeft een gemengde en dus onduidelijke boodschap af. De heldere categorisering stelt boekverkopers in staat om hun inkoop af te stemmen op basis van de leesmotieven van hun klanten. Hoe? Door de eigen historische verkoopdata onder te verdelen in leesmotief en vervolgens bij de inkoop naar hetzelfde percentage te streven.
Iris Hunscheidt, eigenaar van boekhandel Hoffmann
met filialen in Bremen en Bonn, legde uit hoe zij dit toepast. Zij doet mee aan een pilot die sinds begin dit jaar loopt. Haar winkel is sterk in de categorie ontspanning. Het aandeel van de omzet is 46,1 procent – beter dan de markt. Maar zij heeft wel te veel voorraad: 58,3 procent van alle titels valt in die categorie. Terwijl de categorie ‘plezier hebben’ goed is voor 3,5 procent van de omzet maar slechts 0,7 procent van de voorraad. Daarmee legde het systeem een vooroordeel bloot. Hoezeer boekverkopers als zij ook zeggen dat iedereen mag lezen wat hij of zij wil, onbewust kijkt men toch neer op sommige typen lezers – en koopt men dus te weinig voor hen in.
Ook de inrichting moest anders – wat boekhandel Hoffmann vooralsnog alleen heeft gedaan voor de grootste categorie: de fictie. Nieuwe titels liggen niet meer kris kras door elkaar, maar gesorteerd op leesmotief. Ze liet foto’s zien van hoe het vroeger was: een tafel die sprekend lijkt op wat je in Nederlandse boekhandels vindt. En foto’s van hoe de nieuwe titels nu worden gepresenteerd. Het oogde onmiskenbaar duidelijker, het oog van iedere consument zal direct worden aangetrokken tot dat deelsegment, zodat zijn of haar keuze automatisch wordt beperkt tot een handvol titels. Uiteraard heeft de winkel in de kasten niet alle genres door elkaar gehusseld. Sommige lezers willen nu eenmaal alleen misdaad lezen. En ook Hoffmann trekt veel meisjes die uitsluitend young adult willen. Maar binnen die genres is wél onderscheid te maken. Cosy crime appelleert nu eenmaal aan een ander leesmotief dan gewelddadige misdaadverhalen. Andere genres zijn wel bij elkaar gelegd. Zoals historische romans, fantasy en sci-fi. Want al trekken ze andere typen lezers, achter de genres gaat hetzelfde leesmotief schuil. Wat het oplevert is nog de vraag. Daarvoor loopt de pilot te kort. Er is alleen nog anekdotisch bewijs, zei MVB-directeur Ronald Schild: een boekverkoper die een hogere conversie van bezoekers waarnam. Ook Hunscheidt is voorlopig optimistisch: de oudere lezeressen van historische fictie hebben, anders dan gevreesd, niet geklaagd dat ‘hun’ boeken naast fantasy en sci-fi liggen. Integendeel, ze vinden het logisch.
Maatschappelijk klimaat
En zo waren er, naast de keynotes, achttien sessies, die onmogelijk allemaal bij te wonen of samen te vatten zijn. Bij een relatief groot aantal zaten ook Nederlanders in het panel. Zo verkondigde Mathijs Suidman van CB in een gesprek over ‘groen boekverkopen’ dat boekhandelaars weliswaar moeten doen wat ze kunnen, maar dat de grote verantwoordelijkheid toch echt bij de uitgevers ligt – door hun oplage- en retourpolitiek. Om die reden wil CB volgend jaar ook de CO2-impact van opslag en vervoer in de tarieven verrekenen. Alles om uitgevers in beweging te krijgen.
Anne Schroën sprak over de uitdagingen van een sterk gepolariseerd maatschappelijk klimaat voor de boekhandel. Anders dan nog maar een paar jaar geleden worden medewerkers geconfronteerd met de vraag
waarom ze bepaalde titels wel of juist niet aanbieden. Niet alleen bij ons – zie recente kwesties rond de boeken van Thierry Baudet en Pim Lammers. Ook mede-panelleden Anne Schiøtz van de Noorse boekverkopersbond en Veronica Michalová van de Slowaakse boekhandelsketen Artforum hadden vergelijkbare ervaring opgedaan. Zo werd in Slowakije een journalist vermoord. Onmiddellijk legden de winkels boeken over vrijheid van meningsuiting en journalistiek neer. Toen twee mensen omkwamen bij een aanslag op een homobar, ging de regenboogvlag uit. Michalová vindt deze reactie essentieel. Als een boekhandel al niet opkomt voor democratie en vrijheid, wie dan wel? Aan de andere kant moeten medewerkers een duidelijk handelingskader aangereikt krijgen om de discussie aan te kunnen gaan met klanten die het oneens zijn met deze keuzes. Ook is het belangrijk dat alle boekhandels een front vormen. Zodat het niet één winkel tegen de rest is.
Op sociale media toonden bezoekers uit allerlei landen dat internationale uitwisseling voor boekverkopers net zo waardevol is als voor uitgevers, die dat dankzij de rechtenhandel al vele decennia automatisch doen. ‘Ik
De Britse Hannah Gold, bekroond jeugdauteur van onder andere De laatste beer, doet met de zaal de schreeuw van de ijsbeer.
heb Praag absoluut sterker verlaten, met nieuwe ideeën en nieuwe vrienden’, schreef de Duitse Annika Seibert. ‘Een werkelijk inspirerende uitwisseling van ideeën en ervaring’, vond de Britse Debi Phillips. ‘Ik voel me zo bevoorrecht om zovelen te hebben ontmoet.’ En de Roemeense Raluca Selejan: ‘Wat een inspirerende en geweldige conferentie.’
Ook de Nederlandse deelnemers waren enthousiast. ‘Vooral de combinatie van praktische tips die je direct kunt gebruiken, en kennis over de regels in andere landen die je aan het nadenken zetten, maakte het zo interessant’, zegt Britt op de Laak van Paagman (Den Haag). ‘In Bath biedt Mister B’s Emporium bijvoorbeeld een reading spa aan. Als klant koop je een sessie bij een bibliotherapeut. Je vult een quiz in, drinkt koffie met een boekverkoper en kan daarna een deel van het geld gebruiken om de aangeraden boeken te kopen. Zo’n idee zou je meteen kunnen overnemen.’ Jan Verhagen van Van Piere (Eindhoven) vond vooral de ontmoetingen met buitenlandse vakgenoten interessant. Hij had zich ook opgegeven voor het blind dateprogramma ‘Meet your bookmate’. ‘Iedereen doet ongeveer hetzelfde, maar vult dat anders in. Evenementen in de winkel bijvoorbeeld. Daarover pratend besefte ik dat wij na corona zijn gestopt met online evenementen, maar dat je daar mee door kunt gaan vanuit het oogpunt van inclusiviteit. Tijdens corona konden mensen in een rolstoel overal bij zijn, nu niet meer. Dat is toch iets om verder over na te denken.’
