Vakblad voor het boekenvak www.boekblad.nl JAARGANG 2022SEPTEMBER/OKTOBER189 5 Diversiteit in het vrijblijvendMeedoenvanCoöperatietemaarMeerboekenvakwelwillendheid,nogveelwerkdoenDeTorenBemmelisnietSteven Sterk: ‘IK BEN IN DE EERSTE PLAATS KOOPMAN’
High-Tech Offset volgens Veldhuis Media We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten. Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig. Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van catalogibestemming. Daten kunnen we. Als geen ander. Eekhorstweg 1 7942 JC Meppel 085 - 082 45 00 info@veldhuis.nlwww.veldhuis.nl
www.boekblad.nl 5september/oktober 2022 jaargang 1894 Boekblad is hét vakblad voor de boekenbranche. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost Het laatste nieuws is te volgen via boekblad.nl en de digitale nieuwsbrief. Boekblad is een uitgave van Stip Media, Alkmaar. Uitgever Vincent van de Vrede Redactie Vincent van de bovenstaandPersberichtenEFrank(webredacteur)Geraldine(hoofdredacteur)VredeteGussinkloHockx(eindredacteur).redactie@boekblad.nlwelkomopmailadres. Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Maarten Dessing, Lot Douze, Geraldine te Gussinklo, Bart Janssen, Jesse Keff, Miro Lucassen, Inge Roos, Merijn Schipper, Mik Vaes, Jan Verhagen, Marjoleine de Vos, Marieke Woortman, Willy Wouters. Foto omslag Stijn Rademaker Advertenties Vincent van de Vrede T 072-5314978 E Vincent@stipmedia.nl Vormgeving Jan Scholtus Druk Veldhuis Media, Meppel Copyright 2022 Overname van artikelen is alleen toegestaan na overleg met de uitgever en met bronvermelding. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: Reprorecht.nl.
Klantenservice Stip LouiseMediadeColignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (ma072-5314978t/mdo13-16 E
BoekbladAbonnementenCompleet Online + magazine (print) € 179 (eerste jaar), daarna € 269. ZZP-ers € 148. Boekblad Online Online + magazine (digitaal) € 119 (eerste jaar), daarna € 209. ZZP-ers € 86. Proefabonnement Online + magazine (digitaal) € 29,95 (Stopt na zes Allemaanden).prijzen zijn exclusief btw. Meer informatie: boekblad.nl/abonnerenwww. Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice. Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven aan onze klantenservice.
uur)
www.boekblad.nlinfo@stipmedia.nl ISSN 1586-2897 EN VERDER22 IN DIT NUMMER: 10 INHOUD DeCoöperatieTorenvan Bemmel Meedoen is niet vrijblijvend COLOFON Reisboeken Mo’media viert dubbel jubileum 06 Vooraf Vincent van de Vrede: ‘Jane Eyre fixen’ 08 Over het nieuws Miro Lucassen, Marieke Woortman, Jan Verhagen 18 Spotlight Vakbeurs voor stationery, wenskaarten en gifts 19 Voorpublicatie Het belang van de boerenzwaluw 28 Drukkerij Tipoprint Van 0 naar 3000 boektitels per jaar 34 Column Myrthe Spiteri (Blossom Books): De gevreesde vraag 36 Boekverkoper schrijft Lot Douze (Over het water, Amsterdam): Over vertalingen 37 Boekverkopers lezenRecensies 30 Steven Sterk: ‘Ik ben in de eerstekoopman’plaats Diversiteit Meer welwillendheid, maar nog veel werk te doen 24 HorstdervanPietFOTO
KubesJosefiStock/FOTO
7 VOORAF
Jane Eyre fixen ‘Nog niet zo lang geleden stonden boeken vol met personages die foute dingen zeiden en foute dingen de den. Die personages waren onnodig complex en vaak onsympathiek. We vroegen ons af: kan dat niet beter? Dat kan. We introduceerden FictFix.’
Overigens blijkt uit wereldwijd onderzoek dat 89 procent van de boekverkopers en 93 procent van de uitgevers zijn/haar werk beter zegt te kunnen doen (en daardoor gelukkiger te zijn) dankzij een abon nement op een vakblad. Wij dragen graag bij aan geluk: www.boekblad.nl/abonneren. Vincent van de Vrede vincent@stipmedia.nl(hoofdredacteur)
Al in de flaptekst van zijn roman Het Alles laat Dave Eggers een representant van ‘The Every’ aan het woord, de moloch die ontstaan is door een samen voeging van The Circle (uit zijn eerdere roman) en een Amazon-achtig bedrijf dat hier ‘The Jungle’ heet. Het resultaat is een gemeenschap die vanuit een heilig geloof in data, verkregen door voortdu rend vastleggen van meningen en gedragingen van mensen, de samenleving kneedt tot eenvormige massa. In een hoofdstuk gaat het over de bovenge noemde app FictFix, waarmee oude boeken verbe terd kunnen worden: Jane Eyre fixen, zodat minder lezers afhaken. Voor nieuw te schrijven boeken kunnen auteurs en uitgevers profiteren van uit on derzoek verkregen ‘kennis’ over de elementen die nodig zijn om een boek tot succes te maken. Maar ‘The Every’ beperkt zich niet tot het maken van kunstwerken, ook bij het beoordelen van kunst staan data en algoritmes centraal, vanuit de overtuiging dat de kennis van zogenoemde deskundigen niet nuttig is: ‘Subjectiviteit is gewoon objectiviteit in afwachting van data.’ Hoe ver zijn we af van een boekenmarkt volgens het ‘Every-model’? Dit voorjaar ontstond er rumoer rond het besluit van NBD Biblion om recensies (‘aanschafinformaties’) voor bibliotheken te laten genereren door de computer. Auteurs, lezers en bibliothecarissen roerden zich en de ongelukkige communicatie van het bedrijf hielp ook een handje om deze stap te bekritiseren. Het is een schrik beeld voor de hartstochtelijke lezer en voor de (onafhankelijke) boekverkoper aan wie Eggers in zijn nawoord een saluut brengt. Maar laten we het onderzoeken door over een jaar alle partijen aan het woord te laten over deze nieuwe praktijk. Meten is weten ten slotte…
GevenJohnFOTO
De Bibliotheek op School lijkt zo’n project waar je onmogelijk iets tegen kunt hebben – brede en laagdrempelige toegang tot bibliotheekboeken voor heel veel schoolkinderen. Iedereen snapt waarom dat een goed idee is. Maar er was een ongewild neveneffect: de makers kregen geen eerlijke leenvergoeding omdat de registra tie een probleem was. Met de com pensatie is die inkomstenderving nu eindelijk rechtgezet én er is zicht op een structurele oplossing voor de toekomst. Petje af voor iedereen die zich hier al die jaren voor heeft ingezet!
misgelopengecompenseerdJeugdboekenschrijversvoorleenvergoedingen
En een Vlaamse Choukri? Het dichtst bij komt misschien acteur en multitalent Saïd Boumazoughe (Ashraf Makhloufi in Mocro Maffia), van wie de roman Droge druppels is aangekondigd, maar behalve een ISBN is daar nog niets over te vin den. Eerst Hongerjaren lezen in de vertaling van Lourina de Voogd.
Lees de besproken artikelen op boekblad.nl Rectificatie In het zomernummer Boek & Lezer ontbrak de auteursvermelding bij het artikel over museumwinkels. Deze bijdrage is geschreven door Constantijn Hoffscholte.
MIROFreelanceLUCASSENjournalist en sinds juni voorzitter van De Auteursbond Opvolger Boekenbeurs stopt na één editie Wist ik veel dat mijn bezoek aan de Antwerpse boekenbeurs in 2019 de eerste en de laatste keer zou zijn? Vooraf stelden we ons heel wat voor van de signeersessie van mijn geliefde, maar dat bleek een minuscuul evenement in de enorme hallen vol aanbod en vol publiek. In de tram en op straat zagen we hele gezinnen tassen met nieuw werk mee naar huis nemen, een wintervoorraad leesvoer. Oké, wij hebben de Boekenweek. Maar stel je voor dat we in Ne derland 100.000 mensen naar de Jaarbeurs, MECC of de RAI krij gen die daar als stel, gezin of vrien dengroep schrijvers ontmoeten en boeken aanschaffen. Dat de Vla mingen er niet in slagen om deze bijzondere viering van de leescul tuur te laten herleven is verdrietig voor schrijvers, lezers, uitgevers en ook voor de boekhandel. Van der Wind en De Bruijn opnieuw eigenaar TLN Herinnert u zich Apax nog, het hedgefonds dat grote Nederlandse dagbladen overnam, ze volstopte met schulden en ze honderden miljoenen armer weer uitspuugde? Die nare historie, opgetekend door Joost Ramaer in De Geldpers , herhaalt zich bij schoolboekenhuis Van Dijk. Opnieuw financierde
een Brits fonds, Towerbrook, de overname met geleend geld, en gaf het niet thuis bij het moment van afbetalen. Van Dijk, omge doopt tot The Learning Network, dreigde zelfs helemaal geen boeken en digitale leermiddelen te kunnen leveren voor het nieuwe schooljaar. Opmerkelijk, want de overheid betaalt voor alle school materialen dus inkomsten zijn verzekerd. Banken en educatieve uitgeverijen nemen hun verlies. De vorige eigenaren, die fijn had den verdiend aan de overname, gaan nu de rommel opruimen én de zaak ombouwen tot educatief dienstverlener. Daar zit een ont hullend boek in. Diversiteit in het boekenvak (2): El Hizjra Mohamed Mahdi van de culturele organisatie El Hizjra voor Ara bische literatuur wijst erop dat de status quo het boekenvak wit houdt. Bij de Auteursbond willen we bijdragen aan ruimte voor alle stemmen in besturen, activiteiten, beslissingen en de jury’s bij onze zusterstichting Auteursprijzen. Op minder vertrouwd terrein liggen echter fouten op de loer, zoals de inmiddels gecorrigeerde vermel ding van ‘de Vlaamse Mohammed Choukri, auteur van het geweldige Hongerjaren’. U weet het vast: Mohamed Choukri (1935-2003) woonde in Marokko.
9www.boekblad.nl september/oktober 2022 jaargang 1898
KosmosMARIEKEWOORTMANSindsjuliuitgevervanKosmosHobby&LifestyleénhetnieuwefondsKind&Jeugd
Boekhandel ‘significant’ tevredener over CPNB Voor de kinderboekenbranche las ik wel een paar ontluisterende zinnen in dit artikel: de Kinderboe kenweek wordt door de boekhandel als zeer succesvol beschouwd en de campagne kent een extreem hoge participatiegraad van maar liefst 99 procent. Tegelijkertijd blijkt maar de helft van alle ouders het Kinder boekenweekgeschenk te kennen. Bij de Kinderjury is het precies andersom: de kinderen doen graag mee, met dit jaar maar liefst 50.000 stemmen – maar de participatie bereidheid in het vak is relatief laag. Ik ben blij dat de CPNB dit soort informatie boven tafel haalt door hier onderzoek naar te doen. Er is nog een wereld te winnen! Ruim 300.000 downloads voor De Zoete VakantiepodcastZusjes Misschien lijkt het soms alsof we de boeken van De Zoete Zusjes zonder enige moeite aan de man brengen, maar niets is minder waar. Ik ben onder de indruk van mijn marketingcollega Kelly Weer destijn die iedere keer weer met nieuwe en originele ideeën komt om de boeklanceringen te onder steunen. De Zoete Zusjes Vakan tiepodcast bestaat uit tien afleve ringen waarin Hanneke de Zoete samen met haar kinderen Bram, Saar en Janna onderwerpen uit het Vakantiedoeboek doorneemt – denk aan moppen, weetjes, vakantiedi lemma’s en leuke verhalen. Het slaat enorm aan: het is een van de best beluisterde podcasts van deze zomer. Het vakantieboek vaart er wel bij: er zijn 60.000 exemplaren verkocht.
In 1986 kostte Meander, de toen nieuwste roman van Tessa de Loo, respectievelijk f 35,50 voor de paperbackeditie en f 51,- voor de gebonden uitgave. Het boek telde 277 pagina’s. Als iemand beweert dat boeken te duur zijn, dan toon ik het krantenknipsel met de advertentie waarvan ik de foto op mijn telefoon heb staan. Als alles duurder is geworden, waarom kosten boeken dan nog hetzelfde als bijna veertig jaar geleden? Ik deel dan ook de mening van Eduard Kuijt dat we moeten kijken naar hoe we gezamenlijk de totale omzet van A-boeken structureel omhoog krijgen. En hoewel ik soms denk dat boeken best wat duurder mogen zijn, is prijs een instrument waar we zorgvuldig mee om moeten gaan. En het is vast niet de enige oplossing. Laten we samen kijken welke kansen en mogelijkheden er zijn. Z&K bestsellersuccesverwachtte van vertaling TikTok-hit Colleen Hoover Sommigen zullen het jammer vin den, een teken van de teloorgang van de Nederlandse taal, maar ik vind het Uitgeverijslim.Z&K had al succes met Nooit meer van Colleen Hoover, maar bereikte onlangs de Bestsel ler 60 met de herdruk, waarbij nu de oorspronkelijke Engelstalige titel – It Ends With Us – groot op het omslag prijkt. Dat leidt af en toe tot verwarring en dan wordt enkele dagen na aankoop de Ne derlandse editie alsnog omgeruild voor de Engelse. Maar de uitgever maakt goed gebruik van de populariteit van dit boek op sociale media zoals TikTok en het is een feit dat die Engelstalig georiënteerd zijn. Ik ben blij met elk boek dat gekocht wordt. Ik ben blij met elk boek dat jongeren aan het lezen krijgt. Dan is een beetje opportunisme helemaal niet zo verkeerd. Boekhandel Van Piere organiseerde YAltival Over het succes van Young Adult is al veel geschreven. Ook bij Van Piere staat deze afdeling dagelijks vol met gretige lezers. Acht jaar geleden zijn we gestart met acti viteiten voor deze doelgroep. We leenden een paar fijne plofbanken bij de meubelzaak tegenover en organiseerden een Young Adult meet & share-avond. Geen primair doel om boeken te verkopen, maar om contact te maken met de ‘com munity’. Vele activiteiten volgden, zoals een maandelijkse YA Lees beesten-leesclub, een jaarlijkse kerstlunch en zomerse activiteiten in de winkel. Het zomerevenement groeide uit zijn voegen en dat or ganiseren we sinds 2019 bij jonge rencentrum Dynamo. Zij hebben de ruimte en de techniek, en wij brengen een voor hen interessante doelgroep mee. Als boekhandel heb je eindeloos veel mogelijkhe den om meerwaarde te bieden aan je product en samen te werken met partners in de stad.
