JAARGANG 190
MAART/APRIL
2023 2
Vakblad voor het boekenvak
www.boekblad.nl
Alle ballen de lucht in Multitaskers in het boekenvak
Engels is ‘here to stay’ Kansen en zorgen rond veranderend leesgedrag
‘LASTIG DAT NEDERLAND VOOR SOMMIGE UITGEVERS OPHOUDT VOORBIJ UTRECHT’
Han Nieuwenhuis en Jan Willem Rebers (Boek en Buro):We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten. Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.
Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.
COLOFON
Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost Het laatste nieuws is te volgen via boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar.
Uitgever Vincent van de Vrede.
18
In beeld Nieuwe en heropende boekhandels
22
Alle ballen de lucht in Multitaskers in boekenvak kiezen vaak bewust voor dubbelrol
Jan Willem Rebers en Han Nieuwenhuis (Boek en Buro): ‘Lastig dat Nederland voor sommige uitgevers ophoudt voorbij Utrecht’
Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Bart Janssen (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).
E redactie@boekblad.nl
Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.
06 Vooraf
Vincent van de Vrede: ‘Omzien en uitkijken’
08 Over het nieuws
Liesbeth Vries, René Bego, Birthe Sjoer
17 Vakbeurs Spotlight
Volop wenskaarten en stationery op vakbeurs Spotlight
30 Een gedegen huis
Essay Tien jaar Atlas Contact (fragment)
33 Vakliteratuur
Uitgeven voor het socialistisch ideaal: Cees Willemsen over de geschiedenis van uitgeverij SUN
34 Column
Thys VerLoren van Themaat (Uitgeverij Verloren): Leverbare boeken
36 Boekverkoper schrijft
Arno Koek (Boekhandel Blokker, Heemstede): De boekverkoper leest
37 Boekverkopers lezen Recensies
27
‘Here to stay’ Kansen en zorgen rond groei Engelstalig lezen
Medewerkers aan dit nummer Roelke Aalderink, Sjoerd Agterhof, René Bego, Janny Beima, Klaas de Boer, Maarten Dessing, Anthoni Fierloos, Constantijn Hoffscholte, Chris van Houts, Jesse Keff, Arno Koek, Arjan Post, Birthe Sjoer, Thys VerLoren van Themaat, Liesbeth Vries, Willy Wouters.
Foto omslag Stijn Rademaker.
Advertenties Vincent van de Vrede T 072-5314978 E Vincent@stipmedia.nl
Vormgeving Jan Scholtus.
Druk Veldhuis Media, Meppel.
Copyright 2023
Overname van artikelen is alleen toegestaan na overleg met de uitgever en met bronvermelding. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: Reprorecht.nl.
Abonnementen Boekblad Compleet Online + magazine (print)
€ 179 (eerste jaar), daarna
€ 269. ZZP-ers € 148.
Boekblad Online Online + magazine (digitaal)
€ 119 (eerste jaar), daarna
€ 209. ZZP-ers € 86.
Proefabonnement Online + magazine (digitaal)
€ 29,95 (Stopt na zes maanden).
Alle prijzen zijn exclusief btw. Meer informatie: www. boekblad.nl/abonneren
Opzeggingen
Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.
Adreswijzigingen
Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.
Klantenservice
Stip Media
Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072-5314978 (ma t/m do 13-16 uur) E administratie@stipmedia.nl www.boekblad.nl
ISSN 1586-2897
De kop is eraf, van het nieuwe jaar. De eerste bestsellers zijn verschenen (de eerste flops waarschijnlijk ook), maar er staat nog genoeg op het programma in boekenland om naar uit te kijken, zoals ook te merken is aan de bijdrage van Arno Koek in dit nummer. Wat zijn column laat zien is dat de boekverkoper ook, of misschien wel in de eerste plaats, een lezer is bij wie het hart alleen al sneller gaat kloppen van (aankondigingen van) nieuwe titels. Maar ook een lezer die de tijd wil nemen om te genieten van een boek en die zich dus moet wapenen tegen de leesstress die het vak met zich meebrengt. Uitkijken is het voor het boekenvak natuurlijk naar de Boekenweek met Lize Spit en Raoul de Jong als ambassadeurs. Hoe kan de eerste, auteur van twee succesvolle, omvangrijke romans, uit de voeten op de korte baan van de novelle? Wordt Raoul de Jongs essay net zo’n succes als dat van Marieke Lucas Rijneveld vorig jaar?
Een beschaafd land ziet ook om naar zijn literaire geschiedenis. Daarom is het goed dat er heruitgaven zijn van klassieke titels, al dan niet in de vorm van toegankelijke bewerkingen. En dat die op aansprekende
wijze onder de aandacht komen van de jonge generatie. De website Klassiekers in de klas helpt daar bijvoorbeeld bij als het gaat om de onderbouw van het voortgezet onderwijs. En literaire genootschappen proberen ‘hun’ auteur voor de vergetelheid te behoeden door educatief materiaal te ontwikkelen. Herdenkingsjaren vormen een mooie kapstok om de belangstelling voor een auteur op te schudden. Het zal u niet ontgaan zijn dat 2023 bijvoorbeeld een Couperusjaar is: op 16 juli is het honderd jaar geleden dat de auteur van Eline Vere , De stille kracht en het afgelopen jaar ‘hertaalde’ Langs lijnen van geleidelijkheid overleed. De publiciteit voor dat jaar is al op gang gekomen, maar 2023 wordt ook een Theo Thijssen-jaar: in juni is het honderd jaar geleden dat diens bekende Kees de Jongen verscheen.
Genoeg om naar uit te kijken dus dit jaar, ook door om te zien.
Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl
Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.
LIESBETH VRIES
Per 2 januari gestart als zelfstandig redacteur na werkzaam te zijn geweest bij verschillende uitgeverijen, de laatste 11 jaar bij Ambo|Anthos.
P.C. Hooft-prijs voor Tijs Goldschmidt
Tijs Goldschmidt reageerde op de toekenning met de woorden: ‘schrijven is een noodzaak’. En: ‘zelfs als ik geen uitgever zou hebben, zou ik min of meer hetzelfde doen’. Veel van de schrijvers die ik begeleid heb, zeggen hetzelfde.
Tegelijkertijd is er een verlangen naar het bereiken van lezers en dus het hebben van een uitgever.
En naar de erkenning van het winnen van een gerenommeerde prijs.
Het is een wankel evenwicht en wat is dan het uiteindelijke doel? De schrijver blijft doorschrijven, maar wordt vaak afgeleid door het circus eromheen. Het winnen van een belangrijke literaire prijs is in zeer beperkte mate een koopstimulans voor een doorsnee lezer, dus wat levert het een uitgeverij dan nog op? Wordt het niet eens tijd een nieuwe definitie te geven aan (literaire) prijzen?
Woordtarief literaire vertalingen wordt 7,24 cent Sinds 1 januari is er een nieuw minimaal woordtarief voor literaire vertalingen uitonderhandeld. Van 6,98 cent naar 7,24 cent. Een tijdelijke overeenkomst, omdat het niet mogelijk bleek de Consumenten Prijs Index (CPI) als grondslag te gebruiken. Een hoop cijfers voor
mensen die liever van woord en taal houden. Maar noodzakelijke kost voor iedereen die een graantje wil kunnen meepikken. Ik stel me de onderhandelingen voor tussen uitgevers, vertalers, vertegenwoordigers van de branche en de bonden. Een ingewikkelde klus en eentje waarbij de uitkomst niemand tevreden zal stellen. Zelf heb ik met knikkende knieën mijn eerste offertes als zelfstandig redacteur gestuurd. Ik ken de calculaties, ik weet dat elke cent tot het derde cijfer achter de komma telt en ik weet dat voorafgaand aan een nieuwe publicatie alles nattevingerwerk is. Wat zou het fijn zijn als ieders bijdrage aan een nieuw boek naar waarde en inzet beloond zou kunnen worden.
Chris de Jong en Bart Kraamer (Koppernik): ‘Zonder de boekhandel zijn we niets’ Met veel interesse las ik het interview met Koppernik-uitgevers
Chris de Jong en Bart Kraamer. En toen ik gevraagd werd voor deze rubriek, had ik een goed excuus het interview nog eens te lezen, en nog eens. Ik concludeerde dat het lastig is te schrijven over een stuk waar niets op aan te merken valt. Want dit is een uitgeverij die ik heel veel gun en Chris en Bart doen in mijn ogen precies wat belangrijk is. Daarom licht ik er een paar highlights uit, simpelweg om ze nogmaals onder de aandacht te brengen: ‘Wij kiezen wat wij mooi vinden. En blijkbaar slaat dat aan.’ ‘Anarchistisch, compromisloos. En een eigen stijl.’ ‘Kleine, mooie boekjes met veel liefde en
aandacht maken.’ Het is prettig op deze manier in de keuken van Koppernik mee te kijken. Chris de Jong, Bart Kraamer, Barbara Geenen, Isabelle Vos en Frederike Scholing wens ik een ‘mooie winkelstraat waar je dromen en idealen op een mooie manier kunt verkopen’.
RENÉ BEGO
Eigenaar van reisboekenuitgeverij mo’media, die onlangs het online reisplatform time to momo lanceerde.
Vlaamse boekhandels en uitgeverijen gaan samen het boek promoten Goed nieuws dat ook in Vlaanderen de samenwerking opnieuw gezocht wordt. In een relatief kleine branche als de onze lijkt mij dat cruciaal. En gezien alle uitdagingen waar we voor staan (digitalisering, kostenstijgingen, ontlezing, om er maar een paar te noemen) een reden te meer om, daar waar het kan, de samenwerking te zoeken. Overigens mogen we wat dat betreft in Nederland zeer blij zijn met organisaties als CB en CPNB. Er wordt hier en daar weleens over gemopperd, maar mensen tel je zegeningen met de collectiviteit die wij hebben. En laten we vanuit die collectiviteit antwoorden vinden op de uitdagingen waar we voor staan. Wat dat betreft sluit ik graag aan bij het betoog afgelopen jaar van Eduard Kuijt over een Deltaplan 2.0 voor het boekenvak.
Fluister gaat deze maand live voor testgroep
Over samenwerken gesproken: mooi om te zien hoe verschillende partijen dit initiatief gestart zijn. Gezamenlijk heb je veel meer kans om dit tot een succes te maken.
Luisterboeken zijn een groeimarkt en om zelf een speler op die markt te willen zijn, getuigt van goed strategisch inzicht. (Internationale) partijen worden groter en groter en hebben een toenemende neiging steeds minder data met hun leveranciers te willen delen. Data die essentieel zijn om te beoordelen hoe je bezig bent en waar kansen liggen. Mede daarom verstandig dit Nederlandse initiatief. Ben benieuwd hoe een en ander zich ontwikkelt.
Boek heeft als cadeau grote emotionele waarde De emotionele waarde van een boekcadeau is groot, zo blijkt uit onderzoek van KVB Boekwerk (nóg zo’n nuttige samenwerking). In het onderzoek staan ook praktische tips om consumenten te stimuleren om een boekcadeau te kopen. Wat ik er onder andere uit haal, is dat bij een goed afgestemd samenspel tussen uitgever (‘Geef meer speciale uitgaves uit, bijvoorbeeld in hardcover, in speciaal vormgegeven omslagen, limited editions , etc.’) en boekhandel (‘Hierbij helpen boeken-toptiens en tafels met mooi gepresenteerde boeken. Ook persoonlijk advies - van de boekverkoper - wordt gewaardeerd’) er echt kansen liggen op omzetgroei. Dit past bij mo’media. We willen goed doordachte en prachtige non-fictie maken die interessante doelgroepen aanspreekt en waar we samen met de boekhandel een succes van maken. Heerlijk vak toch!