Jammer alleen dat de conferentie volgend jaar – in Lissabon – ongunstig valt voor Nederlandse boekverkopers: 17 en 18 maart 2024. Ofwel: de zondag en maandag midden in de Boekenweek.
Leidt een literaire prijs automatisch tot hoge verkoopcijfers? Zo simpel is het niet. Het meeste effect hebben de grote commerciële prijzen, zoals de Boekenbon Literatuurprijs en de Libris Literatuur Prijs. Maar ook tussen die twee prijzen is er een verschil als het gaat om het commerciële succes van de bekroonde titel, zo blijkt uit een vergelijking van de bekroonde titels in de periode 2012-2022 aan de hand van de CPNB Top 100.
In 2017 bestond de Jan Campert-Stichting, in 1947 opgericht door de Haagse gemeenteraad ter blijvende herinnering aan de strijd van de Nederlandse letterkundigen tegen de Duitse bezetter, zeventig jaar. Nadat hij had vastgesteld dat de literaire prijzen die de stichting uitreikt (Constantijn Huygens-prijs, F. Bordewijk-prijs, Jan Campert-prijs, Jan Greshoff-prijs, Nienke van Hichtum-prijs), ‘vergeleken bij de storm die de commerciële prijzen in de media veroorzaken, slechts een rimpeling teweeg [lijken] te brengen’, pleitte bestuursvoorzitter Aad Meinderts toen voor een onderzoek onder auteurs, uitgevers, boekverkopers en lezers naar de effecten van literaire prijzen. Een van die storm veroorzakende commerciële prijzen, de Libris Literatuur Prijs, heeft in de loop der jaren een paar keer aan zelfonderzoek gedaan. Zo berichtte bestuurslid en literatuurwetenschapper Hugo Verdaasdonk in De Libris Literatuur Prijs, de auteurs en de kans om te winnen (2006) over een onderzoek naar de factoren die de kans op het winnen van de prijs mede bepalen. En de bestuursleden Margot Dijkgraaf en Wouter van Gils bogen zich in Vrouwen, mannen en de Libris Literatuur Prijs (2013) over de vraag of er een grondslag is voor het idee dat vrouwelijke schrijvers er bij de prijs nauwelijks aan te pas komen. In beide gevallen ging het dus niet om de effecten van de prijs, laat staan om de effecten op de verkoop die juist in hoge mate de economische waarde van een prijs bepalen.
Verkoopcijfers
Bij de research voor Waar alles nog toegaat zoals het hoort. Een geschiedenis van de Jan Campert-Stichting , dat ik samen
met mijn collega van het Literatuurmuseum Bertram Mourits heb geschreven, bleek dat de Top 100 waarmee de CPNB al 26 jaar bekendmaakt welke boeken in het afgelopen jaar het best zijn verkocht, ook relevante gegevens oplevert over de effecten van literaire bekroningen op de verkoop. De Top 100 biedt de mogelijkheid hun economische waarde met aantallen en bedragen te onderbouwen. Zo levert een vergelijking van de bekroonde romans in de jaren 2012 tot en met 2022 van de twee belangrijkste commerciële prijzen – de Boekenbon Literatuurprijs (met de voorgangers BookSpot Literatuurprijs, ECI Literatuurprijs en AKO Literatuurprijs) en de Libris Literatuur Prijs – ten aanzien van die economische waarde een duidelijk beeld op. Van de met de Boekenbon Literatuurprijs (inclusief voorgangers) bekroonde titels halen vijf van de elf in het jaar van bekroning de Top 100: twee halen de top 20, twee de top 60 en één eindigt op plek 96. Van twee van deze boeken worden tussen 60.000 en 75.000 exemplaren verkocht, van twee minder dan 30.000 exemplaren en van één minder dan 24.000. De elf in die periode met de Libris Literatuur Prijs bekroonde romans halen in het jaar van bekroning alle de Top 100: vier eindigen in de top 10, één in de top 20, twee in de top 30, één in de top 40, twee in de top 50 en één eindigt op plek 87. Van twee worden tussen 100.000 en 125.000 exemplaren verkocht, van drie tussen 75.000 en 100.000 exemplaren, van één tussen 50.000 en 60.000 exemplaren, van één tussen 40.000 en 50.000 exemplaren, van drie tussen 30.000 en 40.000 exempla -
ren en van één meer dan 20.000 exemplaren. Cijfers en aantallen die een duidelijke taal spreken.
Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat de opeenvolgende (jaarlijks wisselende) jury’s van de Libris Literatuur Prijs alleen romans bekronen die het al heel goed doen in de verkoop, zoals de Publieksprijs voor het Nederlandse Boek louter boeken bekroont die al bestsellers zijn. Bij de Libris-prijs is dat niet het geval. Romans als De tolk van Java van Alfred Birney, De goede zoon van Rob van Essen en Uit het leven van een hond van Sander Kollaard (bekroond in respectievelijk 2017, 2019 en 2020) worden bestsellers nadat ze in mei met de prijs zijn bekroond.
Een voorbeeld daarvan is ook de vorig jaar bekroonde roman Wormmaan van Mariken Heitman. In de Libriswinkels zelf werden daarvan in mei na de bekroning meer dan tien keer zoveel exemplaren verkocht als in alle maanden daarvoor. Hetzelfde geldt voor de maanden juni en juli samen. Ook al is van de elf Librisbekroningen in de betreffende periode deze ‘weerbarstige leeservaring’, waarin de auteur het, aldus de jury, heeft aangedurfd ‘ het ongemak en wellicht zelfs het onbegrip op te zoeken’, de titel met de minste verkoop, toch is het met meer dan 20.000 exemplaren nog altijd een – zij het bescheiden – bestseller.
Traditie
Lezers ervaren de Libris Literatuur Prijs als een keurmerk van kwaliteit, waar ze bij de aanschaf zonder
meer op af kunnen gaan. Het prestige, de autoriteit en daarmee de symbolische waarde van de prijs is dermate groot dat hij zowel moeilijke, miskende of uitgesproken literaire romans tot een commercieel succes kan maken als goedlopende romans een extra impuls in de verkoop kan geven. Dat laatste blijkt onder meer uit de verkoop van de in 2021 bekroonde roman Cliënt E. Busken van Jeroen Brouwers. In de maanden mei, juni en juli werden daarvan in de Libris-winkels meer dan dertien keer zoveel exemplaren verkocht als in alle maanden daarvoor. In heel 2021 werden er in Nederland tussen 30.000 en 40.000 exemplaren van verkocht. Bij de in 2018 bekroonde, eerder al goedlopende roman Wees onzichtbaar van Murat Isik bleek het effect ook na de zomer aan te houden. In de Libris-winkels werden in de maanden mei, juni en juli 2018 meer dan vijf keer zoveel exemplaren verkocht als in de maanden daarvoor en in de maanden augustus tot en met december nog altijd bijna vijf keer zoveel. In heel 2018 werden van Isiks roman in Nederland 109.000 exemplaren verkocht en in 2019 nog eens tussen 40.000 en 50.000 exemplaren.
