Aanbevelingen voor een geletterde gemeente

AANBEVELINGEN VOOR EEN GELETTERDE GEMEENTE en hoe de Centra voor Basiseducatie u daarbij kunnen helpen

Beste beleidsmaker, “Toenemende laaggeletterdheid bij jongeren” Knack, 24/01/2018

“Leesniveau Vlaamse leerlingen in vrije val: niet langer bij wereldtop” De Morgen, 5/12/2017

“Een op de twintig Belgen is financieel analfabeet” De Standaard, 12/03/2018

“1 op 5 Belgen voelt zich hulpeloos in de digitale samenleving” Knack 6/09/2017

“Slechts 40 procent beroepsleerlingen haalt eindtermen taal en rekenen” De Morgen, 25/10/2017

Wat is geletterdheid?

1 op de 7 volwassenen in Vlaanderen is laaggeletterd.

Geletterdheid is de competentie om informatie te verwerven, te verwerken en gericht te gebruiken. Dit betekent met taal, cijfers en grafische gegevens kunnen omgaan en gebruik kunnen maken van ICT. Geletterd zijn is belangrijk om zelfstandig te functioneren en te participeren in de samenleving en om zich persoonlijk te kunnen ontwikkelen.

U leest er vaak iets over in de pers: er is wel degelijk een probleem met geletterdheid in Vlaanderen. In een samenleving die sneller dan ooit evolueert, is geletterdheid een thema om sterk op in te zetten.

Voor 1 op de 7 volwassenen in Vlaanderen is laaggeletterdheid een rem om te functioneren in de maatschappij, op het werk en thuis.

Want geletterdheid heeft een belangrijke invloed op het zelfbeeld van mensen, hun interactie met anderen, hun welbevinden en hun inzetbaarheid in de samenleving. De mate van geletterdheid geeft aan in welke mate een samenleving klaar is voor de uitdagingen van de toekomst. Schoolverlaters, mensen met een migratieachtergrond, gezinnen in armoede, kortgeschoolde werknemers, ouderen, ‌ Samen vormen zij een diverse, maatschappelijk kwetsbare groep, die bestaat uit Nederlands- en anderstaligen.

Steden en gemeenten proberen inwoners te bereiken en te betrekken. Dat is niet altijd evident. Het geldt des te meer voor laaggeletterden. Zij zijn geen erg zichtbare groep in onze samenleving. Ze lopen er niet mee te koop dat ze laaggeletterd zijn, ze vermijden bepaalde situaties of trekken zich uit de slag door andere competenties sterker uit te spelen.

Nochtans staat u als lokaal bestuur dicht bij de burger. U kan wel degelijk het verschil maken voor laaggeletterden. Inzetten op geletterdheid loont, ook in uw gemeente.

In hoeverre is uw stad/gemeente al een geletterde gemeente? )) Is geletterdheid een horizontaal beleidsthema in uw gemeente? )) Is uw dienstverlening toegankelijk voor laaggeletterde inwoners? )) Werkt u aan de geletterdheid van het personeel in uw eigen gemeente- en OCMW-diensten? )) Stimuleert u initiatieven die laaggeletterde inwoners ­ondersteunen?

Basiseducatie wil u helpen bouwen aan een geletterde stad/ gemeente. Wij geven u graag een aantal beleids­aanbevelingen om een geletterde gemeente te zijn. Een gemeente die aandacht heeft voor de noden van inwoners, bezoekers en werknemers.

We hopen dat u met onze aanbevelingen aan de slag gaat in uw lokale beleid. En dat u van geletterdheid een prioriteit maakt in uw lokale politieke agenda. Het Centrum voor Basiseducatie in uw regio wil u daarbij helpen.

Namens de 13 Centra voor Basiseducatie in Vlaanderen en Brussel.

Wat is Basiseducatie?

Het Netwerk Basiseducatie bestaat uit 13 pluralistische Centra voor Basiseducatie in Vlaanderen en Brussel. In een maatschappij met een toenemende kloof tussen hoogen kortgeschoolden willen de centra de geletterdheid verhogen via onderwijs en vorming. Onze centra bereiken met opleidingen laaggeletterde volwassenen, ongeacht of ze Nederlandstalig onderwijs gevolgd hebben. Met functionele opleidingen op maat verhogen we vaardigheden op het vlak van taal, wiskunde, informatie- en communicatietechnologie en maatschappijoriĂŤntatie.

