Jarðabæturnar

orðið að mun, því hér eru víðast hvar mikið slæm tún, af þýfi og móum.3

Á stofnfundi félagsins, 4. mars 1850, gáfu stofnfélagar skriflegt loforð um að vinna svo sem „svaraði góðu tveggja daga verki – hver í sínu túni – annaðhvort að þúfnasljettun eða öðrum jarðabótum, eptir þeirri manndáð og atorku, sem hver hefði.“4

Jarðabætur þessar skyldi vinna árlega næstu fimm árin, og „skyldi auglýsa ár hvert á prenti greinilega skýrslu um það, frá félaginu eða fyrirliðum þess, sem hver félagsmanna gerði.“5 Úttekt jarðabótanna fór fram á þann veg „að ýmist 2 eða 3 óvilhallir menn, að frá teknum þeim sem verkið vann og sýnir verkið, hafa mælt spildurnar, og skrifað upp samstundis.“ Af öðrum samþykktum, sem félagsmenn settu með sér má nefna það „að slengja ei saman spildunum árlega, heldur að hver maður hafi sérstaka flöt hvert ár, og þær flatir beinar á alla vegi, og sléttaðar í hvert skipti, þar sem vest eru túnin.“6

Jarðabæturnar

Þátttaka hreppsbúa í Jarðyrkjufjelaginu varð þegar mjög mikil. Fyrsta ársskýrslan greinir t.d. frá jarðabótum tuttugu bænda og þess er þá jafnframt getið, að aðeins tíu ábúendur í sveitinni standi utan félagsins „og hafa sumir af þeim lofað sjer í það nú í vor“ (1851). Varð svo raunin, því á næstu skýrslu félagsins höfðu fjórir nýir jarðabótamenn bæst í hópinn, en aðeins einn helst úr lestinni, „fátæklingur einn, sem fluttist úr sveitinni búferlum.“ Hlutfallslega almennust virðist þátttaka bændanna í Andakíl hafa verið, en síðustu tvö árin, sem skýrslurnar birtust (1854 og 1857), var þátttaka bænda í Bæjarsveit einnig orðin mjög mikil.

Alls mun Jarðyrkjufjelagið hafa sent frá sér fimm ársskýrslur, það er um árin 1850-1853 og

3 Þjóðólfur 9. apríl 1853. 4 Þjóðólfur 31. maí 1851. 5 Þjóðólfur 6. júní 1857. 6 Þjóðólfur 9. apríl 1853. 1856. Samkvæmt skýrslunum voru það fimmtán bændur, sem unnu jarðabætur öll árin. Var það hartnær helmingur bænda í hreppnum. Bændurnir stóðu því fast við upphaflegan ásetning sinn um árlega túnabót, en um þetta er farið eftirfarandi orðum í skýrslu Jarðyrkjufjelagsins um árið 1856:

. . . var sá skildagi settur í því skyni, að félagsmenn skyldi ekki láta hugfallast og missast svo úr á fyrsta eða öðru ári, áður þeir væri komnir að raun um gagnsemina af því; en fyrir þetta hafa menn haldið svo vel félagsskapinn og eru nú orðnir svo sannfærðir um gagnsemina þar af, að engum blandast framar hugur á að halda áfram, því engum dylst nú gagn það og prýði, sem af verkum þessum leiðir; enda sjá það allir greindir menn, og furðar oss, að ekki skuli fleiri sveitir verða til að mynda slíkan félagsskap með sér, því öllum má þó vera í augum uppi, að engar jarðabætur eru á við túnasléttun, og að engum verkum mun lengur búið eða notasælli og betri ávöxtur af en þeim7 . . .

Svo virðist sem jarðabætur hafi að meira eða minna leyti verið unnar á öllum jörðum hreppsins nema í Árdal og Stafholtsey. Er þá miðað við jarðir þær, sem taldar voru í jarðamati 1849-50.8 Má af þessu sjá, hversu víðtæk áhrif Jarðyrkjufjelagsins voru á meðan starf þess stóð með mestum blóma. Innan Jarðabótafélagsins mun ekki hafa verið um samvinnu að jarðabótum að ræða, heldur vann hver að sínu. Hlutverk félagsins

aðili að framkvæmd jarðabóta, líkt og síðar varð hlutverk búnaðarfélaganna.

Jarðabætur þær, sem að var unnið, voru fyrst og fremst túnasléttun. Auk þess hlóðu flestir tún- og traðargarða „og sumir með talsverðri lengd; túngarða þeir, sem sléttað hafa út við túnjaðra, en traðargarða hinir, sem sléttað hafa nærri bæjum sínum.“9 Í skýrslum félagsins var spildustærð tíunduð nákvæmlega hjá hverjum

7 Þjóðólfur 6. júní 1857. 8 Skýrslur um landshagi (1858), 674-675. 9 Þjóðólfur 9. apríl 1853.