Boekblad #2 maart-april 2021 by Boekblad

JAARGANG 188 MAART/APRIL 2021

Vakblad voor het boekenvak w ww.b oek blad.nl

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

‘WE ZITTEN NOG IN EEN FASE VAN ZAAIEN’ maart/april 2021  jaargang 188

Magazines en boeken. Dat kunnen we als geen ander. Hoe? Zie onze vernieuwde website.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

INHOUD

IN DIT NUMMER:

EN VERDER

Corona en het boekenvak Een bizar jaar in vogelvlucht

06 Vooraf

Vincent van de Vrede: ‘Rust’

08 Over het nieuws

Corneel de Wilde, Akke Visser, Jonathan Ursem

22 In beeld

#Steunjeboekhandel

31 Column

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

Sander Verheijen: Ich bin ein CPNB-er…

36 Boekverkoper schrijft

FOTO Tom Croes Audax

‘We zitten nog in een fase van zaaien’

Jessica Leffers (Boekhandel Oisterwijk): De Belangen des Boekhandels

37 Boekverkopers lezen Recensies

Bruna, AKO en RDC Een clash van culturen en corona als spelbreker

POD: prima oplossing, ondanks beperkingen ‘Een paar dagen niet leverbaar is killing voor een seller’ COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur). Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Medewerkers aan dit nummer Klaas de Boer, Wilna Claassen, Maarten Dessing, Walter Jansen, Jesse Keff, Jessica Leffers, Marlèn Nolta, Jonathan Ursem, Mik Vaes, Sander Verheijen, Akke Visser, Corneel de Wilde, Enno de Witt, Willy Wouters. Foto omslag Chris van Houts.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost. Uitgave van Stip Media. Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte).

www.boekblad.nl

Jan Scholtus.

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

Abonnementen BOEKBLAD COMPLEET onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 261, eerste jaar € 179. BOEKBLAD ONLINE onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 201, eerste jaar € 119. BOEKBLAD COMPLEET ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 141, eerste jaar € 108.

BOEKBLAD ONLINE ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 81, eerste jaar € 59,-. PROEFABONNEMENT 6 maanden onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 3 x Boekblad magazine | loopt automatisch af | € 49,50. MEER INFORMATIE Boekblad.nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 E info@stipmedia.nl www.stipmedia.nl

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

ISSN 1586-2897

maart/april 2021  jaargang 188

Rust Geef toe, het is een sfeervol beeld waarmee we dit nummer openen. Een boekhandel op een centrale plaats, op een winterse avond, feestverlichting in de straten, klassieke lantaarns. Je kunt je voorstellen dat

het overdag in deze winkel druk is geweest en de boekverkoper nu in alle rust terugdenkt aan de vele klanten die vandaag tevreden met hun aanwinsten de deur zijn uitgegaan, terwijl hij/zij zelf ook geniet van een boek op schoot. Maar we weten dat het zo niet is gegaan de afgelopen maanden. Van klanten in de boekwinkel was geen

sprake en voor boekverkopers was en is het een zorgelijke tijd. Op het moment dat ik dit voorwoord schrijf, is net bekend geworden dat winkels weer afhaalloketten mogen openen, zij het onder voorwaarden die ook weer het nodige met zich meebrengen. Evenals vorig voorjaar reageerde het boekenvak snel op de afgekondigde lockdown met een campagne om de lo-

kale boekwinkel te steunen. De CPNB zette de publiciteitsmachine aan en schakelde, via het net verworven Hebban, ook de lezer in om een steentje bij te dragen. De KBb lobbyde bij de overheid, auteurs leverden hun bijdrage via filmpjes op sociale media, evenals uitgeverijen en drukkerijen die uitingen met de hashtag #steunjeboekhandel verzorgden. Het leverde behoorlijk

wat aandacht in de media op, zeker toen de koning ook blijk gaf van zijn belangstelling, en zorgde qua omzet via bezorgservices voor in elk geval een druppel op een heel gloeiende plaat. Er klonken in eigen kring tevreden geluiden over de collectiviteit en solidariteit in het vak. Dan is het goed om kennis te nemen van een andere mening. De boekhandel op de foto is

die in Oisterwijk. Daar werkt Jessica Leffers en zij toont zich kritisch over wat er tot nu toe door de brancheorganisaties is gedaan voor ‘De Belangen des Boekhandels’. U leest het in dit nummer.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

FOTO Joosje ter Velde

VOORAF

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

CORNEEL DE WILDE Marketeer bij uitgeverij Christofoor, die alle boeken uit de voorjaarsaanbieding gratis weggeeft aan vijftig boekhandels Vliegende start campagne CPNB

Ik heb hiervoor in de outdoorretail gewerkt en ben nog relatief nieuw in het boekenvak. Wat mij opvalt is het enorme kapitaal aan goodwill dat er bij het publiek is voor onze sector. De klant vindt ons ongelooflijk sympathiek. Dit is echt uniek binnen de retail en we moeten als boekenvakkers niet onderschatten hoe waardevol dat is. Je ziet dat je die sympathie met een goede campagne zoals deze van de CPNB kan omzetten in resultaten. De saamhorigheid die deze campagne uitstraalt en de manier waarop die door iedereen is opgepakt – van auteurs en boekwinkels tot uitgevers – maken het extra sterk. Tekenend is trouwens hoe in dit artikel ook de inzet van vrijwilligers genoemd wordt. Dat zou in een heleboel andere bedrijven ondenkbaar zijn! De Grote Vriendelijke Podcast lanceert programma met kinderboekennieuws

Geweldig om te zien dat de heren van de Grote Vriendelijke Podcast zoveel succes hebben. Hun podcast is echt een begrip geworden en voorziet in een behoefte. Kinderboeken worden in de media inder-

daad vaak genegeerd. Je kunt dan bij de pakken neer gaan zitten, of op zoek gaan naar andere manieren om het publiek te bereiken. We zijn als uitgeverij voor communicatie over onze prentenboeken voor een groot deel afhankelijk van de inzet van eigen middelen: dat betekent continu zoeken naar creatieve manieren om de klant te bereiken. Ik zie andere spelers in het boekenvak dit ook doen. Als ik daar een goed idee zie denk ik vaak eerst ‘hadden wij dat maar bedacht’, maar het motiveert ook om zelf met het volgende goede idee te komen. Uitgeverij Christofoor schenkt boeken aan boekhandels

Het nieuws dat de boekhandels hun deuren moesten sluiten sloeg ook bij ons in als een bom. We hebben een groot aantal winkels waar we een goede band mee hebben. Als zelfstandige uitgeverij zijn onze middelen beperkt. We hebben een klein team en we moeten daarom altijd zorgvuldig overwegen wat we wel en niet doen. Maar deze actie (het gratis opsturen van iedere titel uit onze voorjaarsaanbieding naar ‘onze’ vijftig beste boekhandels) was voor ons een no-brainer: we hebben de beslissing op ons gevoel genomen, niet op basis van een kosten-batenanalyse. Het voelt goed om iets te kunnen doen. Hopelijk maakt dit het ondernemen voor hen net wat makkelijker in deze moeilijke tijd.

www.boekblad.nl

AKKE VISSER Oprichter van de Culturele Apotheek en de nieuwe secretaris van Stichting de Gouden Ganzenveer A.W. Bruna experimenteert met een dating-app voor veellezende singles

Dit opvallende bericht riep bij mij meteen allerlei vragen op. Kun je aan de boeken waar je van houdt eigenlijk iets aflezen over de mensen op wie je valt? Moet de inhoud van je boekenkast overeenkomen om gematcht te worden, of juist niet? Is het niet veel spannender als je gekoppeld wordt aan iemand die een totaal andere leessmaak heeft? Heeft de jonge doelgroep waar Bruna zich met deze app op zegt te richten überhaupt wel een boekenkast? En is Bruna nou de beste matchmaker? Is de plaatselijke boekhandelaar – bij wie je al jaren komt – niet veel beter in staat om in te schatten wie er bij je past (waarbij er ook nog eens de kans is dat die persoon bij je in de buurt woont)? Kortom, een heerlijk bericht om over door te denken. Boekenmarkt groeide in 2020 met 6 procent – maar niet bij fysieke boekhandel

Goed nieuws dat de omzet van de boekverkoop is toegenomen afgelopen jaar. In tijden van crisis grijpen mensen naar boeken,

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl blijkt. Jammer natuurlijk dat de boekwinkels daar nog niet van profiteerden. Hopelijk brengt de #steunjeboekhandel-actie waar tal van schrijvers aan meewerkten daar dit jaar verandering in. Maar mijn hart maakte vooral een sprongetje toen ik las dat de groei van de omzet van fictie ook is gestegen. Soms krijg ik de indruk dat mensen voornamelijk nog non-fictie willen lezen. Alsof een verhaal wel echt gebeurd moet zijn om waarde te hebben. Zelf ben ik altijd blij als ik even de realiteit kan ontvluchten. Maar los daarvan ben ik ervan overtuigd dat juist fictie onze blik op de werkelijkheid kan verruimen. Omdat het ons uitdaagt om het eens vanuit een ander perspectief te bekijken, of prikkelt om verder te denken dan we voor mogelijk houden. Broodnodig. Coronaproof Nationale Voorleesdagen van start

Heel goed dat de Nationale Voorleesdagen online doorgingen. Persoonlijk denk ik dat je nooit te oud bent om voorgelezen te worden. De Nationale Voorleesdagen zouden wat mij betreft dan ook niet alleen op kinderen gericht hoeven te zijn, maar op iedereen. Vanuit de Culturele Apotheek die ik tien jaar geleden oprichtte, organiseren we al jaren zogenaamde samenleesgroepen (shared reading) in de zorg, in buurthuizen en in de psychiatrie. Wekelijks lezen we er samen en hardop romanfragmenten, korte verhalen en gedichten voor en bespreken we wat ze bij ons oproepen. Naast verhalen lezen, worden ook persoonlijke verhalen gedeeld. Juist het hardop voorlezen blijkt een laagdrempelige manier om samen literatuur te verkennen, ook voor mensen die niet gewend zijn literatuur te lezen. Sinds corona doen we dat

ook online. Leuke bijkomstigheid: er doen nu mensen uit heel Nederland en Vlaanderen mee aan onze wekelijkse online samenleesuurtjes. JONATHAN URSEM Richtte begin dit jaar zijn eigen uitgeverij Vesper Publishing op Oud-hoofdredacteur Nieuwe Revu start eigen uitgeverij met Fortuyn

Het is mooi om te zien hoe enthousiast er vanuit het vak wordt gereageerd op een nieuwkomer zoals ik. Wel veel gehoord van familie en vrienden: wat stoer dat je tijdens de crisis juist in díé sector begint. Mensen hebben toch het idee dat de hele boekenmarkt op z’n gat ligt, terwijl dat (helaas) vooral voor de fysieke boekwinkels geldt. De hele markt groeide in 2020 met 6 procent. Op Twitter werd het al snel ‘onfatsoenlijk’ genoemd dat ik vier klassiekers van Pim Fortuyn opnieuw ga uitgeven, ook worden zijn lezers ‘te dom om een boek te lezen’ genoemd en hoopt een journalist dat Vesper zo snel mogelijk failliet gaat. De vrijheid van meningsuiting is in Nederland niet absoluut, maar voorbehouden aan hen die wel deugen, zo lijkt het. Boekhandels aarzelen over afhaalloket

De boekwinkel zit, als niet-essentiële winkel, in de hoek waar de klappen vallen. De support your local-initiatieven van de laatste tijd zijn hartverwarmend, maar lossen structureel niets op. Alleen fysieke winkels met een strak ingericht online verkoopkanaal kunnen de klappen die offline vallen misschien nog een beetje opvangen.

maart/april 2021  jaargang 188

Het zou goed zijn als boekwinkels in de winkelstraat een soort buurtfunctie kunnen krijgen. Zonder te beargumenteren dat het hangplekken voor lezers moeten worden, zou je met productdifferentiatie best een nieuwe rol aan de winkels kunnen toedichten met additionele verkoop. Zeker met het winterse weer is het helemaal niet zo gek om een klant die een besteld boek afhaalt ook een kop koffie of warme chocolademelk te verkopen. Dan maak je er een ‘boek en zopie’ van, en kunnen de winkeliers wat extra omzet maken. Nieuwe steunmaatregel voor schrijvers én boekhandel stimuleert optredens

Auteurs die een boek op de markt brengen, beleven nu een anticlimax. Jaren naar de stip op de horizon toegewerkt, en als je het boek dan eindelijk in je handen hebt, was dat het dan. Geen feestelijke boekpresentatie, alleen een proostmoment in huiselijke kring. Gelukkig biedt het Nederlands Letterenfonds, dat een regeling heeft opgezet met De Schrijverscentrale en de Koninklijke Boekverkopersbond, uitkomst. Met een toekenning van maximaal 500 euro aan zowel de auteur als de boekhandel, stimuleer je creatieve oplossingen zoals Uitgeverij Pluim bijvoorbeeld doet in samenwerking met het Amsterdamse restaurant Hemelse Modder. Je bestelt een afhaalmenu, dat je opeet terwijl Jaap Goudsmit tijdens een Teamslezing vertelt over zijn boek Vrij van corona. Wat fijn dat dit soort initiatieven nu een steuntje in de rug krijgt met een subsidie. 

