BOEKBLAD Magazine #10 nov/dec 2020

JAARGANG 187 NOVEMBER 2020

10

Vakblad voor het boekenvak w ww.boe k blad. nl

LITERAIRE FESTIVALS

Meer dan een schrijver op een podium

UITGEVERIJ DAMON Filosofie aan de keukentafel

Jeroen Stumpel:

‘IK HEB GELUKKIG VEEL IDEEËN’ november 2020  jaargang 187

00

Magazines en boeken. Dat kunnen we als geen ander.

Hoe? Zie onze vernieuwde website.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

12 Jeroen Stumpel:

‘Ik heb gelukkig veel ideeën’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Hajnalka Bata, Janny Beima, Gerben de Bruijn, Maarten Dessing, Roeland Dobbelaer, Anthoni Fierloos, Nelie Groenendijk, Henk Groenewegen, Marti Huetink, Walter Jansen, Jesse Keff, Lianne Laseur, Iris Meijer, Niels Nijborg, Inge Roos, Patrick Swart, Mik Vaes, Jan Vinck, Enno de Witt, Willy Wouters.

Foto omslag Chris van Houts Uitgeverij Boekblad is een uitgave van Stip Media.

Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar.

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl

www.boekblad.nl

Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus Druk Veldhuis (Raalte)

© 2020 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

20

EN VERDER

In beeld Paagman opent nieuwe winkel in Leidschendam

22

Vincent van de Vrede: ‘All in the Family’

08 Over het nieuws

Jan Vinck, Roeland Dobbelaer, Marti Huetink, Lianne Laseur, Hajnalka Bata

27 Column

Patrick Swart:

Samen kom je verder

34 Boekverkoper schrijft

Uitgeverij Damon Filosofie aan de keukentafel

Uitgeverij

06 Vooraf

Gerben de Bruijn (Post Scriptum, Schiedam): We hebben een winnaar!

36 Boekverkopers lezen Recensies

Najaar 2020

FOTO Xanne Vera/Explore the North

FILOSOFIE RELIGIE POLITIEK GESCHIEDENIS VERTALINGEN

28 1

Literaire festivals Meer dan een schrijver op een podium

Abonnementen BOEKBLAD COMPLEET onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + Boekblad magazine | € 261, eerste jaar € 179.

BOEKBLAD ONLINE onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 201, eerste jaar € 119.

BOEKBLAD COMPLEET ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + Boekblad magazine | € 141,

eerste jaar € 108 (kopie KVKinschrijving/studentenkaart opsturen).

BOEKBLAD ONLINE ZZP/ STUDENT onbeperkt toegang tot Boekblad.nl | € 81, eerste jaar € 59,- (kopie KVKinschrijving/studentenkaart opsturen).

PROEFABONNEMENT 6 maanden onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 5 Boekblad magazines | loopt automatisch af | € 49,50.

MEER INFORMATIE Boekblad.nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

november 2020  jaargang 187

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 (ma t/m vr 13-17 uur) E info@stipmedia.nl www.stipmedia.nl ISSN 1586-2897

5

VOORAF

All in the Family Het waren bepaald spectaculaire foto’s die het persbericht begeleidden waarin de opening van de nieuwe winkel van Paagman in Leidschendam werd aangekondigd. Op deze pagina’s één voorbeeld, meer in het hart van dit nummer. Na de nieuwe Broese-vestiging in Utrecht is Nederland weer een ‘boekenpaleis’ rijker.

Evenals dit voorjaar in Utrecht vond de opening plaats op een moment dat het nare virus dat ons dit jaar

beheerst, noodzaakte tot strengere maatregelen. Dat maakt van zo’n groot project nog meer een sprong in het diepe dan het op zichzelf al is.

Voor sprongen in het diepe is lef nodig, ook als het gaat om initiatieven op kleinere schaal. En het is misschien niet helemaal toevallig dat bij familiebedrijven, zoals Paagman, dat lef aanwezig is. In dit nummer komen daarvan twee voorbeelden uit het boekenvak langs: we spraken met Jeroen Stumpel, eigenaar van de Stumpel-boekhandels in Noord-Holland en Flevoland, en Jenny van der Laar en John van Gortel van uitgeve-

Foto Marieke Konings

In een jaar waarin veel anders is gelopen dan gehoopt, zijn sprongen in het diepe die tot mooie resultaten leiden de lichtpunten. Een ander lichtpunt is de collectiviteit in het boekenvak, waarover Patrick Swart, vertrek-

kend directeur van WPG Uitgevers, in zijn column in dit nummer schrijft dat die in deze coronatijd erg goed functioneert. Een soort familiegevoel zou je kunnen zeggen.

Horen een eigen vakblad en website ook bij die familie? Dat is een vraag die in 2021 beantwoord moet gaan worden. U hoort nog van ons.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

FOTO Paagman

rij Damon. Wat opvalt in de verhalen van Stumpel en Van der Laar is dat zij aanvankelijk absoluut niet van plan waren om ‘in de zaak te gaan’. Maar uiteindelijk kruipt het boekenvakbloed waar het niet gaan kan. ‘Ik zou nu niets anders meer willen’, aldus Stumpel die in juli in Purmerend een nieuwe winkel opende, de elfde in totaal inmiddels.

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

JAN VINCK Eigenaar van literaire boekhandel De Toren van Bemmel, onderzoekt verschillende scenario’s om de winkel in de benen te houden Uitgevers springen bij in geval van personeelstekort boekhandel

De solidariteit onder boekenvakkers bewijst zich andermaal. Ik wist dat de onderlinge verbondenheid groot is, en aangesterkt met de natuurlijke overlap in kennis en kunde is dit initiatief zowel groots als logisch. Dat neemt niet weg dat zomaar op dag 1 je plek vinden in de boekhandel, binnen een functionerend team, niet altijd gemakkelijk is. (Bij ons in de winkel zou het concept niet eens werken, een medewerker staat er altijd alleen.) En dan is er nog het virus, waaraan de invallend stagiair of medewerker zich nadrukkelijk blootstelt. De thuiswerker verlaat de veilige luwte en betreedt het oog van de (corona)storm. Anders dan in de haast dystopische maar toch al snel gewende werkelijkheid van Zoom, zelfgezette koffie en kat op schoot, zijn in de fysieke retail levendige interacties met klanten de norm. Saai en voorspelbaar is het er nooit, vreemd en beangstigend soms wel. We hopen er het beste van, maar hoe zal de uitgever reageren wanneer de uitgeleende vrijwilliger zich met coronasymptomen meldt na een ongetwijfeld bewogen dag in de boekhandel?

8

Uitgave in eigen beheer voor het eerst kerntitel KBW

Inkopen is intuïtie, ervaring, het raadplegen van de juiste informanten en de kracht van de herhaalde boodschap. Waarom wil ik een boek in de winkel hebben? De nieuwe Barack Obama… ja, die zeker. De nieuwe Rian Visser… twijfel, twijfel. In beide gevallen heb ik deze boeken (nog) niet gelezen en de mogelijke doelgroep slechts oppervlakkig geanalyseerd.

En ook al zal ik in 80 tot 90 procent van de gevallen geen spijt van mijn keuzes hebben, toch is het een gemiste kans wanneer ik titels van goede kwaliteit en met prima verkoopmogelijkheden misloop.

Bij ons in de winkel zijn bekende namen – schrijvers en uitgevers – altijd in het voordeel. Soms is dat heel vanzelfsprekend (de nieuwe Ken Follett), soms ook best toevallig (Middaguur of Hamnet, omdat je nu net het vorige boek van deze schrijvers zo mooi vond), maar altijd bouw je voort op iets wat je al weet of kent. Hoe lastig heeft een onbekende auteur of uitgever het dan. Hij of zij kan alleen maar lukraak tegen een bal aantrappen, in de hoop dat deze ergens tussen twee palen belandt en het publiek doet opveren. (Mijn advies: trap minstens twee keer!) Dolgraag zou ik een platform kennen dat erin slaagt om mijn eigen vooringenomenheid aan banden te leggen en de juweeltjes uit alle hoeken en gaten (inclusief uitgaven in eigen beheer) op een presenteerblaadje aan te reiken. Distributie is het

www.boekblad.nl

volgende probleem, maar hé, we moeten ergens beginnen.

Audax: zwarte cijfers na verlies in 2018

Tijdens de eerste week van mijn periode als eigenaar van De Toren van Bemmel bromde een vaste klant: omzet, omzet, omzet! Ik geloof dat ik direct begreep wat hij bedoelde en anders leerde ik het snel genoeg. Het voordeel van een kleine winkel is dat je enorm flexibel bent en aan veel knoppen kunt zitten met onmiddellijk resultaat. Zo konden wij in het begin de dure koffiemachine wegdoen, een opgestapte medewerker niet vervangen, een deel van de boekhouding zelfstandig uitvoeren, boekenstapels van zes vervangen door stapels van drie, enzovoorts.

Maar hoewel bezuinigen een gemakkelijke (geen lichtzinnige!) daad is, ondermijnt het ook de kwaliteit en het zelfvertrouwen, en dus het voortbestaan, van een onderneming. Uiteindelijk moet er een moment zijn dat je weer naar de omzet kunt kijken en opgelucht adem mag halen.

Als ik kijk naar het Audax-verhaal dan weet ik het nog niet zo zeker.

Wat er allemaal niet voorbijkomt in één kort Boekblad-artikel dat je hart doet stollen: sluiting van winkels, een nieuw distributiebedrijf (naast CB), competitie van online retail, zorgen over liquiditeit en mogelijke behoefte aan externe financiering, en door alles heen speelt de corona-onzekerheid. Ik zie mijn oudere, zeer gewaardeerde klant al

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl onrustig in zijn winkelstoel zitten wiebelen, ondanks geruststellende berichten over zwarte cijfers. ‘Jan’, zou hij zeggen, ‘klantjes, heb je vandaag nog klantjes gehad?’

ROELAND DOBBELAER Filosoof en mediaondernemer, tevens hoofdredacteur van De Leesclub van Alles en Bazarow.com, de boekensite waarbij schrijvers en vertalers zich kunnen aansluiten voor een betere vergoeding Meer dan 170 schrijvers aangesloten bij Bazarow

Natuurlijk even de laatste stand doorgeven. En inderdaad sinds dit bericht zijn er weer veel nieuwe schrijvers en vertalers bijgekomen die ons initiatief ondersteunen. We zijn de 200 gepasseerd. Regelmatig werken we de lijst op Bazarow bij.

Voor de mensen die het gemist hebben: Bazarow.com wil de boekensector ondersteunen en geldstromen terugleiden de sector in. Dat doen we op verschillende manieren. Eén ervan is dat we schrijvers en vertalers extra inkomsten bieden op via Bazarow verkochte boeken. Aanmelden kan nog steeds natuurlijk.

We merken dat niet iedereen zich hier meteen een voorstelling van kan maken. We kregen opmerkingen dat we minder betalen dan de gewone royalties. Inderdaad, maar onze bijdrage komt bovenóp de afspraken die schrijvers en vertalers hebben met hun uitgevers. Het zijn dus extra inkomsten. Nee, we zijn geen uitgever. We verkopen boeken en dat is al mooi genoeg.

Athenaeum Boekhandel sluit Roeterseiland

Dit vond ik wel het verdrietigste nieuws van afgelopen maand.

Athenaeum is een prachtige boekhandel, ik kom er graag als ik in Amsterdam ben. Het is jammer dat de huidige crisis deze boekhandelsgroep zo hard raakt en niet alleen deze boekhandel. Extra frustrerend is natuurlijk dat de grote online giganten tijdens de coronacrisis alleen maar gegroeid zijn. De blauwe schijnt voor het eerst in zijn bestaan winst te hebben gemaakt. Dat verlies maakt dit soort bedrijven niets uit. Het gaat om marktpositie veroveren totdat je alleenheerser bent in een segment. En dan kun je je gang gaan.

Ik noem dat roofkapitalisme. Het is zuur dat dit wel honderden boekhandels de kop heeft gekost en nog gaat kosten, als we niets doen.

Dat versterkt mijn idee dat individuele boekhandels online niet kunnen opboksen tegen de grote concullega’s. Het is tijd dat we de handen ineenslaan om te zorgen dat we online sterker worden dan wat er nu is. En daar moeten de boekhandels dan natuurlijk volop van meeprofiteren. Daar liggen de plannen voor klaar. We zijn nu aan het kijken hoe we deze kunnen realiseren.

Bookstore Day 2020: omzetplus 15 procent

En dit is dan weer een opsteker voor het boekenvak. Mooi dat de Bookstore Day 2020 een succes werd. Dat konden veel boekhandels na een dramatisch coronavoorjaar wel gebruiken. Het laat ook zien dat met nieuwe projecten en initiatieven mensen nog steeds graag naar de boekhandel komen.

De tijd van alleen maar boeken in een kast hebben staan is allang voorbij. Beleving, verbinding, verdieping, dat zijn de zaken waar het tegenwoordig om draait en om moet draaien. Gelukkig zien steeds meer boekhandels dat in. En gelukkig dat de meeste nu ook weten

november 2020  jaargang 187

hoe er ondanks de coronacrisis toch bijeenkomsten te organiseren zijn. We melden deze activiteiten graag in de agenda van Bazarow Magazine, stuur ze vooral door zou ik zeggen.