‘Door het hoofd koel te houden, heeft de Libris Literatuur Prijs de mijlpaal van het 25-jarig bestaan bereikt’, schreef Arjan Peters in zijn bijdrage aan Geen verlangen
‘Symbolisch kapitaal’ belangrijk voor commercieel succesTekst Jef van Gool
zonder tekort. De toekomst van de Nederlandstalige roman , verschenen bij de 25ste uitreiking van de prijs in 2018. Hij somde daarbij de volgende factoren op: ‘Is niet tussentijds van naam veranderd, wat altijd een devaluatie zou betekenen. Wordt altijd in mei uitgereikt, bij wijze van grand dessert na een onbekrompen diner in het Amstel Hotel in Amsterdam. De winnaar komt bij Nieuwsuur in beeld én aan het woord. Om deze prijs hangt de rust van de traditie, en die stut de statuur.’ Dat hij daar vervolgens kritiek op laat volgen, met name op het uitsluiten van verhalenbundels en op het blijkbaar terugschrikken door de opeenvolgende jury’s voor het bekronen van actuele en geëngageerde romans, doet geen afbreuk aan de geldigheid van de genoemde factoren.
Autoriteit
Eind jaren negentig, begin jaren nul zonden NOS en NPS bijna twee uur lang ‘De Avond van het Boek’ uit, met rondetafelgesprekken over onder meer de stand van de Nederlandse literatuur en ontwikkelingen rond het lezen, en over de nominaties voor de Libris Literatuur Prijs, met als orgelpunt de uitreiking daarvan. Momenteel is zoveel zendtijd, uitsluitend voor de uitreiking van een literaire prijs, ondenkbaar. Met de huidige wetten van het medium is de registratie daarvan een uitdaging, terwijl het prestige van een prijs er steeds meer afhankelijk van is geworden. De uitreiking van de Libris-prijs heeft een vaste stek op de televisie behouden bij de NOS en de NTR, de opvolger van de NPS, in de actualiteitenrubriek Nieuwsuur. Daarin wordt van de uitreiking live verslag gedaan, later in de uitzending gevolgd door een interview met de winnaar. Op 9 mei 2022 trekt de uitzending van Nieuwsuur waarin de uitreiking van de prijs aan Mariken Heitman is te zien, gemiddeld 592.000 kijkers. Het totale aantal kijkers (die minstens één minuut hebben gekeken) is 1.034.000. Daarmee staat Nieuwsuur die dag op de veertiende plaats in de top 25 van de kijkcijfers, met een marktaandeel van 13 procent. Bovendien zendt Nieuwsuur op de dag dat de shortlist bekend wordt gemaakt, traditioneel een reportage uit waarin een presentator de genomineerden thuis bezoekt om hen het nieuws mee te delen. Ter vergelijking: van de uitreiking van de prijzen van de Jan Campert-Stichting is er wat beeldmedia betreft in 2022 alleen een online uitzending op de site van het Literatuurmuseum, Facebook, Instagram en You Tube die in totaal 30.826 keer wordt bekeken.
De aandacht in Nieuwsuur draagt bij aan het ‘symbolisch kapitaal’ van de prijs. Als actualiteitenrubriek heeft Nieuwsuur een grote autoriteit De jury die het programma bekroonde met de Zilveren Nipkowschijf 2021, betitelt het als ‘een onmisbaar baken voor de burger die wil weten wat er in het land gebeurt, en waarom’. De presentatoren ervan zijn bovendien meerdere keren bekroond voor het maken van de beste
televisie-interviews. Voor de aardigheid en het entertainment schuif je aan bij een van de vele talkshows, voor duiding en analyse ga je naar Nieuwsuur. Die autoriteit straalt ook af op de Libris-prijs met zijn vaste plek in de programmering, zelfs in de door corona beheerste tijden.
Ook de plek van uitreiking kan bijdragen aan het symbolisch kapitaal. Tot corona dat onmogelijk maakte, werd de Librisprijs uitgereikt in het Amstel Hotel. Dat die uitreiking voor boekenvakkers samen met het Boekenbal tot hun favoriete uitje hoorde, had veel met deze locatie te maken. Dankzij een zorgvuldige regie kwam de grandeur die je er voelt bij het betreden van de Spiegelzaal, ook over op het scherm. Wat dat betreft heeft het bestuur van de Libris-prijs een risico moeten nemen toen het zich genoodzaakt zag een iconische locatie als het Amstel Hotel in te ruilen voor Felix Meritis, ook al presenteert dat zichzelf als een stadsicoon. Prestige is niet iets dat in marmer is gebeiteld. Het kan sneller verdampen dan het in jaren is opgebouwd.
Jef van Gool was van 1986 tot en met 1993 bestuurslid van de AKO Literatuurprijs en van 1994 tot en met medio 2022 van de Libris Literatuur Prijs.
Onderstaand overzicht laat zien wat de hoogste notering in de Bestseller 60 was van de sinds 2003 met de Libris Literatuur Prijs bekroonde titels
Wormmaan - Mariken Heitman (2022) 3e
Cliënt E. Busken - Jeroen Brouwers (2021) 3e
Uit het leven van een hond - Sander Kollaard (2020) 3e
De goede zoon - Rob van Essen (2019) 2e
Wees onzichtbaar - Murat Isik (2018) 1e
De tolk van Java - Alfred Birney (2017) 1e
Jij zegt het - Connie Palmen (2016) 1e
Ik kom terug - Adriaan van Dis (2015) 2e
La Superba - Ilja Leonard Pfeijffer (2014) 3e
Dit zijn de namen -Tommy Wieringa (2013) 2e
Tonio - A.F.Th. van der Heijden (2012) 2e
De maagd Marino - Yves Petry (2011) 33e
Kleine dagen - Bernard Dewulf (2010) 20e
Godverdomse dagen op een godverdomse bol -
Dimitri Verhulst (2009) 11e
Sleur is een roofdier - D. Hooijer (2008) 10e
Tirza - Arnon Grunberg (2007) 6e
Waar was je nou - K. Schippers (2006) 13e
Specht en zoon - Willem Jan Otten (2005) 12e
Een schitterend gebrek - Arthur Japin (2004) 5e
De langverwachte - Abdelkader Benali (2003) 7e
Samenstelling: Maarten Dessing
Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement!