DE VISIE

Jan-Joris Keijzer (HarperCollins Holland):

‘WE ZITTEN NOG IN EEN FASE VAN ZAAIEN’ In vijf jaar tijd is HarperCollins Holland verdubbeld in omzet. In het coronajaar groeide de uitgeverij harder dan de markt. Daarmee zijn de ambities echter niet gestild. Allesbehalve, vertelt directeur Jan-Joris Keijzer. Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

JAN-JORIS KEIJZER

1967 Geboren te Aalten 1985-1991 Bedrijfseconomie, Erasmus Universiteit Rotterdam 1992-1998 Diverse marketingbanen bij Unilever 1998-2004 Marketingmanager Benelux PepsiCo 2004-2011 Marketingdirecteur Europa Nike Golf 2011-2015 Directeur Harlequin Holland 2015-heden Directeur HarperCollins Holland

www.boekblad.nl

e invloed van corona liet zich vorig jaar maart bij HarperCollins direct voelen. Jan-Joris Keijzer weet het nog goed. ‘De romantische reeksen van Harlequin liggen vooral in de supermarkt. Die gingen opeens héél hard. Boekhandels waren nog open. Althans, in Nederland. In België waren ze een paar maanden dicht. Maar mensen durfden nergens anders heen dan de supermarkt om boodschappen te doen. Dus dat was de enige plek waar ze aan leesvoer konden komen. Dat hebben we geweten. Later heeft zich dat uitgemiddeld. Uiteindelijk is de omzet van de fysieke boeken in dit segment stabiel gebleven.’ Het droeg bij aan een goed jaar – zoals dat voor bijna alle uitgeverijen geldt, die allemaal profiteerden van de verhoogde behoefte aan boeken. Sterker, HarperCollins Holland heeft beter gepresteerd dan de 6 procent omzetgroei van de hele A-markt. Precieze cijfers mag Keijzer niet geven. De uitgeverij is onderdeel van de internationale uitgeverij HarperCollins Publishers, die deel uitmaakt van het beursgenoteerde miljardenbedrijf News Corp. Wel zegt hij dat de uitgeverij het meest is gegroeid met het boekenfonds. ‘En dat in alle kanalen: in de traditionele boekhandel en in e-commerce, ook via onze eigen site. Ook e-boeken groeiden fors: zowel e-boeken à la carte als binnen de abonnementsmodellen.’ En zo werd het coronajaar het vijfde jaar op rij sinds 2015 dat de uitgeverij groei wist te noteren. In dat jaar nam HarperCollins het Canadese Harlequin over en rolde het een netwerk van dochterbedrijven uit in zeventien landen om zo als eerste uitgeverij letterlijk wereldwijd te opereren. De Nederlandse divisie van Harlequin, die al in 1975 was opgericht, startte daarop met een fonds met commerciële fictie, nonfictie en young adult (YA). Keijzer, sinds 2011 directeur van Harlequin, kwam aan het hoofd te staan van de nieuwe uitgeverij, die direct grote ambities uitsprak. ‘We willen echt een grote partij worden’, zei hij destijds.

maart/april 2021  jaargang 188

DE VISIE

trekt ook mensen die anders niet zouden komen. We hebben daarna behoorlijk wat digitale presentaties georganiseerd, met name voor Nederlandse auteurs. Die werden best goed bezocht.’

Online marketing Heeft HarperCollins Holland een fonds dat bij uitstek aansloeg in een jaar dat lezers misschien meer ontspanningslectuur zochten? ‘We hebben diverse auteurs, vooral in het thrillersegment, die het goed hebben gedaan. Karin Slaughter natuurlijk. Jeroen Windmeijer ook, van wie twee boeken zijn verschenen. Met Nordic crime hebben we gescoord: Winterland van het duo Kim Faber & Janni Pedersen, nieuwe titels van Bo Svernström, Lina Bengstdotter en Mohlin & Nyström. En De laatste trein naar vrijheid van Meg Waite Clayton was een van de laatste tips van het DWDD-panel. Dat verkocht daarna heel goed. Ook hebben we veel auteurs die de Bestseller 60 niet halen, maar in het niveau direct daaronder tot de beter verkopende schrijvers behoren.’ Verkocht Karin Slaughter goed genoeg nu ze niet naar Nederland kon komen? ‘Naar omstandigheden heeft Verzwegen het prima gedaan. Het was de bestverkochte vertaalde thriller van 2020. We hadden last van gesloten AKO’s op Schiphol en sommige NS-stations en, daarna, de afgenomen traffic op deze high traffic-locaties. Daar gaat haar werk altijd hard. Maar we hebben dat weten te compenseren met de groei via andere kanalen. Ook voor haar tournee hadden we een mooi alternatief: wij waren begin juni de eerste uitgeverij die op zo’n grote schaal een reeks Zoom-evenementen heeft georganiseerd. En Karin heeft in Amerika duizenden bladzijden gesigneerd die we daarna in het boek hebben meegebonden. Lezers konden zo toch een exemplaar met handtekening krijgen.’ Is een digitale presentatie een volwaardig alternatief? ‘Fysiek contact brengt een boek echt tot leven. Een schrijver kunnen aanraken, dat roept zo veel enthousiasme op. Iemand als Jeroen Windmeijer, die heel sterk is in het contact met zijn lezers op de winkelvloer, heeft het bezoek aan boekhandels echt gemist. Maar een digitale presentatie heeft voordelen. Karins lezers konden haar nu wél persoonlijk vragen stellen. Je

‘DIGITAAL ZAL NIET MEER WEG TE DENKEN ZIJN BIJ WELKE MARKETINGEN VERKOOPCAMPAGNE DAN OOK’ 12

Blijven jullie ermee doorgaan als corona voorbij is? ‘Digitaal zal niet meer weg te denken zijn bij welke marketingen verkoopcampagne dan ook. Het contact met lezers via sociale media is vorig jaar zo veel intenser geworden. We hebben een heel team dat voortdurend vragen beantwoordt, tips geeft, nieuwe dingen bedenkt om online aandacht te vragen voor titels. De verkoop via het e-commercekanaal is ook enorm gegroeid. Zulke veranderingen zijn allemaal blijvend. Dat stelt ons voor uitdagingen, maar biedt ook kansen.’ Uitdagingen zoals? ‘De ervaring van stumble upon a book, zoals ze in Amerika zeggen, heb je alleen in een fysieke boekhandel. Daar kun je letterlijk struikelen over boeken die je niet zocht, of krijg je advies op maat van de specialist: de boekhandelaar. Op internet gaat het nog steeds nauwelijks verder dan: “kopers van dit boek kochten ook…”. Mensen kopen dus meer van hetzelfde, zo zag je vorig jaar ook weer. Dat maakt het voor sommige titels steeds lastiger om het publiek te bereiken, met name debuten – terwijl het belangrijk voor de toekomst is om steeds nieuwe namen groot te maken. We gaan in deze trend mee door bestaande auteurs nog meer te pushen online, maar ook nieuwe auteurs vaker te promoten met kreten als “voor de fans van”. Het wordt ook belangrijker om een backlist te hebben. Als relatief nieuwe speler hebben wij die helaas nog beperkt, met uitzondering van romance-auteurs.’ En kansen? ‘Je kunt online goed inhaken op het succes van bewerkingen tot films of series. Kijk naar het door Netflix veroorzaakte verkoopsucces van de Bridgertonboeken van Julia Quinn – de boeken van een auteur die wij in de VS wel, maar hier helaas niet uitgeven. Maar ook naar een Netflix-serie als Virgin River. Wij hebben herdruk op herdruk kunnen opleggen van de boeken van Robyn Carr waar die op is gebaseerd. Dat criterium – is of komt er een verfilming? – speelt een steeds sterkere rol bij de acquisitie. Ook kun je online mensen goed bereiken met andere producten: e-boeken, audioboeken, abonnementen. Daar werken we steeds harder aan.’

Auteursstal Was er vorig jaar nog ruimte om vijf jaar HarperCollins Holland te vieren? ‘We hadden intern wel wat gepland. Dat is niet doorgegaan. Maar zo belangrijk is het jubileum niet. De lezer geeft immers om auteurs en titels, niet om uitgeverijen. Wel hebben we 45 jaar Harlequin uitge-

www.boekblad.nl

‘BINNEN HET CONCERN LOPEN WE IN HET INTERNATIONAAL VERMARKTEN VAN AUTEURS VOOROP. DAT HEEFT ERTOE GELEID DAT STEEDS MEER AUTEURS ONS BENADEREN OM TE PRATEN OVER EEN VOLGEND BOEK’ breid gevierd, omdat het merk Harlequin echt een toegevoegde waarde voor de lezers heeft. Met speciale uitgaven, promotionele acties, een schrijfwedstrijd waarbij de vijf beste verhalen gebundeld zijn uitgegeven. Dat was een heel jaar lang feest. En succesvol ook. Tijdelijke promotieacties zoals “45 jaar Harlequin, 45 procent e-boekkorting” – reken maar dat dat aanslaat.’ Hoe kijk je terug op die vijf jaar? ‘Het was een bijzondere tijd. Van bijna niets zijn we gegroeid naar een serieuze top 20-uitgever met een vaste plek in het traditionele boekhandelskanaal. Het team is gegroeid. We hebben nu meer specialismes in huis. We hebben een stevige internationale samenwerking. We hebben een aantal grote acquisities gedaan. De eigen Nederlandse auteursstal is gestegen van nul

naar ruim dertig schrijvers. En dat tegen de achtergrond van een enorme verandering van het boekenvak.’ Een top 20-uitgeverij? Dat klinkt eerlijk gezegd flets vergeleken bij de ambitie van destijds. ‘Het doel was groei. Dat is gelukt. In vier jaar tijd is de omzet bij de fysieke boekhandel verdubbeld. Toch heel behoorlijk. Maar of dat ook de ambitie was? Ik geef toe dat ik harder had willen groeien. Daar moet je ook een beetje geluk voor hebben. Als we een tweede Karin Slaughter hadden binnengehaald, hadden we een enorme sprint kunnen maken – zeker in een markt waarin door corona grote namen het extra goed hebben gedaan. Maar zo’n grote auteur is niet naar ons overgestapt. En de nieuwe auteurs zijn nog niet naar dat hoge niveau gestegen. Zoiets weet

maart/april 2021  jaargang 188

DE VISIE

segmenten: thrillers, romance, non-fictie, kinderboeken. Maar we kijken zeker ook naar andere markten. Zo heeft HarperCollins vorig jaar de Egmont-groep overgenomen. Die zijn heel actief in segmenten als cadeauboeken en gaming. Het is niet ondenkbaar dat ook wij onderzoeken of er voor zulke uitgaven uitbreiding mogelijk is. En vergeet niet: andere marktconcepten. We groeien op de digitale markt al bovengemiddeld hard, maar er is ruimte voor meer: apps, digital only-uitgaven, nieuwe abonnementsmodellen.’

je nooit van tevoren. Vergeet ook niet – zeg ik nog maar eens – hoe belangrijk een backlist is. Voor veel uitgevers is dat 50 procent van de omzet, voor sommige nog meer. Dankzij een backlist kun je profiteren van onverwachte gebeurtenissen zoals vorig jaar corona waardoor De pest van Albert Camus opeens in de Bestseller 60 stond. Die backlist zijn wij nog steeds aan het opbouwen.’ Een mogelijkheid tot groei is: meer Nederlandstalige auteurs. Ben je tevreden met omvang en kwaliteit van de auteursstal? ‘Gezien de geformuleerde doelstellingen, ja. We hebben bewezen dat we eigen auteurs kunnen brengen. Een aantal heeft de Bestseller 60 gehaald. Jeroen Windmeijer wordt inmiddels in onder meer Amerika, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Tsjechië en Duitsland uitgegeven – soms door uitgeverijen van HarperCollins, soms door andere. Binnen het concern lopen we in het internationaal vermarkten van auteurs voorop. Dat heeft ertoe geleid dat steeds meer auteurs ons benaderen om te praten over een volgend boek – vooral thriller- en romance-auteurs, maar ook bij non-fictie.’ Wat is daarin de focus? Het lijkt soms van alles wat. ‘Wij kunnen ons niet de luxe veroorloven ons te focussen om bijvoorbeeld alleen oorspronkelijk Nederlandstalige thrillers te brengen. We zitten nog in een fase van zaaien. We planten overal zaadjes en kijken welke ontkiemen en welke misschien door vogeltjes worden opgepeuzeld. Het komt dan misschien over alsof er geen verband tussen zit, maar voor ons volgen de uitgeefbeslissingen logisch uit de strategie per segment. Wél weten we steeds beter in welke segmenten we toekomst zien en in welke niet. Al blijven we ons ook nog breed oriënteren en onderzoeken we de mogelijkheden van andere segmenten.’

Destijds was de verklaring van HarperCollins voor de strategie: dan kunnen we de wereldrechten kopen van grote auteurs en die zelf wereldwijd exploiteren. Drie tot vijf auteurs per jaar, zei je. Is dat gebeurd? ‘Grote blockbusterauteurs wereldwijd in één keer lanceren is minder vaak gebeurd. Er zijn wel allerlei deals

‘WE VOELEN DAGELIJKS DAT WE ONDERDEEL ZIJN VAN IETS GROTERS’

Zoals kinderboeken, waar jullie in 2019 mee zijn begonnen. ‘Ja. We waren al voor de overname van Harlequin door HarperCollins begonnen met young adult. Een auteur als Julie Kagawa heeft een grote fanbase opgebouwd. Al snel kwam Marieke Nijkamp daarbij. De uitbreiding naar middlegrade fictie was een logische stap toen de YA-markt terugliep, omdat HarperCollins een van de grootste kinderboekenuitgevers ter wereld is. Maar het is niet makkelijk om in deze markt door te breken. Er bestaan heel sterke, duurzame banden tussen de lezer en bepaalde merken: van Dikkie Dik en Rupsje Nooitgenoeg tot, recentelijker, Leven van een Loser en De boomhut. Om dan succesvol te zijn, moet je een lange adem hebben. Gelukkig hebben we dat.’