Zelf zijn we ook met onze leesclubavonden van De Leesclub van Alles gestopt. Na de kerst wil ik dat weer gaan oppakken. De reden: er is niets zo leuk om met mensen over boeken te praten, ideeën en gedachten uit te wisselen en op nieuwe ideeën te komen. Bij alles wat we in dit mooie vak doen: boeken lezen blijft de bron.

MARTI HUETINK Sinds 1 september de nieuwe directeuruitgever van WBOOKS Omzet A-boeken in week 37 in Nederland 10,0 miljoen euro

Dit is natuurlijk nog steeds geweldig nieuws om te lezen. De cumulatieve A-boekenomzet (Nederlands- en niet-Nederlandstalig) steeg dit jaar tot nu toe gemiddeld 5,8 procent ten opzichte van vorig jaar. Volgens mijn berekening steeg het genre non-fictie informatief – en daarin vallen de uitgaven van WBOOKS – de afgelopen twee maanden met zo’n 9 procent ten opzichte van 2019. En dat in deze crisistijd. Deze cijfers zijn wel in strijd met de terughoudendheid en voorzichtigheid die we toch op de Libris Blz. najaarsbeurs bespeurden. Het zal interessant zijn om over één, twee, of vijf jaar de analyse van de huidige situatie te maken. Voor WBOOKS geldt dat we terugvallen op onze sterke punten: zeer goede kennis van onze doelgroepen en de middelen waarmee we die bereiken, én een zeer gemotiveerd en betrokken team van medewerkers.

9

Home Magazine Boekblad was erbij

CB en FOOX bundelen stromen in retaillogistiek

Hollands Diep geeft Obama’s autobiografie uit

CB is op zoek naar verdere stroomlijning van de dienstverlening.

FOOX komt vaak op adressen waar ook boeken vanuit CB geleverd worden. Door die goederenstromen te bundelen worden de CO2-uitstoot en het aantal verreden kilometers verlaagd. En dat past in de duurzame ambities van CB: 40 procent CO2-reductie en 80 procent fijnstofreductie in 2020 (ten opzichte van 2015). Prachtig! Maar wat lees ik in hetzelfde nieuwsbericht? FOOX levert onder andere tabak, als totaalleverancier van tabak- en gemakswinkels en benzinestations. Mmm… In dit geval misschien toch maar gewoon zeggen dat je kosten wilt besparen?

Is niks mis mee, hoor.

Bij mijn vorige werkgever Brill, met een kantoor in Boston, werd er door de Amerikaanse collega’s wat afgezucht de afgelopen vier jaar. En niet alleen door hen.

Maar ook in Zwolle gaan Trump, Biden en de good old Obama days over de tong. Waarom wordt dit boek niet vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen (3 november) uitgegeven? Dat snap ik – ook commercieel – niet zo goed.

Barack Obama zegt in het persbericht: ‘Ten slotte laat ik in het boek, in een tijd waarin Amerika ongekend woelige tijden kent, mijn gedachten gaan over de vraag hoe we de verdeeldheid in het land het hoofd kunnen bieden.’ Dat had sommigen in de VS wellicht nog kunnen helpen bij hun gedachtebepaling en keuze. Of spreekt uit deze timing juist de grootsheid van deze man?

Audax: zwarte cijfers na verlies in 2018

Ik kan me overigens goed voorstellen dat CB met argusogen de ontwikkelingen rond Audax volgt.

Van uitgeverszijde is er inmiddels scherp op de plannen van Audax gereageerd, bijvoorbeeld in de open brief op de site van Boekblad van Lemniscaatdirecteur Jean Christophe Boele van Hensbroek: ‘Audax lijkt brede beschikbaarheid boek op het spel te zetten’. De zorg is terecht, dunkt mij. Een semigedwongen winkelnering op een beperkt aanbod titels zou de brede beschikbaarheid inderdaad onder druk zetten voor de bij Audax aangesloten boekhandels. Het unieke Nederlandse distributiesysteem in combinatie met de Wet op de vaste boekenprijs zijn verworvenheden, tamelijk essentieel voor het functioneren van onze sector. Ik hoop – en verwacht – dat de plannen van Audax CB scherp houden en zijn dienstverlening betaalbaar en intact.

10

LIANNE LASEUR Inkoopassistent van LibrisBlz., bedacht een pool van uitgeverijmedewerkers die boekhandels kunnen helpen bij personeelstekort

Vacatures Agenda

behulpzaamheid. Dat uit allerlei hoeken de aanmeldingen binnenstromen vind ik prachtig. Zonder nadenken te hulp willen schieten, als het in de winkels uit de hand lijkt te lopen tijdens de feestdagen.

Dit geeft me echt een warm gevoel en zegt iets over ons vak. Hulde!

Zelf moet ik dan maar direct toegeven dat ik me niet ingeschreven heb, maar wel met een geldige reden: mijn ouders hebben een kerstpakkettenbedrijf dus ik ben nooit beschikbaar in december.

Utrecht krijgt verhalenmachine tijdens ILFU

Toen ik dit bericht op vrijdagochtend op Boekblad zag verschijnen begon het in mijn hoofd meteen te ratelen. Het bericht werd direct doorgestuurd naar Jan Peter Prenger met de melding dat het een mooi initiatief is wat helemaal bij deze tijd past. Misschien wel een mogelijkheid voor Bookstore Day 2021? Een mooie, innovatieve manier om ‘verhalen’ in het zonnetje te zetten. We hebben met z’n allen het jonge publiek hard nodig en in mijn beleving kan de jeugd zo iets tofs niet negeren. Nog milieuvriendelijk papier ook!

Wel grappig om te merken hoe alle coronamaatregelen in je hoofd zitten, want ik vroeg me direct af hoe ‘coronaproof’ dit is.

Uitgevers springen bij in geval van personeelstekort in boekhandel

Hollands Diep geeft Obama’s autobiografie uit

Ik ga wat zeggen over mijn eigen bericht, ha! Dit is supergaaf. Onze branche is een ons-kent-ons-branche, ook al kennen we elkaar lang niet allemaal. Op de beurs sprak ik enkele vertegenwoordigers die rondliepen met dit idee. Handig als het centraal aangestuurd zou worden, zo gezegd, zo gedaan. Op dit moment zitten we boven de tachtig aanmeldingen. Wat een

Van zulk nieuws worden wij op de inkoopafdeling van Libris Blz. natuurlijk altijd vrolijk. Zo’n bericht komt binnen en er moeten direct allerlei vragen beantwoord en acties ingezet worden. Is er nog een plekje in de Kerstfolder over?

Kan het zo snel mogelijk op het Digitaal Beursplein zodat de winkels meteen kunnen bestellen? Meteen toevoegen aan de toptitellijst voor

www.boekblad.nl

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl het najaar die de boekverkopers en uitgevers massaal gebruiken.

Met het boek van Michelle Obama in ons achterhoofd, dat destijds een fantastisch cadeauboek bleek te zijn, krijgen we nu tijdens deze gekke feestdagenperiode het boek van haar man te lezen. Dat gezegd hebbend: het aanbod potentiële bestsellers is dit najaar groter dan ooit. Kunnen boekhandels dat qua liquiditeit wel aan? En kunnen uitgevers dat qua marketing wel aan?

Hebben kranten, tijdschriften en radio en tv wel genoeg ruimte beschikbaar om aandacht te geven aan al die boeken? Spreiding van titels was al belangrijk, maar wordt steeds belangrijker.

HAJNALKA BATA Uitgever bij Meulenhoff Boekerij, dat onlangs vierde weer marktleider te zijn in het segment e-boeken Mediafederatie: ‘Nog geen conclusies trekken over btw-verlaging e-boeken’

Meulenhoff Boekerij is een van de grootste e-book-uitgevers en het digitaal uitgeven heeft voor veel veranderingen binnen onze uitgeverij gezorgd. Niet in het minst doordat het niet meer alleen op papier uitgeven een andere manier van nadenken vergt over dat verhaal dat je zo graag aan die lezer wilt bezorgen. Digitale lezers stellen andere eisen aan een boek dan foliolezers en daar leren wij nog elke dag van: wat voor een prijsstelling een e-boek kan hebben, wat voor een omslag het moet krijgen, welke genres ze willen lezen, etc. En om dat dan te rijmen met de eisen die overheid, auteurs en rechthebbenden stellen is een aardige klus. De beste prijsstelling

van e-books houdt ons dagelijks bezig en we vinden dat we die btwverlaging moeten laten zien aan de lezers.

Bestseller 60 (week 39): Kamerling op 1

Het vieren van grote momenten, zoals het behalen van een nummer 1 positie in de Bestseller 60, doen wij normaliter met z’n allen uitgebreid op kantoor. Samen vieren maakt zo direct concreet wat wij allemaal nastreven: de mooiste en beste boeken maken voor een zo breed mogelijk publiek. En als een zo bijzonder boek als dat wat Merlijn over zijn vader heeft gemaakt dan het bestverkochte boek in Nederland is, dan weet je weer precies waarvoor je doet wat je doet. Dit jaar vierden we dat op de uitgeverij in een ietwat kleiner gezelschap, maar zeker ook via allerhande digitale wegen om met zoveel mogelijk mensen samen te zijn.

Literair agenten zetten in op virtueel Frankfurt

Je zou denken dat we zo langzamerhand wel gewend zijn aan het houden van gesprekken via Zoom, Teams of Google Hangouts, maar ik mis dat gesprek aan de tafel op de beurs toch echt wel. Ja, veel van het zakelijke gebeurt nu ook al digitaal, maar dan had je altijd nog die paar keer per jaar dat je agenten, redacteuren en foreign rights managers in levende lijve zag.

Uiteraard passen we ons aan en zullen we net zoals Schönbach en Sebes & Bisseling onze afspraken via een scherm voeren, maar ik hoop toch heel hard dat we weer een keer een ‘gewone’ Frankfurt kunnen hebben. Alhoewel dat met het faillissement van de Hessischer Hof nog wel een tijd zal duren voordat het weer ‘gewoon’ zal zijn. november 2020  jaargang 187

Uitgevers springen bij in geval van personeelstekort boekhandel

Als student werkte ik al in de boekhandel en achter een kassa staan probeer ik ook nu nog van tijd tot tijd te doen. Want wat is het toch leuk en leerzaam om een boek aan een lezer te verkopen! Of het nu is op de Libelle zomerbeurs – waar moeders en dochters in de rij staan om een handtekening van thrillerauteur M.J. Arlidge te bemachtigen – of tijdens het weekend voor Sinterklaas waarin ik bij de Kennemer Boekhandel een dagje meehelp en mijn kennis van kinderboeken kan bijspijkeren; niets is zo fijn als om mensen te zien genieten van Het Boek. Als het aan mij lag, dan zou iedereen die bij een uitgeverij werkt om de zoveel tijd een dagje in de boekhandel moeten staan.

Nieuw logo voor 111-jarig Lannoo

In het jaar dat het allemaal niet zo loopt als we hadden gedacht viert ons moederbedrijf Lannoo zijn 111-jarig bestaan. Nogmaals gefeliciteerd! Het nieuwe logo dat ze begin september presenteerden om dit heuglijke feit te vieren is speels en elegant, precies zoals ik de uitgeverij ken. De samenwerking met onze Vlaamse collega’s heeft ervoor gezorgd dat de verkoop en promotie van onze boeken daar de afgelopen jaren is gestegen en ik kan me dit najaar ook nog niet zo goed voorstellen zonder Antwerpse boekenbeurs waar we altijd prominent aanwezig zijn. 

11

JEROEN STUMPEL 1981 Geboren te Hoorn 2002 Business informatics, Hogeschool Inholland 2006 Business administration, Vrije Universiteit 2004-2007 Knowledge management, Essent Kabelcom 2007-2009 Business developer, Mobile Bridges 2009 Begonnen bij Stumpel 2012-2015 Eigenaar Zonnebrilexpert.nl 2014-heden Eigenaar Stumpel

www.boekblad.nl

DE VISIE

Jeroen Stumpel:

‘IK HEB GELUKKIG VEEL IDEEËN’ Boekhandel Stumpel bestaat al 140 jaar, maar het familiebedrijf is nooit af. Ook Jeroen Stumpel, de vijfde generatie aan het roer, wil bouwen. Daarom opende hij deze zomer een geheel nieuwe winkel in Purmerend.

‘Toen we het geschikte pand vorig jaar vonden, zijn we er vol in gedoken.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

N STUMPEL Opgericht: 1880 Boekwinkels in Hoorn (2), Almere, Alkmaar, Enkhuizen, Heemskerk, Heerhugowaard, Krommenie, Medemblik, Purmerend en Wieringerwerf.

Daarnaast levert Stumpel vanuit het hoofdkantoor in Zwaag en dochteronderneming Bos in Leeuwarden office supplies.