BIRTHE SJOER
Opende als 24-jarige op 1 november in Harderwijk haar boekhandel BoekLief.
Nieuwe boekwinkel in Harderwijk: BoekLief
Als beginner in het boekenvak had ik echt mijn twijfels om een nieuwe winkel te beginnen, moet ik eerlijk toegeven. Gaat dit lukken, is er nog wel genoeg animo voor boeken? Wat was ik blij verrast door alle mooie complimenten. ‘Wat heerlijk dat Harderwijk weer een boekhandel heeft!’ ‘We hopen van ganser harte dat jullie kunnen blijven.’ Ik ben blij te merken dat de winkel een grote gunfactor heeft en verguld met de al ontstane en nog steeds groeiende klantenkring, die voornamelijk bestaat uit jonge ouders en kinderen, maar ook middelbare scholieren en studenten. BoekLief kan terugkijken op twee geweldige startmaanden. Ik heb kunnen constateren dat de jeugd wel degelijk leest. Van jeugdfictie tot Engelstalige (young adult) romans, maar ook Nederlandse moderne literatuur. Laatst kon ik een jonge lezeres verblijden met het nieuwe boek van Splinter Chabot, Als de Hemel genoeg ruimte heeft , een lekkere dikke pil waarvoor ze niet terugschrok. En dan kan ze zich ook nog verheugen op het geweldige Confettiregen .
Sanne Rooseboom en Yvonne Jagtenberg Kinderboekenweekauteurs 2023
‘Bij mij thuis’ vind ik een prachtig thema voor de Kinderboekenweek. Het sluit heel goed aan bij de leefwereld van (jonge) kinderen. Hun beleving wordt in belangrijke
mate bepaald door alles wat zich op een dag thuis afspeelt. Naast de belevenissen op school is ‘thuis’ de plek waar heel veel gebeurt. Waar emoties een rol spelen, geheimen worden gedeeld, waar dromen gedroomd worden, waar gegroeid wordt en… waar voorgelezen en gelezen wordt. Elk ‘thuis’ is anders. Kinderen ontdekken dit onder andere wanneer ze bij elkaar in huis komen. Juist boeken kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Boeken kunnen een ander ‘thuis’ laten zien. Boeken kunnen ook een ‘thuis’ zijn. Ik ben heel erg benieuwd naar hoe de schrijvers ‘thuis’ verwoorden in een verhaal, in poëzie of een lied.
De Kookboekhandel in Amsterdam heeft een opvolger en wat ben ik daar blij mee! Fijn dat er een boekhandel blijft bestaan met expertise op het gebied van koken en bakken. Een fijne winkel voor kookliefhebbers. Met de feestdagen heb ik ontdekt dat kookboeken zeer in trek zijn. Klanten waren echt op zoek naar kookinspiratie, naar speciale gerechten, niet gewoon, maar net even anders. Er werden populaire kookboeken uit de top tien verkocht en besteld, maar ook minder bekende. Opvallend vond ik dat er veel belangstelling was voor boeken over gezond koken. Nederland lijkt massaal aan het koken en bakken geslagen, met veel aandacht voor vegetarisch, vegan en/of glutenvrij et cetera. Kookboeken zijn en blijven een feestje om te geven of te ontvangen.
Magazine Boekblad was erbij Vacatures Agenda
Lees de besproken artikelen op boekblad.nlFOTO Constantijn Hoffscholte FOTO Paul Barendregt
1968 Geboren te Arnhem
1996 Economie, Universiteit van Amsterdam
1996 Begonnen bij Boek en Buro Rebers
1997-1998 Diverse functies in de automatisering
1998- Mede-eigenaar Boek en Buro (samen met echt genote Belinda)
Boek en Buro nam vorig jaar Nawijn & Polak in Apeldoorn over. Een goede keuze, vinden eigenaren Han Nieuwenhuis en Jan Willem Rebers nog steeds. ‘Dan moet je geen smal assortiment hebben met een hoge omloopsnelheid. Dan moet je veel keuze bieden: een ruim en up to date assortiment in de volle breedte.’
HAN NIEUWENHUIS
1969 Geboren te Doesburg
1992 HBO internationale handel
1992-1995 Diverse functies in Oost-Europa
1995- Mede-eigenaar Boek en Buro (samen met echtgenote Susan)
Boek en Buro
Winkels: Apeldoorn, Ede, Zutphen, Zevenaar, Haaksbergen en Doesburg
Omzet: 6,5 miljoen euro
Aantal medewerkers: ongeveer 50
Al meer dan een kwart eeuw zijn Han Nieuwenhuis (54) en Jan Willem Rebers (54) zakenpartners. In 1995 begon de eerste bij Boek en Buro, een jaar later de tweede. Maar hun gezamenlijke geschiedenis gaat nog verder terug. Hun vaders besloten al begin jaren zeventig gezamenlijk in te kopen om daarna steeds intensiever samen te werken. ‘We zijn als een soort neven opgegroeid’, zegt Nieuwenhuis. ‘Ik zei tegen Jan Willems vader ook oom. Typisch iets voor de streek.’ Samen hebben ze regelmatig winkels geopend, uitgebreid, verhuisd – en een keer gesloten. Momenteel bezit het hoofdzakelijk Gelderse bedrijf zes vestigingen. Al lange tijd heeft het filialen in Ede (76.000 inwoners – zonder de omliggende plaatsen in dezelfde gemeente), Zutphen (40.000), Zevenaar (26.000), Haaksbergen (20.000) en Doesburg (11.000). Sinds 1 april kwam daar een winkel bij in de grootste plaats tot nu toe: Nawijn & Polak in Apeldoorn (139.000).
Die beslissingen zijn altijd harmonieus genomen. Conflicten zijn er nooit geweest. ‘Meningsverschillen uiteraard wel’, zegt Rebers. ‘Dat is alleen maar gezond. Maar we vullen elkaar goed aan. Han kan goed tot tien tellen, ik ben wat impulsiever en zo vinden we elkaar steeds in het midden.’ ‘Jan Willem is misschien wat zakelijker dan ik’, voegt Nieuwenhuis daaraan toe. ‘En we hebben de taken goed verdeeld. Hij doet de kantoorartikelen, ik de boeken.’
Ze werken allebei vanuit hun ‘eigen’ winkel – ofwel: de winkel waarmee hun vaders ooit zijn begonnen (al kennen die ook een geschiedenis van verhuizingen en uitbreidingen). Voor Rebers is dat Zevenaar, voor Nieuwenhuis Zutphen – de plaatsen waar ze wonen. Ze spreken elkaar iedere dag, maar als de gelegenheid
erom vraagt, treffen ze elkaar in een van hun vestigingen. Gemiddeld zeker meer dan eens per week. Iedere winkel opereert autonoom onder leiding van een bedrijfsleider. Dat geldt ook voor de Boek en Buro’s in Zevenaar en Zutphen, waar Rebers en Nieuwenhuis op de vloer meedraaien. Er is wel een inkoopteam, dat iedere keer vlak voor de beurzen samenkomt om de potentie van nieuwe titels te bespreken en de inkoop te bundelen. ‘Zo profiteren we van elkaars kennis’, zegt Rebers. Maar veel verder gaat het niet. Wat overkoepelend aan marketing wordt gedaan, ligt bijvoorbeeld bij hem.
Zien jullie Boek en Buro als een keten of eerder als een samenwerkingsverband van zes winkels?
Rebers: ‘We proberen geen keten te zijn. We verkopen wel onder één naam, maar elke winkel is uniek, helemaal aangepast op de directe omgeving. Daarom hebben we aan Nawijn & Polak bewust ook niet Boek en Buro toegevoegd. We geloven in de dragende kracht van de bestaande naam in Apeldoorn.’
Nieuwenhuis: ‘We willen het maximale halen uit centralisatie en decentralisatie. Centralisatie, door bijvoorbeeld naast de gebundelde inkoop de administratie op één plek af te handelen. En decentralisatie door iedere winkel zo veel mogelijk vrijheid te geven. Want daar zit de liefde voor het vak en de kennis van de klanten.’
Hoe was 2022 voor Boek en Buro?
Nieuwenhuis: ‘Op zich een prima jaar, als je naar omzet kijkt – wat vaker als graadmeter wordt gezien dan resultaat. Maar het is moeilijk vergelijken. In de coronajaren 2020 en 2021 hadden we bijvoorbeeld heel goede zomers, omdat mensen niet naar het buitenland op vakantie gingen en wij juist in plaatsen zitten waar toen wél toeristen kwamen. Zutphen trekt heel veel bezoekers. Rondom Ede, tegen de Veluwe aan, heb je veel campings en bungalowparken. Dus de zomer van 2022 was in vergelijking daarmee lastig.’
Rebers: ‘Naar het laatste normale jaar kun je óók niet kijken. Welke inflatiecorrectie is bijvoorbeeld realistisch? Er is sinds 2019 zo veel gebeurd: corona, de oorlog in Oekraïne, de prijsstijgingen. Dat leidde zeker vorig jaar tot veel onzekerheid bij de consument. Daarom zag je in september, toen voor het eerst het nieuws over de hogere energieprijzen doordrong tot het grote publiek, kort een daling in de verkoop.’
Nieuwenhuis: ‘Bovendien is een boekhandelaar afhankelijk van het aanbod, dat hij nauwelijks kan beïnvloeden. Het najaar was, zeker vanaf november, uitstekend omdat er in de volle breedte een goede keuze was. Voor de literaire lezer, voor de non-fictielezer, voor kinderboekenlezers in alle leeftijden. Dat is niet ieder najaar het geval, maar mede omdat uitgevers vanwege de pandemie titels hadden uitgesteld, het afgelopen jaar wél. En dat merk je.’
Wat voor invloed hadden – en hebben – de kostenstijgingen op het resultaat?
Rebers: ‘We doen in koude periodes de deur dicht. Normaal staat die open, om mensen het zo makkelijk mogelijk te maken om binnen te komen. Dat is het meest zichtbaar. Ook zijn we extra kritisch op ons eigen energieverbruik. Maar voor het personeel en assortiment had het geen gevolgen.’
Niewenhuis: ‘Nog niet. Als je de getallen hoort waar in het kader van cao’s over wordt gesproken: een loonstijging van 10, 12 of misschien 16 procent. Dan zullen we extra kritisch naar de inzet van mensen moeten kijken. Hoeveel moeten er echt rondlopen om de verwachte omzet op die momenten te draaien? De komende jaren zullen we zeker met besparingen te maken krijgen. Daar moeten we op vooruitlopen door bijvoorbeeld met extra isolatie of zonnepanelen ons eigen energieverbruik terug te dringen.’
Rebers: ‘Het scheelt dat sommige panden van onszelf zijn. Hoef je niet eerst een discussie aan te gaan met huisbazen over de vraag welke investeringen nodig zijn om tot het beste resultaat te komen. Voor andere panden voeren we die gesprekken al, zoals in Apeldoorn. Het pand is nog van de vorige eigenaar [Joost Polak, md.]. Ook Ede is niet van ons, maar dankzij 140 zonnepanelen op het dak zijn we bijna producent
in plaats van gebruiker. Het was echt een goede beslissing om daar in 2020 naartoe te verhuizen.’
Droeg Nawijn & Polak ondanks de komst van een Broekhuis in Apeldoorn direct bij aan het goede 2022?
Rebers: ‘We merken natuurlijk dat er een Broekhuis in Apeldoorn is gekomen. Maar het heeft niet veel invloed op de cijfers. We zitten behoorlijk op het niveau dat we bij de overname hadden ingeschat. Daar zijn we blij mee. Klaarblijkelijk is de stad groot genoeg voor twee boekhandels van deze omvang.’
En aan de andere kant: jullie hebben ook geprofiteerd van winkelsluitingen – zoals in Ede: een groeigemeente, waar de afgelopen jaren toch winkels zijn verdwenen.