Eigen uitgeefbeleid

Is misschien de voorkeur van auteurs en agenten onderschat om per land aparte deals te sluiten en zo een hoger voorschot binnen te halen? ‘Die berekeningen zijn natuurlijk gemaakt. Per land een deal betekent voor een auteur ook extra kosten voor coördinatie, vertraging in binnenkomende inkomsten, hier en daar lagere royalty’s. Wie voor ons kiest, heeft daarentegen één aanspreekpunt voor de hele wereld, krijgt alle plannen gestructureerd aangeboden, ontvangt gestroomlijnde rapporten van verkoopresultaten, wordt in sociale media overal op een coherente manier gepositioneerd. Er zijn auteurs die dat liever hebben. De spionagethriller-auteur Daniel Silva bijvoorbeeld.’ Hoe vrij zijn jullie gebleken om een eigen uitgeefbeleid te voeren? ‘Volledig vrij. Alleen voor een paar titels – jaarlijks op de vingers van een hand te tellen – moeten we

Is verdere verbreding dé weg naar groei? ‘Het is én én. Verdere penetratie van bestaande

geweest en concepten ontwikkeld. Dat leidde tot collectieve aankopen van filmboeken als die rond Fantastic Beasts And Where To Find Them. Of recent The Greatest Secret van Rhonda Byrne. En zo zijn er meer titels. De reden dat auteurs van het niveau Karin Slaughter niet snel overstappen is dat auteurs of hun agenten best vaak op lokale markten goede bestaande relaties hebben die ze niet kunnen of willen openbreken. Zeker als je een new kid on the block bent, moet je extra hard je best doen om überhaupt aan tafel te komen. Maar vergeet ook niet: wereldrechten verwerven is alleen relevant als een titel ook wereldwijd succes kan hebben. Zoveel van zulke titels zijn er helemaal niet.’

www.boekblad.nl

maart/april 2021  jaargang 188

DE VISIE

gewoon meegaan. Soms is dat dan voor ons een gouden deal, soms wat minder. Dan is het geen kerntitel in onze aanbieding, maar wel interessant genoeg om erbij te hebben. Veel vaker krijgen wij de vrijheid om zelf te bepalen of een titel in Nederland aan kan slaan of niet. Dat doen we ook. En ja, dan kan het gebeuren dat we iets laten lopen dat bij een andere uitgever een succes wordt. Maar dat risico loopt iedere uitgeverij elke dag.’ Heeft het dan, bij de acquisitie van nieuwe titels, wel voordeel om onderdeel te zijn van een internationaal concern? ‘Zeker. Anders dan andere Nederlandse uitgeverijen hebben wij de luxe om uit drie bronnen te putten. Een: het gigantische, internationale HarperCollinsnetwerk, waarin alles zit. Van romance tot christelijke titels, van Australië tot Amerika. We hebben bijna altijd eerste keus. Twee: het oude Harlequin-netwerk, dat nog bestaat als aparte entiteit en dat veel romantische reeksen uitgeeft, maar tegenwoordig ook actief is in upmarket literaire fictie via nieuwe imprints. En drie: de normale manier van acquireren via agenten of rechtstreeks bij de auteur. Wij hebben ook gewoon scouts in Engeland en Amerika. En bij alles profiteren we van de kennis bij andere HarperCollins-uitgeverijen. We werken heel nauw samen.’

Internationaal communiceren Wat zijn meer voordelen gebleken van het internationale concern? ‘We beheren wereldwijd één webshop-systeem. En maken als collectief afspraken met wereldwijd opererende retailers. Er is bijvoorbeeld ook zoiets als een team van dertig datacrunchers dat de performance van al onze titels bij internationale retailers als Amazon optimaliseert. Daar zie je echt het belang van schaalgrootte. Maar het voordeel zit vooral in ondersteuning op alle mogelijke terreinen. Het verbeteren van marketingconcepten, het aanscherpen van positioneringen van titels en auteurs, het innoveren in sociale media, het maken van pitches voor het binnenhalen van titels, het delen van kennis over leesgewoontes en trends, nóém maar op. We voelen dagelijks dat we onderdeel zijn van iets groters.’ Wat betekent dat voor een individuele medewerker? ‘Ik denk dat iedereen bij ons op kantoor minimaal een keer per maand internationaal overleg heeft. Voor sommigen is het zelfs dagelijks, voor anderen wekelijks of op projectbasis. Er is een internationale database waarin alle uitgeefprojecten staan. Onze acquirerend redacteur die een Amerikaanse titel in Nederland brengt, heeft daar 24 uur per dag toegang toe om er alles uit te halen wat hij of zij nodig heeft: van het vertaalbare manuscript tot covers en auteursfoto’s, marketingplannen, positioneringsstatements, plaatjes van hoe het er in de winkel uit kan zien, ideeën voor sociale media-uitingen. Daarnaast kan die persoon schakelen met collega’s die hij of zij kent uit het netwerk om te vragen hoe de uitgeefstrategie in, zeg, Duitsland is uitgepakt. Tegelijk krijgt die persoon interne nieuwsbrieven over successen in Brazilië of over het contractenbeheer dat in Amerika gebeurt. Zo heb je letterlijk continu contact met het internationale netwerk. Het zijn complexe banen, omdat het allemaal bovenop de dagelijkse lokale werkzaamheden komt.’ Is dat de reden dat HarperCollins – in ieder geval op het niveau van uitgever – veel wisselingen heeft gehad? ‘Dat zou kunnen. Wij zijn een betrekkelijk klein team, waardoor de meerderheid van onze mensen twee of drie petten op heeft. Daar komt het internationale aspect bij. Internationaal communiceren is integraal onderdeel van het werk. Dat maakt ons anders dan een traditionele Nederlandse uitgeverij. Ook is er door de groei intern veel veranderd. Al die dingen passen goed bij sommige mensen, maar niet bij iedereen.’ Hebben jullie tijdens de coronacrisis baat gehad bij ervaringen van de zusterbedrijven? ‘Zeker. Neem alleen al die digitale presentaties.

www.boekblad.nl

We hadden veel aan de learnings uit met name de VS. Technisch: wat is de beste apparatuur, de juiste belichting, de ideale communicatie erover. Maar ook de marketing eromheen: kun je er bijvoorbeeld een pre-ordercampagne aan hangen? Maar we hebben over zoveel onderwerpen overlegd. In Frankrijk, Italië, Spanje en elders waren bijvoorbeeld de winkels eerder helemaal dicht. Daar zijn allemaal creatieve oplossingen bedacht, waar wij van profiteren nu wij hetzelfde meemaken. Niet dat we die één op één kunnen overnemen overigens. Daarvoor verschilt het retaillandschap te veel.’ Kun je toch een voorbeeld geven? ‘De mate waarin wij publicatie van titels uitstellen. Uit Duitsland hebben we geleerd dat de boekverkoop direct opleeft zodra winkels opnieuw open gaan. De honger naar nieuwe boeken is dan enorm. Dat betekent dat er verse boeken moeten liggen. Je moet dan niet uitgestelde titels pas twee weken later uitgeven.’

Aderlatingen Hoe zie jij de toekomst van de boekhandel? ‘Vorig jaar hebben juist kleinere boekhandels een behoorlijk jaar gedraaid. Dat was hard nodig. Het ging met deze groep al jaren niet crescendo. Alleen winkels in grote steden leden echt onder het gebrek aan mensen op straat. Maar de sluiting nu is erg voor iedereen. Het was heel raar dat boekhandels een tijd niet eens een afhaalloket mochten hebben. Heel raar. Ik kan alleen niet voorspellen wat het blijvend effect zal zijn. Hoelang blijven ze dicht? Hoeveel reserves hebben ze? Geeft de overheid meer steun? Sommige zullen het bijzonder zwaar gaan krijgen. Het zou me niet verbazen als meer boekhandels, zoals De Ganzenveer in Helmond, met crowdfunding het publiek erbij betrekken. Het publiek wil lokaal de boekhandel steunen om de leefbaarheid van de dorpen en steden in stand te houden. De boekhandel neemt daar een unieke en onvervangbare positie in.’ Hebben jullie de boekhandel geholpen door de collectieve campagne van de CPNB te ondersteunen? ‘Absoluut, op alle niveau’s en in al onze uitingen – zelfs in de handtekeningen onder onze mails. We hebben ook onze auteurs filmpjes laten inspreken voor #steunjeboekhandel. Daarnaast hebben we op het commerciële vlak boekhandels gesteund met exclusieve acties, promotionele titels, extra gemak om dingen te bestellen, pos-materiaal – wat we maar konden bedenken.’ De fysieke boekhandel is te belangrijk om te laten verdwijnen – ondanks het groeiende belang van internet voor HarperCollins? ‘Uiteraard! Online is voor ons belangrijk voor de uitgaven van Harlequin. Voor die titels, die vier tot acht euro kosten, zien we stijgingen van tientallen procen-

‘IK GELOOF STERK IN DE KRACHT VAN SAMENWERKING EN HERHALING’ ten in e-commerce. Het e-boek is soms ook goed voor 40 tot 50 procent van de verkoop. Op de Harlequinsite verkopen we de boeken daarom alleen zelf via onze eigen webshop, wat ontzettend goed gaat. Maar voor de HarperCollins-uitgaven, waarvan de verkoopprijs begint bij 15 euro, is de fysieke boekhandel ons primaire verkoopkanaal. Op de HarperCollins-site verwijzen we dus wél naar alle mogelijke verkoopsites – van Libris tot AKO.’ Moet het boekenvak zo collectief blijven optrekken als corona voorbij is? ‘Vind ik wel. Ik geloof sterk in de kracht van samenwerking en herhaling. De manier – sterker, de enige manier – om effect te hebben in een versnipperd medialandschap is door met z’n allen dezelfde boodschap uit te dragen en die boodschap te blijven herhalen. Je eigen uitingen zien de meeste lezers hooguit een paar keer. Het afgelopen jaar is de versnippering alleen maar erger geworden: DWDD is niet vervangen door een ander, vergelijkbaar platform, en de aandacht van kranten en tijdschriften voor boeken is alleen maar minder geworden. Dat zijn enorme aderlatingen voor het boek. Ik hoop daarom van harte dat iedereen in het vak die tijdens de crisis het belang van samenwerking heeft gemerkt, deze positieve vibe vasthoudt en ook na de crisis blijft samenwerken.’ 

maart/april 2021  jaargang 188

FOTO Jelmer de Haas

ACHTERGROND

Corona en het boekenvak

Een bizar jaar in vogelvlucht Een jaar geleden kwamen er uit Italië toch wel wat verontrustende berichten over een virus dat daar huis zou houden. Niet veel later bereikte corona ons land, sindsdien zit het boekenvak in een achtbaan en durft niemand een voorspelling aan over wanneer we weer teruggaan naar normaal – als we dat ooit al gaan doen. Een terugblik in vogelvlucht en twee scenario’s. Tekst Enno de Witt

p 6 maart vorig jaar leek er nog niets aan de hand en werd in Amsterdam als vanouds het Boekenbal gevierd, de opening van wat later misschien wel de vreemdste Boekenweek ooit zou worden. Niemand wist precies hoe het virus heette en al helemaal niet wat het zou aanrichten, lacherig begroetten mensen elkaar met de elleboog, bij de toiletten hingen oproepen om het toch vooral hygiënisch te houden met elkaar, maar na het hoofdprogramma in de grote zaal stroomden alle boekenvakkers het gebouw in, op weg naar de bar, bovenop elkaar gepakt, en duurde het niet lang meer of de gebruikelijke zoenen en knuffels werden uitgewisseld. In Nederland was die vrijdag de eerste dode gevallen. Maar of het bal een epidemie binnen het boekenvak heeft opgeleverd valt niet vast te stellen, simpelweg omdat niemand die een weekje aan het hoesten was zich kon laten testen. Het OMT bestond al, maar zelfs de regering vond het niet nodig om beschermende maatregelen te nemen of tests in te slaan. Het zou dus wel loslopen. Duikvlucht Dat idee veranderde snel naarmate het aantal besmettingen toenam, met als keerpunt de persconferentie van 12 maart, toen een aantal beperkende maatregelen werd ingevoerd. Dat leidde vooral tot lege schappen in enkele supermarkten en vrolijke filmpjes op YouTube van lange rijen voor de coffeeshops – die tot op heden nog steeds gewoon zaken mogen doen, want essentieel. In het boekenvak begon het enigszins door te dringen doordat grote beurzen in het geding kwamen. De London Book Fair ging op het laatste moment niet door, Bologna werd uitgesteld en in navolging daar-

www.boekblad.nl

Boekenbal 2020: boekenvakkers dicht op elkaar gepakt, gebruikelijke zoenen en knuffels uitwisselend.