Aantal medewerkers: 120

atuurlijk wilde Jeroen Stumpel (39) geen baan in het familiebedrijf. ‘Mijn hele jeugd wist iedereen precies wat ik later ging doen. Alsof ik alleen maar een vooropgezet plan hoefde uit te voeren’, vertelt hij in de koffiecorner van de boekhandel aan de Grote Noord in Hoorn, waar het in 1880 allemaal is begonnen. ‘Daar had ik een hekel aan. Ik werkte als tiener als zaterdaghulp mee, maar zodra ik naar Amsterdam verhuisde om te studeren – eerst aan de Hogeschool Inholland, daarna aan de Vrije Universiteit – stopte ik daarmee. Zocht ik daar een baantje, níét in een boekhandel. En ik zou nooit meer terugkeren.’

Maar hoe gaat het dan? ‘Ik vond dat Stumpel, dat van mijn vader Steef en oom André was, meer met internet en ict moest doen. Met Kerst 2008 besprak ik dat met mijn vader en bood ik aan dat op projectbasis uit te voeren. Weet je dat wel zeker, vroeg hij? Ja ja ja, hier had het bedrijf echt behoefte aan. Maar inderdaad: zo’n e-commercetraject is niet in korte tijd afgerond, en je pakt andere dingen op, het blijkt hartstikke leuk te zijn en eind 2014 – zes jaar later – heb ik het bedrijf overgenomen. Ik zou nu niets anders meer willen.’

Uiteindelijk gaf het familiale karakter van het bedrijf zelfs de doorslag. ‘Het voelde altijd al als eigen. Als van ons. Daarmee kwam een verantwoordelijkheidsgevoel om datgene wat vier generaties voor me hebben opgebouwd, voort te zetten. Als we een luciferhoutjesfabriek hadden gehad, had ik die ook voortgezet.

november 2020  jaargang 187

13

‘ALS WE EEN LUCIFERHOUTJESFABRIEK HADDEN GEHAD, HAD IK DIE OOK VOORTGEZET. IK HAD DAN NIET BETER GEWETEN. MAAR HET BOEKENVAK IS WEL EEN HEEL DYNAMISCHE EN FIJNE OMGEVING’

14

www.boekblad.nl

Ik had dan niet beter geweten. Maar het boekenvak is wel een heel dynamische en fijne omgeving. Hoe kun je in een markt die zo in beweging is, waarbij voor een boek zo veel alternatieven zijn gekomen, toch dat mooie product verkopen? En: bij jou en niet elders? Ik vind het mooi daarmee bezig te zijn.’

Elf winkels en een grote afdeling office supplies, goed voor circa 30 procent van de omzet, telt Stumpel anno 2020. Begin juli opende het nieuwste filiaal in Purmerend. Zonder feestje uiteraard. Maar wél in feestelijke stemming. ‘We hadden in januari al de sleutel van het pand gekregen’, blikt Stumpel terug op de eerste maanden. ‘We hadden dus een langere voorbereidingstijd dan normaal. In die tijd zagen we hoeveel mensen op die plek langskwamen. Dat gaf ons een goed voorgevoel. Nu de winkel open is, ontwikkelt de omzet zich zoals gehoopt.’

Purmerend is met 80.000 inwoners een relatief grote stad – zeker voor de Stumpel groep, die vanuit Hoorn zijn verspreidingsgebied gestaag heeft uitgebreid over West-Friesland en delen van de Zaanstreek en Flevoland. Er zijn winkels in Alkmaar en Almere, maar vooral in kleinere plaatsen als Medemblik, Enkhuizen, Krommenie en Heemskerk. Ook Purmerend is een stad waarvan de inwoners in het afgelopen voorjaar liever niet gingen winkelen in Amsterdam of Zaanstad. Daar profiteerde Stumpel van, met name omdat de naamsbekendheid in de regio al behoorlijk goed tot deze plaats was doorgedrongen.

‘Toen corona uitbrak, was het even slikken. Maar ja,

DE VISIE

het huurcontract was al getekend. Je gaat dus gewoon beginnen. En achteraf ben ik blij dat we de stap hebben gezet. Een boekwinkel, zeker zoals wij die hebben, moet het hebben van zijn lokale publiek – en dát was er gewoon in Purmerend. Misschien waren ze wat terughoudender dan normaal om een nieuwe winkel binnen te stappen. Na drie maanden komt nog steeds de helft van het publiek er pas voor het eerst. Maar dat is niet erg. Het betekent dat de omzet alleen maar kan stijgen.’

Meebewegen

‘WIJ HADDEN, EIND MAART, ALS EEN VAN DE EERSTE WINKELS IN DE REGIO, MONDKAPJES EN HEBBEN DAAR HEEL VEEL OMZET MEE GEMAAKT’

Heb je bij de inrichting van de winkel in Purmerend rekening gehouden met de corona-eisen?

‘Eigenlijk niet. We wilden altijd al een ruim opgezette winkel. Dat is fijn winkelen. En handig voor mensen die slecht ter been zijn. Alles staat op wieltjes – een wijze les van mijn oom – zodat we makkelijk alle tafels opzij kunnen zetten voor een presentatie, maar óók om ze even te verplaatsen als iemand in een rolstoel wil keren. Dus de invloed van corona? Misschien hebben we alleen een display minder neergezet, om de paden echt opgeruimd te houden.’

Wat was het effect van corona op het hele bedrijf?

‘Dat verschilde per winkel. In de grote steden was het de eerste maanden echt slikken. In de zomer was de omzet weer oké. Terwijl de twee kleine winkels in de Zaanstreek het vanaf maart fantastisch hebben gedaan. Ook de kantoorartikelen hadden het zwaar.

Als half Nederland opeens thuiswerkt, kun je als facilitair leverancier voor kantoor helaas weinig geld verdienen.’

En die klap is misschien blijvend als er vanaf nu structureel meer thuis zal worden gewerkt.

‘Ook dat komt wel weer op gang, hoor. De markt zit nu in een grote dip die misschien twee jaar duurt, maar echt tijdelijk zal zijn. Als bedrijven voor meer thuiswerken kiezen, zullen ze budget vrijmaken om hun personeel een goede werkplek te laten inrichten.

Dan hebben ze ergonomisch verantwoorde stoelen nodig. Niemand houdt het lang vol als hij met zijn of haar laptop aan de keukentafel zit. Daar liggen juist extra kansen.’

Twee jaar?

‘Ach, ik weet ook niet hóé lang het gaat duren. Maar als het zo lang zal zijn, kan het bedrijf het aan. Wat dat betreft vind ik het erger dat mijn kinderen van 5 en 7 nu moeten opgroeien met het idee dat ze altijd afstand moeten houden.’

Welke lessen heb je geleerd uit de coronaperiode?

‘Dat je snel moet schakelen. Aan de ene kant de kosten beperken: de huur, de bezetting in de winkel, de voorraad. We hebben kritisch gekeken naar de voor-

raad. Als er bijna geen volk in de winkels wordt verwacht, moet je dan van alle nieuwe titels grote stapels hebben? Nee. Pas toen het winkelbezoek meetbaar aantrok, hebben we dat opgepakt. Aan de andere kant moet je meebewegen met de vraag in de markt. Wat wordt wél verkocht? Dat moet je snel in huis halen.

Dat waren designmondkapjes, puzzels en spellen, hobbymaterialen.’

Hoe beweeg je mee?

‘Simpel: elke dag kijken naar de verkoopcijfers en de voorraad. En zodra je ziet dat de puzzelverkoop stijgt, onmiddellijk de voorraad vergroten. Mondkapjes hadden we uiteraard niet in het assortiment, maar omdat we verwachtten dat daar behoefte aan was, hebben we die overal en nergens vandaan gehaald. Via de traditionele kanalen waren ze al meteen niet meer te krijgen. Handgel ook niet. En dus ga je net zo lang rondbellen tot je alternatieve leveranciers hebt. Dat is de handelsspirit die in deze familie zit. Wij hadden, eind maart, als een van de eerste winkels in de regio, mondkapjes en hebben daar heel veel omzet mee gemaakt.’

Hoe kon je de huur omlaag krijgen?

‘Wij hebben in april de helft van de huur betaald.

De kleine verhuurders hadden daar begrip voor.

Pakten de situatie samen op met de winkelier. Maar de grote jongens hadden er maling aan. Een van hen liet weten, nog voor wij onze brief hadden verstuurd, dat corona ontzettend vervelend was, maar ons niet

november 2020  jaargang 187

15

ontsloeg van de verplichting te betalen. Kortom, die stak een middelvinger op. Het past bij het beeld van de afgelopen jaren. Vastgoedbeleggers reageren niet op dalende retailomzetten. Toch zullen ze uiteindelijk wel moeten. Dat zal via een omweg van een investeringsbijdrage of zo gaan, waardoor je per saldo een lagere huur betaalt.’

‘IK HOEF NIET ZO NODIG TE GROEIEN NAAR TWINTIG WINKELS’

Webshop Is het boekhandelen dit jaar fundamenteel veranderd?

‘Online is natuurlijk belangrijker geworden. Ook onze omzet is sinds maart gestegen in een orde van 200 procent. En de omzet was al die van een kleine winkel. Daar gaan we nu nog meer geld en tijd insteken.’

Waarom? Er zijn ook boekhandels die zich concentreren op hun fysieke verkoop.

‘Dat snap ik. Er zijn boekhandels met zo’n eigen uitstraling en zo’n sterke band met hun eigen publiek dat ze het prima kunnen redden met een site die alleen een promotiekanaal is. Maar voor ons is internet een toegevoegde waarde. Het publiek in ons gebied winkelt ook online, en dus moeten we ervoor zorgen dat ze dat – op z’n minst voor een deel – bij ons kunnen doen. Juist door onze naam en reputatie in de regio kunnen we een waardig alternatief zijn.

Je ziet al dat bestellingen afhalen in de winkel enorm toeneemt.’

Wat wil je met de integratie van on- en offline?

‘De voorraad in de winkel moet zichtbaar zijn op internet, zodat je een titel meteen kunt reserveren en laten afhalen. Klinkt simpel, maar werk maar eens uit.

In het verlengde kun je boeken uit de winkel verkopen via andere sites – van Bol.com of Libris, waar we sinds twee, drie jaar bij zijn aangesloten. Daar liggen veel mogelijkheden. En mijn wens is nog altijd dat je in de winkel een boek oppakt en via je telefoon daar meer informatie over kunt vinden als je de barcode scant: recensies, een filmpje, whatever.’

Synergievoordelen

In een tijd waarin het sentiment om lokaal te kopen sterk is gestegen.

‘Absoluut. Het besef is sterk gegroeid dat stadscentra heel saai worden als winkels verdwijnen. We hebben de boodschap ook sterk uitgedragen in onze marketinguitingen: op boekenleggers, in nieuwsbrieven, op onze sociale media.’

Is Stumpel erg actief op sociale media?

‘Op Facebook en Instagram. Bij Twitter en TikTok hebben we wel een account, maar daar doen we niets mee. Je kunt op sociale media heel goed je winkel en alles wat daar speelt, presenteren in de regio. Het werkt meer verbindend als een medewerker van ons een boek presenteert dan wanneer je een stockfoto van het omslag gebruikt. In sommige steden is het aantal volgers groot, in andere kan het nog groter.

De uitdaging is wel dat klanten in Alkmaar nu ook nog zien wat we in Almere doen, wat voor hen minder relevant is.’

Is de webshop op dit moment rendabel?

‘Zeker. Dat komt ook omdat een groot deel van onze zakelijke bestellingen via internet binnenkomt. We hebben dus al een forse online-omzet. Dat is ook nodig omdat je online een lagere marge op de bestelling hebt, vanwege de handling en verzendkosten. Maar het

16

gaat mij vooral om de combinatie: én fysieke winkels én een webshop – dat versterkt elkaar.’

Is Stumpel vanwege dit soort mogelijkheden lid geworden van Libris?

‘Nee. Eerder vanuit het samen sta je sterk-gevoel. De digitale projecten zijn belangrijker voor winkels die weinig met hun eigen site kunnen doen. Wij hébben al jaren een eigen platform. Maar natuurlijk zijn Libris.nl en functionaliteiten als Zoekeenboek voor ons extra kanalen. Dat telt allemaal mee. We dragen de naam Libris alleen niet uit. Wij zijn Stumpel.’

Je bent ook toegetreden tot de groep Triple A-boekhandels.

‘Ruim een jaar geleden werd ik daarvoor gevraagd.

Heel waardevol: te zien hoe collega’s, hoe anders hun bedrijf ook is, de business runnen. Ik pas er ook wel bij. Het zijn allemaal boekhandelaren die bezig zijn met uitbreiden en groei. Ik ook. Ik haal daar veel energie uit.’

Wat is de grote uitdaging voor een boekhandel in deze tijden?

‘Op korte termijn natuurlijk dit najaar. Hoe gaan we om met de drukte als iedereen afstand van elkaar moet houden? En op langere termijn: ervoor zorgen dat de winkels attractief blijven voor de bezoeker.

Dat doe je door continu te kijken naar de winkels en steeds dingen te veranderen. Ik heb gelukkig veel ideeën. Op het gebied van winkelinrichting, inte-

www.boekblad.nl

DE VISIE

november 2020 î ‰ jaargang 187

17

Nog een nieuwe winkel?