Voor slechts € 34,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers).
Het cadeau-abonnement stopt automatisch.
Neem
- Een abonnement op Bibliotheekblad kost €229,95 per jaar.
- Elk vervolgabonnement op hetzelfde adres kost
€219,95.
- Een abonnement op Bibliotheekblad in België kost
€248,95 per jaar.
Een abonnement sluit u heel makkelijk af op bibliotheekblad.nl/abonneren
Of bel met abonnementenland op 0251-257 924.
‘ De rust van traditie stut de statuur’
In het vak zullen velen zich Oswald Schwirtz nog herinneren als kleurrijke directeur van de Retail Development Company. Nu is hij teruggekeerd als schrijver. ‘Gesmolten is by far niet mijn autobiografie!’
schreef op je vijftiende, zestiende – over een totaal onbereikbare liefde!” Toen werd het verlangen om er iets mee te doen nog groter. Uiteindelijk kwam het verhaal er anderhalf jaar geleden in een keer uit. Het was alsof ik er zwanger van was, ik kon er niet níéts mee doen, ik moest het opschrijven, er was geen ontkomen aan.’ En zo debuteerde hij op zijn zestigste alsnog als schrijver. Met de roman Gesmolten – en een tweede boek is inmiddels ook af.
De behoefte om te schrijven heeft Oswald Schwirtz altijd gehad. Als jonge puber die worstelde met zijn gevoelens betekende dat: dagboeken. ‘Kennelijk zat het in mijn systeem dat ik moest opschrijven wat er die dag was gebeurd’, herinnert hij zich. ‘Later veranderden die teksten vanzelf in korte verhalen. Soms echt gebeurd, soms niet, maar altijd met een kwinkslag. Uiteindelijk werden het zelfs mini-romannetjes van drie, vier pagina’s. Heel intense teksten waren dat.’ Maar ja, wie schrijver wil worden, moet tijd in zijn agenda vrijmaken – daar kwam hij al snel achter. Je kunt niet even tussendoor een roman schrijven. Dus toen hij na de heao twee bedrijven opbouwde, kwam het er nooit meer van. Hij bezat samen met zijn broer het vastgoedbedrijf Comvast en samen met Koos Boukens de boekhandelsketens The Read Shop en Plantage Boekhandel. Uitstekende zakenpartners, maar hij kon natuurlijk niet alles aan hen overlaten. Pas toen die dagboeken opnieuw een rol in zijn leven speelden, veranderde er iets. Een tv-regisseuse, die via via van het bestaan ervan wist, vroeg of hij daaruit wilde voorlezen in een pilot van het NTR-programma Lief Dagboek . Gewoon om te kijken of het format interessant was. Na enige aarzeling stemde hij toe. Het was toch maar voor 25 toehoorders. En toen hij daarna werd gevraagd het ook voor de camera’s te doen, was dat geen grote stap meer.
Dat bleek de aanmoediging te zijn die hij nodig had. ‘“Jezus, Oswald”, zei die regisseuse: “het proza dat jij
In het boekenvak zullen velen Schwirtz nog kennen als kleurrijke directeur van wat uiteindelijk de Retail Development Company (RDC) heette. Een vak waar hij bij toeval was ingerold. ‘Toen ik mijn afstudeeropdracht deed voor [boekhandelsketen] De Boekelier, werd ik een maat van de baas: Koos. Ik ging toen in vastgoed. Maar omdat wij ons specialiseerden in winkelpanden, zag ik overal in Nederland hoe slecht al die boekwinkels het deden. Daar praatten we veel over.’ Zo ontstond geleidelijk het idee voor The Read Shop: een keten gemakswinkels die naast boeken en tijdschriften een breed scala aan andere producten verkocht. ‘En anders dan bij Bruna wilden wij geen hoofdkantoor dat zijn geld verdiende door een greep in de kas van de ondernemer te doen. Wij wilden ons geld verdienen aan de leverancierskant. Daarvoor hebben we later nauw samengewerkt met Scholtens. Dat bedrijf was als een familielid. Jammer dat het failliet ging.’
Toen Boukens weg wilde bij VNU, het tijdschriftenconcern dat destijds eigenaar was van De Boekelier, hapte Schwirtz direct toe. ‘Ik ben van huis uit een snellere beslisser dan Koos. Hij is geboren als een boek, grapte ik graag. Dus toen híj zei een eigen bedrijf te willen beginnen, zei ik onmiddellijk: doen! We hebben een vennnootschap opgericht, er allebei een beetje geld ingestopt – heel kleine bedragen – en zijn gewoon begonnen.’
Het werd een rocky road . ‘We wilden De Boekelier overnemen, maar dat wilde VNU niet. Toen startten we onder eigen naam onze formule. The Read Shop dus. Veel ondernemers zouden overstappen. Maar hoeveel deden dat ook? Eén! En die was maar één dag open,
Oswald Schwirtz debuteert als auteur
‘Ik moest het opschrijven, er was geen ontkomen aan’Tekst Maarten Dessing
omdat VNU hem wees op zijn lopende contract met De Boekelier. We hadden pas succes toen we de opdracht kregen om van saaie postkantoren winkels te maken. Postkantoor Winkel heette dat bedrijf, we hebben zeker tweehonderd winkels in de postkantoren gebouwd. Een monsterklus.’
Uiteindelijk kwam The Read Shop er toch en groeide de keten in korte tijd uit naar zo’n 120 winkels – mede omdat VNU zijn winkels tóch verkocht. ‘We zagen ook dat eigenaren van veel grote boekenzaken de pensioengerechtigde leeftijd bereikten. Die dreigden dus te verdwijnen. Omdat we die daarom niet als franchiser konden binnenhalen, hebben we ze allemaal gekocht. Eerst Bos in Kampen, toen Boom in Lelystad, zo ontstond de naam Plantage Boekhandels.’
De Retail Development Company wilde, na overname van Primafoon, zelfs nog verder groeien. ‘Onze grote droom was ook altijd om Bruna over te nemen. Want wij zagen op zoveel plaatsen meerdere boekhandels in dezelfde winkelstraat zitten die het individueel allemaal matig deden en allemaal hun omzet zagen dalen. Het was veel beter om een groot winkelbedrijf te hebben waarna je de winkelstraten onderling verdeelt. Een winkel per winkelstraat, die wél kon bloeien.’