JANDirecteurVERHAGENvanboekhandelVan Piere (Eindhoven) die in juli YAltival organiseerde, het festival rond Young Adult-boeken Eduard Kuijt (Binnert Overdiep): ‘Deltaplan 2.0? Ja graag!’
Home Magazine Boekblad was erbij Vacatures Agenda
Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.
11september/oktober 2022 jaargang 189 DE VISIE
B
Toch is hij, op zijn 64ste, niet alleen eigenaar van groothandel Tialda in Gorredijk en de naar hemzelf genoemde boekhandel in Utrecht, maar ook van een middelgroot uitgeverijbedrijf dat 150 titels per jaar uitgeeft op het gebied van geschiedenis, natuur, kunst, filosofie, wetenschap en regionale non-fictie. Dat gebeurt door drie verschillende uitgeverijen: Bornmeer dat hij in 2004 overnam, Noordboek dat hij in 2017 overnam, en Sterck & De Vreese dat hij in 2018 samen met Katrien De Vreese oprichtte. Onder Noordboek valt ook de imprint HL Books.
Steven Sterk: ‘IK BEN IN DE EERSTE PLAATS KOOPMAN’
Tekst Maarten Dessing Beeld Stijn Rademaker oeken uitgeven heeft Steven Sterk, groot geworden in de ramsjhandel, altijd al gedaan. Een dichtbundel van een vriend, bijna een kwart eeuw geleden inmiddels. Een exclusief verhaal van Ronald Giphart in Friese vertaling, in het jaar dat deze het Boekenweekge schenk schreef: Der is gjin dêr, dêre . ‘Homerus, omdat ik dat zelf wilde lezen en ik geen oud-Grieks beheers. Ik vond dat dat er in het Fries moest zijn. Later ook Ovidius en Vergilius’, somt hij enkele projecten op waar hij met plezier aan terugdenkt. Maar uitgever zijn? ‘Dat wilde ik nooit. Ik deed het alleen maar voor de lol. Er moest ook altijd geld bij, behalve bij dat boekje van Giphart dat best aardig verkocht. Noem het een hobby. Al wilde ik ook – goed, een beetje arrogant – laten zien hoe het volgens mij moest. Ik zag elke dag zo veel slechte boeken: met een verkeerde titel, met een matige inhoud, met volge plempte bladspiegels, met een lelijk omslag. Vooral de esthetiek van boeken is vaak slecht. En jawel: met mijn eerste twee uitgaven viel ik direct in de prijzen.’
Steven Sterk handelt al decennia in ramsj met zijn groothandel Tialda. Daarnaast heeft hij een boekhandel in Utrecht die zijn naam draagt. De afgelopen jaren bouwde hij ook een middelgrote uitgeverij op. ‘Ik moet snel kunnen stoppen, die visie heb ik altijd gehad. Als je je onmisbaar hebt gemaakt, heb je iets niet goed gedaan.’
Uitdaging Hoe is het zover gekomen? ‘Ik had op mijn 25ste een roman geschreven die meer dan vijftien jaar in de la was blijven liggen. Toen ik eens de tijd had, heb ik die herschreven en laten uitgeven. Door Bornmeer. Het ging er daar hilarisch amateuristisch aan toe, maar het was een sympathiek bedrijf. Omdat ze zagen dat ik zakelijk inzicht had,
13www.boekblad.nl DE VISIE vroegen ze of ik hen wilde helpen. Goed, laat mij om te beginnen de cijfers zien. “Gefeliciteerd”, kon ik ze al snel melden, “jullie zijn failliet”. Hadden ze niet in de gaten. Toen heb ik een belang van 60 procent in de uitgeverij genomen.’
Want ook Bornmeer was aanvankelijk een hobbyproject? ‘Ik zag het als mijn manier van maatschappelijk bezig zijn. Ik hou niet van vergaderen, dus ik doe het liever door boeken uit te geven die een bijdrage leveren aan het debat. Al moest Bornmeer natuurlijk wél rende ren. Ik hoefde alleen niet de strijd aan te gaan met de Friese Pers, die in die tijd nog heel groot was in deze streek. En toch heb ik hen juist door de concurrentie strijd kunnen overnemen. Omdat wij Hylke Speerstra konden uitgeven, een grote naam in de Friestalige literatuur die eerst bij hen zat, gaven ze ontzettend veel geld uit om mij dwars te zitten. De uitgever van hun boekentak Noordboek kon alles uitgeven wat hij wilde. Of het rendeerde deed er niet toe. Later is hen dat fataal geworden. En kon ik die uitgeverij uit de boedel overnemen.’
‘Nee. Je moet ook niet kijken naar wat anderen doen, maar naar wat je zelf wilt doen. Natuur, kunst, geschiedenis – dat deed ik allemaal al bij Bornmeer en heb ik alleen maar uitgebreid. Langzaam komt er steeds mee lifestyle bij. Tegelijk moet je als uitgever opportunistisch zijn. Als er zich kansen voordoen, moet je die grijpen. Ik werk niet met een vijfjarenplan, ik geloof eerder in geestelijke aikido .’ Geestelijke aikido?
Anders gezegd: zag je door het ramsjaanbod waar de kansen in de markt zitten?
‘JE MOET ALS 12GRIJPEN’VOORDOEN,ALSOPPORTUNISTISCHUITGEVERZIJN.ERZICHKANSENMOETJEDIE
‘Je kunt wel iets willen, bijvoorbeeld meer natuur boeken uitgeven, maar dat kost enorm veel energie – bijvoorbeeld omdat je niet weet wie dat moet doen
Dat was het definitieve begin van de groei als uitge verij? ‘Als je de vijftig bent gepasseerd, beginnen mensen tegen je te zeggen: jij bent er, je hebt het gemaakt, je bent geweldig. En ga je achterover leunen. Dat wilde ik niet. Maar hoe kon ik dat voorkomen? De groot handel kost me nog maar een paar uur per week, dat is zo’n routine. Met een uitgeverij gebeurt dat niet zo snel. Je zit altijd met mensen om de tafel die meer van een onderwerp afweten dan ik – de auteurs. Heel interessant. En het is elke keer weer een uitdaging om hun verhaal zo goed mogelijk af te werken en zo goed mogelijk te verkopen. Een uitdaging waar ik veel plezier aan beleef. De vraag was alleen: blijf ik klein of ga ik groeien?’ Geestelijke aikido Als het in de eerste plaats om de lol is te doen, ligt het voor de hand om te concluderen: ik blijf klein. Waarom dan toch groeien? ‘Als ik ooit overweeg om ermee te kappen, wil ik dat de uitgeverij kan worden overgenomen. Een kleiner bedrijf is te zeer verbonden met de uitgever die het draagt. Ook kwamen er opportuniteiten voorbij. Door al mijn jaren in de groothandel ken ik veel uitgevers. Paul Kemmeren bijvoorbeeld, die eraan toe was bij KNNV weg te gaan en elders natuurboeken uit te ge ven. Of Katrien De Vreese, die de algemene non-fictie van AUP deed. Toen die tak werd opgeheven, wilde ze iets nieuws beginnen. Erno Eskens is zo bij mij filoso fie en geschiedenis gaan doen.’ Zag jij als groothandelaar in ramsj niet bij uitstek dat de markt verzadigd is? ‘Er worden te veel boeken gemaakt, dat klopt. Maar daar wordt verkeerd over gedacht. Er wordt namelijk van alle producten te veel gemaakt. Een fabrikant van zakjes soep maakt óók een inschatting van de markt die weleens verkeerd is – en produceert er dan te veel. Voor boeken geldt dat niet anders. Ook voor mij als uitgever trouwens. Mijn titels mislukken net zo goed soms omdat ik de potentie ervan verkeerd heb ingeschat. Ik heb inmiddels alle fouten wel een keer gemaakt die alle andere uitgevers ook hebben gemaakt.’
Schipperswinkel Zo ging het ook daarna verder? ‘Ja. Toen Martin Fontijn zijn uitgeverij had verkocht en daarna toch weer boeken wilde uitgeven, heb ik hem met alle plezier die ruimte gegeven. Ik vind hem een van de beste non-fictieuitgevers van Nederland. Een bijzonder aangenaam persoon ook. Voor Chris Herschdorfer geldt hetzelfde. Toen hij na zijn vertrek bij Atlas Contact niet langer manager wilde zijn, maar weer gewoon wilde uitgeven, was dat een kans voor mij om ook vertaalde titels uit te geven – het meeste ontwikkelen we zelf, terwijl een kant en klaar-boek aankopen stukken goedkoper is, als je maar het goede boek aankoopt. Zijn internationale netwerk en kennis van het uitgeven is enorm, daar leer ik dagelijks van.’ Sta je voor alles open? ‘Natuurlijk. Als ik op die manier met reisboeken kan beginnen, zal ik het doen. Als het loopt, bouw ik het uit. En als het na een paar jaar nog niet rendeert, stop ik ermee. Misschien doe ik alleen geen literatuur. Van boeken over een onderwerp kun je inschatten: dat publiek is ongeveer zo groot, daar is ongeveer zo veel belangstelling voor. Maar fictie? Je weet het vaak niet. Krijgt het een prijs? Wordt het opgepikt door de me dia? Allemaal factoren waar je geen invloed op hebt, en als een boek niet binnen zes weken gaat lopen, is de kans verkeken. Daarom schieten uitgevers van literatuur zo vaak met hagel. Anders dan bij non-fictie kan ik bij de fictie in de ramsj ook vaak niet verklaren
Terwijl Bornmeer wel de zo succesvolle reeks Nijn tjes in regionale vertaling uitgaf. ‘Maar dat liep toen niet meer. Ze hadden de Friese en de Latijnse vertaling, die in het begin goed werden verkocht, maar de loop was er inmiddels uit. Ik dacht: laat ik het eens in een andere streektaal proberen. Het Brabants, omdat je in die provincie een aantal grote steden hebt. Als het daar niet lukt, dan is dit concept commercieel niet interessant genoeg. Maar het sloeg aan en inmiddels zijn er bij elkaar 500.000 exemplaren verkocht van alle uitgaven in alle streek talen van Nederland, plus Papiamentu en oud-Grieks – al loopt het nu langzaam af. We waren daardoor de grootste Nijntje-uitgever ter wereld, groter zelfs dan Mercis. Juist door dit succes kreeg ik er lol in. Wilde ik meer.’
september/oktober 2022 jaargang 189 of waar je de titels vandaan haalt. Beter is om gebruik te maken van de krachten die ontstaan – bijvoorbeeld omdat ik in contact kom met iemand als Paul Kem meren die bij mij natuurboeken wil uitgeven. Dát is geestelijke aikido.’
Het valt wel op dat je op deze manier vooral oudge dienden binnenhaalt. Loop je daarmee geen risico voor de continuïteit?
Toen Steven Sterk eind jaren tachtig begon met zijn groothandel in ramsj, streefde hij ernaar om op zijn veertigste miljonair te zijn. ‘En dan zou De Slegte of ICOB mij wel kopen.’ Vooral De Slegte was enorm groot. Die bezat op het hoogtepunt vijf tot zeven miljoen boeken. En zie nu. Tialda is niet alleen nog altijd Sterks bedrijf, het is een monopolist geworden. ‘Wie koopt er nog restpartijen van uitgeverijen in grote aantal len? Ook Boekenvoordeel niet. In die winkels liggen Librero-titels, specials, uitgaven van Rebo. Weinig ramsj.’ Hij is al die jaren zijn visie trouw gebleven. De hele voorraad inkopen. En: op basis van inhoudelijke argumenten, niet omdat hij toevallig een te mooie prijs kreeg om het te laten liggen. ‘Ik keek altijd: Is het een goed boek? Hoeveel andere titels over het onderwerp zijn er nog? Wanneer kan ik het kwijt? Toen Maarten Biesheuvel overleed, had ik dus nog een paar pallets van zijn werk, die hier al vijftien jaar lagen. Het ging allemaal weg. Met Remco Campert hetzelfde verhaal: zes titels, binnen een week na zijn overlijden allemaal weg.’ Er lijkt nu een gouden kans aan te komen voor een concurrent om zich op deze handel te storten. Na de lockdowns brachten uitge vers extra veel titels op de markt. Door de hoge productieprijzen en lange levertijden deden ze dat ook nog in hogere oplagen. Er komt, waarschijnlijk begin 2023, veel mooi aanbod aan. Toch heeft Sterk zo zijn twijfels. ‘Wie kan dat op deze schaal aan? Een Albert Heijn zie ik dat niet doen. Al hebben ze de ruimte om het neer te leggen of beurzen te organiseren, het past niet in hun systema tiek – omdat bij boeken, anders dan bij soep, iedere titel echt anders is. Je moet verstand van de inhoud hebben.’ En dan nog. ‘Er zijn altijd mensen die het proberen. Een paar jaar geleden kwam Veldboeket op. Wat ging het rond in het vak! De percentages die zij uitgevers boden! Tegen iedereen die me erover belde, zei ik: moet je doen, want van mij krijg je die percentages niet. In dit geval bleek het megalomanie, Veldboeket ging ten onder. Een volgende concurrent misschien niet. Prima, dan ga ik wat anders doen. Ik ga ook heus niet failliet. Ik heb met drie miljoen boeken voor mis schien wel 110.000 euro aan oud papier lig gen. Dat vind ik een troostrijke gedachte.’
www.boekblad.nl 15september/oktober 2022 jaargang 18914 DE VISIE ‘DOMME GOEDEBETERVERKOPENBOEKENALTIJDDANBOEKEN’
waarom een titel is mislukt. En dan nog. Als ik de kans krijg om een fantastische literaire schrijver uit te geven, zeg ik niet bij voorbaat nee.’
‘Ik breng titels aan uit mijn eigen netwerk. De Friese wereld, academische kringen. Ik denk met die auteurs ook mee over concepten. Maar ik ben iemand van de grote lijnen. Voor de details, en bij het uitgeven van een boek komen ontzettend veel details kijken, draag ik het over aan een ander. Ik ben dus geen uitgever. Ik geef mijn uitgevers ook graag het vertrouwen. Als je geen vertrouwen kunt geven, ben je geen goed manager. Waarom had je iemand dan aangenomen? Maar wel kijk ik naar alle omslagen en alle flaptek sten. Er gaat geen boek naar de drukker voor ik dat heb goedgekeurd. Zoveel boeken mislukken omdat dát niet goed is.’ Luie boekhandels Hoe groot kan jouw uitgeverij worden? ‘Het hoeft niet de grootste van Nederland te worden. De huidige schaal is eigenlijk prima. Ik heb nu een
‘Dat zie ik als een uitdaging: een goede, jonge uitge ver binnenhalen. Ik denk dat dat voor alle uitgeve rijen een uitdaging is. Maar ik heb dat soort gesprek ken wel. En er zitten hier assistent-uitgevers die in de dertig en veertig zijn. Die kunnen doorgroeien.’
‘Ik moet snel kunnen stoppen, die visie heb ik altijd gehad. Als je je onmisbaar hebt gemaakt, heb je iets niet goed gedaan. Maar zolang ik er lol in heb, waarom er niet mee doorgaan? In het dorp waar ik opgroeide, was een schipperswinkel die draaiend werd gehouden door een vrouw van negentig. De enige winkel die op zondag open mocht zijn. Ze stond nog steeds elke ochtend om zes uur op en sloot de winkel pas om acht uur ’s avonds. Dat er nooit iemand in het winkeltje was, deed er niet toe. Toen besefte ik: hoe oud je ook wordt, je moet altijd iets moeten.’ Hoe groot is eigenlijk je persoonlijke bemoeienis met het uitgeven?
Tialda
Hoe lang ga jij zelf nog door?
StevenBoekhandelSterk Natuurlijk heeft ook boekhandel Steven Sterk flink te lijden gehad onder corona. Gevestigd midden in het centrum van Utrecht, waar in periodes bijna geen passanten meer waren – hoe kan het ook anders? En dat terwijl Sterk al kort nadat hij de winkel in 2016 opnieuw in eigendom kreeg, liet weten dat als ie mand hem wilde overnemen, hij daar best over wilde praten. Dat suggereert dat hij naarstig op zoek is naar kandidaten of de winkel desnoods sluit. Niet dus. ‘Al met al kost de winkel me weinig’, zegt hij. ‘De afgelopen twee jaar moest er geld bij, maar er komen wel weer betere tijden. Het eerste half jaar van 2022 was het beste in vier jaar. En ik vind het een leuke, kleine winkel waar ik, elke keer als ik binnenloop, trots op ben. Het is misschien maar vier keer per jaar. Als ik in Utrecht op mijn kantoor ben, heb ik niet altijd de tijd om even langs te fietsen. Daarom zal ik de winkel zeker aanhouden. Al ben ik in de eerste plaats koopman. Dat betekent dat je altijd bereid moet zijn alles te verkopen.’ breed fonds van hoogwaardige non-fictie, met alle maal titels die niet afhankelijk zijn van trends maar juist vijf jaar meekunnen. Zo ben ik niet afhankelijk van bestsellers. Ik wil niet zijn als Rob van Gennep die het succes van onder anderen Peter van Straaten nodig had om zijn linkse boeken te kunnen finan cieren. Ik heb liever tien titels waar ik er uiteindelijk 10.000 van verkoop dan een titel waar ik er in korte tijd 100.000 van verkoop.’ Heb je nooit overwogen om, vanuit het oogpunt van synergie, juist heel goedkope boeken te maken die je tegelijk kon aanbieden met de ramsj? ‘Nee, want dan moet je het hebben van massa: vier kleurendruk, hoge oplages, veel verkooppunten. En waar leg je dat neer? V&D is verdwenen, Boekenfestijn is weg, Boekenvoordeel is – na het faillissement en de doorstart vorig jaar – een stuk kleiner. De Slegte: hetzelfde. Ik vraag me echt af hoe de uitgeverijen Maar Sterck & De Vreese bestaat inmiddels 3,5 jaar. Hoe doet die uitgeverij het? ‘Ik heb daar overigens een 50 procent-belang in. Maar omdat het werk hier is geclusterd, tel ik dat in mijn hoofd allemaal bij elkaar op. En het gaat heel goed. De omzet blijft groeien, ik denk dat die pas over een, twee jaar aan zijn grens zit.’
Ben je, andersom, niet bang te afhankelijk van Bol. com te worden? Een bedrijf dat steeds meer waren huis en marktplaats wordt. ‘Dan zullen er anderen opstaan. Bookspot is klein, maar wordt merkbaar groter. Erger zou zijn als de boekhandel verdwijnt. Daarom help ik de boekhan dels die hun stinkende best doen ook.’
Nederlandse en Vlaamse markt
Hoe gaat het met de omzet van de uitgeverij? ‘De laatste jaren hadden we steeds 50 procent om zetgroei. Nu niet. Dat komt omdat Martin Fontijn en Chris Herschdorfer nog maar net zijn begonnen. Ze hebben titels aangekocht in Frankfurt vorig jaar of Londen dit jaar, die allemaal nog van de pers moe ten komen. Ik ben benieuwd wat er met die boeken gebeurt, zeker, maar ik kan nog lang niet zeggen of de investeringen eruit komen. Vraag dat over 2,5 jaar maar.’
Lukt het ook om de ambitie waar te maken om boe ken uit te geven voor beide delen van het taalgebied? ‘Het lukt om én in Nederland én in Vlaanderen suc cesvol te zijn. Maar niet per se met dezelfde titels. De taal wordt aangepast. Al te Vlaamse formuleringen worden eruit gehaald. En toch wordt een titel als De juiste boom voor elke tuin van – de Vlaming – Martin Hermy, dat drie keer is herdrukt, vooral in Vlaan deren gekocht. Je zou zeggen dat dat een universeel onderwerp is. Andersom is een titel als 15 eeuwen Nederlandse taal van Nicoline van der Sijs vooral in Nederland verkocht. Kennelijk is er een soort glazen plafond over en weer.’
die zich in dit type boek hebben gespecialiseerd het tegenwoordig doen: Rebo, Librero. Ik weet nog dat de goedkope uitgaven in vierkleurendruk opkwamen. Het vlóóg weg. Maar: das war einmal . Een uitgeverij met duidelijke specialisaties die hoog in de markt zit, heeft meer kans – ook al verkopen domme boeken altijd beter dan goede boeken.’ Verkoop je nu veel via internet? ‘Er zijn hooguit honderd boekhandels voor wie onze uitgaven interessant zijn. Ze liggen niet bij Bruna’s en AKO’s. Niet dat ik dat niet wil, maar zij zitten er niet op te wachten. Dus ja, ik verkoop veel via Bol. com – zoals iedere gesegmenteerde uitgever. Ik denk dat ongeveer de helft van de verkoop via internet is, inclusief Bookspot, onze eigen site, en andere inter netwinkels. Wel zo prettig. Ik heb een hekel aan recht van retour. Dat werkt luie boekhandels in de hand. Al moet ik zeggen dat de luie boekhandels grotendeels verdwenen zijn.’ Recht van retour bestaat nog steeds. ‘Jawel. Ik vind het ook niet erg om te geven als de boekhandel zijn best doet. Een winkel als Donner bijvoorbeeld. Of in het noorden Van der Velde. Als die het risico nemen er honderd te bestellen, kom ik ze tegemoet. Wat ik bedoel is de werkwijze van een Standaard Boekhandel: recht van retour eisen, breed inkopen, maar vervolgens niets voor de boeken doen en heel veel retour sturen. Op termijn is dat ook niet levensvatbaar. Je kunt precies uitrekenen wanneer het mis gaat, net als met Polare, waar ik destijds maar drie maanden naast zat. Ik denk dat bij Standaard bin nen drie jaar de grote klap valt. Of het valt om of er moet drastisch worden gesaneerd. Tenzij de financier natuurlijk voor de schulden blijft opdraaien.’
1716 september/oktober 2022 jaargang 189www.boekblad.nl DE VISIE
‘IK HEB EEN HEKEL AAN RECHT VAN RETOUR. DAT WERKT BOEKHANDELSLUIEIN DE HAND. AL MOET IK ZEGGEN DAT VERDWENENGROTENDEELSDIEZIJN’
www.boekblad.nl 19september/oktober 2022 jaargang 18918 UITGEVERIJ
Op 18, 19 en 20 september wordt de najaarseditie van Spotlight georganiseerd in het Autotron in Rosmalen. De vakbeurs voor kids, stationery, gifts & gadgets en party! richt zich met name op de retailers en ondernemers met een boekwinkel, kiosk, speelgoedwinkel, giftshop en feestwinkel. Spotlight staat bekend als dé plek om gemoedelijk en in een persoonlijke sfeer te kijken en ontmoeten en inkopen te doen. et is lang geleden, ik was nog maar een beginnende boekenkoper en poëziele zer, toen ik eens de Bijenkorf binnen stapte om daar op de boekenafdeling naar poëzie te zoeken. Zo deed ik dat toen: gewoon een boekhandel binnenlopen (de boe kenafdeling van de Bijenkorf stelde destijds echt iets voor, dus je kunt nagaan hoelang het geleden is) en dan bundels openslaan, mijn oog op regels laten val len en denken: deze. Daar heb ik me weleens behoor lijk mee vergist en veel systematiek zat er ook niet in, maar een jong mens moet op de een of andere manier beginnen. Die middag in de Bijenkorf was ik veront waardigd: ze hadden alle boeken op uitgever gerang schikt! Hoe moest je nou weten bij welke je moest zijn? Als ik er nu aan terugdenk kan ik bijna niet meer ge loven dat deze herinnering klopt. Blijkbaar werkten er toen bij de Bijenkorf mensen die het volstrekt vanzelf sprekend vonden dat lezers wisten welke uitgeverij wat voor soort boeken uitgaf. En die Bijenkorvers zullen wel niet helemaal gek geweest zijn. Een paar jaar later, eenmaal student Nederlands, wist ik het zelf ook en ik had er al spoedig heel precieze opvattingen over: Querido, Van Oorschot, Meulen hoff, daar vond je de belangrijke Nederlandse litera tuur en poëzie, Athenaeum en Ambo deden alles wat er op het gebied van de klassieken van belang was, de Arbeiderspers had wel goede schrijvers maar ook veel anekdotici waar je je neus voor op diende te halen,
Spotlight is volop in beweging. Ter wijl de vorige edities nog twee dagen waren, is de beurs nu uitgegroeid tot een driedaags event waar inspiratie wordt opgedaan en trends worden gespot. Naast een verruimde bezoek mogelijkheid, is ook het aanbod flink uitgebreid met veel nieuwe enthousi aste exposanten en meer stationery, gifts en wenskaarten. De najaarseditie biedt de bezoeker het breedste aanbod tot nu Kinderboeken,toe. licensed products, wenskaarten en andere gedrukte media blijven populair voor een groot publiek vanaf het moment van de geboorte tot op hoge leeftijd. Of het nu gaat om lezen of leren, een kaartje versturen, back to school producten of leuke stationery items voor op het bureau; het zijn dankbare producten om te krijgen of cadeau te doen, die stabiele productgroepen vormen om aan te bieden aan klanten. Kansen door synergie Tijdens Spotlight vind je dát waar je klanten naar op zoek zijn en meer. Ontdek welke mogelijkheden er zijn voor je onderneming binnen de segmenten die Spotlight aanbiedt. Met de hoofdthema’s baby- en kinder producten, schrijven, lezen en leren, geven, krijgen en feestartikelen word je getrakteerd op een fijne mix waarbij je als ondernemer mogelijkheden en kansen ontdekt om winkelbezoekers keer op keer te verrassen. Het event is een uitstekende mogelijk heid om producten te bekijken en in kopen te doen en uiteraard om je als aanbieder te presenteren. En daar zijn veel exposanten ook van overtuigd, want de beursvloer is compleet gevuld. De gemoedelijke sfeer, het enthousi asme van de bezoekers en exposanten en het prachtige aanbod van produc ten hebben daar ongetwijfeld een aandeel in. Spotlight is een must-go-to voor iedere ondernemer die werkzaam is in de segmenten kids, stationery, gifts & gadgets en party! Gratis entree, parkeren en koffie Spotlight is gratis te bezoeken voor ondernemers, entreetickets kunnen via de website worden geregistreerd. Parkeren bij het Autotron is gratis en de koffie en thee worden gratis aangeboden door de exposanten en de organisatie van Spotlight. Voor een overzicht van de deelnemers, algeme ne en praktische informatie ga je naar www.spotlight-event.nl.
Stationery, wenskaarten en gifts deSpotlight:leukstevakbeurs van Nederland
Tekst Marjoleine de Vos H
ADVERTORIAL
Voorpublicatie Het belang vande boerenzwaluw Uitgeverij Cossee viert dit najaar het twintigjarig bestaan (zie het zomernummer Boek & Lezer) onder andere met twee boeken over het boekenvak: Boekhandel in de bergen bevat verhalen over de passie van de boekhandelaar en Het belang van de boerenzwaluw bevat bijdragen vanuit diverse disciplines in het boekenvak over het belang en de toekomst van de literaire uitgeverij. Uit laatstgenoemde titel op deze pagina’s een voorpublicatie: de bijdrage van Marjoleine de Vos waaraan het boek zijn titel ontleent.
Behalve álles wat anders is, is het ook veel moeilijker geworden om op grond van de uitgeverij te veronder stellen dat een boek iets voor je zou kunnen zijn. Dat zal toch echt meer per auteur of zelfs, in het geval van een onbekende auteur, per boek vastgesteld moeten worden, ook al is dat boek door een van de grote uit geverijen uitgegeven. Maar laatst hoorde ik een vriendin zeggen: ‘Als ik niet weet wat ik zal gaan lezen neem ik vaak een boek van Cossee. Dat is eigenlijk altijd wel goed.’ Dus blijkbaar bestaat er nog steeds iets van dat gevoel, dat een uitgever niet alleen een commercieel bedrijf is, maar ook een smaakbepalende instantie, een insti tuut dat je als het ware kan leiden in je zoektocht naar wat de moeite waard is. We zijn ouder geworden, dus de verwachting dat er een leid-ster aan het firmament staat die áltijd de voor jou juiste raad zal weten te ge ven is wel wat afgenomen, maar toch: dat een uitgeve rij al een bepaalde keuze heeft gemaakt en dat je weet dat je die keuze kunt vertrouwen, ook al zou je zelf niet altijd dezelfde keuzes maken, dat is een zegen. En in plaats van de grote uitgeverijen zijn het nu de kleinere uitgeverijen waarop je je vertrouwen zou kun nen stellen.
Het vanzelfsprekende belang dat uitgeverijen hadden en de status van literatuur is nogal veranderd, om niet te zeggen afgenomen de laatste decennia. Het moet daarvoor ook zo geweest zijn dat uitgevers geld moeten verdienen, maar op de een of andere manier leek dat toch niet het belangrijkste. Een bevriende redacteur ter Bezige Bij vertelde ergens halverwege de jaren negentig dat hij niet meer gewoon kon zeggen: ‘Dit is heel mooi, dit moeten we uitgeven,’ maar dat hij bij een boek een verkoopplan moest leveren en een inschatting van hoe dit verkocht zou worden. Zijn verontwaardiging was groot en we schudden onze hoofden over zoveel banaliteit. Uiteraard was dat een tikje wereldvreemd. Maar toch was het óók vanzelfsprekend dat uitgevers vooral uitgaven wat ze de moeite waard vonden om literaire redenen, al waren er natuurlijk allerlei platte types die zich toelegden op bestsellers. Ik weet best dat dit geborneerd klinkt en ouderwets. Desalniettemin zie ik het au fond nog steeds zo en zien dappere uitgeverijen als Cossee het, behoudens alle praktische bezwaren, ook nog steeds zo. Je moet een boek uitgeven omdat het de moeite waard is. En natuurlijk moeten er ook boeken verkocht worden, de mens moet leven, de huur betalen en ook een keer een glaasje wijn kunnen drinken of een reisje maken, ook als de mens uitgever is. En het is heel fijn als een auteur succes heeft, dat is juist de bedoeling, er is geen enkele reden om de neus op te halen voor mooie verkoopcijfers. Integendeel. Die maken het boven dien mogelijk om ook auteurs uit te geven die voor een kleinere groep lezers schrijven, auteurs in wie de uitgever gelooft, auteurs van wie sommige lezers innig houden, maar op wier verkoopresultaten geen kan toor verwarmd kan worden.
Van Querido of Van Oorschot kon je, als je mij was of een vergelijkbare lezer, wel zo ongeveer alles blind kopen – groot was de ontsteltenis als je een door hen uitgegeven boek niet goed vond. Dat ze dát uitgeven! Alsof de uitgever min of meer verplicht was mij en de mijnen eerst even te raadplegen. Dat landschap – dat ik nu met zeer grote grove halen schets, want elke uitgeverij had ook nog weer speciale series waar we van hielden of juist niet, maakte zich kenbaar door het uiterlijk van de boeken en ontlokte kopers zo ook andere esthetische voorkeuren dan louter literaire, een beetje uitgeverij runde een eigen literair tijdschrift dat iets zei over de literaire geest die er heerste – is totaal van aanzien veranderd in de af gelopen veertig jaar en zeker ook nog in de afgelopen twintig jaar waarin Uitgeverij Cossee mee ging doen.
MarjoleinedeVos
Een van de allerplezierigste manieren om je door een uitgeverij te laten leiden is het volgen van een reeks of een serie die ze uitgeven. Zo heeft Van Oorschot de Russische Bibliotheek, De Arbeiderspers Privédomein, had en heeft Querido de Salamanders, zijn er allerlei klassieken en gouden series die duidelijk willen maken: dit is altijd de moeite waard. Bij Cossee is dat Cossee Century. Zo’n reeks die (ook) gebon den is uitgegeven, die er mooi uitziet, waarin boeken verschijnen die hun kwaliteit al bewezen hebben maar die je desondanks niet kende. Heerlijk. Trouwens net als de herontdekte schrijfsters uit de boekenkast van Eva’s moeder. Hoe fijn het ook is om een nieuwe dichter of schrijver te ontdekken, soms speelt ook een lezer op zekerheid. En daar is niets tegen. Want wat wil je als lezer? Allereerst betoverd worden denk ik. Dat hoeft niet met krullen en glittertjes, een kale stijl kan ook betoveren, je in de ban brengen van wat hier geschreven staat. Inhoud is belangrijk, maar die komt nu eenmaal niet los, het woord zegt het al, inhoud zit ergens in. En dat waar het in zit, vorm en stijl, dat bepaalt voor een deel die inhoud. Je kunt alles net zo goed op een banale manier als op een interessante manier zeggen, en iedereen weet dat een grove of een onbeholpen wijze van uitdruk ken afschrikt en vermoeit, al heeft niet iedereen daar hetzelfde gevoel voor. Stijl, iets wat nogal eens wordt verward met het aan trekken van een kledingstuk met een merk, is van het grootste belang. De Poolse dichter Zbigniew Herbert, die onder het communistische bewind van zijn land gebukt ging, schreef eens een hautain gedicht waarin hij beweerde dat het niet zozeer de dapperheid van hemzelf en zijn geestverwanten was die hun elke toe nadering van de machthebbers deed afwijzen, maar een kwestie van smaak. De machthebbers bezaten ‘een dialectiek van beulen geen enkele distinctio in het betoog / een zinsbouw verstoken van de bekorin gen van de conjunctief’. Zien we onze eigen politici en opinieleiders in hun armoedi ge taaltjes over het scherm rollen, dan denk je vanzelf aan zulke zinnen van Herbert en weet: ‘zo kan de esthetiek dus van nut zijn in het leven / men dient de leer van de schoonheid niet te verwaar Enlozen’.dan de in die vorm ver pakte inhoud zelf natuurlijk. Een jaar of wat geleden las ik, in de genoemde Cossee Cen tury-reeks, De strijd om sergeant Grisja van Arnold Zweig, niet te verwarren met Stefan Zweig. Het is een verhaal over een Russische soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog die ont snapt uit Duitse krijgsgevangenschap en weer opgepakt wordt. Zijn vlucht uit het kamp gaat verstopt tussen gekapt hout, waarin hij ligt ‘als in een doods kist’. Dan weet je al wel: dit gaat niet goed aflopen. Dus daarom lees je zo’n boek niet, al hoop je de hele tijd, tegen beter weten in, dat deze aardige jongeman het tóch zal redden, op dezelfde wijze waarop je, de Ilias lezend, hoopt dat deze keer tóch Hektor zal win nen en niet Achilles. Maar dat gebeurt niet. Waar het om gaat is niet de uitkomst, maar de weg ernaartoe, het hele boek, met overwegingen over rechtvaardig heid en over de nietigheid van de enkele mens in de grote machinerie van oorlog en politiek. Dat zijn alge mene overwegingen, maar ze worden hier bijzonder, en voor altijd zal je het beeld voor ogen hebben van de arme Grisja die tussen twee rotten soldaten in naar de plaats van zijn executie loopt en hoe de sergeantmajoor Pont, die achteraan de stoet te paard zit, naar dat alles voor hem kijkt en de marcherende Duitse soldaten ziet en die ene man daartussenin, Grisja, die rechtop loopt maar die zijn handen verkrampt in de boeien heeft. ‘Een grenzeloos medelijden met die ene dappere kerel daar voor hem, die armzalige Rus, roept uit de diepte van zijn onbewuste herinne ring het gevoel weer op dat hij hier rijdt als tribuun, Laurentius Pontus, achter een cohort – Germaanse huurlingen – dat ergens in het grote keizerrijk dient en dat een oproerling die zich verzet heeft tegen de wetten van het rijk (-) ten dode voert.’ De tijden wor den verenigd in dit ene beeld, en het helaas onveran derlijke van de menselijke natuur. Om zulke zinnen en zulke boeken lees je en ben je een uitgever dankbaar. Ik ken Eva al zo’n veertig jaar en destijds was ze ook al uitgever, nu ja, ze werkte bij een uitgeverij. Ik denk dat Eva als uitgever geboren is, al dacht iedereen destijds waarschijnlijk gewoon dat ze een baby was. Dat ze ooit een eigen bedrijf zou hebben leek ondanks alle onwaarschijnlijkheid tegelijkertijd altijd heel waarschijnlijk. En dat ze dan nog een man zou vinden die óók als uitgever geboren is en met wie ze samen zo’n bedrijf zou kunnen leiden, dat is een groot geluk. Uitgeverij Cossee is een kleine uitgeverij zonder marmeren gangen en met maar weinig mensen in dienst die nogal veel tegelijk moeten doen. Dat is een zegen. Ik kom weleens op kleine boerenbedrij ven, waar mensen zelf kaas maken of een zuivelwinkel hebben of scharrelkip pen, aardbeien of asperges. Die mensen zeggen eigenlijk altijd allemaal hetzelfde: ‘Ik wil niet groter worden, want dan is de lol eraf, dan moet ik personeel nemen, grote schu ren neerzetten en enorme koelinstallaties kopen en zelf ben ik dan manager geworden. Dat wil ik niet.’ Voor een uitgeverij geldt denk ik net zoiets, al moet er natuurlijk ook gemanaged worden. Maar als je zelf geen boeken meer zou kunnen lezen wegens te veel andere zakelijke belangen, dan gaat het mooie van het vak Literatuuraf. is niet een soort versiering voor mensen die alles al hebben, een tijdverdrijf voor fijne luiden. En het is ook niet iets dat leeft van ‘pageturners’ en bestsellers, en geruststellende verhalen voor het sla pengaan. Sommige dingen zijn in zichzelf waardevol, ook als er geen miljoenen mee verdiend worden, op dezelfde manier, maar dan anders, als boerenzwalu wen ertoe doen, bloeiende heggen, uitzichten tot aan de horizon, kwakende kikkers in een sloot of banen zonlicht in een beukenbos. Omdat ze bestaan, omdat wij ze ondergaan. Echte literatuur doet dingen voor een mens die niet te kwantificeren zijn en uitgevers die hardnekkig blijven kiezen wat ze zelf van belang vinden, verbeteren de wereld op een niet te onderschatten manier. Ze ma ken de wereld leefbaarder, ondanks alles.
21september/oktober 2022 jaargang 18920 www.boekblad.nl UITGEVERIJ
Van Gennep vertaalde veel belangwekkende buiten landse literatuur, net als Meulenhoff trouwens. De Bezige Bij had goede poëzie en óók belangwekkende buitenlandse literatuur en durfde brutale keuzes te maken – interessant dus. De rest deed soms mee. Meestal niet.
Voorpublicatie uit Het belang van de boerenzwaluw : over de toekomst van de literaire uitgeverij. Uitgeverij Cossee. ISBN 9789464520521. 128 pagina’s. Prijs: € 17,99. Verschijnt 1 september.
www.boekblad.nl 2322 15 september/oktober 2022 jaargang 189
Een grote vlucht nam het bedrijf vijf jaar later toen de reisgidsenreeks 100% – later omgedoopt tot Time to Momo – werd gelanceerd. ‘We voorzagen daarmee in een behoefte die ontstond toen vliegtickets echt betaalbaar werden: een stedentrip was niet meer een once in a lifetime experience . Je kon wat vaker zo’n tripje maken, dus dan wilde je naar wat andere plekken in de stad dan de overbekende highlights; je wilt weten waar de locals zelf komen.’
Boekhandelskanaal De medewerkers van mo’media merkten dat ze dat Gesprek met René Bego
En hoe staat mo’media er nu voor? ‘Inmiddels zijn we back on track , daar ben ik heel blij mee’, vertelt Bego. ‘In het eerste halfjaar van 2022 was onze omzet terug op het niveau van het eerste halfjaar van 2019, en zelfs iets daarboven. We gaan nu door met iets meer aandacht voor al die andere leuke boeken, naast Time to Momo . Dat zijn grotendeels ook boeken over op stap gaan, maar dan misschien wat dichter bij huis. Of bij voorbeeld grote boeken over mooie bestemmingen die je niet als reisgids meeneemt, maar die je thuis leest als inspiratie voor je reis. We kijken net iets breder, dan ben je toch minder kwetsbaar.’ ‘Prachtig vak’ Met alles wat Bego in zijn 25 jaar in het boekenvak bereikt heeft, is zijn streven nog allerminst om het rustig aan te gaan doen. ‘Ik heb de ambitie om door te groeien en in de komende jaren een grote reisboeken uitgever te worden. In die niche heb ik zelfs de ambitie om misschien wel de grootste van Nederland en België te worden. Ik wil onze positie flink uitbreiden. Daar zijn we nu plannen voor aan het smeden. We doen het stap voor stap, geen gekke dingen. We zullen eerst meer bestemmingen gaan aanbieden, met een sterke focus op Nederland en Vlaanderen en op duurzaam reizen. Daarna gaan we kijken naar verbreding. Ik wil nu ook op andere thema’s binnen dat segment ‘vrije tijd’ stappen gaan zetten. Op termijn betekent dat ook een uitbreiding van het team. We gaan alles de komende jaren in stapjes uitrollen; verantwoord en heel Gevraagddoordacht.’waarhij het meest van heeft genoten in 25 jaar in het boekenvak, antwoordt Bego: ‘Het maken van leuke, mooie boeken waar mensen blij van wor den. Ik vind het heerlijk dat dat gewoon mijn dagelijks werk is. Ik geniet ervan om met een team een project te bedenken en in de markt te zetten en hopelijk suc cesvol te maken. Dat vind ik een heel mooi proces. Het boekenvak is een prachtig vak.’ Dat is volgens Bego vooral te denken aan de mensen. ‘Op ons jubi leumfeestje kwam iemand naar me toe: “jeetje, wat lopen hier opmerkelijk veel leuke mensen rond!” Mijn reactie was: dat is inherent aan het boekenvak, daarin werken heel veel leuke mensen. Het is heel bijzonder als je daar 25 jaar mee mag werken.’ René Bego: ‘We kijken net iets breder, dan ben je toch minder kwetsbaar’
BarendregtPaulFOTO B UITGEVERIJ
ego startte mo’media in 1997, als kleine uitgeverij met boeken op het gebied van vrije tijd. Daaronder vielen ook wel reis gidsen, voornamelijk van bestemmingen in Nederland en België, en kookboeken.
Reisboekenuitgeverij mo’media heeft veel te vieren: de uitgeverij bestaat 25 jaar, en het is twintig jaar geleden dat de succesvolle reisgidsenserie Time to Momo van start ging. Oprichter-eigenaar René Bego, die in juli de jubileumspeld van de KVB ontving ter ere van zijn 25 jaar in het boekenvak, vertelt hoe hij mo’media heeft opgebouwd.
Ten tweede ging mo’media kijken waar nog wél mo gelijkheden lagen. ‘We richtten ons op ons aanbod non-fictie vrije tijd, binnen Nederland. Wandelgidsen bijvoorbeeld. We hadden een paar titels op dat gebied en die deden het ook wel goed – tussen de lockdowns van de boekhandels zelf door tenminste, dat kwam er ook nog eens bij natuurlijk. Maar zo kwam er wel wat liquiditeit binnen. En tot slot konden we gebruik maken van de steunmaatregelen van de overheid. Dat maakte een enorm verschil. Die regelingen hadden 2019 als referentiejaar, wat een toptijd was geweest voor ons.’ Zo wist Bego mo’media door de crisis te leiden. ‘Verder hebben we toen alles op alles gezet om als de markt weer open ging een relaunch van de hele serie Time to Momo te kunnen doen. Een enorme update, met aangescherpte vormgeving, verse content. Na een jaar hard werken konden we die lanceren in september 2021. Dat was goed getimed, want hoewel de coronacij fers nog erg fluctueerden gingen mensen vanaf zomer 2021 weer veel reizen.’
Het feit dat de reisboeken verreweg de belangrijkste uitgaven voor de uitgeverij zijn, betekende wel dat de coronapandemie bij mo’media erg hard aankwam. ‘Dat was een enorm zware periode. Het kwam zo out of the blue . Het was heel simpel: wij maken reisgidsen, en mensen mochten niet reizen. In maart 2020 stortte de markt meteen volledig in. We zakten 70 à 80 procent terug in onze omzet – en de coronacrisis bleef maar aanhouden, niemand wist hoe lang het zou duren.’ In eerste instantie kon mo’media terugvallen op enige opgebouwde reserves. ‘2019 was juist een supergoed jaar geweest en het eerste kwartaal van 2020 was zelfs ons beste kwartaal ooit, ondanks dat daarvan al twee weken in de eerste corona-lockdown vielen. Maar na een week of zes moesten we echt een noodplan gaan formuleren. We schatten toen in dat het nog anderhalf jaar zou duren, tot najaar 2021 – achteraf een redelijke inschatting. Om die periode te overleven hebben we drie dingen gedaan: ten eerste bezuinigen waar we maar konden, van schoonmaak tot investeringen, en drukkosten; we hebben letterlijk de persen gestopt van een update van twee gidsen want die had toch geen zin. Elke euro was er één.’
Tekst Geraldine te Gussinklo soort informatie in de toenmalige reisgidsen niet konden vinden voor de stedentrips die ze zelf onderna men. ‘Er bestonden geen boekjes die afweken van de gebaande paden. Toen hebben we besloten om zelf die boekjes te gaan maken, met locals die vertellen waar zij zélf het liefste heen gaan. Iedereen in het boeken vak zei: niet doen. Je bent een kleine uitgeverij, zelf die content maken is hartstikke duur; de tekst, fotografie enzovoort. Zoiets levert alleen wat op als je marktleider wordt. En dat leek niemand een haalbare kaart; de reisgidsenmarkt werd gedomineerd door grote par tijen als Marco Polo, Lonely Planet, Capitool.’ Maar de serie boekjes vol tips van lokale bewoners, gepresenteerd in een vrolijke, kleurrijke vormgeving – ‘dat sprong eruit tussen de andere reisgidsen, die waren destijds grijs of bruin met een foto van een kerk erop’ – wist Bego in een paar jaar tot een groot succes te maken. ‘Het sloeg ontzettend aan, mensen waren er heel blij mee. Voor hun volgende stedentrip kochten ze weer zo’n boekje. De bal ging steeds harder rollen. In eerste instantie werd de reeks gedragen door de zelfstandige boekhandel, hun support vanaf het begin was heel waardevol. We waren al goed met het boek handelskanaal, en de zelfstandige boekhandel om armde het nieuwe concept snel. Daarna gingen ook de AKO’s en Bruna’s meedoen. Toen ging het echt hard en na een jaar of vijf, zes waren we marktleider voor Inmiddelsstedengidsen.’bestrijkt Time to Momo zo’n vijftig bestem mingen en zijn er miljoenen exemplaren van verkocht. Ter ere van het jubileum zijn er special editions versche nen van de acht populairste gidsen: Parijs, Londen, Barcelona, Valencia, Rotterdam, Lissabon, New York en Berlijn. De boekjes in luxe gelimiteerde editie heb ben een linnen look en een handig elastiek, een sticker vel om favoriete spots te markeren op de kaart, en een gratis app waarin je de content van de gids kunt down loaden. Bovendien zit in drie feestedities een gouden stickervel met reisticket verstopt; de gelukkige vinders winnen een geheel verzorgd weekend Parijs. Wandelgidsen
jubileumviertMo’mediadubbel
25september/oktober 2022 jaargang 18924 ACHTERGROND www.boekblad.nl
Diversiteit in het boekenvak
doenveelmaarwelwillendheid,Meernogwerkte
Elshot ziet een, weliswaar lang zame, verandering plaatsvinden, zelfs vergeleken met drie jaar geleden toen de zussen hun winkel openden. ‘Er worden wel stapjes gezet. Dat is fijn om te merken. Toen wij in 2019 de tiplijst van de Kinderboekenweek bekeken, viel het ons meteen op: alleen maar boeken van witte auteurs. Maar inmiddels is er een verschuiving gaande, er komt iets meer aan dacht voor een ander soort boe Snelken.’ genoeg gaat dat voor Natifah en Zuwena Elshot echter niet. Het is een belangrijke reden dat zij ook zelf wilden gaan uitgeven. ‘Het begint bij het uitgeven. Het boekenvak is best wit, in alle lagen. Voor auteurs van kleur is het lastig om ertussen te komen. De veran dering duurt te lang, wij hebben haast en willen stappen zetten. We gaan nu niet meer wachten tot andere mensen ermee aan de slag gaan. Wij proberen zelf het goede voorbeeld te geven.’ Deze zomer verscheen het eerste boekje dat de zussen zelf hebben gepubliceerd: een heruitgave van het prenten boekje Zó veel van Trisha Cooke. De zussen hopen dat hun uitgeefactiviteiten een vervolg kunnen krijgen. ‘We willen alle schrijvers een kans geven. Want we merken dat dat nu niet gebeurt.’ www.bijlmerbookstore.com
El Hizjra El Hizjra is een culturele organisatie die zich inzet voor het presenteren van Arabische literatuur. ‘El Hizjra biedt schrijvers met een migratie achtergrond de steun om richting professioneel schrijverschap te gaan’, vertelt directeur Mohamed Mahdi. De jaarlijkse El Hizjra Lite ratuurprijs, voor jong schrijftalent met een biculturele achtergrond, is een succesvol voorbeeld. ‘Deze wedstrijd, in de categorieën proza en poëzie, bestaat al meer dan dertig jaar. Bijna alle schrijvers met een migratieachtergrond die naam hebben gemaakt in Nederland hebben de El Hizjra Literatuur prijs op hun cv staan als de eerste prijs die ze ooit wonnen: Abdelka der Benali, Mustafa Stitou, Murat Isik, Mounir Samuel, Nisrine Mbarki, noem maar op. Zij zouden er zonder onze prijs vast ook ge komen zijn, maar het had wellicht wel langer geduurd.’ Op 7 oktober Zuwena (l) en Nathifa (r) Elshot. De winnaars van de der tigste Hizjra Literatuur prijs bij de uitreiking in december 2021: Monique Hendriks (proza, links) en Maxine Palit de Jongh (poëzie, rechts). In het midden jurylid en uitgever Jur gen Maas. Mohamed Mahdi.
D I
Tekst Geraldine te Gussinklo
Binnen het boekenvak ontstaat de afgelopen jaren meer aandacht voor diversiteit en inclusie: iedereen in het Nederlandse taalgebied zou zich vertegenwoordigd moeten voelen door en in boeken. Steeds meer initiatieven worden opgezet om diversiteit in het boekenvak te bevorderen. Boekblad deed een greep uit die initiatieven en belicht er vier.
Bijlmer Bookstore, een op afspraak te bezoeken boekwinkel aan de Paasheuvel weg in Amsterdam-Zuidoost, plus af en toe pop-upstores . ‘Wij verkopen boeken van Afrikaanse auteurs en van schrijvers van de Afrikaanse diaspora, dus van over de hele wereld. Daarnaast ligt er een nadruk op bepaalde thema’s.
Maar het is een heel diverse col lectie, met verschillende genres, zowel kinderboeken als boeken voor volwassenen.’ Het concept van de Bijlmer Bookstore sloeg al snel aan. ‘We krijgen veel mooie reacties. Veel mensen kennen ons nu, en weten ons te vinden. Toen er een keer een artikel over ons in Het Parool stond kwamen er wel wat negatieve reacties: “Alleen maar zwarte schrijvers? Waar is dat voor nodig?” Maar over het algemeen worden mensen er blij van als ze bij ons komen. Hier zien ze dingen die ze herkennen, of juist verhalen met andere perspectieven.’ Het publiek dat de winkel bezoekt is heel divers. ‘Het is fijn om te zien dat iedereen er behoefte aan heeft. Het gaat ons er niet om dat zwarte kinderen alleen zwarte kinderen in boeken moeten zien, maar het is belangrijk dat ook witte kinderen die representaties zien, zodat ze ook die perspec tieven tot zich kunnen nemen. Mensen zijn duidelijk op zoek naar diversiteit en inclusie in boeken.’
Bijlmer Bookstore n 2019 richtten de zussen Natifah en Zuwena Elshot de Bijlmer Bookstore op. ‘Mijn zus en ik bleven tegen elkaar klagen dat er geen boekhandel in de buurt was’, zegt Zuwena Elshot. ‘Op een gegeven moment hebben we dan zelf maar die stap gezet.’ De zussen misten bovendien diversiteit in het assortiment van de boekhandels waar ze kwamen. ‘Boeken van auteurs van kleur zijn wel te vinden, online bijvoorbeeld, maar in de winkels liggen ze vaak niet. Wij wilden een plek in de buurt creëren waar het lezen wordt gestimuleerd, voor zowel kinderen als volwassenen, en waar ook echt de boeken liggen waar de men sen van de buurt zich in kunnen Datherkennen.’werdde
Blackburn is er dus wel heel veel veranderd. ‘Er is soms nog wel weerstand, maar die is veel kleiner en subtieler. In het beleid van onder meer uitgeverijen wordt het thema steeds belangrij ker. Ze doen hun best om het te concretiseren: hoe ziet diversiteit eruit in ons vakgebied. Het is een gezamenlijke zoektocht – die zeker niet zonder slag of stoot gaat. Er is meer welwillendheid, maar het lukt nog niet Blackburnaltijd.’hoopt dat uitgeverijen nog meer zullen gaan doen om voor diversiteit en inclusie in het boekenvak te zorgen. ‘Het vraagt een lange adem, uitgeverijen moe ten risico’s durven nemen. Er moet echt een omslag komen in het denken, echte bewustwording. Dan moet je investeren in het aangaan van nieuwe netwerken. Je zult extra tijd en geld moeten besteden om uit je comfortzone te stappen om je netwerk uit te breiden. Het is niet even een workshopje voor het bedrijf en dan tevreden achter overleunend het hokje “diversiteit” afvinken; je moet je er werkelijk aan committeren.’ www.spinzi.nl
Kim Blackburn. Miriam van Tunen.
Spinzi it jaar viert adviesbureau Spinzi van Kim Blackburn het tienjarig jubileum – al is de kinderboekenwinkel waar het in 2012 mee begon al sinds 2015 gesloten. ‘Ik denk dat ik echt een aanzwengelaar ben geweest’, zegt Blackburn over haar rol. ‘Toen ik de boekhandel opende die gespeci aliseerd was in emancipatie en di versiteit in kinderboeken, is dat vrij breed opgepakt in de media. Maar er was toen ook heel veel weerstand, óók vanuit de boekenbranche. Dat varieerde van heel cynische com mentaren, tot het ontkennen van de noodzaak ertoe: “Wíj zijn altijd al heel divers bezig geweest”. Er werd ontkend dat er een gebrek was aan kinderboeken met bijvoorbeeld hoofdpersonages van kleur.’ Na het einde van de winkel in Amsterdam-Noord zette Black burn de handelsnaam voort als adviesbureau in de programme ring en advisering rond diversiteit en inclusiviteit in kinderliteratuur. Recentelijk heeft ze haar initia tief uitgebreid. ‘Ik richt me met Spinzi nu sectorbreed op kunst en cultuur. Ik adviseer bij gemeen tebeleid in die hele sector. Het is tenslotte niet iets wat alleen in de jeugdliteratuur speelt, het is echt maatschappijbreed. Vergeleken met tien jaar geleden is het tij wel gekeerd, maar er is nog veel werk Volgensnodig.’
Het vervolg op Van Tunens eerste boek kwam ook vanuit een per soonlijke behoefte. ‘Mijn kinderen kregen van vriendjes de vraag: “Waarom heb jij twee mama’s, en geen papa?”. Er was geen kinder boek rond dit thema, prentenboe ken zijn vaak heel traditioneel; er is altijd een papa en een mama. Daarom heb ik samen met mijn dochter een boek ontwikkeld over de vragen waar zij tegenaan liep. Daarbij heb ik een illustrator gevonden en een uitgever. Zo is Su perpapa ontstaan, over kleuter Mae met twee mama’s die droomt over wie haar donorpapa zou kunnen zijn.’ Ook Superpapa vond al snel veel gehoor. ‘De provincie Fries land heeft voor het boek subsidie gegeven, omdat men meende dat alle basisscholen in Friesland dit boek moesten krijgen. Vervolgens heb ik een lesmethode ontwik keld in samenwerking met allerlei docenten. Ook komt er een online portal met achtergrondinformatie en downloads voor de leerlingen. Zo is Superpapa , of Superheit in de Friese versie, een vrij groot project Vangeworden.’Tunen ervaart nog steeds een tekort aan ‘roze’ boeken, al is het verbeterd sinds zij zelf uit de kast kwam. ‘Tegenwoordig is diversiteit booming , en dat is enerzijds goed nieuws. Anderzijds ís het boo ming omdat er nog niet genoeg aandacht voor is. Homoseksuali teit wordt nog steeds abnormaal gevonden. Boekhandels en biblio theken hebben nu meestal wel een ‘roze’ boekenkast, maar wat staat daar in, dertig of veertig boeken? Gezien het feit dat tien procent van de mensen niet hetero is, is dat aantal niet in verhouding. De uit geverij die interesse heeft om met DiversityBooks om de tafel te gaan voor advies of een brainstorm is absoluut welkom.’ www.diversitybooks.nl
D A ACHTERGROND
27www.boekblad.nl september/oktober 2022 jaargang 18926
DiversityBooks uteur Miriam van Tu nen is een van de vier initiatiefnemers van het collectief ‘DiversityBooks’. De missie van DiversityBooks staat duidelijk verwoord op de website: ‘In menig boekenkast ontbreekt het momenteel aan voorbeelden van rolmodellen die (seksueel) divers zijn. DiversityBooks creëert deze rolmodellen in de vorm van tekst en beeld passend bij de doel Samengroep.’ met haar vrouw Liesbeth van Tunen, webmanager, illu strator Jaydee en adviseur Nancy Molema en in samenwerking met uitgeverij Taal & Teken heeft Mi riam van Tunen twee door haar ge schreven boeken uitgebracht rond het thema diversiteit. Van achter de kast , haar persoonlijke relaas als christelijke lesbiënne, verscheen al in 2013 bij uitgeverij Kok maar is in maart van dit jaar opnieuw uitgegeven door DiversityBooks. ‘Elf jaar geleden kwam ik uit de kast, en toen heb ik me sufgezocht naar een boek dat over mij ging. Het is heel naar als je dat niet kunt vinden; dan denk je dat je gek bent. Daarom heb ik het zelf maar geschreven. Het werd een groot succes. Ik ben ermee het land door getrokken en heb er zelfs op conferenties in het buitenland over gesproken. Daarna ben ik naar aanleiding van het boek workshops en trainingen gaan geven binnen het onderwijs.’
aanstaande wordt de El Hizjra Literatuurprijs 2022 uitgereikt. De noodzaak voor de aanmoe digingsprijs én voor de overige activiteiten van El Hizjra is er na 35 jaar niet minder op geworden, zegt Mahdi. ‘Het boekenvak is nog te wit, dat ziet iedereen. Het is heel erg homogeen, en daardoor voor bepaalde groepen ontoegankelijk. Het is niet zo dat er bewust uitslui ting plaatsvindt, maar dat is vaak wel het resultaat van de status quo. Uitgevers bijvoorbeeld zijn heel welwillend, zeggen “natuurlijk zijn auteurs met een migratieachter grond welkom bij ons!”. Maar wat doen zij intussen om die auteurs te vinden? Feitelijk verzetten wij het werk voor de uitgevers, wij vinden de mensen. Talent is er genoeg, maar je moet er licht op schijnen om het te zien. Dat licht is de El Hizjra Literatuurprijs.’ Naast de prijs heeft El Hizjra een paar ambitieuze projecten lopen. ‘In 2025 zullen we een museum voor Arabische kunst en cultuur openen, met een bijbehorende boekhandel. Het pand is momen teel in aanbouw, in Amsterdam Nieuw-West. Het is ronduit een ge mis dat een grote stad als Amster dam geen Arabische boekhandel heeft. Daarom willen wij dat weer op ons nemen. In de reguliere boekhandel vind je echt te weinig op dat gebied.’ Maar eerst concentreert El Hizj ra zich nog op iets anders: de terugkeer van de Nacht van de Arabische Literatuur, die in 2016 en 2017 zijn eerste twee edities beleefde. ‘Op 24 september van dit jaar organiseren we eindelijk weer de Nacht van de Arabische literatuur. We willen op een leuke manier schrijvers met een bicultu rele achtergrond in het zonnetje zetten. En iedereen is welkom!’ www.elhizjra.nl
Ik heb niet eens getwijfeld om, midden in de crisis, een bedrijf te beginnen dat boeken produceert. Ik werk al mijn hele leven in het grafische. Na twee verschillende grafische opleidingen in Rotter dam ben ik begonnen te werken in de drukkerij van mijn vader. Eerst hand- en spandiensten, toen ope rator van diverse machines in de binderij en drukkerij. Na een aan tal jaren in de productiehal ben ik als ordermanager verder gegaan tot het moment dat de drukkerij failliet ging. We waren in die tijd –2008 – zeker niet de enige druk kerij die het moeilijk had. Mijn vader had een drukkerij zoals je ze toen veel zag. Je kon er van alles laten drukken en eigenlijk waren
doorgehaktmustIetsinhaddenZepieromgevondenhebnieteigenzijnalboekendrukkerijenOost-Europesevanoudsherzeergerichtzijnopexport.Hetbedrijvendieoveralalhunlijntjeshebbenlopenenoponszatentewachten.IktoeneendrukkerijinKrakowdieeropingerichtwasalleenflyers,posters,briefpaendergelijketeproduceren.kondendusweldrukkenmaarnietdemogelijkheidomeigenhuisboekentebinden.datvooronsweleenabsoluteis.Uiteindelijkisdeknoopenhebbenwemet Ti
toen de bus exact op 0 minuten arriveerde. Je zou kunnen zeggen dat ze het in Oost-Europa over het algemeen wat minder nauw nemen met dat soort dingen en daar had ik bij het zakendoen ook last van. Vele malen heb ik geprobeerd om de gang van zaken bij de partijen waar ik mee samenwerkte te verbe teren, maar ik kwam er al snel ach ter dat dat onbegonnen werk was als je geen directe inspraak hebt.
poprint een complete binderij gefinancierd en deze in Krakow Sindsdiengeplaatst. gaat het snel met ons marktaandeel in de Benelux. We hebben gewoon niet zo veel con currentie. Nederlandse drukkers kunnen ons prijsniveau niet aan en drukwerkmakelaars zijn niet flexibel of niet snel genoeg met de leveringen. Ook moeten zij uiter aard nog wat verdienen aan een opdracht waardoor de prijs min der interessant wordt. Je zou ook direct bij een buitenlandse partij je boeken kunnen laten produceren maar hun levertijd is ook vaak lan ger en de ordermanagers spreken geen Nederlands. Wat daar nog bij komt is dat er veel uitgeverijen zijn die geen productiemanagers meer in dienst hebben. De redacteu ren zijn dan degenen die ook de productie van de boeken moeten regelen en dan is het wel fijn als je door een Nederlands sprekende contactpersoon bijgestaan wordt. Het is wel even wennen om nu een succesvol bedrijf in de grafische industrie te hebben. Toen ik op mijn 17e begon te werken bij mijn vader was de sfeer niet altijd even gezellig. Logisch ook als je bijna we nergens écht in gespecialiseerd. Van visitekaartjes tot flyers, folders en mappen kon je er laten maken. Digitalisering en de competitie van online aanbieders heeft ons uiteindelijk de das om gedaan. Ik was destijds 24 en stond dus plots op straat. Je wordt niet zomaar loodgieter of advocaat, dus ben ik gaan kijken in welke grafische producten ik nog wél brood zag. Ik dacht (en denk nog steeds) dat al het drukwerk dat je ‘nodig’ hebt zoals handleidingen, briefpapier, enveloppen en dergelijke minder zal worden of zal verdwijnen en dat drukwerk dat ‘leuk’ gevonden wordt altijd zal blijven. Magazines en boeken is waar ik uiteindelijk voor gekozen heb. Ik vond het ook direct al belangrijk om te specia liseren, dus we produceren deze alleen in de oplagen van 250 tot 7500 exemplaren: softcover, hard cover en integraal gebonden. Vanaf de oprichting wist ik ei genlijk al dat de productie in Oost-Europa moest gaan plaats vinden en dan het liefst met een eigen productiefaciliteit. Ik had helemaal geen geld en – ook niet onbelangrijk – geen klanten, dus dat was op dat moment totaal onrealistisch. De eerste jaren ben ik daarom actief geweest als drukwerkmakelaar en heb ik een mooi klantenbestand op kunnen bouwen. Ik kocht de boeken in bij diverse drukkerijen in Polen, Letland, Litouwen en zelfs Turkije en Macedonië. Dan gaat er weleens iets goed maar vooral ook heel veel fout. Je hebt toch te maken met een compleet andere cultuur dan de onze. De standaard in Neder land ligt extreem hoog en klanten zijn veeleisend. Ik kan me nog herinneren dat ik bezoek kreeg van een drukker uit Polen. Hij was stomverbaasd dat er in Nederland een digitale teller aanwezig is bij een bushokje, die de minuten aftelt totdat de bus komt. Hij was al helemáál met stomheid geslagen een complete bedrijfstak in slechts een paar jaar ziet verdwijnen, maar des te leuker is het nu om te zien dat het wél kan. Elk jaar maken we met bijna 100 medewerkers duizenden schitterende boektitels en elke opdracht wordt vanuit Lisse, in de bollenstreek, door 6 ordermanagers gecoördineerd. Mooi toch? Kijken we naar de toekomst dan ligt het voor de hand om verder uit te breiden buiten de Benelux. Met name Duitsland en Frankrijk zijn interessante landen voor ons om zaken te doen. Dat is uiteraard makkelijker gezegd dan gedaan. Zeker omdat we helemaal geen salespersoneel hebben, nooit gehad ook trouwens. Ik kom echt van de werkvloer en ik heb er niet het karakter voor om elke dag in mijn auto te stappen om salesge sprekken te houden. Tipoprint is in de Benelux zo snel gegroeid door gewoon goede producten te leveren tegen heel lage prijzen. De uitgeverswereld is in Nederland en België niet heel groot en je bent al snel een wat bekendere naam in het wereldje. Dan gaat het balletje wel rollen. Dat zal in grotere lan den zoals Duitsland en Frankrijk niet meevallen. Website: www.tipoprint.nl
perboektitels3000jaar
ADVERTORIAL
Drukkerij Tipoprint: succesvol in markt Van 0 naar
Boekendrukkerij Tipoprint is midden in de grafische crisis opgericht en waar menig drukkerij in deze periode zijn deuren moest sluiten, weet het bedrijf in een dalende markt toch succesvol te zijn. Dit jaar viert Tipoprint een jubileum: vijf jaar geleden werd de eigen productielocatie in Krakow geopend. Eigenaar Laurens de Lange over de totstandkoming daarvan en de toekomstplannen.
Laurens de Lange, eigenaar Tipoprint. De productielocatie van Tipoprint in Krakow.
dalende
Tekst Laurens de Lange
Toen we echter eenmaal een mooi orderpakket hadden konden we op zoek naar een drukker welke we over konden nemen of waar we een verregaande samenwerking mee aan konden gaan. Dat is mak kelijker gezegd dan gedaan omdat zo goed als alle
www.boekblad.nl 2928 september/oktober 2022 jaargang 189
vrijblijvendisMeedoenniet
De afgelopen jaren zijn er al enkele andere boekhan dels overgegaan op een coöperatiemodel, zoals De Nieuwe Boekhandel in Amsterdam, de Amsterdamse Boekhandel, Boomker in Haren en Het Colofon in Arnhem. Al deze boekhandels hebben voor Vinck als inspiratie gediend, maar met Walter Jansen van Het Colofon heeft hij daadwerkelijk in een vroeg stadium gesproken. Vinck: ‘Dat heeft vooral helderheid gege De bijzondere coöperatievorm van De Toren van Bemmel
ven: ga niet door op de oude voet, maar ga alternatie ve mogelijkheden – wees creatief en zoek verbindin gen – niet te snel uit de weg.’ Vinck heeft overigens ook ervaring in de wereld van NGO’s opgedaan en daar kwam zijn geloof in de coöperatieve vorm mede Maarvandaan.waar Het Colofon werkt op basis van een model waarbij zo’n 250 mensen elk duizend euro inlegden en de dagelijkse bedrijfsvoering in handen ligt van betaald personeel, was het voor Vinck direct duide lijk dat een vorm met betaald personeel er financieel gezien niet in zou zitten. En zo ontstond het idee van een coöperatie waarvan de leden niet alleen geld in brengen, maar ook als onbezoldigd medewerker mee draaien in de winkel. Met dat laatste onderscheidt De Toren van Bemmel zich van de andere coöperatieve boekhandels. Ontmoetingsplek Uiteindelijk werden er zeven mensen gevonden die bereid bleken ieder 3750 euro in te leggen én een hal ve dag per week in de winkel te staan. De inleg moet gezien worden als een lening die de komende jaren uit de eventuele winst van de winkel terugbetaald kan gaan worden, al ligt de prioriteit bij het uitgangspunt dat winst terugvloeit in de winkel om zo de continuï teit en aantrekkelijkheid te waarborgen, bijvoorbeeld door verbetering van assortiment, dienstverlening en interieur. Waar mogelijk worden met de winst de leningen afgelost en in de toekomst is het niet on denkbaar dat een klein dividend wordt uitgekeerd.
‘De Toren van Bemmel is na twintig jaar echt gewor Het oorspronkelijke team van de
Op zo’n zes kilometer van Nijmegen strekt zich aan de voet van de Waaldijk het Overbetuwse Bemmel uit. Het dorp heeft amper 12.000 inwoners, maar kan toch – nog steeds – bogen op een kwaliteitsboekhandel. Het had echter weinig gescheeld of De Toren van Bemmel was als boekhandel verdwenen uit het Bemmelse straatbeeld. Er moest een tot dusver in Nederland uniek bedrijfsmodel – met coöperanten die als onbezoldigd medewerker in de winkel staan – aan te pas komen om de levensduur van de boekhandel te verlengen. Coöperatielid en voormalig eigenaar Jan Vinck en coöperatievoorzitter Geno Trimbos, die op de vrijdag een vast duo vormen, vertellen hoe men tot het coöperatiemodel gekomen is en hoe het er nu voor staat met de winkel.
31www.boekblad.nl september/oktober 2022 jaargang 18930 BOEKHANDEL
Tekst Bart Janssen wee jaar geleden leek de toekomst van de sinds 2002 bestaande boekhandel er veel minder rooskleurig uit te zien. Toenmalig eigenaar Jan Vinck, die de winkel in 2017 had overgenomen, moest met pijn in zijn hart vaststellen dat het financieel niet meer te bolwer ken was en pogingen om een partner te vinden waren op niets uitgelopen. Vinck wilde de boekhandel graag behouden voor Bemmel en nadenkend over de moge lijkheden kwam het idee van een coöperatie boven drijven. Vinck kreeg genoeg signalen dat het vertrek van de winkel uit het dorp betreurd zou worden, maar had er een hard hoofd in of er genoeg mensen zouden zijn die het aandurfden om zowel geld als tijd te investeren in een onzeker avontuur. ‘Maar vrij snel nadat we ons idee van een coöperatie publiek hadden gemaakt, meldden zich al drie mensen die interesse hadden en dat leek me voldoende basis om er op door te gaan en meer geïnteresseerden te werven.’
Gevelcoöperatie.DeToren van Bemmel.
HorstdervanPietFOTOFOTOPietvanderHorst
Het huidige team, met achteraan in het midden Jan Vinck, geheel links Geno Trimbos.
T
Als mensen weer uitstappen krijgen ze hun inleg, ge faseerd binnen drie jaar weer terug, met als achterlig gend idee om zo nog een bescheiden drempel tegen al te makkelijk opstappen op te werpen. Vinck deed een stapje terug als eigenaar en trad ook toe tot de co operatie, die daarmee acht leden telde, het aantal dat Vinck minimaal noodzakelijk achtte. De leden werken in vaste duo’s, die elk dus een halve dag in de week voor hun rekening nemen, waardoor deze vier dagen per week open kon blijven. Op die basis kon De Toren van Bemmel in mei 2021 een doorstart maken. Coöperatievoorzitter Geno Trimbos noemt de groep deelnemers opvallend gevarieerd. Er zijn twee Bem melaren, onder wie hijzelf, maar ook mensen uit Nijmegen en Lent, sommigen zijn gepensioneerd, anderen werken nog en ze hebben allemaal zo hun eigen achtergrond en specialisme. Trimbos, werkzaam als NT2-docent aan de Hogeschool Arnhem Nijme gen, was een van de eersten die zich bij Vinck meldde. Hij zegt niet alleen ingestapt te zijn vanuit zijn liefde voor boeken, maar als rasechte Bemmelaar ging het hem ook aan het hart als de winkel zou verdwijnen.
Snuffelstage Terugkijkend op het eerste jaar is Vinck niet onte vreden, financieel zit het in ieder geval wel goed: de omzet is terug op het niveau van voor corona en de boekhandel boekt een positief resultaat. De zorgen zitten meer aan de organisatorische kant. De grootste kwetsbaarheid van het model zit hem in de continuïteit. Van de acht mensen met wie in 2021 werd gestart, vielen er vrij snel alweer drie af, in één geval omdat het niet goed klikte met de rest van de groep, terwijl de andere twee het bij nader inzien toch moeilijk te combine ren vonden met hun andere bezigheden. Vinck: ‘We schrokken er wel van dat dat zo snel al gebeurde, ook omdat die laatste twee heel goed in het team pasten. Dat was een flinke teleurstel ling en het maakte het direct ingewikkeld om met de resterende mensen het rooster rond te krijgen. Sindsdien is er (per au gustus) weer iemand vertrokken, maar zijn er ook twee nieuwe mensen bijgekomen, terwijl twee anderen zich nog oriënteren op deelname. Het zou mooi zijn als we uitein delijk naar tien leden kunnen gaan, want dan ontstaat er wat ruimte om meer aandacht te besteden aan zaken als promotie, de inzet van sociale media, het organiseren van activiteiten en de samenwerking met culturele organisaties en scholen.’
Transparant zijn De winkel zelf is qua aanbod en inrichting overwe gend gebleven zoals hij was, voortbouwend op de situ atie van voor 2021. Het creëren van een stabielere situ atie, zowel financieel als voor wat betreft de bezetting, had tot dusver prioriteit, maar Vinck en Trimbos zien nog wel potentie om te groeien. Zo willen ze proberen nog wat meer klanten te trekken uit Nijmegen-Noord, een snel groeiende uitbreidingswijk die is ontstaan rondom het vroegere dorp Lent, op zo’n drie kilome ter van Bemmel. Daarnaast denken ze aan het meer organiseren van activiteiten, bij voorkeur in samen werking met culturele organisaties of de lokale biblio theek, maar vooral willen ze zich nog meer richten op de jongere doelgroepen en op de samenwerking met het onderwijs. Trimbos ziet wel wat in een op verzoek van het Overbetuwe College te realiseren stageproject in het kader waarvan twee leerlingen onderzoeken wat ze kunnen betekenen voor de boekhandel. ‘Zij kunnen input geven over hoe we de jongeren beter kunnen bereiken, bijvoorbeeld door sociale media beter in te zetten.’
Trimbos: ‘Zonder Jan had de coöperatie het niet gered, want de anderen zijn toch vooral goedwillende boekenliefhebbers.’
erkennen dat hij er aanvankelijk met een te romantisch idee aan is begonnen, ‘zo van: leuk, de hele dag met je neus in de boeken. Ik beleef zeker nog veel plezier aan het meedraaien in de winkel en soms voel ik me nog echt als een kind in een snoep winkel, maar het romantische is er wel af. Het is ook gewoon hard werken en af en toe best pittig om te combineren met mijn baan en een gezinsleven, zeker toen er enkele maanden geleden dingen speelden in mijn privésfeer. In die situatie moet je erop kunnen vertrouwen dat je kunt terugvallen op een goed, hecht team. Je moet als je aan zoiets begint echt goed besef fen dat je een verplichting aangaat die je moet willen en kunnen combineren met je andere bezigheden.’
Gevraagd naar wat hij zou willen meegeven aan mensen bij wie plannen leven om een vergelijkbare coöperatieve boekhandel op te zetten, zegt Vinck: ‘Transparant en eerlijk zijn, zowel over de eigen be weegredenen als de financiële situatie en verwachtin gen. Gooi zoveel mogelijk op tafel, zelfs bij twijfel of de nieuwe mensen er al open voor staan of toegerust zijn om het op juiste waarde te schatten. Wees nooit terughoudend of te voorzichtig in het benoemen van omstandigheden en risico’s. Neem iedereen serieus, ook jezelf.’ Interieur De Toren van Bemmel. Jan Vinck: ‘Ik heb moeten leren om niet te veel naar me toe te trekken’ Geno Trimbos: ‘Wat we eigenlijk niet wilden is in de praktijk wel gebeurd: er waren veel wisselingen in het team’
HorstdervanPietFOTO
Projectgroepjes Bij Vinck, die nadat hij als eige naar stopte als reguliere boek verkoper bij de Lochemse boek handel Lovink is gaan werken, leeft vooral opluchting nu hij niet langer alle verantwoordelijk heden alleen hoeft te dragen en ‘gewoon’ een van de coöperanten is. Maar zeker in het begin werd er nog zwaar geleund op Vinck, die zijn medecoöperanten de fijne kneepjes van het boekenvak moest bijbrengen.
33www.boekblad.nl32 BOEKHANDEL september/oktober 2022 jaargang 189
Vinck: ‘Ik heb ook moeten leren om niet te veel naar me toe te trekken en waar mogelijk wat af stand te nemen, maar ik heb die knop vrij snel om kunnen zetten. Praktisch gezien hebben we het zo georganiseerd dat er voor verschillende taken een soort “pro jectgroepjes” van tweetallen zijn gevormd die per duo verantwoordelijk zijn voor een bepaald onderdeel van de bedrijfsvoering, zoals de inkoop, de promotie of het orga niseren van activiteiten.’ Vinck doet bijvoorbeeld de inkoop samen met een vaste partner en de financiën weer met iemand anders, waardoor de kennis op die gebieden, bij het eventuele wegvallen van Vinck, bin nen het team bewaard blijft. Trimbos is gekoppeld aan iemand voor bestuurlijke taken, het maken van de nieuwsbrief en het onderhouden van contacten in de Bemmelse sfeer. ‘De duo’s hebben als het ware een mandaat gekregen om op hun gebied direct te han delen, zodat niet alles eerst in de grote groep hoeft te worden besproken, al kan iedereen natuurlijk op elk gebied altijd suggesties aandragen’, zegt Vinck. ‘Eens in de zes weken is er daarnaast een overleg met alle coöperanten gezamenlijk om de langlopende zaken en grote lijnen te bespreken. Iets wat we bijvoorbeeld op ons laatste plenaire overleg hebben besproken, is hoe we de winst gaan inzetten die we het afgelopen jaar gedraaid hebben.’ Overdracht van lopende zaken gebeurt via notities die de duo’s aan het eind van de dag maken voor het duo van de volgende dag. Dat werkt tot op zekere hoogte goed, maar soms worstelen ze nog wel wat met die overdracht, aldus Vinck.
Trimbos vult aan: ‘Voor ons was die ervaring met leden die vrij snel weer wegvielen aanleiding om voor nieuwe mensen die zich aanmelden een soort trainingstraject van drie maanden te gaan hanteren waarin ze op verschillende dagen meelopen, zodat ze de andere leden en uiteenlopende aspecten van de winkel leren kennen. Na die periode moet er van beide kanten ook echt duidelijk heid zijn of de samenwerking wordt voort gezet of niet. Mensen stappen er soms in met een soort romantisch idee over de boekhandelaar, maar ze onderschatten weleens dat het ook gewoon een dag hard werken is en dat als je eenmaal instapt het veel commitment vraagt. Het moet duide lijk zijn dat meedoen niet zo vrijblijvend is. Als iemand na die drie maanden nog steeds verder wil, koopt hij of zij zich ook echt in in de coöperatie en is het duidelijk dat diegene wekelijks op een vaste dag aanwezig kan zijn. Je kunt niet afdwingen dat nieuwe leden zich voor een langere periode committeren aan de winkel, maar we geven wel aan dat we geen draaideur willen zijn doordat mensen steeds snel weer vertrekken.’ Een echte ballotage is er niet, maar er moet onder de bestaande leden wel een zekere consensus bestaan dat de aspirant-leden in het team passen. De ‘snuf felstage’ van drie maanden fungeert daarbij als een soort selectiemechanisme. Dynamiek en creativiteit Juist in een coöperatiemodel is het aspect van team vorming belangrijk, zo benadrukt Trimbos. ‘Het helpt enorm als je een hecht en stabiel team hebt waarbij je weet waar je aan toe bent. Doordat de duo’s op verschillende dagen werken hebben ze weinig con tact met elkaar en functioneren ze min of meer als losse eilandjes. Ik vind persoonlijk dat we nog meer moeten werken aan het creëren van een groepsge voel. Hoe hechter de groep, hoe minder geneigd men zal zijn er weer uit te stappen en waarschijnlijk komt het dan ook minder als een verrassing als er iemand stopt. Misschien moeten we dus wat vaker gezamenlijk leuke dingen doen, een middagje in de kroeg of zo, maar dat is best lastig omdat het voor veel mensen moeilijk is in te passen in hun drukke agenda. Per 1 augustus stopt er weer iemand zodat er van het oorspronkelijke team na ruim een jaar dan nog maar vier mensen van de begingroep over zijn. Wat we eigenlijk niet wilden is in de praktijk dus wel gebeurd: er waren veel wisselingen in het team. Als je steeds nieuwe mensen moet inpassen en inwerken dan wordt het voor het kernteam ook lastiger om gemotiveerd te blijven. Ik denk eigenlijk dat de ideale situatie in deze constructie zou zijn dat er een of twee mensen, in combinatie met de onbezoldigde medewerkers, meerdere dagen per week, tegen een vergoeding, in de winkel zouden staan. Zo creëer je een stabielere situatie, met meer continuïteit en een soepelere over dracht.’ Vinck en Trimbos zien echter ook genoeg positieve kanten. Afgezien van de verbe terde financiële situatie, brengt het wer ken binnen een coöperatie volgens Vinck meer dynamiek en creativiteit met zich mee, waarbij de leden ieder hun achter grond, inhoudelijke kennis en vaardighe den inbrengen, die je weliswaar enigszins op elkaar af moet zien te stemmen maar waarmee ze elkaar ook goed aan kunnen vullen. Bovendien fungeren de leden als een soort ambassadeurs van de winkel, die ieder weer hun eigen netwerk mee brengen via welk zich mogelijke nieuwe klanten en nuttige contacten aandienen.
teld in ons dorp als een ontmoetingsplek met een culturele functie en het verdwijnen van een kwaliteits zaak als deze betekent een verdere verschraling van het winkelaanbod, dat op het platteland toch al onder druk Trimbosstaat.’moet
Daarbij komt dat sinds ik ondernemer ben, mijn geheugen ongeveer vijf keer zo slecht is geworden – mijn hoofd zit vaak veel te vol met andere dingen. Het gevolg is dat ik alle titels waar ik over lees of hoor, bin nen een dag weer vergeten ben. Mijn vrij doorzichtige truc om geen complete flater te slaan is om snel De Bestseller 60 erbij te pakken en maar wat te roepen. Op zich kom ik dan nog best belezen over – weten zij Dieveel.gevreesde vraag kwam alleen niet vooraf, en iedereen lag er de hele week zeer tevreden bij. De Don, mijn vader, leest iets wetenschappelijks en af en toe wat artikelen over Tottenham Hotspur. Mijn zus leest de biografie van Max Verstappen, afgewisseld met Hotel Portofino volgens haar een enorme aanrader. Haar vriend leest oorlogsthrillers. Mijn andere zwager is ondernemer en leest diagonaal door wat ma Denagementboeken.tweejongstezusjes lezen de boeken die anderen al uit hebben en vormen zo een minileesclub. Ze la zen onder andere The man who died twice en Lessons in Chemistry – die overigens beide ook werden gelezen door de Donna – en maken nu ruzie om wie er wanneer in Apples never fall mag lezen. Mijn achtjarige neefje sleept zijn Donald Duck -pockets, die hij al vijf keer van voor tot achter (en weer te rug), heeft gelezen, overal mee naartoe. Af en toe stapt hij over naar de e-reader van zijn moeder waarop hij zich vlot door de complete serie over Juf Braaksel heen werkt. Alle delen over De boomhut zijn allang uit.
De gevreesde vraag Tekst Myrthe Spiteri
Het is bloedheet. Mijn familie en ik liggen onder parasols verspreid naast het zwembad. We zijn op familievakantie, een soort nieuwe traditie waarvan dit de tweede ronde is. We zijn in totaal met dertien; een roedel zussen, wat aangeplakte vriendjes, een paar kinderen en natuurlijk de Don en Donna van de (deels Engelstalige) familie.
We scoren goed op de Leesschaal van Ritsel. Naast wat gezucht en gesteun vanwege de ondraaglijke hitte, is het een geritsel van omslaande (digitale) bladzijdes wat de klok slaat. Negen van de dertien mensen doen tussen het zwemmen door niets anders dan lezen. Toen mijn e-reader het begaf, werd dat dan ook unaniem erkend als een ramp van flink formaat. Vooraf was ik bang dat ik de vraag zou krijgen of ik nog aanraders had. Elke keer als die vraag gesteld wordt, val ik namelijk door de mand als het gaat om mijn kennis van het (actuele) boekenaanbod. Ik lees eigenlijk alleen nog maar manuscripten voor Blossom Books, dus ik kan amper antwoord geven aan men sen die graag iets anders lezen dan boeken voor jongeren of maatschappelijke non-fictie.
Ik heb haar maar het eerste deel van de Zeven Zussen aangeraden. Mocht ze het wat vinden, kan ze voor lopig vooruit en kan ik weer ontspannen. Ik vermoed dat ik over anderhalve dag verslag krijg. Myrthe Spiteri is eigenaar en uitgever van Blossom Books.
Het gevaar bleek alleen niet geweken en het was De Donna, mijn stiefmoeder, die me alsnog overviel. Ze is zo ongeveer elke anderhalve dag op zoek naar een nieuw boek, en de New York Times Bestseller list en de tips van de boekenclub van de BBC, Between the covers, zijn ook niet eindeloos. Dus hij kwam: ‘Heb jij nog een goede tip?’
www.boekblad.nl 35september/oktober 2022 jaargang 18934 COLUMN
Willy Wouters van boekhandel De Boekenmolen (Meliskerke): Nieuweling speelt zich af in een gesloten gemeenschap, W, een dorp dat negen maanden lang in de schaduw leeft en feest viert als de zon de bergen overstijgt. Logisch dat bijna iedereen vertrekt uit zo’n lichtloze, stilstaande omgeving. Simones vader keert terug als ze vijf is en blijft er hangen, tot spijt van Simones moeder. Hoe kan Simone zich handhaven in zo’n conflictueuze situatie? Allerlei uitwegen dienen zich aan, maar het geluk blijft uit. Totdat Eveline haar leven binnenkomt, een sprankelende vrouw die iedereen in haar omgeving naar zich toetrekt. Simone vindt verbinding en lijkt voor het eerst van haar leven op te bloeien net als de planten die de volledige aandacht van Eveline hebben. Als lezer word ik steeds attent gemaakt op verduistering die me boven het hoofd hangt. Als het net valt, besef ik dat ik me heb laten vangen. Het boek vraagt herlezing. Wat een knappe, psychologische roman. NIEUWELING MARION (PODIUM,BRUINENBERG€22,50) Eén ding blijft onderbelicht in alle opinies over boekvertalingen. Het is een waarlijk feest om een prach tig vertaald boek te lezen. Vertalers kunnen een leeservaring verheffen.
Toenbetekent.ikweer eens een Nederlandse Lot Douze
PATROON MARCO (GOTTMER,KUNST€15,99)
Over vertalingen
vertaling van een boek dat hij me aanraadde had weggelegd, gaf een vriend me zijn Engelse edi tie. ‘Maar het is echt goed, Lot. Ik denk dat het aan de vertaling ligt.’ Hij had gelijk. In het Engels vond ik het geweldig. Het verschil? Sprankeling, vaart, vertelplezier of liefde voor woorden die in het Engels van de zinnen droop. Specifiek in deze vertaling waren betekenisvolle woorden over het hoofd gezien, waardoor passages hun lichtheid verloren. Meer in het algemeen ging ik op zoek naar deze vertaler en kwam erachter dat ik minstens drie boeken in de afgelopen jaren had weggelegd die door deze persoon waren vertaald. Alle drie werden me aangeraden door lezers die het origineel in het Engels hadden gelezen en razend enthousiast waren. Het Nederlands was stug, lemig, taai. Saai. Ont daan van de magie van schrijven, zou ik zeggen als ik geëxalteerd Ditwas.is het topje van de ijsberg. De afgelopen jaren heb ik vaak met klanten vertalingen vergeleken en begrepen waarom ze liever het Engels lazen. Maar ook heb ik hartstochtelijk gepleit voor boeken die wel heel goed vertaald zijn, omdat het heerlijk is om een boek van een auteur van wie je houdt te lezen in de taal waarin je droomt. Volgens mij is dit (deel van) het probleem van de dalende verkoop van vertaalde boeken: veel uitge vers willen een vertaling zo snel mogelijk op de markt brengen. Het boek moet zo min mogelijk kosten. Dat gaat ten koste van een afgewogen keuze voor vertalers en een zorgvuldige redactie op de Devertaling.gemiddelde klant heeft hier geen idee van. De doorsnee lezer treft een paar keer een vertaalde misser en stapt daarna over op het Engels of laat boeken links liggen. Ik geef die klant geen ongelijk. Maar met mijn kennis, boekenlief de en mensenkennis zoek ik voor die lezer natuurlijk boeken die het leesvuur weer aanwakkeren, die het leesplezier voeden. Indien nodig in het Engels.
www.boekblad.nl 3736 september/oktober 2022 jaargang 189 RECENSIESBOEKVERKOPER SCHRIJFT
Bij Eva Gelachs vertaling van Shaun Tans Verhalen uit de binnenstad taal ik geen moment naar het origineel. Ik krijg net zulk buikvullend plezier van Onder het melkbos in de vertaling van Erik Bindervoet als van Under Milkwood van Dylan Thomas. De vertaling van Een Odyssee van Daniel Mendelsohn door Peter Verstegen is zo goed dat je vergeet dat het boek oorspronkelijk in een andere taal verscheen. Maar het omgekeerde geldt ook. Dat ik ineens niet meer goed in een boek van mijn favoriete Italiaanse auteur geraak en erachter kom dat de vertaler een ander is dan van zijn eerdere boeken. Een duidelijk verkeerd vertaald begrip waardoor je als lezer ineens met je neus op de feiten wordt gedrukt: je bent een vertaling aan het lezen! Er zit iemand tussen jou en het verhaal! Alsof ineens het glas waardoor je het verhaal bekijkt, bewasemt en je je be wust wordt van de scheiding tussen jou en de wereld van het boek waarvan je dacht dat je er deel van uitmaakte. Twee scherpe voorbeelden, die al jaren met me meegaan. Een klaslokaal met langs de wanden dieren op sterk water dat als ‘natuurkundelokaal’ wordt benoemd. Is natuurlijk een biologielo kaal. Je ziet het Engelse woord meteen voor je. En in een ander boek de zin ‘Na het eten was er pudding, voor pudding was er ijs.’ Deze vertaler deed niet onder voor Google Translate en begreep niet dat het Engelse ‘pudding’ ook ‘toetje’
LEZENBOEKVERKOPERS
Inge Roos, kinderboekhandel In de wolken (Voorburg): Wanhopig verdrietig voelt Mylo zich nadat hij per ongeluk zijn beste vriend Mees heeft doodgeschoten tijdens een middagje pielen met een patroon. Niet alleen is hij zijn aller beste maatje kwijt, hij beseft dat zijn leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Zijn vriendinnetje en zijn moeder bekijken hem na dit drama met ande re ogen. Mylo voelt zich door de rest van de wereld buitengesloten. Alleen zijn Amerikaanse opa, een oorlogs veteraan, begrijpt hem. Ook hij heeft iets enorm ingrijpends meegemaakt en zou willen dat de tijd kan worden teruggedraaid. Samen ondernemen ze een reis naar San Francisco, op zoek naar de vader van Mees. Mylo wil antwoord op de vragen in zijn hoofd en zijn opa voelt zich eindelijk vrij om zijn verhaal te vertellen. De auteur geeft ons in toegankelijke jongerentaal een boeiend inkijkje in het hoofd van Mylo en laat zien dat patronen van het verleden moeten worden doorbroken om verder te kunnen.
Een artikel van Toef Jaeger in NRC van 7 april 2022 onder de kop ‘Er wordt steeds minder literatuur vertaald. Hoe erg is dat’ leidde tot discussie. Lot Douze van boekhandel Over het Water in Amsterdam-Noord schreef als reactie een blog waarvan we de tekst hieronder publiceren. Het leidde ook tot een gesprek in de Over het water-podcast, te beluisteren via www.boekhan deloverhetwater.nl.
HET SNOEPHUIS JENNIFER EGAN (DE ARBEIDERSPERS, € 24,99) Mik Vaes van Boekhandel Savannah Bay (Utrecht): Lang geleden wilde ik indiaan worden (de gebruikelijke term toen) en was intens bedroefd toen dat niet kon. Gelukkig is er nu dit boek, waarin de auteur richtlijnen geeft om in heems te worden op de plek waar je woont. Door het ver tellen van oeroude verhalen laat Kimmerer zien hoe de oorspronkelijke bewoners van Amerika omgingen met hun omgeving zonder die uit te putten. Zo waren ze verze kerd van blijvende bronnen van voedsel, gereedschappen en kleding. Ze deden dat door nooit meer te gebrui ken dan ze nodig hadden en door alles wat ze gebruikten te beschouwen als een ge schenk waarvoor ze dankbaar waren en waarvoor ze iets terugdeden. Ze zorgden goed voor de planten en dieren door ecosystemen te onder houden en te koesteren. Ie dereen zou dit moeten lezen en toepassen om te redden wat er nog over is van de aarde en de natuur. De ware betekenis van duurzaam heid gaat over het belang van respect, dankbaarheid en wederkerigheid.
Het tijdschrift Boekenpost brengt verrassende artikelen over al het moois uit de literaire wereld. Dompel u onder in de boeken, lees een jaar lang Boekenpost voor slechts € 26,95. Het proefabonnement stopt automatisch.
Door haar nieuwe roman Het Snoep huis te noemen neemt Egan ook een standpunt in: als je eenmaal aan het huisje hebt geknabbeld ben je ten prooi gevallen aan iets dat te mooi is om waar te zijn en moet je je uiterste best doen om niet ten onder te gaan aan de ver leiding.
EEN VLECHT VAN HEILIG GRAS ROBIN WALL KIMMERER (ALTAMIRA, € 24,99) mei/juni 2022 jaargang 189 Profiteer snel van deze actie
www.boekblad.nl 3938 LEZENBOEKVERKOPERS
DE GROTE CIRKEL MAGGIE (MEULENHOFF,SHIPSTEAD€26,99)
Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): In Plooi, het zulkemaardenietdat/bedoelingdennietberustenmijnvergeven.Ditlevenweerhetheidfamilie.banningeleaanweegt.krachtenveldnetenDiemaaraankunenormeKameroenseopgegroeidegrotendeelsFonchiepoëziedebuutcoming-of-agevanBabethFotchind,eeninNederlanddochtervanouders,ziteenspanning.Bijdetiteljebijvoorbeelddenken‘weerinzijnplooikomen’,ookaan‘ontplooien’.tegenpolenzijndemaginwierhaasttastbarededichterbeZichnietconformereneen‘goedeheteroseksudochterzijn’leidttotveruithaartraditioneleHetleidttoteenzaamencrisis.Envooralleidttotdenoodzaakzichzelfoptebouwenenhaarvormtegeven.vergtdriedingen:‘mezelfdelittekens/vanpubertijdweglaseren,inhetgegeven/datalleherinneringenworvergeten’en‘hetisdedatikleerinzienwatvroegerisgebeurdaanmijligt’.Enhoopinvormvanliefde.Gadaareensaanstaan,endatinrakegedichten.
PLOOI BABETH (DEFOTCHINDFONCHIEGEUS,€18,99)
Sjoerd Agterhof van boekhandel (Badhoevedorp):Jaspers
Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam): In Het Snoephuis werpt Jen nifer Egan prangende vragen op die zo te vertalen zijn naar de werkelijkheid: waar leg je de grens bij het online delen van persoonlijke ervaringen? Wat blijft er over van een samenleving als alle authen ticiteit eruit verdwijnt? In een wereld waarin je al je herinne ringen kunt uploaden en on line kunt zetten en ook kunt zien hoe anderen dat hebben beleefd, volgen we een groep mensen die allemaal hiermee worstelen. Van de bedenker van deze technologie tot de felste tegenstander: allemaal worden ze gedwongen zich te verhouden tot deze nieu we werkelijkheid.
Voorwww.boekenpost.nl/boekbladvia:échteboekenliefhebbers
ABONNEMENTPROEF-26,95 €
Een van onze grote aanraders deze zomer is De grote cir kel van Maggie Shipstead. Ik zeg grote aanrader, want het is in alle opzichten een groot boek. Met ruim 650 pagina’s heel letterlijk, maar ook het ver haal groeit naarmate het boek vordert, en wordt groter en groter. Het begint zo’n honderd jaar geleden bij de tweeling Marian en Jamie Graves. Door hun vader zijn ze ternauwer nood gered bij een schipbreuk van het schip waar hij kapitein was en daarna overgelaten aan de zorgen van hun oom. Wanneer er op een dag twee stuntvliegers verschijnen boven Montana weet Marian direct dat ze wil gaan vliegen. Daar heeft ze alles voor over. Het verhaal van Marian Graves wordt afge wisseld met het leven van de wereldberoemde actrice Hadley Baxter, die Marian zal gaan spe len in een grote film. Je hoeft niets met vliegen te hebben om te genieten van dit geweldige boek. Deze roman lees je om de geweldig personages Ma rian, Jamie, Hadley en nog een paar bijzondere karakters. Dit is zo’n boek dat je nog heel lang zal bijblijven.
18, 19 & 20 SEPTEMBER 2022 10.00 - 17.00 UUR AUTOTRON, ROSMALEN KIJKEN, ONTMOETEN EN INKOPEN IN EEN GEMOEDELIJKE EN PERSOONLIJKE SFEER direct aanmelden! WWW.SPOTLIGHT-EVENT.NL KIDS • PARTY • PEUTER • LEZEN • SPEELGOED • BUITENSPEELGOED • LEREN • GIFTS & GADGETS • FANTASIE & VERKLEDEN • WENSKAARTEN • STATIONERY • SPELLETJES & GAMES • KNUTSELEN & PUZZELEN • ONTDEKKEN & ONTWIKKELEN • FEESTARTIKELEN • KNUFFELEN • KINDERBOEKEN • BABY • BACK TO SCHOOL • PEUTERS • GROEIEN • HUISWERKARTIKELEN • POPPEN & ACTIEHELDEN • GEVEN & VIEREN • KADO