‘Alleen als er wat op ons pad komt. En ja, er wordt ons wel eens wat aangeboden, maar op dit moment lopen er geen gesprekken. Het is ook geen doel op zich. Voor synergievoordelen hebben we al schaal genoeg. Tien, elf, twaalf winkels – dat maakt niet zo veel uit. En ik hoef ook niet zo nodig te groeien naar, zeg, twintig winkels. Dat zou een andere manier van managen vereisen. En ik zou het dan moeilijk vinden de controle deels uit handen te geven. Zo’n keten past ook niet goed bij het karakter van een familiebedrijf.’

Was Purmerend een kwestie van toeval?

‘Nee. De omvang van de stad was interessant. En we reden er toch al dagelijks langs, van ons distributiecentrum in Zwaag naar de winkels in de Zaanstreek.

We hebben daar alleen lang naar een geschikt pand moeten zoeken. Toen we dat vorig jaar vonden, zijn we er vol in gedoken.’

Dopper En wat wil je met de uitbreiding van het assortiment?

‘De verhouding boeken en andere producten is 60-40 procent. En dat is het al zeker veertig jaar. Het is in deze regio alom bekend: voor een boek of een ander cadeau ga je naar Stumpel. Wij zijn hier bijvoorbeeld een van de grootste verkopers van Dopper. Op dat gevoel wil ik graag voortbouwen. Maar dat betekent wel dat je voortdurend dat assortiment moet aanpassen.

Je kunt nooit denken: nu is het aanbod precies goed.

Vanuit die traditie konden we ook zo snel designmondkapjes verkopen.’

gratie on- en offline, uitbreiding assortiment, onze folders, noem maar op. Helaas is de tijd te beperkt om ze, samen met het team, allemaal tegelijk uit te voeren.’

Stilstand is achteruitgang?

‘Ik denk het wel. De omzet kwam vroeger naar je toe.

Nu hebben klanten zo veel alternatieven om hun boek ergens te kopen. Het leukste blijft wel om dat in je lokale boekhandel te doen, maar dan moet je er een feestje van maken. Daarom kun je in Purmerend niet zomaar het concept van Hoorn kopiëren, wat al vijftien jaar oud is. Je moet er fris naar kijken en echt de tijd nemen om het zo eigentijds mogelijk te maken. In Purmerend hebben we nu bijvoorbeeld een industrieel plafond. Echt à la nu. En als dat werkt, en je kijkt vervolgens met die ervaring naar Hoorn, wéét je: hier gaan we binnenkort opnieuw naar kijken.’

Wat wil je met de aanpassing van de winkels?

‘Voor Purmerend hebben we net weer een andere stijl bedacht. Die ideeën kun je kwijt als je elders verbouwt of een nieuwe winkel opent. De koffiebar is daar meer geïntegreerd in de winkel dan in Hoorn, waar het eerder een aparte hoek is. Dat komt voort uit de iets kleinere omvang van de winkel, maar zet je toch aan het denken. Zo bevrucht wat je in de ene winkel doet, je beleid voor andere winkels.’

18

Wat zijn de grenzen van het non-bookaanbod?

‘Dat kan ik niet zeggen. Het is een gevoel. Portemonnees passen wel, horloges niet. Maar waarom? Ik denk vooral omdat ik in deze winkel ben opgegroeid. Dan wéét je het. En niet alleen ik. Er loopt hier een goed stel collega’s rond dat ook al lang ervaring heeft met wat bij ons past. Maar evengoed hebben we zo onze missers – zoals iedereen. Dan koop je een bepaalde knuffel in, die je een jaar later in de uitverkoop moet doen.’

Is de voorraad boeken eerder breed dan diep?

‘We hebben in alle genres veel keuze voor een breed publiek, zonder dat er grote stapels van liggen. Maar ook hier geldt: door heel goed de beweging van de voorraad te volgen, kun je bij goede verkoop razendsnel opschalen. We hebben in alle plaatsen waar we zitten wel concurrentie, vaak van Bruna’s, maar we zijn over het algemeen dé boekhandel. Daarom willen we iedereen kunnen bedienen en niet focussen op bijvoorbeeld één specialisme. Ook niet in Almere, onze grootste stad, waar misschien ruimte kan zijn voor een echt literaire boekhandel. De Dopper is daar trouwens ook ons best lopende artikel.’ 

www.boekblad.nl

FOTO: Stumpel.

DE VISIE

Op 2 juli opende Stumpel een nieuwe winkel in Purmerend. Naast Jeroen Stumpel van linksaf loco-burgemeester Mario Hegger en Norbert van Halderen, directeur van de bibliotheek Waterland.

‘WE HEBBEN IN ALLE PLAATSEN WAAR WE ZITTEN WEL CONCURRENTIE, VAAK VAN BRUNA’S, MAAR WE ZIJN OVER HET ALGEMEEN DÉ BOEKHANDEL’ november 2020  jaargang 187

19

IN BEELD

Paagman opent nieuwe winkel in Leidschendam Drie weken voor de ‘grand opening’ op 16 oktober opende de nieuwe vestiging van Paagman op 26 september de deuren. Nog verre van klaar, aldus Fabian Paagman op Boekblad.nl, maar op tijd voor de Kinderboekenweek. De nieuwe winkel, met een oppervlakte van circa 700 vierkante meter, maakt deel uit van het winkelcentrum Leidsenhage dat wordt verbouwd en in de toekomst de ominieuze naam Westfield Mall of the Netherlands zal dragen. Op deze pagina’s een impressie.

20

15

www.boekblad.nl

november 2020 î ‰ jaargang 187

21

Uitgeverij Damon

Filosofie aan de keukentafel Drie jaar geleden werd de door Jos en Marleen van de Laar opgerichte uitgeverij Damon gesplitst. Een educatief deel in Budel bleef in handen van de stichters onder de naam Damon Educatie bv, dochter Jenny en haar partner John van Gortel namen een ander deel mee naar Eindhoven, waar ze aan de noordzijde van een kaarsrecht en winderig kanaal in een zijstraatje een dertien in een dozijn pand hebben gehuurd.

Inclusief opslagloods, want alle beschikbare titels liggen zowel bij CB als hier, in een hoge ruimte, waar ze tussen de bedrijven door voetballen (de hond doet mee). ‘Het is leuk om met je handen bezig te zijn en met de vorkheftruck rond te rijden’, zegt Van Gortel.

Tekst Enno de Witt

B

uiten verraadt alleen een bord naast de voordeur dat de uitgeverij hier gevestigd is. Binnen staat op de eerste verdieping een bank, die het paar voor zichzelf had bestemd, maar door de hond in gebruik is genomen. Daarnaast het kantoor, het kloppende hart van de onderneming, met een tafel die nog uit hun eigen huis komt. Een goed gevulde kast, ook meegenomen van thuis, met boeken uit het fonds ontbreekt uiteraard niet. Er staan bureaus. De ramen kijken uit op de luidruchtige overburen van een metaalverwerkend bedrijf. Op een prikbord zijn uitgeknipte krantenartikelen over de uitgeverij geprikt.

Dan zijn er dagen dat Casper, de begin dit jaar geboren zoon, erbij is. De eerste stappen op het uitgeefpad heeft hij al gezet, door mee te helpen bij het plakken van stickers op een catalogus. Thuis heeft hij al zijn eigen boekenkast.

Taal en filosofie Het past allemaal bij de filosofie van de eigenaren, waarin zij de spil zijn

22

waar de uitgeverij om draait. Beslissingen worden samen aan de keukentafel genomen – en manuscripten door Van Gortel soms in bad gelezen. ‘Daar liggen meer pennen dan zeep’, zegt hij. ‘Het is eerder een bureau dan een badkuip. Op de zaak ben je altijd bezig, je wordt afgeleid, er is telefoon. In bad kom ik tot rust en kan ik me beter concentreren. Van papier lezen is daar ook goed voor. Als je op een computerscherm in een manuscript ziet dat de spellingscontrole op hol slaat ben je al snel geneigd te denken dat het niet de moeite waard is. Kun je tijd en afstand nemen dan kom je tot een beter oordeel. Je moet je aandacht houden bij de boeken die wij uitgeven. Het is geen strandliteratuur. Geen romannetje. Om een manuscript te kunnen beoordelen moet je er even voor gaan zitten.’

Het had ook allemaal anders kunnen lopen. Uitgeversdochter Van de Laar voelde zich niet voorbestemd en had totaal geen zin om in het familiebedrijf te stappen. Ze deed karweitjes in de zaak voor een zakcentje en dat was het dan wel.

www.boekblad.nl

‘Mijn eerste klus was het inpakken van tijdschrift Filosofie dat we toen uitgaven. Ik zag hoe mijn ouders het deden. Was het op zondag slecht weer en hadden ze geen afspraken, dan gingen ze aan het werk. Dat leek me niets, omdat ik wist dat ik ook zo was. Ik wou dan ook beslist geen eigen zaak beginnen. En al helemaal niet met mijn partner. Dat nooit. We hadden de zaak aan huis en ook dat wilde ik absoluut niet.

Daar hebben we nu dan weer wel bewust voor gekozen. We hebben thuis een computer waarop we kunnen werken, maar het is toch anders dan wanneer je hier fysiek aanwezig bent. Je zit thuis niet tegen een berg werk aan te kijken die je nog moet doen.’

Van de Laar ging, gedreven door wat ze van huis uit mee had gekregen, religiewetenschappen studeren, en stapte na enige tijd over naar filosofie. ‘Ik had geen idee wat ik wilde worden. Ik ben opgevoed met het idee dat je moet studeren wat je interessant vindt, dan komt het vanzelf goed. In het laatste jaar besloot ik wat meer in de zaak

UITGEVERIJ

Jenny van de Laar en John van Gortel: ‘We kunnen alles doen waarvan we denken dat het moet verschijnen.’

verder te gaan. Vooral het commerciële gedeelte trok me, het praktische, wat je niet hebt als je filosofie studeert. Juist de combinatie met de diepgang van filosofie vond ik erg interessant. Mijn bachelorscriptie was een marktonderzoek naar de beschikbare filosofiemethoden in het voortgezet onderwijs.’

‘Ik heb een taalkundige achtergrond’, zegt Van Gortel. ‘Eerst een specifieke taal, toen wilde ik weten hoe taal werkt en hoe dat in de hersenen gaat. Er zit een logica in.

Uiteindelijk heb ik een researchmaster gedaan in de cognitieve neurowetenschappen, terwijl ik ben begonnen met Frans. Het leukste vond ik cognitiefilosofie. Dat we nu deze uitgeverij hebben kwam niet helemaal uit de lucht vallen, maar ik had het nooit bedacht. Ik zou de wetenschap ingaan, maar dat paste niet bij me.’

Homerus-prijs Op soepele wijze namen ze in 2017 hun deel van de uitgeverij over.

Ze hadden goed zicht op hoe de zaken ervoor stonden, en kwamen tot de conclusie dat het met kleine

investeringen uit kon. Besloten werd de naam Damon te houden en als vof verder te gaan, de andere uitgeverij bleef een bv en voegde ter onderscheid ‘Educatief’ toe aan de bedrijfsnaam.

‘We hebben het in het begin wel voorzichtig aan gedaan’, zegt Van de Laar. ‘Eerst wilden we de lening afbetalen, dat hebben we net gedaan. We hoefden geen kapitaal pand, maar vonden het wel belangrijk dat we de ruimte hadden. In Eindhoven hebben we wat panden bekeken voordat we hier terechtkwamen. Dan kreeg je te horen: jullie werken toch maar met z’n tweeën, dus dan heb je aan een hok genoeg. Nee dus.

Het uitgeven van dit soort titels is geen vetpot, maar we hebben amper overhead. We hebben geen promotie-afdeling, geen tig man in dienst. We lezen alles zelf, en werken met freelancers en externe redacties. Voor de Kierkegaard-vertalingen bestond die uit acht man, die hebben de tekst gezien voor hij bij ons komt. Er gaan dus heel veel ogen overheen. Het voordeel voor ons is dat we er weinig redactie

november 2020  jaargang 187

aan hebben. We hoeven niet met een auteur te overleggen of een passage misschien ergens anders naartoe moet.’

De vertegenwoordiging is uitbesteed. Gerard Pels doet in Nederland de boekhandel, in Vlaanderen werkt Damon met Epo. ‘We bezochten eerst zelf in de weekenden boekhandels’, zegt Van de Laar, ‘maar dat werd teveel. Als we ergens zijn gaan we wel altijd naar de plaatselijke boekwinkel, kijken of er boeken van ons liggen. We willen met iedereen zaken doen.

We geven altijd recht van retour, ook na jaren, en er is te praten over kortingen. De boeken worden niet superveel verkocht, maar het is een herkenbaar fonds. Grotere boekhandels willen ze graag in de kast filosofie hebben.’

Damon werkt voor het drukken en binden voornamelijk met Wilco.

‘Een makelaar kijkt af en toe naar mogelijkheden in het buitenland’, zegt Van Gortel. ‘China is nooit een optie geweest. Oost-Europa wel, maar we willen zo min mogelijk gezeur en je moet dan alles

23

Uitgeverij Damon controleren. Je bent voortdurend aan het bellen en daar hebben we geen tijd voor of zin in. Met onze oplages praat je ook niet over wereldschokkende besparingen als je naar het buitenland gaat.’

Het fonds bestaat uit titels die zowel moeten passen als verkoopbaar moeten zijn, zegt Van de Laar.