Paradoxaal genoeg betekende die wens juist het einde van het bedrijf. ‘De verschillende eigenaren wilden Bruna nooit aan ons verkopen. We visten steeds achter het net. Maar toen het eindelijk mogelijk was, hadden we kapitaal nodig. Dus Koos, die ook met pensioen wilde, en ik verkochten 75 procent van RDC aan een investeringsmaatschappij. Maar wat gebeurde?
Die keek alleen naar ‘EBITDA’ [winst uit activiteiten zonder kosten en opbrengsten van financiering, red.]. Dus vergeet het maar met de overname van Bruna.’
Pas toen jaren later Audax achtereenvolgens RDC en Bruna overnam, werd de visie van Boukens en Schwirtz werkelijkheid. Maar zij waren toen al weg uit het vak.
Ganzenbord
Het was een mooie tijd, zo blikt Schwirtz bijna vijftien jaar later terug – met RDC in de rol van ondeugende jongen die het vak regelmatig opschudde. ‘Wij haalden ECI de boekhandel in. De boekenclub, de vijand! Maar wij zagen dat niet zo. Wij dachten: als je in de grote
Plantagewinkels 75 vierkante meter vrij maakt voor ECI kunnen onze klanten makkelijker lid worden, en kunnen andersom hun klanten de goedkope
ECI-boeken ophalen en daarna bij ons rondlopen. Win-win.’
Nog een voorbeeld. ‘Uitgevers wanen zich God. Boekverkopers vinden ze maar handelsvolk. Dus zij gooien hun boeken over de schutting en willen er daarna niets meer van weten. Zo raar. Wij lieten ze meekijken op de kassa, zodat ze konden volgen hoeveel wij verkochten – en op basis daarvan, samen met ons, beslissen of het boek daar beter weg kon, of het op een andere plaats moest liggen of dat er meer reclame nodig was. Na één complete nieuwe winkel, mét ECI en dit uitgeversverhaal, bloedde het initiatief helaas dood.’
Schwirtz was nog enkele jaren commissaris bij zijn oude bedrijf. Hij bleef ook een tijd eigenaar van boekhandel Bos in Kampen. Maar uiteindelijk ging hij andere dingen doen. Als eigenaar van een grote hifi-winkel (korte tijd). Als voorzitter van de Kamer van Koophandel in Amsterdam (vier jaar). Als fotograaf (met drie fotoboeken op zijn naam). En al die tijd bleef hij actief in vastgoed – al switchte Comvast op een gegeven moment van winkels naar gezondheidscentra.
‘Ik mis het vak enórm’, zegt hij nu. ‘De mensen – in het boekenvak werken zoveel aardige mensen. De combinatie ook van het ondernemen en boeken verkopen. Dat trekt toch echt leukere types aan dan hifi-verkopers. Er is altijd zoveel te doen. Ook toen ik stopte, was er nog zoveel wat ik niet had bereikt. En natuurlijk het boek zelf. Ik ben al mijn hele leven een veelvraat ervan en
ben altijd geïnteresseerd geweest in de schrijver achter het boek.’
Vooral ‘het spel’ was leuk. Tussen de ketens onderling, die voortdurend winkels van elkaar afpakten. ‘Alsof we een levensgroot ganzenbord speelden, steeds haalden we elkaar in. Soms was er weleens ruzie, vooral met Bruna, en toch ook weer niet. Dat is nu voorbij. En misschien maar goed ook. Door het veranderende lees- en winkelgedrag is het niet makkelijker geworden om een boekhandel rendabel te houden.
Terwijl het zó belangrijk is dat die blijft bestaan.’
Alleen als investeerder bleef hij een lijntje onderhouden: bij uitgeverij Das Mag en de lees-app Immer. ‘Die jongens van Das Mag gingen het nou eens anders doen. Zij wilden liever 10.000 exemplaren van 12 boeken verkopen dan 1000 exemplaren van 120 boeken. Eindelijk! Het is jammer dat ze nu toch zo’n dertig titels doen. Soms pest ik hen er ook mee: “Wat zijn jullie gewoon geworden!” Maar gelukkig weet ik dat ze veel meer rond hun boeken doen dan anderen, en zich vooral op een jonge generatie richten.’
En nu is daar Schwirtz’ terugkeer in het vak als schrijver van de roman Gesmolten over de innige vriendschap tussen Daniël Hoppe Huygens en Rafaël (Raaf) de Soete en hun onvoorwaardelijke trouw. De eerste is een telg uit een ondernemersfamilie die zich eerst aan het carrièrepad moet ontworstelen dat zijn vader en grootvader tot in detail voor hem hebben uitgestippeld, voor hij zelf succes kan boeken. De tweede is zijn beste vriend met wie hij al het lief en leed deelt.
‘Als Daan voor het eerst Raaf ziet, een jongen een klas onder hem, is hij helemaal van de kaart’, vertelt de auteur gloedvol. ‘Maar wat is dat voor gevoel?
Het is 1977, over homoseksualiteit praatte je niet. Dat was nog helemaal niet zo geaccepteerd als tegenwoordig. Dus hij denkt daar helemaal niet aan. Hij is gewoon gebiologeerd door die jongen, zo mooi vindt hij hem. Hij wil hem leren kennen. En als dat gebeurt, blijkt er een klik te zijn.’
Ook later blijven hun gevoelens onuitgesproken. ‘Als Daan hem opzoekt in San Francisco slapen ze met elkaar.
Maar als ze daarna langs Castro fietsen, de wijk waar zo veel gays wonen, zegt Raaf afkeurend: “Wat ze daar allemaal doen, daar moet je niet aan denken.” En toch slapen ze die avond weer samen! Daan snapt er niets van, maar durft er niet over te beginnen. Ook niet als Raaf, terug uit de gay capital van Amerika, opeens vertelt een vriendin te hebben.’ Ze praten er pas over aan de vooravond van Daans zestigste verjaardag. ‘Ze hebben 45 jaar alles met elkaar gedeeld. Ze zijn getrouwd, Daan is ook gescheiden en hertrouwd, en ze waren altijd bij elkaar. Maar dan is er iets misgegaan. De code van hun vriendschap is verbroken en daarmee de betovering. De grote vraag is: komt Raaf toch op de verjaardag? En zo ja, wat hebben ze elkaar te onthullen? Maar dat verklap ik natuurlijk niet.’
Wie de eerder genoemde uitzending van Lief Dagboek terugkijkt (aflevering 4, van 18 november 2018) zou kunnen denken dat Gesmolten een sterk autobiografisch boek is. Op tv vertelde Schwirtz dat hij zelf op vijftienjarige leeftijd totaal ondersteboven was van een jongen zonder te snappen wat dat betekende voor zijn seksualiteit. En ook hij – biseksueel, weet hij nu – is daarna getrouwd met een vrouw van wie hij net zoveel hield. Maar de auteur spreekt het ten stelligste tegen.
