Arbo 1/2 2018

1/2 januari/februari 2018 jaargang 94

VAKBLAD OVER VEILIG EN GEZOND WERKEN

Analyseer het werkproces THEMA: MACHINEVEILIGHEID Nudges en nonsens in de procesindustrie

Beter van niet: zelf machines knutselen

Pippi Langkous kwaliteiten als risicomanager

OPLEIDING

Middelbare Veiligheidskunde

Wat je wilt weten: Start/locaties: Woensdag 21 maart 2018 Rotterdam,

Lestijden: Dagopleiding 8.30 tot 16.15 uur

Donderdag 17 mei 2018 Eindhoven,

en avondopleiding 17.45 tot 21.00 uur

Maandag 24 september 2018 Utrecht

Doorlooptijd: 28 dagdelen plus scriptietraject

Prijs: € 5.600,- excl. BTW incl. lesmateriaal en examen

Wat levert het op: Een erkend diploma Middelbare Veiligheidskunde

Wat doe je als MVK’er?

“De docenten waren erg goed, omdat

Je maakt de RI&E en werkplekinstructies. Je doet ongevallen-

ze uit de praktijk kwamen. Daarom was

onderzoek, lost klachten op, voert LOTOTO procedures uit,

de opleiding kwalitatief zo goed. Want ja,

organiseert toolboxmeetings en stelt een LMRA op en voert

als je een docent hebt die zijn ervaring

die uit. Daarnaast geef je eerstelijns advisering.

uit de boeken haalt, heeft dat geen toegevoegde waarde.”

Wat doe je tijdens de opleiding?

Ervaring oud-cursist Jan Dücker - VeiligheidsInstituut Nederland

Je volgt de volgende modules: wet- en regelgeving, veiligheid en arbeidshygiëne, risico-inventarisatie en -evaluatie, veiligheid, leren van incidenten en je schrijft een scriptie.

In de opleiding komt er per les een docent uit de praktijk die zich dagelijks bezig houdt met het lesonderwerp. Bij bouwveiligheid komt bijvoorbeeld Jos Schouten van Aboma, hij audit bouwplaatsen. Je kan dus wel stellen dat hij met z’n voeten in de klei staat.

Pak deze kans en schrijf je nu in!

WEERDSINGEL WZ 32 | 3513 BC UTRECHT | T 030 231 82 12 | WWW.PHOV.NL | INFO@PHOV.NL

Colofon

Machine en proces

VAKBLAD ARBO IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET HOOFDREDACTEUR Jacqueline Joosten jacquelinejoosten@vakmedianet.nl EINDREDACTEUR Inge Mulder VASTE MEDEWERKERS Walter Baardemans, Bas van Batenburg, Ton Bennink, Marc Hek, Ehsan Kermani, Rob Poort, Tjabe Smid, Nicole Weidema, Pascal Willems, Arthur Zanders en Walter Zwaard REDACTIEADVIESRAAD Marjolein Bastiaanssen, Cecile de Roos, Jan Smid, Arthur Zanders en Walter Zwaard UITGEVER Jelske Gerritsma ACCOUNTMANAGER Karin Ernsting, telefoon 06-29304914 karinernsting@vakmedianet.nl VORMGEVING & OPMAAK colorscan, www.colorscan.nl DRUK Ten Brink, Meppel ADRES Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn www.arbo-online.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 ABONNEMENTEN Vakblad Arbo verschijnt 10 keer per jaar. Jaarabonnement € 242,10. Verzending buitenland per jaar € 29,50 (EU) en € 41,50 (niet-EU-landen). Prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

OPLAGE Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage.

Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl.

COPYRIGHT Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2018 PUBLICATIEVOORWAARDEN Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

DISCLAIMER Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd.

Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

We weten dat we in ons land veel met machines werken.

Met name in het MKB. We weten ook dat er veel ernstige ongevallen mee gebeuren. En dat gaat de laatste tijd niet heel veel beter. Er vallen doden en gewonden door contact met bewegende delen van machines. Tijdens de bediening, bij het inleggen of het weghalen van producten, en bij onderhoud en schoonmaak. En natuurlijk bij storingen.

Er gebeuren sowieso meer ongevallen in ons land. Volgens de Inspectie SZW ontbreekt het vooral aan motivatie, alertheid en veiligheidsbewustzijn. Hoe is het toch mogelijk dat dat maar niet verbetert? Hoe ingewikkeld kan het zijn om in een bedrijf rekening te houden met bepaalde zaken?

Als werkgever zorg je er toch voor dat je voldoende kennis van machines in huis hebt? Is die er niet, dan huur je deskundigen in. Je zorgt voor voldoende opleiding en voorlichting. Je houdt rekening met flexibele krachten en verplaatst je in de situatie van de werknemer of de operator. En niet te vergeten: je houdt toezicht. Want werknemers kunnen in de haast onvoorzichtig en vergeetachtig zijn. Allemaal zaken die toch niet heel kostbaar hoeven te zijn?

Maar de praktijk is weerbarstig. Menig werkgever koopt voor veel geld een machine en overlegt met de machinebouwer vooral over de kwaliteit en wat het ding allemaal kan. Meer niet. Zonder goed te bespreken hoe dat in het werkproces gaat uitpakken. Zonder productiemedewerkers en onderhoudspersoneel vanaf het begin te betrekken bij het bepalen van de bijbehorende maatregelen. Want ook al voldoen de machines aan alle eisen, het werkproces kan onveilig zijn. Zelfs als een bedrijf procedures heeft voor het inschakelen van arboprofessionals of andere deskundigen, gebeurt dit lang niet altijd.

Wat kunnen professionals hieraan doen? Op een praktische manier toch steeds maar weer aan de bel trekken. Eerst moeten alle risico's boven komen drijven. Pas daarna volgt de integrale beoordeling of er (veilig) gewerkt kan worden.

Gezamenlijk bedenken betrokkenen wat de gevolgen zijn.

Veilige machines én veilige processen. Het gaat dus om de hele keten. Laten we daar met zijn allen de focus op leggen.

En het er vooral maar heel vaak over hebben. Wie weet helpt het.

ISSN 1571-4152 Businesspartners

Jacqueline Joosten hoofdredacteur

arbo 1/2 ¦ 2018 3

MACHINE-ONTWERPER, KRUIP IN DE HUID VAN DE OPERATOR Inhoud

8

12

8 Niet risicovol knutselen Ongevallen met bewegende delen van machines. Schiet de wetgeving hier tekort of zijn medewerkers gewoon hardleers?

Over de trends en ontwikkelingen in machineveiligheid.

Door Walter Baardemans

16

12 Pas op uw ledematen Ongevallen met machines gebeuren nog te vaak. Uit de rechtspraak blijkt dat de oorzaken liggen in gebrekkige voorlichting, het niet volgen van de juiste procedures of gebrekkig toezicht.

Door Rob Poort

16 Risicobeoordeling en -reductie Na een verdiepende RI&E op machines volgt risicoreductie.

Doel: de risico s reduceren tot een voor de organisatie aanvaardbaar niveau, met het oog op de wettelijke verplichtingen.

Door Maarten Braadbaart

22 Leren van Pippi Langkous In de praktijk loopt het niet altijd even soepel tussen business, control en audit. Door die gebrekkige samenwerking ontstaan onnodige risico s. Verre van eectief. Hoe kan het anders?

Door Dorien Rookmaker

4 arbo 1/2 ÂŚ 2018

arbo Verder in dit nummer

Iedere maand

26 Ziek door de nachtdienst

6 Trending

Kunnen werknemers iets met de conclusies en aan-

Nieuws en tweets

bevelingen uit het advies van de Gezondheidsraad?

En zijn er consequenties voor wetgeving en/of cao's?

15 Ongeval

Door Leo Bonefaas

Niet bij de pinken

32 Nudges en nonsens

21 Column

In het verkeer, de supermarkt en aan de telefoon zijn

Joris

ze er al langer: nudges. En de zorg werkt eraan. Maar hoe bruikbaar zijn nudges in de procesindustrie?

31 Gastcolumn

Door Paul Lindhout en Genserik Reniers

Joep van den Eerenbeemt

38 Even pauze?

36 Jurisprudentie

Smartphones, we staan ermee op en gaan ermee

Rob Poort

naar bed. Wat is de invloed van deze altijd maar beschikbaar zijn -cultuur op ons werkende leven?

42 Opleidingen

Door Irene de Groot

44 Media

45 Producten

26

32

38

arbo 1/2 ÂŚ 2018 5

Zeer subjectief en voor discussie vatbaar selecteert de redactie iedere maand highlights op het gebied van veiligheid en gezondheid.

Trending in arbo Kort nieuws Tips tegen dips

Ruim baan voor verlof Medewerkers van Microsoft Nederland

Blue Monday bestaat niet. Wel voelen

hebben nu recht op ruimer volledig

we ons in de winter soms minder ener-

betaald ouderschaps- en zorgverlof.

giek. De volgende tips kunnen helpen

Zij krijgen vier weken volledig betaald verlof voor de zorg van een ernstig ziek direct familielid. Het zwangerschapsverlof is verhoogd van zestien naar twintig weken. De vader/partner krijgt nu zes weken volledig betaald verlof in plaats van twee dagen. Adoptie-ouders krijgen zes weken volledig betaald verlof in plaats van vier. Met deze regelingen wil Microsoft werk maken van diversiteit en inclusiviteit op de werkvloer.

om die winterdip te lijf te gaan en ons vitaler te voelen. Tips tegen dips, dus.

1. Zorg dagelijks voor minimaal een half uur beweging, liefst buiten. Het gaat niet om presteren, een half uur wandelen is al prima.

2. Doet u veel zittend werk, beweeg dan ieder uur een paar minuten. Loop een paar trappen op en af, ga koffie halen of doe wat rek- en strekoefeningen.

Maak het leuker én makkelijker vol te houden door dit samen te doen met een collega.

3. Eet géén energie-repen om uzelf op te peppen. Door de suiker stijgt uw bloedsuikerspiegel hard, om daarna weer naar beneden te kelderen. Hierdoor voelt u zich snel weer lamlendig en krijgt u meer behoefte aan suiker.

Kies voor echte energiebommen als noten, verse kokos of fruit.

Discussieer mee in de linkedIn-groep vakblad Arbo

Pet bij de politie De politie moet jaarlijks miljoenen euro s sancties betalen aan het UWV omdat de organisatie niet goed omgaat met zieke medewerkers. Het aantal sancties is sinds 2013 verdubbeld.

Dit blijkt uit informatie van het tv-programma EenVandaag. Het UWV legt een loonsanctie op als na twee jaar ziekte blijkt dat een werkgever onvoldoende aan re-integratie heeft gedaan. Of het verzuimdossier niet op orde heeft. Hierdoor moet de politieorganisatie ook in het derde ziektejaar loon betalen aan zieke medewerkers.

In 2013 legde het UVW 63 loonsancties aan de politie op, in 2016 165. In drie jaar tijd een ruime verdubbeling. Van 2013 tot september 2017 kreeg de politie in totaal ruim 600 loonsancties opgelegd.

De politie erkent dat zij in de afgelopen jaren tekort is geschoten in haar ziektebeleid. Een loonsanctie betekent volgens de korpsleiding niet per se dat er geen of onvoldoende aandacht is besteed aan verzuimende zieke medewerkers. Ook de politiecultuur zou bijdragen aan het aantal opgelegde sancties.

Het beste van Arbo 2017 Het jaar 2018 is nog maar net begonnen. Hoe staat het ervoor met uw goede voornemens op het gebied van veilig en gezond werken?

Zet nu meteen een grote stap in de goede richting met de gratis download van Arbo>>. Want de redactie heeft als goed begin van het nieuwe jaar een mooie selectie voor u gemaakt uit Vakblad Arbo.

Vrouwen werken minder Van de huidige groep vrouwelijke veertigers werken er meer dan het geval was in de jaren 90 van de vorige eeuw.

De arbeidsdeelname van vrouwen van veertig is echter in de laatste twee generaties vrijwel gelijk gebleven. Ook is de arbeidsparticipatie van vrouwen nog altijd lager dan die van hun mannelijke leeftijdsgenoten. Dit blijkt uit recent onderzoek van het CBS.

Producent aangeklaagd Nabestaanden van John Bernecker, de stuntman die stierf op de set van The Walking Dead, klagen de producent van de serie aan.

De stuntman maakte tijdens opnames een dodelijke val van ruim 7,5 meter op een betonnen vloer. De Amerikaanse arbeidsinspectie OSHA gaf Stalwart Films een boete van 12.675 dollar. De producent zou werknemers niet tegen valrisico's beschermen tijdens opnames.

“De filmindustrie moet zich houden aan de veiligheidsvoorschriften voor acteurs en stuntmensen die betrokken zijn bij dit soort werk”, liet een woordvoerder van OSHA weten.

Hardnekkig probleem De herbeoordeling van mensen met

De beste artikelen uit 2017, gebundeld in één digitale uitgave. Werken aan goede voornemens was zelden zo voordelig ...

Want deze download is behalve zeer informatief ook nog eens helemaal gratis.

Wij wensen u veel leesplezier!

6 arbo 1/2 ¦ 2018

een WAO- of WIA-uitkering heeft eind 2017 weer achterstand opgelopen.

Aan het einde van 2017 wachtten tussen 15.000 en 17.000 mensen nog altijd op herkeuring. Minister Koolmees (SZW) heeft dit aan de Tweede Kamer laten weten. Hij zoekt naar oplossingen voor dit “hardnekkige probleem”.

Twitter @VRMWB 18 jan

Gemeenschappelijke Meldkamer heeft al honderden meldingen van stormincidenten verwerkt #storm #codeoranje.

Meer nieuws? www.arbo-online.nl

@ministerieSZW 18 jan

Iedereen in Nederland heeft recht op eerlijk, gezond en veilig werk. Check met de zelfinspectie of jouw organisatie voldoet aan de wettelijke verplichtingen voor eerlijk werken. Check http://bit.ly/1Vj9XqI @inspectieszw 10 jan

Werken er uitzendkrachten in uw bedrijf? Voorkom vervelende verrassingen. Check je uitzendbureau: https://tinyurl.com/ycyuwuuw

To do

@steunpuntRIE 8 jan

Is het weer tijd voor de jaarlijkse 'update' van uw RI&E? Of pakt u het serieuzer aan?

Masterclass Verzuimmanagement Werkvermogen omschrijft in welke

Arbo in cijfers

mate een medewerker lichamelijk én geestelijk in staat is zijn werk te doen. Bij een goede onderlinge afstemming van individuele kenmerken en werkvereisten is sprake van een goed werkvermogen.

Een conflict op het werk. Niemand zit er op te wachten en gelukkig komt het ook steeds minder vaak voor. Dit zijn de cijfers over bonje bij de baas.

In 2016 had 3 op de 10 werknemers (2,3 miljoen werknemers) een conflict met een collega, leidinggevende en/of de werkgever. In 2007 gold dit nog voor 4 op de 10 werknemers.

De meeste conflicten hebben we met collega’s (22%; 1,6 miljoen werknemers). Conflicten met de leidinggevende (15%; 1,1 miljoen werknemers) of werkgever (9%; 640 duizend werknemers) komen minder vaak voor.

Het merendeel van de conflicten is kortdurend van aard, en juist die kortdurende conflicten komen steeds minder vaak voor. Het aandeel langdurige conflicten blijft vrij stabiel, maar brengen aanzienlijke kosten met zich mee.

Hoe gaat u van verzuim naar goed werkvermogen? Deze masterclass biedt u een ideale combinatie van e-learning en klassikale praktijktraining. De theoretische e-learning volgt u zelf, anytime, anyplace, anywhere. Hiermee bent u optimaal voorbereid op de klassikale praktijktraining. Daar past u de theoretische kaders efficiënt toe tijdens het trainen van de gespreksvaardigheden met echte acteurs. Zo behaalt u op alle fronten het hoogste trainingsrendement!

Deze eendaagse masterclass vindt plaats op 14 december in Utrecht en kost € 599,- . Bij deelname van twee of meer personen van één organisatie betaalt u slechts € 499,-.

Een werknemer die uitvalt door problemen met de leidinggevende of werkgever verzuimt gemiddeld 40 dagen en kost de werkgever in die periode ruim 10.000 euro aan loondoorbetaling.

Kijk voor meer informatie over conflicten, bijvoorbeeld naar sector, op http://www. monitorarbeid.tno.nl/ cijfers/nea-

U vindt alle info op www.masterclassverzuimmanagement.nl.

Volg Vakblad Arbo ook op twitter

arbo 1/2 ¦ 2018 7

Trends en ontwikkelingen in machineveiligheid

Niet risicovol knutselen Ruim 16 procent van de ernstige arbeidsongevallen in 2016 kwam door contact met bewegende delen van een machine. Schiet de wetgeving hier tekort of zijn medewerkers gewoon hardleers? Over de trends en ontwikkelingen in machineveiligheid. tekst Walter Baardemans

ebsites buitelen over elkaar heen om de wetgeving over machineveiligheid uit te leggen. “De Machinerichtlijn 2006/42/EG is een productrichtlijn …”, “De Machinerichtlijn is in de Nederlandse wetgeving opgenomen in twee wetten: de Wet op de Gevaarlijke werktuigen ...”, “De ‘sociale’ richtlijn arbeidsmiddelen (2009/104/EG) geeft minimumvoorschriften voor veiligheid en gezondheid …”.

Het blijft complexe materie voor ondernemers, merkt Paul Hoogerkamp van adviesbureau Mecid. Hij is als voorzitter van de normcommissie Machineveiligheid van het NEN betrokken bij normalisatie van machineveiligheid. Daarnaast zit hij in diverse werkgroepen over risicobeoordeling, functionele veiligheid, gebruikersinstructies, veiligheidsafstanden en ergonomie. Hoogerkamp: “Het komt niet aanwaaien, je moet je er wel in verdiepen. Anders wordt het één grote hoop. Maar als je er de tijd voor neemt, valt het ook wel weer mee. En als je het netjes doet, is er niks aan de hand.”

W

Ernstige arbeidsongevallen In het rapport ‘Staat van ernstige arbeidsongevallen’ registreerde de Inspectie SZW in 2016 2.459 slachtoffers van ernstige arbeidsongevallen, een stijging van 13 procent in vergelijking met 2015. Ruim 16 procent van de slachtoffers raakte (dodelijk) gewond door contact met bewegende delen van een machine. Vol-

8 arbo 1/2 ¦ 2018

gens de Inspectie hebben economische groei, flexibilisering van de arbeidsmarkt en de vergrijzing van de beroepsbevolking invloed op het aantal arbeidsongevallen. “De meest voorkomende faalfactoren hangen samen met gebrek aan motivatie, alertheid en veiligheidsbewustzijn”, stelt de Inspectie.

Hoogerkamp zoekt de stijging van ongevallen niet in de complexe wetgeving. “De wetgeving an sich is goed. Regels leiden doorgaans ook niet tot een stijging.” Hij vermoedt andere oorzaken: “Wellicht worden mensen naar verloop van tijd gemakzuchtig en minder alert omdat het al jaren goed gaat met een machine. En in hoeverre gebruiken alle zzp’ers professioneel gereedschap? Ook komt het nog voor dat medewerkers aangebrachte afscherming verwijderden. Omdat een proces als geheel niet goed is doordacht”.

Je moet veiligheid en productiviteit in elkaars verlengde brengen

MACHINEVEILIGHEID

arbo 1/2 ¦ 2018 9

Het overbruggen van veiligheid heeft altijd te maken met last hebben van de beveiliging Ook Henk van Ekelenburg, directeur van ProSafety Consult en auteur van het boek Productieve Machineveiligheid, stelt dat er een bredere kijk nodig is dan ‘een hek eromheen met een noodstop erbij’. “Je moet een werkproces goed analyseren en de veiligheid daarop afstemmen. Welke interactie kun je verwachten: hoe kunnen medewerkers in de praktijk fysiek met de machine te maken krijgen? Soms moet een medewerker gewoon bij een machine kunnen als die draait, maar je wilt voorkomen dat mensen om beveiliging heen gaan werken.”

Casus ‒ Slechte constructie Een fabriek schermt een kilometer lange machinelijn af met een groot hekwerk. Om de paar honderd meter zit een toegangsdeur met een noodstopcircuit. Best ver lopen voor medewerkers. Bovendien slaat dan de hele lijn af en opnieuw opstarten duurt lang. Medewerkers omzeilen daarom de beveiliging en laten zich vanaf een bordes over de machine binnen het hekwerk zakken. Een advies om meerdere toegangsdeuren te voorzien van een gewone stop krijgt geen opvolging. Totdat een medewerker in een grijper bekneld raakt en dodelijk verongelukt. Van Ekelenburg: “Dat was niet zozeer

10 arbo 1/2 ¦ 2018

een gedragsfout, maar een fout van degene die de machine met hekwerk zo heeft bedacht. Het gedrag werd in de hand gewerkt door een slechte constructie.”

Trends Hoogerkamp signaleert een aantal trends op het gebied van de machineveiligheid. Zo is er momenteel veel aandacht voor de link met security. “Veel machinesystemen werken tegenwoordig computergestuurd via pc’s en (veiligheids)PLC’s. Security (beveiliging) is nu een belangrijk item. Je wilt niet dat een hack kan leiden tot een onveilige machine of de veiligheid van processen kan beïnvloeden.”

Daarnaast ziet Hoogerkamp een versterkte aandacht voor de samenhang tussen verschillende richtlijnen en geharmoniseerde normen. “Een fabrikant krijgt, naast de machinerichtlijn, te maken met nevenrichtlijnen op het gebied van milieu en veiligheid.”

Ook technologische vernieuwingen met sensoren en robots roepen volgens hem nieuwe vragen op over de veiligheidsgerelateerde besturingen. “Zijn die voldoende betrouwbaar en beschikbaar als het gaat om veiligheid?”

MACHINEVEILIGHEID En er wordt volgens Hoogerkamp veel goedbedoeld, maar risicovol geknutseld: “Mensen experimenteren tegenwoordig met nieuwe technische mogelijkheden. Met arduino of rasperry PI en een motortje met een mes bouwt iemand eenvoudig zelf een robotgrasmaaier. De voorbeelden staan op internet. Helaas ontbreekt er dan wel een essentiële beschermkap voor het ronddraaiende mes. Als zo’n mes losschiet, is dat echt levensgevaarlijk. Het is goedbedoeld knutselen, maar de bouwers negeren totaal de basisvoorschriften van (machine)veiligheid.”

Integraal Om veilig met machines te werken moet het integrale aspect van machineveiligheid aandacht krijgen”, benadrukt Hoogerkamp. En daar schort het volgens hem nogal eens aan. De toegenomen flexibilisering van het werk helpt daarbij zeker niet, vindt hij. “Als teams in losser verband gaan werken, wie houdt dan het overzicht? Hoe is dan de integrale factor machineveiligheid gewaarborgd? Producten worden steeds vaker gehuurd of geleased. Die worden dus niet voor de specifieke gebruikersgroep ontworpen, maar voor de ‘generieke’ gebruiker. Hoe ontwerp je producten voor generieke gebruikers die zij veilig kunnen gebruiken, zonder voorkennis van de restrisico’s en met onderhoud dat door een andere partij wordt uitgevoerd? Dat zijn de trends die spelen, waarvan we nog geen idee hebben hoe ze gaan uitpakken.”

Sommige ontwerpers hebben sowieso onvoldoende kennis van machineveiligheid, meent Hoogerkamp. Ontwerpers zijn volgens hem niet altijd goed op de hoogte van de stand van de techniek van de wetgeving en het toepassen van de normen.

“Bij controle van de elektrische veiligheid hoor ik dat de norm is toegepast. Vervolgens constateer ik toch de nodige fouten waaruit blijkt dat niet volgens die norm is ontworpen (zogenoemde non-compliances). Dat betekent niet meteen dat een product onveilig is, maar het voldoet aantoonbaar niet aan de norm. Daar is nog een flinke weg te gaan.”

Een ontwerper van een machine moet in de huid kruipen van een operator

worden dan niet goed verpakt. Medewerkers proberen tijdens het proces verstoringen op te lossen en te corrigeren, met het risico op ongevallen. Het probleem wordt op advies structureel opgelost door de machine aan te passen, zodat de kazen niet kunnen gaan tollen. Daardoor neemt ook de productiviteit toe.

Volgens Van Ekelenburg moet een ontwerper van een machine in de huid kruipen van een operator. Niemand kent het proces beter dan de operator zelf, zegt hij. “Een ontwerper moet nadenken over alle werkzaamheden waar een operator in de praktijk mee te maken kan krijgen. En in alle mogelijke fases: productie, schoonmaak en onderhoud. Letsel kun je voorkomen door energie weg te halen en de machine volledig uit te schakelen. Of door niet in het energiegebied te komen en buiten de gevarenzone te blijven. Maar soms kan dat laatste niet.

Omdat je een meting moet doen, producten er verwrongen uitkomen of je moet troubleshooten. Het is zaak om dat vooraf te bedenken.”

Irritatie Volgens Van Ekelenburg wordt veel veiligheid bedacht voor de bedoelde functie van een machine. Maar als een ontwerper onvoldoende rekening houdt met kleine verschillen in aangeleverde halffabricaten, kunnen er makkelijk storingen ontstaan, stelt hij. “Bij karton heb je door het snijproces soms kleine afwijkingen in het halfproduct. Een vouwmachine moet je dan finetunen. Als je daarover niet van tevoren hebt nagedacht, gaan mensen improviseren met afstellingen om het werkproces te versnellen. Dan kun je de machine volhangen met waarschuwingen, maar die worden een irritatiefactor. Het overbruggen van veiligheid heeft altijd te maken met ‘last hebben’ van de beveiliging. Want die staat haaks op de productiviteit waar een medewerker op wordt afgerekend. Je moet productiviteit en veiligheid in elkaars verlengde brengen. Anders wint altijd een van de twee en dat wil je niet.”

Casus ‒ Aangepaste machine In een kaasfabriek verpakken medewerkers kazen in folie. Een groot mes snijdt de folie van de rol. Bij het ontwerp is er geen rekening mee gehouden dat de kazen op de lijn nog warm zijn en daardoor iets bol. Gevolg: de kazen op de lijn gaan tollen en

Casus ‒ Trillingen meten Een medewerker van een bedrijf doet met een oscilloscoop trillingsmetingen aan een machine. Daarvoor moet hij bij een draaiende machine metingen verrichten binnen de gevarenzone. Op advies is een kabeltje aangelegd, waardoor de medewerker de oscilloscoop buiten de gevarenzone kan inpluggen en aflezen.

Scholing Hoogerkamp pleit ervoor om tijdens opleiding en scholing veel meer aandacht te besteden aan product- en machineveiligheid. “Zodat mensen gaan beseffen dat iets door een motortje laten bewegen ook veiligheidsrisico’s kan hebben.” Tegelijk waarschuwt hij ervoor dat de marktwerking zorgt voor veel zzp’ers op de werkvloer. Maar dat veel van hen onvoldoende beloning krijgen om de juiste dingen te doen die hun veiligheid kunnen bevorderen. “Als iemand amper geld opzij kan leggen voor zijn pensioen, hoe kun je dan verwachten dat hij zich laat scholen op machineveiligheid, normen aanschaft en kennisneemt van de inhoud?”, vraagt Hoogerkamp zich hardop af. “Daar wringt iets.”

arbo 1/2 ¦ 2018 11

Aansprakelijkheid voor onveilige machines

Pas op uw ledematen Bij ongevallen met machines komen nog te vaak ledematen van werknemers in draaiende (onder)delen van machines. Uit de rechtspraak blijkt regelmatig dat de oorzaken liggen in gebrekkige voorlichting, het niet volgen van de juiste procedures of gebrekkig toezicht.

In al deze gevallen wordt de werkgever aangesproken. tekst Rob Poort achineveiligheid is een ruim begrip. Dat geldt eigenlijk al voor het begrip ‘machine’ zelf. De Arbowet geeft geen definitie. Het woord komt één maal voor: de definitie van arbeidsmiddelen vermeldt dat het gaat om alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, installaties, apparaten en gereedschappen (Arbowet art. 1, derde lid onder h). Van Dale helpt ons iets verder en omschrijft een machine (of machientje) als “ieder uit delen bestaand toestel dat een zekere werking of functie kan verrichten”. Maar ook als “complex werktuig waarmee handelingen verricht en voorwerpen vervaardigd kunnen worden”. Van Dale geeft nog een groot aantal voorbeelden van specifieke machines – de stoommachine, de pastamachine, enzovoorts. Treffend is de verwijzing in overdrachtelijke zin naar de helse machine. De veiligheidskundigen onder ons kunnen zich daar denk ik wel in vinden ...

Want zeker als een machine niet goed is beveiligd, kunnen de gevolgen ernstig zijn. In het artikel van Baardemans (p. 8-11 in dit themanummer Machineveiligheid) staat als voorbeeld een kaasinpakmachine genoemd. Het bedrijf pakte een ontwerpfout daar structureel aan. We mogen hopen dat het dit heeft gedaan voordat er ongevallen waren gebeurd. Vaak trachten werknemers vastlopende (inpak)machines omwille van de tijd al draaiend weer aan de gang te krijgen.

M

Inpakmachine Dat deed ook de uitzendkracht die werkte aan een machine die met groente gevulde plastic bakjes afdekte met cellofaanfolie.

12 arbo 1/2 ¦ 2018

Als de machine na het plaatsen van een nieuwe rol folie vastloopt, probeert de uitzendkracht met zijn hand het vastgelopen bakje te verwijderen. Hij zet de machine niet eerst stil. De stopknop zit verderop. Bovendien weet hij uit ervaring dat de machine na het opstarten vaak weer vastloopt. Als het bakje is weggehaald, gaat de machine meteen weer lopen. De messen snijden niet alleen het folie, maar ook een stuk van de wijs- en middelvinger van de medewerker af. De uitzendkracht spreekt voor zijn schade zowel het uitzendbureau als het inlenende bedrijf aan. De kantonrechter stelt vast dat de machine is gaan draaien terwijl gevaarlijke openingen niet waren afgeschermd.

Het bedrijf had zich moeten realiseren dat bij een storing als deze, die ook nog regelmatig optrad, een werknemer geneigd is de opstopping te verhelpen zonder eerst de machine stil te zetten. Er was geen sprake van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Omdat die dagelijks met de machine werkte, had het bedrijf rekening moeten houden met eventuele onvoorzichtigheid van de werknemer. ¹

Visie van de Hoge Raad Met deze laatste opmerking verwees de rechtbank naar een eerdere uitspraak van de Hoge Raad. ² In die zaak was een werknemer vergeten de wielen van een rolsteiger vast te zetten, met een ernstig ongeval als gevolg. De werkgever beriep zich op eigen schuld van de werknemer. De Raad oordeelde anders en sprak uit dat bij de beoordeling van maatregelen die normaliter door de betrokken werknemers worden genomen

MACHINEVEILIGHEID

(maar in dit geval waren nagelaten), een even hoog niveau van veiligheid wordt bereikt als met het voorgeschreven remsysteem. In zulke gevallen moet een bedrijf ook rekening houden met eventuele vergeetachtigheid van de werknemers en met het ervaringsfeit dat zij bij de dagelijkse omgang met werktuigen niet altijd de benodigde voorzichtigheid in acht zullen nemen om ongevallen te voorkomen.

Hieruit blijkt eens te meer dat de ‘lagere’ rechters gebruikmaken van eerder gedane uitspraken door ons hoogste rechtsorgaan, de Hoge Raad. In de zaak van de plastic groentebakjes verwees de kantonrechter ook naar een andere uitspraak van de Hoge Raad over de (on)veiligheid van een inpakmachine.

Daarbij ging het om het inpakken van vleeswaren met folie. Een werknemer raakt met zijn hand bekneld en verliest drie vingertopjes. De machine was voorzien van waarschuwingsstickers en een noodknop. De rechtbank had de werkgever vrijgesproken, omdat die niet had kunnen voorzien dat de werknemer op die plaats met zijn hand tussen de machine kon komen. Dat op de machine na het ongeval wel een extra veiligheidsstrip was aangebracht, maakte dat volgens de rechtbank niet anders. Dit vindt geen genade in de ogen van de Hoge Raad. Die stelt dat de aansprakelijkheid van een werkgever op grond van art. 7:658 BW weliswaar geen absolute waarborg schept voor de bescherming tegen gevaar, maar de werkgever er wel toe verplicht die maatregelen te nemen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer schade lijdt bij de uitoefening van zijn werk.

Bij een gevaarlijke machine is het niet altijd voldoende om te waarschuwen voor gevaren bij de bediening door mondelinge of schriftelijke instructies en het aanbrengen van waarschuwingsstickers. Als effectievere maatregelen om een ongeval te voorkomen mogelijk zijn, moet worden onderzocht waarom dit niet eerder is gedaan. ³

Ook bestuurlijke boete mogelijk De vorige zaken gingen over werknemers die slachtoffer worden van een ongeval bij werken met machines en hun schade in een civiele procedure claimden bij de (inlenend) werkgever.

Bij een dergelijk arbeidsongeval staat, zeker als sprake is van ziekenhuisopname, de Inspectie SZW al snel op de stoep. Als sprake is van overtreding van de arbowetgeving kan het bedrijf een boete krijgen van de minister van SZW. De boetebedragen zijn niet gering, zie de tarieven in de bijlage van de Beleidsregel boeteoplegging arbeidsomstandighedenwetgeving. ⁴ Dat overkwam de eigenaar van een kwekerij met enkele werknemers. Er staat een potmachine die volautomatisch potjes met potgrond via een ketting transporteert naar een plek waar werknemers stekjes in die potjes zetten. Als een werkneemster een kapot potje onder in de machine ziet, grijpt zij zonder na te denken naar het potje. Haar hand raakt bekneld tussen de transportketting en het geleidewiel, met ziekenhuisopname tot gevolg. Er volgt een boete voor overtreding van art. 7.7 Arbobesluit, omdat het gevaar bekneld te raken niet zoveel mogelijk is voorkomen. De werkgever bestrijdt de boete: na onderhoud, uitbesteed aan een professionele organisatie, had de monteur een afdekplaat niet goed teruggelegd. Het bezwaar is vergeefs.