‘We kunnen alles doen waarvan we denken dat het moet verschijnen.

Punt. We hebben wel eens catalogi gehad waarover we tegen elkaar zeiden: nu slaan we door. Of een aanbieding waarbij we bij iedere boekpresentatie complimenten kregen voor onze moed. Het blijft een uitdaging om de goede balans te vinden.’

Wat ontbreekt is een promotiebudget van enige omvang. ‘Als je kijkt naar de collega’s zouden we met een hoger budget meer mensen kunnen bereiken, maar promotie kost geld. We richten ons op onze doelgroepen en op de pers. We benaderen mensen persoonlijk en vragen of ze over onze boeken willen schrijven.’

Een uitgebreid artikel in Trouw eind september zorgde ervoor dat het benodigde aantal voorintekenaars werd gehaald om komend voorjaar een selectie uit niet eerder gepubliceerd werk van de in 2001 overleden filosoof Cornelis Verhoeven uit te brengen. Van de Laar: ‘De Volkskrant en Trouw schrijven regelmatig over ons. Troost in filosofie van Boëthius won de Homerusprijs voor beste vertaling, door Piet Gerbrandy. Het is jammer dat de uitreiking niet live kon, maar er is een filmpje gemaakt en daarmee bereik je ook mensen. Je hebt het natuurlijk wel over een goede klassieke tekst en een uitstekende vertaler. Zo binden we meer en meer grote namen aan ons. Die krijgen soms hun zin als ze een boek willen maken, op voorwaarde dat ze ook meewerken aan een uitgave waarmee we geld verdienen.

Bijvoorbeeld door het schrijven

24

van een voorwoord. We vragen onze auteurs ook vaker om mee te denken over de promotie.’

Promotie is altijd nodig, zegt Van Gortel, maar van sommige boeken weten we dat er liefhebbers voor zijn en die kunnen we goed bereiken: ‘Dat zijn dan wel boeken voor een beperkt publiek. Denk aan Augustinus of de Middeleeuwse Monastieke Teksten. We hebben echt onze fans, in de webshop komen we vaak dezelfde namen tegen. Van de zomer waren we twee weken met vakantie, toen we terugkwamen werden we gebeld door iemand die ons had gemist. Maar die belt ook om te vragen hoe het met Casper gaat. Dat is niet zo vreemd. Als je ons als klant, boekhandel of auteur belt krijg je altijd één van ons tweeën aan de lijn.

Dan voelt het al snel als familie.’

ner, en in het najaar elf. Voldoende om de uitgeverij rendabel te maken. De eerste oplage ligt als regel tussen achthonderd en duizend exemplaren.

Bij de klassieken horen ook kerkvaders en anderen die over het christelijk geloof hebben geschreven, zonder dat Damon zich als specifiek christelijke uitgeverij presenteert. ‘Religie en filosofie overlappen, denk maar aan ethiek’, zegt Van Gortel. ‘We zijn niet bang voor reflecties op traditie en een Bijbelcitaat hier en daar. Het hoort bij de cultuurhistorie. Je kunt bijna geen filosoof oppakken of je vindt metafysische elementen. Je kunt het amper scheiden, ook al proberen veel collega’s dat. Je kunt er twee kanten mee op. Onze boeken zijn niet evangelisch van aard, het zijn vertaalde bronteksten, dat is net even iets anders. Maar in de christelijke markt is ook belangstelling, bij de Byblos-winkels bijvoorbeeld, Goedhart, Riemer, Smit in Gouda.

Niet bij De Fakkel. Het is net als met de rest van ons fonds. Loop Athenaeum, Donner of Scheltema binnen en onze boeken liggen er.

Niet bij de AKO of de Bruna.’

Een accentverschuiving is dat Damon zich wat meer richt op minder wetenschappelijke uitgaven, waar ze een iets groter publiek mee kunnen bereiken. De uitgevers doen ook steeds vaker voorstellen aan hun auteurs, in plaats van te wachten op wat er aan manuscripten aangeleverd wordt. Die kunnen ook gaan over niet-westerse filosofie, zoals de Chinese. ‘In het westen denken we vaak dat de mensen daar de hele dag zen rondlopen’, zegt Van Gortel, ‘maar reis door Azië en je wordt gek van alle geluiden en kleuren. De Chinese filosofie is heel lichamelijk, en dan niet

‘Als je ons als klant, boekhandel of auteur belt krijg je altijd één van ons tweeën aan de lijn. Dan voelt het al snel als familie’

Nabestaanden MH17 Aan voorschotten doen ze bij Damon praktisch nooit. De auteurs hebben een baan, meestal bij een universiteit, of zijn met pensioen; in het fonds zitten weinig broodschrijvers. Het komt geregeld voor dat er geen contracten aan te pas komen, wat aan de keukentafel is besproken voldoet, al worden de afspraken wel op papier gezet.

Alleen nieuwe mensen krijgen een dichtgetimmerde overeenkomst.

‘Meestal gaat het zo’, zegt Van de Laar, ‘dat iemand binnenkomt met een nieuw boek en wij zeggen: gaan we doen. Het gaat om kwaliteit en om gevoel.’

Ieder jaar wordt wel het aantal titels gepland waarop Damon mikt, maar er komt tussendoor ook wel eens iets op hun pad. Per jaar komt het aantal nieuwe titels uit tussen de vijftien en twintig. Dit jaar waren het er in het voorjaar zes, de aanbieding is dan meestal wat klei-

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

op de yoga-manier. Je kunt heel zweverig doen over energiebanen, maar het hoort bij het taoïsme.

Het is niet alleen lezen en erover nadenken, je moet het leven.’

op de actualiteit moeten zitten. We zeggen soms tegen een auteur die bezig is met een boek: lever het volgend jaar maar in. Kwaliteit gaat boven planning en afspraken.’

Een lichtelijk vreemde eend in de bijt is Troost die ertoe doet van Cobi Klappe en Inez Lips. Dat is een bundel interviews met onder meer nabestaanden van de ramp met de MH17. ‘De meeste boeken zijn beschouwelijk’, zegt Van de Laar, ‘en dit zijn ervaringsverhalen. Maar er wordt wel op gereflecteerd en ze passen bij de filosofische praktijk van nu.’ Publicitaire bijvangst was dat Klappe banden heeft met het Liliane Fonds, waar een deel van de opbrengst naartoe gaat, en aan mocht schuiven bij het televisieprogramma Tijd voor Max. ‘Het ging zelfs in coronatijd goed’, zegt Van de Laar. ‘De eerste druk van duizend exemplaren is verkocht.

Het was alleen jammer dat de presentatie met Jaap Jongbloed niet door kon gaan, ook al hadden we die een paar weken uitgesteld.

We wilden niet te lang wachten met deze titel, het thema past goed bij corona.’

Boeken uit het fonds worden niet verramsjt. Dat is alleen gebeurd kort na de overname, toen mede door ruimtegebrek in het eigen magazijn van een handvol titels afscheid werd genomen. Daaronder enkele die voortkwamen uit samenwerkingen met stichtingen.

Zoals te doen gebruikelijk werden alle belanghebbenden benaderd, een aantal stichtingen echter bleek niet meer te bestaan.

‘We halen een derde van onze

Ramsj Het lijkt erop dat filosofie steeds populairder wordt, in de bestsellerlijsten duiken boeken op die klassiekers en wijze levenslessen in hapklare brokken opdienen. ‘Ik vind dat prima’, zegt Van de Laar, ‘maar het is niets voor ons. Onze boeken zitten niet zozeer op de actualiteit, maar je merkt wel dat er meer aandacht voor is, bij leesclubs, in filosofiecafés. Die kloppen ook wel eens bij ons aan voor boeken die ze willen behandelen.

Ze willen dan weten of een titel geschikt is voor een bespreking. Een boek van Nico Koning over woede dat in het voorjaar verschijnt is een voorbeeld. Het reflecteert op wat er in de samenleving gebeurt, maar het is niet hap slik weg. Het is ook niet zo dat we per aanbieding dicht

‘Onze boeken zitten niet zozeer op de actualiteit, maar je merkt wel dat er meer aandacht voor is, bij leesclubs, in filosofiecafés’ omzet uit de backlist’, zegt Van Gortel over het mijden van de ramsj. ‘Daarom verzenden we ook vanuit onze eigen opslag. Daar gaat tijd en geld in zitten, maar niet alle boekhandels vinden het interessant om al onze titels op voorraad te hebben. Ze hebben best een aanzienlijke doorlooptijd, en dat maakt het voor ons juist wel interessant. Je ziet van ons zelden stapels in de boekhandel, dus we moeten het van de lange adem hebben.

Ik schat dat de verhouding tussen verkopen in de fysieke boekhandel en online – via onze eigen website en online aanbieders als Bol.com – ongeveer fifty fifty is. Alle boeken blijven leverbaar bij CB, eventueel via POD, maar van oudere titels hebben we niet altijd een bestand.

Dan houdt het op.’ 

november 2020  jaargang 187

25

Altijd op de hoogte van het laatste boekenvaknieuws?

Gerard Keijsers (De Vrije Uitgevers):

JAARGANG 187 MAART 2020

3

Vakblad voor het boekenvak ww w.b oek bla d.n

l

‘Bedenk wat een uitgeverij nodig heeft en je kunt het bij ons krijgen’

JAARGANG 187 APRIL/MEI 2020

JAARGANG 187 JUNI 2020

4/5

Vakblad voor het boekenvak ww

ww w.b oek blad

.nl

w.b oek bla d.n l

Jurriaan Rammeloo (KVB Boekwerk):

‘De enorme ondernemingszin geeft deze branche grote dynamiek’

187 april/mei 2020  jaargang

187 maart 2020  jaargang

6

Vakblad voor het boekenvak

Sandra en se): Erik van Doorn (Broe

‘WE GAAN ERVAN N UIT DAT BROESE EE TREKKER BLIJFT’ 187 juni 2020  jaargang

00

00

Neem nu een abonnement op Boekblad!

Boekblad Online

Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

Boekblad Compleet

€ 59,-

26

10 x Boekblad Magazine Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl v.a. p/j

€ 108,-

www.boekblad.nl

00

COLUMN

Patrick Swart stopt in november als algemeen directeur van WPG Uitgevers, de organisatie die hij sinds medio 2016 leidde.

Samen kom je verder Tekst Patrick Swart

Met een fris sopdoekje veeg ik de ontbijtkruimels van de keukentafel, ik pak een derde koffie en klap mijn laptop open. Zo zal menigeen zijn of haar dag beginnen. We werken zoveel mogelijk thuis, houden afstand en vermijden drukte. De zon schijnt, geen vuiltje aan de lucht zo lijkt, maar de corona-sneeuwbal is toch echt aan het rollen.

De schone schijn van omzetstijgingen, spectaculaire groeicijfers in kinderboeken, de versnelde groei van online verkopen, de toenemende interesse in lezen, het mooie weer en het stevige herstel van de boekhandel worden alom bewierookt. ‘Valt dat effect eens reuze mee!’ Maar iedereen houdt zijn of haar hart vast. De ongerustheid en onzekerheid groeien. Men is onzeker over wat het laatste kwartaal gaat brengen. De onevenredig verdeelde positieve en negatieve effecten van corona worden steeds structureler. In hoeverre herstelt de omzet in het fysieke kanaal zich daadwerkelijk? Gaan we straks voor onze kerstinkopen de winkelstraat nog wel in? Wat als we in een nieuwe lockdown terechtkomen? Komt er straks een stortvloed aan toptitels gelijktijdig op de markt? Hoe wordt er straks ingekocht voor de feestmaand? Welke retourstromen kunnen we begin 2021 verwachten? Hoe lang houden boekhandels nog stand op de high traffic locaties zonder high traffic?

Er lijkt door corona versneld een disharmonische boekenbranche te ontstaan waar de Top 100 gedrevenheid van de markt de pluriformiteit van het aanbod verdrukt. Terwijl de long tail juist leeft bij de gratie van de bestseller en vice versa. Een branche waar online hard groeit en offline vaak het water aan de lippen staat. Waar de zichtbaarheid van het boek uit het straatbeeld dreigt te verdwijnen en DWDD ook al niet meer bestaat. Waar het laatste kwartaal mogelijk enkele winnaars en veel verliezers kent. Diverse trends versnellen en we moeten ons met elkaar afvragen hoe hierop te anticiperen. Iedereen is onderdeel van de keten en dus kan niemand dit alleen. We hebben elkaar hard nodig.

En in al dit geweld van onzekere marktfactoren en ontwikkelingen, omzetverschuivingen, scenarioplanning, zorgen over huurpenningen en onvoorspelbare retourstromen, vergeten we haast de auteur. De maker van al die prachtige content, inspirerende verhalen voor een groot of klein publiek. De auteur die wij in de positie brengen om met zijn of haar verhaal een zo groot mogelijk lezerspubliek te bereiken. Onze rol als uitgever en boekhandelaar is om een auteur, een titel, een verhaal groot te maken, het publiek te verrassen, oog te hebben voor het bijzondere en aansluiting te vinden bij de steeds veranderende behoefte van de doelgroep.