‘Het is by far niet mijn autobiografie!’, roept hij uit. ‘Die verwachtingen van Daans vader en grootvader staan bijvoorbeeld heel ver van de ruimte die ik kreeg om me te ontwikkelen.
Het gaat me om het loyaliteitsconflict in de liefde dat ik in mijn omgeving zo vaak heb meegemaakt. Ook in mijn eigen leven. Mijn vrouw en ik hebben nog een goede vriendschap, hoor. We voeden onze kinderen samen op. Maar zij vond dat mijn loyaliteit 100 procent bij haar moest liggen. Dat thema heb ik gebruikt voor de plot in mijn roman.’ En dat heeft hij, zoals alle literaire
schrijvers, alleen maar gestoffeerd met wat hij kent uit zijn eigen leven. ‘Daan viert zijn zestigste verjaardag in Zermatt, waar hij veertig jaar eerder een grote bergwandeling met Raaf maakte. En dus ging ik daarheen om op precies datzelfde terras waar Daan in de cruciale passage zit, dat belangrijke hoofdstuk te kunnen schrijven. Zodat ik precies weet hoe duur de kamers daar zijn, wat voor mensen in het hotel verblijven, welk uitzicht je ziet.’
Eigen beheer
Pas toen het boek, na een aantal versies, voltooid was, vroeg Schwirtz zich af wat hij ermee wilde. Aanvankelijk wilde hij het verhaal alleen maar schrijven. Maar een klein groepje vertrouwelingen dat hij een gedrukt exemplaar had gegeven – ‘zoiets kost niets meer tegenwoordig’ – deed hem inzien dat het toch mooi zou zijn als Gesmolten zich een weg door de wereld kan banen. ‘Zij waren zó lyrisch.’ Alleen: hóé?
‘Het was uitgesloten dat ik het aan Das Mag gaf. Marscha Holman, de adjunctuitgever, had me waardevolle adviezen gegeven tijdens het schrijven. Af en toe durfde ik een halfuur van haar tijd te vragen. Maar we hadden direct de sluitende afspraak dat het niet bij hen zou verschijnen. Dat zou onmiddellijk als belangenverstrengeling gezien worden. En zeg nou zelf: de zestigjarige witte man die ik ben, past toch niet in hun fonds? Maar ik zag mezelf ook niet leuren bij al die uitgevers die ik van vroeger ken.’
Dan maar in eigen beheer – via Boekengilde. ‘En waarom ook niet? Want wat kan een uitgever nou helemaal voor mij doen? Redigeren? Daar had ik zelf mensen voor, zoals Paulien Durlacher, directeur van de Schrijversvakschool Groningen. Een cover laten maken? Een vriend van mijn dochter had al aangeboden een foto te maken. Marketing bedrijven? Dan zegt een uitgever meteen: Oswald, jij kent zoveel mensen, dat ga je toch zeker zelf doen?’
En toch, voegt hij eraan toe, heeft hij zijn tweede, inmiddels voltooide roman aan een uitgever gegeven. ‘Want dan kun je makkelijker in de boekhandel komen. De verkoop gaat goed, hoor. Maar alleen een aantal kennissen legt het in hun winkels neer. Rita Altena van Zwart op Wit in Amsterdam, een van de vijf die ik het had laten lezen. Of William Hartman van Broese, die mijn bedrijfsleider in Kampen was en er direct tien inkocht.’
Dat hij in geval van een reguliere uitgave alleen het gebruikelijke royaltypercentage opstrijkt, maakt Schwirtz niets uit. ‘Ik heb dankzij een mailing en aandacht in media als de Gaykrant en Expreszo de eerste druk van 1000 exemplaren bijna uitverkocht. Met een herdruk van nog eens 1000 exemplaren, heb ik straks een omzet van 20.000 euro. Onderaan de streep hou ik daar misschien zo’n 12.000 euro van over. En dat voor anderhalf jaar werk!’ Dus nee, vindt hij: schrijven doe je niet voor het geld. ‘Het is een ambacht dat je zo goed mogelijk wilt uitvoeren. Je maakt niet iets om na afloop je af te vragen wat het je heeft opgeleverd. Je steekt er al je energie in om na afloop te kunnen denken: wát is het mooi geworden. En dat heb ik geprobeerd met Gesmolten .’
Oswald
Prijs € 20,75.
ISBN 9789464376432.
‘Onze grote droom was altijd om Bruna over te nemen’
‘Ik heb je een lange brief gestuurd, want ik had geen tijd voor een korte.’
Maxim Februari tapte dit mopje laatst in de krant, het schijnt dat Franse intellectuelen hem al aan elkaar vertelden in de negentiende eeuw. Ze hadden gelijk: het kost vaak meer tijd om je verhaal in minder woorden over te brengen. Toch lijken steeds meer schrijvers en uitgevers de tijd te nemen voor kortere boeken.
Misschien valt het mij pas op sinds we met De Correspondent pamfletten uitgeven – van Nu is het aan ons tot Ik werk al (ik krijg er alleen niet voor betaald) – , maar er liggen tegenwoordig in iedere boekhandel stapels kleine boekjes onweerstaanbaar naar me te lonken.
Er zijn de meer literaire reeksen als De Maanden van Das Mag en Terloops van Van Oorschot. Er zijn ook series die grote ideeën uitleggen, de Elementaire Deeltjes van AUP bijvoorbeeld, en de Kleine boekjesgrote inzichten van Atlas Contact.
En meer inhakend op het publieke debat: boekjes over actuele vraagstukken zoals in de reeks Vitale ideeën voor de wereld van morgen van Pluim en Publieke Ruimte van De Geus.
Wat al deze boekjes delen? Ze passen in deze snelle tijd: ze zijn dun, je kunt ze makkelijk in een treinrit of twee lezen, ze misstaan niet op Instagram. En ze wakkeren met hun vaak prachtige ontwerpen een enorme verzamelwoede aan.
Bij De Correspondent geven we Vonkjes – Ideeën die je aansteken uit. Waarom? Wij zijn een missiegedreven uitgeverij, en met onze boeken willen we het publieke debat over de belangrijkste thema’s van nieuwe inzichten voorzien.
En ook al leven we in het digitale tijdperk en hebben we een online platform tot onze beschikking: niets opent zoveel deuren als een papieren boek.
Teksten die op papier staan worden serieuzer genomen dan digitale teksten, las ik in De lezende mens van Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel, omdat ze door hun analoge aard minder vluchtig zijn.
Niet alleen lezers nemen ze serieuzer, merken we, maar ook media en politici.
Daarom drukken we een selectie van de ideeën van ons online platform in pamfletten. Zo kunnen ze de toonbanken van boekhandels kleuren, kunnen lezers erin bladeren, kunnen de schrijvers erover praten in talkshows én met politici.
Zo, is het me toch gelukt in minder dan vierhonderd woorden.
Arno Koek van Boekhandel Blokker in Heemstede haalde het doel van zijn Reading Challenge niet vorig jaar. De les: het gaat er niet om hoeveel je leest, maar of je ook als boekverkoper nog gewoon van boeken kunt genieten. Dat zat in de eerste weken van 2023 wel goed.
Meer dan veertig jaar lang noteerde ik elke roman en dichtbundel die ik las in een mooi boekje. Netjes op alfabetische volgorde van auteur, de datum tussen haakjes achter de titel. Ik moet eerlijk bekennen dat ik, als ik er nu doorheen blader, van sommige boeken absoluut niet meer weet waar ze over gingen, maar vaker roepen mijn notities van toen herinneringen op. Zo las ik op 30 juni 1986 letterlijk in een ruk De Fikser van Herbert Malamud uit, waarbij gevoelens van verontwaardiging, frustratie en pure woede om voorrang vochten. Fantastisch als een boek zoveel emotie kan oproepen. Een soortgelijke ervaring vormde het lezen van Oriana
Fallaci’s Een Man , uitgelezen op 21 oktober 1983.
Ik zie ook terug dat ik ooit een enorme fan van het oeuvre van Willem Brakman moet zijn geweest, maar die schreef sneller dan deze boekverkoper lezen kon. Bij Querido moesten ze Brakmans schrijflust temperen, anders publiceerde hij meerdere romans per jaar. Op dezelfde pagina Flauberts Papegaai van Julian Barnes; een schrijver die ik nog steeds graag lees en herlees en zeer bewonder. Ik zie ook terug dat mijn kinderen hun pen probeerden in mijn boekje. Ik hoopte altijd dat ik hen door veel te lezen het goede voorbeeld gaf, maar blijkbaar vond het zien schrij -
Mijn opschrijfboekje van toen is gaandeweg ook een verzamelplaats geworden van allerlei parafernalia: tekeningen van mijn kinderen, lijstjes van door mij uitgeleende boeken, een bladwijzer van de Boekenweek van 1979, een pakbon van het UDC waarmee mijn leesexemplaar van Patrimonium van Philip Roth werd geleverd. In guldens 29,90, gedateerd 29 maart 1991. Prachtboek trouwens.
ven net zo goed navolging.
Ontroerend ook als je door zo’n boekje bladert en titels tegenkomt die je gelezen hebt op aanraden van vrienden en vakgenoten die niet meer onder ons zijn. Wout Oomens – lang geleden winkelchef van Gianotten op de Korte Heuvel - opperde heel voorzichtig dat ik De Speerwerper van Paolo Volponi wel mooi zou vinden. Dat had hij goed ingeschat. En dan was er John die Uitgeverij Asoka vertegenwoordigde en die Dit Boek Redt Je Leven van A.M. Homes het mooiste vond dat hij ooit had gelezen. Ironisch genoeg overleed hij enkele dagen later.
Een paar jaar geleden stapte ik op aanraden van een collega over op Goodreads. Je moet nou eenmaal een beetje met je tijd meegaan. Het is een mooi digitaal systeem dat feilloos je gelezen boeken (indien bekend in de database) opslaat, je voortgang in een mooi statistiekje laat zien, het omslag toont én –dat vond ik stiekem wel leuk – het aantal door jou gelezen pagina’s bijhoudt. Verder biedt het de mogelijkheid om à la Facebook vrienden toe te voegen en te volgen wat zij lezen en wat ze daarvan vinden. Collega’s, vakgenoten en mij totaal onbekende lezers uit binnen- en buitenland waren opeens mijn vrienden en reageerden op mijn leesgedrag. Je kunt jezelf een doel stellen voor wat het aantal te lezen boeken betreft. Ga je er veertig lezen, of vijftig? Onderweg wordt je aangemoedigd: kom op! Doorlezen! Het is een uitdaging, maar het heet natuurlijk een challenge. Maar Goodreads is wat het is: een handig maar zielloos digitaal systeem. Ik mis de emotie en ik merk dat ik zelden of nooit terugscroll. En zoveel van je leven wordt al door algoritmen bepaald. Het allervervelendste is dat je nergens je parafernalia kwijt kunt, geen briefjes, kattenbelletjes, boekenleggers of andere dierbare prulletjes. Dus exit Goodreads en terug naar het ouwe, vertrouwde papieren systeem.
Dit jaar ben ik dus aan een nieuw notitieboekje begonnen, waarin ik heel ouderwets noteer wat ik gelezen heb. Ik schrijf voor mezelf een korte beoordeling en noteer wat steekwoorden, zodat ik het allemaal wat beter kan onthouden. En dat allemaal met potlood, 2B. Heerlijk!
Merijn Schipper van boekhandel
Bijleveld (Utrecht):
Evenals voorgangers Hechtzwaluwen (2010; genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs) en Ruimtedier (2016), is Elmar Kuipers recente Blauwe hanen bijzonder veelvormig. Een regelvullend prozagedicht staat bijvoorbeeld kort op een broodmagere ‘Favery’. Maar anders dan eerder werk heeft de bundel een krachtige samenhang. Centraal staat de verhouding van een ‘ik’ tot zijn moeizame jeugd. Pas een crisis op volwassen leeftijd in eigen gezin, vormt het begin van innerlijke integratie. Dit maakt de rake bundel ‘geen lied over moeizame verstandhoudingen/ tussen het harde en het zachte woord’, maar een over zelfontwikkeling en de zo gemiste empathie: bij de psycholoog legt hij een troostrijk lusje in de schoenveter van het ventje dat zijn veterstrikdiploma niet haalde. De naar houvast grijpende gedichten veranderen in rustige reeksen; ‘ik adem. Ik mag ongestraft bloeien. ik heb vier gezichten,/ vier vleugels, kaarsrechte benen en de hoeven van een kalf’ –en wanneer iets misgaat, zegt hij tot zichzelf: ‘dapper geprobeerd’.