Rebers: ‘Toch gaan wij altijd uit van eigen kracht. Toen wij in Ede de kans kregen om een mooie stap te maken naar een groter pand, geloofden we daar in los van andere ontwikkelingen in de markt. Het pand paste in onze visie van goed gesorteerde winkels, waarvoor je voldoende ruimte nodig hebt. Pas nadat
HAN NIEUWENHUIS:
‘WE WILLEN HET MAXIMALE HALEN UIT CENTRALISATIE EN DECENTRALISATIE’
wij de beslissing hadden genomen, bleek dat samen te vallen met het verdwijnen van collega-boekverkopers [zoals Paard van Troje in 2019, md].’
Niewenhuis: ‘En voor Apeldoorn is het te vroeg voor definitieve conclusies. We zitten nog in het proces om het bedrijf naar onze eigen hand te zetten. Wij maken een aantal andere keuzes. Een eerste grote stap was het “teruggeven” van de ruimte die de horeca in beslag nam aan de boekhandel. Ook de voorraad moest worden verjongd.’
Jullie zien geen meerwaarde in horeca voor de boekhandel?
Rebers: ‘In Zevenaar hebben we er ervaring mee opgedaan. Maar de conclusie was: daar ligt onze kracht niet, we kunnen de ruimte beter gebruiken voor boeken. Het is er nog wel in bescheiden vorm, hoor. Je kunt er een kopje koffie krijgen. In Ede ook. Het concept van een verblijfsfunctie voor een boekhandel
lijkt ook beter te werken in grotere plaatsen.’ Nieuwenhuis. ‘Plaatsen als Apeldoorn. Maar daar hebben we een andere afweging gemaakt. Ten eerste lag de horeca door corona al twee jaar stil. We zouden er eerst mensen voor moeten aannemen en dan nog is het de vraag: komt er wel loop in? Daarbij nam het met zo’n 150 vierkante meter erg veel ruimte in beslag. Daarom wilden we ons op die plek nu concentreren op boekverkoop. Om de voorraad beter te presenteren. Er stond erg veel rug aan rug in de kasten, nu is het overzichtelijker met meer platte presentatie en meer middelpresentatie in de kasten. Als we een knoop doorhakken over de eerste etage, die we willen gaan ontwikkelen, komt het daar mogelijk terug.’
En de voorraad moest dus verjongd?
Nieuwenhuis: ‘Dat gaat vanzelf. De eigenaar was al enige tijd bezig met de verkoop. Door de coronawinkelsluitingen was er ook meer blijven staan dan gebruikelijk. Het gevolg was dat er relatief veel in de uitverkoop kon. Bovendien zijn we breder gaan inkopen, zodat wát er staat, vanzelf gemiddeld jonger wordt.’
Rebers: ‘Dat doen we ook bij onze andere winkels. We willen al langer veel boeken op voorraad. Niet té veel, maar wel zo veel dat de klant het gevoel krijgt: als ze het hier niet hebben, dan hebben ze het nergens. Alleen moet die voorraad jonger. Want de klanten zoeken het meest naar actuele boeken. En in Apeldoorn was dat beleid wat harder nodig.’
Uit beide beslissingen blijkt dat jullie winkels echte boekhandels moeten zijn.
Niewenhuis: ‘In coronatijd ontdekte de klant opnieuw dat de gang naar een boekhandel een soort cadeautje is. Dan moet je geen smal assortiment hebben met een hoge omloopsnelheid. Dan moet je hem veel keuze bieden: een ruim en up to date assortiment in de volle breedte, aangevuld met boekgerelateerde producten, passend bij de omvang en verwachte traffic van een winkel. Een boekhandel kan zo een plek van ontmoeting zijn, van grote keuze, van verrast worden.’
Maar Boek en Buro is van oudsher boek- én kantoorvakhandel?
Rebers: ‘Daarin zie je een verschuiving. Het zuivere kantoorartikel, zoals een kasboek of bedrijfsformulieren, neemt af. Al jaren, en niet alleen bij ons. Al hebben we het op smalle basis nog wel op voorraad en kunnen we alles dankzij onze aansluiting op Quantore snel en makkelijk leveren. In plaats daarvan hebben we steeds meer cadeauproducten toegevoegd, net als spellen en puzzels. Dat komt door de klant. Vroeger wilde die hooguit een boekenlegger, nu ook leeslampen, een kussen voor z’n boek, je kunt het zo gek niet bedenken. Daarom is het najaar voor ons nóg belangrijker geworden.’
Is een grotere afhankelijkheid van een periode in het jaar een bedreiging?
Rebers: ‘Nee hoor. Het is nooit anders geweest dat het laatste kwartaal het belangrijkste is qua omzet. En we hebben er ook altijd voor gezorgd dat de andere kwartalen bijdragen aan ons rendement. Dankzij alle verkoopmomenten door het jaar heen: Valentijnsdag, de Boekenweek, de schoolperiode, de Kinderboekenweek.’
En hebben jullie dan ook minder zakelijke klanten?
Rebers: ‘We hebben nog veel institutionele klanten: scholen, gemeentes, opleidingsinstituten, zorginstellingen. Maar het puur leveren van kantoorartikelen aan zakelijke klanten is langzamerhand een bijzaak geworden.’
Nieuwenhuis: ‘Daar staat tegenover dat er sinds corona meer thuis wordt gewerkt. En al die mensen weten ons wel degelijk te vinden voor een pen, een schrijfblok, printpapier, noem maar op. Het blijft dus zinvol om dat aan te bieden. Ook door de combinatie. Als kinderen bij ons komen voor kleurstiften of een eerste vulpen en ze zien hoeveel kinderboeken er liggen, zeggen ze tegen hun ouders: kan ik daar een boek uitzoeken? Dan moet je wel een zo compleet mogelijk aanbod op dat gebied hebben.’
Rebers: ‘Daarom willen we bij Nawijn & Polak – dat nu nog puur boekhandel is – ook de combinatie. Als we, zoals gezegd, daar uitbreiden met de eerste verdieping.’
Hoe past online bij jullie filosofie?
Nieuwenhuis: ‘Corona heeft enorm geholpen om de bekendheid van onze site te verhogen. Daarvoor dacht de klant automatisch: voor online ga je naar Bol.com. Zeker als de eigenaren van Boek en Buro zelf bij verrassing je bestelling thuisbrengen, weet men nu wel beter. Al zijn de aantallen niet zo hoog als tijdens de pandemie, het aantal online bestellingen bij ons ligt structureel hoger dan voor die tijd. Het afhandelen is ook niet meer afhankelijk van één persoon, maar een wezenlijk onderdeel van het dagelijkse ritueel in alle winkels geworden. En dan nog hoor je klanten weleens: “o, hebben jullie ook een webshop?” Of: “is het bij jullie even duur?”.’
Is online dus speerpunt gebleven?
Rebers: ‘Dat niet. Online is een aanvulling. Een middel om de klant te bedienen die even niet langs kan of wil komen. Je wilt ook het liefst dat ze de winkel bezoeken, dat is margetechnisch interessanter. Gelukkig kiezen veel bestellers ook voor ophalen in de winkel. Maar dat wil niet zeggen dat we internet verwaarlozen. We dragen het bestaan van de site actief uit. Op een kant van de boekenlegger die we meegeven bij aankoop wordt helemaal uitgelegd hoe het bij ons online werkt.’
Nieuwenhuis: ‘Ik zou wel een goede vertaling in de webshop willen zien van seizoensgebonden producten. Mensen komen daar echt voor naar de winkel:
agenda’s, kalenders of allerlei schoolgerelateerde producten. Maar die offline kracht kunnen we niet online tonen.’
Is ook het typische coronagevoel blijven bestaan dat je lokaal moet kopen?
Rebers: ‘Sterker dan het besef dat je ook bij ons online kunt kopen. Omdat het verder gaat dan alleen de boekhandel. Het geldt net zo goed voor kledingzaken of wat dan ook. Als je niet daar koopt, verdwijnen die – met alle negatieve gevolgen voor de leefbaarheid.
JAN WILLEM REBERS:
‘LOKALE KRACHT GAAT OOK OM SNEL REAGEREN OP LOKALE ONTWIKKELINGEN’
En omdat het zo goed past bij deze tijd. Mensen zijn zich bewuster geworden van hun tijd. Die willen ze niet doorbrengen in de file. Het is ook beter voor het milieu om het dichter bij huis te zoeken.’
Nieuwenhuis: ‘Daarbij geldt: hoe kleiner het plaatsje, hoe sterker dat effect. Doesburg en Haaksbergen hebben echt een dorps karakter. Daar hadden we tijdens corona een behoorlijke omzetstijging. Voor al die grotere plaatsen die het net zo goed moeten hebben van bezoekers uit de regio of verder, heeft het óók nadelige gevolgen dat mensen het dichterbij zoeken.’
Voelen jullie daarom de noodzaak Boek en Buro nog sterker als lokale boekhandels neer te zetten?
Rebers: ‘Daar hebben we het altijd al in gezocht. We gebruiken bijvoorbeeld nog steeds de oude lokale naam, zoals Van den Brink Boek en Buro in Zutphen. De naam Libris is maar beperkt zichtbaar. We sturen geen overkoepelende nieuwsbrief namens alle vestigingen. En of dat nóg beter kan? Vast wel. Maar dat is een continu proces. Zodra we er mogelijkheden voor zien, zullen we proberen die te benutten. Lokale kracht gaat ook om snel reageren op lokale ontwikkelingen. Als daar de smaak verandert of er is iets nieuws lokaal, dan moet je het assortiment daar direct op aanpassen. En dát doen we. Een voorbeeld is
Engels, vooral young adult, waarmee ook wij een heel nieuwe groep weten te trekken, die voor een andere sfeer en dynamiek zorgt. Lokale auteurs vinden sowieso bij ons een warm welkom.’
En meer activiteiten om mensen naar de winkel te trekken?
Nieuwenhuis: ‘Wat is genoeg? Je kunt wel iedere week in elke winkel een lezing hebben, maar dan gaat de kwaliteit naar beneden. Is het alle moeite waard als er vervolgens weinig mensen op af komen? We doen wel van alles. Het hangt van de locatie en het team af –soms ook van samenwerkingen, zoals met het theater en de bibliotheek – hoeveel precies. In de ene winkel tien keer per jaar, in de andere twee of drie keer. Kan dat omhoog? Ik weet het niet.’
Rebers: ‘In ieder geval hebben we nog nooit een schrijver weggestuurd die aanbood om bij ons te komen signeren. Dat geldt vooral voor lokale auteurs.’
Nieuwenhuis: ‘Het is in dit verband wel lastig dat Nederland voor sommige uitgevers ophoudt voorbij Utrecht. En dat meer en meer: uitgevers hebben steeds minder vertegenwoordigers op de weg. We verbeelden ons niks, maar ik denk dat het de moeite waard is als zij wat meer hun best doen voor boekhandels buiten de Randstad. Uitgevers die wel actief zijn in de regio, presteren bij onze winkels beduidend beter.’
Rebers: ‘We zijn ook nooit te beroerd om auteurs op één dag langs alle winkels mee te nemen. Nou ja, alles zes? Dat is misschien te krap. Maar een programma op meerdere plekken is zeker te organiseren.’
Is het belangrijk om Boek en Buro verder uit te breiden? Ooit keken jullie daar wel naar uit.
Nieuwenhuis: ‘Dat is niet de goede volgorde. We moeten de over te nemen winkel a) erg leuk vinden, en b) in de plaats en de locatie geloven. Het moet echt als een logische stap voelen, dus ook binnen ons geografisch werkterrein passen. En we zetten die pas als we zover zijn. Eerst moet de overname van Apeldoorn helemaal worden afgerond.’