Taal en het lezen van verhalen, in welke vorm dan ook, via welk kanaal dan ook, zijn onmisbaar voor elke maatschappij, voor alle ontwikkeling. Als leesvaardigheid tanende is, de markt disruptief lijkt, Nederland slechter scoort op de Europese taalcoëfficiënt en bovendien de zichtbaarheid van het boek onder druk staat, moeten we de handen ineen blijven slaan, het latent aanwezige onderling wantrouwen laten varen en samen optrekken. Volgens mij hebben we daar de collectiviteit voor in het leven geroepen. Dat functioneert in deze coronatijd erg goed in mijn ogen. Laten we dat vasthouden. ‘Alleen ga je wellicht sneller, maar samen kom je verder’, om maar eens met een tegeltjeswijsheid af te sluiten. 

november 2020  jaargang 187

27

FOTO Studio Schulte Schultz

Impressie Wintertuinfestival Covers van Chapbooks van Wintertuin

28

www.boekblad.nl

Deze bijdrage kwam tot stand in samenwerking met het Nederlands Letterenfonds

ACHTERGROND

Festivals steeds belangrijker schakel in literaire keten

Meer dan een schrijver op een podium

G

Literaire festivals transformeren steeds meer tot literaire productiehuizen. Een groot evenement staat over het algemeen nog centraal, maar de activiteiten eromheen worden almaar gevarieerder en omvangrijker. Tilt verruilt zelfs het gezichtsbepalende jaarlijkse festival in Tilburg ten gunste van meerdere kleinschalige publieksactiviteiten in heel Noord-Brabant.

Tekst Maarten Dessing

iel van Strien weet nog goed hoe het bijna een kwart eeuw geleden begon.

Het leek de redactie van het Rotterdamse literaire tijdschrift Passionate, waar hij hoofdredacteur van was, leuk om een avond te organiseren waarop de auteurs uit het blad en andere schrijvers uit eigen werk konden voorlezen. Zoiets bestond helemaal niet in de stad. Zo organiseerde Passionate Bulkboek, zoals de stichting tegenwoordig heet, in 1997 de eerste editie van het Geen Daden Maar Woor-

den Festival (GDMW) in het plaatselijke Bibliotheektheater. ‘Het was een hartstikke leuke avond, met best veel publiek: zo’n tachtig man.’

Maar: het festival was niets meer dan één lange voorleesavond. ‘Geen Daden Maar Woorden voorzag in een behoefte in de regio’, vertelt Van Strien. ‘Dat is eigenlijk niet veranderd. Een tijd had je ook jaarlijks het Lezersfeest, totdat de bibliotheek daar een paar jaar geleden mee ophield. Maar na de eerste editie wisten we ook: het moet anders. Op zo’n avond gáát het maar door. De ene na de andere schrijver die het podium

november 2020  jaargang 187

29

FOTO © Hielke Grootendorst

Elten Kiene en Derek Otte presenteren de finale van Louder Than A Bomb, poëziewedstrijd voor jongeren tijdens Poetry International 2019

betreedt. Wie houdt het vol daar uren geconcentreerd naar te luisteren?’

GDMW koos voor een multidisciplinaire aanpak: literatuur werd gecombineerd met beeld, muziek en dans.

Dat leidde tot nieuwe voorstellingen, die op het festival in première gingen. Zo maakte Scapino Ballet Rotterdam jaarlijks een nieuwe choreografie op basis van een gedicht. En de schrijvers werden zoveel mogelijk op aparte plekken geprogrammeerd, zoals het dak of de kleedkamer van de Rotterdamse Schouwburg. In die afwisselende context heeft het jonge publiek wél aandacht voor een kale literaire voordracht van twintig minuten.

Sinds 2015 heeft het festival een nieuw format. Van Strien: ‘Het publiek was geleidelijk een stuk ouder geworden: van gemiddeld 26 jaar tot tweede helft dertig. Omdat het onze missie is om jonge mensen met literatuur in aanraking te brengen, besloten we ons te richten op het presenteren van nieuw talent. Je moet kunnen zeggen: op Geen Daden Maar Woorden zag ik die schrijver voor het eerst. Dat past ook bij Rotterdam, een jonge stad met veel twintigers die zich echt openstellen voor ontdekkingen. Als zij op zaterdagavond uitgaan, willen ze geen bekende namen, maar een spannende avond.’

Chapbooks De ontwikkeling van GDMW is exemplarisch voor de veranderende rol van literaire festivals in Nederland.

Het beeld bestaat nog altijd dat zij één keer per jaar een of meerdere dagen mensen bij elkaar brengen om naar schrijvers te luisteren. En verder niets. Dat is volkomen onterecht. Festivals hebben nu ook andere rollen. Als producent – door nieuwe teksten of voorstellingen te initiëren. Als motor van nieuw talent – door mensen kansen of zelfs een opleiding te geven. En als leesbevorderaar – door nieuw publiek in aanraking te brengen met literatuur. En dat gebeurt zeker niet meer op één moment in het jaar.

Literaire festivals zijn daarmee een steeds belangrijker schakel in de literaire keten. Iets wat het Nederlands

30

Letterenfonds onderkent. ‘Vroeger konden festivals bij ons een exploitatiesubsidie krijgen voor hun centrale evenement, nu voor al hun activiteiten’, zegt beleidsmedewerker Pieter Jan van der Veen. ‘Ze doen aan talentontwikkeling, maken nieuwe producties, gaan samenwerkingen aan met maatschappelijke organisaties, zetten participatieprojecten op. En dat grijpt vaak allemaal in elkaar. De adviescommissie literaire manifestaties wil dat graag honoreren, mede omdat er steeds meer literatuur buiten het boek is. Denk aan de groei van performances en verbindingen met andere kunstvormen.’

De organisatie die als eerste structureel voor een andere weg koos, is Wintertuin. Begonnen als organisator van een festival in Arnhem (eerste editie: 1991), vormde het zichzelf in 2005 formeel om tot productiehuis. De activiteiten daarvan omvatten een reeks festivals en evenementen in binnen- en buitenland, een uitgeverij (sinds 2009) en een agentschap (sinds 2014).

Ook werd vanuit Wintertuin de opleiding Creative Writing aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem opgezet en initieerde de organisatie het inter-

Inez Boogaarts (Poetry International]: ‘Het is belangrijk mensen actief te betrekken. Dat kan door de verandering te omarmen dat steeds meer mensen komen voor het festival en de sfeer, en niet altijd in de eerste plaats voor de poëzie’ nationale Connecting Emerging Literary Artists­-netwerk voor talentontwikkeling.

‘Het komt allemaal voort uit de veranderingen in de beroepspraktijk van de schrijver’, zegt directeur Frank Tazelaar van Wintertuin. ‘Halverwege de jaren nul zagen we veel schrijvers die net waren gedebuteerd of op het punt stonden dat te doen. Zij hadden in economische en artistieke zin behoefte om publiek te vinden.

Wij vonden dat we hen daarin konden ondersteunen – via het festival, waar zij eigen dingen konden maken zonder dat dat een boek hoeft te zijn. Schrijvers denken tegenwoordig veel breder dan alleen een boek als heilig einddoel. Een programma samenstellen hoort er bijvoorbeeld ook bij.’

Daarmee sprong Wintertuin in een gat dat uitgevers lieten vallen. ‘Uitgevers investeerden vroeger duurzaam in een auteur. Eerst kreeg hij de kans om bij een literair tijdschrift te groeien, dat heel vaak was ingebed in een uitgeverij. En als daarna zijn debuut niet gigantisch verkocht, was er geen enkele reden om te twijfelen aan het uitgeven van een tweede boek. Uitgeverijen hebben gedwongen door een krimpende markt andere keuzes moeten maken. En dus zijn wij begonnen aan

www.boekblad.nl

12 Groningen

2

Friesland

4

Drenthe

37 Noord-Holland

Incidenteel Tweejarig Vierjarig

Flevoland

0

2

Utrecht 5

Overijssel

Gelderland

27 Zuid-Holland 30 Landelijk en

internationaal 0

Zeeland 10 Noord-Brabant

2

Limburg

Overzicht van de door het Nederlands Letterenfonds ondersteunde literaire manifestaties en festivals in de beleidsperiode 2017-2020.

talentontwikkeling: via de opleiding, maar ook via onze chapbooks. Met die uitgaven kan een schrijver een eerste stap zetten in zijn carrière.’

Voor Tazelaar is het vanzelfsprekend dat uitgerekend een literair festival deze rollen van uitgevers overneemt. Wintertuin is een gesubsidieerde instelling. Met behulp van die subsidie voert de organisatie overheidsbeleid uit, in dit geval: literaire talentontwikkeling. ‘Wij verdienen echt niet aan de chapbooks. De energie en kosten om die uit te geven staan in geen verhouding tot de inkomsten. Maar wij kunnen het dankzij de subsidies toch doen. En het heeft effect: steeds meer auteurs die de opleiding aan de ArtEZ hebben gevolgd en bij ons hebben uitgegeven, zitten nu bij een reguliere uitgeverij: van Simone Atangana Bekono tot Lisa Huissoon.’

Middenstandsproza Maar het zijn niet alleen de veranderingen in de beroepspraktijk van schrijvers. Kijk naar Poetry International. Het is het oudste bestaande literaire festival van Nederland, dat dit jaar – als het coronavirus het niet had verhinderd – zijn 51ste editie zou hebben gevierd.

Maar het is ook het festival met misschien wel het trouwste publiek, vermoedt directeur Inez Boogaarts: de helft van de bezoekers koopt zonder het programma

te kennen een kaartje. Waar anders hoor je immers dichters uit de hele wereld? Bovendien is poëzie meer dan andere genres geschikt voor het podium. En toch moet ook dit festival met zijn tijd meegaan.

‘De afgelopen vijftien jaar is er zo veel gebeurd in de poëziewereld. Woordkunst, spoken word, poetry slams – daar moeten we ons toe verhouden. Tegelijk wordt het minder vanzelfsprekend dat mensen, nadat ze een liefde voor poëzie hebben opgevat, ons festival ontdekken. Het is belangrijker om hen actief te betrekken.

Dat kan bijvoorbeeld door de verandering te omarmen dat steeds meer mensen komen voor het festival en de sfeer die daar heerst, en niet altijd in de eerste plaats voor de poëzie.’

Poetry International kiest daarom ‘nog meer’ voor een multidisciplinaire aanpak, zegt Boogaarts. ‘We laten al dertig jaar Rotterdamse vuilniswagens jaarlijks met nieuwe citaten van festivaldichters rondrijden. Voor onze jubileumeditie in 2019 hadden we een samenwerking met de Last Poets en het Metropole Orkest. Om nieuw publiek te trekken proberen we andere programmavormen uit: van workshops poëzie lezen tot programma’s samengesteld door buitenstaanders –mensen met een eigen achterban die we zo kunnen verbinden met Poetry. De komende jaren gaan we absoluut verder op deze weg.’

november 2020  jaargang 187

31

Een festival waar het sterk gegroeide belang om zelf te produceren goed zichtbaar wordt, is Explore the North, dat sinds 2011 jaarlijks plaatsvindt in Leeuwarden. Het werd op de agenda gezet door de lokale ambities om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. ‘Dan moest er een festival zijn met internationale uitstraling’, zegt directeur Mark Hospers. De focus lag op muziek, passend bij de muziekcultuur van de Friese hoofdstad, maar literatuur was net zo belangrijk.

Explore the North wilde vanaf het begin nadrukkelijk multidisciplinair zijn.

‘Maar het eerste jaar presenteerden we vooral schrijvers op een podium: met voordrachten en interviews’, zegt Hospers. ‘Binnen die context delfden de schrijvers het onderspit naast de muziek. Het was daarom belangrijk dat vanaf 2014 Marleen Nagtegaal en Joost Oomen de programmering deden. Zij organiseerden in Groningen spannende nieuwe dingen waar veel jonge mensen op af kwamen. Zij brachten die stijl mee.

Zij bedachten bijvoorbeeld een middag over zelfmoord bovenop de Oldehove-toren. Of een project middenstandsproza, waarbij schrijvers teksten schreven naar aanleiding van gesprekken met middenstanders, die deze vervolgens zelf voorlazen. Dat gaf een prachtig theatraal effect.’

Eigen producties dus, die elk jaar een groter deel van het programma uitmaken – zoveel dat Explore the North óók een meerjarige subsidie heeft gekregen van het Fonds Podiumkunsten. Hospers: ‘Dat zijn vaak experimentele producties, met een hoog gehalte aan spoken word en performance. Dat kan bij uitstek een plek krijgen in de setting van een literair festival, omdat daar al een groot publiek op de been is. Zij komen voor een aantal blikvangers en kijken dan gretig: wat is er nog meer te zien? Het mooiste zou zijn als we zelfs die blikvangers niet meer nodig hebben en mensen blind een kaartje kopen omdat ze weten dat bij ons altijd iets interessants te ontdekken is. Daar groeien we geleidelijk aan naartoe.’

Vervolgens is het een kleine stap, vindt Hospers, om die producties ook elders te programmeren. Een literair festival trekt publiek tot enkele tientallen kilometers in de wijde omtrek. Daarbuiten is men al gauw niet bereid ervoor te reizen. ‘Je stelt één keer 2000 euro beschikbaar voor een programma dat één keer bij ons te zien is. Waarom? Met een beetje extra van partners kun je het upgraden tot iets groters. Zeker nu de netwerken tussen literatuur en podiumkunst – de wereld waar ik zelf vandaan kom – nauwer verweven raken, is dat heel interessant. Het festival is zo niet alleen presentatie-, maar ook lanceerplek.’

Crossover Bij het International Literature Festival Utrecht (ILFU) zie je goed hoe een festival actief nieuw publiek probeert te winnen voor literatuur. Voortgekomen uit een reeks Utrechtse organisaties met een geschiedenis van soms decennia, heeft het ILFU gekozen voor één centraal festival aan het einde van september, dat vanaf nu jaarlijks plaats zal vinden. Analoog aan het befaamde

32

Edinburgh Book Festival herbergt Utrecht gedurende twee weken een reeks uiteenlopende evenementen: van de Nacht van de Poëzie en het NK Poetry Slam tot Book Talks gericht op internationale literatuur. Er is nu zelfs ook een fringe-programma [bijprogramma, red.].

Alle genres versterken elkaar door ze gecombineerd aan te bieden, zegt directeur Michaël Stoker. ‘Alle genres, dus ook young adult en thrillers.’ Wie voor het NK Poetry Slam kwam, wordt sneller verleid ook naar andere programmaonderdelen te kijken als het wordt geprogrammeerd onder de paraplu van het ILFU. ‘Tegelijk biedt het ons de ruimte om breder te programmeren en crossover te stimuleren, tot over de grenzen van literatuur. Want verhalen vertellen: dat is ook Netflix; zijn ook podcasts; zijn ook liedjes. Vroeger hadden we het frustrerende gevoel dat we dingen moesten laten liggen.’

Maar er is meer. ‘De literaire sector is een driehoek’, legt Stoker uit. ‘Op de punten heb je de schrijver die literatuur maakt, de uitgever die het publiceert en de boekhandel en bibliotheek die het distribueren. Het festival zit in het midden. En alle spelers in de punten hebben het festival nodig. De schrijver om op te treden en te experimenteren. Een uitgever om nieuwe titels te presenteren. En boekhandel en bibliotheek om hun klanten te vinden.

Die behoefte is alleen maar groter geworden nu het boekenvak krimpt. Zo zijn optredens een steeds groter deel van het schrijversinkomen geworden.’

En dat schept een verantwoordelijkheid voor een festival om méér te zijn dan alleen mediator. Aan de ene kant door zelf werk te initiëren, aan de andere kant door ook het publiek aan de hand te nemen in de wereld van de literatuur. ‘Een van de redenen dat we inzetten op crossover is de ontlezing. Het publiek leest minder. Maar: het publiek consumeert nog wel volop literatuur in andere vormen. Door aan te sluiten bij die vormen, kun je de drempel naar literatuur minder hoog maken. Zo kun je via een hiphopplaylist op Spotify iemand naar spoken word krijgen.’

Een ander voorbeeld is de focus op vertaalde literatuur uit niet-westerse talen. Het ILFU zette in het verleden Chinese, Turkse en Syrische literatuur centraal, dit jaar zou de Marokkaanse literatuur het thema zijn geweest.

Stoker: ‘Dan kun je niet volstaan met tien schrijvers op een podium zetten. Je moet het publiek ook wegwijs maken in de traditie waarin die auteurs staan, die soms totaal anders is dan wij gewend zijn. Dat doen we door een boek uit te geven en door cursussen te organiseren: een groepje duikt acht weken lang voorafgaand aan het festival in de taal. Voor anderen is er een masterclass – een soort crash course.’

Bijke Aarts (Tilt): ‘De regionale functie is heel belangrijk geworden’

Regionale functie In sommige gevallen zijn de activiteiten buiten het centrale evenement zo belangrijk geworden dat je je

www.boekblad.nl

FOTO Anna van Kooij

Festival in corona-tijd: David Mitchell te gast tijdens ILFU 2020 in Utrecht

zelfs kunt afvragen: is dat uithangbord nog wel nodig?

Voor Tilt niet meer. Een groep culturele organisaties en schrijvers zette in 2011 voor het eerst een festival in Tilburg neer, omdat zoiets ontbrak in Brabant.

Met succes. Toen Tilt subsidie kreeg, werd het in staat gesteld om de werkzaamheden uit te breiden richting talentontwikkeling en residenties. Ook dat werd een succes. Maar nu de organisatie door bezuinigingen bij de provincie wordt gedwongen om keuzes te maken, kiest Tilt ervoor het festival in de huidige vorm te laten vallen – en dus niet de spin-offs ervan.

‘Het festival is hartstikke leuk,’ vertelt directeur Bijke Aarts. ‘Voor de ontmoetingen, voor het feestje. Maar eigenlijk is het zonde om zoveel tijd te steken in iets wat toch een relatief klein bereik heeft. Ook als het festival is uitverkocht, komen minder mensen in aanraking met literatuur dan met het Brabants Boek Present waar we in 2019 mee begonnen. De terugkeer van Jeroen Thijssen, het geschenk van dit jaar, kende een oplage van ruim 10.000 exemplaren en werd in september door 61 Brabantse boekhandels uitgereikt aan iedereen die voor € 12,50 boeken kocht. Het festival is bovendien alleen in Tilburg, terwijl onze andere programma’s de hele provincie bestrijken. Zo deed Dean Bowen een ‘residentie’ op de Oude Buisse Hei, waar hij een podcast heeft gemaakt. We werkten daarin samen met Natuurmonumenten en bereikten zo heel veel mensen.’

Bovendien kan Tilt meer betekenen als broedplaats voor regionaal talent dan als organisator van een evenement. Aarts: ‘In Brabant zit sinds het vertrek van De Geus naar Amsterdam geen uitgeverij van betekenis meer. Schrijvers van hier hebben daarom moeite om de stap naar een uitgeverij te maken. Wij kunnen daarbij helpen. Dat bleek toen Bart Smout ons benaderde. De Tilburger was gedebuteerd bij Prometheus, maar kon daar geen tweede boek uitgeven. Hij benaderde ons: of

hij bij ons iets kon doen. Wij hebben hem een podium gegeven en vorig jaar kwam zijn nieuwe roman uit – toevallig bij De Geus.’

Tilt biedt op verschillende niveaus talentontwikkeling.

Voor jonge talenten is er het project WOLK, waarbij voor auteurs die al hun eerste stappen hebben gezet, ontmoetingen met redacteuren van uitgeverijen worden georganiseerd. En er is nu een residentieproject.

‘Vorig jaar hebben we vijf auteurs bij bedrijven ondergebracht. Dat heeft geresulteerd in een verhalenbundel. Het werkt zo twee kanten op: schrijvers krijgen niet alleen een kans, ze laten ook hun licht schijnen op Brabant. De provincie krijgt zo nieuwe literatuur. Die regionale functie is heel belangrijk geworden, zoals je dat ook bij andere organisaties steeds meer ziet.’

Michaël Stoker (ILFU): ‘De literaire sector is een driehoek met het festival in het midden.

Alle spelers hebben het festival nodig’

Juiste toon En Passionate Bulkboek? Voor deze organisatie is Geen Daden Maar Woorden tegenwoordig één van de vele programma’s. Sinds de overname van Bulkboek in 2008 heeft men zich volledig gefocust op literair-educatieve projecten – aanvankelijk alleen voor het voortgezet onderwijs (in de afgelopen jaren bereikte het duizenden leerlingen in het vmbo en het mbo) en pabo-studenten. ‘We blijven GDMW, en de schrijfwedstrijd Write Now!, vooral organiseren om gevoel te houden met de taal en gewoontes van die generatie, zodat we weten dat onze projecten voor het onderwijs de juiste toon hebben’, zegt Van Strien. ‘Als wij als leesspecialist de plank misslaan, schieten we ons doel voorbij.’ 

november 2020  jaargang 187

33

fie ra og ot EF NV to Fo

Gerben de Bruijn:

We hebben een winnaar!

Gerben de Bruijn van boekhandel Post Scriptum in Schiedam had, zoals iedere boekverkoper, de nodige zorgen over de Kinderboekenweek van dit jaar. Maar alle voorbereidingen betaalden zich uit. Tussen de bedrijven door was hij juryvoorzitter van de Hebban Debuutprijs.

34

www.boekblad.nl

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

G

een snotterende kinderen bij de kassa. Geen gesjouw met dozen.

Geen regen op je hoofd terwijl je een bestelbus vol boeken aan het uitladen bent. Geen magazijn vol met boeken die je allemaal weer over verschillende pakketten moet verdelen. Geen rugpijn na twee weken met dozen sjouwen...

Maar ook geen blije gezichtjes van kinderen die glunderend hun nieuwe aanwinst komen laten zien.

Geen rijen door de gymzaal voor de kassa. Geen mooie omzetten voor een paar uurtjes werken.

Geen kinderboekenweek op scholen...

Al vanaf het begin van de coronacrisis waren we er mee bezig: hoe moet dit straks in de Kinderboekenweek? Natuurlijk was de hoop in eerste instantie dat we er dan allang vanaf zouden zijn, maar hoe meer maanden we van de kalender scheurden, hoe kleiner die hoop werd. Dus denkwerk en overleg. Sommige scholen hakten direct de knoop door en andere probeerden tot op het laatste moment mee te denken: als we nou eens dit, of als jullie nou eens dat. Maar nee, geen markt op het schoolplein en ook geen gymzaal afhuren. Wat dan wel: een mooie brief vanuit school naar alle leerlingen dat het dit jaar anders is en dat de kinderboeken dit jaar bij de boekhandel besteld kunnen worden en daarna op school worden afgeleverd. Zou dat gaan werken?

Ja dus! De bestellingen stroomden al binnen voor de Kinderboekenweek begon.

Er zijn in deze donkere tijden gelukkig ook lichtpuntjes. Eén daarvan is de uitreiking van de Hebban Debuutprijs. Dit jaar zat ik voor de derde keer in de jury en had ik ook de eer om juryvoorzitter te zijn.

Het bijzondere karakter van deze prijs zit hem er voor mij in dat de longlist wordt gelezen en beoordeeld door lezers uit de Hebban-

community en dat de uiteindelijke winnaar door een vakkundige jury wordt gekozen. Deze combinatie kun je eigenlijk aflezen aan de winnaars van de afgelopen jaren. Niet uitgesproken literair, maar goed geschreven boeken die door een breed publiek te lezen zijn.

Elke juryvergadering wordt normaliter voorafgegaan door een fijne maaltijd in een prettig etablissement, maar voorafgaand aan de Zoom-vergadering van dit jaar at ik opgewarmde nasi met saté uit een pakje. Feestelijk wilde dat maar niet worden.

Natuurlijk klap ik niet uit de school over de daadwerkelijke juryvergadering, maar ik was maar wat blij dat we Viktor van Judith Fanto als winnaar konden kiezen. Met deze woorden uit het juryrapport kon ik het alleen maar heel erg

eens zijn: ‘Viktor heeft alles wat een fijne roman nodig heeft: een welgestelde familie, een zwart schaap, oorlog en tal van onverwachte wendingen. Maar ook op stilistisch vlak is alles in orde: een strakke structuur, de zoektocht naar de eigen identiteit als hoofdthema en een prachtige vertelstijl.’

En dan sta je, samen met chef Hebban Sander Verheijen, klaar om de winnares te verrassen. Eerst aan de verkeerde deur, na een tuinpad met tot struikelen uitnodigend tegelpatroon opgelopen te zijn, daarna bij de goede. Het leidde tot blijdschap en goede gesprekken.

Want het blijkt dat Judith Fanto niet alleen een fijne pen heeft, maar ook vol humor en passie over haar vak en leven kan praten. Daar was ik zonder corona waarschijnlijk niet achter gekomen. 

Judith Fanto met de Hebban Debuutprijs november 2020  jaargang 187

35

BOEKVERKOPERS LEZEN

Inge Roos van boekhandel In de Wolken (Voorburg) Dit filmische verhaal voor 15+ speelt zich af in een totaal nieuwe wereld. Mensen wonen op zwevende stukjes aarde, arken genoemd. Er zijn verschillende volken, met allemaal hun eigen gebruiken, kenmerken en voorvaderen. Slimme, onschuldige Ophelia kan zich door spiegels verplaatsen en als ‘lezer’ kan ze met haar handen de geschiedenis van voorwerpen lezen. Ze wordt uitgehuwelijkt aan de nukkige, lompe Thorn, die op de ijzige ark Pool woont. Ophelia ontdekt dat ze daar door meerdere personen wordt gebruikt als pion. En ze mag dan wel onhandig en introvert zijn, stille wateren hebben diepe gronden. Ze observeert minutieus de wereld om haar heen.

Ik vond haar soms wat passief, maar ze komt ook wel degelijk gewiekst uit de hoek. Hopelijk klopt ze in de volgende delen het stof van zich af en gaat ze meer ‘shinen’. Dit eerste deel van de vierdelige Spiegelpassantenreeks leest lekker vlot weg, de wereld die de auteur schept is mysterieus en intrigerend. Een fijne toevoeging voor je boekenplankje met fantasy-boeken!

DE IJZIGE VERLOOFDE CHRISTELLE DABOS (LUITINGH-SIJTHOFF, € 24,99)

36

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht) Dit boek stelt een wezenlijke vraag; waarom hebben mensen het voor het zeggen op aarde? Democratisch is het in ieder geval niet. Andere wezens hebben geen stem(recht).

En dat terwijl er zonder planten niet eens leven mogelijk zou zijn. Door een evenwicht tussen het aantal planten en dieren bleef dit systeem miljoenen jaren in stand. Tot wij arriveerden. ‘Het krankzinnige idee dat het mogelijk is tot het oneindige door te groeien in een omgeving die beschikt over beperkte hulpbronnen, is uitsluitend iets van de mens.’

Geen plant of dier kan groeien zonder de directe beschikbaarheid van hulpbronnen. Planten hebben geleerd om te leven met de eindigheid van hulpbronnen, ze doen alles wat nodig is om te leven in evenwicht met hun omgeving. Iets wat wij heel snel ook zouden moeten leren. En nee, niet dankzij technologische oplossingen maar wel door ontbossing onmiddellijk te stoppen en ieder geschikt stukje aardoppervlak te bedekken met planten. Voor onze eigen overleving en die van alle andere wezens.

DE UNIVERSELE RECHTEN VAN DE PLANT STEFANO MANCUSO (COSSEE, € 17,50)

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam) Er verschijnt de laatste jaren veel historische non-fictie die de centrale rol van Europa in perspectief zet. Het bekendste voorbeeld daarvan is De zijderoutes van Peter Frankopan. Het nieuwe boek van Valerie Hansen valt ook in deze categorie. In vergelijking tot de bloeiende culturen in het Midden-Oosten, India en China speelde Europa rond het jaar duizend een marginale rol op het wereldtoneel. Globalisering, of ‘De ontdekking van de wereld’, is het leidend thema van Hansen. Enigszins een krampachtige constructie, ook omdat het de (Europese) Noormannen zijn die Amerika betrekken bij de internationale handel. Maar evengoed is Het jaar 1000 een boek vol culturen en gebeurtenissen die mij deels onbekend waren. Gedegen onderzocht en een heel prettig ‘Meer weten?’-deel, met daarin leestips per hoofdstuk voor wie de diepte in wil.

Henk Groenewegen van boekhandel De Tribune (Maastricht) Al dertig jaar is de dominee werkzaam in het dorp waar het eilandje Barrøy, en daarmee de familie van dezelfde naam, onder valt. Hij heeft nooit de moeite genomen om het te bezoeken. Nu moet de jongste dochter gedoopt worden. Deze dochter, Ingrid, komt de dominee zelf begroeten. Ze is inmiddels drie jaar oud. Uit alles blijkt hoe onbelangrijk dit eiland en zijn bewoners zijn, de onzichtbaren uit de titel. De meesterhand van Jacobsen is er voor nodig om dit eiland en haar bewoners voor de lezer zo onnadrukkelijk mogelijk zichtbaar te maken.

Aan het einde van het boek, wanneer alle ouderen één voor één zijn weggevallen, hebben de kinderen het roer noodgedwongen overgenomen. Ze weten dat ze het zelf zullen moeten doen, nog steeds onzichtbaar. Wanneer de lezer zich realiseert hoe jong de kinderen zijn en schrikt, is Jacobsen geslaagd en heeft hij de onzichtbaren even zichtbaar gemaakt.

HET JAAR 1000 VALERIE HANSEN (THOMAS RAP, € 24,99)

DE ONZICHTBAREN ROY JACOBSEN (DE BEZIGE BIJ, € 21,99)

www.boekblad.nl

RECENSIES

Walter Jansen van boekhandels Jansen & de Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem) De hoogstapelaar van Wessel te Gussinklo had dit jaar de Libris Literatuur Prijs moeten winnen.

Oud-collega Albert Hoogeveen heeft er nog een flinke rel van gemaakt toen destijds De opdracht (1995) niet de hoogste eer te beurt viel en terecht. ‘Het positieve mensbeeld’ was dit jaar het criterium van de jury en positief is bij Te Gussinklo het mensbeeld nooit. Hij is de vileine fileerder van de menselijke hoogmoed. Nu alweer een nieuwe, vuistdikke roman: Op weg naar de Hartz. Zoals in al zijn eerdere werk dragen slechts enkele personen het boek, personen die tot elkaar zijn veroordeeld. Uiterst noodzakelijk proza. Zo dwingend en stuwend als bij Wessel te Gussinklo lezen we het zelden.

Deze schrijver behoort tot de grootsten uit het Nederlandse taalgebied, al tientallen jaren, en het wordt hoog tijd dat niet alleen de recensenten dat zien (unaniem vijf sterren voor de De hoogstapelaar) maar ook de dames en heren boekverkopers en juryleden.

Jesse Keff van boekhandel Athenaeum (Amsterdam) Dat een boek over een relatie al eens eerder is geschreven is een understatement. Maar de vorm waarin Amity Gaige haar roman Overstag gegoten heeft is zo pakkend en haar stijl is zo poëtisch dat je je daar geen moment aan stoort. ‘Het is vermoeiend om de last te dragen van eeuwig ongezegde woorden.’ Met dit soort zinnen wordt de lezer meegetrokken in het leven van Juliet en Michael: een stel dat na jaren van gelukkige en ongelukkige keuzes besluit om een lange zeiltocht te ondernemen, hopend dat ze hiermee hun relatie nieuw leven kunnen inblazen maar de aloude regel vergetend: je neemt altijd jezelf mee op reis. Met de zeiltocht op open zee als metafoor heeft Gaige een indringend verhaal geschreven over wat het betekent om samen te leven: een reis vol verrassingen, soms stormachtig en onbetrouwbaar en daarna weer kalm en vergevend.

Janny Beima van Broese Boekverkopers (Utrecht) Wat kan Nelleke Noordervliet toch goed schrijven. Haar woordgebruik is mooi en zeker niet alledaags. De val van Thomas G. begint met veel personages over wie je ook veel te weten komt, maar je leest ook dat er een geheim is dat hen allen aangaat en waar ze allemaal een mening over hebben. Het lijkt verwarrend maar al deze verschillende perspectieven geven nu net kracht aan het belangrijke morele thema van dit boek: het is nooit zwart of wit, nooit goed of fout, er is nooit een eenduidig antwoord. Uitgever Thomas Geel, zijn weduwe Isa, hun dochter Leonie en zoon Arthur, zijn opvolger Anne Benraad, journalist Joris en buurvrouw Sally zijn de personages. De verwoestende kracht van pers en sociale media, de invloed van politiek, de vrijheid van meningsuiting en hoever je daarin kunt gaan, rouw, moederschap en Ierland zijn de onderwerpen. En je leest naar een ontknoping toe waarin alle losse eindjes bij elkaar komen. Een boek met actuele thema’s, intelligent en spannend.

OP WEG NAAR DE HARTZ WESSEL TE GUSSINKLO (KOPPERNIK, € 24,50)

OVERSTAG AMITY GAIGE (MEULENHOFF, € 21,99)

DE VAL VAN THOMAS G. NELLEKE NOORDERVLIET (ATLAS CONTACT, € 22,99)

november 2020  jaargang 187

Anthoni Fierloos van boekhandels Paard van Troje en De Koperen Tuin (Goes) We kennen Saskia Maaskant van haar Young Adult-boeken.

Meerminnen verdrinken niet zal deze groep ook aanspreken maar dit boek verdient een groter publiek. Het hoort gewoon bij de literatuur te staan.

Circa 1911: Janna Meerman uit Rotterdam gaat bij haar oom en tante in Bruinisse wonen.

Dit gaat gepaard met ongemak van beide zijden maar geleidelijk komen de hoofdpersonen dichter bij elkaar. Bruinisse had destijds een mosselvloot van 150 schepen en was het belangrijkste mosselvissersdorp.

Keerpunt is de Stormramp van 1911; een vergeten watersnoodramp, maar voor Bruinisse vrijwel fataal. Nooit meer is het geworden zoals het was. Het boek is geïllustreerd door zus Vicky Maaskant. Een mooie mandala-achtige tekening siert de omslag en de eerste pagina’s. De vormgever heeft goed werk verricht door bij de hoofdstukken stukjes uit deze tekening terug te laten komen in patrijspoortjes. Dit is zoals een boek met een mix van geschiedenis, sagen, dialect en literatuur er uit moet zien.

MEERMINNEN VERDRINKEN NIET SASKIA MAASKANT (DAVIDSFONDS/INFODOK, € 15,99)

37

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke) Mooi dat Arend van Dam ons historisch besef wakker wil houden en de oudste zoon van Willem van Oranje, Filips Willem, in de schijnwerper plaatst. Als dertienjarige student in Leuven wordt hij door Filips II ontvoerd naar Spanje, uit wraak voor de afvalligheid van zijn vader. Hij moet daar 27 jaar blijven en er wordt vooral ingezet op vervreemding van Nederland en de idealen van zijn vader. Het wrange is dat hij een kind is dat zijn vader nooit meer terugziet.

Arend van Dam heeft een prachtig jeugdboek geschreven, waarin hij de geschiedenis van twee kanten laat zien: die van Filips Willem en die van de Spaanse ‘spion’ Gabriel Osorio die ondanks alles zijn vriend wordt. Van Dam zet Filips Willem in mijn hoofd terug en hopelijk in dat van veel lezers. De Tachtigjarige Oorlog lijkt zo lang geleden, maar er is niet veel veranderd: naast idealen spelen geld en macht een grote rol. Interessant (voor)leesboek.

DE GIJZELAAR EN DE BASTAARD AREND VAN DAM (VAN HOLKEMA & WARENDORF, € 15,99)

38

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp) Marjolein Bierens maakte eerst een hoorspelserie over Hotel Schiller voordat ze dit boek schreef. Het is een heel fijne combinatie van grote en kleine geschiedenis. Dan weer gaat het over de ontwikkelingen in de wereld, in Nederland of in Amsterdam, vervolgens wordt er weer ingezoomd op het hotel aan het Rembrandtplein en de vele kleurrijke gasten en bewoners. Die gasten waren veel mensen uit de theateren kunstwereld: de familie Heijermans, de familie De la Mar, Louis en Heintje Davids, George Breitner. Het is zo’n boek waarbij je regelmatig de boekenkast in duikt of het internet op gaat, nieuwsgierig op zoek naar beelden uit die tijd. Om vervolgens eens door de stad te lopen en je de straten en pleinen voor te stellen tijdens de hoogtijdagen van Hotel Schiller in het interbellum. Marjolein Bierens brengt de geschiedenis tot leven.

Hotel Schiller is zoals je van uitgeverij Meulenhoff gewend bent prachtig vormgegeven en ook nog eens heel betaalbaar.

HOTEL SCHILLER MARJOLEIN BIERENS (MEULENHOFF, € 24,99)

Iris Meijer van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam) De bewoners van woongroep Klank & Liefde streven ernaar om alleen te leven van licht en liefde. Ze wonen met zijn vieren, totdat Elisabeth overlijdt. Hoewel de overige bewoners overtuigd zijn van hun onschuld en idealen (of toch niet?) worden zij aangewezen als verdachten in een strafzaak. Wat is er gebeurd? En heeft er iemand schuld? Die vragen worden onderzocht aan de hand van getuigenissen van niet alleen mensen, maar ook objecten en gevoelens. Op voorhand klinkt dat misschien een beetje vaag en gekunsteld, maar deze roman zit heel slim in elkaar en voelt nergens geforceerd. Elk individu, elk object dat aan het woord komt heeft een eigen stem. Nog nooit eerder ontmoette ik zo’n charmante slowjuicer, die net zo erg verlangt naar zijn gebruiker als andersom. Of twee sigaretten, die elkaar helemaal niet kennen maar elkaars aanwezigheid opmerken doordat ze tegelijkertijd worden aangestoken. Een tragisch en aangrijpend verhaal over uiteenlopende idealen, dat precies met de juiste luchtigheid is geschreven.

WIJ ZIJN LICHT GERDA BLEES (PODIUM, € 21,-)

www.boekblad.nl

Nelie Groenendijk van boekhandel Mondria (Mijdrecht) De dochter van de nazi is een krachtige, emotionele roman over de jonge Hetty, die opgroeit in het Leipzig van de jaren dertig. Haar vader is gerespecteerd SS-officier en haar broer werkt zich op bij de Luftwaffe. Hetty zelf wil dolgraag bij de Deutscher Mädel. Alles verandert wanneer ze Walter ontmoet. De blonde, blauwogige, perfecte Walter. De jongen die haar leven redde toen ze klein was. De beste vriend van haar broer. Een Jood. Door haar hevige gevoelens begint Hetty vraagtekens te zetten bij alles waarmee ze is opgegroeid. Moet ze zich overgeven aan het regime en trouw zijn aan haar familie? Of kan de liefde haar van iets anders overtuigen?

Door het lezen van dit boek besef je weer dat de omgeving waarin je opgroeit een grote invloed heeft op je denkwijze en handelen in het leven.

DE DOCHTER VAN DE NAZI LOUISE FEIN (XANDER, € 20,99)

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature:

 Staat 4 weken online op boekblad.nl  Wordt gedeeld op onze sociale media  Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief  Ga meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl