Boekblad #1 jan 2021

JAARGANG 188 JANUARI 2021

1

Vakblad voor het boekenvak w ww.b oek blad.nl

WENDBAAR DE CRISIS DOOR Zelfstandige boekpromotors in coronatijd

VIA LADY GAGA NAAR Jane Austen

Jongere lezers winnen voor klassiekers

Febe van der Wardt (Luitingh-Sijthoff):

‘DE LEESCRISIS KUN JE ALS UITGEVERIJ NIET OPLOSSEN’

januari 2021  jaargang 188

00

Magazines en boeken. Dat kunnen we als geen ander.

Hoe? Zie onze vernieuwde website.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

10 Febe van der Wardt (Luitingh-Sijthoff):

‘De leescrisis kun je als uitgeverij niet oplossen’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Klaas de Boer, Wouter Cajot, Maarten Dessing, Hugo van Doornum, Inge van Es, Monique Eskens, Jaap Friso, Oliver Gee, Sandra de Jong, Matthias Lannoo, Iris Meijer, Merijn Schipper, Maartje Swillen, Enno de Witt.

Foto omslag Chris van Houts

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2021 zes keer, waarvan een keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp)

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

Druk Veldhuis (Raalte)

www.boekblad.nl

Jan Scholtus

© 2021 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www. reprorecht.nl.

FOTO Monica Stuurop

18

INHOUD

EN VERDER 06 Vooraf

Wendbaar de crisis door Zelfstandige boekpromotors in coronatijd

Vincent van de Vrede: ‘Laat duizend tulpen bloeien’

08 Over het nieuws

Wouter Cajot, Hugo van Doornum, Jaap Friso

22 Gouden tijden voor dienstverleners van ‘thuisschrijvers’

Selfpublishing-markt wordt volwassen

31 Column

26

Via Lady Gaga naar Jane Austen Jongere lezers winnen voor klassiekers

Matthias Lannoo: Time to Act

32 Uitdagingen en positieve ontwikkelingen

Zes boekenvakkers over 2020 en daarna

40 Boekverkoper schrijft

Oliver Gee (v/h Van Someren & Ten Bosch, Zutphen): Op jacht naar vergeten boekenleggers

41 Boekverkopers lezen Recensies

ILLUSTRATIE Annet Schaap

FOTO Annemarie Sint Jago

Dorine Holman

36

Rampje: een fietstocht Coronamemoires van Maartje Swillen (boekhandel Boekarest)

Abonnementen BOEKBLAD COMPLEET onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 261, eerste jaar € 179.

BOEKBLAD ONLINE onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 201, eerste jaar € 119.

BOEKBLAD COMPLEET ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine | € 141, eerste jaar € 108.

BOEKBLAD ONLINE ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 81, eerste jaar € 59,-.

PROEFABONNEMENT 6 maanden onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 3 x Boekblad magazine | loopt automatisch af | € 49,50.

MEER INFORMATIE Boekblad. nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 E info@stipmedia.nl www.stipmedia.nl

ISSN 1586-2897

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

januari 2021  jaargang 188

5

VOORAF

FOTO’S Boekhandel Wagner

Laat duizend tulpen bloeien ‘Het is natuurlijk wel een beetje gek tulpenbollen in een boekhandel, maar wij zijn altijd al een beetje gek geweest, dus ook dít past wel bij ons en het is superleuk!’ schreef Willemien Wagner van de boekhandel uit Sassenheim die haar naam draagt, in het persbericht over de ‘Nicci French-tulpenbollen’ die zij, anderhalf jaar na de aankondiging, in de verkoop heeft (zie het Gesprek op Zondag van 15 november op Boekblad.nl).

In dat gesprek wordt duidelijk hoe een ‘lumineus idee’, een tulp vernoemen naar een populaire auteur

(auteursduo in dit geval) vanwege de cover van een nieuw boek, uitgroeit tot een actie die bepaald voor beleving zorgt rond een boekhandel in de bollenstreek: niet alleen zijn de tulpenbollen te koop in de winkel, ook wordt er een fotowedstrijd aan verbonden die dan weer moet resulteren in een fotoboek dat laat zien hoe de Nicci French-bollen in Sassenheim en elders uit de grond geschoten zijn.

Het is een prachtig voorbeeld van creatief denken, waarbij een boek verbonden wordt met een kenmerkend ‘streekproduct’ en zo zorgt voor betrokkenheid van de lokale gemeenschap. Beleving en community building ineen, hoe mooi wil je het hebben!

In een jaar dat het boekenvak – evenals veel andere sectoren – alle zeilen bij moest zetten, is veel crea-

tiviteit losgekomen en is regelmatig van de nood een deugd gemaakt.

Zie bijvoorbeeld het boek Rampje van boekhandel Boekarest in Leuven, waaruit we in dit nummer een hoofdstuk publiceren. En ook de verhalen van vijf zelfstandige boekpromotors in deze editie getuigen van ‘omdenken’.

Die creativiteit en wendbaarheid mogen behouden blijven in het hopelijk rooskleuriger nieuwe jaar, waarin duizend tulpen zullen bloeien in Sassenheim en ver daarbuiten. Namens alle medewerkers van Boekblad wens ik u en allen die bij u horen een voorspoedig 2021.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

FOTO Paagman

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

WOUTER CAJOT Eigenaar van ’t Stad Leest (Antwerpen), dat zich in november als tweede Vlaamse boekhandel aansloot bij LibrisBlz. Eerste Boekenbon Literatuurprijs naar Oek de Jong

Zwarte schuur was het eerste Boek van de Maand van het laatste seizoen van De Wereld Draait Door, gekozen door het All Star Boekenpanel waar ik aan mocht deelnemen. Het was voor mij de eerste kennismaking met het oeuvre van Oek de Jong. Klinkt misschien vreemd maar Oek is hier niet zo bekend als in Nederland. Ik blijf het nog steeds een erg goed boek vinden en ben dan ook heel blij dat hij deze prijs gewonnen heeft.

Het enige slechte aan het boek vind ik de cover. Zo verkoop ik het ook in de winkel. En het is bij ons dan ook een boek dat pas verkoopt als je het aanraadt. Misschien toch eens een andere cover overwegen bij de volgende druk?

8

Heel vreemd eigenlijk dat er hier nog steeds wordt gedacht dat de verschillen tussen Vlaanderen en Nederland o zo groot zijn. Ik kan me toch moeilijk van de indruk ontdoen dat deze zogenaamde verschillen door enkele spelers kunstmatig in leven gehouden worden. Ik ben er namelijk van overtuigd dat het boekenvak hier in Vlaanderen heel wat kan leren van Nederland. Natuurlijk zijn er verschillen maar die zijn alleen maar verrijkend. Waarom het wiel heruitvinden? Waarom niet leren van elkaar en echt samenwerken?

Daar wordt toch iedereen beter van. We kunnen hier in Vlaanderen alleen maar dromen van organisaties als de KBb en de CPNB. Het grote verschil is dat gelijkaardige organisaties hier gerund worden als bijbaantje door spelers uit het vak. Als je echt stappen wilt zetten moeten deze organisaties gerund worden als een bedrijf en daar is kapitaal voor nodig. En dat laatste ontbreekt hier. Ondertussen spreiden sommige boekhandels hier hun vleugels en zoeken zij aansluiting over de grens.

Samenwerking Vlaams en Nederlands boekenvak nog niet aan de orde

Boekverkoopster deelt coronamemoires uit onder klanten

Het nieuws dat het Paard van Troje en Boekhandel ’t Stad Leest zijn toegetreden tot Libris zorgde voor heel wat ophef hier in Vlaanderen.

Heel fijn om te zien hoe collega’s zoals Maartje omgaan met een crisis. In deze tijden kun je als ondernemer echt het verschil maken

www.boekblad.nl

door je klanten rechtstreeks aan te spreken. De toon die Maartje aanslaat spreekt me erg aan. Positief en persoonlijk, daar maakt een onafhankelijke boekhandel vandaag het verschil.

HUGO VAN DOORNUM Sinds juni redacteur bij Maven Publishing Elsschot nog voor tien jaar bij Athenaeum-Polak & Van Gennep

Of ik eerder Kaas dan Lijmen/Het been las weet ik niet meer, wél dat beide boeken het startpunt voor me waren van serieuze interesse in literatuur. Ik snapte als twaalfjarige lang niet alles, maar vond de verhalen vooral reuze grappig.

Polis maakte de afgelopen jaren mooie uitgaven met omslagen van Herman Houbrechts. Desalniettemin goed nieuws dat Sander van Vlerken en zijn team bij Athenaeum-Polak & Van Gennep weer nieuwe edities mogen maken – als ze ergens weten hoe om te gaan met klassiekers is het daar.

En wat een heerlijk vooruitzicht dat er luisterboeken komen: wat wil een mens nog meer dan in het Vlaams naar het werk van Elsschot luisteren?

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl Immer-leesapp lanceert bètaversie

Als vader van twee jonge dochters zit ik iedere avond (en met enige regelmaat ook midden in de nacht) naast een bedje in een donkere kinderkamer. Om zelf niet in slaap te vallen pak ik vaak m’n telefoon erbij, en in plaats van doomscrollen op Instagram lees ik dan liever e-books. Apple Books werkt best oké, maar wat Niels ’t Hooft met Immer heeft gemaakt is echt next level. Als je de app voor het eerst opent, word je stap voor stap meegenomen om je leeservaring zo persoonlijk en optimaal mogelijk te maken. De typografie, de Headspace-achtige achtergrond: aan alles zie je liefde voor technologie én literatuur. Heerlijke app om te gebruiken, dit is hoe innovatie in het boekenvak eruitziet.

Maven geeft boek Wouter de Jong een tweede leven

Een van mijn eerste projecten als redacteur bij Maven was de Dylan Haegens-editie van Superkrachten voor je hoofd. Van het oorspronkelijke boek van Wouter de Jong werden al meer dan 40.000 exemplaren verkocht en natuurlijk is de samenwerking met YouTube-ster Dylan Haegens (met 1,8 miljoen abonnees) ook commercieel heel interessant. Maar, merkte ik tijdens het werken aan het boek, Wouter de Jong en Dylan Haegens delen bovenal de inhoudelijke missie: de mentale weerbaarheid van zoveel mogelijk kinderen vergroten. Het resultaat is een boek waarvan ik oprecht denk dat ieder kind er baat bij kan hebben. Waar ik ook trots op ben: eind november ontvangen meer dan zeventig scholen een gratis Klassenchallenge en lesbrief om de inhoud van het boek in de klas bespreekbaar te maken.

JAAP FRISO Won in november samen met Bas Maliepaard een Dutch Podcast Award voor ‘De Grote Vriendelijke Podcast’ Brief voor de koning gekozen voor ‘Geef een boek cadeau’

In januari namen we voor De Grote Vriendelijke Podcast (GVP) een uitgebreid gesprek op met Tonke Dragt naar aanleiding van de Netflix-serie De brief voor de koning. We waren op bezoek in haar Haagse appartement en het werd een bijzondere middag. Tonke is zo authentiek. Ze leeft nog steeds voor een deel in het universum dat ze zelf met haar verhalen heeft geschapen en is echt dol op haar personages. Het was geen gemakkelijk interview want ze praat honderduit en springt van de hak op de tak.

Maar het was wel een fantastisch gesprek. Deze afleveringen werden er in het juryrapport van de Dutch Podcast Awards uitgelicht. Wij wonnen de prijs in de categorie cultuur en muziek. Tonke Dragt is natuurlijk een auteur die generaties overstijgt, dat blijkt maar weer met de keuze voor deze actie.

Bibliotheek blijft groeien in maatschappelijke rol

Ik geef cursussen podcast luisteren én maken in de bibliotheek en geef er ook regelmatig lezingen over jeugdliteratuur. Het valt me iedere keer weer op hoe bedrijvig het er is, een soort mini-maatschappij waarin van alles gebeurt.

De ophef over het wel erg gemakkelijk sluiten van de bibliotheken tijdens de twee lockdowns was ook veelzeggend. Bibliotheken hebben gewoon een belangrijke maatschappelijke functie. Veel biblio-

januari 2021  jaargang 188

theken zijn lid van ons GVP-netwerk en daarbij merken we hoeveel enthousiasme en gedrevenheid er bij bibliotheekmedewerkers is. Ze richten speciale kasten en planken in met boeken die wij getipt of besproken hebben. Mooie boeken koppelen aan de juiste kinderen, dat is feitelijk de essentie van leesbevordering. Het is treurig dat er de afgelopen decennia zoveel bezuinigd is op deze voorzieningen want zeker voor kinderen zijn ze van levensbelang.

Minder auteurs maken minder boeken

Ja, er verschijnen veel boeken en nee, dat is helemaal niet erg want ik ben dol op boeken en het is een groot deel van mijn werk.

Als recensent krijg ik veel boeken toegestuurd en die vormen al snel aanzienlijke stapels in mijn kantoor. Er is misschien wel te lang met hagel geschoten waarbij uitgevers hopen dat er onverwacht eentje de roos raakt. Het is voor recensenten en andere professionals soms wel moeilijk het bos door de bomen te blijven zien. Het is logisch dat bijna iedereen die een boek uitbrengt, hoopt dat het opvalt. Wekelijks krijg ik mailtjes in de trant van: wil je mijn boek recenseren. Ik ben natuurlijk zelf ook bang dat ene pareltje te missen. Daarom is het niet zo erg dat de Bibelebontse berg een beetje gaat slinken. 

9

FEBE VAN DER WARDT 1973 Geboren te IJsselstein 1991-1992 Culturele Antropologie UvA (propedeusejaar) 1993-1997 Boekhandel & Uitgeverij (FMA) 1997-1999 Mediastrateeg Media Direction Nederland 1999-2001 Accountmanager Weekbladpers Tijdschriften 2001-2006 PR-medewerker Ambo|Anthos 2006-2010 PR, Marketing & Sales, Artemis & Co 2010-2013 Sales manager, Ambo|Anthos 2014-2016 Commercieel manager LuitinghSijthoff 2016-2018 Commercieel directeur LuitinghSijthoff 2018-heden Algemeen directeur LuitinghSijthoff

www.boekblad.nl

DE VISIE

Febe van der Wardt (Luitingh-Sijthoff):

‘ DE LEESCRISIS KUN JE ALS UITGEVERIJ NIET OPLOSSEN’ Het afgelopen jaar bijzonder noemen is een understatement. Het coronajaar was voor iedere boekenvakker het uitzonderlijkste jaar uit zijn of haar carrière. Ook voor Luitingh-Sijthoffdirecteur Febe van der Wardt. Hoe kijkt zij terug op wat ze ondanks alles een positief 2020 noemt? ‘Je denkt terugkijkend: het had zoveel erger kunnen zijn.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

LUITINGH-SIJTHOFF Fondsen: commerciële fictie (thrillers, romans, fantasy), nonfictie en kinderboeken Opgericht in 1989 uit fusie A.W. Sijthoff (1851) en Luitingh (1947) Aantal medewerkers: 27 fte (34 mensen, inclusief 3 stagiair(e)s)

D

rie jaar geleden kwam Febe van der Wardt aan het hoofd te staan van uitgeverij Luitingh-Sijthoff, onderdeel van VBK. Uiteraard vroegen allerlei mensen: Wat gaat er vanaf nu anders? ‘Nou, voorlopig niets’, dacht ze steevast. Waarom zou het bedrijf de bakens ook verzetten? ‘De grote veranderingen vonden net daarvoor plaats. Toen zijn we, naast de thrillers, fantasyboeken en romans, begonnen met kinderboeken en full color non-fictie – in 2015 respectievelijk 2016. Die fondsen, die het goed doen met successen als Julius Zebra en een creatief fonds dat direct op de kaart stond, verdienen de rust en ruimte om verder te groeien. En ondertussen bewegen we mee met de markt. Dat zijn steeds kleine veranderingen, maar als je de uitgeverij van nu vergelijkt met die van toen, zie je vooral grote verschillen.’