In hoogste beroep oordeelt de Raad van State dat de werkgever in beginsel ook verantwoordelijk is jegens zijn werknemers voor fouten van door hem ingeschakelde derden. Volgens de gebruiksaanwijzing moest de afdekplaat na het afstellen van de ketting weer goed op zijn plaats worden gezet om beknelling te voorkomen. Van de werkgever mocht worden verwacht dat hij dit na een onderhoudsbeurt zou (laten) controleren en dat had hij nagelaten.

Voor een overtreding van artikel 7.7, eerste lid Arbobesluit geeft de Beleidsregel een normbedrag van 9.000 euro. Dat bedrag

arbo 1/2 ¦ 2018 13

(advertentie)

Productieve machineveiligheid ir. H.P. van Ekelenburg

Dit boek reikt praktische ideeën en concepten aan die machineveiligheid in een industriële onderneming handen en voeten geeft.

U krijgt: x Een duidelijke uitleg over hoe productieve machineveiligheid kan worden bereikt, aan de hand van stroomschema s en checklijsten; x Uitgebreide toelichting op de twee elementen die deze aanpak dient te omvatten; x Oplossingen voor tal van praktijksituaties door de technisch-bedrijfskundige inslag.

www.arbo-online.nl/shop

1-daagse opleiding

Productieve machineveiligheid Hogere veiligheid met behoud van efficiëntie.

Tijdens de opleiding leert u: x

x

x

x

x

de risico s beter inschatten door de gevaren van een technisch proces te paren aan de taken van de bedieners; de menselijke handelingen en interacties met een productieproces te analyseren; de risico-elementen van een machine benoemen; hoe u de productie-efficiëntie verhoogt zonder dat dit ten koste gaat van de veiligheid. komt u tot effectieve veiligheidsmaatregelen, ofwel maatregelen die risico s terugbrengen zonder dat bedieners die als overmatig hinderlijk ervaren.

www.arbo-online.nl/opleidingen

geldt voor een bedrijf met 500 of meer werknemers. De kwekerij had minder dan tien werknemers en dan geldt een boetebedrag van 10 procent van het normbedrag. Omdat sprake was van ziekenhuisopname wordt de boete met een factor vier vermenigvuldigd en komt de uiteindelijke boete uit op 5.400 euro. Dat is voor een kleine onderneming nog steeds een fors bedrag. Dus: naast civielrechtelijk afhandeling – de claim van de werknemer – is ook vaak sprake van bestuursrechtelijke afdoening als gevolg van een ongeval met een niet goed beveiligde machine. Er staat ook nog een derde weg open: de strafrechtelijke route. Die wordt gevolgd bij ernstige zaken, bijvoorbeeld bij ongevallen met dodelijke afloop (zie Aanwijzing handhaving Arbeidsomstandighedenwet. ⁵ Daarbij speelt artikel 32 Arbowet een belangrijke rol: het is de werkgever verboden handelingen te verrichten of na te laten in strijd met de arbowetgeving als hij wist of redelijkerwijs kon weten dat levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van een of meer werknemers te verwachten is. Daarvan nog een (laatste) voorbeeld.

Soms ook strafrechtelijke afdoening Een 19-jarige Poolse man is via een uitzendbureau door een schoonmaakbedrijf ingehuurd voor schoonmaakwerkzaamheden van een ontstapelaar bij een kippenslachterij. Die machine ontstapelt stapels kratten met levende kippen. Volgens het Nederlandse veiligheidsreglement mag reiniging alleen gebeuren bij stilstand van de apparatuur. De Poolse man, die het Nederlands niet beheerst, heeft dit reglement voor gezien en akkoord ondertekend. Bij het schoonmaken is de machine niet afgezet en een kledingstuk van de man raakt erin verstrikt. Hij raakt bekneld en overlijdt aan zijn verwondingen. Het Openbaar Ministerie vervolgt het schoonmaakbedrijf omdat de machine niet was uitgeschakeld (art. 7.5, lid 2 Arbobesluit), terwijl het schoonmaakbedrijf als werkgever wist – of redelijkerwijs kon weten – dat levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van de werknemer was te verwachten (art. 32 Arbowet). Het schoonmaakbedrijf was op grond van art. 1 Arbowet als werkgever verplicht te zorgen voor een zo veilig mogelijke uitvoering van het werk. Doeltreffende maatregelen waren echter nagelaten, de veiligheidsinstructies waren niet goed bekend gemaakt en op de uitvoering hield het bedrijf onvoldoende toezicht. De eis van het OM wordt gevolgd, waarbij de helft van de boete van 10.000 euro voorwaardelijk is met een proeftijd van 2 jaar. ⁶

Tot besluit Bij het werken met machines en andere arbeidsmiddelen is goede voorlichting en instructie zonder meer noodzakelijk.

Daarbij is het zaak ook aandacht te besteden aan de instructies van de fabrikant. De instructies moeten worden gegeven in de taal die voor de werknemer begrijpelijk is en regelmatig worden herhaald. Wees vooral ook bedacht op de risico’s tijdens onderhoud en schoonmaak van de machines.

Noten [1] Kantonrechter Amsterdam, 2 november 2007, JAR 2008, 42 [2] HR 22 maart 1991, NJ 1991, 420 (Roeffen/Thijssen) [3] HR 11 november 2005, ECLI:NL:HR:2005:AU3313 (Baijer/Wijnen) [4] http://wetten.overheid.nl/BWBR0032326/2017-11-07 [5] http://wetten.overheid.nl/BWBR0034983/2014-04-01 [6] ECLI:NL:RBGEL:2016:7014

Mr. ing. R.O.B. Poort, www.bureaupoort.nl.

14 arbo 1/2 ¦ 2018

L A V E ONG

Niet bij de pinken Bij een aannemer is veilig werken op het terrein tot in de puntjes geregeld. En toch gaat het mis. Een werknemer raakt een vingerkootje kwijt. Wat is er gebeurd?

tekst Marc Hek

et niveau van veilig werken op het terrein schuurt bijna tegen perfectie aan. De uit te voeren werkzaamheden zijn uitvoerig en helder beschreven, de risico’s samen met de te nemen maatregelen in kaart gebracht.

Verantwoordelijkheden zijn duidelijk gecoördineerd en overleg en toezicht vormen de basis voor een veilige uitvoering van de werkzaamheden.

H

Wat is er gebeurd?

Die middag zijn de werknemers van de verschillende aannemers aan het werk om de stalen binten in de constructie te bevestigen. De weersomstandigheden zitten echter tegen en zij mogen op het terrein niet meer werken en hijsen met behulp van een mobiele kraan. Dit scenario is opgenomen in het werkplan. De mobiele kraan wordt stopgezet en het ‘manuele scenario’ opgestart om de binten te plaatsen.

De werknemers zullen met vereende menskracht een stalen bint losliggend plaatsen op twee speciaal daarvoor ontworpen dolly’s. Besloten wordt dat drie werknemers gaan duwen, één aan de achterzijde van de bint en twee aan de zijkanten. De overige twee zullen met behulp van een touw aan de voorste dolly trekken.

Op het teken van de voorman brengen de werklui de dolly’s in beweging. De

stalen bint glijdt in de constructie, maar daarna gaat het mis. De achterste dolly klapt om, een van de duwende werknemers weet zijn hand nog net op tijd weg te trekken. Althans, dat denkt hij. Als hij zijn handschoen uittrekt ziet hij tot zijn schrik dat er een vingerkootje van zijn linker pink is verdwenen.

Het onderzoek Zoals opgenomen in het SHE (Safety Health Environment)-projectplan belt het bedrijf 112: er is sprake van een ongeval met letsel. Aansluitend belt men de Inspectie SZW met de melding dat er een arbeidsongeval heeft plaatsgehad waarbij een werknemer blijvend letsel heeft opgelopen. Het onderzoek start op de ongevalslocatie. De SHE-manager en SHE-adviseurs van de samenwerkende partijen overhandigen bij aankomst van de arbeidsinspecteur het SHE-projectplan.

Na diagonale lezing is duidelijk dat alle leidinggevenden van de partijen die aan het werk zijn kennis hebben genomen van het document en daar voor hebben getekend. Op de werkplek waar het ongeval heeft plaatsgevonden heeft de SHE-manager van de hoofdaannemer de situatie ‘bevroren’ door schriklinten te plaatsen en de situatie te laten zoals die was direct na het ongeval. Na een korte toelichting van een van de SHE-

adviseurs over de ter plaatse gehanteerde werkwijze, ziet de arbeidsinspecteur de omgeklapte dolly tegen de stalen bint. Hij ziet dat deze dolly zich een weg heeft gegraven in het mulle zand onder de stalen constructie.

De conclusie De dolly’s stonden bij de start met de losliggende bint op tijdelijke betonnen vloerplaten aan de voorzijde van de constructie. Onder de constructie ontbrak een verharde ondergrond waarover de dolly’s zouden kunnen rijden met de losse bint als last. Door het trekken en duwen van de vijf werknemers bewoog de voorste dolly zich naar voren, maar werd de losliggende bint van de achterste dolly getrokken. Die dolly zat vast in het mulle zand en klapte omhoog, waardoor hij de linkerhand beknelde van de aan de achterzijde duwende werknemer.

De werkgever krijgt een boete aangezegd op basis van artikel 7.4, derde lid van het Arbeidsomstandighedenbesluit: deugdelijkheid arbeidsmiddelen en ongewilde gebeurtenissen.

arbo 1/2 ¦ 2018 15

Gevaar, risico en Performance Level (2)

Risicobeoordeling Machineveiligheid vraagt om een verdiepende RI&E. Daarna moet er mogelijk risicoreductie plaatsvinden.

Doel: de geĂŻnventariseerde risico s reduceren tot een voor de organisatie aanvaardbaar niveau, gelet op de wettelijke verplichtingen vanuit de Machinerichtlijn en/of de arbowetgeving. tekst Maarten Braadbaart

16 arbo 1/2 ÂŚ 2018

MACHINEVEILIGHEID

en -reductie I

Start

Gevaaridentificatie

Alleen relevant indien nieuwe gevaren worden geïntroduceerd.

Risicobepaling

Risico-evaluatie

Ja

Risico aanvaardbaar?

Nee Risicoreductie: Drie-stapsmethode, iteratief

Risicoreductie

Stap 1

Blijkt uit de risicobeoordeling dat het risico onaanvaardbaar is?

Dan volgt de Machinerichtlijn vrijwel precies dezelfde methode voor de vermindering van risico’s als de arbeidshygiënische strategie bij de arbowetgeving. Ook bij de Machinerichtlijn geldt een dwingende volgorde: 1. inherent veilig(e) ontwerp(aanpassing)en = bronmaatregelen 2. technische beveiligingsmiddelen = collectieve maatregelen 3. gebruikers informeren = individuele maatregelen

Inherent veilig ontwerpen of aanpassen

Bron maatregelen

Stap 2 Stap 3

Technische beveiligingsmiddelen

Gebruikers informeren

Collectieve maatregelen

Individuele maatregelen

Risicobepaling EN ISO 13849-1?

Driestapsmethode Zonder de introductie van nieuwe gevaren zullen we het risico na elke stap in het risicoreductieproces opnieuw moeten bepalen en evalueren. Daarom wordt de SCRAM tijdens de driestapsmethode meestal meerdere malen doorlopen totdat een acceptabel risiconiveau is bereikt. Het op de EN ISO 12100:2010 gebaseerde schematisch overzicht (zie figuur 1) maakt dit proces inzichtelijk.

Identificeer machinefuncties, gebruiks-, ruimtelijke- en tijdsgrenzen. Denk aan te voorzien misbruik en onachtzaamheid.

Risicobeoordeling

Alleen relevant indien het risico niet kan worden gereduceerd door risicoreductie.

Risicoanalyse

n het artikel ‘RI&E en machineveiligheid’ (Vakblad Arbo 10-2107) ging het over het maken van een risicobeoordeling vanuit de verplichte verdieping van de RI&E op het gebied van machineveiligheid. Voor de duidelijkheid eerst een korte samenvatting van het risicobeoordelingsproces.

Een risicobeoordeling bij machines bestaat, zoals beschreven in de EN ISO 12100:2010, uit een zogenoemde risicoanalyse en een risico-evaluatie. De risicoanalyse bepaalt de grenzen van de machine, identificeert de gevaren en stelt de risico’s vast.

De risico-evaluatie bepaalt of er al dan niet risicoreductie nodig is. Het mag duidelijk zijn dat dit een subjectief proces is. Wat voor de een acceptabel is, kan een ander als te risicovol ervaren.

Daarom is het onontbeerlijk om de beslissingscriteria en weegfactoren binnen de organisatie vast te leggen en dit proces ook duidelijk te documenteren. Een mogelijke aanpak voor het analyseren en evalueren van de risico’s is de Scalable Risk Analysis and Evaluation Method, kortweg SCRAM (zie het eerste deel van dit artikel in Arbo 10-2017, figuur 1 op p. 34). Met deze methode is elk geïdentificeerd gevaar eenvoudig als risico te kwantificeren.

Risico-evaluatie

Nee

Risico aanvaardbaar?

Ja Validatie en documentatie

Technische beveiligingsmaatregelen Bij aanpassing en/of optimalisering van machines is het toepassen van bronmaatregelen vaak niet mogelijk doordat sprake is van een bestaande machine. Ook in het ontwerpproces van nieuwe machines zal men op een gegeven moment moeten overstappen op collectieve maatregelen oftewel technische beveiligingsmiddelen. Het gevaar op de machine en de daarmee

Compleet

Figuur 1: Schematisch overzicht van het meermaals doorlopen van de SCRAM tijdens de driestapsmethode

arbo 1/2 ¦ 2018 17

ARBO

Medezeggenschap

Human Resource

Is uw RI&E compleet?

Veilig, gezond en duurzaam werken zit niet in dikke beleidsnota’s en lijvige rapporten. Voor ons staan verbinding, beweging en draagvlak voorop. Wij zetten in op betrokkenheid van medewerkers op alle niveaus. Deze aanpak leidt tot concrete verbeteringen, het schept ruimte voor open discussies. Dat komt terug in onze aanpak, in onze arbo-opleidingen en in de manier waarop we u helpen een aansprekend arbobeleid te ontwikkelen dat echt bijdraagt aan veilig en gezond werken.

De drie pluspunten van onze RI&E Compleet tri-plus voert een complete RI&E uit. Naast de standaard elementen voeren wij indicatieve geluid- en klimaatmetingen uit. Ook wordt de ergonomie bekeken en wordt de psychosociale arbeidsbelasting van de medewerkers meegenomen. Zo krijgt u een compleet overzicht van de risico’s op het gebied van veiligheid en gezondheid in uw organisatie.

Duurzaam Resultaat tri-plus zorgt ervoor dat de arbocoördinator en/of preventiemedewerker nauw betrokken worden bij de uitvoering van de RI&E. Management en medewerkers ondersteunen we bij de verbeteracties.

En door passende opleidingen, adviezen en coaching, wordt kennis overgedragen, zodat de resultaten worden geborgd.

Praktijkgericht tri-plus gaat uit van de actuele situatie in uw organisatie.

Naast een digitaal vooronderzoek en gesprekken met sleutelfiguren richten we onze aandacht op werkplekbezoeken en gesprekken met de medewerkers.

Aangevuld met onze ervaring vanuit gelijksoortige bedrijven, zien we snel waar verbeterpunten liggen en welke maatregelen getroffen moeten worden.

Ga voor meer informatie naar onze vernieuwde website www.tri-plus.nl of neem geheel vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.

tri-plus Wijkermeerstraat 7, 2131 HB Hoofddorp, 023-7114630 info@tri-plus.nl, www.tri-plus.nl

MACHINEVEILIGHEID

De Performance Level wordt afgegeven voor één specifieke veilige besturingsfunctie gepaard gaande kans op mogelijk letsel zal vanaf nu niet meer kleiner worden. De zaagmachine zaagt, de robot levert koppel, enzovoort. De juiste toepassing van technische beveiligingsmiddelen kan het risico echter wel significant reduceren. De keuze ‘F0’ in SCRAM (Blootstelling en/of toegang tot het gevaar is op een juiste manier beveiligd of afgeschermd) geeft dit duidelijk weer. De keuze voor F0 heeft echter wel gevolgen.

Die vereist dat we vaststellen dat de toegepaste technische beveiligingsmiddelen ook daadwerkelijk correct zijn ingebouwd, uitgevoerd en geïntegreerd.

Performance Level De norm EN ISO 13849-1:2015, bekend van de Performance Level, helpt bij het juist uitvoeren, integreren en valideren van technische beveiligingsmiddelen in de machine. Daarbij wordt de Performance Level specifiek afgegeven voor één veilige besturingsfunctie die één of meerdere risico’s zal reduceren. Dit kan bijvoorbeeld een ‘veiligheidsstopfunctie door middel van een lichtscherm’ zijn. Deze veiligheidsfunctie zorgt ervoor dat de machine stilstaat voordat personen bij een gevaarlijk punt kunnen komen. De Performance Level wordt afgegeven voor deze specifieke veiligheidsfunctie en niet, zoals vaak gebeurt, voor een complete machine. Het kan dus voorkomen dat de veiligheidsstopfunctie door middel van het lichtscherm aan de voorzijde van de machine als PLd is gedefinieerd, en de veiligheidsstopfunctie door middel van de toegangsdeur aan de achterzijde van diezelfde machine als PLc.

Welke Performance Level nodig?

Voor het bepalen van de benodigde Performance Level bevat de EN ISO 13849-1:2015 een risicograaf die in grote mate overeenkomt met die van de SCRAM. Het gebruik van de risicograaf uit de norm is niet verplicht (informatief) en biedt daarnaast weinig houvast waar het gaat om kwantificering van de verschillende parameters. Door middel van een zogenoemde risico-indexbrug (kleurcodering) is het heel goed mogelijk om vanuit de SCRAM het benodigde Performance Level te bepalen. Het voordeel daarvan is, naast de eenduidigheid van het proces, de duidelijke kwantificatie van de beslissingscriteria en weegfactoren.

Maarten Braadbaart, FS Expert (TÜV Rheinland #284/17 machinery), is productmanager bij SICK B.V. en lid van de Nederlandse normcommissies NEC44 Elektrische uitrusting van machines en NC 380299 Robotics .

arbo 1/2 ¦ 2018 19

COLUMN Joris

Jong geleerd, oud gedaan Als je zoals ik wat ouder wordt, merk je het vanzelf: nieuwe dingen leren is niet alleen wat lastiger, je ziet er ook vaak het nut niet van in.

In mijn geval is dat laatste natuurlijk ook wel logisch, ik weet alles al.

EĂŠn ding heb ik in de afgelopen periode wel geleerd: bescheidenheid loont niet. Als je niet zelf zegt dat je fantastisch bent, wie doet het dan? Hierbij kunnen we een voorbeeld nemen aan onze grote roerganger in het westen.

Dit is een man die niet alleen vroeger een briljant student was, maar voortdurend heeft bewezen in alles de beste te zijn en nu dan ook een stabiel genie genoemd kan worden, volgens hemzelf althans.

Om zo geniaal te worden moet je dus wel vroeg beginnen. Als je er jaren met de pet naar gooit en maar wat aanrommelt, moet je later niet ineens verwachten dat het nog goedkomt. Toch is er altijd nog redding. Je kunt feiten altijd anders presenteren, ontkennen of verdraaien. Alternative facts en fake news, roep je dan.

Even onder ons, en op voorwaarde dat u dit niet verder vertelt, wil ik wel toegeven dat ik hier ook wel eens gebruik van maak.

Ik heb van het onderwerp Veiligheid mijn beroep gemaakt. Mijn vrienden en familie dachten aanvankelijk dat het een grap was, want als er iemand alles deed wat God verboden had, was ik het wel. Nu moet ik er wel bij vertellen dat dit in mijn jonge jaren niet ongebruikelijk was. Als kind deden wij allerlei levensgevaarlijke dingen, zo ben ik zelf wel eens in een boom geklommen.

Bij studentenverenigingen vielen vroeger meer slachtoers dan op de bouw.

Gelukkig hebben we van alles bedacht om het leven veiliger te maken.

Maar wat kunnen we nu nog bedenken? Iets nieuws leren en bedenken is moeilijk voor ons adviseurs op leeftijd.

Daar komt de nieuwe strategie om de hoek kijken: we draaien het om. Wat wij vroeger deden, al die gevaarlijke dingen, dat was eigenlijk heel veilig. Wij hebben daardoor geleerd met risico s om te gaan. Nu is het leven zo veilig dat het gevaarlijk wordt. Dus is er een nieuwe stroming aan het ontstaan: risico s nemen leidt tot veiligheid. In televisiespotjes worden kleine jongetjes aangemoedigd om gevaarlijke dingen te doen. Er zijn zelfs deskundigen die grote voordelen zien in het afsteken van vuurwerk door jongeren.

Ik adviseer nu zelf ook om zoveel mogelijk risico s in te voeren. Van risicoinventarisatie naar risico-implementatie is mijn nieuwe motto. Gevaarlijke machines? Sloop die veiligheidskappen er maar af, hoe meer draaiende delen, hoe beter. Gooi open die hoogspanningskasten, dat zal ze leren. Het levert u meer veiligheidsbewust personeel op, dat weet met risico s om te gaan. Degenen die dat niet leren of iets minder geluk hebben, vallen vanzelf af.

Maar zeg nu zelf: wie wil er nu personeel zonder geluk?

arbo 1/2 ÂŚ 2018 21

In 5 stappen een effectievere risicomanager

Leren van Pippi Langkous De eerste, tweede en derde lijn werken samen aan een betere beheersing van risico's in de organisatie. In theorie. In de praktijk loopt het niet altijd soepel tussen business, control en audit. Gevolg: door gebrekkige samenwerking ontstaan onnodige risico s. Verre van effectief. Hoe kan het anders?

tekst Dorien Rookmaker

e three lines of defence zijn bij controllers, safety officers en risk managers een bekend begrip. De eerste lijn is de business, die primaire processen uitvoert. De tweede lijn: de inspectie, business controllers, safety officers en risk managers. Die zijn vooral bezig zijn met challengen en het monitoren van de beheersing door de eerste lijn. De derde lijn is audit, die ‘assurance’ geeft over de beheersingsactiviteiten van lijn één en twee. De eerste, tweede en derde lijn: in theorie werkt het. Maar in de praktijk pakt het vaak anders uit. Goedbedoelde bemoeienis van operationeel risicomanagers en veiligheidsfunctionarissen ervaart men als hinderlijk, het toezicht van audit soms zelfs als bedreigend.

D

Neem de incidenten bij Defensie, waarbij helaas doden te betreuren waren, in Mali en op een oefenlocatie in Nederland. In beide gevallen bleek dat intern al langer bekend was dat op beide

22 arbo 1/2 ¦ 2018

locaties risico’s waren geïdentificeerd die mogelijk levens konden kosten.

De eerste lijn werkte niet volgens de afgesproken protocollen en procedures.

De tweede lijn signaleerde en rapporteerde dat wel, maar er gebeurde te weinig met de signalen. Audit stelde jaar na jaar vast dat er onvoldoende verbeterde.

Hoe is het mogelijk dat er niet tijdig werd gehandeld: vóórdat een incident plaatsvond, in plaats van erna?

In onderzoeksrapporten wordt vaak ‘de

cultuur’ als risicofactor aangedragen; een angstcultuur, een cultuur van laissez faire.

Maar we zien de cultuur, en daarmee de organisatiecultuur, vaak als iets vaags.

Iets waaraan bovendien moeilijk iets valt te veranderen. Incidenten toeschrijven aan culturele factoren levert in de praktijk soms nog wel een aanvullend onderzoek door een consultant op, maar leidt zelden tot echte, praktische verbeteringen. Conclusies komen derhalve onvoldoende tot de kern.

Is de aandacht voor cultuur als risicofactor weggegooid geld? Nee! Maar om met cultuurverandering aan de slag te kunnen gaan is het handig om die praktisch toepasbaar te maken: met meer handvatten.

Organisatiecultuur als risicofactor De cultuur binnen een organisatie is niet zoiets als de temperatuur op een afdeling, makkelijk af te stellen op het gewenste niveau. Een technische weg naar verandering is er dus niet en ook procesmatig valt er niet veel uit te richten. Cultuur wordt bepaald door gedrag.

Daar zit hem de crux. Over het algemeen zijn functionarissen de experts op het gebied van de ‘soll’-situatie, oftewel: ‘hoe het zou moeten’ en ‘hoe het in de praktijk gaat’. Gezamenlijk houden we, door hier instrumenteel mee om te gaan, een situatie in stand die weinig effectief is én risicovol kan zijn.

Hoe we met risico’s en verantwoordelijkheden omgaan, en vooral met elkaar, bepaalt voor een belangrijk deel de cultuur binnen een organisatie. De omgang tussen eerste, tweede en derde lijn is bepalend. Daar dragen we samen verantwoordelijkheid voor. Deze constatering stemt hoopvol. Immers, door ons gedrag te wijzigen kunnen we de situatie verbeteren. Maar hoe?

Stap 1 – Vergeet de ‘tone at the top’ als belangrijke factor Ooit iemand consequent goed met risico’s zien omgaan? Dat kan de basis zijn van uw eigen tone, die veel effectiever kan zijn dan de tone at the top.

We zien de tone at the top (steun van het hoger management voor initiatieven) vaak als een noodzakelijke voorwaarde voor het slagen van inspanningen op het gebied van veiligheid, risicomanagement en compliance. Mijn ervaring is dat dit soms zeer lastig te or-

Pippi Langkous staat bij mij voor moed, onafhankelijkheid, doorzettingsvermogen, respect en humor ganiseren valt en we er niet noodzakelijkerwijs van afhankelijk zijn.

Steun van het hoger management is mooi meegenomen, maar zonder die steun is ook een hoop goeds tot stand te brengen. Collega’s beïnvloeden via het hoger management is complex en minder efficiënt dan uw eigen invloed aanwenden. Echt waar!

Bovendien: door te proberen via het hoger management de situatie te verbeteren, loopt u het risico iets (mede) te creëren dat iedereen juist wil vermijden: de angstcultuur. Veel effectiever is het om uw eigen stijl en benadering aan een nadere beschouwing te onderwerpen. Wat brengt ú teweeg op de werkvloer?

Stap 2 – Zijn uw eigen gedrag en acties effectief ? Zo niet: laat ze los Het gedrag van riskmanagers, auditors en officers belast met toezicht en inspectie kenmerkt zich vaker wel dan niet door een schoolmeesterachtige benadering. ‘Hoe het hoort’ wordt vergeleken met ‘hoe het gaat’. Verantwoordelijke managers en medewerkers in de eerste lijn krijgen via rapporten en ge-

arbo 1/2 ¦ 2018 23

Arbo Actualiteitendag In 1 dag bij over alle arbo onderwerpen 26 april 2018 | BCN Utrecht

Op de Arbo Actualiteitendag praten we u bij over de meest recente arbo-onderwerpen.

De vernieuwde Arbowet brengt een aantal belangrijke wijzingen met zich mee.

Handhaving van start Belangrijk is om u te realiseren dat vanaf juli 2018 de handhaving van de regels daadwerkelijk opgepakt gaat worden. De boetes kunnen in de duizenden euro’s lopen als de arbo-zaken niet op orde zijn.

Aandachtspunten Aansprakelijkheid arbeidsongevallen Nieuwe regels preventiemedewerker Arbo-managementsystemen: geĂŻntegreerde aanpak Rol bedrijfsarts in vernieuwde arbo-wet Helder en praktijkgericht Onze sprekers laten u zien hoe u -aan de hand van voorbeelden en tips- de regels zodanig toepast in uw organisatie dat u een eventuele controle met vlag en wimpel doorstaat.

Meer informatie en online inschrijven:

www.arboactualiteitendag.nl

Steun van het hoger management is mooi meegenomen, maar zonder die steun is ook een hoop goeds tot stand te brengen sprekken en met een beoordelende en veroordelende tone of voice te horen wat er allemaal mis is en wat er beter zou moeten.

Deze veroordelende stijl komt de samenwerking niet ten goede. Als reactie op vermanende woorden en kritische rapporten ontstaat de neiging tot verzet en wegduikgedrag. Over dit fenomeen (actie = reactie) zijn veel leerzame boeken geschreven. Voor dit artikel voert het te ver daarop in te gaan. Voor de geinteresseerden: google eens op ‘transactionele analyse’. Hier volstaat de stelling dat de samenwerking in de eerste lijn te belangrijk is om te verwaarlozen. En dat de manier waarop u met collega’s omgaat een project kan maken of breken.

Stap 3 – Kies uw eigen stijl en tone Als u tot de conclusie komt dat u onvoldoende prettig samenwerkt met uw collega’s om daadwerkelijk iets te veranderen, is het tijd een nieuwe benadering te kiezen. Neem uw eigen stijl en aanpak mee om hiermee onderscheidend te worden.

Mijn held en voorbeeld op het gebied van risicomanagement is … Pippi Langkous. Nee, nu niet meteen lachen en stoppen met lezen! Iedereen kan een eigen held of voorbeeld kiezen op zijn vakgebied. Zolang u maar goed kunt uitleggen (in de eerste plaats aan uzelf) waarom deze persoon een inspiratiebron is bij uw bezigheden. Pippi Langkous staat bij mij voor moed, onafhankelijkheid, doorzettingsvermogen, respect en humor. Zaken waarmee ze resultaten boekt, samen met anderen (noodzakelijk in elke organisatie).

Pippi's aanpak in de praktijk Pippi Langkous’ kwaliteiten als risicomanager zijn het best te illustreren aan de hand van de aflevering waarin ze wakker wordt met een onbekende dreiging in haar hoofd. Iets waarvan zij de aard en omvang niet kent: Spunk. Ze gaat als een echte risicomanager aan de slag en probeert de dreiging (lees: het

risico) op de agenda te krijgen van haar vriendjes (lees: de collega’s). Tommie bagatelliseert het risico, Annika wil er niets over horen. Vrij standaard reacties op een nieuw en onbekend risico, nietwaar?

Pippi laat zich niet uit het veld slaan en gaat op onderzoek uit (vasthoudendheid is een belangrijke eigenschap voor een risk-officer). Bij de winkeljuffrouw oefent ze in doorvragen, een onontbeerlijke vaardigheid voor een risk-officer. De timmerman (lees: de Technische Dienst) concludeert dat Spunk geen gereedschap is. En de arts reageert als een echte wetenschapper: hij onderzoekt en concludeert dat er niets aan de hand is.

In haar zoektocht of Spunk een dreiging vormt, heeft Pippi veel informatie ontvangen over wat Spunk niet is (stel je oordeel uit en blijf onderzoeken). Ze heeft daarbij de organisatie meegenomen en alle uitkomsten helder en direct gecommuniceerd (communiceer helder en wees transparant en respectvol). Bovendien heeft Pippi de effectiviteit voor de toekomst verhoogd door iedereen die haar van informatie voorzag met respect te behandelen en te belonen (met een kleine aankoop). Zelfs de jokkende snoepverkoopster krijgt geen terechtwijzing maar een beloning, iets wat goed gedrag stimuleert.

Lukt mij dit ook en altijd op deze manier?

Natuurlijk niet. En zeker niet elke dag.

Maar het helpt wel om bij aanvang van iedere werkdag even stil te staan bij een voorbeeld om te volgen voor meer effectiviteit in het werk. Voor mij dus Pippi Langkous: haar stijl past bij mij.

Een voorbeeld kiezen doet u bij voorkeur op basis van wie u bent en binnen de context waarin u opereert. Werkt het niet?

Wissel van voorbeeld en gooi het over een andere boeg.

Stap 5 – Deel uw ervaringen: wie is uw voorbeeld en waarom?

Ook toe aan verandering en de zaken graag in eigen hand? Dan daag ik u uit om uw eigen voorbeeld te ontdekken en te volgen. Ik ben benieuwd naar uw ervaringen. En wie weet duikt Spunk toch zomaar ergens op.

Dorien Rookmaker werkt bijna vijftien jaar als risicomanager. Nu is zij verantwoordelijk voor de risicobeheersing bij Nationale-Nederlanden Schade en inkomen. Aan de hand van haar ervaringen als verantwoordelijke voor risicobeheersing in de eerste en tweede lijn bij grote organisaties als ABN AMRO, Achmea en ProRail, schreef zij dit artikel op persoonlijke titel.

Stap 4 – breng uw goede voorbeeld in de praktijk U begrijpt waarom Pippi Langkous een belangrijke inspiratiebron is voor mij: » ze zet lastige onderwerpen op de agenda (moed), » ze houdt vol, ondanks dat eigenlijk iedereen wil dat ze afhaakt (doorzettingsvermogen en standvastigheid), » ze is onafhankelijk (eigenstandig, nieuwsgierig) en » ze gaat op een effectieve manier om met alle stakeholders. Door dit respectvol en met humor te doen, stelt ze ook voor de toekomst veilig dat de uitwisseling van informatie goed en soepel kan blijven verlopen.

arbo 1/2 ¦ 2018 25

Advies Gezondheidsraad 2017

Ziek door de Eind 2017 verscheen het advies van de Gezondheidsraad over de gezondheidsrisico s die kunnen ontstaan door nachtwerken. Kunnen werknemers iets met de conclusies en aanbevelingen uit het rapport? En zijn er consequenties voor wetgeving en/of cao's? tekst Leo Bonefaas

et advies van de Gezondheidsraad ¹ is het antwoord op door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gestelde vragen. Op basis van de gezondheidseffecten geeft de Gezondheidsraad een aantal adviezen. Het rapport is opgesteld door de Commissie nachtwerk en gezondheidsrisico’s, hierna ‘de commissie’. De in dit artikel opgenomen infographics uit het rapport geven de gezondheidseffecten weer van nachtwerk, met hun oorzaken.

De details kunt u vinden in het rapport zelf en in het bijbehorende achtergronddocument ².

De vraag is: kunnen werknemers iets met de conclusies en aanbevelingen uit het rapport? En hebben die onsequenties voor wetgeving en/of cao's?

H

Borstkanker Met betrekking tot borstkanker komt de commissie terug op het in 2006 gegeven advies ³ dat er een verband is tussen langdurige nachtarbeid en borstkanker.

De conclusie luidt nu dat eenduidig bewijs ontbreekt over het bestaan van een verband tussen langdurig nachtwerk en het risico op borstkanker.

Er loopt weliswaar experimenteel onderzoek met onder meer proefdieren. Dat wijst er mogelijk op dat verstoring van de interne biologische klok de ontwikkeling van borsttumoren bevordert. Maar wat dit voor de mens betekent, is nog niet opgehelderd. In Nederland verwacht men meer duidelijkheid van de Nightingale Studie, waaraan 60.000 vrouwen mee-

doen. Resultaten daarvan zullen nog enkele jaren op zich laten wachten.

Een zeer recente publicatie ⁴ zou het advies van de Gezondheidsraad over borstkanker echter in een ander licht kunnen plaatsen. Het betreft een meta-analyse van 61 studies die totaal 3.909.152 werknemers en meer dan 114.000 gevallen van kanker omvat. Uit deze nieuwe studie komt naar voren dat vrouwen die langdurig nachtwerk verrichtten 19 procent meer kans op kanker hadden, in vergelijking met vrouwen die niet langdurig in nachtdiensten werkten. Ook bleek dat elke extra vijf jaar nachtdienst verband hield met een toename van het risico op borstkanker met 3,3 procent.

De Gezondheidsraad vindt dat woon-werkverkeer uit gezondheidskundig oogpunt ook tot de nachtdienst moet worden gerekend 26 arbo 1/2 ¦ 2018

nachtdienst der actief is dan overdag. Eten in de nacht kan daardoor leiden tot veranderingen in lichaamsgewicht en een hogere glucosespiegel in het bloed dan eten overdag.

Slaapstoornissen/-problemen

Bewijs voor de relatie tussen gezondheidsproblemen en nachtwerk

Diabetes, hart- en vaatziekten, metaboolsyndroom Er is sterk bewijs voor een hoger risico op diabetes mellitus (type 2) en hart- en vaatziekten voor nachtwerkers. Op basis van beschikbare onderzoeksgegevens is geschat dat van de 100 nachtwerkers die uiteindelijk diabetes ontwikkelen, er 21 gevallen te wijten zijn aan nachtwerk.

Naar schatting 23 van de 100 gevallen van hart- en vaatziekten onder nachtwerkers zijn te wijten aan nachtwerk. Dat betekent 7 respectievelijk 8 procent meer kans op deze ziekten dan mensen die niet in de nacht werken. Dit geldt voor nachtwerkers die veertig jaar nachtdiensten hebben verricht. De risico’s worden kleiner bij minder jaren nachtwerk.

Zwak bewijs is er voor een hoger risico op metaboolsyndroom. Dit krijgen patienten als bij hen tenminste drie van de vijf risicofactoren voor diabetes en harten vaatziekten aanwezig zijn: obesitas, hoge bloeddruk, een laag HDL-cholesterolgehalte en een verhoogd glucose- of triglyceridengehalte in het bloed.

De commissie geeft ook aan dat deze aandoeningen mede samenhangen met een ongezonde leefstijl, zoals slechte eetgewoonten en te weinig lichaamsbeweging. Maar nachtwerkers hebben vaker dan gemiddeld overgewicht of zelfs obesitas. De waarschijnlijke oorzaak daarvan is dat in de nacht de glucose- en vethuishouding van nature min-

Het rapport onderscheidt slaapstoornissen door nachtwerk (shift work disorder ofwel SWD) en slaapproblemen. Over de slaapstoornissen die nachtwerk mogelijk veroorzaakt kan de commissie geen harde uitspraak doen.

Slaapproblemen zijn een onderdeel van SWD. Daarover meldt de commissie dat er een sterk bewijs is dat nachtwerk leidt tot problemen met slaap. Het gaat dan onder meer om slecht (in)slapen, te kort slapen, slapeloosheid en aanverwante problemen als slaperigheid tijdens de nachtdienst en vermoeidheid.

Door deze slaapproblemen bij nachtwerkers ontstaat het risico dat ze minder oplettend zijn en het concentratievermogen afneemt. Medewerkers maken vaker fouten tijdens het werk en dat komt ook de veiligheid niet ten goede. Het risico op werkgerelateerde ongelukken en verwondingen door slaaptekort is naar schatting 35 procent hoger dan bij een normale slaapduur. Bij een verminderde slaapkwaliteit is het risico 46 procent hoger dan bij een normale slaapkwaliteit.

Er is te weinig onderzoek bekend om conclusies te kunnen trekken over andere mogelijk nadelige gezondheidseffecten in relatie tot nachtwerk. Dan gaat het om andere typen kanker, problemen met de zwangerschap, sociaal welbevinden en maag-darmklachten.

Maatregelen De commissie noemt een aantal maatregelen waarmee werknemers zich kunnen beschermen tegen de gevolgen van nachtwerk:

arbo 1/2 ¦ 2018 27

de component ‘duur van nachtwerk’ op te nemen in de ATW. Zij laat zich echter niet uit over hoe lang de ‘duur van nachtwerk’ maximaal zou mogen zijn.

De commissie benadrukt wel dat het vanuit gezondheidskundig oogpunt bij nachtwerk niet alleen zou moeten gaan om de formele werktijden. De woonwerktijden horen daar ook bij, omdat deze eveneens bijdragen aan de verstoring van het circadiaans ritme.

Wetgeving

De werking van de circadiane klok in het menselijk lichaam

» Beperk nachtwerk zoveel mogelijk tot werkzaamheden die niet op andere tijdstippen zijn uit te voeren. » Voor de aanpak van slaapproblemen verwijst de commissie naar het eerste advies van de Gezondheidsraad over preventieve maatregelen ⁵. Het gaat dan om: » het hanteren van een voorwaarts roterend ploegendienstrooster om de slaapproblemen te voorkomen » het introduceren van een korte slaap tijdens de nachtdienst om de slaperigheid te verminderen » Diabetes type 2 en hart- en vaatziekten komen onder de hele bevolking veel voor. De risicofactoren hangen

ook samen met leefstijl- en omgevingsgebonden kenmerken die losstaan van het verrichten van nachtwerk. Preventieve maatregelen die de werkgever op de werkplek kan inzetten zullen daardoor slechts beperkt effectief zijn. » Nog onduidelijk is of het voedingspatroon, zoals het tijdstip van eten, van invloed is op nadelige gezondheidseffecten voor de in de nacht werkende mens.

Arbeidstijdenwet De commissie geeft aan dat het effect van de Arbeidstijdenwet (ATW) niet te beoordelen is. Wel adviseert de commissie om

De ATW verplicht de werkgever tot het inventariseren en evalueren van de risico’s (RI&E) van werk- en rusttijden. Vaak zijn arbeids- en rusttijden nog een ondergeschoven kindje in de RI&E. Zeker voor bedrijven en instellingen waar nachtwerk plaatsheeft is er reden hier naar te kijken.

Minimaal moet in de RI&E staan hoe zij op de werkvloer omgaan met de gezondheidskundige onderzoeken (zie verderop onder PAGO).

De minister heeft inmiddels de Tweede Kamer geïnformeerd over het advies van de Gezondheidsraad en haar reacties daarop. ⁶ Zoals te verwachten viel, ziet de minister geen aanleiding op grond van de adviezen iets aan de Arbeidstijdenwet te veranderen. Nederland kent al veel beperkende bepalingen, meer dan in andere landen. Dat blijkt mede een belemmering om er nog meer beperkende bepalingen aan toe te voegen. De ‘duur van de nachtarbeid’ wordt in de ATW nu alleen jaarlijks begrensd. Dat is in meer Europese landen een regel. De minister vindt het onuitvoerbaar om werkgevers verantwoordelijk te stellen voor werkcondities die de gehele loopbaan van een werknemer betreffen.

Sociale partners Het zal dan ook niemand verbazen dat het FNV het rapport teleurstellend vindt. ⁷ Het advies van de commissie over de roosters zou dan ook verder mogen gaan. Bijvoorbeeld: » de definitie van nachtdienst terugbrengen naar werk tussen 00:00 en 06:00 uur

Zoals te verwachten viel, ziet de minister geen aanleiding om op grond van de adviezen iets aan de Arbeidstijdenwet te veranderen 28 arbo 1/2 ¦ 2018

De ATW verplicht werkgevers de risicos van werk- en rusttijden, ondergeschoven kindje in de RI&E, te inventariseren en evalueren » zo weinig mogelijk nachtdiensten en beter niet meer dan drie achter elkaar » ochtenddiensten niet vroeger dan 06:00 uur laten beginnen » nachtdiensten niet later dan 00:00 uur laten beginnen » een langere rust inbouwen na twee achtereenvolgende nachtdiensten De enige mogelijkheid is dat vakorganisaties de genoemde punten inbrengen in het cao-overleg over werktijden. Een aanknopingspunt daarvoor biedt de mening van de Gezondheidsraad over het

woon-werkverkeer bij nachtdiensten.

Dat zou naar haar oordeel tot de nachtdienst moeten worden gerekend.

PAGO In het Arbobesluit staat dat een werknemer van de werkgever een arbeidsgezondheidskundig onderzoek moet kunnen krijgen alvorens hij in de nacht gaat werken. De Arbowet regelt voor iedere werknemer het periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO).

De commissie had hier wel wat meer nadruk op kunnen leggen en wellicht een advies kunnen geven hoe dit in te

richten met het oog op nachtwerk. De FNV heeft in 2012 een specifiek op nachtarbeid ingerichte vragenlijst ⁸ ontwikkeld die daarvoor te gebruiken is.

Een regel in de ATW bepaalt dat, als het nachtwerk voor de werknemer gezondheidsproblemen oplevert, de werkgever ander werk (dus geen nachtwerk) moet aanbieden. De gezondheidsproblemen moeten dan wel uit arbeidsgezondheidskundig onderzoek zijn gebleken.

Verandering van regels over nachtwerk zal dus eerder moeten voortkomen uit het overleg tussen werkgevers en werknemers dan dat hierover van de overheid iets te verwachten valt. Veel regels in cao’s zijn onder druk van de toenemende flexibilisering van de arbeid de laatste jaren teruggedrongen tot de grenzen van de ATW. Ook afspraken over hoe gezondheidskundig onderzoek te organiseren is zouden deel kunnen uitmaken van een cao-afspraak.

Noten [1] Gezondheidsraad. Gezondheidsrisico s door nachtwerk. Den Haag: Gezondheidsraad, 2017; publicatienr. 2017/17.

[2] Gezondheidsraad. Gezondheidsrisico s door nachtwerk. Achtergronddocument bij het advies Gezondheidsrisico s door nachtwerk. Den Haag: Gezondheidsraad, 2017; publicatienr.

2017/17A. [3] Gezondheidsraad. Nachtwerk en borstkanker: een oorzakelijk verband? Den Haag: Gezondheidsraad 2006; Publicatienr. 2006/15.

[4] Night shifts raise women's cancer risk, Monday 8 January 2018, Medical News Today [5] Gezondheidsraad, Nachtwerk en gezondheidsrisico s, Mogelijkheden voor preventie, Nr. 2015/25, Den Haag, 10 november 2015 [6] Kamerbrief 18 december 2017, Adviezen Gezondheidsraad gezondheidsrisico's door nachtwerk [7] Standpunt FNV over Nachtwerk [8] www.arbeidstijden.com/2012/11/nachtdienst-en-de-pagopmo.html

De verstorende invloed van nachtwerk

Leo Bonefaas is oud-inspecteur/specialist Arbeidstijdenwet van de Arbeidsinspectie en actief blogger, kijk op http://werktijden. blogspot.nl.

arbo 1/2 ¦ 2018 29

CE-regelgeving Check: Machines Check gratis en eenvoudig de Europese richtlijnen waaraan uw product moet voldoen!

NEN heeft deze online tool als hulpmiddel ontwikkeld om gericht te zoeken naar de toepasselijke Europese regelgeving voor een product.

Zo werkt de CE-regelgeving Check: Machines • Keuze uit 12 onderwerpen met betrekking tot producten uit de machine-industrie • 12 concrete ja/nee vragen • Alle relevante richtlijnen op een rijtje Voordelen van CE-regelgeving Check: Machines • Snel op de hoogte • De eerste stap naar CE-markering • Vergroot uw kennis • Altijd actuele richtlijnen • Sla uw uitgevoerde checks op • Altijd en overal bereikbaar

Ga naar www.ce-regelgevingcheck.nl voor meer informatie

BESTEL NU:

VAN RISICOINVENTARISATIE NAAR CULTUURVERANDERING Niet voldoende beheerste risico's bedreigen zowel de kwaliteit als de processen in de organisatie en leiden onverwacht tot schades. Ontdek een effectieve aanpak waarmee u risico's beoordeelt en beheerst. Leer het gedrag van de werknemers te begrijpen, verklaren en beïnvloeden om zo te komen tot een werkelijke cultuurverandering.

Van Risico-inventarisatie naar cultuurverandering Auteurs: Walter Zwaard en Cecile van der Velde ISBN: 9789462150157 Prijs: € 52,95 (incl. btw)

www.arbo-online.nl/shop

COLUMN

Joep van den Eerenbeemt

Technostress, wat is dat?

Technostress, dat is toch dat oudere mensen in de stress raken van nieuwe software? Deze reactie hoorden we voortdurend van deelnemers aan ons TNO-onderzoek. We weten namelijk niet wat technostress is, waar het door komt en of we er last van hebben.

Technostress is de stress die we ervaren doordat we van alle kanten door techniek worden afgeleid. Appjes plingelen over de werkvloer, Facebook heeft inmiddels pushberichten in onze browsers gestopt en Twitter vraagt of het wel goed met je gaat als je een dag niet hebt ingelogd.

Ons privéleven dringt via deze digitale weg ons professionele leven binnen.

En omgekeerd. Waar het binnen de meeste bedrijven nog steeds ongepast is om na werktijd je collega s te bellen, hebben we deze regel om de een of andere reden niet toegepast op mail of WhatsApp-verkeer. Leest u tijdens het ontbijt vast even uw mail, zodat u weer bij bent op het moment dat u op kantoor aankomt?

Maar waarom laten wij ons afleiden door techniek? Waarom niet gewoon de telefoon op stil ‒ of zelfs uit ‒ als u thuiskomt? Ons onderzoek laat zien dat één van de oorzaken de Fear of Missing Out (FOMO) is, een term die uit de financiële wereld is overgewaaid. Als aandelen in waarde toenemen, creëert dat FOMO: men wil geen kansen mislopen en daar spijt van krijgen. Als mensen in ons privéleven leuke plannen hebben, willen we daar graag deel van uitmaken. Of er in ieder geval van op de hoogte zijn, zodat we kunnen kiezen.

Op de werkvloer ligt het nét even anders. We zijn mailtjes als direct contact gaan zien; als iemand 24 uur later pas reageert, is het misschien al niet meer actueel. We verwachten snelle reacties van elkaar en vinden ook dat wij die zelf moeten geven. In sommige bedrijven is het zelfs zo dat de collega s die tot laat mailen worden gezien als rolmodellen.

Maar dan de crux: is technostress eigenlijk wel een probleem? Het eerlijke antwoord daarop is: voor de meeste mensen nog niet. Tegenwoordig zijn onze hersenen vanaf het moment dat we opstaan tot vlak voor het slapen gaan overuren aan het draaien. Dat lijken we nog net bij te kunnen benen.

Ik denk wel dat we nú actie moeten ondernemen om ervoor te zorgen dat we klaar zijn voor de toekomst.

De smartphone heeft in nog geen tien jaar het werkende leven compleet veranderd. Nieuwe technologie wordt ontwikkeld door bedrijven die hun bestaansrecht ontlenen aan onze aandacht. Omdat de volgende technologische stap nog verleidelijker zal zijn, pleit ik ervoor dat werknemers en werkgevers nu afspraken maken over een acceptabele mate van inmenging. Zowel van de vakantiefoto s op de werkvloer als vergaderverzoeken aan de eettafel.

Joep van den Eerenbeemt is scientist innovator en projectleider technostress bij TNO.

arbo 1/2 ¦ 2018 31

Veilig gedrag in de procesindustrie

Nudges en nonsens In het verkeer, de supermarkt en aan de telefoon zijn ze er al langer: nudges. Ze verbeteren milieubewust gedrag. Ook in de gezondheidszorg werkt men er aan. Maar hoe bruikbaar zijn die nudges in de procesindustrie? tekst Paul Lindhout en Genserik Reniers

eel bedrijven willen met het oog op de veiligheid het gedrag van werknemers verbeteren. In de procesindustrie gebruiken we ze nog nauwelijks, maar nudges – kleine duwtjes in de goede richting – zijn in andere sectoren al heel gebruikelijk.

Veiligheid ontstaat uit de combinatie van veilig ontwerp, veiligheidsregels en veiligheidsapparatuur. Maar volgen medewerkers de instructies goed op? En zijn alle gevaren met regels of techniek afgedekt? Er blijft altijd een gebied over waar we op goed gedrag vertrouwen, maar mensen fouten maken. Gedrag van mensen is niet alleen te sturen met veiligheidscultuur, gedragscodes, instrueren, straffen en belonen, het is ook rechtstreeks met nudges te beïnvloeden.

Dat biedt veiligheidsmanagers interessante mogelijkheden om de compliance (het voldoen aan de eisen) met bedrijfsvoorschriften en regelgeving te verhogen. En dat kan bijdragen aan gedragssturing en veiligheid in de procesindustrie. De auteurs zochten het uit. ¹

V

32 arbo 1/2 ¦ 2018

Keuze architectuur Beïnvloeding van gedrag op een niet dwingende manier bestaat al heel lang.

Een waarschuwingsbord of een pictogram om een gevaar te signaleren is een bekende manier om dat te doen. Maar er zijn de afgelopen tijd veel meer en veel subtielere manieren bedacht.

Het idee van nudges is afkomstig van Richard Thaler, die er in oktober 2017 de Nobelprijs Economie voor kreeg. In de verkoop en marketing wordt er dan ook groot geld mee verdiend. Het idee is echter ook bruikbaar voor maatschappelijke doeleinden. Samen met Cass Sunstein beschreef Thaler in 2008 onder meer hoe hij – zonder dwang – kinderen in de schoolkantine vaker voor gezonder voedsel kon laten kiezen door dat dichterbij op de toonbank te leggen.

En hoe hij automobilisten zover kreeg dat zij hun snelheid op bepaalde plekken matigden, simpelweg door dwarsstrepen op de weg te zetten die steeds dichter bij elkaar staan. ²

Hoe het werkt Mensen denken op twee manieren: snel of langzaam. Snel denken en automatisch reageren doet de mens bijvoorbeeld om niet ergens tegenaan te lopen of om een bal te vangen. Langzaam denken doen mensen als zij iets afwegen en keuzes maken. Belangrijk daarbij is keuze-architectuur: iemand systematisch naar de mogelijke keuzes begeleiden. ³ Er is hiermee geëxperimenteerd op allerlei gebied. Inmiddels is een heel scala aan succesvolle praktijkvoorbeelden bekend.

Zo blijkt dat mensen vaak met ja zullen antwoorden op de vraag van een verzekeraar of ze liever het standaardpakket willen. Want het alternatief, zelf ingewikkelde afwegingen moeten maken, is minder aantrekkelijk.

maken uit gewoonte het liefst dezelfde keuzes als voorheen. Soms tegen beter weten in. Daarbij letten ze wel op zaken in hun omgeving die hun keuze bevestigen, maar juist niet op zaken die het tegenovergestelde aangeven.

Hier kan een nudge het verschil maken.

Kleine veranderingen in de omgeving blijken immers het gedrag van mensen te sturen. Dat sturen kan herkenbaar gebeuren, bijvoorbeeld met een rustig makend muziekje bij een lange wachtrij of door vermelding van de calorieën bij de gerechten op de menukaart. Maar het kan ook ongemerkt. Dat laatste is veel in commerciële toepassingen terug te vinden. Bijvoorbeeld door de default-keuze, dat wat klanten het vaakst kiezen, commercieel winstgevender te maken voor een leverancier.

Soorten nudges Mensen hebben zo hun gewoonten en voorkeuren. Die zijn niet allemaal strikt logisch en verstandig. Mensen kijken om zich heen en passen zich aan wat ze zien aan. Ze nemen selectief waar en

In de literatuur zijn beschrijvingen van tientallen soorten nudges te vinden voor allerlei situaties. De auteurs analyseerden er ruim 100 van met potentieel voor de procesindustrie. Zij vonden negen typen met wetenschappelijk bewijs van hun effectiviteit, zie tabel 1. ¹ Voor de gezondheidszorg en het wegverkeer vonden andere onderzoekers vergelijkbare typen. 4, 5, 6

Mogelijke toepassingen Hopkins stelde in 2011 tien gebieden vast waarop verbetering van menselijk gedrag nodig is ten behoeve van de veiligheid in de procesindustrie (zie tabel 2). ⁷ Natuurlijk moeten werknemers allereerst goede instructies krijgen en de

arbo 1/2 ¦ 2018 33

nr Type nudge 1

2 3 4 5 6 7 8 9

Defaults (al ingevulde keuzemogelijkheid) Salience (Opvallendheid) Framing (In een kader plaatsen) Social norms/standards (Sociale normen) Emotion & mood (Emotie en stemming) Commitment (Zich verplichten tot iets) Feedback (Terugkoppelen) Structuring complex choices (Keuzes eenvoudiger maken) Priming (Ergens op attenderen)

Kenmerken

Omschrijving

Automatisch, keuzes maken Herkenbaar, onmerkbaar

Mensen volgen graag al vooraf bedachte keuzemogelijkheden

Automatisch, keuzes maken Herkenbaar Keuzes maken Ongemerkt Automatisch, keuzes maken Herkenbaar Keuzes maken Herkenbaar Automatisch, keuzes maken Herkenbaar Keuzes maken Herkenbaar Keuzes maken Herkenbaar Automatisch Herkenbaar, onmerkbaar

Mensen kijken naar nieuwe, opvallende en belangrijk lijkende zaken Op welke manier breng je iets naar voren?

Mensen informeren over wat anderen doen zodat ze daaraan meedoen Een emotionele verbinding maken kan mensen tot andere acties brengen Mensen houden zich graag aan beloften en doen wederdiensten Geef direct een terugkoppeling op iemands gedrag Informeer mensen over voorkeuren van hun groep Invloed uitoefenen via onderbewuste prikkels die iemand ergens op attent maken

Tabel 1: Nudgetypen in de literatuur met potentie voor de procesindustrie

juiste beschermingsmiddelen gebruiken. Maar veiligheidsmanagers kunnen hier ook nudges bij inzetten, naast optimalisatie aan hun veiligheidsmanagementsysteem. Lindhout & Reniers ¹ koppelen die verbetergebieden aan nudges in drie groepjes (zie tabel 1). Een nudge in een situatie invoeren vereist zes ontwikkelingsstappen (zie kader). ¹

Kanttekeningen bij nudges Er woeden veel discussies rondom nudges. Ze zijn zeker niet allemaal relevant voor de procesindustrie. Maar toch is een aantal kanttekeningen hier op zijn plaats.

Nudges waren er al voor ze in 2008 zo werden genoemd. De al een eeuw bestaande veiligheids- en gezondheidssignalering met pictogrammen is als een voorbeeld van een priming (attendeer)nudge te zien.

Van 20 van de 30 in de literatuur aangetroffen nudgetypen vonden de auteurs geen of zeer weinig bewijs van effectiviteit. In een enkel geval was de werking juist omgekeerd aan het oorspronkelijke doel. Er is blijkbaar nog veel kaf onder het koren.

De hier geselecteerde en op basis van voorhanden bewijs voorgestelde negen nieuwere nudgetypen zijn nog geen van alle specifiek in de procesindustrie uitgeprobeerd en geëvalueerd. Toepasbaarheid in de ene industrie betekent niet zonder meer toepasbaarheid in een andere. Dat dwingt tot kritisch zijn en

34 arbo 1/2 ¦ 2018

Verbeterpunt

Omschrijving van gedrag

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

een te gemakkelijke houding hebben zwichten voor productiedruk aan de grens van het eigen kunnen zitten met druk van werkgever omgaan vermoeidheid regels niet nodig vinden compliance onbelangrijk vinden gering risicobewustzijn hebben snel moeten beslissen algemene regel niet in praktijk vertalen

Toepasbare nudgetypen (zie tabel 1) 1,2,3,4,5,6,7,8 1,2,9 1,2,9 1,2, 3,4,5,6,7,8,9 1,2, 3,4,5,6,7,8,9 1,2, 3,4,5,6,7,8 1,2, 3,4,5,6,7,8 1,2, 3,4,5,6,7,8 1,2, 3,4,5,6,7,8 1,2, 3,4,5,6,7,8

Tabel 2: Te verbeteren werknemersgedrag in de procesindustrie (naar Hopkins) en toepasbare nudgetypen (naar Lindhout & Reniers)

zorgvuldig werken. Het doel is om het werknemersgedrag te verbeteren in gebieden waar het bestaande veiligheidsmanagement vooralsnog tekortschiet.

Dit komt ten goede aan de veiligheid van werknemers. Bij een toename van deze veiligheid komen ethische discussies over bijvoorbeeld informed consent (goed geïnformeerd keuzes maken) zoals men die veelvuldig voert in de gezondheidszorg, hier niet zo snel aan de orde.

De voorbeelden uit de literatuur waarvoor de auteurs bewijs van effectiviteit hebben gevonden, laten een grote onzekerheid en spreiding zien. Kleine ontwerpdetails beïnvloeden soms sterk de effectiviteit.

De vraag is of we nudges mogen zien als een onderdeel van een veiligheidsmanagementsysteem. Het antwoord zit in het niet-verplichtende karakter van de nudges op zich. Nudges kunnen wel de

In 6 stappen naar een nudge Stap 1 ‒ Beoordeel de situatie Vergelijk situatie en te beïnvloeden gedrag met Hopkins' verbeterpunten. Voorbeeld: een werknemer heeft de neiging om bij een brand nog snel een klep dicht te draaien. Hij gaat daarbij naar de brand toe in plaats van er vanaf, met alle gevaar van dien. Dit zou bij 9 'snel moeten beslissen' in tabel 2 passen.

Stap 2 ‒ Bekijk het individueel gedrag van werknemers Gaat het management niet overtuigend voor veilig werken, dan kunnen werknemers al gauw een te gemakkelijke houding richting veiligheidsmaatregelen ontwikkelen.

Stap 3 ‒ Kies een geschikt nudgetype Bij elk verbeterpunt volgens Hopkins zijn verschillende nudgetypen (zie tabel 2) inzetbaar. De keuze hangt niet alleen af van de situatie en het te beïnvloeden gedrag, maar ook van de mogelijkheden ter plaatse.

Stap 4 ‒ Ontwerp de nudge en test Een nudge ontwerpen kan mede gebeuren aan de hand van voorbeelden uit andere toepassingen dan de procesindustrie. Daarover is literatuur te vinden. Het begint met gedrag observeren vóór de nudge er komt. Daarna volgt een kleinschalige test waarbij opnieuw observeren nodig is.

Stap 5 ‒ Implementeer de nudge Na een geslaagde test kan de nudge worden geïmplementeerd. Wellicht is bijstellen nog nodig. Het is verstandig om enkele keren te testen of de effectiviteit blijvend is, ook na een wat langere periode.

Stap 6 ‒ Evalueer de werking van de nudge Na enige tijd is het mogelijk om de kosten en baten van de nudge te vergelijken met de raming en verwachting van vóór de implementatie.

compliance verbeteren met door het systeem verplichtgestelde regels. Met de negen bekende en beproefde nudgetypen zoals we die hier voorstellen, zou de procesindustrie een stap vooruit moeten kunnen zetten op het gebied van gedragssturing.

Noten

[1] Lindhout P, Reniers G (2017) What about nudges in the process industry? Exploring a new safety management tool. Journal of Loss Prevention in the Process Industries 50 (2017) p 243-256.

[2] Thaler RH, Sunstein CR (2008) Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness. First published New Haven, CT: Yale University Press 2008, Penguin Books 2009. ISBN 978041040011.

[3] Kahneman D (2011) Thinking Fast and Slow.

First published USA: Farrar, Straus and Giroux, 2011. Penguin Books 2012. ISBN 9780141033 570.

[4] Gillebaart M & de Ridder DTD (2015) Wetenschappelijk kader: Nudging in de publieke gezondheidszorg. Universiteit Utrecht. p27,28.

[5] Avineri E (2014) Nudging Safer Road Behaviours. 8.4.2014. Tel Aviv Academic College of Engineering Afeka/Acitral.

[6] Groot-Mesken J de, Vlakveld WP (2014) A nudge in the right direction: safe traffic behaviour. R-2014-13 SWOV Institute for Road Safety Research. Den Haag, 2014.

[7] Hopkins A (2011) Risk-management and rule-compliance: Decision-making in hazardous industries, Working Paper 72 feb 2010 Safety science, 2011.

Paul Lindhout is gepensioneerd MHC inspecteur van het ministerie van SZW, gastonderzoeker bij de vakgroep TPM Safety Science aan de TU Delft en eigenaar van Paal39. Genserik Reniers is hoogleraar aan de TU Delft, TPM Veiligheidskunde, en verbonden aan het departement Engineering Management van de Faculteit van Toegepaste Economische Wetenschappen van de Universiteit van Antwerpen, België.

arbo 1/2 ¦ 2018 35

RECENTE

jurisprudentie Waar gewerkt wordt gebeuren ongelukken, ontstaan conflicten en wordt verzuimd.

Soms komt de rechter eraan te pas om te bepalen of iedereen wel volgens de regels heeft gehandeld. Een overzicht van recente rechterlijke uitspraken ten aanzien van arbeidsongevallen, conflicten, ziekteverzuim en re-integratie.

tekst Rob Poort

Woon-werkongeval, wie betaalt schade?

Een door een vrachtwagen van zijn fiets gereden werknemer krijgt een schadevergoeding van de WAM-verzekeraar. Daarna claimt hij een schadevergoeding uit de ongevallenverzekering van zijn werkgever. Valt dit woon-werkverkeer onder diens zorgplicht?

Een werknemer van een tankstation fietst op 22 november 2007 naar huis als hij wordt aangereden door een vrachtauto. De WAM-verzekeraar van de vrachtwagen keert een bedrag van bijna 101.600 euro aan schadevergoeding uit.De werkgever heeft een ongevallenverzekering voor werknemers met een verzekerd bedrag van 113.445 euro bij blijvende invaliditeit. De werk-

gever heeft de schade bij de verzekeraar geclaimd. Die laatste wil nader onderzoek naar de toestand van de werknemer. Die weigert medewerking en claimt vergeefs het bedrag bij de verzekeraar. Vervolgens spreekt de werknemer zijn werkgever aan voor de verzekerde som. De kantonrechter wijst dit af. De werknemer gaat in beroep en voert diverse grieven aan.

Het gerechtshof behandelt eerst enkele bezwaren in verband met de rol van werkgever en schadeverzekeraar die hier minder relevant zijn. Vervolgens komt het hof toe aan het bezwaar dat de werkgever aansprakelijk is op grond van 7:658 BW (zorgplicht) of 7:611 BW (goed werkgeverschap). Daarvan is volgens het hof geen sprake: het ongeval heeft niet plaatsgevonden in de uitoefening van het werk. De werknemer is immers aangereden door een vrachtauto na afloop van het werk, op de fiets

(advertentie)

Arbo

Actualiteitendag In 1 dag bij over alle arbo onderwerpen 26 april 2018 | BCN Utrecht 36 arbo 1/2 ¦ 2018

op weg naar huis. Het woon-werkverkeer vond plaats na het werk, in privétijd en buiten het werkterrein.

Onder verwijzing naar eerdere uitspraken van de Hoge Raad concludeert het hof dat de werknemer geen bijzondere feiten of omstandigheden heeft aangevoerd waaruit een zodanig nauw verband blijkt tussen ongeval en werk dat de werkgever aansprakelijk zou zijn voor de gevolgen. En evenmin over de bekendheid van de werkgever met bijzondere gevaarlijke verkeerssituaties waartegen hij preventieve maatregelen had moeten nemen. De omstandigheden dat het om werkzaamheden op onregelmatige tijden ging en dat de arbeidsplaats niet met het openbaar vervoer of te voet bereikbaar was, zijn daarvoor niet voldoende. Het hof merkt nog op dat de werknemer een schadevergoeding heeft ontvangen van de WAM-verzekeraar. Dat de werkne-

mer meer schade heeft geleden heeft hij niet gesteld, laat staan aannemelijk gemaakt. Het hoger beroep wordt verworpen.

(Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, 20 juni 2017, ECLI:NL:GHSHE:2017:2802)

Eenvoudig werk, toch instructie Als iets rechtop staat, weet iedereen toch dat het kan vallen? Dat kan zijn. Maar daarmee komt een bedrijf niet weg. Hoe eenvoudig ook, ieder werk kent risico s. En daarmee heeft iedere werkgever instructieplicht. Verzaakt hij die, dan betaalt hij de schade.

Een man is vanaf oktober 2016 op basis van een uitzendovereenkomst voor People Work Service uitgeleend aan een betonbedrijf. Dit bedrijf is gespecialiseerd in beton- en vlechtwerk. Zijn voornaamste taak is het hechten van betondraden. In november komt hij onder één of meer vallende betonmatten terecht. Een maand later stelt hij het betonbedrijf aansprakelijk voor zijn (letsel)schade.

De kantonrechter stelt vast dat People

Work Service de formele werkgever is en het betonbedrijf (de inlener) de materiële werkgever. Volgens artikel 7:658 lid 4 BW is naast de formele werkgever ook de inlener aansprakelijk voor een door de werknemer geleden schade.

Het betonbedrijf kan daarom in rechte worden aangesproken. Er bestaat onenigheid over de exacte toedracht van het ongeval. Maar gelet op de afgelegde verklaringen gaat de rechter uit van de toedracht zoals de werkgever beschrijft.

Bij het verplaatsen van een betonmat door het slachtoffer en een collega is deze mat in een doorgang tegen een kar gestoten – of is blijven haken – waardoor de daarop staande matten eraf zijn gevallen.

Wat betreft de zorgplicht acht de rechter van belang dat de matten niet op de grond waren gelegd, maar rechtop tegen de muur stonden in een gang. Het bedrijf heeft een instructieplicht en de verplichting voldoende toezicht te houden.

Die verplichtingen zijn beide veronachtzaamd. Het bedrijf vindt dat het werk, met name het verplaatsen van betonmatten, zeer eenvoudig is. Ook is het voor iedereen duidelijk dat rechtopstaande matten om kunnen vallen als je er tegenaan stoot. Een instructie of waarschuwing is daarom overbodig. De kantonrechter is het daar niet mee eens.

Ieder werk, hoe ogenschijnlijk eenvoudig dit ook is, kent risico’s.

Het behoort tot de zorgplicht van de werkgever om zijn werknemers op die risico’s te wijzen. Het bedrijf moest er rekening mee houden dat mensen, juist bij ogenschijnlijk eenvoudig werk, vaak de te verwachten oplettendheid en voorzichtigheid uit het oog verliezen.

Niet gebleken is dat het slachtoffer de instructie heeft gekregen het gangpad vrij te (laten) maken van (transport)karren voordat hij een betonmat ging verplaatsen. Het geven van instructies is belangrijk, zeker omdat het slachtoffer geen ervaring had met dit soort werk. Bovendien was de man de Nederlandse taal niet machtig en had een Poolse medewerker hem ingewerkt. De kantonrechter verklaart het bedrijf aansprakelijk voor de schade.

(Kantonrechter Roermond, 9 augustus 2017, ECLI:NL:RBLIM:2017:7743)

Rob Poort, jurist en veiligheidskundige, www.bureaupoort.nl.

(advertentie)

Helder en praktijkgericht Onze sprekers laten u zien hoe u aan de hand van voorbeelden en tips de regels zodanig toepast in uw organisatie dat u een eventuele controle met vlag en wimpel doorstaat.

Waardering Hobeon SKO-AH en SKO-VK: 1 punt

arbo 1/2 ¦ 2018 37

Het gevaar zit in een klein beeldscherm

Even pauze?

Smartphones zijn niet meer weg te denken uit onze maatschappij.

We staan ermee op en gaan ermee naar bed.

Wat is de invloed van deze altijd beschikbaar zijn -cultuur op ons werkende leven? tekst Irene de Groot

38 arbo 1/2 ÂŚ 2018

et de opkomst van nieuwe technologieën is het voor werknemers eenvoudiger geworden om verbonden te blijven met hun werk tijdens de vrije tijd (Sonnentag & Bayer, 2005). Eén van deze technologieën is de smartphone. Om precies te zijn: een draadloos apparaat met functies om een kalender bij te houden, op het internet te surfen en e-mails altijd en overal te kunnen beantwoorden (Derks & Bakker, 2015). Loskomen van werk is bereikt wanneer werknemers niet meer aan werk denken als ze thuis zijn. Loskomen van werk is één van de belangrijkste factoren die de kans op een burn-out verkleint. Het is bovendien noodzakelijk om te kunnen herstellen van een werkdag.

Als je ’s avonds nog aan het werk bent via de smartphone, komt de hersteltijd onder druk te staan. Zo heeft onderzoek aangetoond dat werknemers minder goed kunnen herstellen wanneer ze de smartphone ’s avonds gebruiken voor werk in vergelijking tot wanneer ze dit niet doen (Derks, van Mierlo & Schmitz, 2014). Of dit smartphonegebruik ook een negatieve invloed heeft op piekeren en stress, is echter nooit wetenschappelijk onderzocht. Dit artikel geeft daarom antwoord op de vraag: wat zijn de gevaren van werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren?

M

groep. En dat de interventiegroep daardoor makkelijker zou kunnen loskomen van het werk, minder zou piekeren en minder stress zou ervaren dan de controlegroep.

Het onderzoeksdesign Het huidige onderzoek bestond uit een dagboekstudie. Daartoe hebben 120 werknemers op vijf opeenvolgende werkdagen ’s ochtends en ’s avonds een vragenlijst ingevuld. Deze vragenlijst testte de mate waarin werknemers ’s avonds losgekomen waren van hun werk en piekerden over hun werk. Tevens zijn de stressniveaus onderzocht die medewerkers ervoeren. Het huidige onderzoek had een uniek design: een multi-level interventiestudie met een

tact houden met de werkplek. De smartphone biedt de mogelijkeheid om dit contact te behouden.

Een tweede gevaar is mogelijk dat werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren leidt tot piekeren over werk.

Werknemers kunnen er de voorkeur aan geven om ’s avonds door te werken via de smartphone omdat dagelijkse werktaken nog niet zijn voltooid en ze niet willen falen. Volgens cognitieve theorieën van piekeren is de onderliggende oorzaak van piekeren de hogere toegankelijkheid in het geheugen richting falen om een doel te behalen (Rothermund, 2003). Theoretisch gezien zou werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren dus gerelateerd kunnen zijn aan werkruminatie diezelfde avond.

Door werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren piekeren werknemers meer en herstellen zij minder goed van hun werkdag

Interventie- en controlegroep In het huidige onderzoek zijn de deelnemers random ingedeeld in een interventie- en een controlegroep. De interventiegroep werd aangemoedigd om twee uur voor het slapengaan de smartphone niet meer te gebruiken voor werk. Deze groep ontving tips om de smartphone ’s avonds te laten liggen: » zet uw werk-e-mail uit op uw privé smartphone, » zet uw werktelefoon uit en leg deze uit het zicht weg, » vertel uw collega’s en leidinggevende dat u de komende week na werktijd niet bereikbaar bent, omdat u meedoet aan een psychologisch onderzoek.

De controlegroep kreeg daarentegen alleen informatie over een verstoorde werk-privébalans die zogezegd veroorzaakt werd door de smartphone. De verwachting was dat de interventiegroep de smartphone ’s avonds minder zou gebruiken voor werk dan de controle-

controlegroep. Hierdoor was de studie geschikt om een causaal verband aan te tonen tussen werkgerelateerd smartphonegebruik, loskomen van werk, piekeren en stress.

Risico s De smartphone valt niet meer weg te denken uit ons leven. Allerlei apps maken ons leven gemakkelijker en we zijn binnen één minuut in contact met anderen. Volgens de wetenschappelijke literatuur brengt werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren echter verschillende gevaren met zich mee.

Ten eerste kan werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren belemmeren dat we loskomen van het werk.

Hierdoor blijven werknemers aan het werk en kunnen er op de lange termijn gezondheidsklachten ontstaan. Etzion, Eden en Lapidot (1998) beargumenteerden dat ’s avonds loskomen van werk moeilijker wordt als werknemers con-

Volgens Sonnentag (2001) heeft ’s avonds doorwerken een lage mate van psychologisch welzijn als gevolg. Een laag psychologisch welzijn kan zich uiten in stress (Sonnentag, Binnewies, & Mojza, 2010). Mogelijk wekt werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren dus stress op. Dit is dan ook het derde risico van het smartphonegebruik volgens de literatuur.

Resultaten dagboekstudie Het onderzoek toont aan dat werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren ervoor zorgt dat werknemers diezelfde avond meer piekeren en minder psychologisch kunnen herstellen van de werkdag. Daarnaast hadden werknemers die de smartphone ’s avonds niet gebruikten voor werk aan het einde van de week lagere stressniveaus dan werknemers die de smartphone ’s avonds wel gebruikten voor werk. Kortom, wanneer werknemers in de avonduren nog

arbo 1/2 ¦ 2018 39

IN SAMENWERKING MET

ARBO IN PERSPECTIEF

6-delige Collegereeks | 16 mei t/m 20 juni 2018 | Nyenrode Business Universiteit

Duurzame arbeidsparticipatie Een succesvolle organisatie met een gezonde werkdruk Te hoge werkdruk, minder werkplezier, stressklachten.., niet goed voor de medewerkers. En zeker ook niet voor de werkgever: tegenvallende prestaties en verzuim zijn het resultaat. De kerntaak voor paramedici en arboprofessionals is het bevorderen van een duurzame arbeidsparticipatie.

• • • • •

Hoe pakt u dit aan?

Hoe kunt u gericht iets veranderen?

Hoe reduceert u ziekteverzuim?

Succesvol met werkdruk en werkplezier aan de slag?

Last, not least: wat levert het op?

Opzet van het programma Tijdens 6 colleges op Nyenrode Business Universiteit gaat u aan de slag. Aan de hand van onderzoek, voorbeelden, oefeningen en goede onderbouwing, maken de beste hoogleraren en inspirerende praktijksprekers de vertaalslag van theorie naar praktijk.

Het doel van de aanpak: een succesvolle organisatie met een gezonde werkdruk en goede output!

Meer informatie en online inschrijven via:

www.nyenrodearbo.nl

In de avonduren doorwerken op de smartphone berooft mensen van hun rustperiode doorwerken op de smartphone, zorgt dit ervoor dat zij eigenlijk geen rustperiode hebben. Dit kan op de lange termijn tot stress en burn-out leiden. De rustperiode is noodzakelijk om gezond en fit en duurzaam inzetbaar te blijven. Duurzame inzetbaarheid is in toenemende mate belangrijk in onze maatschappij, omdat mensen steeds langer door moeten werken tot hun pensioengerechtigde leeftijd. Om arbeidsongeschiktheid en verzuim te voorkomen is het belangrijk dat mensen gezond en veilig kunnen werken tot hun pensioen.

Tips voor werkgevers De resultaten tonen aan dat werkgerelateerd smartphonegebruik verschillende gevaren heeft: het hindert het loskomen

van werk, bevordert piekeren over werk en op de lange termijn kan dit stress veroorzaken. Ik heb verschillende tips voor werkgevers om op een goede manier om te gaan met smartphones wanneer werknemers deze gebruiken voor werk. Als werkgevers deze tips naleven, vergroot dit de duurzame inzetbaarheid van hun medewerkers. » Allereerst is het een goed idee om als werkgever de verantwoordelijkheid te nemen om werknemers informatie te geven over de gevaren van werkgerelateerd smartphonegebruik in de avonduren. Het lezen van dit artikel kan ze daar al een eind mee op weg helpen. » Daarnaast is het belangrijk om medewerkers aan te moedigen de smartphone ’s avonds uit te zetten voor werk. Het scheelt al een hoop als medewerkers ’s avonds hun werk-e-mail uitzetten om te herstellen van de werkdag. Meerdere deelnemers uit de interventiegroep hebben aangegeven dat het als een verademing voelde toen ze ’s avonds de smartphone uitzetten voor werk. » Tot slot zal het werkgerelateerde smartphonegebruik in de avonduren dalen wanneer de organisatie een transparant beleid heeft: schep geen verwachtingen richting werknemers om ’s avonds bereikbaar te zijn.

Sonnentag, S. (2001). Work, recovery activities, and individual well-being: A diary study. Journal of Occupational Health Psychology, 6, 196210. doi: 10.1037/1076- 8998.6.3.196.

Referenties Derks, D., & Bakker, A. B. (2015). The impact of e-mail communication on organizational life.

Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 4, 1-9.

Derks, D., van Mierlo, H., &, Schmitz, E. B. (2014).

A diary study on the association between smartphone use after hours, psychological detachment and exhaustion. Journal of Occupational Health Psychology, 19, 74-84. doi: 10.1037/ a0035076.

Sonnentag, S., & Bayer, U. V. (2005). Switching off mentally: Predictors and consequencesof psychological detachment from work during off-job time. Journal of Occupational Health Psychology, 10, 393-414. doi: 10.1037/10768998.10.4.393.

Sonnentag, S., Binnewies, C., & Mojza, E. J. (2010). Staying well and engaged whendemands are high: The role of psychological detachment. Journal of Applied Psychology, 95, 965-976. doi: 10.1037/a0020032.

Etzion, D., Eden, D., & Lapidot, Y. (1998). Relief from job stressors and burnout: Reserveservice as a respite. Journal of Applied Psychology, 83, 577-585. doi: 10.1037/0021- 9010.83.4.577.

Rothermund, K. (2003). Automatic vigilance for task-related information: Perseverance after failure and inhibition after success. Memory & Cognition, 31, 343-352. doi: 10.3758/ BF03194392.

Irene de Groot is Arbeids- en Organisatiepsycholoog (MSc) bij Arboplaats. n het kader van haar afstuderen aan de Erasmus Universiteit deed zij samen met professor Daantje Derks onderzoek naar smartphonegebruik.

arbo 1/2 ¦ 2018 41

)0(&) )*& # #(! ( +) ".+ /# + ) )(&#( (& )*& # #(! ( +) ".+ +#/ 10 -! /#(! )* 0 +%/&) +

+% +.%' ( ! ' (

'! ( ' - ! / +&#$% VWR΍HQ

' +- 2 -+ "-

' +- 2 -+ "-

*+#& 2 -+ "-

( $ )

# $ % (&( % % , %) EHVFKHUPLQJ $9*

YDQ WRHSDVVLQJ (" , () % ( & %)*, (# % () % * &' MXLVWH PDQLHU PHW SULYDF\ YDQ ZHUN % $ () &' - (",#& ( &$ % ( )" ( % & & * ) "+%% % RSORSHQ WRW PDDU OLHIVW Ȝ

3V\FKRVRFLDOH ( ) # )* % -&( * / % #) % , % # % ( !")* , (&&(/ " () , % , (/+ $ % ( ODQG 0DDU ZDW LV QX

( "&$* * , % % % ,&&( # - * /&+ % - ( % "+%% % & % ! %) / # (* + ( )( # * ,&($ , % RP EOLMYHQG WH PRWLYHUHQ

%% ( ) % )*& - # % - %% ( ) % * , (# !" :DW ]LMQ GH H΍HFWHQ &' /&% , % $ - (" () #" $ *( # % "+%% % - % $ % &$ * &( % GDW PHGHZHUNHUV WRFK YHLOLJ HQ JH]RQG PHW GLH VWR΍HQ NXQQHQ ZHUNHQ" 'H]H SUDNWLMNJHULFKWH GDJ * + % , ** % + %& * &$ , # % /&% * "+%% % - (" % $ * , (# !"

VWR΍HQ

+ %-#$%)*& # #(! + ) )4+ #( -)+

!,

' +- 2 -+ " $ &'* $ # * IXQFWLRQHUHQ KHHIW X % )* % &+ # !"

NHQQLV RRN LQ]LFKW LQ ( ! ) % )#+ * SURFHVVHQ HQ LQ GH &( % ) * #) JHKHHO QRGLJ /HHU KHW EHODQJ YDQ % & ( & # $ * # ( ( +$ %* % * &% ( &+- % % * ( )&$)* % % # '# " * , ( %* % +- RUJDQLVDWLH

+% +.%' ( ! ' (

!, *+#& 2 -+ "%HQW X QHW

% )* # #) '( , %* $ - ( " ( * ) % # , ( %*-&&( # !" * ) +- " %) &$ $ * !+ )* " %% ) % , ( % %& * ( WH ZRUGHQ LQ XZ IXQFWLH ΖQ GULH % %* + % .' (* & * % * ## % ## %&& / " # !" " %% ) &' $ ( * * # !" (* ! % )# $ * * & % % , % YDDUGLJKHGHQ GLH X QRGLJ KHHIW

www.arbo-online.nl/opleidingen

) +% ( $UER RSOHLGLQJHQ ]LMQ &HGHR HUNHQG + #( )+' -# )/ + )*& # #(! ( !" ,&&( $ ( % &($ * &'

ZZZ DUER RQOLQH QO RSOHLGLQJHQ

/ )1'()-.*#'"',% #/1/-24#,0.#/0--, ./'* 7 1/#!&1 $-2 3 &$40 &# .% -&$12$+# +1 4$020.35$-1/$0 1..- - * - ($#$0$$- (- 4$020.3 5$- ,$2 3 /0 2$- $2 (1 $$- !()8.-#$0 !.$($-#$ , 0 1.,1 ..* + 12(&$ %3-"2($ $$0 2()#$-1 #$8$ /0 *2()*./ +$(#(-& ++$1 5 2 $$- 4$020.35$-1 /$01..- ,.$2 5$2$- - #$ '3(#(&$ 5$2 $- 0$&$+&$4(-& 2.2 '$2 20 (-$- 4 - &$1/0$*14 0#(&'$#$-

01#/!* 00 #/62'+ + , %#+#,1

+#' 7 / #2/0 1/#!&1 ()#$-1 #$8$ HÎ?HFWLHYH FRPELQD 2($ 4 - 2'$.0$2(1"'$ $ +$ 0-(-& $- *+ 11(* +$ /0 *2()* 20 (-(-& +$$02 3 '.$ 3 '$2 4$083(, (- 35 .0& -(1 2($ #3308 , 4$0+ &2 (,/$+5$& #..0 #$ %."31 2$ 4$0 +$&&$- ./ '$2 ./2(, +(1$0$- 4 - 5$0*4$0,.&$- 4 - 35 ,$#$5$0 *$01

/ - ', #/0.#!1'#$ -**#%#/##)0 +#' 1 + (2,' 7 5#,/-"# $- 2$ '.&$ 5$0*#03* ,(-#$0 5$0*/+$8($0 120$11*+ "'2$- ++$, + -($2 &.$# 4..0 #$ ,$#$5$0 *$01 - 8$*$0 ..* -($2 4..0 #$ 5$0*&$4$0 2$&$-4 ++$- #$ /0$12 2($1 $- 4$083(, 8()- '$2 0$13+2 2 $ *$0-2 * 4..0 / 0 ,$ #("( $- 0!./0.%$11(.- +1 (1 '$2 !$4.0#$0$- 4 - $$- #3308 ,$ 0!$(#1/ 02("(/ 2($ $8$ ".++$&$ 0$$*1 + 2 3 8($- '.$ 3 4( #3308 ,$ 0!$(#1/ 02("(/ 2($ - 0 $$- 13""$14.++$ .0& -(1 2($ ,$2 $$- &$8.-#$ 5$0*#03* ()* ..* ./

#%#*#'"#, 3 , 5, +'0!&# 8 +#' 7 1/#!&1 $ *+ 11($*$ ? (1 (- #$ /0 *2()* -.& + $$-1 $$- / /($0$- 2()&$0 #($ (- #$ + 4$0#5()-2 $- &$,(12$ * -1 ., 4$(+(& $- &$8.-# 5$0*$- +$4$-# 2$ '.3#$- (- 35 .0& -(1 2($ $2 #$ #7- ,(1"'$ ? &$!$302 # 2 -($2

/ -+ , %#+#,1 3 , , / 8

+#' 7 1/#!&1 --$$0 !$#0()4$- 0!$(#1.,12 -#(& '$#$- 4$0!$2$0$- 83++$- #$8$ !+()4$-# !$5 *2 ,.$2$- 5.0#$- $2 $$- 0!., - &$,$-2 V\VWHHP NXQW X ULVLFRȇV LGHQWLȴFH 0$- !$'$$01$- $- !+()4$- !$'$$0 1$- $- 4$$+ &$' -2$$0#$ -.0, '($04..0 (1 2.2 -3 2.$

$ -($35$ -.0, ?

4$04 -&2 #$8$ !(--$-*.02 2 !$2$*$-2 # 2 4..0 3 +1 0!./0.%$1 1(.- +

1/ 1#%'0!& "3'0#/#, " %0# +#' (2,' 7 1/#!&1 4$012 2 35 4 * $- 5$$2 5 2 $0 ,.$2 &$!$30$- !0$-&2 0$&$+, 2(& #4($8$- 3(2 ."' 5.0#2 35 (-!0$-& 1.,1 .-!$#.$+# .-#$0 #$$+ 4 - &$' 00$5 0 &$2.3520$* $- &$#.$ -8("'2! 0$ $- .-&0()/ ! 0$ % "2.0$- !$/ +$- 5 2 $0 ,$2 35 #4($1 &$!$302 .$ *0()&2 3 # 0 8("'2 $- &0$$/ ./ .$ *0()&$- 35 $6/$02(1$ $- (-!0$-& #$ -# "'2 #($ 8$ 4$0#($-$-

/-"2!1'#3# !&',# 3#'*'%&#'" +#' 7 1/#!&1 $- '.&$ 4$(+(&'$(# 4 - , "'(-$1 +()*2 ' *1 2$ 12 - ./ #$ &$5$-12$ /0.#3"2(4(2$(2 .,# 2 !$#($-$01 '(-#$0 .-#$04(-#$YDQ JHWURÎ?HQ PDDWUHJHOHQ 9HHO !$#0()4$- '$!!$- #$8$ &$# "'2$ (2 4.$#2 '$2 &$4.$+ # 2 4$(+(&'$(# &$+# *.12 $- (- #$ 5$& 8(2 $$- -..#8 *$ +()* *5 # (1 -2$0$"'2 5 -2 ,$2 $$- /0."$1&$0("'2$ -/ * (1 '$2 5$+ #$&$+()* ,.&$+()* $$- '.&$0$ 4$(+(&'$(# 2$ !$5$0*12$++(&$- 8.-#$0 # 2 #(2 2$- *.12$ & 2 4 - #$ HÉ?FL­QWLH YDQ GH SURGXFWLH

01#/!* 00 3 , 8 , / !2*122/3#/ ,"#/',% +#' 7 1/#!&1 $8$ , 12$0"+ 11 +$$02 3 $$- !03& 2$ 1+ - 2311$- ? $- "3+23304$0 -#$ 0(-& 12 #($/& -#$ (-8("'2$- (- #$

1."( +/17"'.+.&(1"'$ % "2.0$- #($ 8("' !(--$- .0& -(1 2($1 %1/$+$- +1 '$2 & 2 ., 0(1(".<1 $- '$2 (-4.$0$- 4 - , 20$&$+$- *0()&2 3 (-8("'2 (- 35 0.+ +1 !$&$+$(#$0 $- (- #$ HÎ?HFWHQ YDQ YHUVFKLOOHQGH DDQSDN *$- . 5.0#$- ++$ ,!(2($1 5 0&$, *2 - #$ .0& -(1 2($ $- 38$+%

'0'!-+ , %#+#,1

(2,' 7 1/#!&1 .$ (-20.#3"$$02 3 0(1("., - &$,$-2 (- $$- .0& -(1 2($ .$ *3-2 3 !$12 - #$ -/ **$- (-2$&0$0$- (- #$ /0(-"(/$1 $,.#$++$- 4 - 0(1("., - &$,$-2 $+*$ 0.+ 1/$$+2 $$- 0(1("., - &$ ,$-2 !$- #$0(-& (- #$ .-25(**$+(-& 4 - #$ .0& -(1 2($"3+2330 $8$ # & &$$%2 3 (-8("'2 (- 0(1("., - &$,$-2 $- #$ 0.+ 4 - $$- #7- ,(1"'$ 0(1(". (-4$-2 0(1 2($ $- $4 +3 2($ *0()&2 ' -#4 22$- 4..0 '$2 ,.&$+()* , *$- 4 - $$- &$8.-#$ 0(1(".#( +..& #($ !()#0 &2 - #$ .-25(**$ +(-& 4 - #$ .0& -(1 2($ $- 4$(+(&'$(#1"3+2330

"3'0#/#, #, %/#,6#, 1#**#, (2,' 7 1/#!&1

$$+ %3-"2(.- 0(11$- (- '$2 5$0*4$+# 4 - 0!. 4$(+(&'$(# $- 8()- #..0 '3- &0.2$ !$20.**$-'$(# $- ' 0#$ 5$0*$- 4 * =&0$-8$+..1> 2 5(+ '($0 8$&&$- (- #$ 3(2.$%$-(-& 4 - 35 #4(1$0$-#$ 2 * 5.0#2 #$ 4$0 -25..0#$+()*'$(# 4 - $$- ./#0 "'2&$4$0 1-$+ ;.4$0&$-.,$-< (2 '$$%2 -($2 ++$$- $$- -$& 2($4$ (-4+.$# ./ #$ *5 +(2$(2 4 - 35 #4(1$0(-& '$2 4$0..08 *2 120$11 $- 1203"230$+$ /$01..-+()*$ .-! + -1 ?- #$8$ 5.0*1'./ *0()&2 3 4$0#($/$-# (-8("'2 (- 35 .4$0#0 "'21%$-.,$-$- !() ".-20 "2$0$- $- #4(1$0$- $ 40 & (1 -($2 :% #$8$ .4$0#0 "'2 $0 (1 , 0 '.$ '() 8("' + 2 8($-

2*122/ #, %#"/ % (2,' 7 1/#!&1 $8$ -($35$ , 12$0"+ 11 +$$02 3 $$- !03& 2$ 1+ - 2311$- #$ /0 *2()* $- '$2 /0."$1 - 0 "3+23304$0 -#$0(-& 12 #($/& -#$ (-8("'2$- (- #$ 1."( +/17"'.+.&(1"'$ % "2.0$- #($ 8("' !(--$- .0& -(1 2($1 %1/$+$- *0()&2 3 (-8("'2 (- 35 0.+ +1 EHJHOHLGHU HQ LQ GH HÎ?HFWHQ YDQ 4$01"'(++$-#$ -/ **$- . 5.0#$- ,!(2($1 5 0&$, *2 - #$ .0& -(1 2($ $- 38$+%

www.arbo-online.nl/opleidingen www.arbo-online.nl/opleidingen

A I D E M

Nare stofjes Naast de Verbetercheck Gevaarlijke stoďŹ&#x20AC;en biedt 5xbeter een ďŹ&#x201A;ink aantal gevaarlijke stoffen hulpmiddelen bij de aanpak van gevaarlijke stoďŹ&#x20AC;en op de werkvloer. EĂŠn daarvan is de brochure Gevaarlijke stoďŹ&#x20AC;en. Deze digitale brochure biedt alle informatie over de Verbetercheck en de aanpak van gevaarlijke stoďŹ&#x20AC;en in vier stappen.

Download de brochure op https:// www.5xbeter.nl/site/documents/2659/ Brochure+Gevaarlijke+stoďŹ&#x20AC;en+LR.pdf

Veilig in kaart Deze Bosatlas toont in tien hoofdstukken belangrijke feiten en cijfers van alles wat in Nederland speelt rond het thema veiligheid. Dit gebeurt aan de hand van luchtfoto's, kaarten en infographics. Aan de orde komen onder andere persoonlijke veiligheid, waterveiligheid, cybercriminaliteit en internationaal terrorisme. Kortom, alles over de bescherming van mensen tegen gevaren van buiten zoals geweld, ongevallen, rampen en incidenten.

De Bosatlas van de veiligheid, NoordhoďŹ&#x20AC;, ISBN 9789001119997

Verander mee Verandering begint bij het vraagstuk.

Dat moet centraal staan, zegt veranderkundige en auteur Hans Vermaak.

Het gaat om iets dat je merkbaar wilt realiseren richting een buitenwereld.

En dat moet worden opgepakt door de directbetrokkenen zelf. Voor de grote groep mensen die feitelijk de veranderingen doet, schreef Hans Hans Vermaak Vermaak deze complete gids.

Iedereen verandert - Nu wij nog, Hans Vermaak, Vakmedianet, ISBN 9789462762169

iedereen verandert nu wij nog

44 arbo 1/2 ÂŚ 2018

Bouwmaat De RescueMate-App bevat interactieve en gesproken protocollen voor eerstehulpverlening, acute ziekten, brandbestrijding, communicatie en ontruiming. Daarmee kunnen BHV en hulpverleners in de bouw bij noodsituaties snel en adequaat handelen. De hulpverlener start een noodprocedure op via de icoontjes in de app. Ook is de De RescueMate-App inzetbaar als trainingstool.

De app is verkrijgbaar in de App Store, Google Play Store en Windows Marketplace. Na aanschaf ontvangt de gebruiker een persoonlijke toegangscode om de app te downloaden.

Tegen infecties Alle informatie die nodig is voor een adequate infectieziektebestrijding overzichtelijk in ĂŠĂŠn app. Vanaf nu kunnen professionals in de gezondheidszorg snel en makkelijk LCI-Richtlijnen, LCIdraaiboeken, quizzen en folders met publieksinformatie raadplegen.

Download de LCI-richtlijnen app gratis in de AppStore of Google Play (vanaf iOS 10.0 of Android 4.2). Een oudere versie of Windowstoestel?

Ga dan naar www.rivm.nl/richtlijnen.

Producten Uit de olie Multitex van MEWA is een opvangmat van stof die bij onderhouds- en herstelwerkzaamheden fungeert als beschermende onderlegger. De mat neemt tot wel drie liter olie op.

Gebruik er één of meerdere naast elkaar. Geschikt voor vele toepassingen. De matten zijn compacter dan plastic bakken, netter dan zand of granulaat en efficiënter en zuiniger dan wegwerplappen. Afvalprobleem? Nee hoor.

MEWA haalt de matten op bij de klant, wast ze milieuvriendelijk en conform de geldende normen en levert ze schoon weer aan. www.mewa-service.nl

Veilig draaien

BOVAG powered

by AMTeK Leden van brancheorganisatie BOVAG gaan uitrusting, gereedschap en materieel keuren volgens het AMTeK-systeem van Aboma. Als eerste geldt dit voor laadkleppen. Het bestaande BOVAG Laadklepkeurmerk wordt sinds 1 januari 2018 volgens het AMTeK-systeem gevoerd. De BOVAG-bedrijven voeren de AMTeK-keuringen uit met eigen keurmeesters, opgeleid door Aboma.

Om hun onafhankelijkheid en deskundigheid te waarborgen krijgen de 625 AMTeK-keurmeesters periodieke begeleiding van Aboma. De gekeurde producten zijn herkenbaar aan het nieuwe keurmerk ‘BOVAG powered

by AMTeK’. BOVAG-bedrijven streven naar een one-stop-shop voor keuringen van alle uitrusting, gereedschap en materieel.

De Rotaction-serie van Atlas Copco Tools bestaat uit steeksleutels met beschermhulzen voor de verbinding gereedschap-steeksleutel of verlengstuk-steeksleutel. Zo werkt u veiliger: de hulzen draaien tijdens het vastschroeven niet mee.

Ook beschermt de nieuwe accessoire tegen krassen en afdrukken op kwetsbare oppervlakken. De serie kenmerkt zich door geringe wrijving en een hoge slijtvastheid. www.atlascopco.nl

Goed vast

3M Python valbeveiliging voor gereedschap is speciaal ontworpen om vallen van gereedschap en uitrusting als helmen en portofoons te voorkomen. Het vallen van voorwerpen is één van de meest voorkomende oorzaken van dodelijke ongevallen op het werk. Deze compacte en lichtgewicht valbeveiliging biedt een brede lijn aan polsbanden, speciale gereedschapstassen, riemen en automatisch oprollende lijnen. Alles om ervoor te zorgen dat gereedschap goed vastzit en dus niet valt. www.wiltec.nl Mail uw informatie voor deze rubriek (met jpg-foto) naar arbo@vakmedianet.nl

Geen blinde zones De nieuwe deTem2 en deTem4 zijn 2-, 3- of 4-straals veiligheidslichtschermen voor inloopbeveiliging met een detectiebereik tot wel 90 meter. De schermen hebben een zeer ruim temperatuurbereik van -30°C tot +55°C en geen blinde zones.

Ze zijn eennvoudig en snel te monteren dankzij een uitgebreid portfolio aan accessoires. Geïntegreerde uitlijnindicatie zorgt voor optimaal instelgemak. www.sick.nl

arbo 1/2 ¦ 2018 45

Binnenkort in Arbo

Thema: duurzame inzetbaarheid » De visie van Ton Wilthagen » Sterk in je werk: de instrumenten » Vitale medewerkers bij Envida » Semco in de praktijk » Plezier in je werk met Playful Work Design

En verder » Zo adviseert u pas strategisch » Hulpverleners hebben veel aan LMRA » Gevaarlijke stoffen: VIB's in de praktijk » En nog veel meer ...

arbo 46 arbo 1/2 ¦ 2018

Deze aankondiging is onder voorbehoud

â&#x20AC;˘

Trends als internationalisering, digitalisering, ďŹ&#x201A;exibilisering, technologisering en decentralisatie vragen om een wendbare organisatie. Gaat het daar mis? Of valt het reuze mee en bieden deze veranderingen juist kansen voor een veilige werkvloer?

Inspiratie door experts Inspirerende experts uit diverse sectoren delen hun praktijkervaringen en visie op het gebied van veilig werken. Met oplossingen waar - ook voor andere sectoren - wat van te leren valt.

Resultaat van de dag: â&#x20AC;˘ U leert van recent gebeurde grote incidenten in ons land. â&#x20AC;˘ U krijgt tips en tools waarmee u het veiligheidsbewustzijn in uw organisatie vergroot. â&#x20AC;˘ U weet hoe u de veiligheidscultuur in uw organisatie kunt beĂŻnvloeden. â&#x20AC;˘ U weet hoe u kunt proďŹ teren van technologische ontwikkelingen om goed voorbereid te toekomst in te gaan.

Kom op 11 april naar Rotterdam Ahoy om kennis bij te spijkeren, geĂŻnspireerd te raken en contact te leggen met vakgenoten. Schrijf daarom nu in!

NB! Deelname aan het Congres Veilig Werken geeft u direct ook toegang tot de beurs Safety&Health@Work in Rotterdam Ahoy.

Meer informatie en online inschrijven:

www.congresveiligwerken.nl

Partner:

Navigator Consult is een advies- en interim management bureau dat gespecialiseerd is in het verbeteren van de bedrijfsprestatie door het combineren van expertise in manufacturing, supply chain en Health, Safety en Environment (HSE). Wij bieden een breed scala aan services voor operationele omgevingen.

Veiligheid • Risico Identificatie en Evaluatie (RI&E) • Audit/Safety assessments • Process Safety assessments (HAZOP, SIL, LOPA, ATEX) • CE markering en assessment van machine veiligheid • Arbeidshygienische onderzoeken (blootstelling gevaarlijke stoffen, biologische agentia, fysische factoren, fysieke belasting) • Veiligheidsmanagement en -cultuur • Incident onderzoek • Opleiding & Training

Bedrijfsprestatie

Detachering & Intermediaire diensten

• Opportunity Assessment

• Detachering

• Taak analyse

• Bemiddeling ZZP-ers

• Werkkapitaal assessment

• Werving & Selectie

• Continu verbeteren (TPM, Lean etc); Kunnen wij iets voor u betekenen of heb • Onderhoud Assessment

je interesse om bij ons te komen werken?

Bel 0646198728 of mail ons: info@navigatorconsult.nl

Waarin zijn wij onderscheidend?

• Veiligheid kan niet los gezien worden van de bedrijfsprestatie. Vanuit management duidelijk maken waar op gestuurd wordt om vervolgens de medewerkers de tools, de ruimte en de middelen te geven dit te realiseren. Dat is waar we aan willen bijdragen.

• Wij brengen focus aan op die gebieden die er echt toe doen.

• Wij acteren als een verlengstuk van uw organisatie. Wij bieden concrete oplossingen die wij ook graag helpen implementeren.

• Wij benaderen veiligheid vanuit een bedrijfskundig perspectief; verantwoord en gebalanceerd.

• Waar nodig bieden wij detail maar zonder het verband te verliezen van het geheel.