Sandra de Jong van boekhandel Novita (Bennekom):
Een mooie roman over familie, de verstandhouding tot elkaar, identificatie en hoe alles uiteindelijk anders in elkaar zit. Maar ook over de schoonheid en de grilligheid van de natuur, het hard werken en de voldoening na afloop, de liefde voor muziek en de verschillende visies erop. Jon is 47 jaar en werkt als onderwijsassistent als zijn 79-jarige oom Ivar hem het Noorse bergmeer Storsenn wil nalaten. Of beter gezegd, nalaat, want Ivar heeft alles al geregeld en laat Jon niet echt de keuze. Daarmee is direct de dynamiek tussen hen duidelijk. Een week lang vertelt en leert Ivan Jon alles over het vissen en hoe Jon zou moeten leven en denken. Ivar lijkt stug, arrogant, betweterig en zwijgt vaak lange tijd. Het is geen gezellige werkvakantie, maar toch groeien Jon en zijn oom naar elkaar toe. Jon leert meer dan alleen vissen. De plot is anders dan verwacht, of misschien wel juist niet…
DE VISSERSHUT
STEIN TORLEIF BJELLA
(SPECTRUM, € 19,99)
Inge Roos van kinderboekhandel In de wolken (Voorburg): Vriendschap. Jezelf kunnen zijn. Liefde. Verdriet. Mentale gesteldheid. Humor. Agressie. Seks. Kracht. Erna Sassen doet het gewoon wéér: een fantastisch verhaal met diepgang voor jongeren schrijven, in hun eigen taal. De 17-jarige hoofdrolspelers uit haar eerdere Zonder titel leer je nog beter kennen: de onzekere, licht autistische Joshua, de immer scheldende Dylan die gebukt gaat onder een familiedrama, de knappe zelfverzekerde Sergio die er een geheime bijbaan op na houdt en het meisje Lindsey, dat zich enorm uitdagend kleedt maar die zoveel complexer is dan ze allemaal denken. De tekeningen die Joshua maakt, zijn van de hand van Martin van der Linden en geven het verhaal iets extra’s, net als de verwijzingen naar echte kunstwerken. Ik zou dit boek het liefst aan iedere docent Nederlands cadeau doen. Het biedt zo ontzettend veel belangrijke thema’s om over door te praten. In een ideale wereld zijn alle boeken van Sassen op elke middelbare school beschikbaar.
Oswald Schwirtz
De vriendschap van Daan en Raaf is niet gesmolten, integendeel! Ze zijn versmolten tot een ode aan de liefde, een kunstwerk.
Vooral Sammie heb ik mijn hart gesloten. Prachtig.
Anne Wil Blankers actrice
Een liefdesverhaal waar je in wordt gezogen.
Niels
van boekhandel Hoogstins (Amsterdam): De oude meester heeft wederom een fantastische historische roman afgeleverd. Robert Harris is zo goed in het beschrijven van het dagelijks leven in andere tijden dan de onze. Daarbij is hij een uitstekend stilist. Regicide is minstens van hetzelfde niveau als de Cicero-trilogie. Net als bij die boeken kun je je afvragen waarom het nodig is om Harris’ boeken thrillers te noemen. Maar goed, een kleinigheid. In dit geval is de jacht op twee koningsmoordenaars in de zeventiende eeuw zeker spannend te noemen. Het verhaal speelt in het Engeland van de Restauratie (na Cromwell) en het prerevolutionaire Amerika. Als vanaf het tweede deel het tempo omhoog gaat (en de zinnen korter worden) trekt Harris je steeds meer mee in de jacht en in het boek. De beschrijving van de grote brand van Londen en de nasleep daarvan is een hoogtepunt. Nu al een van de beste boeken die ik dit jaar heb gelezen.
Savannah Bay (Utrecht):
In coronatijd was ook ecoloog Luc Hoogenstein gedwongen thuis te werken. Hij ging na of hij in een jaar 1000 soorten in zijn tuin kon vinden. Tuin is hier een breed begrip, het omvat ook de groenstrook naast zijn huis, het balkon, het dak en de lucht. Zo kon zelfs een zeearend in de lijst terechtkomen. Een soort die ik miste was de homo sapiens De mens is immers deel van de natuur? Het kleurrijke boek vol foto’s is niet alleen het verslag van een speurtocht maar geeft ook tips om de hoeveelheid leven op een klein oppervlak te vergroten. Uiteindelijk komt Hoogensteins teller op ruim 1500 soorten. Je zou haast denken dat het wel meevalt met de achteruitgang van de biodiversiteit. Dat is niet zo. Een tuin zo inrichten dat er veel leven op af komt is een goede manier om de natuur en de biodiversiteit een handje te helpen.
In de zomer van 1954 is Emmett Watson 18 jaar en keert hij na een jaar in de jeugdinrichting Salina te hebben doorgebracht terug naar huis in Nebraska. Zijn moeder is al jaren geleden weggelopen, zijn vader is overleden, alleen zijn jonge broertje Billy is er nog. Het plan is om in de auto te stappen, alles achter te laten en via de Lincoln Highway naar San Francisco te reizen. Maar met de komst van Duchess en Woolly, vrienden uit Salina, loopt alles anders. Wat volgt is een roadtrip vol gevaren, avonturen en ontmoetingen met bijzondere mensen. Towles heeft een bijzonder aanstekelijke vertelstijl, hij neemt je echt mee in het verhaal. Er valt veel te genieten: het verhaal, de sfeer, de karakters, zijn onderkoelde humor en zijn rake beschrijvingen. Spanning, liefde, drama, het zit er allemaal in. Een aanrader voor een groot publiek.
AMOR TOWLES
(MEULENHOFF, € 26,99)
Spannend, benauwend, eerlijk en vooral anders.
Daan en Raaf beleven hun liefde ieder op hun eigen manier, net als hun vrouwen een ode aan hoe de liefde ook kan zijn. Een pracht debuut
Rita Altena
Boekhandel zwart op wit Amsterdam
Met de verbluffende zachtheid van zijn pen weet hij je verrassend hard te raken, ontroerend hoe de schrijver de liefde in zijn naaktheid van het bestaan laat zegevieren.
Karina Schaapman, schrijfster
Rafaël de Soete komt naar huis na een studiejaar aan de Universiteit van Californië. Daniël Hoppe Huygens is zijn beste vriend en heeft voor zijn thuiskomst een feestje georganiseerd.
De week daarvoor maken ze een huttentocht in de bergen. Daniël is nog nooit zo gelukkig geweest. Als hij met Raaf is, vergeet hij wie hij eigenlijk moet worden. Zijn vader en grootvader stippelden een keurig pad voor hem uit. In Californië droomt hij van een toekomst samen met Raaf, ver weg van de gebaande paden.
Op de laatste dag van de wandeltocht, op een steil pad naar de top vertelt Raaf dat hij een meisje heeft ontmoet. Hij noemt haar ‘zijn vriendin’.
Daniël is overdonderd door het bericht. Het wordt zwart voor zijn ogen.
Het feestje, twee dagen later, wordt een beproeving.
Een verhaal over de kruispunten in het leven, over keuzes en consequenties, over een onontkoombare liefde, hartstocht en trouw. isbn 9789464376432