Rebers: ‘Er zijn ons vorig jaar wel winkels aangeboden, maar die hebben we afgewezen.’
Het bedrijf moet natuurlijk ook niet alsnog een keten worden.
Nieuwenhuis: ‘Nee. We willen niet uitbreiden alleen maar om marktaandeel te winnen of puur om de kosten beter te spreiden. Iedere winkel moet op zichzelf bestaansrecht hebben. En dat is niet altijd het geval bij winkels die te koop staan. Soms lijken ze rendabel te zijn, maar als je goed naar de cijfers kijkt, blijkt de eigenaar zichzelf geen reëel loon toe te rekenen en zich voor twee fulltimebanen te hebben ingeroosterd. En als je die moet vervangen door twee gewone werknemers, is de rentabiliteit verdwenen.’
Op 5, 6 en 7 maart beleeft Spotlight haar achtste editie. De vakbeurs voor speelgoed, stationery, gifts, wenskaarten en party wordt georganiseerd in het Autotron in Rosmalen. Spotlight biedt een gevarieerd aanbod aan producten en collecties uit segmenten die perfect op elkaar aansluiten. Bovendien is er deze editie een groot aantal nieuwe exposanten te vinden met wenskaarten en stationery.
Flinke uitbreiding wenskaarten en stationery
Mede door een samenwerking met Libris Blz. is het aanbod van wenskaarten en stationery flink uitgebreid. Deze productgroepen zijn interessant als uitbreiding van het vaste aanbod, bieden kansen om impulsaankopen te stimuleren en zijn bovendien geschikt voor alle leeftijdsgroepen. Wenskaarten zijn onverminderd populair en de attentiewaarde is hoog, getuige het grote aanbod. Of het nu gaat om een verjaardag, geboorte, bruiloft, jubileum, opkikker, deelneming of ‘gewoon zomaar’; voor iedere wens is een passende kaart te vinden met de juiste uitstraling. Enkele van de exposanten met wenskaarten en stationery zijn Libris Blz.
B.V., Artige, Depesche Vertrieb GmbH & Co, Bekking & Blitz, Aardkaart, The Art Group, MAP Publishing, Mano
Cards, American Greetings, TDM Publishing, Royal Talens, Orange Papers en EA Pens & Paper.
Vakbeurs achterhaald concept?
Allesbehalve! Het is een uitgelezen moment om op de hoogte te blijven van het aanbod. Als ondernemer is het belangrijk om trends te volgen, om te weten wat er te koop is. Maar vooral het zelf bekijken en beoordelen op belangrijke kenmerken zoals kwaliteit in verhouding tot de prijs zijn essentieel om te bepalen of een merk, collectie of product past bij je aanbod en klanten. Dat is de meerwaarde van een vakbeurs.
Contact is belangrijk
Tijdens Spotlight maak je kennis met de exposanten en ze informeren je graag over de kenmerken en bijzonderheden
van hun aanbod en onderneming. Persoonlijk contact met de leverancier is van belang. Als een leverancier en retailer elkaar goed kennen, dan heeft dat voordelen. Je weet waar je aan toe bent op het gebied van service, producten, levertijd, garantie en prijs. Andersom mag je verwachten dat je leverancier weet wat jij belangrijk vindt en welk publiek je winkel bezoekt. Met een proactieve leverancier verzeker je jezelf altijd van het juiste aanbod op het juiste moment met de juiste condities. Welke retailer wil dat nou niet?
Spellenplein
Spellen maken een groot deel uit van het aanbod van de boekhandel, giftshop, conceptstore en de speelgoed- en hobbywinkel. Het aanbod is enorm in alle leeftijdscategorieën en bovendien komen er regelmatig nieuwe spellen op de markt. Welke spellen zijn interessant voor jouw klanten? Om die vraag te beantwoorden, werkt een aantal exposanten samen op het ‘spellenplein’. Hier kun je de spellen bekijken en beoordelen, informatie inwinnen en bepalen of het interessant is voor je winkel. Zelf uitproberen? Natuurlijk!
Kom naar Spotlight en ontdek zelf de mogelijkheden en kansen die exposanten te bieden hebben. Aanmelden kan via de website www.spotlight-event.nl, hier vind je ook de lijst met exposanten. Een bezoek aan Spotlight is gratis voor ondernemers. Tot ziens op Spotlight!
Op diverse plaatsen openden of heropenden de afgelopen maanden nieuwe of verbouwde boekwinkels de deuren. Deze en de volgende pagina’s bieden een impressie, op de website zijn interviews te vinden met alle eigenaren.
Waar All Book’d Up het in meer dan boeken zoekt, ligt bij de op 2 december geopende boekhandel Struik, aangesloten bij LibrisBlz., de focus nadrukkelijk op boeken. ‘Al doen we wel wat bijproducten: spellen, puzzels, notitieblokken, boekenleggers, wenskaarten’, zei eigenaar Marleen Struik in het interview op Boekblad.nl. Zij werkte eerder bij Lovink in Lochem en realiseert in Goor de droom van het hebben van een eigen boekwinkel.
Op 11 november opende All Book’d Up de deuren, een initiatief van Desirée Olthof, eigenares van een taalschool die vond dat Roosendaal, waar in 2021 Het Verboden Rijk de deuren sloot, weer een boekhandel moest hebben. Méér dan een boekhandel wat haar betreft, ze spreekt liever van een community. Omdat ze met alleen boekenverkoop ‘het financiële plaatje niet rond kan krijgen’ zoekt ze het ook in een koffiehoek, een aanbod van boekgerelateerde ‘lifestyle-artikelen’, activiteiten en een expositieruimte voor lokale kunstenaars. Zo moet er rond de winkel een community ontstaan.
Nadat De Vries Van Stockum op 1 oktober al een algemene boekhandel
opende in de Haagse Passage, volgde half november in hetzelfde statige winkelgebied ‘The English Bookstore’ die in eerste instantie als pop-upwinkel fungeert. ‘Het charmante pandje schuin tegenover de nieuwe winkel smeekte gewoon om een liefdevolle
bestemming’, aldus directeur Jeltje de Vries. Op een bescheiden oppervlakte van 40 vierkante meter wordt een assortiment Engelstalig aangeboden, aangevuld met souvenirs, cadeauartikelen en spelletjes.
Het stationsgebouw van MechelenNekkerspoel, gelegen aan het Ontvoeringsplein, vormt sinds ruim een jaar het bijzondere onderkomen van kinderboekhandel
Pardoes. Begin 2022 vertrok deze uit het centrum van de stad en kondigde toen al een ingrijpende make over aan in het nieuwe pand. Eind november was het zover en opende de ‘beleveniswinkel’ de deuren. ‘In onze vernieuwde kinderboekhandel kan ieder kind zijn fantasie de vrije loop laten en zijn ouders of grootouders meesleuren naar deze magische plek waar beide werelden samenkomen’, aldus Stijn Baeckens van Pardoes op Boekblad.nl.
De opvallende inrichting biedt ‘zones’ met namen als ‘De Boom van de Toekomst’, ‘Het Leesbos’, de ‘Young Adult Cave’ en ‘Het boekenkabinet’.
Het stationsgebouw waarin Pardoes is gevestigd, overzicht interieur en ‘Het Leesbos’.
De Taiwanese grafisch ontwerper Chen Jhen, die al enkele jaren in Maastricht woont, is de drijvende kracht achter de nieuw gevestigde (kunst)boekhandel Limestone Books. Samen met vier andere Taiwanezen die voor studie of werk in Nederland wonen, wil zij vooral boeken presenteren die een niet-westers perspectief bieden. Dat brengt met zich mee dat het assortiment vooral Engelstalig is, maar ook Duitse, Franse, Arabische en Chinese titels omvat, hoewel er zeker plaats is voor Nederlandstalige titels. De initiatiefnemers beogen een in kunst gespecialiseerde boekhandel die ‘tegelijkertijd ook fungeert als een ontmoetingsplek en een plaats om te exposeren’.
Boekverkopers die ook een uitgeverij vertegenwoordigen, redacteuren die ook boeken verkopen, schrijvers die tevens uitgever zijn, uitgevers die een boekwinkel runnen; binnen de boekenbranche zijn er nogal wat mensen met een dubbelrol. Voor velen een bewuste keuze, voor anderen een toevallige samenloop van omstandigheden. Boekblad vroeg vijf multitaskers naar hun ervaringen.
oh, ik dacht dat ik zo’n beetje de enige was.’ Lang niet iedereen met een dubbelfunctie is zich bewust van het aantal mensen binnen het vak dat meerdere functies combineert. Toch zijn het er een heleboel. Een oproep van Boekblad op sociale media leverde in een mum van tijd 25 suggesties op. Wie een beetje rondvraagt, komt waarschijnlijk nog veel meer boekenvakkers tegen die zich niet tot één baan beperken. Zo veelzijdig als de combinaties zijn ook de ervaringen. De één noemt het een verrijking om het vak vanuit meerdere invalshoeken te beleven, voor de ander staat vooral de afwisseling voorop. Wat opvalt: geen van de geïnterviewden zou het anders willen. Het is soms een kunst om alle ballen in de lucht te houden, maar liever dat dan een eenzijdig bestaan.
Tekst Constantijn Hoffscholte
Op deze pagina’s laten we vijf boekenvakkers aan het woord. Dit artikel krijgt een vervolg op Boekblad.nl.
‘Er zijn maar weinig kinderboekenschrijvers die alleen van hun schrijfwerk kunnen leven. De meeste auteurs doen er wat naast. Ook voor mij is er een financiële noodzaak, maar dat is niet het enige. Het is niet iedereen gegeven om acht uur per dag te schrijven. Ik vind het leuk om met meerdere projecten bezig te zijn en niet alleen achter mijn computer te zitten. Twintig jaar geleden begon ik naast mijn werk bij een adviesbureau als kinderboekenschrijver en -illustrator. Dat bureau had ik op een bepaald moment wel gezien. Min of meer bij toeval kon ik in Amsterdam aan de slag als boekverkoper. Ik kende wat mensen vanuit mijn schrijfwerk en kwam zo terecht bij De Nieuwe Boekhandel. Daarna kreeg ik via mijn uitgever ook een baan bij De Kinderboekwinkel. Tegenwoordig werk ik voor Over het water in Amsterdam-Noord en daarnaast doe of deed ik allerlei functies voor bijvoorbeeld de Auteursbond, De Schoolschrijver, De Verhalenfabriek en Coöperatie De Nieuwe Boekhandel. Betaald en onbetaald werk. Aan afwisseling geen gebrek. Ook heb ik door al die functies een breed netwerk en weet ik vrij goed hoe de boekenbranche in elkaar zit. Er zijn weleens dagen dat alles tegelijk moet. Mijn lijstje is altijd langer dan de dag lang is, maar ik hou wel in de gaten dat ik de belangrijke dingen eerst doe. Het scheelt dat ik voor mijn boeken meestal niet met deadlines werk. Aan de andere kant: als ik eenmaal bezig ben wil ik het wel af-
maken. Dan is het even buffelen en werk ik desnoods ook ’s nachts door.
Voor een kinderboekenschrijver is het belangrijk dat boekhandelaren je persoonlijk kennen en dat ze je leuk vinden. Het is toch vaak een kwestie van gunnen of je boek wordt ingekocht. Mijn brede netwerk helpt, maar het maakt mij nog geen bestsellerauteur. Als boekverkoper ontmoet ik weleens klanten die mij uitnodigen voor een optreden op school of in de bibliotheek. Maar het is niet zo dat ik bij Over het water vooral mijn eigen boeken sta te promoten. Dat doe ik alleen als er aanleiding toe is, bijvoorbeeld wanneer een klant in het non-fictie genre zoekt waar ik actief in ben. Verder helpt het dat ik veel kinderboekenschrijvers persoonlijk ken. Daardoor kan ik wat meer over ze vertellen, dat vinden klanten vaak fijn.