BELEIDSAANBEVELINGEN VOOR EEN GELETTERDE GEMEENTE

AANBEVELING

1.

Maak van geletterdheid een horizontaal beleidsthema in uw stad of gemeente

WAT KAN U DOEN? )) Ontwikkel een geletterdheidsreflex: bekijk elke nieuwe maatregel, beslissing of product in uw stad/gemeente door een geletterdheidsbril. Met andere woorden: meet de toegankelijkheid voor laaggeletterden op alle vlakken, binnen alle beleidsinitiatieven en in alle acties. )) Zet een geletterdheidsambtenaar in die op alle beleidsdomeinen sensibiliseert over (laag)geletterdheid en ondersteuning biedt. )) Doe beroep op het Centrum voor Basiseducatie voor advies over duidelijk taalgebruik en (digitale) communicatie met de burger.

Š Jimmy Kets

Laaggeletterdheid is een belangrijk maatschappelijk en ­socio-economisch probleem. 1 op 7 volwassenen in Vlaanderen is onvoldoende geletterd om mee te zijn en mee te blijven in een snel evoluerende kennismaatschappij.

Laaggeletterdheid vormt ook een probleem als burgers in contact komen met diensten van een stad of gemeente.

Daarom zou geletterdheid een horizontaal beleidsdomein moeten zijn in elk lokaal bestuur.

>> PRAKTIJKVOORBEELD

“Ik ben slimmer en rijker geworden”

TAMARA

Woont in Wevelgem, is 43 jaar oud.

Ik had in mijn jeugd problemen met lezen, schrijven en rekenen. Ik kreeg alle kansen van thuis, maar dat hielp niet. Op mijn 18de stopte ik met school.

Door de jaren vergat ik veel. Toen mijn man en ik een huis kochten, moesten we bij de notaris veel papieren lezen. Ik voelde me dom. Toen de notaris zei “teken maar”, was iedereen klaar met lezen, behalve ik. Later, bij de invoering van de euro had ik problemen om juist te betalen. Ik wist ook nooit of ik genoeg terug kreeg. Optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen kon ik. Maar met grote moeite !

Ik leerde Basiseducatie kennen en schreef me in voor de cursus Rekenen. Daar hoorde ik voor het eerst over vierkante en kubieke meter. Ik leerde ook met maten en gewichten werken. Ondertussen was ik ook gestart in de Lees- en schrijfgroep. Ik leerde er instructies beter begrijpen. Zo ging het vlotter op mijn werk en maakte ik zelfs promotie. Ik mocht in de keuken werken, mijn droom.

Mijn leven is veranderd door opnieuw te leren.

Dankzij Basiseducatie ben ik slimmer en rijker geworden. Figuurlijk, maar ook letterlijk: door de promotie verdien ik meer. Met de steun en hulp van Basiseducatie haalde ik zelfs mijn diploma Hulpkok. Daar ben ik zo trots op ! Ik raad iedereen aan om de stap naar Basiseducatie te zetten. Je bent nooit te oud om te leren. Dat is mijn motto.

AANBEVELING

2.

Maak uw dienstverlening toegankelijk voor laaggeletterden Digitalisering mag niet leiden tot uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen. Digitale dienstverlening vraagt namelijk heel wat geletterdheid van burgers. Maak dus een prioriteit van e-inclusie.

WAT KAN U DOEN? )) Maak werk van eenvoudige en gebruiksvriendelijke toepassingen en tools. )) Behoud face-to-face contact in uw waaier van contactmogelijkheden. Zorg voor duidelijke aanspreekpunten waar laaggeletterden rechtstreeks terecht kunnen voor informatie en ondersteuning. )) Dring bij de Vlaamse overheid aan op gratis toegang tot internet voor alle burgers. )) Stimuleer laaggeletterden om deel te nemen aan cursussen ICT bij een Centrum voor Basiseducatie.

Wat is e-inclusie?

E-inclusie of digitale inclusie verwijst naar het wegwerken van ongelijkheden veroorzaakt door digitale uitsluiting op het niveau van toegang, gebruik, motivatie en vaardigheden zodat ieder individu, op basis van de eigen noden, kan participeren aan de digitale maatschappij.

Bron: MariĂŤn & Van Audenhove, 2011

Voor laaggeletterden blijft dienstverlening in buurten, wijken en dorpen heel belangrijk. Laaggeletterden hebben, meer dan anderen, nood aan lokale dienstverlening en extra ondersteuning.

WAT KAN U DOEN? )) Breng uw dienstverlening naar kwetsbare buurten en wijken en informeer de burger waar hij voor wat terecht kan.

Overheidsdiensten en ambtenaren verpakken hun boodschap vaak in ingewikkelde taal. Toch is iedereen gebaat bij duidelijke communicatie. Vooral wie laaggeletterd is.

WAT KAN U DOEN? )) Maak van ‘klare taal’ de standaard in uw communicatie en bedien mensen in duidelijk Nederlands. )) Hou rekening met mensen die nog Nederlands leren.

Maak gebruik van sociale tolken wanneer Nederlands een té grote drempel is.

>> PRAKTIJKVOORBEELD

LoketNed: Stad Vilvoorde werkt aan duidelijke dienstverlening voor anderstalige inwoners

AANLEIDING Vilvoorde kent een groot aantal anderstalige inwoners. Uit de omgevingsanalyse NT2 in het najaar van 2016 bleek dat het aanbod oefenkansen Nederlands beperkt is. Ook bij de stadsdiensten blijft het contact tussen loketbedienden en anderstalige inwoners een moeilijke evenwichtsoefening. De dienstverlening moet efficiënt verlopen. Maar het kan tegelijk een taalrijk oefenmoment zijn voor de NT2 cursist. Daarom organiseerde de stad eerder al een sessie ‘helder communiceren’ voor de loketmedewerkers.

SAMENWERKING Het project LoketNed gaat nog verder: zowel loketmedewerkers als NT2 cursisten trainen zich in heldere communicatie in het Nederlands. De dienst Gelijke Kansen van de Stad Vilvoorde werkt daarvoor samen met lokale partners: Centrum voor Basiseducatie, Centrum voor Volwassenenonderwijs, Agentschap Integratie en Inburgering en vzw De Rand.

INHOUD )) Loketmedewerkers krijgen een vormingstraject en coaching op maat. Het thema: hoe zorg je ervoor dat de dienstverlening efficiĂŤnt blijft, maar ook een oefenkans Nederlands wordt voor de anderstalige burger? )) Scholen krijgen een pakket met oefeningen en visueel ondersteuningsmateriaal voor aan het loket om in de les mee aan de slag te gaan. )) In de loketten vinden verschillende sessies met authentieke oefenkansen plaats voor cursisten CVO en CBE en deelnemers aan Nederlandse les gegeven door vrijwilligers.

VERDERZETTING Het project loopt tot de zomer van 2019. De Stad Vilvoorde wil de opgedane expertise en het visueel ondersteuningsmateriaal daarna ter beschikking stellen van andere gemeenten.

AANBEVELING

3.

Geef uw laaggeletterd personeel kansen en geef aandacht aan geletterdheid in uw HR-beleid Er wordt steeds meer verwacht van werknemers. Mee zijn is een uitdaging voor elke werknemer. Voor laaggeletterden is die uitdaging nóg groter. Want maar liefst 1 op 8 werknemers is onvoldoende geletterd. Zij hebben op de werkvloer bijvoorbeeld moeite met instructies begrijpen, verlof digitaal aanvragen, werkroosters begrijpen, samenwerken in een team.

Als stads- of gemeentebestuur bent u zelf ook werkgever. Wilt u de inzetbaarheid van uw medewerkers en de efficiëntie van uw diensten verhogen? Dan loont het om van geletterdheid een belangrijk thema te maken in uw HR-beleid.

WAT KAN U DOEN? )) Geef uw laaggeletterde medewerkers kansen om opleiding te volgen, zodat ze kunnen voldoen aan de vereisten van de job.

•• Promoot en maak gebruik van ons aanbod op de werkvloer.

Bijvoorbeeld: de Bouwstenen in uw diensten. Bouwstenen is een specifiek opleidingsaanbod van Diverscity i.s.m. de Centra voor Basiseducatie op maat van steden en gemeenten.

•• Maak het aanbod van het Centrum voor Basiseducatie bekend bij uw werknemers.

•• Geef uw medewerkers de kans om binnen hun werktijd cursus te volgen in een Centrum voor Basiseducatie. )) Zorg voor goede omkadering door uw leidinggevend personeel opleiding en training te geven zodat zij laaggeletterdheid kunnen herkennen en er positief mee kunnen omgaan. Wij kunnen u hierin ondersteunen. )) Stem uw aanwervingsbeleid voor medewerkers van niveau E en D af op wat er écht verwacht wordt op vlak van geletterdheid. )) Creëer stageplaatsen voor laaggeletterde cursisten van het Centrum voor Basiseducatie. Dat kan vrijwillig of binnen een opleiding.

>> PRAKTIJKVOORBEELD

Stad Mechelen laat haar medewerkers op de digitale trein stappen De stad Mechelen trekt de digitale kaart: zowel in haar dienstverlening naar de burger als in haar interne werking. Door de digitalisering van dienstverlening moeten zowat alle personeelsleden wel eens met een computer werken. Dat is niet voor iedereen evident. Daarnaast komen veel personeelsleden in contact met burgers. De stad ziet hen graag als ambassadeurs van het digitaliseringsproces.

De stad Mechelen ging in zee met het Centrum voor Basiseducatie om de digitale vaardigheden van haar personeel in D- en E-functies te verhogen. Medewerkers van de groendienst, vuilnisophalers, rioolwerkers, medewerkers van dienstencentra en kinderopvang,… Allemaal kregen ze de kans om tijdens de werkuren cursus te volgen.

In 5 lessen leerden de medewerkers surfen op het internet, mailen, digitaal bankieren en werken met E-id toepassingen. Ze leerden ook apps zoals SMS-parkeren gebruiken. En ze maakten kennis met sociale media.

“Ik kan nu eindelijk alleen een afspraak maken bij het huis van de Mechelaar”, klinkt het bij één van de cursisten.

AANBEVELING

4.

Stimuleer lokale initiatieven om te werken aan geletterdheid Een gemeente is actief op verschillende beleidsdomeinen en werkt samen met diverse partners. U kan daar een belangrijke rol spelen. Door geletterdheid op de agenda te zetten in uw netwerken. Door mee te werken aan de toeleiding van laaggeletterde cursisten naar een Centrum voor Basiseducatie en door samenwerking met een Centrum voor Basiseducatie te promoten in alle beleidsdomeinen.

ONDERWIJS Als je leert, sta je sterker. Volwassenenonderwijs heeft niet alleen een positieve impact op volwassenen, het heeft ook effect op hun kinderen. Geletterde ouders zijn meer betrokken bij de school en de loopbaan van hun kinderen.

Dat draagt bij aan de schoolresultaten en de toekomst van kinderen.

WAT KAN U DOEN? )) Zet via flankerend onderwijsbeleid het thema geletterdheid op de agenda. )) Stimuleer ouderparticipatie bij de school van de kinderen door samenwerking met Basiseducatie te promoten. )) Promoot het volwassenenonderwijs om laaggeletterdheid tegen te gaan.

WELZIJN, SOCIAAL BELEID & SAMENLEVEN Wie geletterd is, heeft meer kansen om deel te nemen aan de samenleving en voelt zich beter in zijn vel. Er is een sterk verband tussen laaggeletterdheid en migratieachtergrond, anderstaligheid, armoede, lage integratie en g ­ ezondheid.

WAT KAN U DOEN? )) Stimuleer samenwerking tussen lokale organisaties (zoals Kind & Gezin, Huis van het Kind) en Basiseducatie om in te zetten op sterke en geletterde ouders. )) Voor mensen in armoede zijn er veel drempels om te leren. Help die drempels wegwerken door samenwerkingen aan te moedigen tussen Basiseducatie en OCMW, CAW, verenigingen waar armen het woord nemen. )) Voor laaggeletterden zijn laagdrempelige ontmoetingsplaatsen van groot belang. Investeer in een goede buurtwerking, waar Basiseducatie een plaats heeft. )) Vluchtelingen hebben vaak een posttraumatische stressstoornis. Dit belemmert het (Nederlands) leren. Maak bredere begeleiding van getraumatiseerde vluchtelingen mogelijk zodat ook de inburgering en de taalverwerving vlotter verlopen.

WERK Laaggeletterdheid heeft invloed op de arbeidsmarkt en op de werkvloer.

Werken aan geletterdheid op de werkvloer verhoogt de zelfstandigheid en draagt bij tot de persoonlijke ontwikkeling van medewerkers. Ze zullen sterker in hun schoenen staan en hierdoor beter functioneren.

WAT KAN U DOEN? )) Promoot geletterdheidstraining op de werkvloer in uw netwerken met bedrijven en maatwerkbedrijven. Schakel bijvoorbeeld een geletterdheidscoach (G-coach) van een Centrum voor Basiseducatie in.

Wat doet een G-coach?

De geletterdheidscoach werkt aan taal-, reken- en ICTvaardigheden op maat van een partnerorganisatie of bedrijf. De G-coach past de training aan de doelen van de de opleiding of de noden op de werkvloer aan.

INBURGERING Anderstaligheid en laaggeletterdheid versterken elkaar. Voor laaggeletterde nieuwkomers is een inburgeringstraject een hele opgave. Naast Nederlands leren, hebben ze nog heel wat andere vaardigheden nodig om te kunnen participeren aan onze samenleving. Ook traumatische ervaringen kunnen leren en integreren moeilijk maken. Als stad/gemeente kan u inburgeraars ondersteunen.

WAT KAN U DOEN? )) Stimuleer ontmoeting tussen mensen met als doel het Nederlands te verbeteren en sociale netwerken te vergroten. )) Betrek het Centrum voor Basiseducatie bij lokaal overleg over inburgering. )) Ondersteun initiatieven van Basiseducatie om cursisten te laten kennismaken met diensten van de stad/gemeente.

Plan A begeleidt OCMW-cliÍnten uit de Noordrand van Antwerpen op weg naar werk of opleiding Plan A is een samenwerking tussen Basiseducatie Antwerpen, de OCMW’s van Kapellen, Kalmthout, Stabroek, Brasschaat en Schoten en Selab, een organisatie ter ondersteuning van sociale economie.

Een diverse groep kansarme cursisten, zowel autochtone Vlamingen als anderstaligen, gaat een jaar lang samen aan de slag. Ondanks hun verschillende achtergronden,

>> PRAKTIJKVOORBEELD

interesses en kwaliteiten, hebben ze één ding gemeen: ze zijn allemaal minstens een jaar werkzoekend. Bij Plan A versterken de cursisten hun competenties om zo hun kansen op werk of opleiding te verhogen. Samen gaan ze ook actief op zoek naar werk.

De deelnemers komen een keer per week samen. Ze werken aan vier grote thema’s: veiligheid & vertrouwen, communicatie, armoede & sociale uitsluiting, kwaliteiten & competenties. In de voormiddag hebben ze les. ’s Middags koken ze samen. En in de namiddag gaat de groep op bedrijfsbezoek of krijgen ze een doe-sessie.

Een cursist verwoordt het zo: “Elke donderdag komen we samen om de weg naar werk terug te vinden.

We hebben het over alle drempels die werk vinden zo moeilijk maken: Wat wil ik? Wat kan ik? Wat zijn mijn kwaliteiten? Wat met kinderopvang? Hoe kan ik mij beter in mijn vel voelen? Hoe kan ik gezonder leven? Hoe schrijf ik een goed CV en motivatiebrief?

Het is een toffe, gezellige groep waarin iedereen zijn plaats heeft. We helpen elkaar en zijn blij met de tips die we krijgen. Beetje bij beetje beginnen we onszelf beter te kennen en sterker te voelen. Het doet deugd om terug sociale contacten te hebben. Donderdag is een topdag waar we heel de week naar uit kijken. Samen gaan we voor een mooie toekomst!”

EEN CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE IN UW BUURT

Open School Antwerpen 03 230 22 33 contact@cbe-antw.be CBE Open School regio Mechelen 015 431 131 info@cbe-openschool.be Basiseducatie Kempen 014 42 27 87 info@basiseducatiekempen.be Open School Limburg Zuid 011 69 10 69 info@cbelimburgzuid.be Centrum voor Basiseducatie LiMiNo 089 35 59 90 info@basiseducatielimino.be Leerpunt Zuid-Oost-Vlaanderen 053 78 15 05 info@leerpuntzovl.be Leerpunt Gent-Meetjesland-Leieland 09 2242412 info@cbe11.be

Leerpunt Waas & Dender 052 258 278 info@cbe9.be CBE Open School Halle-Vilvoorde 02 356 52 02 info.halle@cbehalle-vilvoorde.be CBE Open School Leuven-Hageland 016 22 10 68 leuven@cbeopenschool.be open-school Brugge-Oostende-Westhoek 050 34 15 15 brugge@open-school.be Open School Kortrijk - Roeselare 056 22 62 84 info@openschool12.be Brusselleer 02 223 20 45 info@brusselleer.be Federatie Centra voor Basiseducatie 02Â 892 39 76 info@federatie-basiseducatie.be

www.basiseducatie.be

Foto’s: Jimmy Kets, Jill Bertels, Toon Coussement, Greet Michiels.