De stap van commercieel directeur naar algemeen directeur was ook persoonlijk geen grote verandering. ‘Natuurlijk is het even wennen aan een nieuwe functie. Maar ik werkte hier al met veel plezier. Het fonds past me goed. En de verhoudingen in het team zijn heel goed. Daar begint het bij Luitingh-Sijthoff mee: samen plezier in het werk hebben, elkaar weten te vinden, lol maken. Als dat goed zit, straal je dat uit naar de auteurs en de relaties van de uitgeverij. Dat is niet iets waar ik mee ben begonnen, maar ik vind het wel belangrijk om dat te blijven stimuleren, zodat de sfeer goed blijft.’

En toen kwam het coronavirus. Even dacht ze, in maart, grote beslissingen te moeten nemen zoals

januari 2021  jaargang 188

11

maar weinig directeuren die in hun carrière hoeven te nemen. Zou de omzet met dertig procent kelderen zoals in het vak rondzong? Zou drie tot vijf op de tien boekhandels het loodje leggen, zoals naar voren kwam uit een ledenenquête van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb)? En moest ze daardoor op korte termijn reorganiseren of de manier van werken radicaal anders inrichten? In die eerste chaotische weken na het afkondigen van een ‘intelligente lockdown’ wist niemand wat hij of zij kon verwachten, maar waren de angsten en onzekerheden groot.

Escapisme Hoe kijk je nu terug op 2020?

‘Het gekke is: het lijkt alsof het jaar pas half maart begon. Alsof we niet eerst tweeëneenhalve maand zonder corona hebben gehad. Maar ook als ik aan het

jaar vanaf half maart terugdenk, ben ik blij dat we een goed jaar hebben gedraaid. Dat het team in deze omstandigheden een team bleef, en we er ook in zijn geslaagd om mensen buiten Luitingh-Sijthoff aan ons te blijven verbinden. Ook ben ik erg onder de indruk van hoe wij als vak elkaar meteen opzochten en er die geweldige campagne #ikleesthuis kwam. Een hashtag die trouwens werd bedacht door onze auteur en kinderboekenambassadeur Manon Sikkel!’

Het jaar stemt je dus positief?

‘Ja. Grappig, eigenlijk. Al had ik natuurlijk liever geen coronapandemie gehad. Die heeft veel leed en zorgen met zich meegebracht – denk alleen al aan de zorg om de boekhandels. Je moet het vooral zien tegen de achtergrond van die enorme onzekerheid in het voorjaar. Dat het dan toch zó heeft kunnen lopen, is positief. Het had voor Luitingh-Sijthoff zoveel erger kunnen zijn.’

‘DE BOEKHANDEL VERVULT EEN ESSENTIËLE ROL IN HET NIEUWSGIERIG MAKEN EN INSPIREREN VAN LEZERS EN HET FACILITEREN VAN ONTMOETINGEN TUSSEN AUTEUR EN LEZERS – IK KAN DAT NIET GENOEG BENADRUKKEN’ 12

www.boekblad.nl

DE VISIE

‘WE INVESTEREN AL JAREN IN HET PRODUCEREN VAN AUDIOBOEKEN EN HET VERKRIJGEN VAN STREAMINGRECHTEN VAN ONZE BACKLIST. DAT BETAALT ZICH NU UIT’ Wat betekent ‘een goed jaar gedraaid’?

‘We zitten nagenoeg op begroting en daarmee ook zo goed als op hetzelfde niveau als vorig jaar.’

Hoe komt dat?

‘De online verkoop groeit bij ons hard – zeker óók van audio- en e-streamingedities. Ons commerciële fictiefonds leent zich daar goed voor. We investeren daar al jaren in: in het produceren van audioboeken, maar ook in het verkrijgen van streamingrechten van onze backlist. Dat betaalt zich nu uit. Folio staat weliswaar onder druk, maar in het najaar hebben we een goede eindsprint ingezet met titels als Het wilde dierenorkest van Dan Brown, Man man man en boeken van David Attenborough en Lee Child. Door die mix hadden we een goed jaar.’

Profiteerde Luitingh-Sijthoff dus bij uitstek van de sterke verschuiving van offline naar online in het coronajaar?

‘Nee hoor, wij bewegen mee met de markt. De laatste GfK-cijfers laten voor folio een groei van 26 procent via het onlinekanaal en een daling van ruim 6 procent voor het offlinekanaal zien. Die cijfers zijn vergelijkbaar met wat wij zelf zien.’

Jullie hadden een van de allereerste grote coronaboeken: Een nieuw begin van Tony Crabbe. Hoe heeft dat het gedaan?

‘Niet slecht, we zitten tegen de 8000 exemplaren aan.

Het boek was vooral belangrijk voor wat het voor ons heeft gedaan. Het is bedacht in de tweede week van de lockdown. We waren bezig met titels uitstellen, evenementen afblazen, de omzetverwachting naar beneden bijstellen. En toen we óók nadachten over de kansen vanuit ons fonds in de nieuwe situatie, kwamen we op dit idee. Dat gaf ons veel positieve energie: samen met Tony aan dit boek werken, een auteur die alles aan de kant schoof om dit te maken, samenwerkingen opzetten zoals met The School of Life. Het boek is misschien niet de grote seller geworden zoals zijn debuut Nooit meer te druk, waar meer dan 100.000 exemplaren van zijn verkocht. Maar ik ben helemaal niet ontevreden. En: het blijft doorlopen, omdat het nog steeds op de huid van de tijd zit.’

Hebben andere titels door de disruptie van corona onverwacht goed – of slecht – verkocht?

‘Het was een goede tijd voor commerciële fictie. Uit behoefte aan escapisme, de groei van het aantal lezers

daarvoor. Maar je zag vooral een versterking van wat al langer gaande is: dat het steeds lastiger wordt om nieuwe auteurs groot te maken. De fysieke boekhandel is daarvoor heel belangrijk. Die heeft het al moeilijk.

En in het voorjaar konden ze hun rol als ambassadeur helemaal niet oppakken op hetzelfde niveau als daarvoor. Klanten kwamen niet langer snuffelen – en kozen dus voor bekende namen. De nieuwe Jill Mansell, die wij in het voorjaar brachten, heeft het daarom prima gedaan. Niet beter dan verwacht, maar: op niveau.

Nieuwe auteurs hadden daarentegen heel weinig kans.’

Merkdenken De bestsellerisering dus. Ligt dat alleen aan het afnemend belang van de boekhandel?

‘Zeker niet. Het publiek is zo versnipperd dat het steeds lastiger is te bereiken. Media bieden ook steeds minder ruimte aan het boek. En wat je dan krijgt zijn de snelle trends. Een auteur of titel zit bij een populair tv-programma, zoals tot voor kort De Wereld Draait Door, en heeft dan succes. Even dan, want die trends lopen ook snel weer af.’

Krijgt de fysieke boekhandel ooit weer dezelfde positie als voor de pandemie?

‘Ik hoop het wel! Als de boekhandel niet hetzelfde marktaandeel terugkrijgt, is het obvious dat dat een kaalslag betekent. Zij vervullen zo’n essentiële rol in het nieuwsgierig maken en inspireren van lezers en het faciliteren van ontmoetingen tussen auteur en lezers – ik kan dat niet genoeg benadrukken. Ik heb dit jaar gezien hoe creatief en goed de boekhandel is omgegaan met de situatie, onder andere door ook zelf in te zetten op groei online. Ik heb ook gezien dat klanten op zaterdag rustig twintig minuten in de rij staan om naar binnen te mogen. Dat biedt veel hoop voor de toekomst.’

Hoe kan een uitgeverij een boekwinkel juist nu extra ondersteunen?

‘Op allerlei manieren. Wij hebben in al onze uitingen de boodschap “koop lokaal” gebruikt. In het voorjaar is onze salesafdeling heel coulant omgegaan met het uitstellen van orders. Iedereen van Luitingh-Sijthoff mag in de feestperiode een dag onder werktijd invallen bij de boekhandel. We hebben met de Triple A-winkels een exclusieve actie rond Fifty fifty van Steve Cavanagh gedaan, waarbij de consument gratis het

januari 2021  jaargang 188

13

audioboek van zijn vorige thriller Dertien kon downloaden. We blijven instore materiaal maken en we besteden steeds meer aandacht aan de uitvoering van onze boeken: iets wat bij uitstek bedoeld is om klanten in de fysieke boekhandel te prikkelen. Komend voorjaar wordt de nieuwe Jill Mansell volledig op roze papier gedrukt. In een webwinkel helpt dat klanten echt niet te verleiden om het boek te kopen, in een fysieke winkel wel.’

Thuiswerken Is de marketingaandacht dit jaar sterk verschoven naar online?

‘Daar was de organisatie al behoorlijk op ingericht.

Ik heb niet meer fte aan online marketing toegewezen. Je zag wel dat mensen die zich met offline pr en marketing bezighielden ook na begonnen te denken over online alternatieven. Daar kwamen interessante dingen uit.’

Kun je de boekhandel ook financieel steunen?

‘Met extra korting? Volgens mij krijgen ze al een mooie korting, die vastligt binnen langlopende contracten op VBK-niveau. En al hebben wij een goed jaar gehad, het is natuurlijk niet zo dat uitgeverijen zwemmen in het geld. We moeten zeer kritisch kijken naar de kosten. Neem de groeiende concurrentie van Engelstalig, die de investering in vertalingen steeds risicovoller maakt. Die titels staan echt onder druk.’

Zoals?

‘Voor Man, man, man hadden we een onlinepresentatie met Ronald Giphart bij Broese. Op het moment zelf kijken 200 man, maar inmiddels is de video meer dan 2000 keer bekeken. Als ik zoveel mensen probeer voor te stellen in een zaal! Of ons jaarlijks feelgoodevenement. Vorig jaar kwamen 150 lezers op het offline-event af. Toen we de online editie van dit jaar aankondigden, hadden we binnen 24 uur 250 aanmeldingen. Dat zet je aan het denken voor de toekomst, waar ik het liefst ook met boekhandels over wil sparren. En met online-evenementen leren we ook nieuwe dingen. Door mee te doen aan ‘Broese Bruist’ van VBK doen we bijvoorbeeld ervaring op met het maken van televisie.’

Hoe beïnvloedt de bestsellerisering het fonds?

‘Die invloed zit hem meer in de marketing dan in de opbouw van het fonds. En dan praat ik alleen over de commerciële fictie – kinderboeken en non-fictie kennen een heel andere dynamiek. We kijken weliswaar steeds kritischer naar wat we in vertaling brengen, maar we proberen – zeker bij thrillers – elk jaar een

‘HET WAS HEEL MOOI DAT IN ONS VAK BIJ HET UITBREKEN VAN DE CRISIS DE EERSTE REFLEX WAS: ELKAAR OPZOEKEN, INFORMATIE DELEN, SAMEN NADENKEN OVER HOE WE DE KLANT KUNNEN BEREIKEN’ of twee nieuwe auteurs te lanceren. In het verleden deden we dat heel af en toe met één grote klap, zoals met Daniel Cole. Dat zal zeldzamer worden. Het is nu meer een werk van lange adem: door te zorgen voor een snelle frequentie van nieuwe titels, waarbij je aanschurkt tegen de digitale ervaring van het bingen, en het stap voor stap vergroten van de fanbase. Het merkdenken is daarbij belangrijker dan ooit geworden.’

Welke auteurs horen daarbij?

‘Steve Cavanagh en de Zweedse schrijfster Sofie Sarenbrant, van wie om het half jaar een nieuw boek uitkomt. In juli verscheen het eerste deel, in januari het volgende. En in de categorie feelgood is dat Jenny Colgan. Omdat we drie boeken per jaar van haar brengen, zie je goed hoe haar fanbase steeds groter wordt. Daarbij monitoren we trouwens goed de exploitatie. Sommige auteurs doen het minder goed in folio, maar juist heel goed in e- en audiovorm. Ook daarom zijn de eerste oplagen bescheidener dan vroeger bij lanceringen van nieuwe auteurs.’

14

www.boekblad.nl

Zijn de medewerkers van Luitingh-Sijthoff het thuiswerken al zat?

‘We hebben niet onafgebroken thuisgewerkt. Toen het beter ging met de besmettingen kwam een kleine club op kantoor werken. Een man of vijf. In de zomer groeide dat naar tien. En in september was elke dag één afdeling in zijn geheel op kantoor, zodat er soms vijftien mensen tegelijk waren. Dat was een ongelooflijke verademing. Dus toen we terug moesten naar helemaal thuiswerken, was dat best een tegenvaller.

We proberen dat te verzachten door zoveel mogelijk momenten met elkaar te vinden. Er heerst hier gelukkig een sfeer dat iemand kan uitspreken er helemaal doorheen te zitten – én dat iemand anders dan zegt: ik sleep je er wel doorheen, ik kom een wandeling met je maken.’

Gaat het thuiswerken ten koste van de creativiteit?

‘Het meest missen we de contacten met onze auteurs, het begint natuurlijk allemaal bij hen. We proberen hen regelmatig te spreken, maar dat is toch anders

DE VISIE

januari 2021 î ‰ jaargang 188

15

dan een face to face-afspraak. Ook mis ik de kleine inspiratiemomenten wel. Als je met z’n allen op kantoor zit, hoor ik bijvoorbeeld van [uitgever] Tom [Harmsen] dat hij die en die heeft gesproken die dit en dat zei. Zulke dingen zetten je altijd aan het nadenken. Maar het zijn ook dingen waarvoor je elkaar niet opbelt. En vergeet de boekpresentaties niet. Dat zijn bij uitstek momenten waarop je informatie over de markt krijgt of nieuwe boekideeën bedenkt. Maar je weet natuurlijk niet wat je daardoor allemaal niet hebt bedacht. Ik kan alleen maar kijken naar de ideeën van marketing en sales of naar de acquisitie van de redactie. Die afdelingen doen het nog steeds goed.’

Werkt na afloop van de crisis iedereen weer fulltime op kantoor?

‘Daar kijken we op dit moment naar, ook binnen VBK. We hebben allemaal gezien dat thuiswerken prima kan. Soms is het zelfs beter. Vergaderingen in Utrecht waaraan ik dankzij het reizen vijf uur kwijt ben, kosten me nu anderhalf uur. Redacteuren kunnen zich thuis beter concentreren op het redigeren van teksten. Thuiswerken maakt het ook makkelijker om niet alleen maar in het nu te leven – eigenlijk het makkelijkste wat er is, schrijft Tony Crabbe – maar om ook afstand tot je werk te kunnen nemen en de diepte in te gaan. Met de huidige ‘doorren-mentaliteit’ lukt dat niet op het werk. Het wordt dus een mix van kantoor en thuis. Maar hoe die er precies uit gaat zien?

Het zwaartepunt zal voor mij bij de uitgeverij liggen, maar het zal per functie verschillen.’

Machtsblokken Je was ook blij met de collectieve actie in het voorjaar. Moet die sterke collectiviteit behouden blijven?

‘Het was heel mooi dat in ons vak bij het uitbreken van de crisis de eerste reflex was: elkaar opzoeken, informatie delen, samen nadenken over hoe we de klant kunnen bereiken. Dat is de collectiviteit van het vak in optima forma. Het bewijst dat we die collectiviteit moeten koesteren. En heel goed dat de gezamenlijke najaarscampagne dit jaar extra vroeg is ingezet.’

Maar moet er meer collectief gebeuren dan voorheen? De CPNB zegt: laten we het momentum gebruiken om vaker als vak met één stem te spreken.

‘Luitingh-Sijthoff maakt dankbaar gebruik van de collectiviteit. De campagnes, de prijzen. Maar of we nog meer gezamenlijk moeten optrekken? Ik vind dat de CPNB de afgelopen twee jaar goede stappen heeft gezet. Er is kritisch gekeken naar alle campagnes. Wat werkt? Wat niet? Het gevolg is dat de bestaande campagnes meer focus hebben en er meer wordt gekeken naar de effectiviteit ervan. Geef de CPNB vooral tijd om dat goed op poten te zetten, goed te meten, goed te evalueren. En daarna kijken we wat er nog meer kan.’

Wat kenmerkt 2020 nog meer behalve corona?

‘Poeh! Corona is zó dominant geweest. De overname van Bruna door Audax misschien? Dat was al in 2019. Maar je zag dit jaar de gevolgen ervan. Het is opnieuw een concentratie aan de inkoopkant. Tien jaar geleden deed ik bij iedere aanbieding nog zeven grote inkoopgesprekken. Ook met Scholtens, ECI, De Bijenkorf, V&D. Die zijn allemaal verdwenen als zelfstandige partijen. Je hebt nog maar met een paar machtsblokken te maken. Dat is ingewikkeld. Als het vroeger met een partij wat minder ging, zat een andere partij wel in de lift. En met een derde partij kon je een bepaald genre goed uitlichten. Nu is dat speelveld smaller geworden. Ook krijg je daardoor minder feedback uit de markt.’

Machtsblokken? Heeft de uitgeverij sterkere tegenstanders gekregen?

‘Nee hoor. We zien de boekhandel over het algemeen meer als medestanders waar we meer dan ooit een goede samenwerking mee nastreven.’

Volgens Jean Christophe Boele van Hensbroek is Audax uit op één zo centraal mogelijk aangestuurd systeem dat de brede beschikbaarheid van het boek aantast.

‘Is het zoveel anders dan vroeger? AKO was al helemaal centraal aangestuurd. Bruna deels ook, al maken we daarnaast afspraken met individuele ondernemers. RDC ook. Dus nee, ik zie het niet zo. Ik weet niet wat de keuzes van Audax voor invloed hebben op CB en de tarieven. Het moet nog blijken wat het effect

16

www.boekblad.nl

DE VISIE

zal zijn. Ik merk wel dat het nu lastiger is via Audax cijfers over de markt te krijgen. Die zijn minder inzichtelijk. Maar dat lijkt me vooral een overgangsfase: Audax is nog bezig om de organisatie goed op poten te zetten.’

En dit jaar stopte De Wereld Draait Door.

‘Voor het vak is dat heel erg jammer. De invloed van het boekenpanel was groot. Maar voor LuitinghSijthoff was het nooit zo’n belangrijk programma. Wij hadden juist altijd veel aan Late Night met Humberto Tan. Dat dat verdween, was een klap.’

Media bieden minder ruimte aan boeken, zei je daarnet.

‘Het is geen nieuwe ontwikkeling, maar de cultuurkaternen hebben minder ruimte voor boeken en bespreken vaak meer literaire titels. Al zijn er uitzonderingen. Het Parool heeft sinds een paar jaar een heel fijn boekenkatern met een mooie mix van literatuur, commerciële fictie, kinderboeken, thrillers en nonfictie. Echt een plek waar de lezer geënthousiasmeerd wordt om te gaan lezen. Tijdschriften staan daarnaast

‘VOOR LUITINGH-SIJTHOFF WAS DE WERELD DRAAIT DOOR NOOIT ZO’N BELANGRIJK PROGRAMMA. WIJ HADDEN VEEL AAN LATE NIGHT MET HUMBERTO TAN. DAT DAT VERDWEEN, WAS EEN KLAP’ onder druk en en het mediagebruik is natuurlijk veel versnipperder geworden door de sociale media.

Luitingh-Sijthoff speelt daar op in door nog meer marketinginspanningen te leveren, door via sociale media, nieuwsbrieven, online events en communities rechtstreeks de lezer te bereiken.’

Leesplezier In 2020 was er meer aandacht dan ooit voor de leescrisis. Heeft de uitgeverij een rol in de bestrijding ervan?

‘Die crisis is heel zorgelijk. Niet alleen voor het boekenvak, maar voor het hele land. We hebben het onderwerp intern wel besproken, maar het enige wat we echt kunnen doen is mooie boeken maken waarmee we lezers kunnen enthousiasmeren. Ons fonds heeft ook voor elk kind een boek: van nul tot achttien jaar, van graphic novels tot mooie literaire Young Adultparels. Daarnaast zoeken we actief samenwerking met scholen of met boekhandels die scholen bedienen.

Maar als je structurele verandering wilt bewerkstelligen heb je de overheid nodig. Gelukkig gebeurt daar nu van alles.’

Maar dat komt neer op: doen wat jullie altijd al deden. Kan een uitgeverij niet meer betekenen?

‘De leescrisis is zo’n groot thema. Dat kun je als uitgeverij niet oplossen. Thille Dop en Hannerlie Modderman van ons kinderboekenfonds leggen natuurlijk overal hun oren te luisteren – om daar zo mogelijk op in te spelen. En voor het eerste lustrum van het kinderboekenfonds publiceerden we Waarom je kinderboeken moet lezen, zelfs al ben je oud en wijs van Katherine Rundell. Natuurlijk bedoeld om ook volwassenen het leesplezier van een mooi kinderboek te gunnen, maar ook om voorlezen te stimuleren. Naast het onderwijs ligt er een schone taak voor ouders om hun kinderen te laten kennismaken met het heerlijke gevoel van helemaal te verdwijnen in een boek.’

Tot slot: de toekomst. Brengt 2021 een ernstige recessie?

‘Dat wordt gezegd. De kans is ook zeker aanwezig.

Maar of er een crisis komt? En of die snel komt? Met corona leek het alsof er heel veel heel snel zou veranderen en dat is voor Luitingh-Sijthoff vooralsnog niet gebeurd. We houden natuurlijk wel rekening met allerlei scenario’s zodat we kunnen anticiperen als het nodig is.

En dan handelen we naar bevind van zaken.’ 

januari 2021  jaargang 188

17

Zelfstandige boekpromotors in coronatijd

Wendbaar de crisis door De coronacrisis treft zonder uitzondering iedereen die in het boekenvak werkt. Door de regels die het land werden opgelegd kunnen bijvoorbeeld de traditionele activiteiten, van signeren tot presentaties en grootschalige evenementen, in en rond de boekhandel niet doorgaan. Met als gevolg dat zelfstandige boekpromotors iets nieuws moeten verzinnen.

Tekst Enno de Witt

Op zoek naar hun verhaal gebeurt meteen iets onverwachts: twee zelfstandige boekpromotors zouden wel willen, maar zijn zo druk dat ze geen tijd hebben. Wat niet wil zeggen dat het voor deze en gene bij tijd en wijle niet zwaar is geweest, ook al verschillen de gradaties. Maar los daarvan is het een hoopgevend teken dat de flexibele schil aan het werk is. De ervaring leert dat een einde aan een crisis dan niet meer erg veel langer op zich laat wachten. Al is corona zo uitzonderlijk en nieuw dat misschien ook die vuistregel overboord kan.

In maart en april overheerste nog de onzekerheid. Aan de ene kant hoorden we vreselijke verhalen uit de ziekenhuizen en andere zorginstellingen. De maatregelen die de regering nam logen er ook niet om, boekhandels sloten zelfs hun deuren. Dat leidde bij Dorine Holman paradoxaal genoeg aan-

18

vankelijk tot extra drukte: ‘Tijdens het Boekenbal wisten we al dat het niet goed zat. De maandag erna had ik nog een laatste optreden, met Frank Westerman in Breda.

Daarna hield alles op, en was ik de hele dag bezig met mensen te woord staan, dingen verplaatsen of cancellen. “We houden contact!”

En toen: Boing. Helemaal niks meer. Dat was wel even slikken.

Alle plannen stonden op losse schroeven. De vraag was: wat nu?

Wat gaat dit betekenen voor de uitgeverijen, voor de boekhandel, voor de auteurs? Voor mijzelf? Verlies ik alles wat ik de afgelopen tien jaar heb opgebouwd? Iedereen in mijn omgeving kwam tot stilstand.

Het kon toch niet dat de grond ineens openspleet en we allemaal erin vielen? Maar wat dan wel?’

Jehova’s getuige ‘Iedereen zat ineens af te wachten tijdens die eerste golf’, zegt Saskia Hausel, voorheen pr-coördinator

www.boekblad.nl

bij uitgeverij A.W. Bruna. Ze begon twee jaar geleden voor zichzelf en dat ging prima, tot corona toesloeg: ‘Uitgeverijen wilden eerst zien hoe het zou lopen. Ze zaten ook vol in de campagne die mensen oproept om thuis te lezen en lokaal te kopen. Ik had nog wat projecten, daar ben ik maar verder mee gegaan. Dan blijf je in ieder geval bezig. Mijn moeder werd ernstig ziek, doordat ik weinig werk had heb ik haar kunnen verzorgen, dat was weer een voordeel.’

Hausel was begin maart samen met Lidy van Kleef druk met De Beste Boeken Live, dat op 31 augustus plaats zou vinden. ‘Toen we van de maatregelen hoorden vroegen we ons al af of het wel door kon gaan. Alles stond al in de startblokken, er was een nieuwe locatie, grootheden als Jonas Jonasson zouden komen en er werd gezocht naar mogelijkheden om binnen de richtlijnen door te gaan. Waarbij na ampel beraad een online editie

ACHTERGROND

Saskia Hausel: ‘Iedereen zat ineens af te wachten.’ werd afgewezen. Tot organisatoren Lannoo Meulenhoff, WPG en VBK Uitgevers besloten het evenement naar volgend jaar door te schuiven.’

‘De maatregelen hebben geen nadelig effect op mij persoonlijk gehad’, zegt Cathelijne Esser. ‘Ik heb wél gezien dat de maatregelen effect hebben op de sector. Ik was bezig met titels voor Unieboek/ Het Spectrum en uitgeverij Thema, maar het is altijd druk. Het is eerder een kwestie van klussen doorverwijzen, zoals in ons pooltje anderen ook weer dingen naar mij doorverwijzen. Boeken waar ik zelf geen energie uit haal of plezier aan beleef verwijs ik door.

Ik let ook op dat ik geen klussen aanneem die eigenlijk niet bij me passen, waardoor ik dan voor een interessant project geen tijd meer heb. Mijn focus ligt bij boeken over natuur, gezondheid en persoonlijke ontwikkeling.’

Holman begon in de eerste weken ‘als een Jehova’s getuige’ overal op deuren te kloppen. Maar veel mensen wilden niet meegaan

Warmtekanonnen Holmans geluk was dat in een aangename zomer de maatregelen werden versoepeld, zodat ze voor Scholten een tour kon organiseren die zich in historische ruimtes met weinig publiek en in de buitenlucht afspeelde. Maar dat had wel consequenties voor haar verdienmodel, want ze moest meer uren maken en verdiende minder. In een aantal gevallen investeerde ze naast tijd en energie zelfs geld in een productie. Waarom? ‘Het ging bijvoorbeeld om het inhuren van geluid en catering, maar dat verdien je natuurlijk nooit terug uit die paar euro entree.

Maar ik wilde aan mezelf en aan anderen laten zien dat als je creatief bent, je echt wel dingen voor elkaar krijgt. Ik had een voorbeeldfunctie en wilde een punt maken.’

Maar zonder dat daar inkomsten tegenover stonden, restte Holman niets anders dan de TOZOregeling. ‘Waar ik op een gegeven moment echt blij mee was, het was nodig. Want er was niet echt perspectief op verbetering. In het boekenvak gingen ze dezelfde dingen op een andere manier doen.

Livestreams bijvoorbeeld, maar daar geloof ik niet in. Mensen komen niet alleen voor de inhoud naar een lezing, het gaat om het totaalpakket. Bovendien zitten mensen op hun werk al de hele

januari 2021  jaargang 188

dag met vierkante ogen te zoomen, die gaan ’s avonds echt niet naar een scherm zitten kijken. Hybride vormen zijn in het water gevallen, doordat daarvoor te weinig kon.’

De tweede golf maakte alles nog erger, zegt Holman: ‘Het is erg mager geworden. Groepen mogen niet meer. En het wordt kouder, dus als ik buiten iets organiseer moet ik zelf investeren in warmtekanonnen en dekentjes. Het is fijn dat de overheid ons steunt, maar het meeste geld gaat naar de grotere culturele organisaties, voor zzp-ers en individuele auteurs blijft er weinig over. Misschien dat uitgeverijen een stapje meer kunnen zetten. Mensen in de arm nemen om dingen te doen die zij niet kunnen, specialisten, en samenwerken. Of boekhandels, want die hebben het dit jaar niet allemaal slecht gedaan. Als we

FOTO Maik Jansen

FOTO Susan Sanderus

in mijn ideeën en plannen.

“Eerst maar eens kijken hoe onze omzet zich ontwikkelt.” Gelukkig kon ik voor een aantal auteurs voor wie ik al jaren werk wél aan de gang, onder wie Jaap Scholten. Het was bij de meesten de vraag of ze hun nieuwe boek nu zouden uitbrengen of toch later, maar hij ging er gewoon voor.

Samen zijn we gaan kijken naar wat wel kon.’

Dorine Holman: ‘Ik wilde aan mezelf en aan anderen laten zien dat als je creatief bent, je echt wel dingen voor elkaar krijgt.’

19

Cindy Eijspaart: ‘Mijn vaardigheden kan ik op heel veel plekken inzetten.’ met elkaar iets doen kunnen we allemaal geld verdienen, uitgeverijen, bibliotheken, boekhandels, auteurs en zelfstandige promotors.

Boekhandels pretenderen dat ze een sociale functie hebben. Bij een optreden kwam een bezoeker naar me toe die als dat mocht me had omhelsd, ze zei dat het haar eerste uitje na de kapper was. Pak dat als boekhandel op denk ik dan, maar ik zie het nog te weinig gebeuren.’

Holman denkt nu al na over wat ze na corona kan gaan doen, en zou het liefst zien dat uitgevers eindelijk eens ernst maken met de telkens weer beloofde maar nooit gerealiseerde titelreductie, zodat er serieus promotiebudget komt voor de titels die wel worden uitgebracht. Intussen werkt ze toe naar de opening volgend voorjaar van het nieuwe Lezershuisje dat ze aan het inrichten is in het natuurgebied De Borkeld, onder het Overijsselse Rijssen. Dit

20

Van boeken naar verhalen Cindy Eijspaart is sinds 2017 zzp-er in pr en evenementen. Ze werkt voor uitgeverijen en andere opdrachtgevers in de culturele sector. En noemt het ‘een geluk’ dat ze De Schoolschrijver als vaste klant heeft. Dat is wel niet precies hetzelfde als het promoten van auteurs en boeken, maar het zit wel in de buurt. Doordat het een stichting is heeft De Schoolschrijver minder last van woelingen in de markt dan commerciële uitgeverijen.

‘Uitzoomen’ noemt Eijspaart wat ze in tijden van tegenslag doet: met een zo breed mogelijke blik kijken naar wat je doet en kunt, en zo nieuwe kansen ontdekken. ‘Pech is voor mij dat het Geschiedenisfestival van Historisch Nieuwsblad niet doorging, daar deed ik de organisatie van. Ik word soms wel benaderd door mensen die een boek hebben geschreven en via via van me hebben gehoord, maar dat zijn particulieren en ze beschikken niet over voldoende budget. Positief is wel dat er nog geschreven wordt. Maar mijn vaardigheden kan ik op heel veel plekken inzetten. Zo doe ik correctiewerk voor een museum en was ik betrokken bij de introductie van de Immer-leesapp. Je ziet dat je focus verschuift van strikt boeken naar verhalen.’

‘In de tijd dat ik nog bij uitgeverij Atlas Contact in dienst was, dacht ik daar al over na. Je werkt toch

15

www.boekblad.nl

binnen een branche in een niche, wat dan als het mis gaat? Toen ik bij Shared Stories ging werken, toen nog de evenementenafdeling van VBK, zag ik op welke manieren je je vaardigheden als publiciteitsmedewerker of organisator nog meer kunt inzetten.

Ook andere mensen die dit soort werk doen zijn zeer veelzijdig.

Maar je moet het ook durven om een andere richting in te slaan, en buiten het boek als enige product te kijken. Ik ben een liefhebber van film en theater, daar gebeuren ook veel mooie dingen.’

Pratend schrijvershoofd Van paniek of grote zorgen was bij Ruth Bergmans zelfs in het begin van de crisis geen sprake. Ze is al negen jaar actief als zelfstandige, haar ervaring heeft haar robuust gemaakt tegenover alles wat dat leven op haar af gooit: ‘Ook omdat ik in die jaren twee kinderen heb gekregen, dat waren ook jaren met minder inkomen. Het was in maart dus absoluut geen blinde paniek.

Hoewel het iets is wat we nog nooit hadden meegemaakt, had ik ge-

FOTO Chris van Houts

FOTO Chris van Houts

broertje van Het Schrijvershuisje in De Lutte wordt vol gezet met boeken en biedt zowel binnen als buiten straks verschillende plekken om rustig te lezen. De schitterende omgeving is bovendien bij uitstek geschikt voor een ontspannen wandeling, waarbij het gelezene nog eens kan worden overdacht.

Ruth Bergmans: ‘De crisis heeft me wendbaarder gemaakt.’

noeg reserve opgebouwd om rustig af te kunnen wachten.’

Grofweg doet Bergmans twee verschillende dingen. Het eerste is in opdracht van een uitgeverij een boek begeleiden tot het verschijnt, daarna is haar betrokkenheid afgelopen. Het tweede is selfpubbers als Paulien Cornelisse en Maike Meijer begeleiden, een samenwerking die langer duurt. ‘Toen dit allemaal begon hebben we nog wel gedacht over het uitstellen van Pauliens nieuwe boek, maar we hebben het juist wel uitgebracht, ook om de boekhandelaren een hart onder de riem te steken.

Twee andere titels hebben we wel uitgesteld.’

De zomer was wat rustiger, maar dat is ieder jaar zo. Onverwacht was voor Bergmans daarna de drukte in het najaar. ‘Ik had me kunnen voorstellen dat uitgeverijen dingen on hold zouden zetten. Dat ze zich in hun eigen organisatie terug zouden trekken, in plaats van mensen van buiten inhuren. Dat is niet gebeurd.

Enkele workshops en masterclasses die ik onder meer voor de Schrijversacademie doe vielen weg. Maar het valt mee. Ik moet nu zelfs projecten afwijzen, omdat ik er geen tijd voor heb. Ik denk dat juist nu zoveel mensen thuis zitten, het erg belangrijk is om nieuwe boeken onder de aandacht te brengen. De spontane aankopen bij bijvoorbeeld een AKO op het station tijdens het forenzen zijn nu een stuk minder, we moeten het op een andere manier invullen.’

Erg veel is er niet veranderd voor Bergmans, die niet echt gelooft in de traditionele lijfelijke boekpresentatie: ‘Die werkt als er veel pers komt en je op één moment veel boeken kunt verkopen, maar dat lukt alleen met een bekende naam of een boek met nieuwswaarde.

Voor de rest zul je het anders moeten oplossen en dat doe ik al veel langer. Het is een leuke uitdaging. Aan online heb je alleen iets als er een platform is en de auteur het leuk vindt. Voor Paulien Cornelisse mikken we op een vliegwieleffect. Online een advertentie

plaatsen heeft niet zoveel zin. De conversie is schrikbarend laag.

Je moet ervoor zorgen dat wat je online doet net zo goed gemaakt is als offline. Alleen een pratend schrijvershoofd is vaak niet voldoende.’

Haar werk heeft een lange adem, daardoor is ook haar perspectief langer dan de coronamaanden.

De eerste projecten voor 2021 zijn al in gang gezet, wat te maken heeft met de vroege deadlines van de maandbladen.

‘Ik werk altijd een maand of zes vooruit, maar de crisis heeft me wendbaarder gemaakt. Het heeft iets toegevoegd aan de manier waarop ik werk, en ik denk dat ook uitgeverijen veel hebben geleerd, maar de aanpassing valt voor mij mee. Dat komt ook doordat ik van nature optimistisch ben. En mee mocht maken dat het boek van Maike Meijer op zeven in de Bestseller 60 binnenkwam, in deze drukke tijd en dat terwijl haar talkshowoptreden nog moest komen. Daar ben ik trots op. We zijn een klein clubje en doen dat toch maar, en het is mooi dat we op dit moment ook erg goed verkopen in de fysieke boekhandel.’

Kalme alertheid In juli en augustus kreeg Hausel het weer erg druk: ‘Uitgevers kwamen met nieuwe titels en titels die eerder waren uitgesteld. Boekpresentaties gaan tegenwoordig veelal online. Wel hebben we er laatst één gehad die juist niet online te volgen was, door technische problemen. Dat was jammer. Zelf benader ik voor uitgeverijen de pers, dat gaat altijd door, maar ik denk ook graag mee over creatieve oplossingen. Je zou bijvoorbeeld een gewone boekpresentatie kunnen doen waarbij bezoekers een sneltest aangeboden krijgen. Maar ik denk dat na een tijdje alles weer normaal zal worden.’

‘Dit soort crises maakt ook veel

januari 2021  jaargang 188

FOTO Paulien de Gaaij

ACHTERGROND

Cathelijne Esser: ‘Beperkingen schudden de dingen op. Daar kun je gebruik van maken.’ creativiteit los’, zegt Esser. ‘Ik kwam op straat een auteur tegen.

Zijn boek verscheen in april, hij was teleurgesteld over de timing, die nadelig voor hem zou zijn. Je kunt ook omdenken, zei ik. Want wat als je boek op precies het juiste moment is verschenen? Wat betekent dat voor je publiciteit, welke kansen liggen er nu die er anders niet waren geweest? Voor een andere auteur organiseerde ik een zoomsessie met bloggers uit het hele land. Ze vond het erg spannend, anderhalf uur tegen een scherm over haar boek praten.

Maar het was heel leuk en succesvol. Beperkingen schudden de dingen op. Daar kun je gebruik van maken. Sowieso denk je als ondernemer altijd in kansen. Maar om kansen te kunnen zien is een kalme alertheid nodig. Des te belangrijker dus, om in crisisomstandigheden de kalmte te bewaren.’ 

21

Selfpublishing-markt wordt volwassen

Dienstverleners van ‘thuisschrijvers’ beleven gouden tijden Er is massaal geschreven tijdens de coronacrisis.

Niemand merkte dat zo goed als de dienstverleners van zelfpublicerende schrijvers.

Bedrijven als Pumbo, Boekengilde, Brave New Books, Mybestseller en Boekscout konden de vraag naar hun diensten haast niet bijbenen.

Tekst Maarten Dessing

22

www.boekblad.nl

D

e 88-jarige Jan Smit is zo goed als blind. Maar ja, vertelde de Brabander deze zomer in het tv-programma Editie NL, tijdens de coronacrisis zat hij bij gebrek aan bezoek ook maar voor zich uit te staren. Wat doe je dan? Schrijven natuurlijk. Oók met beperkt zicht.

Met behulp van een recorder en een buurman die de teksten voor hem uittikte en printte in corpsgrootte 44, zodat Smit zijn verhaal kon teruglezen, maakte hij in twee maanden tijd het spannende kinderboek De vogelslang. Zijn schoonzoon heeft het voor hem geredigeerd.

UITGEVERIJ

Thuisblijver Tegen deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat bedrijven die zelfpublicerende schrijvers bedienen, uitzonderlijk drukke maanden achter de rug hebben. ‘Het is eigenlijk té druk’, zegt Yordy Spoor van Pumbo, dat het boek van Jan Smit heeft geproduceerd. ‘We hebben twee mensen moeten aannemen. En dan nog is het moeilijk om zo goed bereikbaar te zijn als we willen zijn. Je kunt ons normaal gesproken benaderen via telefoon, mail, Whatsapp, chat enzovoort, maar we hebben dingen uit moeten zetten omdat we het niet aan kunnen.’

En Pumbo is niet de enige. Van Mybestseller tot Boekengilde – alle voor dit artikel gesproken bedrijven spreken van topdrukte. ‘Vrijwel alle businessmodellen zijn erop gericht om mensen het huis uit te krijgen’, vertelt Ivo Haank van Brave New Books. ‘Van kroegen tot concerten: je moet ervoor de deur uit. Maar wij zijn een van de weinige bedrijven die zich richten op de thuisblijver. En bijna iedereen moest gedwongen thuisblijven.

De coronacrisis raakt ons dan wel allemaal, maar wij zijn echt de laatsten die mogen klagen.’

Corona leidt bij meer bedrijven tot te grote drukte. Ook Erwin de Haan van Boekscout zegt dat het reageren op nieuwe aanvragen en het afhandelen van het proces tot daadwerkelijke verschijning van het boek, ‘soms iets langer duurt’.

Het bedrijf speelt daarop in door de verwachting van de klanten goed te managen. ‘En gelukkig werkt iedereen thuis, waardoor men over het algemeen sneller bereikbaar is. Dat helpt om het proces in ieder geval zo snel als op dit moment mogelijk is te laten verlopen.’

Die topdrukte begon niet meteen op donderdag 12 maart toen de regering de eerste beperkende maatregelen trof. ‘De eerste maand was het stil’, zegt Spoor. ‘Wij schrokken óók. Wat gaat er gebeuren? Maar toen de praktische problemen rond thuiswerken waren opgelost en men gewend was geraakt aan de situatie, begon men aan een boek – of maakte dat af. Half april

januari 2021  jaargang 188

23

begon het echt te lopen.’ Andere bedrijven spreken zelfs van een kortere dip. Bij Boekengilde bijvoorbeeld duurde die naar eigen zeggen een à twee weken.

Niemand zag direct de gouden kans voor dienstverleners aan schrijvers. ‘Toen het virus in Nederland kwam, hebben we direct scenario’s gemaakt’, vertelt eigenaar Peter Paul van Bekkum van Mybestseller, dat de software levert achter tientallen selfpublishingplatforms in de hele wereld (waaronder Brave New Books). ‘Wat gebeurt er bij een gelijkblijvende omzet, bij een omzetverlies van 25 procent en bij een omzetverlies van 50 procent? Dat we zouden groeien, hadden we helemaal niet ingecalculeerd.’

Eén partij vroeg zelfs een faillissement aan: Het Boekenschap. Het bedrijf dat in 2019 de omzet met 20 procent zag stijgen, had met het oog op een glorieuze toekomst net geïnvesteerd in extra personeel en een nieuw pand toen het in maart te maken kreeg ‘met uitval van orders en opdrachten’, zo staat te lezen in het faillissementsverslag.

‘Ook nieuwe opdrachten vielen ineens weg.’ Met het perspectief van onzekere maanden, zag eigenaar Maarten Beernink half april geen andere mogelijkheid dan faillissement aan te vragen.

Topdrukte Inmiddels hebben de angst en onzekerheid allang plaatsgemaakt voor jubel en vertrouwen. De groeicijfers zijn uitstekend. Pumbo spreekt van een toename van 45 procent in volume in drie maanden. Mybestseller houdt het op een omzetgroei van 30 procent – voor het hele bedrijf, maar óók voor de Nederlandse markt. Brave New Books kende in april een piek van 20 procent meer auteurs die een account aanmaakten. Boekscout rondt het af op 20 tot 30 procent meer aanvragen. En Boekengilde

24

houdt het op 30 procent meer aanvragen.

De omzet groeide zelfs ondanks een significant lagere oplage per order. Alle boekpresentaties en evenementen rondom boeken moesten worden afgelast. Er waren daarom geen auteurs meer die op zulke bijeenkomsten in één keer tientallen tot honderden exemplaren aan familie, vrienden of klanten wisten te verkopen. ‘Wij hebben onze auteurs wel aangeraden online presentaties te doen’, zegt Ellen Rikkink van Boekengilde. ‘Een Zoom-sessie, waarin je je laat interviewen of zo, is zo aange-

‘ Marketing?

Nee zeg, het aanbod is al zo groot dat we dat niet moeten aanwakkeren’ maakt. Dat had zeker effect.’

Maar Boekengilde was de enige.

Andere bedrijven hopen eerder op een inhaaleffect. De Haan heeft daar in ieder geval ‘goede hoop’ op. ‘De meeste auteurs willen graag een bijeenkomst organiseren om de verschijning van het boek te vieren. En dan maakt het niet uit dat het boek eigenlijk al een paar maanden oud is. Of dat echt gebeurt, is afhankelijk van hoe lang het virus ons leven blijft beïnvloeden.’ Haank voegt daaraan toe: ‘Op een gegeven moment voelt het als mosterd na de maaltijd. Is een auteur al te veel met een volgend boek bezig.’

De verklaring voor de topdrukte is simpel – ook al had iedereen het

www.boekblad.nl

te druk om daar onderzoek naar te doen. Veel mensen hadden dit voorjaar alle tijd om te schrijven.

Of ze nu al jaren met het plan rondliepen of, net als Jan Smit, door alle lege uren op het idee kwamen een verhaal op papier te zetten. Of ze nu al jaren met een boek bezig waren of in één keer een idee tot een goed einde konden brengen. Of ze nu niets liever deden dan schrijven of al het Netflixen en surfen op een gegeven moment zat waren en toen aan de slag gingen.

De dienstverleners voor zelfpublicerende auteurs hebben dan ook nauwelijks marketing bedreven.

‘Nee zeg’, reageert De Haan. ‘Dat doe je op een moment dat je meer aanbod nodig hebt. Maar het aanbod is al zo groot dat we dat niet moeten aanwakkeren.’ En is het wel kies, voegt Van Bekkum toe, ‘om tijdens een grote crisis, die levens kost, te zeggen: “ga thuis lekker schrijven”?’ Hij heeft dan ook bewust op schrijf- en leesplatform Sweek, dat hij exploiteert, geen nieuwe schrijfwedstrijd georganiseerd.

De uitzondering is Boekengilde.

Het bedrijf lanceerde nog in maart de ‘selfpublishing 14-daagse’.

Iedereen die zich inschreef kreeg twee weken lang dagelijks gratis nieuwe video’s, whitepapers en andere informatie over zelf uitgeven.

‘Je kon elk moment instappen’, vertelt Rikkink. ‘Nog steeds, want het loopt gewoon door. In dik vier maanden hadden zo’n 265 mensen dat gedaan. Behoorlijk veel. Zoals onze webinars en naar internet verplaatste workshops ook echt drukker werden bezocht dan normaal.’

Oma corona Over het type boek dat auteurs in de coronacrisis inleveren, kunnen de bedrijven kort zijn: alle typen boeken. ‘Wij zien veel zakelijke non-fictieboeken’, zegt Spoor van

UITGEVERIJ

Pumbo wel. ‘Van hondentrainers tot hr-managers, van advocaten tot tandartsen: auteurs voor wie een boek een visitekaartje is. Echt alle mogelijke beroepsgroepen. Zij investeren, zeker als ze freelance zijn, nu in het schrijven en uitgeven van een boek om daarmee in de toekomst, als de markt weer aantrekt, nieuwe opdrachten te kunnen krijgen.’

Maar, nuanceert hij direct, ‘dat type boek was ook voor corona al sterk in opkomst. Het is ook mogelijk dat wij langzaam steeds meer dit soort klanten bedienen die aan elkaar doorvertellen dat wij daar goed in zijn. Het aantal fictieuitgaven zie ik óók stijgen. Voor een goed inzicht zou ik me goed moeten verdiepen in de statistieken, maar dat is nou juist iets wat in deze drukte blijft liggen.’ Wel krijgt hij bijval van Rikkink, die dezelfde trend ziet bij Boekengilde.

‘Bovendien verkopen deze boeken goed, omdat ze vaak zijn inbegre-

pen bij de prijs van een workshop of training.’

Er wordt in ieder geval niet massaal over het coronavirus en alle implicaties ervan geschreven. ‘Ik had dat veel meer verwacht’, zegt Van Bekkum. ‘Maar kennelijk wordt men er in de media al genoeg mee doodgegooid.’ Bij Brave New Books stonden medio augustus een stuk of vijftien boeken met corona in de titel in de database.

Vijf daarvan waren gepubliceerd.

Boeken als de jeugdroman Oma corona van Stefan Van Laere of het handboek Ondernemen & verkopen na de coronacrisis van Bart Daems.

De grote piek was na het voorjaar voorbij. Maar rustig werd het daarmee niet. ‘De drukste periode is normaal september tot half december, als iedereen zijn boek klaar wil hebben voor de feestdagen’, zegt Spoor. ‘En zó druk was het in de zomer.’ Niemand verwacht dat het op korte termijn inzakt. Al was

het maar, zoals Van Bekkum zegt, omdat de selfpublishing-markt nog altijd bezig is volwassen te worden – en dus groeit. Mybestseller had daarom al een dubbelcijferige groei voor 2020 begroot.

Er is dus alle reden om te investeren. Zoals Pumbo doet. Het bedrijf heeft deze zomer een eigen pand gekocht waar het vanaf eind dit jaar op grotere schaal verder kan.

Maar ook zoals Beernink van Het Boekenschap doet. Het faillissement was allesbehalve reden om deze markt te verlaten. De holdingmaatschappij Columba Media die erboven zat, heeft de activa uit de boedel overgenomen en zo een doorstart kunnen realiseren.

‘Inmiddels draait Het Boekenschap weer op volle toeren’, meldt de bedrijfssite.  Dit artikel verscheen, in iets andere vorm, eerder in Schrijven Magazine.

januari 2021  jaargang 188

25

‘Hackathon’ biedt inspiratie om jongere lezers voor klassiekers te winnen

Via Lady Gaga naar

Jane Austen Hoe jongeren aan het lezen te krijgen? Ook Schwob, het initiatief van het Nederlands Letterenfonds om vergeten pareltjes uit de wereldliteratuur onder de aandacht te brengen, probeerde die vraag te beantwoorden voor de leeftijdsgroep 20-35 jaar. De specifieke focus die het programma voor vergeten meesterwerken uit de literatuur aan de vraag gaf, bleek bijzonder vruchtbaar. ‘Jongeren zoeken verbinding.’

Tekst Maarten Dessing

26

www.boekblad.nl

I

n Jachtseizoen moeten Bekende Nederlanders als kickbokser Rico Verhoeven of rapper Boef vier uur lang uit handen zien te blijven van de mannen van StukTV, die het online tv-programma hebben bedacht. De inmiddels meer dan veertig afleveringen van het achtervolgingsprogramma op het eigen YouTube-kanaal zijn stuk voor stuk miljoenen keren bekeken. De serie heeft ook diverse prijzen voor online media gewonnen, zoals de Hashtag Award en de VEED Awards. Dus waarom zou iemand zich hier níét door laten inspireren?

Het concept laat zich bijvoorbeeld vertalen naar een online serie die jongeren kan verleiden om moderne klassiekers te lezen. Stel je een bekende lezer voor die samen met een vriend in een bibliotheek de opdracht krijgt op zoek te gaan naar een bepaalde titel. Via diverse aanwijzingen en opdrachten wordt het team langs een atlas, geschiedenisboeken, filosofieboeken, dagboeken en meer geleid die gezamenlijk de historische context

FOTO Chloë Been

Deze bijdrage kwam tot stand in samenwerking met het Nederlands Letterenfonds

Organisatoren Alexandra Koch, Steven Van Ammel (boven) en Marieke de Groot (rechts) tijdens de hackathon.

van een klassieker schetsen – om uiteindelijk het boek zelf te vinden. En zo elke maand een nieuwe aflevering.

Jongeren worden via teasers op sociale media als Instagram en TikTok én de bekendheid van de influencer geprikkeld om de circa twintig minuten durende video’s te bekijken op het YouTube-kanaal ‘Modern Classics’. Zonder dat ze het in de gaten hebben, krijgen ze zo informatie mee over, zeg, de slavernij, de manier waarop dat nawerkt in het leven van de Afro-Amerikanen in het hedendaagse Amerika en de literaire kracht waarmee Alice Walker dit thema heeft uitgewerkt in De kleur paars – om een van de Schwob-titels van 2020 te noemen.

Wie vervolgens geïntrigeerd genoeg is om naar de plaatselijke openbare bibliotheek te gaan, wordt daar niet aan zijn lot overgelaten. In de bibliotheek kan hij zelf een vergelijkbare escape room-achtige speurtocht volgen die via vergelijkbare aanwijzingen en opdrachten leidt naar een reeks verwante boeken over slavernij en de invloed

op het heden. Denk aan romans als Beminde van Toni Morrison of De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead. Wie vastloopt in zijn speurtocht kan deskundige hulp krijgen van een bibliothecaris.

Leesclubs Dit idee is bedacht tijdens de ‘hackathon’ die Schwob organiseerde over de vraag: Hoe krijgen we lezers in de leeftijd van 20 tot 35 jaar zo ver om een klassieker te lezen?

Deze hackathon was het begin van de zoektocht van Schwob om, bijna tien jaar na de introductie van het programma, het potentiële lezerspubliek uit te breiden – naar jongeren, die een andere relatie met klassiekers hebben dan oudere lezers.

‘In 2014, een paar jaar na de start had ik alle deelnemende uitgevers uitgenodigd op een lunch’, licht beleidsmedewerker Alexandra Koch toe. ‘Daaruit bleek dat ze naast geld en tips het allerbelangrijkste vonden dat er ook hulp kwam bij het zoeken naar lezers voor de ondersteunde uitgaven.

januari 2021  jaargang 188

Geld was er: een subsidieregeling als tegemoetkoming in de productiekosten. Tips ook: via de website en mijn contacten met vertalers en buitenlandse uitgevers, bracht ik auteurs en titels onder hun aandacht. Maar nu de oplagen steeds meer onder druk kwamen te staan, zou er meer moeten worden gedaan om de lezers te bereiken.’

Zo ontstond een jaar later de Schwob-actie. Aanvankelijk twee keer per jaar, nu vier keer per jaar worden de verschillende titels van alle uitgevers (vijf per seizoen) gecombineerd gepresenteerd. Bij de allereerste lancering deden circa dertig boekhandels mee, een jaar later waren dat er al honderd en nu zijn het er zo’n 120. ‘Dat zijn eigenlijk alle literaire boekhandels in Nederland en Vlaanderen’, zegt Koch. Een paar keer werd de zichtbaarheid van de titels vergroot met eerst een Schwobfest (in Haarlem) en daarna een Leesclubfestival (in Utrecht).

‘Toen we steeds dichter bij de lezers kwamen, begon ik ook te zien wie dat zijn. De bekende

27

deelnemers van leesclubs dus: ervaren lezers van in de vijftig jaar of ouder, die vaak al dertig jaar lang veel lezen en een Schwobboek willen omdat het voor hen een mooie verrassing is. Ze zoeken in het boek een aanvulling op een al rijke leeservaring. Maar als je 23 bent, sluit je je niet aan bij zo’n leesclub. Dat wil je gewoon niet als de gemiddelde leeftijd dertig jaar ouder is, jij de enige onder de vijftig bent en iedereen al veel meer heeft gelezen.’

En dat terwijl jongeren wél een onontgonnen belangstelling hebben voor bewezen klassiekers. Daar raakte Koch van overtuigd toen Schwob – sinds de jaren 2013-2015, toen het Europese subsidie kreeg – een stagiair kreeg. Iedere keer dat ze een nieuwe zoekt, blijkt de animo voor de plek groot. Jongeren moeten alleen op een andere manier worden bereikt. ‘Voor hen heeft een Schwob-boek ook een andere functie. Het is geen aanvulling op de canon, maar onderdeel van een alternatieve canon. Dát idee prikkelt hen.’

Aanvankelijk probeerde Koch jongeren te bereiken met ‘eigen’ leesclubs. ‘Een leesclub heeft voor hen een andere functie dan voor vijftigers. Niet voor niets werd Literaturfest van Das Mag de huwelijksmarkt van Amsterdam genoemd.

Ze willen onder elkaar zijn.’ Kiki Bolwijn organiseerde drie keer een op jongeren gerichte leesclub bij de inmiddels verdwenen Literaire Boekhandel in Utrecht, waar zij toen werkte. Voor dit jaar hadden Janine Mooij en Mathijs Sanders van de Rijksuniversiteit Groningen een leesclub gepland, uitgebreid met lezingen en bijeenkomsten, bij twee filialen van boekhandel Van der Velde.

Twee ontwikkelingen deden Koch besluiten het over een andere boeg te gooien. Dat was ten eerste het PISA-onderzoek, waaruit bleek hoe laag de leesvaardigheid en het leesplezier van Nederlandse 15-jarigen was. ‘Ik schrok daar enorm van.

En vroeg me af: hoe komt dat?

28

Spreken we ze misschien verkeerd aan? Ze grijpen sneller naar een beeldscherm dan naar een boek.

Ze lezen misschien anders: springerig, in plaats van in de diepte te duiken. En wat heeft dat voor gevolgen voor de manier waarop wij ze willen verleiden? Ik wilde hen toen zelf over deze vragen horen.’

Ten tweede bemoeilijkte het coronavirus haar gastbijdrage aan de masteropleiding redacteur/editor aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Elk jaar moeten studenten een eigen vergeten boek kiezen en daar een presentatie over maken.

Jongeren hebben een onontgonnen belangstelling voor bewezen klassiekers Zo leren ze nadenken als uitgevers: waarom kies je voor een boek?

Hoe breng je het op de markt?

Toen Lisa Kuitert van de opleiding en ik dat aan het voorbereiden waren kwam het idee op: ik kan het deze studenten vragen. Dankzij Zoom en het gemak waarmee iedereen dat tegenwoordig gebruikt, was dat makkelijk te organiseren.’

En toen was daar de hackathon.

Op vrijdag 6 november kwamen bijna zestig mensen in hun eigen werkkamers digitaal bij elkaar.

Niet alleen de toekomstige boekenvakkers van de UvA, maar ook studenten communicatie van de Thomas More Hogeschool in Mechelen – toekomstige reclamejongens en -meisjes – en professionals uit het boekenvak: uitgevers, boekhandelaren en literaire programmamakers. In een ochtend- en middagsessie werkten kleine groepen vanuit verschillende invalshoeken een idee uit voor jongeren.

Hiphop en Instagram De organisatie kijkt met bijzonder groot genoegen terug op de hackathon. Behalve Koch zijn dat

www.boekblad.nl

boekverkoper Steven Van Ammel van Passaporta in Brussel (ook lid van de Schwob-commissie uit de Raad van Advies van het Letterenfonds) en freelance redacteur, programmamaker en boekverkoper Marieke de Groot (onder andere verbonden aan boekhandel Boekholt Pantheon in Amsterdam). De gerichte aanpak van een hackathon had een veel grotere opbrengst dan een vrije brainstorm ooit had kunnen opleveren.

‘Het was electrifying’, zegt Van Ammel. ‘Op voorhand denk je: de tijd is zeer beperkt, mensen kennen elkaar nog niet en komen nu digitaal bij elkaar. Maar het werkte juist heel goed. Ik denk dat het ook heeft geholpen dat het nu eens niet breed ging over hoe jongeren weer aan het lezen te krijgen. Door de invalshoek van Schwob, dat nu eenmaal over moderne klassiekers gaat, spitste de vraag zich toe: hoe krijgen we ze aan het lezen van de lijst van inmiddels meer dan honderd boeken op de Schwob-lijst.

Dat leverde veel gefocuster ideeën op.’

Ook een deelnemer als Bas Steman was enthousiast. De Zutphense schrijver heeft als initiatiefnemer van leesclub Nescio, waarover hij eerder dit jaar Lekker Boekie! publiceerde, al veel ideeën bedacht én uitgevoerd om pubers (zijn zoon en diens vrienden) aan het lezen te krijgen – een iets jongere doelgroep dan waar Schwob zich nu op richt. Toch vond hij de hackathon ‘veel inspirerender dan gedacht’.

Deels omdat het digitale format zo goed werkte, deels omdat hij ervan overtuigd is dat de gespuide ideeën tot iets echt bruikbaars kunnen leiden.

Veel ontwikkelde formats vertonen overeenkomsten met de boekenspeurtocht in de bibliotheek.

De inzet van sociale media als promotiekanaal of plek om een lijstje met je favoriete klassiekers te delen. Het gebruik van podcasts en video’s. Het toevoegen van een spelelement, zoals quizjes, waarmee je de strijd kunt aangaan met

FOTO Chloë Been

Deelnemers aan de hackathon.

andere lezers of groepen lezers.

Het organiseren van een bijeenkomst waarop jongeren kunnen praten over het boek, maar óók feest kunnen vieren. Het kwam allemaal steeds terug. (Zie kader voor een selectie van ideeën.)

Wat bij alles opvalt, analyseert Koch, is dat je jongeren ‘ergens moet ophalen’, zoals zij het noemt.

‘Het lezen an sich is geen reden genoeg om een boek op te pakken.

Je moet ze een reden geven om er tijd voor vrij te maken. Dat kan op drie manieren. Via het onderwerp: het thema is ook nu relevant. Via een spel: leuk, je kunt iets winnen.

Of via een sociaal aspect: het boek als aanleiding tot ontmoetingen.

Iemand opperde daarom een feest waarbij iedereen via de kleur van zijn kleding aangeeft welk boek hij heeft gelezen.’

Ook Steman is dat opgevallen – zowel in zijn leesclub als tijdens de hackathon. ‘Interesse is er wel degelijk. Alleen denken pubers en jongeren dat literatuur iets is voor oude mannen. Dat lezen saai is. De vraag is dan: hoe creëer je

ondanks het vooroordeel toch leesbereidheid? Dan helpt het wel degelijk als je een boek pitcht in een filmpje van twee minuten

iemand zei: hiphop en Instagram Stories vertellen óók verhalen. Ze gebruiken andere middelen en bereiken een andere diepte, maar het

Een klassieker gaat voor jongeren niet over de positie in de literatuurgeschiedenis of de achtergronden van de auteur, maar over de betekenis voor actuele discussies over de opwarming van de aarde, het feminisme, Black Lives Matter, enzovoorts waarin iemand enthousiast als ambassadeur optreedt. Dat hoeft geen BN’er te zijn. Dat het enthousiasme geloofwaardig is, is het belangrijkste.’

‘We moeten ook niet vergeten dat voor mensen buiten het vak het boek maar een klein percentage van hun leven is’, zegt De Groot.

‘Hun wereld is veel groter. En dus is het helemaal niet erg om hen te bereiken via influencers – als we maar de goede kiezen. Of om sociale media te gebruiken. Zoals

januari 2021  jaargang 188

zijn wel verhalen. Dus langs die weg kun je mensen naar boeken leiden: via Lady Gaga naar Jane Austen.’

Matching De hackathon bevestigde voor Koch de stelling van de Italiaanse schrijver Alessandro Baricco dat de nieuwe generatie eerder horizontaal dan verticaal leest. ‘Ze zoeken verbinding: met de thema’s uit het boek, met populaire tv-series, met passende muziek – terwijl ik eerder nadenk over vragen als:

29

FOTO Chloë Been

HOE JONGEREN AAN KLASSIEKERS TE KRIJGEN? EEN OVERZICHT VAN IDEEËN

Bas Steman, auteur van Lekker Boekie!, was enthousiast over de hackathon.

hoe verhouden personages zich tot elkaar. Vanuit die achtergrond is het logisch dat ze benaderd willen worden via YouTube-filmpjes of influencers. Vroeger zou ik hebben gedacht: wat oppervlakkig. Maar vanuit hun wereld is dat helemaal niet zo.’

Niet voor niets is de gezochte verbinding vaak thematisch. Dus: bloedserieus. Een klassieker gaat voor jongeren niet over de positie in de literatuurgeschiedenis of de achtergronden van de auteur,

Laat een woord als ‘leesclub’ vallen en een jongere begint al te gapen

teren. Hoe dieper hoe beter. Maar je moet ze niet op zoek laten gaan naar thema’s, motieven, perspectieven. Ik noem het liever “paaseitjes”.’

En ook van belang: dat je verbindt met het juiste boek. ‘Matching’, noemt Koch dat. ‘Niemand wil tijd besteden aan een boek waarvan je na vijftig bladzijden denkt: niets voor mij. Zelfs in deze groep lezers, die redacteur willen worden, zeggen ze dat het voorschrijven van boeken die niet aansluiten funest is voor het leesplezier. Daarom waren er veel ideeën die begonnen met óf cliffhangers, zoals boektrailers op YouTube, die interesse moeten opwekken, óf vragenlijstjes over je eigen smaak die het matchen vergemakkelijken.’

maar over de betekenis voor actuele discussies over de opwarming van de aarde, het feminisme, Black Lives Matter, enzovoorts.

‘Ze zoeken allemaal de koppeling met wat er in de wereld om hen heen gebeurt’, zegt ook De Groot.

‘En dat linken ze aan een festival, een talkshow, bibliotheken, een podcast.’

Belangrijk is alleen dat je de juiste terminologie gebruikt. Laat een woord als ‘leesclub’ vallen en een jongere begint al te gapen, bleek tijdens de hackathon. Herhaaldelijk zeiden de deelnemers bij het opwerpen van een dergelijke idee ‘dat je het dan wel anders moet noemen’. Steman heeft dezelfde ervaring. ‘Ze willen graag reflec-

Het is nu zaak de ideeën uit te bouwen. Koch wil een alliantie vormen met een aantal grotere organisaties met een belang om jonge lezers ‘literatuur met hoofdletter L’ te laten lezen, zoals zij zegt. Denk aan Stichting Lezen, uitgevers uit de Schwob-kerngroep, boekverkopers, maar ook een mediapartner die eventuele podcasts en YouTube-kanalen kan promoten. Gezamenlijk moeten zij een shortlist aan projecten kiezen, zodat er in 2021 enkele pilots kunnen worden uitgevoerd. ‘Om te zien wat de potentie heeft om uit te groeien tot iets blijvends.’

En waarom zou dat niet de boekenspeurtocht in de bibliotheek à la Jachtseizoen kunnen zijn? 

30

www.boekblad.nl

 Een ‘cheat sheet-podcast’ waarin je in 15 minuten op een aansprekende manier wordt bijgepraat over klassiekers. Je bevredigt zo de behoefte om ‘mee te kunnen praten’, maar prikkelt de luisteraar en passant zo sterk dat hij het boek ook wil lezen.  Benader jongeren op de plek waar ze zijn: het openbaar vervoer. Met popupwinkel op Utrecht CS, exclusieve uitgaven bij stationskiosken (AKO’s) en kortingen bij aankoop van internationale treintickets op literatuur uit het land van bestemming.  Maak het persoonlijk. Wie wordt getriggerd door een boektrailer kan juist niet het eerste hoofdstuk downloaden, maar krijgt dat per post in een mooi vormgegeven, gepersonaliseerd boekje.  Bied een stappenplan. Ben je geïnteresseerd in Lady Gaga? Lees dan wat zij leest of lees boeken over andere sterke vrouwen. En zo leid je jongeren stap voor stap naar Jane Austen.  Een leesclubplatform: maandelijks bespreken clubs online of live een klassieker. Live bijeenkomsten bieden meer dan alleen het bespreken van het boek, bijvoorbeeld een rondleiding door het Amsterdam van Joseph Roth. Lidmaatschap van het platform biedt (financiële) voordelen.  Een Schwobdag, bijvoorbeeld ingebed in een festival als ILFU, met diverse activiteiten (van lezingen tot poetry slams).

Wie het hele jaar via het platform heeft gelezen, heeft voor iedere deelname een button gekregen. Die neemt hij mee op zijn totebag, zodat hij ter plekke andere lezers kan ontmoeten.  Een app, waarop je over boeken kunt chatten. Maar ook: vriendenlijsten kunt maken, punten kunt verzamelen (ook met quizjes en spelletjes), daarmee iets winnen én gelijkgestemden kunt leren kennen. Schwobbelen als het nieuwe tinderen!  De meme van de week. Verrassende vondsten die viral kunnen gaan. Zoals: wat is de connectie tussen Harry Mulisch en hiphop?  Een alternatieve canon, samengesteld door jongeren zelf – waarbij verschillende studenten of studieverenigingen hun eigen keuzes verdedigen in debatwedstrijden.

COLUMN

Matthias Lannoo is CEO van Uitgeverij Lannoo, waartoe ook uitgeverij Terra behoort.

Time to Act Tekst Matthias Lannoo

In dit Covid-tijdperk houdt de boekenmarkt stand. Meer dan dat.

Mensen lijken in een crisisperiode, in een periode van terugplooien, in ongeziene omstandigheden, hun weg terug te vinden naar het boek. Gelukkig besloot de Belgische regering, na intens lobbywerk en in navolging van Nederland, dat de boek- en papierhandel, in tegenstelling tot vele andere winkels, in de nieuwe lockdownperiode open kon blijven.

De boekenmarkt blijft zichzelf intussen heruitvinden. Zondag 1 november opende de Vlaamse minister-president de Antwerpse Boekenbeurs zonder publiek. Maar de digitale boekenbeurs, samenwerking tussen VRT en BOEK.BE, kende een verrassend succes. Nog maar eens blijkt dat het boek deel blijft uitmaken van de toekomst. Maar dat is op voorwaarde dat we onszelf blijven heruitvinden, verandering blijven omarmen, blijven ondernemen. En dat pogen we dagelijks te doen binnen de Uitgeverij Lannoo Groep. Dit jaar bestaat Lannoo 111 jaar, Meulenhoff 125 jaar en Boekerij 75 jaar.

Time to Act dus om, als één front, het lezerspubliek te blijven overtuigen, te verrassen en te veroveren.

Time to Act om onze rol als curatoren en bruggenbouwers, bewakers van kwaliteit en diepgang en strijders voor creativiteit en schoonheid op te nemen.

Time to Act in dit Covid-tijdperk om onze organisaties en werkmethodes onder de loep te nemen en verder in te spelen op de realiteit van morgen, die van een nieuwe post-corona-wereld.

Time to Act om in dit Covid-tijdperk extra aandacht te besteden aan onze medewerkers, collega’s, boekhandelaars, auteurs, illustratoren en alle andere stakeholders.

Time to Act om ook duurzaam vooruit te gaan, en om ook in onze sector doorbraken te vinden om de ecologische voetafdruk van de e-commerce te verlagen.

Time to Act om, naast Google, Netflix, Instagram, Twitter et cetera, werk te maken van steeds betere, mooiere en meer relevante boeken.

Time to Act, een Engelstalig fotoboek, gaf de inspiratie voor deze column. Het is recent uitgegeven door Terra en de eerste druk was onmiddellijk uitverkocht in het Verenigd Koninkrijk. Een deel van de opbrengst gaat naar een organisatie die (theater)acteurs steunt nu zij hun inkomsten sterk zien dalen. Het boek, ingeleid door Cate Blanchett, bevat een selectie uit Simon Annands meest opmerkelijke en unieke portretten. De Britse fotograaf neemt al 35 jaar een kijkje achter de schermen. Hij onthult met zijn portretten een intieme wereld waarin bekende en minder bekende acteurs zich in de kleedkamer voorbereiden op hun optreden in de West End theaters in Londen. 

januari 2021  jaargang 188

31

FOTO Chris van Houts

Mark Beumer:

‘Onder de indruk van de flexibiliteit en veerkracht van collega’s.’

Willem Jansen

‘Uitreiking Gouden Speld was hele verrassing.’

Mizzi van der Pluijm:

‘Verheug me op een Boekenweek waarin onze auteur Hanna Bervoets centraal staat.’

Zes boekenvakkers over 2020 en daarna

Uitdagingen en positieve ontwikkelingen

Ieder jaar is een bijzonder jaar, maar sommige jaren zijn meer bijzonder dan andere. Het jaar 2020 was zo’n speciaal jaar, wereldwijd. De termen corona, crisis, beperkingen, anderhalve meter en versoepeling van maatregelen waren niet van de krantenpagina’s en beeldschermen weg te slaan. Ook in het boekenvak heeft corona uiteraard centraal gestaan dit jaar, de kolommen van dit magazine en van de Boekblad-website hebben er vol mee gestaan. Ter afronding van een meer dan bijzonder jaar stelde Klaas de Boer zes boekenvakkers vijf vragen om terug te kijken op 2020 en vooruit te kijken naar 2021.

1

Corona beheerst het jaar. Welke impact heeft het op jouw werk gehad? En op je bedrijf?

Mark Beumer (directeur De Bezige Bij): ‘Onze uitgeverij ging – net als vele andere kantoren – vanaf half maart op slot. Ondanks een paar hoopvolle zomerweken zitten we sindsdien

32

allemaal thuis. Dat vraagt een totaal andere manier van werken en samenwerken, zowel in het contact met elkaar als met onze auteurs, afnemers en de consumenten. Het heeft ons aangespoord nieuwe ideeën te ontwikkelen rondom bijvoorbeeld onze marketing en auteursevenementen, zo hebben we net De Bezige Bij-podcast gelanceerd, waarvoor tweewekelijks een redacteur in gesprek zal gaan met één van onze www.boekblad.nl

auteurs. Ik ben overigens zeer onder de indruk van de flexibiliteit en veerkracht waarmee alle collega’s, ook nu weer, het beste van deze nieuwe situatie proberen te maken.’

Willem Jansen (vertegenwoordiger Overamstel): ‘Corona heeft voor ons als voornaamste impact gehad dat we thuis gingen werken en veel via het beeldscherm contact hielden. Voor mij was dat niet

ACHTERGROND

Hans Peters:

‘Ronduit teleurgesteld in sommige uitgeverijen die met voorbijgaan van de boekhandel zelf klanten naar zich toe begonnen te trekken.’

zo veel anders, ik werkte al veel van huis uit. Ik mis wel de bezoeken aan de boekhandels, de leuke gesprekken en ook de contacten. We merkten dat vooral de sluiting van AKO-vestigingen wel invloed had op de verkoop van met name spannende boeken. In maart, bij het begin van de eerste lockdown, was het even erg lastig. Maar al snel herstelde zich dat. Opvallend was dat de kleine en middelgrote winkels het aardig deden. Lastiger was het voor de grote zaken in de wekenlang uitgestorven binnensteden.’

Mizzi van der Pluijm (directeur Uitgeverij Pluim): ‘We mogen ons gelukkig prijzen dat het boekenvak niet onder de restricties lijdt zoals andere kunstsectoren.

Daar hebben we echt enorme mazzel aan. Toen de eerste lockdown begon dachten we even dat dat een onoverkomelijke klap zou zijn voor onze uitgeverij, het is nu ons derde jaar, en er zit nog niet veel vlees op de botten. Maar al best snel bleek dat er boeken verkocht bleven worden en we hebben dan ook geen titels uitgesteld. Suikerbastaard van Jaap Scholten, dat we samen met AFdH uitgeven, verscheen precies in de periode dat de maatregelen versoepeld werden, en Jaap heeft een geweldige tuinentournee kunnen doen. En begin november hielden we een succesvolle drive inn-presentatie voor De laatste reis van de Boswachter van Dirk Jan Roeleven en Hester van der Vliet. Dat zouden

Koos van Beusekom:

‘Covid-19 heeft een positief effect gehad op onze omzet.’

we zonder corona ook nooit bedacht hebben.

Ook bedachten we de serie Vitale ideeën voor de wereld van morgen. Dunne boeken (alhoewel Het land van kleine buffers meer dan 300 pagina’s werd) waarin uitgelegd wordt hoe het ook kan, heldere verhalen over hoe we problemen in onze samenleving kunnen oplossen.’

Hans Peters (tot 1 januari directeur/mede-eigenaar bij Dekker v.d. Vegt boekverkopers in Nijmegen): ‘Ik ben al decennia werkzaam in het boekenvak, maar een zo ingrijpende toestand als in 2020 heb ik nog nooit meegemaakt. We hadden in januari en februari net verbouwd, 350.000 euro geïnvesteerd, om onze winkel aantrekkelijker te maken en te optimaliseren. En toen sloeg Covid-19 toe. We zijn slechts twee dagen dicht geweest. Toen hadden we de winkel op corona-orde, met wegwijzers, mandjes, hygiënemaatregelen, spatschermen etc.

De horeca bleef dicht, we hebben het met minder mensen gedaan. Vanzelfsprekend werden we geholpen door de NOW-regelingen en hebben we ook met de verhuurder gesproken. Sinds we open zijn mogen er maximaal honderd mensen in de winkel. Dat lijkt veel, maar regelmatig staat er een rij voor de deur. Straks met de feestdagen wordt dat een probleem. We proberen dus met extra winkelavonden en het naar voren halen van verkoop dat op te vangen. En online zijn we actiever geworjanuari 2021  jaargang 188

Yrja Danner:

‘Het besef dat lezen ontzettend belangrijk is, maar ook heel leuk, krijgt steeds meer aandacht in de Nederlandse samenleving.’

den, waarbij we ook zelf bezorgen. Al met al compenseert het de teruggang in omzet niet. Maar met een goed weerstandsvermogen en ook op de kosten letten redden we het wel.

Koos van Beusekom (directeur uitgeverij Forte): ‘Forte is actief in de sectoren hobby, koken en tuinieren. Met name in de hobbyboeken kwam al vrij snel na de eerste coronamaatregelen een boost. Dat leidde tot vele herdrukken en een behoorlijke groei van het bedrijf.

Covid-19 heeft een positief effect gehad op onze omzet. De drie terreinen waarop Forte actief is, bleken samen te vallen met de voorkeuren van de consument.’

Yrja Danner (directeur Unieboek Het Spectrum en Meulenhoff Boekerij): ‘Ons werk draait om mensen en gezamenlijkheid, we werken heel nauw samen met onze auteurs, met klanten en met elkaar. We spreken elkaar in dit vak normaal op kantoor, bij boekpresentaties, signeersessies, beurzen, evenementen: alles draait om contact. En juist in dat contact heeft corona toegeslagen. Het feit dat dit verschoven is naar online heeft ongelooflijk veel impact. Des te trotser ben ik erop hoe we sinds die tijd zijn gaan werken en het contact zo goed en kwaad als het kan, hebben weten te borgen. We zijn in maart in no time overgeschakeld naar volledig digitaal thuiswerken. En hoewel we dat nu al

33

maanden doen, loopt het werk als vanouds door en hebben we een goed jaar.

Ik merk wel dat de tweede golf zwaarder is voor mensen, het komt vaak dichterbij en we missen het vooruitzicht van de naderende zomer, zoals bij de eerste golf wel het geval was. Je wilt de menselijke maat blijven voelen, je verbonden voelen met je collega’s en het bedrijf.

Dus we proberen elkaar nog iets meer op te zoeken door onder andere online activiteiten met elkaar te organiseren.

En mensen onderling treffen elkaar in de buitenlucht, op afstand.’

2

Waar was je het meest verbaasd over in 2020?

Mark Beumer: ‘Ik was het meest verbaasd en positief verrast over het feit dat juist in deze coronaperiode mensen meer zijn gaan lezen, in verhouding tot sommige andere vrijetijdsbestedingen. In juni publiceerde de CPNB een consumentenonderzoek waaruit bleek dat ruim de helft van de Nederlandse consumenten tijdens de lockdown een boek of e-book las of luisterde naar een luisterboek, terwijl 43 procent koos voor het kijken naar streamingdiensten zoals Netflix. Dat vond ik heel bemoedigend nieuws.’

Willem Jansen: ‘Ik ben ruim veertig jaar actief in het boekenvak en kreeg een KVB Gouden Speld uitgereikt door niemand minder dan Thomas Acda. De uitreiking was door mijn collega’s van Overamstel goed voorbereid, het was een hele verrassing’ [zie het ‘Gesprek op Zondag’ op Boekblad.nl van 27 september, red.].

Mizzi van der Pluijm: ‘De pandemie.’

Hans Peters: ‘De impact van de crisis.

Het ging heel snel in maart. Vaste bezoekers bleven helaas weg. Vooral ook ouderen, die de binnenstad te gevaarlijk vonden. Ook de klanten die hier regelmatig komen om wat te lezen en een koffie te nemen zagen we voor een deel niet meer.’

Koos van Beusekom: ‘De nonchalance waarmee jong en oud omgaan met de dringende oproepen en regels omtrent Covid-19. Massale aandacht voor

34

de zorg, maar niet altijd vertaald in gedrag. Bizar.’

Yrja Danner: ‘Niet verbaasd, maar wel blij verrast hoe iedereen in dit vak – waar men sowieso al heel bewust is van het feit dat we elkaar nodig hebben – in tijden van nood nog meer dan anders gezamenlijk de schouders eronder zet. Er zijn zo veel mooie grote en kleine initiatieven opgezet door boekhandel, uitgevers, CPNB, bibliotheken om lezers te vinden, verbinden en boeien. Zoals de geweldige campagne #ikleesthuis.’

3

Zie je positieve of juist zorgelijke ontwikkelingen rond het vak?

Mark Beumer: ‘Corona heeft zeker negatieve effecten, zo maak ik mij zorgen over de terugvallende omzet bij veel fysieke boekhandels, door de lockdowns en maatregelen. De Bezige Bij is bij uitstek een uitgeverij die het moet hebben van het ambassadeurschap van de lokale boekhandel. Maar ik zie door corona ook positieve ontwikkelingen, het dwingt ons namelijk om als boekenvak de handen ineen te slaan en meer samen te werken.’

Willem Jansen: ‘Heel positief vond ik de inventiviteit van de boekhandel. Al snel werd ingespeeld op de nieuwe situatie.

Mondkapjes, mandjes, fietskoeriers, je zag het op veel plaatsen verschijnen.

Koop lokaal werd een breed gedragen spreuk. Het boekenvak lijkt wel actiever te worden. Dat merk je ook in de samenwerking tussen uitgevers en boekhandelaren, onder andere met het aanbieden van gesigneerde exemplaren door de auteurs. En veel fysieke boekhandels omarmen de internetverkoop nu meer en beter. Trouw zijn aan je boekhandel is belangrijker. Ik zie ook dat jongeren meer lezen. Als ze thuis op de bank zitten grijpen ze nu wat vaker een boek. De groei van de verkopen is ook substantieel: het boek doet er toe.’ Positief hoor!’

Mizzi van der Pluijm: ‘We zijn met z’n allen creatiever geworden, en dat kan nooit kwaad. Zo ligt er al decennialang het vraagstuk van onze aanbiedingsmethode en of we die willen blijven hanteren. De afgelopen maanden is

www.boekblad.nl

noodgedwongen veel vaker tussendoor aangeboden en dat blijkt voor velen goed te werken. Ik pleit ervoor dat we deze gelegenheid aangrijpen om het verouderde systeem van drie keer per jaar aanbieden te veranderen, en overgaan naar eenmaal per maand. Zo weten boekhandelaren veel beter wat de publiciteit rond een boek gaat zijn.

Ik denk dat we als vak hier echt een slag kunnen maken. Wel is het zorgelijk dat debuten steeds moeilijker worden ingekocht, ook onder druk van de crisis. Daar ligt onze toekomst en die moeten we binnenhalen.’

Hans Peters: ‘Als het virus onder controle is zal de situatie zich herstellen.

Een aantal klanten is bij ons online gaan kopen. Misschien blijft dat wel zo.

Ik was ronduit teleurgesteld in sommige uitgeverijen die met voorbijgaan van de boekhandel zelf klanten naar zich toe begonnen te trekken op hun websites. Positief is dat er meer jongere mensen, bij ons vooral studenten, de lokale boekhandel hebben opgezocht.

Ik heb de indruk dat die groep meer aan het lezen is gegaan.’

Koos van Beusekom: ‘Covid-19 heeft groot effect op de economie en met name op het midden- en kleinbedrijf waar onze bedrijfstak deel van uitmaakt. Hoeveel afnemers ‘overleven’ de wintermaanden? Inzoomend naar onze branche: de sterke concentratie aan boekhandelskant is niet gezond voor het vak. Ik ben heel benieuwd hoe de verhoudingen eind 2021 zullen zijn.’

Yrja Danner: ‘Ik zie heel veel uitdagingen én positieve ontwikkelingen. Maar om er een uit te lichten: het leesoffensief. Het besef dat lezen zo ontzettend belangrijk is, maar ook heel leuk is, is iets wat steeds meer aandacht krijgt in de Nederlandse samenleving. Het feit dat er zoveel minder gelezen wordt en jongeren het ook minder leuk vinden is natuurlijk heel zorgelijk. Maar ik geloof erin dat met de juiste initiatieven vanuit het vak en de overheid en aandacht van bekende Nederlanders er in de politiek, bij ouders én vooral op scholen iets kan gaan veranderen om dit tij uiteindelijk te keren. Daar werken heel veel mensen in het vak ook heel hard aan.’

ACHTERGROND

4

Welk boek heb je dit jaar met het meeste plezier gelezen?

Mark Beumer: ‘Met drie kleine kinderen heb ik dit jaar minder gelezen dan ik mij had voorgenomen, maar ik ben zeer onder de indruk van Revolusi van David Van Reybrouck. De grote opvolger van Congo, ditmaal over de Indonesische onafhankelijkheid. Ik heb de drukproef al mogen lezen en werd geraakt door de prachtige stijl en zijn vermogen om weer een veelkleurigheid van stemmen en levens tot één monumentaal, kaleidoscopisch geheel te smeden.’

Willem Jansen: ‘Lichter dan ik van Dido Michielsen. Een boek voor iedere Nederlander. Het verhaal van een Indische vrouw rond 1850. Knap geschreven vanuit een Indisch perspectief. Heel persoonlijk. Ik was met Dido bezig aan een lezingentournee langs boekhandels, die helaas onderbroken moest worden. Mijn beste beslissing dit jaar was dan ook om stevig in te zetten op dit boek, waarbij de bekroning door boekverkopers met de Boekhandelsprijs natuurlijk het hoogtepunt was.

Echt slechte beslissingen kan ik me niet herinneren, maar ik sta natuurlijk open voor suggesties…’

Mizzi van der Pluijm: ‘Het land van kleine buffers van Dirk Bezemer. Hij legt helder uit hoe ons economische systeem in elkaar zit en hoe er de afgelopen dertig jaar geldoverschotten in de financiële economie zijn ontstaan en tekorten in de reële economie, zoals bij huishoudens, de zorg, politie en als buffers bij bedrijven. Het is een hoopvol boek want het laat zien dat er voldoende geld is om deze crisis het hoofd te bieden en tegelijkertijd onze samenleving te verduurzamen.’

Hans Peters: ‘Mijn beste boek van 2020? Daar hoef ik niet lang over na te denken: Waagstukken van Charlotte Van den Broeck. Niet voor niets genomineerd voor de Boekenbon Literatuurprijs. Een boek over een bijzonder onderwerp, geschreven in een bijzonder fraaie stijl die een dichterlijke achtergrond verraadt.’

Koos van Beusekom: ‘In mijn leesgroep geschiedenis heb ik het meest genoten van De hoeve en het hart van Enny de Bruijn. Verder met heel veel plezier Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker gelezen. Hilarisch, wat een

te kunnen omarmen. Zonder boekhandel, bibliotheek, museum, theater en de vele andere kunsten blijft er weinig over om onszelf af en toe te kunnen verheffen.’

Willem Jansen: ‘Naast mij in mijn boekenkast, boven op het verzameld werk van Reve, hangt een wit sjaaltje met daarop een brilletje en een snorretje.

Van onze grote roerganger. Van de man die een grote rol in het vak, maar zeker ook voor zijn medewerkers heeft gespeeld. Bert de Groot. Nog altijd geeft hij me houvast met zijn leus: Moedig voorwaarts.’

‘Moedig voorwaarts’: de sjaal van Bert de Groot in de boekenkast van Willem Jansen.

vlotte pen! En tot slot, dankzij het advies van Jannie Beima van Broese Boekverkopers: Het Zoutpad van Raynor Winn; een geweldig boek om voor te lezen.’

Yrja Danner: ‘Wat een onmogelijke vraag. Maar ik lees nu uiteraard het laatste dagboek van Hendrik Groen, wederom zalig! Ik lees De dappere ridster van Janneke Schotveld op dit moment voor aan mijn jongste dochter, die volop geniet van deze nuchtere heldin en ook ridster wil worden. En ik sta ongeveer elke dag te koken uit Bijzonder Simpel van Alison Roman, echt waanzinnig!’

5

Wat gaat 2021 brengen denk je?

Mark Beumer: ‘We zullen nog wel even zo – op afstand – door moeten blijven werken al hoop ik dat er zo snel mogelijk een manier gevonden wordt om ons culturele leven weer ten volle

januari 2021  jaargang 188

Mizzi van der Pluijm: ‘Het maakt natuurlijk veel uit wanneer we weer anders kunnen functioneren, hetzij door grote testcapaciteit, hetzij door een vaccin.

Ik ga er gemakshalve maar even van uit dat we tot eind volgend jaar in deze situatie zitten, dan kan het meevallen. Ik verwacht dat het boekenvak doorgaat in de positieve lijn die sinds maart is ontstaan. En ik verheug me op een Boekenweek waarin onze auteur Hanna Bervoets, die met Wat wij zagen een indrukwekkend geschenk schreef, centraal staat.’

Hans Peters: ‘Voor mijzelf: pensioen. Ik heb al enkele jaren geleden, bij de herstart van Dekker v.d. Vegt, afgesproken dat ik per 2021 zou vertrekken. Ik doe dat met vertrouwen in het vak en in de boekhandel. Die is nog vitaler geworden. En er wordt goed geïnvesteerd.

Zie Broese, Paagman en vele andere boekhandels die door de eigenaren tot prachtige ontmoetingsplek zijn gemaakt.’

Koos van Beusekom: ‘De aangekondigde ontslagen vliegen je links en rechts om de oren. Dat de economie in een stevige recessie belandt, verbaast niet.

Meestal is dat niet bepaald ongunstig voor het boekenvak; hopelijk is dat de komende 2-3 jaar ook het geval.’

Yrja Danner:’ 2021 is nog heel ongewis, niemand weet hoe corona zich verder ontwikkelt, dat maakt het lastig vooruitkijken. Ik denk dat we in ieder geval het eerste halfjaar nog in een vergelijkbare situatie zitten als nu, waarbij thuiswerken de norm is en veel dingen op afstand georganiseerd worden.’ 

35

Coronamemoires van Maartje Swillen (boekhandel Boekarest)

Rampje: een fietstocht

O

p het Jan Vranckxpad in Kessel-Lo, een fijn, lang fietspad dat heel 3010 doorsnijdt, waag ik mijn eerste lange bakfietsrit. Het stuurt onwennig en ik zit helemaal anders dan op mijn eigen fiets. Maar nipt kan ik vermijden een joggende vrouw op te scheppen. In gedachten zie ik hoe ik zwalpend verder fiets met een verbouwereerde jogster verfrommeld in de bak, en net op tijd kan ik stoppen. Ik krijg de slappe lach. Een paar passanten kijken verbaasd om, ik vraag me af of het

36

Maartje Swillen van de Leuvense boekhandel Boekarest wilde haar klanten bedanken voor hun steun tijdens de eerste coronagolf dit voorjaar. Het resulteerde uiteindelijk in een boekje dat gebaseerd is op de nieuwsbrieven die ze in die periode rondstuurde.

Dat waren er veel meer dan gebruikelijk, omdat de ontwikkelingen elkaar snel opvolgden. Onder de titel Rampje: een fietstocht vertelt ze in negen hoofdstukken hoe ze de periode van half maart tot half mei beleefde. Het boekje, met een voorwoord van schrijver en stadgenoot Koen Peeters en een omslagillustratie van Annet Schaap, verscheen in een oplage van 1500 exemplaren en is door Swillen verspreid onder haar klanten. Boekblad publiceert hieronder hoofdstuk Vijf.

Tekst Maartje Swillen

wel iets wordt tussen mezelf en de bakfiets, maar trap toch maar voort. Het leven is naar het schijnt aan de durvers.

Het lukt. Ik blijf overeind.

Een paar dagen na het binnenhalen van de bakfiets wordt de winkel ontdekt door de media.

Dat is natuurlijk niet waar. Er belt gewoon een journalist. Of wij iets kunnen vertellen over onze winkel tijdens de coronacrisis. Hij belt ook met een aantal collegaboekhandelaren, die allemaal een gelijkaardige aanpak hebben.

www.boekblad.nl

Al weken is er alleen maar slecht nieuws. De cijfers gaan onherroepelijk de verkeerde kant op.

De situatie in de woonzorgcentra is precair. Er zijn geen mondmaskers meer. Of ze zijn er wel, maar het zijn niet de juiste. Zicht op versoepelingen is er helemaal nog niet. De grenzen zijn dicht. Zoveel sectoren bloeden. Als je daar onze situatie naast legt, steekt ze haarscherp af. Voor onze winkel is de sluiting alleen maar een kader gebleken dat wij met goed nieuws en net-niet-overdreven optimisme

Annet Schaap, de schrijfster van Lampje, waar de titel van het boekje van Swillen op alludeert, leverde de omslagillustratie voor Rampje. Swillen: ‘Haar ken ik omdat ik haar boek heel goed heb verkocht.’

konden vullen. Wij zitten in een luxepositie, ons is een bakfiets in de schoot geworpen, wij hebben de meest hondstrouwe klandizie en de zon die altijd schijnt, en er is zo weinig verkeer dat wij altijd zomaar kunnen oversteken, ook als het rood is, gewoon omdat die fiets zo lekker bolt.

Dit is toch ook een gekke wending, dat journalisten voor goed nieuws naar de boekhandel beginnen bellen.

Op een vrijdagavond fietst er een fotograaf mee. Op de planning

staat een lange toer, doorheen het centrum en dan Heverlee in, om weer af te sluiten vlak bij het Ladeuzeplein. Een paar keer moet ik op zijn vraag opnieuw op- en afstappen, en ook aanbellen blijk ik te snel te doen. Ik ben bovendien intussen zo getraind dat de arme man maar niet wil geloven dat er in onze bakfiets geen motortje zit.

Paginagroot sta ik een paar dagen later in de krant. Het is een leuk aandenken aan een vreemde tijd, en bovendien laat onze verzekeraar na het lezen van het artikel

januari 2021  jaargang 188

weten dat hij leveringen per fiets in onze polis heeft opgenomen.

Een schitterende opluchting, nu kunnen wij met onze bak eindeloos veel joggers scheppen zonder dat het ons iets moet kosten.

Count your blessings.

Rampje door Maartje Swillen.

Boekhandel Boekarest, Leuven.

ISBN 9789464007824.

Op Boekblad.nl vertelt Maartje Swillen meer over het ontstaan van Rampje. 

37

LEES DIT BOEK

'HET GAAT M� OM WAT ONS TOT MENS MAAKT' JACOB JOL

DOUWE DRAAISMA:

‘Het gaat hier om de grote vragen.

Over de relatie tussen hersenen, bewustz�n, denken en emotie, zintuig en geheugen. Jacob Jol� durft ze te stellen en benadert ze met vernuft, scepsis en een weldadige nuchterheid.’

Ideaal cadeau voor de feestdagen € 29,95

MOOI met KLEDING de opvolger van de bestseller ‘Kleding Genoeg Vrouwen’ Kleur, kleding en stylingtips voor elke vrouw

Altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws?

JAARGANG 187 JUNI 2020

6

ww w.b oek blad

10

Vakblad voor het boekenvak

Vakblad voor het boekenvak

Vakblad voor het boekenvak ww w.b oek blad

JAARGANG 187 NOVEMBER 2020

9

JAARGANG 187 SEPTEMBER 2020

ww w.b oek blad

.nl

.nl

.nl

NON BOOKS

ing Noodzakelijke aanvull van het assortiment?

LITERAIRE FESTIVALS

N UITGEVERIJ DAMO

Vol vertrouwen na wing ingrijpende verbou

‘WE GAAN ERVAN N UIT DAT BROESE EE TREKKER BLIJFT’ 187 juni 2020  jaargang

Filosofie aan de keukentafel

Jeroen Stumpel:

Hilde Vinken (Kosmos Uitgevers):

‘EVALUEREN AR EN FIJNSLIJPEN DA ’ M O T GAAT HE

Sandra en se): Erik van Doorn (Broe

jaargang 187 september 2020 

00

r

Meer dan een schrijve op een podium

GIANOTTEN MUTSAERS

‘IK HEB GELUKKIG VEEL IDEEËN’

0

jaargang 187 november 2020 

00

Neem nu een abonnement op Boekblad!

Boekblad Online

Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

Boekblad Compleet

€ 59,-

januari 2021  jaargang 188

6 x Boekblad Magazine Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

€ 108,-

39

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Oliver Gee

Op jacht naar vergeten boekenleggers Oliver Gee (1982) studeerde kort Theologie in Utrecht en daarna Nederlandse letterkunde in Amsterdam. Met zijn vriend woont hij in Brummen, waar hij hun huis volstouwt met negentiende-eeuwse boeken. Tot voor kort stond hij op zaterdag bij boekhandel Van Someren & Ten Bosch in Zutphen in de winkel. Omdat hij tevens goede klant is van die boekhandel heeft hij heel wat boekenleggers van ze in huis.

Het gaat bijna ongemerkt. Als je bij Van Someren & Ten Bosch een boek koopt, schuift de boekhandelaar, net voordat hij het boek inpakt, een boekenlegger tussen de pagina’s. Zo gaat de verstekeling mee naar huis. Wanneer je dan tijdens het lezen gestoord wordt, en je zoekt verstrooid rondom leunstoel, bed, bureau of keukentafel naar een stukje papier om tussen de bladzijden te duwen, dan komt tot je vreugde dat handige langwerpige kaartje tevoorschijn.

Het boek is weer even gevrijwaard van een ezelsoor.

Het is de vraag of wij lezers ons wel dankbaar genoeg betonen tegenover deze nederige papieren pelgrims, die ons vergezellen op onze reis langs de pagina’s. We vergeten

40

ze in de trein, bekladden ze met boodschappenlijstjes en scheuren ze doormidden als we meerdere plaatsen in hetzelfde boek willen onthouden. En als we het boek uit hebben, vergeten we onmiddellijk hun trouwe dienst.

Daarover ga je je op een gegeven moment toch schuldig voelen.

Deze zomer heb ik daarom mijn boeken doorgebladerd, op jacht naar die vergeten boekenleggers.

En jawel, een waar leger aan Van Someren-bladwijzers kwam tevoorschijn. Ik vond de verschillende verschijningsvormen vanaf ongeveer 1980 terug. Hoe ik dat jaartal zo specifiek weet? Op alle leeswijzers stond de toevoeging ‘& Ten Bosch’ achter de winkelnaam. Ad ten Bosch, eigenaar van de winkel

www.boekblad.nl

Boekenleggers Van Someren & Ten Bosch

Houtsnede Frans Masereel

tussen 1977 en 1996, had in 1980 Boekhandel Van Someren omgedoopt in Boekhandel Van Someren & Ten Bosch.

Voor het oudste exemplaar (gevonden in een boek van Mensje van Keulen uit 1983) is het opschrift

nog met de hand ontworpen in zwart en rood, terwijl de achterkant (‘kijk óók eens aan de andere kant’, staat er op de voorzijde) een serie schrijversportretten toont.

De foto’s van de Zutphense auteurs Ida Gerhardt en H.C. ten Berge en die van Kopland en Wolkers (de laatste met een aubergine) zijn mogelijk in de winkel genomen.

Jeroen Brouwers woonde enige tijd in Warnsveld en Maarten ’t Hart was de eerste schrijver die, op 9 september 1980, een boek kwam presenteren nadat Ad ten Bosch de winkel had overgenomen. Een latere, iets strakkere, variant op deze leeswijzer vermeldt onder andere de zo Zutphense rubriek ‘antroposofie’. Op de achterkant gaan Brouwers en Gerhardt nu vergezeld van Harry Mulisch.

In een geheel nieuwe vormgeving werd de bladwijzer aan het begin van deze eeuw versierd met een verfijnde ets die de gevel van de winkel voorstelt. De Zutphense kunstenaar Wim van der Meij maakte deze afbeelding in 2002.

Op dat moment gaf Ten Bosch’ opvolger Jaap Deen alweer zes jaar leiding aan de winkel. Opvallend is dat op deze boekenlegger het stichtingsjaar van de winkel is gewijzigd: 1843 werd 1844. In 2014 werd de zinsnede ‘170 jaar boekverkopers’ toegevoegd. Toen de huidige eigenaar Ine Soepnel in 2015 aantrad, nam zij ook een nieuwe ontwerper in de arm. De huidige boekenlegger is versierd met een prachtige houtsnede van een lezende man onder een boom.

Het kunstwerk komt uit Mijn getijdenboek, een van de ‘romans zonder woorden’ van de Vlaamse kunstenaar Frans Masereel uit 1919.

Ik ben benieuwd of klanten in hun boeken nog oudere Van Somerenboekenleggers kunnen vinden.

Waarschijnlijk zal het voor ieder die al jaren bij Van Someren zijn boeken koopt, makkelijk zijn om ook een collectie samen te stellen van al die leeswijzers die ons zoveel uren trouwe dienst hebben bewezen. 

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp): Soms is de uitvoering van een boek al genoeg om mijn nieuwsgierigheid te wekken. Dit is zo’n boek.

De inhoud steekt gelukkig geen moment schraal af tegen de mooie vormgeving. Ik heb het verslonden.

Klanten hebben weleens een zetje nodig als ik vertel dat het onder andere over een pandemie gaat. Niet iedereen zit daar nu op te wachten. Maar met dit boek ben je juist even in een heel andere wereld en kun je de corona-toestanden voor even vergeten. In een kustplaatsje in Cornwall spoelt een walvis aan.

Eerder die dag werd er een naakte man op het strand gevonden. Joe Haak blijkt gevlucht uit de Londense City. Over het hoe en waarom maken de 307 bewoners van het dorpje zich niet druk. Je maakt als lezer, net als Joe Haak, kennis met verschillende dorpsbewoners. Joe Haak groeit uit tot een levende legende en hij gaat van deze plek houden. En ook ik had moeite met afscheid nemen toen ik het uit had.

Gelukkig vond ik in Greenwood van Michael Christie opnieuw een geweldig boek!

Iris Meijer van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam): Oui, chef is een boek dat je smaakpapillen triggert! Als journalist Bill Buford op het station in Washington tegen de Franse chef Michel Richard opbotst blijkt dat het begin van de verwezenlijking van zijn droom: wijs worden in de wereld van de Franse gastronomie.

Buford is geen nieuweling in de culinaire wereld (hij werkte eerder voor de Italiaanse chef Mario Batali en schreef daar het boek Hitte over), maar een kenner is hij ook allerminst.

Samen met zijn vrouw en hun driejarige tweeling verhuist Buford van New York naar Frankrijk waar hij de geheimen van de Franse keuken hoopt te ontdekken. Hoewel ze het avontuur niet voor de idylle aangaan, verloopt het uiteraard toch iets minder romantisch dan gedacht.

Met humor en vol liefde vertelt Buford over zijn tijd in Frankrijk en over de passie waarmee de Franse keuken wordt benaderd door de chefs die hij daar ontmoet. Een uniek kijkje in de keuken van de chefs, óók geschikt voor kookklunzen!

DE DAG DAT DE WALVIS KWAM JOHN IRONMONGER (SIGNATUUR, € 24,99)

OUI, CHEF! BILL BUFORD (MEULENHOFF, € 24,99)

januari 2021  jaargang 188

41

BOEKVERKOPERS LEZEN

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): De klimaatcrisis. Op geologische schaal staat ze gelijk aan de meteorietinslag die een einde maakte aan de dinosauriërs; mede door temperatuurstijging, verzuring en vervuiling is in relatief korte tijd sprake van massale uitsterfte. Toch zappen we al sinds de jaren zeventig weg van de steevast ingehaalde, toch al sombere toekomstvoorspellingen. De aandacht vragen actualiteiten waarin celebs, politiek-maatschappelijke en andere virale gebeurtenissen gezellig en minder gezellig samenscholen. In het misschien wel belangrijkste boek van deze tijd stelt Magnason dat klimatologische veranderingen voorbijgaan aan de woorden en metaforen die we tot onze beschikking hebben om ons tot de werkelijkheid te verhouden. Op atypische wijze, beginnend bij zijn grootouders en vooruitdenkend naar zijn kleinkinderen, inhakend op IJslandse en Oosterse mythologieën, zoekt hij concrete betekenis tegen de achtergrond van een schrikbarende, hopelijk enigszins bij te sturen toekomst.

ON TIME AND WATER ANDRI SNÆR MAGNASON (SERPENT’S TAIL, € 17,99)

42

Inge van Es van Boekhandel Kooyker (Leiden): In haar debuutroman laat Simone Atangana Bekono op knappe wijze zien wat er in het hoofd omgaat van een jong, slim, zwart meisje. Salomé is zestien jaar en zit in een jeugddetentiecentrum.

Hoe is dat zo gekomen?

Salomé haalt een Cito-score van 550 en mag naar het gymnasium, maar wordt desondanks voortdurend geconfronteerd met racisme en discriminatie. Als het pesten toeneemt, koopt haar vader een boksbal en leert haar ‘door de vijand heen te slaan’. In de cel doet Salomé verwoede pogingen zichzelf en de wereld om haar heen te begrijpen. De samenleving benadert Salomé anders dan zij zich voelt en dat verwart en frustreert haar. Atangana Bekono weet op een invoelende manier de gevoelswereld van Salomé onder woorden te brengen. Het boek is levendig door de afwisseling van beschouwelijke passages, dialogen en flashbacks.

Perfect voor leesclubs en leeslijsten van scholieren.

CONFRONTATIES SIMONE ATANGANA BEKONO (LEBOWSKI, € 22,99)

Monique Eskens van De Drukkery (Middelburg): ‘Waren de goden kosmonauten?’ ‘Zijn wij alleen in het universum?’ Intrigerende vragen waar al veel over is gezegd en geschreven.

Jeroen Windmeijer verweeft deze vragen met een buitengewoon spannend plot tot een prima thriller. Hij heeft culturele antropologie en wereldgodsdiensten gestudeerd en dat is te merken. Windmeijer paart een grote kennis aan een goede pen, zodat je je niet alleen heerlijk kunt verliezen in het spannende verhaal, maar je ook kunt laten verleiden om informatie op te zoeken.

Maar als je daar geen zin in hebt, heb je met dit boek een zeer onderhoudende thriller in handen.

En het antwoord op de eerste twee vragen? Voorheen had ik gezegd: nee en ja, maar nu weet ik niet zeker of het wel misschien ja en nee moet zijn ;-) Het zou zomaar kunnen…

DE GENESISSLEUTEL JEROEN WINDMEIJER (HARPERCOLLINS, € 21,99)

www.boekblad.nl

Sandra de Jong van boekhandel Novita (Bennekom): In haar eerdere boek De keuze vertelde Edith Eger, gevierd psycholoog en Holocaustoverlever, het verhaal van haar oorlogsverleden. Als opvolger schreef zij Het geschenk. In twaalf hoofstukken leidt zij je door krachtige lessen. Je leert om je slechtste momenten te zien als je beste leermeester. Iedereen heeft zijn eigen verdriet, verlies, wanhoop, angsten en trauma’s. Eger maakt je bewust van je positie en maakt duidelijk dat je altijd een keuze hebt hoe om te gaan met een situatie. Zij laat je zien hoe je uit de rol van slachtoffer kunt stappen. In het hele boek zijn verhalen verweven van cliënten uit haar eigen praktijk en uit haar leven. Aan het einde van ieder hoofdstuk worden drie sleutels aangereikt die het mogelijk maken om je uit je gevangenis te bevrijden. In het hele boek staan prachtige quotes, zoals: ‘We veranderen niet totdat we er klaar voor zijn.’ Veranderen betekent niet dat je een nieuw persoon wordt, maar dat je je ware zelf wordt. Dit boek is een pareltje dat ik iedereen wel zou willen laten lezen.

HET GESCHENK EDITH EGER (LEV., € 18,99) 

NIEUW!

NU OVERAL VERKRIJGBAAR

€ 19,95 Erick Overveen werkte bijna 15 jaar aan zijn 2e roman Delirium?! over rock’n roll-intellectueel Theo van Gogh (1957 - 2004) januari 2021  jaargang 188

43

Het magazine voor échte boekenliefhebbers

CADEAUABONNEMENT Stopt automatisch

€ 29,95

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 29,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.

44 Ga naar www.boekenpost.nl/boekblad of bel 072 531 49 78 www.boekblad.nl