Schrijven en schooloptredens doen vind ik het allerleukste, maar het levert niet genoeg op om rond te komen. Aan de financiële structuur in de boekenwereld zou best iets mogen veranderen. Schrijvers die geen bestsellers maken en mensen die boeken verkopen verdienen eigenlijk te weinig. De marges voor auteurs mogen omhoog, maar dan moet iemand anders natuurlijk inleveren. Het is lastig. Dat de verkoopprijzen nu omhoog gaan is een goede stap, ik merk dat er bij klanten ook wel ruimte voor is. Het is alleen de vraag waar de grens ligt.’
‘Mijn lijstje is altijd langer dan de dag lang is’
Aby Hartog is kinderboekenschrijver en -illustrator, zelfstandig uitgever, boekverkoper bij Over het water in Amsterdam en heeft diverse aanverwante functies.
Margot Engelen is boekverkoper bij De Algemene Boekhandel in Amersfoort en redacteur bij uitgeverij B for Books.
‘Ik werk al meer dan veertig jaar in het boekenvak en heb vrijwel altijd functies gecombineerd. Als student begon ik bij boekhandel Kooyker in Leiden. Vanaf 1985 schreef ik recensies voor NRC Handelsblad en later voor de GPD-bladen, daarnaast werkte ik voor De Omslag in Delft en later Van Someren & Ten Bosch in Zutphen. In 2006, ik werkte toen bij Praamstra in Deventer, werd ik gevraagd om redacteur te worden van B for Books. Drie halve dagen per week houd
Marjolein van Ziel is vertegenwoordiger bij Uitgeverij De Kring en boekverkoper bij Libris Venstra in Amstelveen.
‘Mijn loopbaan in het boekenvak begon zo’n 25 jaar geleden in de boekhandel. In 2006 kreeg ik een fulltime functie bij Unieboek|Het Spectrum en stopte ik als boekverkoper. Werken bij de uitgeverij beviel me goed,
toch bleef het kriebelen. Het directe contact met consumenten in de winkel is toch heel anders dan businessto-business . Toen ik werd gevraagd om in te vallen bij een boekwinkel, merkte ik dat ik beide heel graag doe. Sinds vier jaar werk ik bij Libris Venstra in mijn woonplaats Amstelveen. En sinds oktober bij uitgeverij De Kring. Mijn functie daar is breed; ik bezoek boekhandels als vertegenwoordiger, maar denk ook mee over campagnes en ben contactpersoon voor auteursoptredens. Ik heb veel vrijheid en kan zelf bepalen wanneer ik op pad ga of thuis werk. Het komt ook weleens voor dat ik ’s ochtends voor De Kring werk en ’s middags bij Venstra. Voor de uitgeverij heb ik twee vaste dagen, maar het loopt weleens anders, rond de beurzen ben ik bijvoorbeeld extra aan het werk. Andersom was het
ik me daar voornamelijk bezig met de serie Literaire Juweeltjes . Daarnaast werk ik tweeëneenhalve dag voor De Algemene Boekhandel in Amersfoort. Het belangrijkste voor mij is de afwisseling, ik vind het prettig om twee dingen naast elkaar te doen. Fulltime in een boekwinkel werken zou ik fysiek ook niet aankunnen, want ik heb rugklachten. Mijn geluk is dat De Algemene Boekhandel nog een ouderwetse informatiebalie heeft, waar klanten met vragen en bestellingen terechtkunnen. Ik heb dus een zittende functie.
Werken voor een boekwinkel en een uitgeverij draagt bij aan een beter begrip van de branche en van elkaars belangen. Bij een uitgeverij ben je altijd bezig met titels die nog moeten verschijnen. Op het moment dat een boek uitkomt is het meeste werk daarvoor al lang geleden gedaan, maar in de boekwinkel begint het dan pas. Dat besef kan ik delen met de respectievelijke collega’s. Zo zijn er meer zaken die over en weer tot onbegrip kunnen leiden. Alleen al het feit dat CB Online voor een uitgever anders werkt dan voor een boekhandelaar kan handig zijn om te weten. Of dat de kosten van 24-uursservice voor een uitgeverij vele malen hoger zijn dan voor een boekhandel.
Dit soort zaken probeer ik weleens over te brengen aan collega’s. Het lost misschien geen problemen op, maar draagt wel bij aan wederzijds begrip. Voor uitgeverijen is het prettig als zij mensen in dienst hebben die ook in boekwinkels werken. Je weet dan beter hoe klanten reageren en waar vraag naar is. Een nadeel van het combineren van functies is dat je twee keer parttime werkt. Het voelt soms alsof je je steeds opnieuw een klein beetje moet inwerken. Maar dat heb ik er graag voor over.
Van tegengestelde belangen merk ik niet veel. B for Books doet relatief veel buiten het boekhandelskanaal. Boekverkopers vinden dat niet altijd leuk, maar als ik uitleg dat zoiets voor de uitgeverij lucratief is snappen ze het wel. Vroeger stond ik daar trouwens anders in… Ik weet nog dat ik in de Boekenweek naar de Bijenkorf ging om hun eigen Boekenweekuitgave te kopen, zodat we die ook in de boekwinkel op voorraad hadden. Als boekverkopers vonden we het toen niet kunnen dat zij een eigen uitgave maakten. Natuurlijk zijn er onder boekverkopers nog steeds ergernissen, bijvoorbeeld over de concurrentie van Bol. com. Ik begrijp dat wel, maar het heeft weinig zin om er boos over te worden. Je moet ermee leren leven.’
Beeld uit de vlogs rond kookboeken die Marjolein van Ziel maakt voor Libris Venstra.
in december kneiterdruk in de winkel en kon ik daar toen bijspringen. Strikt genomen kan ik eigenlijk niet kiezen. De afwisseling trekt mij zeer, ik vind het een erg sexy combinatie. Om dit te doen moet je wel snel kunnen schakelen. Als ik in de winkel sta, hou ik altijd ook mijn werk voor de uitgeverij in het achterhoofd. In de winkel zie je hoe mensen reageren, welke boeken ze oppakken en welke niet. Je kunt klanten er ook direct naar vragen. Dat geeft inzicht in wat werkt. Is er veel vraag naar een bepaald onderwerp of een bepaalde titel, dan speel ik die info door binnen de uitgeverij. Omgekeerd werkt het ook zo. Als vertegenwoordiger zie ik veel winkels, soms doe ik ideeën op die ook voor Venstra interessant zijn. Ongemakkelijke situaties levert het niet echt op. Venstra komt gewoon bij mij aan tafel op de beurs en het handelen gaat hetzelfde als bij anderen. Het fonds van De Kring ligt niet automatisch in de winkel, dat zou niet zakelijk zijn. Bovendien, als het dan niet loopt word ik erop aangekeken. Natuurlijk kan ik ze aanraden van kansrijke titels wat meer in te kopen, maar verder blijft het een afweging zoals een boekwinkel die bij elk fonds moet maken.
Koken is een andere passie van me. Venstra vroeg een tijdje terug of ik filmpjes wilde maken ter promotie van nieuwe kookboeken. Die vlogs zijn best succesvol, ik krijg er regelmatig reacties op van klanten. Ik vind het zó leuk om hiermee bezig te zijn, dat ik een professionele koksopleiding ben gaan volgen. Al heb ik op dit moment geen ambitie om er nog een derde baan naast te gaan doen. Laten we het voorlopig maar houden op literaire lunches in de boekhandel.’
Marije Sietsma is oprichter/uitgever van Uitgeverij Loopvis, kookboekenschrijver en eigenaar van een boek- en cadeauwinkel in Arnhem.
‘Van huis uit ben ik freelancejournalist. Toen ik in 2011 een kookboek schreef, besloot ik dat zelf uit te geven. De meeste kookboeken waren in die tijd nog
‘Ik kan bijdragen aan beter wederzijds begrip’Margot Engelen in De Algemene Boekhandel in Amersfoort. Margot Engelen aan het werk bij uitgeverij B for Books.
‘Het is een sexy combinatie’
‘Alles wat ik doe hangt met elkaar samen’
vrij klassiek, ik pakte het net even anders aan met meer nadruk op de vormgeving. Dat sloeg aan en van het een kwam het ander; ik besloot met Loopvis ook boeken van anderen uit te geven. Vijf jaar geleden opende ik een kantoor annex winkel in Arnhem. Sindsdien zijn we al twee keer verhuisd en nu zitten we in een pand van driehonderd vierkante meter tegenover het station. Het is een hybride boek- en cadeauwinkel met koffiehoek, waar we ook evenementen organiseren en schrijvers en illustratoren in residence ontvangen.
Loopvis is vooral bekend van de Kakkerlakjes , de kleine geïllustreerde boekjes die je kunt versturen. Die worden nu bij tweehonderd verkooppunten in het land verkocht. Meestal in een molen met 32 titels, maar in totaal zijn er al meer dan honderd Kakkerlakjes verschenen. In onze eigen winkel laten we het brede aanbod zien, ook titels die al wat ouder zijn. Er komen liefhebbers op af, maar ook bedrijven die een cadeaupakket willen samenstellen. Bijkomend voordeel is dat we zo ook boeken kwijtraken die al wat langer op de plank liggen. We verkopen ook boeken van andere uitgevers en cadeauartikelen, soms in combinatie met onze eigen titels. Wat ik doe is niet per se logisch, maar daar hou ik wel
van. Dat maakt ook dat mensen hier open binnenkomen. Alles wat ik doe hangt met elkaar samen en versterkt elkaar. Voor mij als uitgever is het heel waardevol om reacties van bezoekers te krijgen. Zo maakten we in coronatijd een boekje met gedichten van Ingmar Heytze. Uit reacties in de winkel bleek dat het aansloeg als troostrijk cadeauboekje voor diverse gelegenheden. Op basis daarvan konden wij het beter ‘pluggen’ en zijn we nu in gesprek over een soortgelijk vervolg. Ik haal veel plezier uit mijn activiteiten, al is de versnippering wel moeilijk. Iedereen kan hier in- en uitlopen, dat is soms behoorlijk lastig als je net lekker bezig bent met redactie of vormgeving. Daarom heb ik sinds kort iemand in dienst voor de winkel en een aantal andere werkzaamheden. Daarnaast werken we met twee tot drie re-integranten, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die op deze manier weer voorzichtig aan het werk gaan. Loopvis draait naar behoren, maar als verdienmodel zou ik mijn combinatie van werkzaamheden niet adviseren. Je moet over een breed enthousiasme beschikken. Gelukkig heb ik dat in ruime mate.’
Niels Nijborg: ‘Het is functioneel dat ik beide rollen ken, maar dat is een bijkomstigheid.’
Niels Nijborg werkt als vertegenwoordiger voor Unieboek|Het Spectrum en als boekverkoper voor Boekhandel Hoogstins in Amsterdam.
De combinatie begon voor mij een jaar of twaalf, dertien geleden. Ik werkte toen nog als freelancer voor uitgeverijen en boekhandels. Sinds 2013 ben ik in dienst bij Unieboek|Het Spectrum. Daar verdien ik mijn geld en ben ik goed op mijn plek, maar ik wil de boekhandel echt niet missen. Daarom heb ik nog altijd een 0-urencontract bij Hoogstins, mijn
buurtboekhandel. De parel van Oud-West! Ik werk er een paar keer per maand op vrijdag of in het weekend, rond de feestdagen wat vaker. Het brengt me veel plezier om contact te hebben met klanten. Ook boeken aanraden aan kinderen vind ik ontzettend leuk. Mijn ervaring als boekverkoper helpt me vooral bij inkoopgesprekken met boekhandelaren. Het schept vertrouwen, ‘jij weet wel hoe dat gaat’ hoor ik dan. Naast het inhoudelijke verhaal probeer ik vanuit mijn eigen ervaring ook tips te geven over hoe je een boek in de winkel het beste kunt verkopen. Het is functioneel dat ik beide rollen ken, maar dat is een bijkomstigheid. Werken in de boekhandel doe ik vooral
uit passie, het is voor mij een betaalde hobby. Ik ben een gelukkig mens. Sinds ik bij Hoogstins werk is het aantal titels van Unieboek|Het Spectrum daar wel toegenomen. Je verkoopt nu eenmaal het beste wat je goed kent en waar je enthousiast over bent. Er is een periode geweest dat de inkoper van Hoogstins het belangenverstrengeling vond als ze met mij een inkoopgesprek moest voeren. Zij schoof liever bij een van mijn collega’s van de uitgeverij aan. Prima, maar voor mij hoeft dat niet en inmiddels is het ook niet meer aan de orde. Ik verkoop geen boeken aan de boekhandel om daarna grote stapels retour te krijgen. Zeker, ik kan Eelke Hoogstins weleens verleiden om wat extra’s te doen met een titel. Maar verder behandel ik de winkel als alle andere. Unieboek|Het Spectrum heeft nog steeds twee vertegenwoordigers in dienst, voor ons is het contact met boekhandels superbelangrijk. De ervaringen die ik zelf opdoe bij Hoogstins zijn handig, maar ik ren niet meteen naar de uitgeverij als een paar klanten naar een bepaald boek vragen. Pas als ik ergens een duidelijke trend in zie geef ik het door binnen de uitgeverij. Wat niet wegneemt dat het heel fijn is om te merken dat lezers blij zijn met onze boeken.’
De ene na de andere boekhandel merkt het en speelt er op in: steeds meer klanten lezen Engelstalig. Zes boekenvakkers over de kansen en zorgen rond dit fenomeen: boekverkoper Erik van Doorn, uitgevers
Myrthe Spiteri, Elik Lettinga en Bart Bulsing en vertalers
Gerda Baardman en Nicolette Hoekmeijer.
‘Er komt soms een stel meiden van 16 tot 20 binnen. Die gaan in de hoek Engels of young adult overleggen om na een kwartier of zelfs half uur allemaal met een boek onder de arm de winkel uit te gaan.’ Erik van Doorn (Kramer&Van Doorn en Broese) is het opgevallen. De omzet van Engelstalig, met name fictie, stijgt de laatste jaren. Niet alleen in de grote steden, ook boekhandels in kleinere plaatsen zien het gebeuren. Booktok heeft grote invloed. De GfK-cijfers laten zien dat het anderstalige aandeel van de boekenmarkt sterker groeit dan het Nederlandse: in 2022 wel 3 procent tegenover 1 procent. Onderzoek uit september van KVB Boekwerk ziet beschikbaarheid als primaire oorzaak: 41 procent van de kopers van Engelstalige boeken koopt een boek dat – nog – niet in vertaling beschikbaar is. Maar 27 procent heeft een voorkeur voor een boek in de oorspronkelijke taal. Het verbeteren van het Engels is ook een belangrijke reden en
‘Werken in de boekhandel is voor mij een betaalde hobby’
veel jongeren geven aan dat het leuker is om in het Engels te lezen. Sociale media spelen in die kringen een grote rol, niet alleen Booktok maar ook andere kanalen.
Als – zoals KVB Boekwerk zegt – 41 procent van de kopers voor Engels kiest, heeft dat toch gevolgen voor de uitgeverijen die zich met young adult bezighouden. Myrthe Spiteri van Blossom Books constateert dat in die markt al 60 procent in de oorspronkelijke taal (in casu het Engels) wordt gelezen. Zij deed dan ook een oproep in haar aanbiedingsbrochure: plaats de Engelse en vertaalde boeken bij elkaar, zodat de koper direct de keuze heeft. Als de ontwikkeling doorgaat maakt zij zich ernstige zorgen over de haalbaarheid van het uitbrengen van vertaald werk. Nu al wordt van een groot aantal titels meer Engels dan vertaald verkocht.
Young adult lijkt wel het meest getroffen door de trend. Elik Lettinga ziet het bij De Arbeiderspers en Nijgh&Van Ditmar ook, maar is minder alarmerend in haar woorden. ‘We zijn wel aan het kijken of we minder uit Engeland en de VS moeten inkopen. We gaan het gesprek met agenten aan dat voorschotten niet altijd op hetzelfde niveau kunnen blijven; dat er wellicht meebetaald kan worden aan auteursbezoeken door importeurs; dat exportedities te goedkoop zijn; dat de royalty’s voor hun auteurs op exportedities ongunstig zijn. Kortom, allemaal knoppen om aan te draaien.’
Het beeld bij non-fictie is wat genuanceerd. Bart Bulsing van Kosmos: ‘Ja, de groei van Engelstalig is van invloed op de totale verkopen.’ Hij wijst op reisgidsen en modeboeken. Maar hij suggereert dat er ook iets positiefs van uit kan gaan: dat mensen toch meer aandacht hebben voor een titel als die in meer talen beschikbaar is. Kosmos is in ieder geval meer
oorspronkelijk Nederlands werk gaan uitgeven. Dat past ook in een bredere strategie: ‘De local heroes die via social media een groot publiek kregen zijn steeds belangrijker geworden. Maar we blijven ons aanpassen waar nodig.’ Dat doet Kosmos door kritischer te kijken naar het aankopen van Engelstalig werk en meer aandacht te geven aan andere talen.
Voor vertalers speelt de trend om meer Engels te lezen ook een rol. Nicolette Hoekmeijer en Gerda Baardman zien beiden positieve kanten. Zij zijn blij dat jongeren meer lezen. ‘Onze cultuur is doordrenkt van Engels en door onderwijs en context zijn jongeren veel beter in die taal dan voorgaande generaties.’ Baardman ziet wel dat met name vertalers van young adult onder druk staan en minder betaald krijgen. Hoekmeijer constateert dat lezen in het Engels cool wordt gevonden. ‘Engels lijkt exotischer en interessanter.’ Hoekmeijer vindt het positief dat er nu wat meer naar andere talen dan Engels gekeken wordt. De vertalers zouden graag zien dat er meer aandacht aan hun werk en de kwaliteit ervan zou worden gegeven. Op het boek, bijvoorbeeld. Diverse uitgevers zetten nu al de naam van de vertaler prominenter in het boek of op het omslag. ‘Vertalen is een zoektocht naar de juiste uitdrukkingen, toon en beelden. Als je ten volle gebruikmaakt van de lenigheid van het Nederlands, hoeft dat echt niet onder te doen voor het Engels’, zegt Hoekmeijer.
Nicolette Hoekmeijer:
Volgens Gerda Baardman zou een Engelse uitgave vaker tegelijk met een vertaling moeten verschijnen, zoals in het verleden wel gebeurd is. Maar zij ziet ook in dat dat wel eisen stelt aan de snelheid van vertalen. Vaak wordt dan een team ingezet. Erik van Doorn zou het toejuichen als Nederlandse en Engelse edities tegelijk verschijnen. Maar het gevaar bestaat dat de vertaalde editie vrijwel altijd duurder zal zijn en om die reden minder door lezers gekozen zal worden.
Tot een vaste prijs voor Engelstalige boeken zal het volgens de geïnterviewden niet komen. Dat is in een internationale markt onmogelijk te realiseren. De prijsconcurrentie wordt wel als extra handicap gevoeld. Niet alleen tussen oorspronkelijk en vertaald in de boekhandel, maar ook online door de prijsstellingen in de internationale boekenmarkt, waarin bijvoorbeeld Amazon een speler is.
Tot slot: is de ontwikkeling een bedreiging voor de Nederlandse cultuur? Zover is het volgens de meesten niet. Maar Spiteri ziet het wel ernstig in als de ontwikkeling zich voortzet. Zij wil dat de CPNB haar rol voor het Nederlandse boek versterkt: ‘De N staat niet voor niks in hun naam.’ Ook Hoekmeijer ziet de liefde voor het Nederlands graag meer gepromoot worden. Als we kijken naar de positie van het Nederlands in het universitair onderwijs – zowel het vak als de taal waarin gedoceerd wordt – lijkt er toch wel iets aan de hand. Daar tegenover staat – en daar is het merendeel van de geïnterviewden het over eens – dat jongeren meer zijn gaan lezen. En dat biedt ook weer hoop.
Bart Bulsing:
Een probleem van de boekhandelaar is volgens Erik van Doorn dat de snelheid van nalevering van Engelstalige boeken vaak niet goed is waardoor gaten ontstaan. Hij is jaren geleden begonnen met eigen import, waardoor dat grotendeels voorkomen wordt. Het is wel ingewikkeld en geeft ook een BTW-nadeel. Een richting voor uitgevers kan zijn om de rechten voor de Engelse editie in de Nederlandse markt te kopen. Dat is best lastig als er ook nog geïmporteerd wordt. Bulsing suggereert het als optie, maar zet er direct ook een vraagteken bij. Lettinga experimenteert bij De Arbeiderspers inmiddels met eigen Engelstalige boeken zoals de biografie van Trump en Cinema Speculation van Quentin Tarantino. Maar ze kan de rechten dan niet exclusief voor de Nederlandse markt krijgen.
Myrthe Spiteri:
‘De N staat niet voor niks in de naam CPNB’
‘Ja, de groei van Engelstalig is van invloed op de totale verkopen’
‘Engels lijkt exotischer en interessanter’Elik Lettinga.
Bij wijze van nieuwjaarsgeschenk verspreidde uitgeverij Atlas
Contact onder relaties het essay Tien jaar Atlas Contact, geschreven door Arjan Post. In hoofdstuk 4 van deze uitgave onderzoekt de auteur wat nu eigenlijk de uitgeverij maakt tot wat die is en legt de uitgevers de vraag voor of engagement het begrip is dat het fonds kenmerkt. Op deze pagina’s een fragment uit dat hoofdstuk.
Tekst Arjan PostAtlas Contact, zeggen ingewijden en buitenstaanders, is minder pretentieus dan De Bezige Bij, minder pragmatisch dan Prometheus, minder droog dan Boom, minder commercieel dan A.W. Bruna. Enzovoort – maar wat is het dan wel? Verschillende epithetons doen de ronde, met allemaal dezelfde notariskantoorachtige zwier. Degelijk. Serieus. Onmodieus. Artistiek. Esthetisch. Prestigieus.
Zou engagement wellicht het binnenste van haar signatuur kunnen zijn? Als boeken allang niet meer voor autonome kunst doorgaan, dan werpen ze zichtlijnen uit naar de tijd waarin ze geschreven zijn. Dat geldt in de eerste plaats voor non-fictieve titels. Bij de acquisitie daarvan gaat het, legt Broeder uit, ook steeds om drie vragen: waarom dit onderwerp, waarom deze schrijver, waarom nu? Maar betrokkenheid bij de samenleving moet eigenlijk in veel meer fondslijnen zijn aan te wijzen, ook die van fictie.
Maar welzéker, haasten de fictie-uitgevers Blom en Hermans zich te zeggen. Voor hen zijn romans geengageerde genres bij uitstek. Die hebben een eigen vorm en stem, maar ze verhouden zich onverkort tot de werkelijkheid van ménsen. Blom denkt aan zijn
nachtkastje, aan wat er allemaal op ligt. Een roman moet iets teweegbrengen, zegt hij. Door je op een ander denkspoor te zetten, door jezelf te beschouwen – hoe zou ik handelen onder die omstandigheden?
Vroeger moest een roman hooguit een ‘haakje’ naar de realiteit hebben. Tegenwoordig is dat wel anders. Maar, benadrukt hij, dat is geenszins in tegenspraak met de literaire signatuur van de uitgeverij.
Atlas Contact: nomen is toch een beetje omen, vindt ook Hermans. De literatuur verbindt zich hier met de wereld. Ze noemt Van Dis en Noordervliet en Tessa Leuwsha en wil nog veel meer namen aanvoeren, maar stopt meteen weer. Van de schrijvers met wie zij werkt zijn er welgeteld núl onthecht te noemen.
En dan de kracht van een vertaalde memoir als De mannen die we oogstten van Jesmyn Ward. Dat brengt misschien meer teweeg dan een beschouwing over armoede, verslaving en racisme. Gruwelijk en prachtig tegelijk, vindt Hermans. Fictie komt niet alleen voort uit het maatschappelijk debat, maar vormt dat evenzeer. Vaak doordat die verhalen juist enige afstand tot de actualiteit houden.
Of ‘onze fictie’ geëngageerd is? Dat dacht ik toch wel,
ja, zegt Adriaan van Dis. Maar, stelt hij in dezelfde ademtocht, een schrijver hóéft dat niet, en ook bij Atlas Contact zijn niet alle auteurs even geëngageerd.
Hij kan het niet vaak genoeg zeggen: een schrijver hoeft he-le-maal niets, alleen goede zinnen schrijven. En dat hij zelf nu toevallig over ouders, oorlog, migratie en identiteit schrijft – ja, zegt hij met een klagerig stemmetje alsof hij het over een ander heeft, daar kan die arme jongen ook niets aan doen. Dat komt door zijn jéúgd.
Zelfs op de redactie van Business Contact valt het op. Misschien hadden de organisatiepsychologie en managementtheorie lange tijd iets technocratisch-sekta -
risch, in letterkundig perspectief althans. Die tijd lijkt voorbij. Uitgever Sandra Wouters gaat met haar vinger langs de kasten. Kijk, zegt ze. Voor de inzending van de nieuwe non-fictieprijs, de Prijs voor het Belangrijkste Boek van het Jaar (pbbj), kon ze vorig jaar maar liefst vijf titels inzenden. Eerder had dat nooit gekund. Ze noemt dat het resultaat van een meer maatschappelijke en psychologische verbreding. Die geldt voor de hele branche, maar Wouters ziet het ook als wezenstrek van Atlas Contact – menselijk engagement.
Als Atlas Contact zowel een nieuw huis is als een continuüm van oude uitgeverijen, dan moet het mogelijk zijn een historische lijn aan te wijzen van dat engagement. Die begint uiteraard bij Anton de Kom en Anne Frank en komt uit bij… Ja, waar eigenlijk. Misschien bij Jan en Leo Lucassen (Migratie als dna van Amsterdam), Afua Hirsch (Waarom ras ertoe doet), Layla Saad (Witte suprematie & ik) of Wiegertje Postma (Vrouwen schrijven niet met hun tieten). Maar hoe moet die lijn worden genoemd? Geëngageerd is daarvoor een te generieke term. Progressief dan maar? Of desnoods links-liberaal? Maar dat is feitelijk onjuist, al was het maar omdat uitgeverij Contact in de jaren negentig ook Frits Bolkestein uitgaf en iets later Pim Fortuyn. Vorig jaar verscheen bij Atlas Contact bovendien Ayaan Hirsi Ali’s Prooi , dat een bestseller werd. Het heeft geen zin om de uitgeverij ideologisch te rubriceren, vindt Marcella van der Kruk, die in 2021 Leonoor Broeder als non-fictieuitgever opvolgde. Atlas Contact wil bijdragen aan kennis, aan kritische zin, en zeker ook aan een betere samenleving. Daar horen geluiden en tegengeluiden bij. Zelf steekt ze niet onder stoelen of banken dat ze zeer begaan is met de thema’s diversiteit en inclusiviteit. Ze is zich bewust van haar privilege als witte, hoogopgeleide vrouw in de uitgeefwereld. Engagement betekent voor haar het faciliteren en opengooien van maatschappelijke discussies. Dat is overigens iets anders dan activisme. Een uitgeverij, déze uitgeverij, moet volgens haar de dialoog en gedachtewisseling stimuleren, niet de luiken weer dichtgooien.
Bovenstaande tekst is een gedeelte van hoofdstuk 4 uit Tien jaar Atlas Contact : een essay geschreven door socioloog, schrijver en freelance redacteur Arjan Post. Verschenen als relatiegeschenk ter gelegenheid van de jaarwisseling 2022/2023.
Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 34,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.
Op 10 december 1969 werd de Stichting Socialistiese
Uitgeverij Nijmegen (SUN) opgericht. Een jaar later waren er naast de uitgeverij al een drukkerij en een boekhandel (De Oude Mol). In zijn proefschrift over de geschiedenis van SUN concentreert historicus Cees Willemsen zich op de hoogtijdagen: de jaren tot en met 1983.
met vertegenwoordigers van actiegroepen uit alle lagen van de universiteit. De SUN diende het socialistisch ideaal vanuit een stevige en serieuze onderbouwing van de theorie. Er verschenen dan ook veel uitgaven van gewicht: goed verzorgde, diepgaande studies van onder anderen Ger Harmsen en ook vertalingen van werk van Rosa Luxemburg en Friedrich Engels. Sjef van de Wiel was de organisatorische en financiële spil van de uitgeverij. En dat bleef hij ook toen in de jaren zeventig het politieke tij keerde. Er brak een lastige tijd aan als het ging om ideologisch getinte uitgaven. Een crowdfunding actie avant la lettre bracht uitkomst. Er werd rente uitgekeerd in de vorm van boeken.
Het is geen toeval dat bij uitgeverij/boekhandel Roelants in Nijmegen dit boek verschijnt. Ook Roelants heeft – als opvolger van De Oude Mol – zijn roots in de linkse beweging, die in de jaren zestig leidde tot de oprichting van uitgeverij SUN. Zelden zal een uitgeverij zo in de context van sociale en intellectuele ontwikkelingen zijn geplaatst als hier. Natuurlijk zijn uitgeverijen die voortkwamen uit maatschappelijke idealen geen zeldzaamheid. Te denken valt aan de Wereldbibliotheek met de wens om iedereen aan het lezen te krijgen en natuurlijk aan uitgeverijen die gebonden waren aan de zuilen, zoals De Arbeiderspers of Pegasus. Bij de SUN ging het echter in eerste instantie niet om een zuil, niet om een band met een politieke richting. De titel van het proefschrift is al complex: het Aggiornamento werd in gang gezet door paus Johannes XXIII tijdens het tweede Vaticaans concilie begin jaren zestig. Die vernieuwingsbeweging maakte veel los in de kerk en de discussies bereikten ook de katholieke universiteit in Nijmegen. Willemsen beschrijft diepgaand
wat daar leidde tot een groep ‘kritiese’ – zo schreef men dat toen –denkers. Enkelen van hen richtten in 1969 de Socialistiese Uitgeverij Nijmegen op. Socialistisch omdat men zich niet wilde verbinden aan het communisme en de CPN. De uitgeverij had natuurlijk een brede basis in een redactieraad
Ook de opkomst van een verwante politieke partij, de SP, bracht geen verandering. In 1983 ging de SUN bijna ten onder. Maar er was inmiddels een nieuwe fondslijn opgezet: Dwarsstap. Wandelmappen die zo lucratief bleken dat de kasstroom weer een stevige basis vond. Sjef van de Wiel ging door met het ontwikkelen van stedenatlassen, die ook nu nog verschijnen bij uitgeverij THOTH na een jarenlange samenwerking met Van Tilt. Vanaf 1983 was de kern van de uitgeverij dus niet meer gelegen in het socialistische. Vandaar de tijdsbegrenzing in het boek van Willemsen.
SUN ging in 2002 over naar Boom, waar het enige tijd werd voortgezet als imprint. Met de idealen van het Aggiornamento had het toen niet veel meer van doen. De studie van Cees Willemsen is uniek. Lange lijnen worden getrokken rond de ontwikkeling van filosofie, politiek en maatschappij. En dat alles rond de roemruchte SUN.
Cees Willemsen. De marxistische erfenis van het Aggiornamento: Socialistische Uitgeverij Nijmegen 1969-1983. Uitgeverij Roelants/De Vrije Uitgevers.
512 pagina’s. ISBN 9789074241489. € 34,99.
Enkele jaren geleden werd tijdens een Eendragtdiner het nieuwe boek van Joël Dicker geprezen. Ik lees Frans liefst onvertaald en bestelde de oorspronkelijke uitgave. Mooi boek, ik werd een fan. Maar de distributie hapert. In Nederlandse fysieke boekhandels kon ik vorig jaar niet aan de nieuwste Dicker komen. In arren moede de Franse uitgever gemaild – maar die verwees naar de importeur. Bol.com heeft de nieuwe Franse titels niet op papier. Amazon wel – maar daar koop ik niet. Dus toen wij in september in Frankrijk waren, heb ik toegeslagen in een librairie
We hebben met het CB de beste boekendistributie ter wereld. Het systeem is zó perfect dat er voor boekhandels geen noodzaak lijkt een ruim assortiment in huis te hebben, immers: vandaag besteld, morgen in huis. Maar het systeem hapert, zoals het geval-Dicker laat zien. Als uitgever merk ik dat ook: wat niet in de standaardlijn van het CB zit, lijkt niet leverbaar – terwijl het dat in veel gevallen wel is, alleen niet via het CB.
Bij mijn eerste boek in 1980 was ik nog niet aangesloten bij het CB. De boekhandels die mij toen wisten te vinden, staan in mijn geheugen gegrift. Als ik terugdenk aan die tijd, denk ik aan de oude Paagman, die mij bij het telefonisch bestellen de postcode van de Haagse winkel doorgaf, 2582 CB – ‘mooie instelling, het CB’! Ik heb naar hem geluisterd.
Maar de getallen lijken het nu definitief van de breedte te hebben gewonnen. Distributie van Franse boeken is onvoldoende rendabel, er zit te weinig volume in. De planken in de boekhandel moeten voldoende omloopsnelheid per meter hebben. De visie van Chrisjan van Marissing (Praamstra, Deventer) sterft uit. Hij vertelde me eens dat zijn uitgebreide collectie kunstboeken eigenlijk te weinig verkoopt maar wel mensen naar de winkel brengt die met een (ander) boek naar buiten gaan: breedte loont.
Dat een schrijver geen track record van goedlopende eerdere boeken kan tonen, betekent niet dat zijn nieuwe (of eerste) boek niet kan verkopen. Het is zaak de boekenkoper uit te dagen, te inspireren, iets onverwachts voor te schotelen. De boekenliefhebber vindt die uitdaging niet in de onlinewinkels: de klant wil in een boek kunnen bladeren, het voelen, sommigen willen eraan kunnen ruiken.
Mijn oproep aan de collega’s in de boekwinkel is dus: verdiep je weer meer in wat er leverbaar is, koop onverwacht in, verras de klant. Nu jaag je de boekenkoper naar de online kanalen – en dat is jammer.
Arno Koek van Boekhandel Blokker in Heemstede haalde het doel van zijn Reading Challenge niet vorig jaar. De les: het gaat er niet om hoeveel je leest, maar of je ook als boekverkoper nog gewoon van boeken kunt genieten. Dat zat in de eerste weken van 2023 wel goed.
Nu het nieuwe jaar is begonnen, stellen we ons allemaal weer een doel.
Hoeveel boeken gaan we dit jaar lezen?
En welke gaan we lezen? Volgens mij heeft menig boekverkoper een enorme ambitie, maar die wordt gedwarsboomd door keuzestress, tijdgebrek en een prettige verplichting: boeken lezen van auteurs die men in de winkel gaat interviewen. Kiezen we het boek van de bekende schrijver/schrijfster? Lezen we een debuut, een klassieker? Mag het een baksteen zijn, of kiezen we een wat dunner boek dat je op één dag of avond kunt souperen? Het afgelopen jaar was mijn ambitie
75 boeken en dat heb ik via de Hebban challenge bekrachtigd. Dat is natuurlijk een lekker platform om bij te houden hoe je ervoor staat. Lukt het mij om deze 75 boeken daadwerkelijk te lezen en wat als het niet lukt?
Vooropgesteld: december is voor een ondernemer een slechte leesmaand, de concentratie is er niet, het is de drukste maand van het jaar en het hoofd is bezig om alles in goede banen te leiden. Dat betekent dat je in de avond of op een vrije dag sneller kiest voor een film op tv (nee, ik wil geen Netflix) of een bezoek aan de bioscoop (Close, De acht bergen, Triangle of Sadness, Licorice
Mijn persoonlijke keuzes van 2022 waren goed voor mooie verkoopaantallen. Phoenix van Bert Wagendorp, Schemerleven van Jaap Robben, Veranderen: methode van Edouard Louis, De kapperszoon van Gerbrand Bakker en Buitenleven van Nina Polak. En ook mijn collega’s deden enorm hun best en lazen heel veel mooie boeken, de een met meer potentie dan de ander. Maar het werkt! Klanten willen graag weten wij zelf nou zo mooi vinden. En dat is logisch als je kijkt naar de hoeveelheid boeken waar ze uit kunnen kiezen! Nu december voorbij is, ben ik weer begonnen: Als eerste las ik De diepst verborgen herinnering van de mens van Mohamed Mbougar Sarr. Dit was door de Volkskrant al uitgeroepen tot ‘Het boek van het Jaar 2022’. Een uitdaging en geen eenvoudig boek. Het bevat verschillende vertelvormen en zinnen van anderhalve pagina die een worsteling veroorzaken, het speelt met de tijd, maar is wel fascinerend goed. Dat komt ook door de zoektocht naar de (fictieve) cultklassieker uit 1938 die centraal staat. Een tweede boek was van Hernan Diaz, Vermogen . Wat een verpletterend mooi boek. Ook dit zit ingenieus in elkaar. De samenhang is fantastisch en ook toen ik dit dichtsloeg was er een gelukssensatie!
Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp):
Pizza en Good luck to you, Leo Grande). Het kan een aangename keuze zijn te denken: ik hoef vandaag niet te lezen en ik heb er recht op om te spijbelen en iets ‘anders’ leuks te gaan doen. Maar terug naar de uitdaging: 75 boeken in 52 weken (minus 5 van december) = 47 weken = 1,6 boek per week. Zal het gaan lukken, dacht ik in januari 2022?
Duidelijk is dat het lezen van boeken de kans biedt om klanten beter te kunnen informeren en dan is de vraag natuurlijk: wie is deze klant? En wat is mijn leesvoorkeur? Hoe gaan we deze met elkaar verbinden? Een uitdaging.
Oh ja: het is me niet gelukt om die 75 boeken te lezen in 2022. Ik kwam tot 55 en dat was eerst een lichte teleurstelling, maar dat sloeg gelukkig om. Het gaat er niet om hoeveel ik lees, als ik er maar van kan genieten. Ook al is het wat minder. En daarom… mijn start dit jaar was goed: twee geweldige boeken en er gaat nog veel komen. De nieuwe Houellebecq, het vervolg van Bert Wagendorps trilogie, de nieuwe Alex Boogers, het boek van Romain Rolland (vergeleken met De Thibaults), Lessen van Ian McEwan en al die pareltjes waar ik nog geen weet van heb. Ik heb er zin in, ik leg me niet te veel op en ik ga er van genieten. Ik wens u een fijne Boekenweek en een aangename verkoop, met stukjes spek en zo…
Het laatste huis heeft de uitstraling van een horrorboek. Catriona Ward zelf ziet het ook als horror las ik in Het Parool (één van de weinige kranten die regelmatig thrillers bespreken en thrillerauteurs interviewen). Voor mij is het vooral een heel goede en originele psychologische thriller. Het is moeilijk om over het verhaal te vertellen zonder al te veel prijs te geven. Ik kan wel zeggen dat het vertelperspectief varieert en er zelfs een kat aan het woord komt. Ja echt, een kat. En toch lees je probleemloos door en blijft het geloofwaardig. Jaren geleden is een jong meisje verdwenen. Ted woont in het laatste huis van een doodlopende straat en is even verdacht geweest, maar de politie heeft die verdenking snel laten varen. De oudere zus van het meisje is Ted nog niet vergeten. Januari is meer en meer de maand dat er topthrillers verschijnen. En niet alleen uit Scandinavië, want Het laatste huis is Iers en dit is zo’n topthriller.
Wat een feest dat er weer een roman van Tarjei Vesaas in het Nederlands is uitgegeven. Jaren geleden las ik De vogels en was gelijk verkocht. Na Het ijspaleis en De boot in de avond is nu De kiem uitgekomen, allemaal vertaald uit het Noors door Marin Mars. Wat een beklemmend boek, in weinig woorden word je als lezer meegesleurd in de razernij en massahysterie die ontstaat bij de groep eilandbewoners nadat het meisje Inga dood wordt aangetroffen. De roes waarin ze verkeren en die de mensen in wilde beesten verandert. Zo knap geschreven. En ook een compliment voor uitgeverij Oevers voor het prachtige boekomslag, had van mij genomineerd mogen worden. Net zo krachtig als de inhoud. En waar ik altijd blij van word is de prominente vermelding van de vertaler op het omslag, chapeau!
DE KIEM TARJEI VESAAS (OEVERS, € 22,-)
Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam):
Het risico van een roman over de actualiteit is dat de lezer te veel bezig is met het zoeken naar herkenningspunten en de grote thema’s mist. A.M. Homes weet dit knap te omzeilen en heeft, alhoewel ze de situatie met naam en toenaam herkenbaar schetst, met De openbaring een prachtig verhaal geschreven over wat er gebeurt als alle zekerheden in je leven op losse schroeven komen te staan. Wanneer de Amerikaanse presidentsverkiezing niet de gewenste uitkomst heeft, probeert Big Guy te redden wat er te redden valt om zijn manier van leven te beschermen. Hij komt er echter snel achter dat de uitslag een onvoorziene uitwerking heeft op zijn gezin: iedereen heeft een eigen idee van de Amerikaanse Droom.
Wanneer het gezin uit elkaar begint te vallen, probeert Big Guy dit uit alle macht te voorkomen maar hij realiseert zich dat sommige zaken niet met een zakelijke aanpak te verhelpen zijn.
& ARTIKELEN STATIONERY KNUTSELEN & PUZZELEN
FEESTARTIKELEN ONTDEKKEN & ONTWIKKELEN KNUFFELEN • BACK TO SCHOOL & HUIS-
WERKARTIKELEN POPPEN & ACTIEHELDEN •
& VIEREN WENSKAARTEN SPEELGOED BUITENSPEELGOED
• LEREN • FANTASIE & VERKLEDEN PEUTERSPEELGOED & ARTIKELEN STATIONERY
SPELLETJES & GAMES KNUTSELEN & PUZZELEN ONTDEKKEN & ONTWIKKELEN
Roelke Aalderink van boekhandel Het Colofon (Arnhem):
Tove Ditlevsen (1917-1976)
leerden we hier kennen toen in 2020 de vertaling van haar memoires, de Kopenhagen-trilogie, uitkwam bij Das Mag. Vorig jaar volgde de roman De gezichten. Recent verscheen de verhalenbundel Kwaad geluk vertaald door Lammie Post-Oostenbrink. De verhalen zijn kort, zo’n 10-20 pagina’s, maar meer heeft Ditlevsen ook niet nodig. Je duikt in de kleine wereld van de hoofdpersonages en kan je tijdens het lezen ook niet meer voorstellen dat de wereld groter is dan dat. Het zijn verhalen met weinig beschrijvingen, maar met een enorme lading. Zelf moest ik tijdens het lezen denken aan een liedtekst van Spinvis: ‘[…] iedereen is precies even dom en onhandig en klein / met woorden, met mensen, met alles wat had kunnen zijn.’ En dan vooral dat laatste, want de personages lijken allemaal vast te zitten in wat ze niet willen: moeilijke huwelijken, ingewikkelde relaties met ouders, jaloezie, obsessies. De verhalen zijn rauw maar lezen vlot door de heldere schrijfstijl.
Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke):
In 1938 organiseert president Roosevelt een conferentie in Frankrijk en het blijft bizar dat maar één land Joodse vluchtelingen toelaat, de Dominicaanse republiek. Van de aanvankelijk genoemde 100.000 Joden emigreren er daadwerkelijk 750. Vergeet het dat De ontwortelden een cliché-oorlogsroman is, verre van dat. De uitverkorenen moeten een vernederende wereldzwerftocht doormaken om te eindigen in een tropisch land. Daar hebben ze alleen een stukje geploegd land, een houten barak, werkkleding, laarzen en een strohoed. That’s it O ja, en dan nog 9 dollar als toelage voor de volwassenen. Hoofdpersonen zijn de uit het luxe Wenen afkomstige Almah en Wilhelm met hun kind. Hoe ze een plaats vinden in dit land is magnifiek beschreven.
Catherine Bardon woonde jarenlang in de Dominicaanse republiek, ze kent het land van binnenuit. Een psychologisch sterke roman met diverse lagen, variërend van verontrustend, humoristisch, leerzaam, verdrietig tot romantisch.
Het is deel I van de reeks
Anthoni Fierloos van boekhandels De Koperen Tuin en Het Paard van Troje (Goes): Ieder jaar is het spannend welke uitgever als eerste met een succesrijke titel komt. En voor de lezer welk boek je als eerste leest. Bij mij Tijd van zonde. Een schot in de roos. Zo’n boek waarin je wegdroomt in de geschiedenis van de hoofdpersonen Aya, Neda en Sunny, die elk hun eigen verhaal vertellen van dezelfde gebeurtenissen in India in de 21ste eeuw. Alles komt aan bod in dit prachtige boek: liefde, armoede, onmacht, fatalisme, corruptie en geschiedenis. India is een land van uitersten, sommige delen gaan voorop in de moderne tijd, andere blijven in het verleden hangen. De personages zijn echt mensen van vlees en bloed, ieder met zijn eigen charme, maar ook zijn gebreken. De compositie maakt dat je blijft doorlezen. Wat gebeurt er met wie? Hoe gaat het met hem/haar verder en vooral: hoe loopt het af. Als het dit jaar zo doorgaat met zulke prachtige boeken komt het in 2023 helemaal goed!
TIENER BACK TO SCHOOL & HUISWERKARTIKELEN KINDERBOEKEN GIFTS & GETS • GEVEN & VIEREN KADOOTJES WENSKAARTEN •
• PARTY BUITENSPEELGOED KLEUTER FANTASIE & VERKLEDEN
PEUTERSPEELGOED & ARTIKELEN STATIONERY KNUTSELEN & PUZZELEN
FEESTARTIKELEN ONTDEKKEN & ONTWIKKELEN KNUFFELEN BACK TO SCHOOL & HUIS-
WERKARTIKELEN GIFTS & GADGETS • BABY POPPEN & ACTIEHELDEN • GEVEN & VIEREN WENSKAARTEN LEZEN BUITENSPEELGOED
• LEREN FANTASIE & VERKLEDEN PEUTERSPEELGOED & ARTIKELEN STATIONERY
SPELLETJES & GAMES KNUTSELEN & PUZZELEN
DE OPENBARING
A.M. HOMES
(DE BEZIGE BIJ, € 24,99)
KWAAD GELUK
TOVE DITLEVSEN
(DAS MAG, € 19,99)
De familie Rosenheck DE ONTWORTELDEN
CATHERINE BARDON
(MOZAÏEK, € 24,99)