van een groeiende reeks. Amerikaanse uitgevers en agenten zagen al weinig heil meer in de Frankfurter Buchmesse van oktober. Een aantal boekwinkels ging tijdelijk dicht, Scheltema voorop, en toen toch maar weer open. De binnensteden hadden veel last van wegblijvende bezoekers, en daarmee ook de winkeliers, die al snel terecht steen en been klaagden. Van de winkels van AKO, die zich vanouds op high traffic-locaties als stations en vliegvelden bevinden, sloot een groot deel wegens gebrek aan traffic, nadat de regering reizen ontmoedigde, buitenlandse bestemmingen onheilspellende codes kregen en veel meer mensen thuis gingen werken. De indruk ontstond zo dat de lezer de fysieke boekhandel links liet liggen. Maar uit de provincie kwamen heel andere geluiden. Boekhandels in winkelcentra en in plaatsen met kleine winkelkernen profiteerden van nieuw gedrag dat consumenten vertoonden. Langdurig shoppen maakte plaats voor efficiënt, gericht inkopen. Even langs de bank, de super, de bakker, de slijter en de slager, en als daar een boekhandel bij zat kreeg die ook nog even snel bezoek, voor het inslaan van een stapel klassiekers waar je enige tijd zoet mee was, oefenboekjes voor de kinderen, puzzels en spellen. Tussen de dubbelcijferige duikvlucht van gerenommeerde boekhandels op westelijke A-locaties doken ineens plussende boekverkopers op. Dat veranderende koopgedrag leverde ook een tot op de dag van vandaag doorgaande verschuiving op van de smaak, zoals die zou kunnen worden afgemeten aan wat mensen kopen. Literatuur, en dan vooral boeken waar je moeite voor moet doen, is uit en als debutant kun je het wel schudden. Opmerkelijk is verder dat

Sommige langer lopende projecten konden simpelweg geen uitstel velen, zoals het nieuwe filiaal van Paagman in de Mall of the Netherlands in Leidschendam.

echte doemtitels over ziektes die de hele wereld met uitroeiing bedreigen grotendeels achterwege bleven, net als de veel gevreesde coronadagboeken. Zoomen Doordat boekhandels nog maar een beperkt aantal mensen mochten binnenlaten, gerelateerd aan vloeroppervlak, veranderden ze van sfeer en aanzien. Klanten moesten mandjes mee, zodat kon worden bijgehouden hoeveel er binnen waren, personeel werd beschermd door spatschermen – daarvoor totaal onbekend – en flesjes reinigingsmiddel, bovendien werden de vloeren vaak ganzeborden, met een vaste looprichting en de aansporing toch vooral op anderhalve meter afstand van elkaar te blijven. Dat leidde tot de nodige creativiteit, die ook de maanden erna zou blijven, maar nam niet weg dat wat ooit als raison d’être van de fysieke boekhandel werd beschouwd, de gelegenheid om al neuzend in de voorraad onverwachte ontdekkingen te doen, daarbij ondersteund door een ter zake kundige verkoper, uit het zicht verdween. Dat gold ook voor de talloze evenementen die de zo gewenste beleving naar de winkel moesten brengen. Jarenlang was daar steeds meer op ingezet, ook tot voordeel van auteurs, in het maartnummer van Boekblad verscheen nog een uitgebreide beschouwing over hoe belangrijk beleving was en hoe je die het beste teweegbracht. Ineens kon vrijwel niets meer. Dat werd improviseren, zeker voor de freelancende organisatoren, die meest uitweken naar digitaal. Nederland werd een werkwoord rijker: zoomen. Nu krijgt iedereen al hoofdpijn van het idee, toen was het dè oplossing, zoomden we ons drie slagen in de rondte en was een dag niet gezoomd een dag niet geleefd. Dat

maart/april 2021  jaargang 188

ACHTERGROND

boekhandel wegzakken en het onlinekanaal onstuimig groeien, in een tempo dat helemaal niemand had kunnen voorzien. Nederland las nog steeds boeken, maar van klantentrouw was amper sprake. Gemak diende de mens en zeker de klant van de boekhandel, aan wiens loyaliteit toch grenzen zaten.

Winkelvloeren werden ganzeborden, met een vaste looprichting en de aansporing vooral op anderhalve meter afstand van elkaar te blijven.

deden ook uitgevers meer en meer. Ze zagen hun kantoren ontvolken en de medewerkers naar huis vertrekken, om daar in vaak barre omstandigheden hun taken te verrichten. Overlegd werd onder meer over de noodzaak om aangekondigde nieuwe titels uit te stellen. Het ging daarbij niet om boeken die via het spook op de achtergrond – Bol.com – hun weg naar de lezer toch wel zouden vinden, maar om auteurs voor wie de steun van de fysieke boekverkoper onontbeerlijk was. Om het gecompliceerder te maken waren er ook boekhandelaren die juist vroegen om nieuwe titels, zodat ze hun klanten iets nieuws te bieden zouden hebben. Klantentrouw Het binnenhouden van de vaste klanten werd meer en meer leidend. Boekhandels zetten sterk in op de webwinkel en gingen boeken zo snel en persoonlijk mogelijk thuisbezorgen, wat aandoenlijke verhalen, maar weinig omzet opleverde. De sfeer was er tot laat in het najaar één van vechtlust, met in het bange achterhoofd de hoop dat voordat ook de laatste reserves waren weggesmolten, er een oplossing zou zijn gevonden – en de vrees dat die te laat zou komen. Nadat de Twentse boekhandelaar Kees Schafrat jaren geleden tevergeefs had geprobeerd het thema #kooplokaal op het netvlies van de boekverkopers te krijgen werd het nu leidend en mooier nog: het leek nu ook landelijk aan te slaan. Leek, want in de maanden die volgden zagen we aan de cijfers hoe Bol.com als een tsunami over de fysieke boekhandel heen denderde. Daar konden ludieke bakfietsen, de inzet van vrijwilligers en een door het hele vak ondersteunde actie van de CPNB weinig aan veranderen. In de wekelijkse coronameter zagen we de fysieke

Uitstel kwam er voor nog veel meer internationale beurzen, tot die over de hele planeet stillagen en in het beste geval waren vervangen door digitale versies. Voor de rechtenhandel maakte dat niet veel meer uit, die vond al jaren plaats voordat de poorten opengingen en dat gebeurde nu nog steeds. Over de alternatieve Buchmesse waren de reacties overwegend negatief, de essentie van Frankfurt is mensen ontmoeten, daar kan geen zoomsessie tegenop. Ook hier dolf beleving het onderspit. Sommige langer lopende projecten konden simpelweg geen uitstel velen. De lang verbeide verhuizing van Broese naar het voormalige postkantoor aan de Neude in Utrecht bijvoorbeeld, waar veel geld, tijd en energie in was gestoken. Of het nieuwe filiaal van Paagman in de Mall of the Netherlands in Leidschendam. Intussen lagen meer en meer boekhandels in de clinch met hun huurbaas, van wie meer solidariteit werd verwacht bij het trotseren van de coronastorm, liefst in de vorm van het kwijtschelden van althans een deel van de huur. Eindsprint De door alle beperkingen zwaar getroffen Nederlandse economie werd van zzp-er tot grootbedrijf en ook de retail in de benen gehouden door het kabinet. Bij iedere nieuwe beperking kwam weer een nieuw steunpakket, waarop steevast de nodige kritiek kwam, maar ook het besef dat het altijd nog beter was dan niets. Desondanks raakte de adem langzaam maar zeker op. Boekhandels en ook uitgevers keken reikhalzend uit naar november en december, als alle ellende achter ons zou worden gelaten. Het lijkt nu allemaal vreselijk lang geleden, maar de grootste uitdaging was een goede spreiding van kooplustigen. De CPNB kwam met een campagne, kooplustigen werden verleid om op tijd de cadeaus voor de feestdagen te komen kopen, en dan liefst op een dinsdagochtend. Het was niet het enige waar naar werd uitgekeken. De Kinderboekenweek stond op punt van beginnen, iedereen had er flink zin in, maar alsof de Duvel ermee speelde kwam de regering, in een persconferentie, twee dagen voordat de feestelijkheden zouden beginnen met weer nieuwe maatregelen, waardoor opnieuw veel minder kon. Onder andere kwam er een mondkapjesplicht voor openbare ruimtes, waaronder winkels. Die blij mochten zijn dat ze überhaupt open mochten blijven, maar dat wisten we toen nog niet. De vermoeidheid sloeg serieus toe, maar het einde van een bizar jaar kwam in zicht en de laatste energie werd aangesproken, waardoor de stemming opmerkelijk opgewekt bleef. Zelfs aan uitgeverskant, waar reisboekenspecialisten als Mo’Media en Unieboek|Het Spectrum al fikse klappen hadden gekregen, maar ook de literaire

www.boekblad.nl

huizen merkten dat er wat aan de hand was. Na de Kinderboekenweek kwamen de cijfers en wie kon lezen zag toen al wat er aan het gebeuren was. In de periode van 30 september tot en met 11 oktober steeg de afzet van kinderboeken met 9 procent ten opzichte van 2019. De omzet steeg met 19 procent. Mooi, hoewel minder dan 2018, dus enigszins geflatteerd, maar relevanter was de steeds schevere verhouding tussen online retail en fysieke winkel. Webwinkels verkochten tijdens de Kinderboekenweek 41 procent meer kinderboeken – goed voor een omzetstijging van 50 procent. De fysieke winkels kenden een stabiele afzet – goed voor een omzetstijging van 8 procent. Natuurlijk, er kon veel minder qua activiteiten, en daar moet de Kinderboekenweek het van hebben. Maar toch. Al bezorgend en klanten manend zich aan de regels te houden ging het boekenvak voor de eindsprint, om op 15 december vlak voor de meet spectaculair te struikelen. Alle boekhandels gingen dicht, zelfs een afhaalloket, zoals de bibliotheken dat wel hadden, zat er niet in. Een enkeling zorgde voor een creatieve oplossing, het bezorgen ging in overdrive, maar na de kerstvakantie, toen ook de adrenaline op was, bleek dat de ravage compleet was. ‘C-boeken’ De KBb had zich maandenlang achter de schermen drie slagen in de rondte gelobbyd, dat bleek nu vechten tegen de bierkaai geweest. De maanden eerder geuite waarschuwing van directeur Anne Schroën dat een derde van haar achterban de pandemie niet zou overleven, waarvoor ze de nodige hoon oogstte, leek nu akelig realistisch. De geluiden uit het Haagse, die een verdere aanscherping van de maatregelen eerder waarschijnlijk maken dan een versoepeling, stemmen weinig hoopvol. Dat afhaalloketten nu wel mogen lijkt te weinig en te laat. Oproepen van auteurs en anderen om in ieder geval boekhandels tot essentieel te verklaren vallen als zaad op de politieke rotsen. Beschouwers die erop wijzen dat waar slijters wel open mogen en boekhandels niet de cultuur en zelfs de democratie in het geding is, preken voor dovemansoren. Dus zitten we een jaar nadat de coronacrisis ons land in zijn greep nam in een beroerde situatie. De winkels blijven zo lang dicht, dat de tendens om online te kopen onomkeerbaar wordt. Aan de bestsellerlijsten zien we nu al dat die trend ook gevolgen heeft voor het soort boeken dat wordt gekocht. De titels die als moeilijker te boek staan delven het onderspit, wat weer gevolgen heeft voor uitgeverijen die zich juist in die hoek bevinden. Alle uitgeverijen worden steeds afhankelijker van Bol.com en in mindere mate Amazon, die zo meer en meer een stem krijgen in wat zal worden uitgegeven, en in een positie komen waarin ze zelf de zakelijke voorwaarden bepalen, waarover dan bij gebrek aan alternatieven niet onderhandeld kan worden. Eén ding lijkt vast te staan: het oude normaal, zo dat er ooit al is geweest, komt niet meer terug. De nieuwe wer-

December: Alle boekhandels gingen dicht, zelfs een afhaalloket zat er niet in. De volgende collectieve campagne ging van start.

kelijkheid zal worden bepaald door een aantal factoren. De belangrijkste daarvan is een oude vertrouwde: geld. Hoe idealistisch ook, sinds het verscheiden van Johan B.W. Polak zal een uitgeverij of een boekhandel op zeker moment zwarte cijfers moeten schrijven. Het lijkt onvermijdelijk dat de veelgeroemde collectiviteit daaraan ondergeschikt wordt. Het hemd is in zware tijden immers veel nader dan de rok. Een ander punt is de staat waarin ons land zich straks, nadat het virus is overwonnen, bevindt. Omdat we nog niet weten wanneer dat zal zijn overheerst hier de onzekerheid, maar we kunnen ervan uitgaan dat de Nederlander boeken koopt bij de grote online retailers, want dat gebeurt nu al. De winkels van Audax gaan daar niet mee concurreren en leggen zich toe op andere producten met een hogere marge, waarmee meer winst kan worden gemaakt en die het moeilijker doen in de online retail, zoals spontane aankopen tijdens het funshoppen. Het fors verminderde aantal fysieke boekhandels bedient enkele niches, die de boekverkopers goed kennen, zodat precies kan worden ingespeeld op de wensen van de clientèle, die desgewenst de aankopen per bakfiets krijgt thuisbezorgd. De regering trekt ter ondersteuning ruimhartig de portemonnee en verlengt de Wet op de vaste boekenprijs, met als aanvulling dat die alleen nog maar geldt voor als cultureel noodzakelijk bestempelde uitgaven, die ‘C-boeken’ worden gedoopt, ter bepaling waarvan een commissie wordt ingesteld. Auteurs krijgen een gegarandeerd en voorwaardenvrij basisinkomen. Het zou echter ook zo kunnen zijn dat als de boekhandels op enig moment weer als vanouds open mogen de consument daar in grote hoeveelheden boeken komt kopen, Amazon en Bol.com hun omzetten zien inzakken, overal weer beleving is en het verder business as usual wordt. In het buitenland gebeurde het al. Bovendien was 2020 ook sinds lang een jaar waarin meer boekhandels opengingen dan sloten. Niets is meer zeker, maar de kans op dat tweede scenario lijkt toch wat kleiner. 

maart/april 2021  jaargang 188

IN BEELD

#steunjeboekhandel 2

Nadat gedurende de ‘intelligente lockdown’ vorig jaar onder de hashtag #kooplokaal al een campagne werd gelanceerd om de boekwinkels te steunen, reageerde het vak in januari met een nieuwe campagne op de verlenging van de half december afgekondigde, nog striktere, lockdown. Winkels waren echt helemaal dicht, afhaalloketten waren er niet meer bij, de belangrijke decemberomzet was grotendeels gemist. Auteurs en uitgevers lieten van zich horen en ook de lezer werd nadrukkelijk ingeschakeld om via sociale media zoveel mogelijk de nieuwe hashtag #steunjeboekhandel over het voetlicht te brengen. Via de website steunjeboekhandel.nl kregen partijen een uitgebreide mediakit aangeboden om pers, publiek en autoriteiten te attenderen op de situatie van de boekhandels. Op deze pagina’s een impressie van (lokale) uitingen.

2 1

6 18

7 3. Van den Brink Boek en Buro Zutphen: ‘bel, app, mail: wij bezorgen!’ 1. ‘Ik steun mijn boekhandel’: layout voor profielfoto 4. Bruna maakt het duidelezers en klanten op sociale lijk: ze staan voor je klaar! 5. Met mondkap en veilige media. afstand dankzij omrin2. ‘Ik heb m’n wagen vol gende tassen: bestellingeladen…’: bezorgdienst gen staan gereed bij deze van de Bilthovense BoekBruna-vestiging. handel.

Legenda

6. De buitendienst van Luitingh-Sijthoff draagt de boodschap ook uit. 7. In Goirle legt Buitelaar alles voor de deur uit. 8. Wervende slogan van Derijks in Oss. 9. Tweewielerteam van Dominicanen in Maastricht. 10. Inpakken, strik erom,

www.boekblad.nl

23 24

8 door naar de klant. De Ganzenveer, Helmond. 11. Auteur Murat Isik: ‘De boekhandelaar staat binnen te trappelen om geweldige boeken thuis te bezorgen.’ 12. Hub Berkers, Deurne: ‘Hop, hop, hop, er kan nog meer op!’

13. Bezorgbike van Jaspers, Badhoevedorp. 14. Koop Koops in Venlo! 15. Boekenwaakhond als bijrijder bij Meijer & Siegers, Oosterbeek. 16. De koning wil wat meer weten. 17. Miek-Kado Giessenburg staat voor de deur! 18. Bestellingen afhandelen bij Riemer in Groningen.

19. Stumpel on the road! 20. Boekenpost van De Toverlantaarn, Leeuwarden. 21. ‘U belt, mijn collega snelt!’ Van Atten, Berkel en Rodenrijs/Pijnacker. 22. Viervoeter houdt de zaken in de gaten bij Van Someren & Ten Bosch, Zutphen.

maart/april 2021  jaargang 188

23. ‘Op de terugweg ruilen we.’ Bezorgdienst van Venstra, Amstelveen. 24. Drukkerij Wilco prent het de weggebruiker in.

BOEKHANDEL

Een clash van culturen en corona als spelbreker Met de overname door Audax van de boekhandelsketen Bruna leek het boekhandelslandschap flink te worden opgeschud. Vrees voor de macht van de nieuwe getalsmatige gigant leidde bij de concurrentie tot enige onrust. Intussen kwamen vanuit het hoofdkantoor signalen van strijd en onvrede. Een overzicht van wat er is gebeurd de afgelopen jaren en de visie van Hubert de Leeuw – de derde generatie aan het roer – die de touwtjes nu weer in handen heeft, over hoe hij de toekomst van zijn bedrijf ziet in de context van een sterk veranderende boekenmarkt, waarover dan ook nog de schaduw hangt van corona. Tekst Enno de Witt

www.boekblad.nl

FOTO Tom Croes Audax

Bruna, AKO en RDC

Hoofdkantoor Audax

Hubert de Leeuw

e echte aanloop naar wat een waar boekenimperium zou worden begint in 2016, als de toenmalige Audax-topman Jacques de Leeuw, de vader van Hubert, tijdens een diner kennismaakt met Jos Boot, baas van enkele BV’s die onder de Retail Development Company (RDC) vallen. Audax is voornamelijk actief met uitgeven en distribueren van tijdschriften, als het om boeken gaat is het vooral AKO, waar het bedrijf in 1878 mee begon, en sinds de overname in 1988 ook importeur Van Ditmar. RDC heeft de boekhandelsketens The Read Shop en Plantage, plus nog wat aanverwante ketens gemakswinkels, en – net als Audax – een eigen logistiek bedrijf: FOOX. Wie een balletje heeft opgegooid weten we niet, maar gesprekken over samenwerking

en wie weet ook een samengaan beginnen. Overnamepad De buitenwereld hoort daar pas een jaar of twee later over, als de plannen concreter zijn geworden en Jacques de Leeuw inmiddels is teruggetreden bij Audax. Boot is dan zeer optimistisch en noemt Audax en RDC ‘complementair’. Hij ziet voor zich hoe de boekhandels in één en dezelfde organisatie, die Audax Retail wordt gedoopt, bakken met synergievoordelen behalen en waar het maar kan de vruchten gaan plukken van efficiënter opereren op alle mogelijke gebieden. Voor de belevering van de winkels zal FOOX worden ingeschakeld. Het boekenvak is in die periode net zo ongeveer overeind gekrabbeld na de financiële crisis, die

enkele jaren eerder diepe wonden sloeg. Een bedrijf als Audax kon grof gezegd kiezen tussen winstmaximalisatie of continuïteit op de langere termijn. Dat laatste paste historisch beter. Het idee was dat als er eenmaal een stabiele inkomstenbron was, de ondernemers daarvan konden profiteren. Financieel, maar ook doordat ze de ruimte kregen om te doen waar zij goed in zijn: ondernemen.

Met de high traffic-locaties van AKO en de RDC-zaken daarbuiten is de nieuwe combinatie in heel Nederland aanwezig, een marktmacht van formaat. Daarvoor moeten dan wel twee verschillende modellen in elkaar worden geschoven: de franchisewinkels van RDC en de centraal aangestuurde AKO’s. Voor beide bedrijven speelt ook enige noodzaak mee. Audax schrijft rode cijfers, waar de afnemende populariteit van core business tijdschriften een aandeel in heeft terwijl de boekenmarkt ook nog eens daalt, en is dus op zoek naar de weg omhoog. RDC is dringend toe aan een inhaalslag op het gebied van innovatie,

maart/april 2021  jaargang 188

BOEKHANDEL

en een organisatie die aan de wensen van franchisenemers en klanten tegemoet kan komen. Het bedrijf is wel financieel gezond, heeft geen schulden bij de bank of slechte huurcontracten op naam, terwijl de gemiddelde winst voor belastingen ongeveer een half miljoen per jaar bedraagt. RDC doet het daarmee over een periode van vijf jaar beter dan Bruna. Bij de toenaderingspogingen hebben franchisers overigens geen stem in het kapittel, ze worden gepresenteerd als voldongen feit.

in staat om dat zelf te gaan doen, wat een stevige aderlating voor Audax kan betekenen. Maar wat Hubert de Leeuw betreft lag de overname vooral voor de hand, doordat Bruna een stabiele partner nodig had en daarvoor behalve Audax geen partij te vinden is: ‘Ik denk niet aan marktmacht, het gaat mij om de continuïteit, voor onze 1700 medewerkers en voor onze ondernemers. We moeten de stijgende kosten in bedwang zien te houden. Je zult dan in de keten moeten samenwerken, in plaats van overal de concurrentie aangaan. Bruna had geen gemakkelijke periode achter de rug. De kredietwaardigheid was in het geding gekomen. Wij konden dat gelukkig oplossen, maar wie anders had zich erover kunnen of willen ontfermen? Wat als we RDC en Bruna niet hadden overgenomen? Maar het was ook in ons eigen belang. We hadden allemaal volume nodig om overeind te blijven. AKO was bij ons in wezen stand alone, de samenvoeging met andere ketens leverde fusievoordelen op, en meer ruimte om broodnodige investeringen te doen.’ De aanstelling van Hubert de Leeuw in juni 2017 kwam als een verrassing, algemeen werd aangenomen dat zijn langdurige verblijf in de Verenigde Staten was ingegeven door een gebrek aan perspectief in het familiebedrijf. De Leeuw vormde na het terugtreden van zijn vader aanvankelijk een directie met Anja Horvers – de persoonlijke assistent van zijn vader – die echter al binnen een jaar vertrekt, en Paul van de Wittenboer als CFO, die in

Hubert de Leeuw: ‘Ons streven is dat we geen hoofdkantoor zijn, dat wel even bepaalt wat er gebeurt. We willen een servicekantoor zijn voor onze franchisers’

Zoals vrijwel altijd als twee grote organisaties waar veel mensen werken in elkaar worden geschoven, spelen cultuurverschillen tussen Audax en RDC een rol. Boot maakt zich daar geen zorgen over, die heeft in een vorig bestaan in de supermarktbranche al met dat bijltje gehakt. Enig schuren is nu eenmaal onvermijdelijk, met de juiste sturing komt dat op den duur goed. Dat lijkt ook ditmaal de uitkomst te worden, alleen is het ontstaan van Audax Retail nog maar het begin. Want Audax blijft op het overnamepad en neemt tot veler verbazing begin 2019 de Marskramer-keten van Blokker over. Branchevreemd en ook nog in zwaar weer. Dat loopt zeker aanvankelijk totaal niet, wat zorgt voor veel negatieve publiciteit. Nog groter is de verbazing als datzelfde jaar nog Bruna bij Audax wordt gevoegd. Het idee erachter is verbreding van het portfolio, noodzakelijk door de almaar afkalvende tijdschriftenverkopen, ooit de kurk waar het bedrijf op dreef. Daarbij speelt ook een rol dat DPG de tijdschriften van Sanoma overneemt, die lucratief door Audax worden gedistribueerd. DPG is zeer goed

www.boekblad.nl

augustus 2018 na negen jaar Audax verlaat. Dat doet ook Sjaak Mark, verantwoordelijk voor de boekwinkels, in januari 2019, na ruim vijftien jaar AKO. Bruna Bruna – sinds jaar en dag de grote concurrent van AKO bij de inloopwinkels – lijkt op dat moment na een aantal turbulente jaren in rustiger vaarwater gekomen. Nadat de keten decennialang in handen was van de familie, wordt hij in 1982 overgedaan aan Postkantoren BV, eigendom van PostNL en ING. Die situatie duurt tot 2015. Daarna moeten beide grootaandeelhouders regelmatig bijspringen omdat grote verliezen zijn geleden, tot het bedrijf in 2017 wordt overgenomen door VBK, dat zich kort daarna ombouwt tot Shared Stories Group, met een uitgeverijconcern, een boekhandelsketen en een online retailkanaal. Nog voor de combinatie goed en wel is begonnen wordt Bruna in 2019 dus doorverkocht aan Audax. De overname creëert een ware moloch, die het boekhandelslandschap door zijn enorme omvang lijkt te gaan domineren. De beide formules van RDC – de boekhandels van The Read Shop en de inloopwinkels van Plantage – tellen tegen de tweehonderd filialen. Bij Bruna zijn dat er rond de 275, bij AKO ongeveer honderd. Wat optelt tot tegen de zeshonderd verkooppunten, op een totaal aantal boekhandels in Nederland van tegen de 1900. Ter vergelijking: de leden van de KBb hebben volgens het jaarverslag over 2019 samen 1350 verkooppunten. Bruna-CEO Fred Zeegers maakte de overname door Audax niet eens meer mee, hij ruimde op aandringen van de grootaandeelhouders het veld. Het was niet de enige tegenstand die hij het hoofd moest bieden. Enkele maanden voor zijn gedwongen vertrek in december 2016 kwamen franchisers in opstand tegen nieuwe voorwaarden,

waarin minder ruimte zat voor individuele afspraken en meer macht naar het hoofdkantoor ging. Het tekent de verhoudingen binnen Bruna, waar ondernemers zich bij iedere verandering luidruchtig laten horen. Terwijl de soep trouwens nooit zo heet wordt gegeten als hij wordt opgediend. Zeegers wordt ad interim opgevolgd door Rob Schuyt. De door Zeegers aangestelde commercieel directeur boeken Anne Schroën ruimt nog onder Schuyt het veld. In september 2017 zit Schuyts werk erop en krijgt George Steur de leiding. Steur is geen boekenvakker, maar heeft wel verstand van retail en innovatie. Dat blijkt ook wel als hij – vooral door goed naar de kosten te kijken – al snel op weg gaat naar zwarte cijfers. Dat is klaarblijkelijk voldoende voor de Shared Stories Group, die op 1 december 2019 Steur vervangt door de eigen CEO Stefan Hutten, sinds eerder dat jaar al CFO van Bruna. Hutten heeft nu als CCO bij Audax de leiding over de winkels. On top of the mountain In 2019 wordt binnen Audax Retail, onder leiding van Boot, een plan ontwikkeld dat uitgaat van het principe BLenD: Bundeling van Logistiek en Distributie. Het idee is centraal te doen wat centraal het meeste oplevert. Goederenbewegingen zo goed mogelijk samen laten vallen, wat ook betekent goede samenwerking met andere partijen, zoals CB. Audax CEO Casper de Nooijer lijkt het BLenD-principe anders uit te leggen, hij kiest eerder voor concurreren. ‘Tussen Jos en Casper klikte het niet’, moet De Leeuw achteraf vaststellen. ‘Ze dachten anders over retail en hoe je dingen organiseert. Het was centralisme tegenover decentralisatie. En als Casper vond dat iets kon, ging hij het ook meteen doen. Ik vind het jammer dat het zo is gelopen, maar ik kijk niet om. Ik kijk liever hoe de situatie nu is en dan vooruit.’ Toen het tot een verschil van

FOTO Tom Croes Audax

Winkels AKO, Bruna, The Read Shop

mening kwam, was Hubert de Leeuw dus al twee jaar CEO van het bedrijf. ‘Ik kwam in 2017 terug. De onderneming had toen enkele jaren stilgestaan. De verkoop van lectuur, die voor een belangrijk deel van onze omzet zorgde, werd steeds minder. De vraag was: wat gaan we nu doen? Gaan we Audax toekomstbestendig maken door consolidatie, of anticiperen we op ontwikkelingen die we verwachten? Voor mij was daarbij de bestendiging van het gedrukte woord leidend en die kant zijn we dan ook opgegaan. Het gedrukte woord is de basis voor democratie

maart/april 2021  jaargang 188

en soevereiniteit. E-commerce is er een onderdeel van, maar dan wel geleverd vanuit de voorraad van onze winkels. Zoals dat nu ook bij Libris gebeurt.’ De Nooijer kwam in 2018 binnen als COO en kreeg later Audax Retail onder zijn hoede. Bij zijn aantreden is De Leeuw kristalhelder over wat hij van hem verwacht. Hij noemt hem een ‘change manager’. In februari werd De Nooijer CEO, naast De Leeuw, die voorzitter bleef van de Raad van Bestuur (RVB). Tot in maart 2020 De Nooijer ook die positie innam en met Jeroen Naalden en Stefan

BOEKHANDEL

Hutten de nieuwe RvB vormde. De Leeuw beperkte zijn rol tot voorzitter van de Raad van Aandeelhouders, lees: de familie. Toen De Leeuw in maart 2020 de voorzittershamer van de Raad van Bestuur overdroeg aan De Nooijer was dat volgens hem op het juiste moment, ook al omdat toen nog lang niet duidelijk was hoe erg corona huis zou gaan houden: ‘We zaten in januari on top of the mountain. Ik was dacht ik klaar met mijn rol. We dachten dat corona mee zou vallen. De integratie van met name Bruna moest nog wel plaatsvinden. We zouden dat geleidelijk doen, op de manier waarop mijn grootvader dat deed, toen hij in 1937 begon met een vierkante meter waarop hij tijdschriften verkocht: inpolderen en droogmalen, en zorgen dat de schapen op het droge komen. De aandeelhouders wilden het zeker toen de omvang van de pandemie doordrong even wat rustiger aan doen, Casper was wat ambitieuzer. Wij wilden liever een pas op de plaats en waakzaam blijven.’ Dat alles speelde zich af tegen een voor Audax ongekend decor. Het bedrijf was door de diversiteit van de activiteiten gewend dat wat er ook gebeurde, er altijd wel ergens geld werd verdiend. ‘We zaten door corona in een voor Audax bijzondere situatie’, beaamt De Leeuw. ‘We hebben nooit externe schulden gehad, maar maken nu wel gebruik van de NOW-regeling, uitstel van wat natuurlijk een lening is. Het geeft aan hoe lastig het momenteel is. Iedereen in de branche heeft last van corona, maar wij hebben een unieke positie, die nog door mijn vader over de decennia geleidelijk is opgebouwd. We zijn in de hele keten actief en dat heeft altijd goed gewerkt. Maar dat maakt het wel complex.’ Boekhandelsimperium Bij Audax was De Nooijer als nieuwe CEO voortvarend van

start gegaan. De retaildivisie ging op de schop. Heel modern ging het voortaan om de customer journey, om ‘het creëren van een toekomstbestendige, robuuste retailorganisatie met een fijnmazig distributienetwerk’. Boot ging daar een belangrijke rol in spelen, maar kondigde toen ineens zijn vertrek aan. Zijn taak, ‘bij elkaar te brengen wat bij elkaar hoort, waarbij synergie, efficiency en effectiviteit sleutelwoorden zijn’ zat erop, liet hij weten. Hij ging terug naar de supermarktbranche. De Nooijer ging ook na het vertrek van Boot op volle kracht verder met het realiseren van wat het beste beschreven kan worden als een eigen boekhandelsimperium. Per direct moesten alle Audaxwinkels hun boeken bij voorkeur laten leveren door Van Ditmar Boekenimport. Geruchten gaan dat hen later dit jaar levering door CB verboden zal worden. Dat leverde meteen problemen op met een aantal franchisenemers van Bruna, die klagen over gebrekkige dienstverlening vergeleken met CB. Ook viel het niet goed dat Van Ditmar de boeken in kratten levert en niet in dozen, wat voor meer schade zorgt, dat de stickers niet van de boeken te krijgen zijn en dat het besteloverzicht veel minder is dan dat de ondernemers van CB zijn gewend. De Leeuw herkent de klachten en heeft ook actie ondernomen: ‘We doen de boeken nu eerst in kartonnen dozen. Doordat de losse boeken in de kratten begonnen te schuiven raakte een deel beschadigd. De dozen schuiven ook, maar de boeken zijn beschermd. Voor de stickers hebben we alle soorten lijm onderzocht, ze zullen er straks makkelijker afgaan. We werken ook samen met de ondernemers aan de informatievoorziening. Ons streven is dat we geen hoofdkantoor zijn, dat wel even bepaalt wat er gebeurt. We willen een servicekantoor zijn voor onze franchisers. Goedkoper en de omzet stimuleren, daar gaat het om. Dat is ook logisch.’

www.boekblad.nl

Retail is naast Media & Communicatie, Logistiek & Distributie, Vastgoed en Digitaal één van de bedrijfsonderdelen van Audax. In 2020 blijkt uit de jaarrekening dat in 2018 winst werd behaald door het gehele concern, maar toen had corona al toegeslagen en stond alles op losse schroeven. De unieke situatie doet zich nu voor dat op meerdere onderdelen binnen het concern geen geld wordt verdiend. De meeste AKO’s zien hun locatie veranderen van high in hardly any traffic en gingen al voor 15 december dicht, waaronder de enorm belangrijke op Schiphol. De overige winkels volgden tijdens de lockdown en ook daar droogt de omzet op. Bookspot, het voormalige ECI, dat door De Nooijer in 2020 overgenomen werd van Novamedia, is niet in staat om het gat te dichten. De tijdschriften deden het al slecht, met al die gesloten winkels valt er weinig te distribueren, zelfs de boekenafdelingen van De Bijenkorf, die door Audax worden gerund, zijn dicht. Het leidde op het servicekantoor tot twijfel aan de koers waar De Nooijer aan bleef vasthouden. Kritiek van franchisers Onder een aantal Bruna-ondernemers groeide intussen de onrust, die al enige jaren aanhoudt. De voortdurende veranderingen trekken hun sporen, het idee dat het servicekantoor vooral met zichzelf bezig is wordt in app-groepen versterkt. Harry Omlo, eigenaar van de Bruna in het Drentse Klazienaveen, heeft zelfs al besloten zijn contract, dat dit voorjaar afloopt, niet te verlengen. Hij maakt deel uit van een groep van ongeveer twintig ondernemers die begin dit jaar een brandbrief naar het servicekantoor stuurde. Omlo is de enige die openlijk commentaar wil geven. Hij is zoals alle boekhandelaren bezig zijn zaak te redden tijdens de lockdown en heeft het helemaal gehad met Audax: ‘Want wat gaat er straks gebeuren? Gaat de Bruna-

organisatie zichzelf redden, of de winkels? Als het je niet lukt, zeg dat dan. Maar we horen niets. Op verjaardagspartijtjes verdedigde ik Bruna altijd. Nu val ik ze af.’ Omlo ziet sombere voortekenen, bijvoorbeeld bij de afhandeling van retouren: ‘We betalen aan het servicekantoor, maar krijgen onze retouren niet betaald. Daar zit wel liquiditeit van ons in. Ik ga nu ook de betalingen aan Bruna storneren, dat doen nog een stuk of tien winkels eveneens. Ze verrekenen het maar met wat ik nog van ze tegoed heb. Ik ben al sinds 1986 bij Bruna en heb al heel wat eigenaren en directeuren voorbij zien komen, maar van wat ze nu aan het doen zijn begrijp ik niets. Weg bij CB. Wat een kolder. Ik heb dan ook mijn contract opgezegd. Desnoods haal ik op 1 april zelf de letters van de gevel.’ Maar van concurrentie met CB is geen sprake, zegt De Leeuw: ‘We hebben daar altijd goed mee samengewerkt, we kunnen ons zelfs voorstellen dat we juist onze krachten verder bundelen. Onze kracht is distributie. Zij hebben bakwagens voor pallets en containers, die hebben wij niet. Wij zijn goed in de fijn distributie (transportbussen) en bouwen aan de last mile een directe belevering van consumenten maar via de retail. We hebben een logistiek apparaat, bestelwagens, straks elektrisch, en leveren vier en straks vijf keer per week aan 5500 winkels. De wereld is aan het veranderen. CB speelt een mooie rol, een coöperatie die van het hele boekenvak is. Ook wij hebben CB nodig, we hebben niets aan vijandschap. Met onze tijdschriften kan ik me zelfs een gezamenlijk CT voorstellen, een Centraal Tijdschriftenhuis.’ Ondernemers onderzoeken nu of de contracten tussentijds kunnen worden opgezegd, omdat Audax volgens hen in gebreke blijft. Dat kan in principe, maar eenvoudig is het niet. Het hangt af van wat in het contract is bepaald, van de om-

standigheden en van de ernst van de tekortkomingen. Een ondernemer die een procedure begint loopt ook nog het risico dat de rechter hem juist in gebreke stelt. Doordat de onderhavige franchisecontracten allemaal voor 1 januari jongstleden zijn getekend, is de per die datum vernieuwde Franchisewet niet van toepassing. De Leeuw trekt wat de omgang met de franchisers betreft het boetekleed aan: ‘Ik weet dat het geen excuus is, maar door corona hebben we nog geen tijd gehad om Bruna goed te integreren. Ik weet ook dat onze ondernemers pijn lijden. Mensen maken Audax, ons uitgangspunt is dat wat we doen, we goed doen. We staan voor ondernemerschap. We denken met Bruna niet strategisch, zoals de vorige eigenaar. De ondernemer weet het beste wat in zijn regio speelt, we gaan ze niet allemaal op één hoop vegen. We kijken samen naar de mogelijkheden, want als de winkels het goed doen, doen wij het ook goed. We staan ook samen voor uitdagingen. Er is nu een nieuwe Franchisewet en er komt een tweede aan, die zullen gevolgen hebben waar we allemaal mee te maken krijgen. Door corona zitten we in een onverwachte situatie, maar we geven niet zo gauw op. We hebben ausdauer.’

De Leeuw terug als algemeen directeur. De Leeuw op zijn beurt haalde Roland van Geest terug, tot 2012 lid van de hoofddirectie. Een andere verandering is dat Audax de luiken naar buiten weer wat aan het opengooien is. De afgelopen twee jaar bestond de communicatie uit het verzenden van nietszeggende persberichten, vaak ook nog via een extern bureau. Tijdens de lockdown liet Hubert de Leeuw ineens van zich horen, met een oproep aan de regering om de maatregelen te versoepelen. Hij noemde die zelfs ‘censuur’. Een opmerkelijke stap, die ook bedoeld kan zijn geweest om aan personeel en ondernemers te laten zien dat het hoofdkantoor zich wel degelijk inspant om de lockdownschade te minimaliseren, of simpelweg om duidelijk te maken wie de touwtjes in handen heeft.

Harry Omlo (Bruna Klazienaveen): ‘Op verjaardagspartijtjes verdedigde ik Bruna altijd. Nu val ik ze af’

Overleven De visie van Hubert de Leeuw dat Audax vooral een familiebedrijf wil zijn is de definitieve breuk met het gedachtegoed van De Nooijer. Die wilde juist dat Audax een gewone onderneming zou worden. Niet voor niets haalde hij persoonlijk drie mensen van buiten als commissaris binnen, ter versterking van de governance. In september 2020 werd De Nooijer op non-actief gesteld en keerde

maart/april 2021  jaargang 188

Corona maakt dat iedere vorm van voorspelling die verder gaat dan een paar weken zinloos is. Ook voor Audax en de dochterbedrijven is het nu overleven geblazen. Pas als corona is overwonnen kan de stand van zaken worden opgemaakt. Voor zichzelf heeft De Leeuw al wel een stip op de horizon getekend: ‘Ik ben er weer als interimmer ingestapt, we zitten nu in een lastige periode, maar als die voorbij is kijken we verder en mijn geloof is dat samenwerkingen “key” zijn om de levensduur van het gedrukte woord zo goed mogelijk te bestendigen en die samenwerkingen kunnen best eens, wat ik noem “stringenter” zijn. We willen in 2023 als Audax 75 jaar, AKO 145, Bruna 155 en The Read Shop 55 jaar bestaan, zwarte cijfers schrijven. Dat is voor mij het moment om me terug te trekken.’ 

Altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws?

COLUMN FOTO Frank Ruiter

Sander Verheijen is Manager Hebban bij de Stichting CPNB.

Ich bin ein CPNB-er

JAARGANG 187 JUNI 2020

JAARGANG 187 SEPTEMBER 2020

ww w.b oek blad

.nl

Zelfstandige boekpromotors in coronatijd

NON BOOKS

ing Noodzakelijke aanvull van het assortiment?

VIA LADY GAGA NAAR Jane Austen

GIANOTTEN MUTSAERS

Jongere lezers winnen voor klassiekers

Vol vertrouwen na wing ingrijpende verbou

‘WE GAAN ERVAN N UIT DAT BROESE EE TREKKER BLIJFT’ 187 juni 2020  jaargang

Febe van der Wardt (Luitingh-Sijthoff):

Hilde Vinken (Kosmos Uitgevers):

‘EVALUEREN AR EN FIJNSLIJPEN DA ’ M O T GAAT HE jaargang 187 september 2020 

.nl

WENDBAAR DE CRISIS DOOR

w.b oek blad .nl

Sandra en se): Erik van Doorn (Broe

Tekst Sander Verheijen

Vakblad voor het boekenvak

Vakblad voor het boekenvak ww

JAARGANG 188 JANUARI 2021

‘DE LEESCRISIS KUN JE ALS UITGEVERIJ NIET OPLOSSEN’

188 januari 2021  jaargang

Neem nu een abonnement op Boekblad! Boekblad Online

Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

Boekblad Compleet

€ 59,-

30 26

www.boekblad.nl

6 x Boekblad Magazine Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

De boekenbranche schudt op haar grondvesten en kraakt dat het een lieve lust is. Corona heeft pijnlijk inzichtelijk gemaakt hoezeer we elkaar nodig hebben. Hoe belangrijk het collectief is en hoe alles in het boekenvak elkaar raakt. Toen we met Hebban eerder dit jaar in de open armen van de CPNB vielen, ging er een persoonlijke wens van mij in vervulling om nu eens écht deel uit te gaan maken van het collectief. En dan ook nog eens midden in het hart ervan. ‘Ich bin ein CPNB-er’, appte ik een vriendin, die een smiley met lachtranen terugstuurde en me direct belde. ‘CPNB. Jij? Hoe dan?’ Ik weet niet meer precies wat ik antwoordde, maar ik weet zeker dat het overtuigend klonk. Haar twijfel had ook niets te maken met de vraag of de overname van Hebban door de CPNB een goed of slecht idee was, maar alles met mijn persoonlijke track record. Hoe moet een creatieve wervelwind (niet mijn woorden, maar ik vind ze te mooi om niet te gebruiken) zich nu ooit thuis gaan voelen in het ambtelijke orgaan zoals velen de CPNB nog vaak zien. Ik herinnerde me ineens het gesprek dat ik – zeker tien jaar geleden – aan de Herengracht had met een van mijn huidige nieuwe collega’s toen ik haar polste voor een positie binnen de CPNB. Na een kleine dertig minuten stelden we samen lachend vast dat solliciteren echt geen goed plan was. Tien jaar later ben ik er dan toch een: een CPNB-er. En mocht er al een haar op mijn hoofd zijn die dacht dat ik het binnen de CPNB iets rustiger aan zou kunnen doen, dan ben ik die in de eerste week al verloren. We vielen meteen met onze neus in de boter bij het CPNB-flitsteam dat was samengesteld om als reactie op de nieuwe lockdown-maatregelen een campagne te bedenken om de boekhandel te steunen. Een paar dagen later was er niet alleen een concept, een hashtag #steunjeboekhandel en een advertentie in alle dagbladen, maar stonden er meer dan honderd auteurs klaar om hun boekhandel een hart onder de riem te steken. Wat je allemaal al niet kunt bereiken als je in het hart van het collectief opereert en met mensen werkt die hun missie serieus nemen. Ik ken niet veel campagnes die zónder direct voordeel zoveel consumenten aan hebben gezet tot actie. Er is geen korting beloofd, geen cadeautje voor snelle beslissers, en feitelijk niet eens de belofte ‘vandaag besteld, morgen in huis’. De boodschap #steunjeboekhandel heeft geen directe incentive voor de klant, behalve hoop. Oprechte hoop dat elke bestelling bijdraagt aan een grotere kans dat zijn of haar favoriete boekhandel de lockdown overleeft. En dát is het. Natuurlijk lost het niet meteen de problemen van die keihard werkende boekverkopers op, maar als we dan horen dat boekhandels in de eerste weken van de campagne meer boeken verkopen dan in de periode voor kerst, is onze eerste gezamenlijke missie meer dan geslaagd. 

€ 108,-

maart/april 2021  jaargang 188

ACHTERGROND

POD: prima oplossing, ondanks beperkingen

‘Een paar dagen niet leverbaar is killing voor een seller’

Uitgeverijen zijn in verschillende tempi bezig met Printing on Demand (POD). Sommige integreren het echt in hun proces, zoals VBK. Andere zijn het pad van de ‘eentjes’ en soms een short run ingeslagen. In de wereld van de wetenschappelijke en B2B-uitgaven is POD al helemaal doorgedrongen. Toch is er in het vak nog wel weerstand. Bij drukkers, die nog steeds twijfelen aan de kwaliteit. Bij boekverkopers die met hun kennersoog verschillen zien tussen POD en een ‘traditioneel’ boek, hoewel het voor de klant vaak geen verschil maakt. En ook bij uitgevers die moeten wennen aan het idee. Maar die ook verlost kunnen worden van hun wekelijkse rondje voorraadbeheer en het nadenken er over.

Productie-omgeving bij CB/Printforce

Tekst Klaas de Boer

e laatste paar jaar is door drukkers stevig geïnvesteerd in POD, met name door bedrijven die logistieke knooppunten in het boekenbedrijf zijn: Printforce bij CB Logistics en NBD Biblion, met zijn ‘printen en binden’, bij de bibliotheken. De levenscyclus van de machinerie waarin geïnvesteerd wordt is ook korter dan die van drukpersen. Waar de apparatuur voor rotatiedruk vaak vijf of zes decennia meeging en die voor offset tot 25 jaar in bedrijf was, zijn de digitale printsystemen vaak na drie, vier jaar al achterhaald door de technische ontwikkelingen. En de kwaliteit neemt nog steeds toe. Printen in kleur is al op een bijna niet van traditioneel drukwerk te onderscheiden niveau mogelijk. Rollenmachines maken dat allerlei producties door elkaar geprint kunnen printen en ook de aansluiting bij de bindstraten is steeds beter. De ontwikkelingen zullen zeker

maken dat het omslagpunt qua oplage voor uitgevers omhoog gaat. De bovengenoemde aanbieders denken dat het op vrij korte termijn al hoger komt te liggen. Waar men nu nog vaak uitgaat van 500 exemplaren, rekent CB/Printforce bij paperbacks al met omslagpunten van circa 1250 exemplaren. Wilco, de grootste boekdrukker van Nederland, vreest de concurrentie van POD niet. ‘We bieden POD als faciliteit. Als de klant het wil kunnen we het onderbrengen bij enkele partners met wie we werken. Maar zelf investeren hierin, dat doen we niet’, zegt directeur Robert Jan de Rooij. Wilco zat nooit in deze markt, zo betoogt hij. ‘Oplages van 1 of zelfs 400 exemplaren maken we niet. Het is een markt die er bij is gekomen. Wij hebben er op dit moment geen last van.’ Eentjes en short runs Er zijn meerdere redenen voor een uitgever om op POD over te gaan: de wens om een titel leverbaar te houden, om de voorraad efficiënwww.boekblad.nl

ter te beheren (waarmee ook de duurzaamheid gediend is omdat vernietiging van prachtig gedrukte boeken beperkt wordt) en om sneller te produceren. Een titel aan het einde van de cyclus toch leverbaar houden kost bij CB Online weinig. Hij blijft dan gehandhaafd bij Bol.com en de boekhandel kan hem altijd bestellen. De marge is door de hogere kostprijs wel minder. Sommige uitgevers vangen dat op door dit soort titels in prijs te verhogen. De verkoop die alsnog gerealiseerd wordt, brengt omzet en marge die er anders helemaal niet geweest zou zijn. Ook voor auteurs is het leverbaar blijven belangrijk, al betalen sommige uitgevers over een POD-uitgave een iets lagere royalty. De eerste vorm van na-exploitatie is door steeds bij een bestelling een eentje te leveren. Bij CB/ Printforce is dit nog het grootste aandeel van de productie met zo’n 600.000 boeken in 2020. In CB Online staan 42.000 POD-titels –

Binderij NBD Biblion

het CB Logistics als geheel heeft er 130.000. NBD Biblion voorziet niet in de ‘eentjes’ productie, maar kan bij iedere opdracht wel een proefboek leveren. De tweede vorm is een short printrun maken, vanaf zo’n vijftig tot 500 exemplaren, soms ook hoger, om een grote herdruk te voorkomen. Deze vorm wordt toegepast door een aantal uitgeverijen. Op deze manier geproduceerde boeken voelen wat anders aan, zijn soms door de bindwijze wat strakker. En als ze dan bij de boekhandel aankomen worden ze daar weleens als inferieur gezien en een

Marte Kersten (VBK Media): ‘Als een boek bij aanbieding niet goed scoort kun je met een short run nog een poging doen het te positioneren’

enkele keer teruggezonden. De short printrun wordt ook ingezet om ‘stockbreuk’ te voorkomen. ‘Als een titel hypet kun je geen moment op uitverkocht staan: dan verdwijn je immers uit Bol’, zegt Peter de Lange, productiemanager van Overamstel. Een paar dagen niet leverbaar is killing voor een seller’. Er zijn voorbeelden van enorme, niet meer short te noemen printruns van 8000 exemplaren in een week of zelfs nog meer. Er zijn uitgeverijen die ook de eerste druk als POD uitvoeren. Dat is in de wetenschappelijke wereld al lang aan de gang en CB/Printforce werkt op dat vlak samen met onder andere Springer Nature, Taylor&Francis en Brill. Deze uitgeverijen leggen hoe langer hoe minder voorraad aan en leveren internationaal vanuit Culemborg aan de wetenschappelijke wereld. CB/Printforce zet zo’n 70 procent van de productie over de grens weg. Ook algemene uitgeverijen kiezen al voor deze optie. Marte Kersten, hoofd inkoop bij VBK Media: ‘Onze aanpak wordt hoe langer hoe scherper door de focus op voorraad. Als een boek bij aanbieding niet goed scoort kun je met een short run nog een poging doen het te positioneren.’ Hubert de Koning van CB/Printforce voegt daar aan toe: ‘Zo’n 64 procent van de verschijningen haalt zijn break even niet, met name door te hoge oplage en voorraad.’ Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Nature, produceert circa 70 procent van de uitgaven via POD. ‘In 2021 hebben we een POD first policy. Dus alles via POD, tenzij’, aldus teamleider uitgeef- en projectcoördinatie Marco Veltien. In de komende jaren zal dat ook gaan gelden voor de magazines van de ‘medische uitgeefreus’. Kwaliteit Over de kwaliteit van POD verschillen de meningen enigszins. De

maart/april 2021  jaargang 188

Het magazine voor échte boekenliefhebbers

ACHTERGROND

meeste drukkers vinden die prima. Ook wat papiersoorten betreft is Maar er zijn beperkingen. ‘ Wij niet alles mogelijk. ‘Als er volume maken veel boeken met extra’s, voor is, dan gaan we het zeker we veredelen veel. En dan kun je overwegen. Maar een aparte rol maar beperkt POD-en’, zegt Geert van achttien kilometer papier Brouwer, manager operations bij aanbrengen voor de productie Unieboek|Het Spectrum. Sommige van, zeg, dertig boeken, dat is echt uitgevers passen omslagen aan als onmogelijk in het proces’, vertelt ze naar CB Online gaan.‘Dat moet Hubert de Koning, die nu zestien je wel met de auteur overleggen. papiersoorten kan leveren. Zijn En ook de boekhandel vindt dan bedrijf werkt ook met inktjetprinal gauw dat het om een misdruk ters, terwijl NBD sterk gelooft in gaat.’ de kwaliteit van toners. NBD biedt Kleurendruk is volgens de meeste eveneens een uitgebreid assortidrukkers goed te doen, behalve als ment aan papier en kan ook per het om echt bijzondeorder papier wisre, zeer specifieke pro- Hubert de Koning selen. ducties gaat. Bij Bohn (CB/Printforce): Stafleu Van Loghum Rekenmodellen ‘Een aparte rol van worden bijvoorbeeld Naast NBD Biblion de anatomische atlasen Printforce zijn achttien kilometer sen, waarbij kleuren er niet heel veel papier aanbrengen tot in detail van belang andere drukkers voor de productie zijn, niet via POD die boekproducties geproduceerd, maar via POD maken. van, zeg, dertig op traditionele persen Wilco besteedt dat boeken, dat is echt gedrukt. Ook boeuit, zoals al vermeld. onmogelijk in het ken waarin gebruikt Er zijn daarnaast wordt gemaakt van full proces’ nog enkele kleinere PMS-kleurendruk kundrukkers, die vooral nen nog niet in POD bedrijven bedienen omdat copiers werken met inktjet die niet bij CB Logistics zijn aangedruppels, die geen volle kleur kunsloten. En daar zit nu net het connen maken, alleen samenstellen. currentievoordeel voor Printforce. Een uitgeverij die daar de PODHet bindwerk lijkt nog het meest opdrachten onderbrengt kan via kritisch te liggen. NBD Biblion is CB Online alles geautomatiseerd daar zeer ervaren in. ‘Wij hebben laten verlopen. De ‘eentjes’ rollen al heel lang een straat waarin boeer zonder extra handelingen uit. ken opnieuw ingebonden worden NBD Biblion levert natuurlijk veel voor de bibliotheken’, zeggen aan bibliotheken. Zij drukken Caroline van Alphen en Marjolein boekblokken, die ze zelf van de Nadorp. Zij zetten die in voor POD bibliotheekomslag voorzien. Maar en willen daarnaast extra zorg het bedrijf drukt ook best veel voor besteden aan de wensen van de uitgevers die niet bij CB voorraad klant. Daarvoor werken ze samen houden. met gespecialiseerde bedrijven. Een van de uitgeverijen die nog CB/Printforce werkt met een cateveel bij andere drukkers doet is gorie bindstraten die ook bij offset Elmar. Directeur Ton van Poelwordt ingezet. geest: ‘Dertig procent van onze Binden kan dus prima, al kan titels wordt in POD gemaakt. Maar Printforce geen stofomslagen met name bij kleurendruk kies ik verwerken. Maar zaken als spotvervanwege de kosten voor andere nis, leeslinten, kapitaalbandjes, drukkers. CB/Printforce is natuurstickers, flappen of buikbandjes lijk een spin in het boekenweb, blijven lastig. Bij Printforce kan dreigt monopolist te worden. Maar het in overleg. NBD Biblion kan ze doen het wel goed.’ veel van deze dingen in huis doen, en besteedt soms wat uit. Bij een calculatie moet een uitge-

ver ook rekening houden met kapitaalbeslag, risico op overvoorraad, kosten van opslag en dergelijke. Het is natuurlijk lastig om dat in een voorcalculatie mee te nemen. Toch zijn er uitgevers die dat doen, zij het met een soort gemiddelde toeslag. Er zijn echter nog steeds uitgevers die alleen kijken naar de kostprijs en de voordelen voor allerlei zaken die gewoonlijk in de overhead vallen, niet meenemen. Vaak is de voorraad een jaarlijks blok aan het been, mede nu de ramsjmogelijkheden beperkter zijn geworden. Bij VBK is er een integraal systeem dat bij een calculatie een voorkeur voor een drukwijze geeft. Dat heeft er volgens Marte Kersten in 2020 toe geleid dat de voorraadpositie veel beter is geworden. Ook bij Overamstel zijn aparte rekenmodellen, vertelt Peter de Lange: ‘Wij maken al lang gebruik van POD, eerst vooral voor de backlist titels van bijvoorbeeld Arendsoog en voor de boeken van Agatha Christie, maar nu calculeren we scherp bij ons herdrukbeleid. CB-online levert daarvoor de uitgangspunten.’ Maar voor sommige categorieën is POD nog volstrekt niet zinvol. ‘Onze strips hebben een heel lage prijs’, zegt Philippe Majersdorf van Standaard Uitgeverij, ‘en voor onze kinderboeken van karton met stanzingen en andere specials loont het ook niet’.

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! CADEAUVoor slechts € 29,95 ontvangt ABONNEMENT iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch. Stopt automatisch

€ 29,

Ga naar www.boekenpost.nl/boekblad of bel 072 531 49 78

The Cooking Conductor

BP-boekblad-halve-nov2020.indd 1

Grilt zich heerlijk door corona heen!

Bottleneck De algemene verwachting is dat de focus op voorraad alleen maar scherper wordt. En dat POD dus een steeds vaster onderdeel wordt van het productieproces. Ondanks de haken en ogen van nu is het voor het doorsnee boek een prima oplossing. De kwaliteit en de flexibiliteit zal ook nog beter worden. Evenals de snelheid. Bottleneck is nog wel de ‘veredeling’, en daarvoor zullen niet op korte termijn andere oplossingen te vinden zijn dan uitbesteding naar gespecialiseerde bedrijven. En natuurlijk blijven er producties die zich niet lenen voor deze techniek. 

Hét BBQ kookbo e van 2021! k

eating memories eating M emories

Vis, schelp- & schaaldieren

Hobbykokkerellen 2.0

Nagerechten

12 ontdekken

www.boekblad.nl

03-11-20 13:5

Enjoy! ontdekken 13 deel I 13

14 ontdekken

voorwoord 15

maart/april 2021  jaargang 188

RECENSIES

Jessica Leffers

De Belangen des Boekhandels

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak. Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan. Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer. Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie. In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

www.boekblad.nl

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’. De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

down van de échte debitanten. De pleidooien die KBb en CPNB hebben gehouden richting Tweede Kamer om de boekhandels open te houden of in ieder geval een afhaalloket toe te staan tijdens de lockdown, kunnen geen vurige statements met een vuist op tafel genoemd worden. Goed, in de verlenging is er een nationale campagne gekomen om mensen toch vooral bij hun lokale boekhandel te laten kopen. Dat is een mooi initiatief, maar is wel aan de late kant. Laten we ook sommige uitgeverijen én auteurs niet vergeten, die Bol.com of hun eigen webwinkel promoten, buiten de boekhandels om. En over uitgevers gesproken: waarom wordt ineens de lancering van een aantal nieuwe boeken uitgesteld tot ná de lockdown? Zou het niet een aardige geste zijn om die nieuwe titels exclusief bij de stenen boekhandels aan te bieden? En dat de auteurs dan meegaan om te bezorgen? Mijn conclusie is dat dit niet klinkt als iets wat continuïteit en vitaliteit in de boekenbranche kan waarborgen. Althans niet voor de fysieke boekhandels, de échte ‘debitanten’. Ik weet dat er een taak is weggelegd voor de boekhandels zelf, maar tegen zoveel grootmachten is het voor een zelfstandige boekhandel moeilijk volhouden. Dat kan alleen door een hechte samenwerking tussen enerzijds de ‘stenen boekhandels’ en anderzijds de uitgeverijen en de brancheverenigingen, waarin ieders belangen evenredig worden behartigd. Op die manier worden in tijden van lockdown de lasten verdeeld en worden ze niet alleen door de boekhandels gedragen. Is het niet hierom dat we maandelijks zoveel geld aan dit soort ‘Vereenigingen’ betalen? Ter bevordering van de Belangen des Boekhandels? Wat denkt u, had ik beter een naïeve, dromerige boekverslinder kunnen blijven? 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke): 2020 was het Multatuli-jaar. Max Havelaar is een van de belangrijkste Nederlandstalige literaire werken, in veertig talen uitgegeven. Een boek dat iedere Nederlander zou moeten lezen. Eduard Douwes Dekker werkt als assistent-resident in Lebak en ziet hoe de inlandse mensen honger lijden omdat ze verplicht worden producten te verbouwen die veel geld opbrengen, zoals koffie en suiker, in plaats van de broodnodige rijst. Hoe groter de oogst, hoe meer de plaatselijke gezagsdrager verdient en zo wordt een corrupt systeem in stand gehouden. De schrijver wil de vinger bij dit onrecht leggen, maar krijgt geen gehoor. Op een zolderkamer in Brussel schrijft hij Max Havelaar. Deze graphic novel van Eric Heuvel (prachtige tekeningen) en Jos van Waterschoot (goede uitleg en achtergrond) is een heel mooie opstap om het boek opnieuw te ontdekken. Wat is het een mooie uitgave. Het verhaal van Saïdjah en Adinda maakt opnieuw indruk. Cultuurgoed dat doorgegeven moet worden, het is met het oog op slavernij, eerlijke handel, ‘Black Lives Matter’ blijvend actueel. MULTATULI’S MAX HAVELAAR DE GRAPHIC NOVEL ERIC HEUVEL, JOS VAN WATERSCHOOT (UITGEVERIJ L, € 22,99)

maart/april 2021  jaargang 188

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): Er verschijnen de laatste tijd meer boeken over de aardbodem en de daarin levende organismen. Een goede ontwikkeling want onze kennis op dat gebied is nog maar net een beetje aan het groeien en heeft alles te maken met hoe wij omgaan met de natuur en dus onszelf. De onderwereld van de tuin is een prettig leesbaar boek waarin Van de Kaa een aantal van de ontelbare bodemwezens behandelt en daarbij de nadruk legt op hun onderlinge samenwerking en hun belang voor elkaar en anderen. Hij mengt zijn kennis met ervaringen uit zijn eigen leven als tuinier en met zijn stellige meningen zonder cynisch of vervelend te worden. Bijvoorbeeld dat het beter is niet te spitten en geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest te gebruiken. Ik kende Van de Kaa alleen maar van naam en dacht dat het een van de zoveel tuinboekenschrijvers was, maar zijn prettige dwarse houding en zijn humor vond ik verfrissend en maakte me benieuwd naar zijn andere boeken.

DE ONDERWERELD VAN DE TUIN – VAN MICROBE TOT MOL ROMKE VAN DE KAA (ATLAS CONTACT, € 21,99)

BOEKVERKOPERS LEZEN

Marlèn Nolta van boekhandel Van Pampus (Amsterdam-Zeeburg): Hoe voelt het om op het schavot je hoofd neer te leggen op het blok in afwachting van de bijlslag? In dit laatste deel van de trilogie over Thomas Cromwell zit je als lezer eerste rang in zijn hoofd, dus ook deze ervaring wordt je niet onthouden. Voorafgaand volg je hem in zijn laatste vier jaren als eerste minister van de koning, Henry VIII, de spiegel en het licht der natie, het hoofd van de kerk van Engeland. Niet alleen trekt op beeldende wijze het virulente hofleven van 1536 tot 1540 aan je voorbij, ook beschrijft Hilary Mantel Cromwells gedachten en erudiete bespiegelingen over gebeurtenissen eromheen. Je wordt hierdoor op een intense manier zijn wereld ingezogen en leert van binnenuit ontzaglijk veel over de middeleeuwse zeden en gewoonten. Dit boek is een weergaloze beschrijving van een indrukwekkend leven en ik moet toegeven dat ik op het laatst echt aangedaan was toen daar een einde aan kwam.

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam): In De jaren doet Annie Ernaux een poging haar persoonlijke geschiedenis over die van het naoorlogse Frankrijk te leggen. Dat ze daarin slaagt is te danken aan haar prachtige stijl en een fenomenaal geheugen. De samenleving in Frankrijk na de Tweede Wereldoorlog vindt moeizaam haar nieuwe vorm door een pijnlijke scheiding met voormalige koloniën en een roerige nieuwe generatie, uitlopend in de opstand van 1968. Het is knap om te zien hoe de schrijver haar memoires ophangt aan deze grote gebeurtenissen en daar tegelijk haar persoonlijke gevoelens en ontwikkelingen naast legt. We zien dankzij haar jaloersmakend geheugen hoe ze dacht over de voorbijkomende presidenten en hoe ze maatschappelijke ontwikkelingen toetst aan haar eigen ervaringen rond moederschap, liefde en verlies. Gebruikmakend van een afstandelijk perspectief maakt ze het verhaal zowel intiem als universeel, een bijzondere prestatie.

Wilna Claassen van boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch): Al eerder wist Guzel Jachina mij te bekoren met haar roman Zulajka opent haar ogen en met dit nieuwe boek lukt het haar weer. Het verhaal begint in 1916 in een dorpje aan de Wolga. Als de jonge Klara plotseling bij Jacob Bach, degene van wie ze privéles krijgt, aan de deur staat, neemt hij haar in huis. Ze trekken samen in een oude hoeve aan de andere kant van de rivier. Wanneer Klara door drie binnendringers wordt verkracht, verliest Bach zijn spraakvermogen. Tot overmaat van ramp sterft zijn geliefde negen maanden later in het kraambed. Zo goed als in zijn vermogen ligt, voedt Bach de kleine Anna op. In prachtige verhalen tekent Jachina de levens van de Wolgaduitsers. De geschiedenis, waarin burgeroorlog, honger, Stalin-regime en door Hitler geïnitieerde deportaties regeren, meandert tussen de bijna sprookjesachtige vertellingen door. Prachtig, Jacob Bach vergeet ik nooit meer.

Walter Jansen van boekhandels Jansen & de Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem): Nu de lockdown nog wel even duurt is er geen grotere troost dan een boek dat ons meeneemt naar verre en onbekende werelden. Was Tessons Ongebaande paden voor mij een van de hoogtepunten uit 2017, De sneeuwpanter is een aangename verrassing aan het begin van dit nieuwe boekenjaar. Het gegeven is simpel: een zoektocht naar een bijna onvindbaar dier. De kans dat een expeditie slaagt is gering en de hele zoektocht is dan ook vooral een oefening in geduld en nog het meest te vergelijken met een lange meditatie, een verstild gebed. Sylvain Tesson is een scherp observator, een prettige verteller en vooral een heel goede schrijver. Hij geeft me het gevoel dat ik samen met hem op expeditie ben en lange dagen doorbreng met wachten en kijken. Alles verdwijnt, de wereld bestaat uit een paar vierkante kilometer bergen en sneeuw en de dieren die daar leven. En wijzelf. Wachtend.

DE SPIEGEL & HET LICHT HILARY MANTEL (MERIDIAAN UITGEVERS, € 39,99)

DE JAREN ANNIE ERNAUX (DE ARBEIDERSPERS, € 21,99)

WOLGAKINDEREN GUZEL JACHINA (QUERIDO, € 24,99)

DE SNEEUWPANTER SYLVAIN TESSON (DE ARBEIDERSPERS, € 20,99)

www.boekblad.nl

Wilt u ruime keuze in papiersoort en maatvoering voor uw boek? Uw boek in goede handen

Print uw boeken bij NBD Biblion Services U krijgt bij ons persoonlijke begeleiding en een ruime keuze in papiersoorten en afwerking. Wij maken zowel uw hardcover als uw softcover boeken volledig in huis en staan garant voor een ijzersterke kwaliteit. Benieuwd naar de mogelijkheden? Of interesse in een sample boekje van onze papiersoorten? Kijk op onze website www.uwboekingoedehanden.nl Of neem contact op met Caroline van Alphen, Caroline.van.alphen@nbdbiblion.nl

www.uwboekingoedehanden.nl

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak? Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:

 Staat 4 weken online op boekblad.nl  Wordt gedeeld op onze sociale media  Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief  G a meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl