Azadi komelge jimare 1 final

‫ﻟﻪﺷﻜﺮﻛ‪‬ﺸﯿﻪﻛﺎﻧﯽدهو‪‬ﻪﺗﯽﺗﻮركﺑﯚﺑﺎﺷﻮریﻛﻮردﺳﺘﺎن‬ ‫(ﻟﻪﺷﮑﺮی‬ ‫ان‬ ‫‪‬ﺮ‬ ‫اق‪/‬ﺋ‬ ‫‪‬ﺮ‬ ‫او)ﻋ‬ ‫ﻧﺪ‬ ‫ﻧﮕﯽﯾﻪﮐﻪﻣﯽﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪﺟﻪ‬ ‫ﺎﺷﻮری‬ ‫ﺎوﺑ‬ ‫ﺗﻪﻧ‬ ‫‪‬ﺮﺷﯽﮐﺮدۆ‬ ‫ﺎرھ‬ ‫ﯾﻦﺟ‬ ‫ﻧﺪ‬ ‫ﺗﻮرﮐﯽﭼﻪ‬ ‫ﺎن‬ ‫ﺘ‬ ‫ﮐﻮردﺳ‬

‫ﯿﺮ‬ ‫ﺎﺳ‬ ‫ﻻرﺑ‬ ‫ﺎ‬ ‫‪.‬ﺳ‬ ‫د‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫هﻻ‬

‫ﺎرى‬ ‫ﭬﻪﻛ‬ ‫ﺘﻦوﺷﺮۆ‬ ‫ﻳ‬ ‫د‬

‫ﻧ‪‬‬ ‫ﻧ‪‬ﻦﻛﻮردﺳﺘﺎ‬ ‫اھﻮرﻳﺎ‬ ‫اﻣﺎوهرﮔﻪرﻳﺎنود‬ ‫ﻧﻮر‬ ‫ﭘﺎ‬ ‫ﺎھﻰووهرﮔﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻴﻪﺑﻪررۆ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﭬ‬ ‫ﺎنﻛﻪ‬ ‫ﺘ‬ ‫دﺳ‬ ‫ﻛﻮر‬ ‫ﻧﻰو‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫اﺧﻮ‬ ‫ﭬ‪‬ژىد‬ ‫‪،‬ﺋﻪ‬ ‫‪‬ﻦﻧﻮى‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ر‬ ‫‪‬ﻦ‬ ‫ﭬ‬ ‫ﺎرىﭘ‪‬د‬ ‫ﭬﻪﻛ‬ ‫ﺷﺮۆ‬

‫ﺋﻪﻛﺮهمﺧﺎﻟﺪﻋﻪﺑﺪوﻟﻜﻪرﯾﻢ"ﺳﯿﺪﺋﻪﻛﺮهم" ﻻ‪13‬‬

‫ﻧﯽ‬ ‫ا‬ ‫ﯾﺮ‬ ‫ﻧﻪیﻗﻪ‬ ‫ﺎز‬ ‫ﺎوﺑ‬ ‫انﻟﻪﻧ‬ ‫‪‬ﺮ‬ ‫‪‬ﯽﺋ‬ ‫ڕۆ‬ ‫ا‬ ‫ﺘﺪ‬ ‫اﺳ‬ ‫ﺎوهڕ‬ ‫ﺗﯽﻧ‬ ‫ڕۆژھﻪ‪‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ڵ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﯽﻗ‬ ‫ﮑ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻧ‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺎشﻗ‬ ‫نﭘ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﮐ‬ ‫ه‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﯚ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﮋ‬ ‫‪‬‬ ‫هھ‬ ‫ﺰ‬ ‫‪‬‬ ‫ھ‬ ‫‪.‬‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﮐ‬ ‫ه‬ ‫ند‬ ‫ه‬ ‫ژ‬ ‫ﻮ‬ ‫نﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﯚ‬ ‫نﺧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫ﯿ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺪﻣ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬‫ﻧﯽ‪PJAK‬‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻧﺠ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻣﯽﺋ‬ ‫ا‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻨﯽﻻ‪٥٧‬‬

‫‪‬ﯽﯾﻪﻛﻪم‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎرهﯾﻪك‬ ‫ﻣ‬ ‫ژ‬ ‫‪1‬‬‫‪1‬‬‫‪2016‬‬ ‫ﺎوهزی‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺳﻪر‬

‫‪٢‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬

‫ﯿﻪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫‪،‬ﺟﭭ‬ ‫‪،‬ﻫﺰری‬ ‫ﺎﺳﯽ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺑﻪﺧ‪‬یﺳ‬ ‫‪،‬ﺳﻪر‬ ‫ﻧﻪی‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧﮕ‬ ‫ﺎ‬ ‫‪‬ﻜﯽﻣ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﮔ‪‬ﭬ‬

‫‪:‬‬ ‫ﯿﺮﮐﺮد‬ ‫اﮔ‬ ‫ﺎﺷﻮرید‬ ‫ﺎﺑ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺗﻮرﮐ‬ ‫‪‬ﻦ؟‬ ‫‪‬ﮏﻟﻪﮐﻮ‬ ‫ﺎنوﺧﻪ‬ ‫ﯿﻪﮐ‬ ‫ﺎﺳ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬

‫ﻻ‪4‬‬

‫‪:‬‬ ‫ﻨﺪهوهر‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻧﻪیز‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺧ‬ ‫‪‬ﮏﺑﻪ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻠﯽو‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫د‬ ‫ﻣﯚ‬ ‫ﺒﻪت‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬ ‫‪‬ﮑﯽﺗ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺘﻪ‬ ‫ﯿﺴ‬ ‫ﺳ‬

‫د‪.‬ﺷﯿﻼنﻋﻪﺗﺎﺗﺎ‪‬ﻪﺑﺎﻧﯽﻻ‪28‬‬

‫ن…‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻛ‬ ‫ە‬ ‫ﺰ‬ ‫‪‬‬ ‫یھ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ە‬ ‫ﻮ‬ ‫ﯾ‬ ‫‪‬‬ ‫ﭘ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ﺰ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬توﺧ‬ ‫‪‬‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫د‬

‫اغ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻮﺳ‬ ‫انﺋ‬ ‫ز‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬

‫‪٤‬‬ ‫‪٧‬‬

‫ەج‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺪﻓ‬ ‫ﯿ‬ ‫‪‬ﺟ‬ ‫ﺎنﻣ‬ ‫ﯿ‬ ‫ە‪:‬ﭬ‬ ‫و‬ ‫‪‬‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺰ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻨﮕ‬ ‫ﯿ‬ ‫‪‬ﺋ‬ ‫ﻟ‬

‫هو‬ ‫ر‬ ‫ر‪،‬و‪‬تﺑﻪ‬ ‫ا‬ ‫هﺳﻪ‪‬ﺗﺪ‬ ‫اید‬ ‫ر‬ ‫ﮔﻪ‬ ‫ﻧﺪ‬ ‫ه‬ ‫ﺎو‬ ‫ﯿﻪﺗﯽﻧ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺋﻪﻗ‬ ‫ﺎت‬ ‫ﺑ‬ ‫ه‬ ‫ﯾﻪتد‬ ‫ر‬ ‫ﺎﺗﯚ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﯾﻜ‬ ‫د‬

‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺘ‬ ‫رﺳ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺳ‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٦‬‬

‫‪:‬‬ ‫ز‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﯿ‬ ‫نﺋ‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺧ‬ ‫(‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺪﻛ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻣ‬ ‫‪.‬‬ ‫د‬ ‫)‬ ‫ن‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﯽﻋ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺪﻛ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻣ‬

‫‪:‬‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻧ‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺳ‬ ‫(‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻨ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﻨ‬ ‫‪‬‬ ‫نﭘ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﯚ‬ ‫ﮔ‬ ‫ﻦ)‬ ‫ﺴ‬ ‫ﯽﺣ‬ ‫ﻠ‬ ‫نﻋ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﯚ‬ ‫ﮔ‬

‫‪:‬‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬ ‫ﻮ‬ ‫یﻧ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺳ‬ ‫ە‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ﺮ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬ ‫رﺑ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪.‬‬ ‫د‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻟ‬ ‫‪‬‬ ‫نﻋ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯾ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺑ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﭙ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻮ‬ ‫نﮔ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻛ‬

‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺘ‬ ‫رﺳ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺳ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﺧ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬ﻗ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺟ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻧ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻧ‬ ‫ا‬ ‫ﻮ‬ ‫ۆﺷ‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻛ‬

‫ﻠﯽﺳﯿﺎﺳﯽﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ‬ ‫ﺷ‪‬ڕیدژەﺗﯿﺮۆروﻋ‪‬ﻗ‬

‫ر‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫رﻗ‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ەﻧ‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﮐ‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬

‫‪:‬‬ ‫ﯽ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬ ‫یﯾ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﮋ‬ ‫‪‬‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ڕ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﯿ‬ ‫ھ‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﯿ‬ ‫لﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﯿ‬ ‫رھ‬ ‫ە‬ ‫ﺰ‬ ‫‪‬‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﭘ‬ ‫‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺳ‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫‪:‬ﻛ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻛ‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫یﺳ‬ ‫‪‬‬ ‫ﮕ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻮ‬ ‫‪:‬ﻧ‬ ‫ن‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺸ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﻧ‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫‪‬گ‬ ‫ﺪﺑ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﻋ‬ ‫‪‬‬ ‫ﯽﺳ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﺎ‬ ‫‪.‬ﺑ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺷ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯽﺋ‬ ‫ﻛ‬ ‫ە‬ ‫ڕ‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬ﮔ‬ ‫ﯽ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻦ‬ ‫ﺑ‬ ‫ە‬ ‫ەد‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻧ‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬ ‫یﺳ‬ ‫‪‬‬ ‫ﮕ‬ ‫‪‬‬ ‫ڕ‬ ‫‪‬‬ ‫نﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻛ‬ ‫‪‬‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ە‬ ‫ﻮ‬ ‫ﯾ‬ ‫‪‬‬ ‫ﭘ‬

‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬

‫‪3‬‬

‫له‌دایكبوونێكی نوێ گۆڤاری «ئازادی كۆمه‌ڵگه‌»‬

‫له‌گه‌ڵ پێزانینمان به‌وه‌ی بازاڕی چاپه‌مه‌نی کوردستان‬ ‫گۆڤار و رۆژنامه‌ی زۆری تێدایه‌‪ ،‬ب ‌ه پێویستمان‬ ‫زانی گۆڤارێکی تر‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تمه‌ندیێکی تر زیاد‬ ‫بکه‌ین‪ .‬گۆڤاری ئازادی کۆمه‌ڵگ ‌ه وه‌ک ناوه‌که‌شی‬ ‫ئاماژ ‌ه ده‌کات‪ ،‬تایبه‌تمه‌ند ده‌بێ ب ‌ه بواری گرنگی‬ ‫دان ب ‌ه چه‌مکی ئازادی و چۆنیه‌تی به‌ده‌ستهێنان و‬ ‫پیاده‌کردنی ل ‌ه کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆمه‌ڵگای ئازاددا تاکه‌کان ک ‌ه هه‌ڵگری بیروڕای‬ ‫تایبه‌تی خۆیانن‪ ،‬مافی رێکخستنی ئازادانه‌یان‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه کۆمه‌ڵ ‌ه و کۆمیون ب ‌ه گوێره‌ی ویست و‬ ‫پێویستیه‌کانیان و هه‌وڵدانیان بۆ به‌ده‌ستهێنانی‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی و ئامانجه‌کانیان بێ ئه‌وه‌ی ترسیان‬ ‫هه‌بێت ل ‌ه لێپێچینه‌و ‌ه و ڕاوه‌دونان و ئازاردانی‬ ‫ده‌روونی و جه‌سته‌یی‪ .‬له‌م جۆر ‌ه کۆمه‌ڵگه‌یه‌دا تاک‬ ‫هه‌لی به‌ده‌ستهێنانی خۆشگوزه‌رانی زیاتری بۆ‬ ‫ده‌ڕه‌خسی به‌هۆی البردنی ڕێگری ل ‌ه به‌کارهێنانی‬ ‫تواناکانی و ده‌ربڕینی ویسته‌کانی و کارکردن و‬ ‫بازاڕی ئازاد و چۆنیه‌تی به‌ده‌ستهێنانی سامان‬ ‫و رێکخستنی په‌یوه‌ندیه‌کانی ب ‌ه کۆمه‌ڵه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫چوارچێویه‌ک له‌گه‌ڵ خواستی خه‌ڵکانی دی ناهه‌موار‬ ‫و دژبه‌رنه‌بێ‪.‬‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م جۆر ‌ه کۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه پێویستی ب ‌ه‬ ‫ئاستێکی هۆشیاری بااڵ و ئاگاداری تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫ب ‌ه مافه‌کانی خۆیان و هاواڵتیانیان و چۆنیه‌تی‬ ‫کارکردن بۆ به‌ده‌ستهێنان و پیاده‌کردنیان ل ‌ه کۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬بێ پێشێلکردنی مافی تاک و گروپه‌کانی‬ ‫دی‪ .‬هه‌روه‌ها ب ‌ه سیسته‌مکردنی ڕیکخراوه‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵگ ‌ه به‌جۆرێک بێت یاریده‌ده‌ری ده‌سته‌به‌رکردنی‬ ‫پێوستیه‌کانی مسۆگه‌ر کردنی مافه‌کانی ئازادی‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی زانیاری‪ ،‬ئازادی ئاخافتن و بیروڕای‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئازادی ئابوری‪ ،‬ئازادی باوه‌ڕی دینی و‬ ‫یه‌کسانی جێنده‌ری و هه‌لی یه‌کسانی کارو پارێزگاری‬ ‫ل ‌ه ژینگه‌یێکی ته‌ندورست‪...‬هتد بێت‪ .‬ئه‌م جۆر ‌ه‬ ‫ئازادی ‌ه ده‌سته‌به‌ر نابێت به‌بێ هه‌بوونی دیموکراسی‬ ‫و پیاده‌کردنی ب ‌ه مانا فراوانه‌که‌ی ک ‌ه بێجگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫(‪Representative‬‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی‬ ‫دیموکراسی‬

‫‪ )Democracy‬پێوستی ب ‌ه دیموکراسی به‌شداری‬ ‫(‪ )Participatory Democracy‬هه‌یه‌‪ .‬چونک ‌ه‬ ‫ئازادی تاک تا به‌رفراونیش بێت‪ ،‬به‌بێ ئازادی بیروڕا‬ ‫و ڕیکخستن و به‌شداری گرۆپ و هێز ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تی ‌ه‬ ‫جیاوازه‌کان ل ‌ه ژیانی سیاسی‪ ،‬دیموکراسی ده‌بێته‌‬ ‫هۆی ئافراندنی دیموکراسی نائازاد )‪Democracy‬‬ ‫‪ )Illiberal‬ک ‌ه ل ‌ه خۆیدا جۆرێک ‌ه ل ‌ه دکتاتۆریه‌ت ‌ه وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێستا ل ‌ه کوردستان پیاد ‌ه ده‌کرێت‪ .‬تاکه‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان ده‌بێ قاڵ بکرێنه‌و ‌ه به‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫ئه‌وان خاوه‌نی ئه‌م خاک و واڵته‌ن‪ ،‬مافیان هه‌ی ‌ه و‬ ‫رێنمایی بکرێن بۆ به‌ده‌ستهێنانیان‪ .‬گۆڤاری ئازادی‬ ‫کۆمه‌ڵگ ‌ه ده‌رگه‌ی کراو ‌ه ده‌بێت بۆ شه‌ن و که‌و کردنی‬ ‫ئه‌م بابه‌ت و بۆچوونانه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌لومه‌رجی ئێستا کوردستانی پارچ ‌ه پارچه‌کراو‪،‬‬ ‫هه‌ر پارچه‌یێکی کوردستان تایبه‌تمه‌ندیێکی خۆی‬ ‫وه‌رگرتووه‌‪ .‬ل ‌ه هه‌مانکاتدا‪ ،‬پرسی نه‌ته‌وایه‌تی‬ ‫کوردستان و دۆزه‌که‌ی پێکه‌و ‌ه به‌ستنێکی ئۆرگانیکی‬ ‫هه‌ی ‌ه ک ‌ه پێویستی ب ‌ه مامه‌له‌یێکی ژیرانه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫چۆنیه‌تی گه‌اڵڵه‌کردنی پڕۆژه‌ی ناوچه‌یی و نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫سه‌رتاسه‌ری کوردستان و په‌یوه‌ندی پارچه‌کانی‬ ‫کوردستان ل ‌ه کاتێکی وه‌ک ئێستای رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست ک ‌ه ئاوس ‌ه به‌ هه‌لی ده‌ستکه‌وتی له‌بار‬ ‫و مه‌ترسی چه‌قبه‌ستن و دۆڕان‪ .‬خۆمان تاوانبارین‬ ‫ل ‌ه له‌بارچونی ئه‌م هه‌له‌‪ .‬ئه‌و به‌رچاوته‌نگیه‌ی ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتی باشور ده‌بیندرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر چاوی پێدا‬ ‫نه‌خشێندرێه‌وه‌‪ ،‬دوارۆژێکی روناک چاوه‌ڕوانمان‬ ‫ناکات‪ .‬بۆی ‌ه پێویست ‌ه بیروڕای جیاواز ده‌رفه‌تی بۆ‬ ‫بڕه‌خسێ ل ‌ه شیته‌لکردنی خاڵ ‌ه به‌هێز و الوازه‌کانی‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی کوردستان و سیاسه‌تی هێز ‌ه‬ ‫سیاسیه‌کان و موماره‌سه‌تاکانیان ل ‌ه پێناو دانانی‬ ‫ستراتیجی تۆکم ‌ه بۆ پارچه‌کان و سه‌رجه‌م کوردستان‬ ‫وه‌ک نه‌خشه‌رێگایێک بۆ گه‌یشتن ب ‌ه ئامانه‌کانی‬ ‫گه‌لی کوردستان‪.‬‬ ‫بێگومان چه‌مکی ئازادی بێ مانا ده‌مێنێت بێ پێدانی‬ ‫گرنگی تایبه‌ت ب ‌ه مافی به‌رابه‌ری ژن و پیاو‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫له‌خۆیدا رزگارکردنی کۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه ل ‌ه ئیفلیجی و‬ ‫ئافراندنی هه‌ل ‌ه بۆ به‌کاربردنی پۆتێنشه‌لی ته‌واوی‬ ‫کۆمه‌ڵگ ‌ه و ب ‌ه سورشتکردنی ژیانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئازاد‬ ‫و ته‌ندورسته‌‪ .‬ئازادی کۆمه‌لگ ‌ه ب ‌ه بیری ئازاد و‬ ‫دورکه‌وتنه‌و ‌ه ل ‌ه دۆگما به‌رهرم دهێندرێ‪ .‬هه‌مو قله‌م‬ ‫و ره‌نگه‌کان ئاویت ‌ه ببن بۆ دوارۆژێکی رووناک‪.‬‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪4‬‬

‫تورکیا باشوری داگیرکرد‪ :‬سیاسیه‌کان و خه‌ڵک ل ‌ه کوێن ؟‬

‫گەرچی لەشکرکێشی سوپای تورکیا بۆ باشووری‬ ‫کوردستان نوێ نەبوو‪ ،‬بەاڵم لەشکرکێشی‬ ‫ئەمجارەیان جیاواز لە ڕابردوو بەهۆی بەزاندنی‬ ‫سنوری هەرێمی کوردستان و چوونە ناو ناوچە‬ ‫دابڕاوەکان کاردانەوە و دەنگدانەوەی جیاوازی‬ ‫لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەو لەشکرکێشیەی تورکیا کە بەژمارەیەک چەک‬ ‫و جبەخانەی قورس و پاڵپشتی نزیکەی ‪ 2‬هەزار‬ ‫سەرباز لە ‪ 05.12.2015‬دا بۆ ناوچەی بەعشیقەی‬ ‫نزیک موسڵ و قەزای سۆران‪ ،‬کۆمەڵێک لێکدانەوە و‬ ‫شیکاری جیاوازی بۆکرا‪ ،‬هەندێک بەهۆی گۆڕانکاریە‬ ‫خێراکانی ناوچەکە و کۆتایی پەیماننامەی سایکس‬ ‫بیکۆ بەهەوڵەکان بۆ بەدیهێنانی خەونی عوسمانی‬ ‫و دەستگرتن بەسەر ویالیەتی موسڵ بەناویان کرد‪،‬‬ ‫هەندێکی دیکە بۆ بەرگرتن بەپێگەی کورد لە باشوور‬ ‫و ڕۆژئاوا لە دیزاینی نوێی و داهاتووی ناوچەکە‬ ‫لێی دەڕوانن‪ ،‬کەسانێکیش دەڵێن بۆ ڕاگرتنی‬ ‫شکستەکانی داعش و الوازبوونیان لە هەرێمەکە‬ ‫دوای ئازادی شەنگال و دروستکردنەوەی بەرەیەکی‬ ‫دیکەی سوننەی ئەلتەرناتیڤە‪ ،‬هەندێک شرۆڤەکار‬ ‫ئەم لەشکرکێشیەی تورکیا بە پیالنی شەڕێکی‬ ‫سەرتاسەری دژی پەکەکە لە ناوەوە و دەرەوەی‬ ‫سنورەکانی خۆی بەناو دەکەن‪.‬‬ ‫لەشکرکێشی و هەبوونی هێزەکانی تورکیا لە باشوور‬ ‫لە ڕابردوودا تورکیا چەندین جار بەبەهانەی‬ ‫شەڕ لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان»پەکەکە»‬ ‫لەشکرکێشی بۆسەر باشووری کوردستان ئەنجامداوە‬ ‫کە لەئاکامدا کۆمەڵکوژی وەک کۆرتەک‪ ،‬کەندەکۆاڵ‪،‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫زارگەلی و چەندینی دیکەی بەدواداهاتووە‪ ،‬هیچ‬ ‫کام لەو ئۆپەراسیۆنانە بی مۆڵەتی حکومەتی‬ ‫هەرێم و ڕاستتر بێ پارتی دیموکراتی کوردستانی‬ ‫عێراق نەبووە‪ ،‬کە زیاتر لە ‪ 20‬ساڵە لە باشووری‬ ‫کوردستان بەتایبەتی لە ناوچەکانی کانی‬ ‫ماسی‪ ،‬باتۆفا‪ ،‬شیالدزێ‪ ،‬ئامێدی‪ ،‬بامەڕنی‪،‬‬ ‫سینکی‪ ،‬سەری زیری‪ ،‬قەزای سۆران و چەندین‬ ‫دەڤەری تر هەن کە بەنزیکەی پێنج هەزار سەرباز‬ ‫مەزەندە دەکرێت‪ ،‬کاری تیرۆر و سیخوڕی بەسەر‬ ‫جواڵنەوەی کادێر و الیەنگرای پەکەکە لە باشوور‬ ‫دەکەن‪ ،‬گەرچی لە ساڵی ‪ 2003‬پەرلەمانی هەرێم‬ ‫و ‪ 2008‬پەرلەمانی عێراق بڕیاری کشانەوەی ئەو‬ ‫هێزانەیان لەخاکی هەرێم داوە و نزیکەی نیو ملیۆن‬ ‫واژۆش بۆ دەرکردنیان کۆکرایەوە‪ ،‬بەاڵم بڕیارە‬ ‫سیاسیەکان هۆکار بوون بۆ بێکاریگەرکردنی ئەو‬ ‫بڕیارە پەرلەمانییە‪ ،‬وەلێ بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە هاتنی ئەمجارەی سوپای‬ ‫تورکیا بەقواڵیی نزیکەی ‪ 200‬کیلۆمەتری خاکی‬ ‫باشووری کوردستان لەالیەن خەڵک و بەشێک لە‬ ‫الیەنەکانی باشووری کوردستان و گەل و حکومەتی‬ ‫عێراقەوە وەک داگیرکاری ئاشکرا بەناوکرا‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تای له‌شکرکێشی تورکیا ناڕه‌زایی گه‌ل‬ ‫ده‌رکه‌وت‪ ،‬خه‌ڵکی ناڕازیی ل ‌ه کوردستان و عێراق ڕژان ‌ه‬ ‫شه‌قامه‌کان‪ ،‬ڕێپێوان و گردبونه‌و ‌ه جه‌ماوه‌ریه‌کانی‬ ‫باشووری کوردستان له‌الیه‌ن ته‌ڤگه‌ری ئازادی‬ ‫کۆمه‌ڵگای کوردستان‪ ،‬ڕێکخراوی ژنانی ئازادی‬ ‫کوردستان ناسراو ب ‌ه ڕه‌ژاک و گه‌نجانی واڵتپارێزی‬ ‫کوردستانه‌و ‌ه ڕێکخران‪ ،‬گه‌رچی چه‌ند په‌رله‌مانتاری‬ ‫هه‌رێمی کوردستان و عێراق و چه‌ند سیاسه‌تمه‌دارێکی‬ ‫کورد ل ‌ه چاالکیه‌که‌دا بینران‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه شاره‌کانی‬ ‫هه‌ولێر و سلێمانی و چه‌ند جێگه‌ی تر هێز ‌ه ئه‌منیه‌کان‬ ‫کێشه‌یان بۆ دروست کردن و هه‌وڵیاندا ڕێگری ل ‌ه‬ ‫چاالکیه‌کان بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم توڕه‌یی و پێداگری خه‌ڵک‬ ‫هێزه‌کانی ناچارکرد پاشگه‌زببنه‌وه‌‪ ،‬له‌و چاالکیانه‌دا‬ ‫جارێکی تر داواکرایه‌و ‌ه هه‌رچی هێزی داگیرکه‌ر ‌ه‬ ‫به‌تایبه‌تی ئه‌و هێز ‌ه تورکیانه‌ی سااڵنێک ‌ه ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫کوردستانن بچن ‌ه ده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌عێراقیش پاش لێدوانی مه‌رجه‌عی شیعه‌کان‬ ‫که‌وه‌ک ده‌زگای هه‌ره‌بااڵی به‌کاریگه‌ری واڵته‌که‌‬ ‫به‌ناو ده‌کرێت‪ ،‬به‌دوای لێدوانه‌که‌ی کاربه‌ده‌ستانی‬ ‫عێراقدا هات‪ ،‬داوای کشانه‌وه‌ی هێز ‌ه تورکیه‌کانیان‬ ‫کرد و به‌داگیرکاری و ده‌ستدرێژی بۆسه‌ر خه‌ڵک و‬ ‫خاکی عێراق پێناسه‌یان کرد‪ ،‬بۆی ‌ه شه‌قامه‌کانی‬ ‫به‌غداد و که‌ربه‌ال و زۆر شاری دیک ‌ه وه‌اڵمیان‬ ‫دایه‌و ‌ه و بوون ‌ه مه‌یدانی ده‌نگی ناڕازیی خه‌ڵک‪،‬‬ ‫تاکار گه‌یشت ‌ه ئه‌وه‌ی چه‌ند پارێزگای عێراق هه‌موو‬ ‫کااڵیه‌کی تورکیان بایکۆت و حه‌رام کرد‪.‬‬

‫هێزەکانی دیکەی عێراقی لە پارێزگای موسڵ کردەوە‬ ‫و لەوێش هاوکاریی پێویست لە بواری سەربازیدا‬ ‫پێشکەش کراوە» و هاتنی هێزەکەشی بۆ فراوانکردنی‬ ‫بنکە سەربازیەکەی موسڵی بەناوکرد‪.‬‬ ‫لەئاستی ڕاگەیاندنیشدا هەرچی میدیای بینراو‬ ‫و بیستراوی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی ئەو‬ ‫حزبەیە ئاژیتاسیۆنێکی وەهایان دروستکرد کە‬ ‫وای نشانبدەن ئەو هێزە بۆ هاوکاری پێشمەرگە لە‬ ‫شەڕی دژ بەداعش هاتوون‪ ،‬هەتا چەند بەرپرسێکی‬ ‫سەربازی هێزەکانی زێرەڤانیان دوان و ئەوانیش‬ ‫وەک هێزی پاڵپشت وەسفیان کردن‪ ،‬ئەمە لەکاتێکدا‬ ‫کە لەدرێژایی ئەم ماوانەی شەڕی داعش لە‬ ‫باشووری کوردستان تورکیا نەک هاوکاری کوردی‬ ‫نەکردوە وەک دکتۆر فواد حوسێن سەرۆکی دیوانی‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم دانیپێدانا‪ ،‬بەڵکو لەپڕچەککردن‬ ‫و ناردنی پەرسیۆناڵ بۆ داعش درێخی نەکرد و ڕێگەی‬ ‫تورکیا ‪ -‬زاخۆ – موسڵ بەردەوام لەبەر هاتووچۆ و‬ ‫بازرگانی داعش کراوەبووە‪ ،‬ساڵی ڕابردووش زیاتر‬ ‫لە جارێک خەڵکی ناوچەکانی دەروبەری شەنگال و‬ ‫حەویجە شاهیدحاڵی هاوکاری فڕۆکە تورکیەکان‬ ‫بوون بۆ داعش‪.‬‬ ‫گەرچی پارتی لە دیدارێکی نهێنیدا لەوبارەیەوە‬ ‫لەگەڵ پەکەکە نکۆڵێ کردبوو لەهێنانی ئەو هێزە‬ ‫و وتبوو هاتنیان بەدەست ئێمە نەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قوڵبوونەوەی قەیرانەکانی هەرێمی کوردستان و‬ ‫ئاڵۆزیەکانی نێوان پارتی و پەکەکە و سەردانەکەی‬ ‫بارزانی بۆ عەرەبستانی سعودیە گومانی هێنانی‬ ‫ئەو هێزە تورکیەکەی لەالیەن پارتیەوە زیاترکرد‪.‬‬

‫هەرلەسەرەتای ئەو لەشکرکێشیە گەلی باشووری‬ ‫کوردستان بە چاالکی و خۆپێشاندانی جەماوەری‬ ‫لەزۆربەی شار و شارۆچکەکان ناڕەزایی توندیان‬ ‫نیشاندا‪ ،‬بەاڵم حکومەتی هەرێم یەک ڕۆژ داوای‬ ‫لەشکرکێشیەکە بە دەرکردنی بەیاننامەیەکی کورت‬ ‫لەزاری سەفین دزەیی وتەبێژی حکومەت پشتیوانی‬ ‫هاتنی ئەو هێزە تورکیەکەی کرد و رایگەیاند‪»:‬لە‬ ‫چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی‬ ‫تیرۆرستانی داعش‪ ،‬لە کۆتایی ساڵی رابردوو‬ ‫تورکیا لە سۆران و قەاڵچوااڵن دوو بنکەی مەشق و‬ ‫راهێنانی تایبەت بە هێزی پێشمەرگە کردەوە و لە‬ ‫هەمانکاتدا بنکەیەکی دیکەی بۆ مەشق و راهێنان بە‬

‫یەکێتی نیشتمانی کوردستان‬

‫هەڵوێستی باشووری کوردستان‬

‫ئەندامی مەکتەب سیاسی یەکێتی نیشتمانی‬ ‫کوردستان مەحمود سەنگاوی لە وەاڵمی سەفین‬ ‫دزەیی دا ڕەدی کردوە کەهێزی تورکیا لە ڕابردوو و‬ ‫ئێستاشدا لە قەاڵچوالن بوونی هەبوبێت‪ ،‬وتبووشی‬ ‫دەزەیی دەیەوێت ئێمە لەسوپای تورکیا بگلێنێت‬ ‫خۆی دەزانێت کە سااڵنێکە ئەو هێزە لە ناوچەی‬ ‫بامەڕنین‪ ،‬بەو شێوەیە یەکێتی خۆی لەهێنانی ئەو‬ ‫هێزە بێبەری کرد و خستیە ئەستۆی پارتی‪.‬‬ ‫لەڕۆژی ‪ 09.12.2015‬دا خۆپێشاندانێکی جەماوەری‬ ‫دژ بەو لەشکرکێشیەی تورکیا لە شاری سلێمانی‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪6‬‬

‫ی‬ ‫تاڵه‌بانی‪ ،‬خالید شوانی ئه‌ندامانی سه‌رکردایه‌ت ‌‬ ‫و سه‌عدون فه‌یلی لێپرسراوی په‌یوه‌ندییه‌کانی‬ ‫نیشتمانی له‌به‌غدا‪ ،‬ڕۆژی ‪ 12.12.2015‬گەیشتنە‬ ‫بەغداد و لەگەڵ سەرۆک و سەرۆک وەزیران و‬ ‫کاربەدەستانی بااڵ و حزبی و سەربازی عێراقدا‬ ‫بۆ تاوتوێکردنی دۆخەکە کۆبونەوە‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫دیدارەکانیان لەگەڵ هادی عامری سەرۆکی ڕێکخراوی‬ ‫بەدر و فەرماندەی گشتی هێزەکانی حەشد ئەلشەعبی‬ ‫بوو‪ ،‬عامری لەدوای دیدارەکەی لەگەڵ یەکێتی قسەی‬ ‫بۆ ڕاگەیاندنەکان کردوو وتی‪ :‬هەردووالمان لەسەر‬ ‫لەشکرکێشی سوپای تورکیا هاوهەڵوێست و دژین‪،‬‬ ‫مەالبەختیاریش وتی هاتنی ئەو هێزە پێشێلکردنی‬ ‫سەروەری عێراقە‪.‬‬ ‫بەاڵم چوونی شاندی یەکێتی لەو کاتەدا بۆ بەغداد‬ ‫کە کۆبونەوەکانیان زیاتر لەگەڵ الیەنە شیعەکان‬ ‫بوو لەالیەن کەسانێکەوە وەک جەمسەرگیریەک‬ ‫خوێندرایەوە‪ ،‬هەتا ئەندامانی شاندەکە لەو کەسانە‬ ‫پێکهاتبوون کەبەباڵی مام جەالل ناسراون‪ ،‬باڵەکەی‬ ‫دیکەی یەکێتی کەبەنزیک لە پارتی ناسراون هیچ‬ ‫هەڵوێستێکی ئەوتۆیان بەرامبەر لەشکرکێشی تورکیا‬ ‫نیشان نەداوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫ئەنجامدرا لەوێ هەریەک لە هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫ئەندامی مەکتەب سیاسی یەکێتی و هاوسەری جەالل‬ ‫تاڵەبانی سکرتێری گشتی یەکێتی و شاناز ئیبراهیم‬ ‫ئەحمەد کادیری پێشکەوتووی یەکێتی ئامادەبوون‪،‬‬ ‫لەوێ شاناز بە ئاژانسی ڕۆژنیوزی ڕاگەیاند بوو‬ ‫کە ئەوان وەک یەکێتی دژی هاتنی ئەو هێزەن و‬ ‫وتیشی‪»:‬پێویست ‌ه هه‌ر حیزب و الیه‌نێک ئه‌وه ‌باش‬ ‫بزانێت کە ئه‌و هه‌موو ڕوبار ‌ه خوێنه‌ی ‌له‌پێناو‬ ‫ئه‌م خاکه‌دا ڕژاو ‌ه بۆئه‌وه ‌نه‌بوه‌ که ‌هیچ که‌سێک‬ ‫به‌ئاسانی بیه‌وێت هێزێک بێنێت ‌ه ژوره‌و ‌ه و ئه‌م‬ ‫خاک ‌ه پیرۆز ‌ه بخات ‌ه ژێر پۆستاڵی بێگانه‌وه‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەرلەمانی هەرێم ئیفلیج کراوە و حکومەتیش دەستی‬ ‫بەسەرداگیراوە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی پەرلەمانیش زۆربەی پەرلەمانتارانی‬ ‫یەکێتی بەلێدوان و بەشداریکردنیان لە‬ ‫چاالکیەکاندا دژی ئەو لەشکرکێشە وەستانەوە‪،‬‬ ‫ڕاگەیاندنەکانیشیان ڕووماڵی بەرفراوانی هاتنی‬ ‫هێزەکەیان کرد‪.‬‬ ‫لەئاستی‬ ‫تەنها‬ ‫یەکێتی‬ ‫هەڵوێستەکانی‬ ‫کەسایەتیەکاندا بوون‪ ،‬زۆرینەی یەکێتی دژی هاتنی‬ ‫ئەو هێزەبوون‪ ،‬وەلێ مەکتەب سیاسی حزبەکە هیچ‬ ‫لێدوانێکی ڕەسمی لەو بارەیەوە نەدا‪ ،‬بەاڵم شاندێکی‬ ‫یەکێتی به‌سه‌رۆکایه‌تی مه‌ال به‌ختیار لێپرسراوی‬ ‫ی مەکتەب سیاسی‪ ،‬عومه‌ر فه‌تاح بزوتنەوەی گۆڕان جیا لە هەرالیەنێکی دیکە جگە لە‬ ‫ده‌سته‌ی کارگێڕ ‌‬ ‫ئه‌ندامی ده‌سته‌ی کارگێڕی‪ ،‬سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیر ‌ه لێدوانێکی ڕەسمی لە ڕووی ڕاگەیاندنیشەوە دژ بە‬ ‫ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی‪ ،‬ئارێز عه‌بدوڵاڵ‪ ،‬ئااڵ لەشکرکێشی تورکیا دەرکەوتن‪ ،‬ڕۆژی ‪06.12.2015‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪7‬‬

‫دژ بەداعش بناسێت‪ ،‬ئەوەش لەالیەن بەشێک لە‬ ‫پەرلەمانتاران بەتایبەتی فراکسیۆنی دەوڵەتی‬ ‫یاساوە پشتیوانی کرا‪ ،‬بەاڵم هێشتاش ئەو پێشنیارە‬ ‫کاری لەسەر نەکراوە‪.‬‬ ‫هۆشیار عەبدواڵ لەو کاتەدا لەوتارێکیدا کە لە‬ ‫ڕاگەیاندنەکاندا باڵوی کردبوەوە نوسی‪»:‬هیچ‬ ‫دەوڵەتێکی دراوسێ دۆستی کورد نیە و لەم دۆخەشدا‬ ‫ژیرانەترین هەڵوێست ئەوەیە هەتا بتوانین بە‬ ‫یەک دوری لە بەرە جیاکانەوە بوەستین‪ ،‬نە تاران‬ ‫دەرمانی دەردی کوردە و نە ئەنقەرە ئەو فریشتەیەی‬ ‫هەموو رۆژێ خۆمان فڕێدەینە باوەشیەوە»‪.‬‬ ‫ئەوەش پەیامێکی ڕوونی ناوبراو بۆ هەردوو هێزی‬ ‫پارتی و یەکێتی کە لەهاوکێشە سیاسیەکانی‬ ‫ناوچەکەدا بێالیەن نین‪.‬‬ ‫نوسیبوشی کارەساتی هەرە گەورە ئەوەیە یاریت پێ‬ ‫بکەن و یەکال بوبیتەوە بەسەر الیەکدا وەک ئەوەی‬ ‫پارتی کردویەتی لەگەڵ بەرەی تورکیادا ئەوەش‬ ‫زیان لە دۆزی کورد دەدات ‪.‬‬ ‫ئەو داوای کردبوو وەک چۆن پەیەدە لە کانتۆنەکانی‬ ‫خۆرئاوای کوردستان زۆر سەرکەوتوانە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ هاوپه‌یمان ‌ه جیاکاندا و هەموو الیەکی راگرتوە‬ ‫و تاڕادەیەکی زۆریش سەرکەوتوو بوە الیەنەکانی‬ ‫هەرێمیش بە هەمان ئالیەت کار بکەن‪.‬‬

‫وتەبێژی ڕەسمی بزوتنەوەی گۆڕان شۆڕشی حاجی‬ ‫ڕایگەیاند‪»:‬هاتنی هێزی تورکی لەم ساتەوەختەدا‬ ‫بەبێ ڕەزامەندی پەرلەمان بەهەرهۆیەک بێت‪ ،‬بیانو‬ ‫دەداتە هێزی تری ناوچەکە بۆ پێشێلکردنی سەروەریی‬ ‫ق و بەوەش نیشتمانەکەمان‬ ‫خاکی کوردستان و عێرا ‌‬ ‫ن و‬ ‫دەکرێتە مەیدانی ملمالنێی هێزە ناوچەییەکا ‌‬ ‫سەرکەوتنی هەر الیەنێکی دەرەکی لەم ملمالنێیەدا‪،‬‬ ‫بە قازانجی ئەوان و زەرەری گەلەکەمان تەواو‬ ‫دەبێت‪ .‬ئاماژەی بەوەشکرد‪ ،‬ئەوان وەک بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬جەخت لەو پەیامەیان دەکەنەوە کە دەبێ‬ ‫هەمو پەیوەندیەک لەگەڵ دراوسێ و هێزە ناوچەیی‬ ‫و جیهانییەکان‪ ،‬لەرێی دامەزراوە نیشتمانییەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستانەوە بێت‪ ،‬نەک لەرێگەی هیچ‬ ‫حزبێکەوە»‪.‬‬ ‫لەو بەیاننامەیەدا کەجیاواز لە یەکێتی وەک‬ ‫هەڵوێستی ڕەسمی گۆڕان باڵوکرایەوە‪ ،‬دەردەکەوێت‬ ‫کە گۆڕانیش پارتی بەهۆکاری هێنانێکی نایاسایی‬ ‫ئەو هێزە تاوانبار دەکات‪ ،‬بەحوکمی ئەوەی پارتی‬ ‫سەربەخۆیانە و بێگەڕانەوە بۆ هیچ الیەن و حکومەت‬ ‫و پەرلەمان ئەو پێشێلکاریەی کردوە و لە ڕابرووشدا‬ ‫پارتی کودەتای لەسەر حکومەت و پەرلەمان کردبوو‬ ‫کە سەرۆکایەتی پەرلەمانی گۆڕان و وەزارەتەکانی‬ ‫سەربەگۆڕانی فەلج کردووە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی پەرلەمانی هەرێم و عێراقیشدا‬ ‫دوو حزبە ئیسالمیەکە‬ ‫پەرلەمانتارانی گۆڕان دژی لەشکرکێشی تورکیا‬ ‫وەستانەوە‪ ،‬هۆشیار عەبدواڵی سەرۆکی فراکسیۆنی‬ ‫گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق لەگەڵ هاوپیشە هەردوو حزبی ئیسالمی یەکگرتوو و کۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫یەکێتیەکەی ئااڵ تاڵەبانی پێشنیاریان بۆ پەرلەمان لەبەرامبەر لەشکرکێشی سوپای تورک بۆسەر خاکی‬ ‫کرد کە پەکەکە وەک هێزێکی ڕەسمی ئۆپۆزسیۆنی باشووری کوردستان بێدەنگیان هەڵبژارد‪.‬‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪8‬‬ ‫تورکیا به‌نیاز‌ه به‌هێنانی هێزه‌که‌ی بۆ‬ ‫ناوچه‌که‌‪ ،‬ده‌ستبگرێت به‌سه‌ر سامان و نه‌وتی‬ ‫ئه‌و هه‌رێمه‌دا له‌ڕێی دروستکردنی هێزێکی‬ ‫دیکه‌ی سوننه‌ له‌جێێ داعش به‌یارمه‌تی پارتی و‬ ‫بارزانی‬ ‫یەکگرتووی ئیسالمی کە بەدۆست و هاوسۆزی‬ ‫ئاکەپەی دەسەاڵتداری تورکیا و هاوڕێبازانی ئیخوان‬ ‫موسلمین ناسراون‪ ،‬لەبەرامبەر هاتنی ئەو هێزە‬ ‫تا ئاستی ئەوەی ئەو پرسە کێشە و ئیشی ئەوان‬ ‫نیە تەواو بێدەنگ بوون‪ ،‬لەکاتێکدا کە ئەو حزبە‬ ‫چەند وەزارەتێکیان لە حکومەتی هەرێمدا هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەمیر سەلیم یاریدەدەری ئەمینداری گشتی‬ ‫یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان لە لێدوانێکدا بە‬ ‫‪SNN‬ی ڕاگەیاند‪»:‬یەکگرتوو ھیچ دیراسەیەکی‬ ‫ھاتنی سوپای تورکیای بۆ ناو خاکی عیراق‬ ‫لەھەرێمی کوردستانەوە نەکردووە و ھیچ کۆمێنت‬ ‫و قسەیەکیشمان لەسەری نییە‪ ،‬هەتا ناوبراو‬ ‫داواکردنی هەڵوێست لەوانی بە شەڕفرۆشتن بە‬ ‫حزبەکەی لەقەڵەمدا‪.‬‬ ‫بەاڵم بەھار عەبدولڕەحمان ئەندامی فراکسیۆنی‬ ‫یەکگرتووی ئیسالمی لە پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬پەرلەمان ئاگادار نییە لەھاتنی ئەو‬ ‫ھێزانە و تەنھا ئەوەندە دەزانین کە لەچوارچێوەی‬ ‫ھاوپەیمانێتی دژ بەداعش کۆمەڵێک ھاوکاری‬ ‫لەنێوان واڵتاندا ھەیە‪ ،‬بەاڵم ئاگاداری وردەکاریی‬ ‫ئەو ھاوپەیمانێتییە نین‪.‬‬ ‫لەئاستی ڕاگەیاندنیشدا میدیاکانی یەکگرتوو‬ ‫کەمترین ڕوماڵی ئەو پرسەیان کرد و هەوڵیاندا‬ ‫لەپڕۆگرامەکانیاندا وای نیشان بدەن کە تورکیای‬ ‫ئاکەپە هاوکاری و فریادڕەسی کوردانە‪ ،‬هاتنی‬ ‫ئەو هێزەی تورکیش بۆ باشووری کوردستان‬ ‫لەبەرژەوەندی کورد دا دەبێت‪.‬‬ ‫هەرچی کۆمەڵی ئیسالمیە هیچ کاردانەوەیەکی‬ ‫ئەتۆیان لێ نەبینرا بێدەنگی کۆمەڵ پرسیاری‬ ‫گەورەی لەسەر ئەو حزبە دروست کردوە کە بەشداری‬ ‫حکومەت و پەرلەمانن بۆ لەبەرامبەر پێشێلکردنی‬ ‫سنورەکانی هەرێم بێهەڵوێستن؟‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق‬ ‫پارتی کە وەک پێشلەشکر و واژۆکەری هێنانی سوپای‬ ‫تورک بۆ خاکی باشووری کوردستان ناسراوە‪ ،‬جگە‬ ‫لە داکۆکی کردن لەهێنانی ئەو هێزە لەئاستی حزبی‬ ‫و میدیایدا‪ ،‬هێرشی ڕاگەیاندنی مەزنی کردە سەر‬ ‫پەکەکە کە یەکێک لە هۆکارەکانی هاتنی هێزەکە بۆ‬ ‫شەڕی دژ بەپەکەکە حساب دەکرێت‪.‬‬ ‫گەرچی بارزانیەکان لەناو پارتیدا دەستیان بەسەر‬ ‫هەموو جومگەکانی حزبدا گرتووە‪ ،‬بەاڵم لەناو‬ ‫خێل و بنەماڵەی بارزانیدا بێدەنگی بەرامبەر‬ ‫لەشکرکێشی تورک بۆسەر خاکی هەرێم شکێندرا‬ ‫و ناڕازیی دەرکەوت‪ ،‬عەبدولسەالم شێخ سلێمان‬ ‫بارزانی کەسایەتی ناسراوی خێڵی بارزان و ئامۆزی‬ ‫مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی لەوبارەیەوە قسەی‬ ‫بۆ ئاژانسی ڕۆژنیوز کردبوو و وتی‪»:‬هەرچیەک‬ ‫بێت ئامانجی هاتنی سوپای تورکیا بۆ باشووری‬ ‫کوردستان باش نیە و نیازێکی باشی تێدانابینم‪،‬‬ ‫من بە گومانەوە لەهاوکاری تورکیا بۆ باشووری‬ ‫کوردستان دەڕوانم‪ ،‬چونکە تورکیا گوایە لەگەڵ‬ ‫هاوپەیمانان ڕێکەوتووە بۆ لێدانی داعش‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەجێی ئەوەی لەداعش بدات لە کورد دەدات»‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە ئەدهەم بارزانی ئەندامی سەرکردایەتی‬ ‫پێشووی پارتی و ئامۆزای مەسعود بارزانی‬ ‫لەپەیامێکیدا نوسیبووی‪»:‬ده‌بێت سه‌رکردایه‌تی‬ ‫کوردستان ل ‌ه رێکخستنی ناو ماڵی کورد و هێنانه‌دی‬ ‫یه‌کڕیزی و یه‌کوتاری ئه‌رکی هه‌ر ‌ه سه‌ره‌کی بێت و‬ ‫خۆی دوربگرێت ل ‌ه چون ‌ه ناو هه‌ر به‌ره‌یه‌ک ل ‌ه به‌ر ‌ه‬ ‫مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یه‌کان‪ ،‬خاکی واڵتمان نه‌بێت ‌ه‬ ‫سه‌نگه‌ری شه‌ڕ و تاقیکرنه‌وه‌کانی واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناڤین و نێڤنه‌ته‌وه‌ی ک ‌ه ئاگر ل ‌ه کوردستان به‌ر ده‌دات‬ ‫و ئه‌وانیش ل ‌ه دوره‌و ‌ه تاماشای شه‌ڕ بکه‌ن‪.‬‬ ‫قسەکانی هەردوو کەسایەتی بارزان دەرهاویشتە‬ ‫ناکۆکیە ناوخۆییەکانی ناو خێلی بارزانە کە لەسەر‬ ‫دەسەاڵتداری و ئابووری لەنێوانیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەهەندێک حاڵەتی بەم شێوەیەدا دەردەکەون‪.‬‬

‫‪9‬‬ ‫پارتی کرێکارانی کوردستان «پەکەکە»‬ ‫پەکەکە کە الیەنی سەرەکی پرسەکەیە هەر ڕۆژێک‬ ‫دوای لەشکرکێشی تورکیا ڕایگەیاند کە هاتنی ئەو‬ ‫هێزە بۆ بەرگرتنە بەتێکشکاندنەکانی داعش و‬ ‫پارتیشی بەشاردنەوەی ڕاستیەکان تاوانبارکرد‪.‬‬ ‫کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لەلێدوانێکی‬ ‫نوسراودا ڕایگەیاند‪»:‬دوو ئامانجی دەوڵەتی تورک‬ ‫لە رەوانەکردنی هێزەکانی بۆ باشووری کوردستان‬ ‫هەیە‪ ،‬یەکەمیان بۆ ئەوەی موسڵ و دەوروبەری‬ ‫بکەوێتە دەستی هێزێک کە خاوەن هەمان عەقڵیەتی‬ ‫داعشە و رێگری بکات لەو هەواڵنەی شکست بە‬ ‫داعش دەهێنێت‪ .‬دووەمینیش دەیانەوێت لە عێراق‬ ‫و باشوری کوردستانیش هێرشەکانیان لەبەرانبەر‬ ‫پەکەکە بەردەوام بکەن‪.‬‬

‫هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بۆسەر هەرێمەکانی‬

‫ده‌وڵه‌تی تورکیا خۆی ده‌خزێنێت ‌ه ناو‬ ‫بـــاشووری کوردستان تاوه‌کو له‌الیه‌که‌و‌ه‬ ‫سه‌نگه‌ری داعش و دۆسته‌کانی داعش به‌هێز‬ ‫بکات و له‌الیه‌کی دیکه‌و‌ه سه‌نگه‌ر دژ ب ‌ه‬ ‫هه‌بوونی په‌که‌ک ‌ه بگرێت‬ ‫خۆبەڕێوەبەری‪ ،‬زیادبوونی هێرشە ئاسمانیەکان بۆ‬ ‫سه‌ر هه‌رێمی پاراستنی مه‌دیا و گه‌ریالکان‪ ،‬نیشانی‬ ‫دەدات کە پەیوەندیەکانی نێوان پارتی و تورکیا هیچ‬ ‫خێر و سودێکی بۆ کورد نیە و ئەنجامێکی ئەرێنی‬ ‫لێناکەوێتەوە‪ ،‬تورکیا وەک چۆن باشووری لەبواری‬ ‫ئابووریدا داگیرکردوە‪ ،‬ئێستاش لەپاڵ داگیرکاری‬ ‫سەربازیدا ئامانجی داگیرکاری سیاسیشی هەیە‪،‬‬ ‫ئێمە بەهیچ شێوەیەک ئەو لەشکرکێشیە سوپای‬ ‫تورکیا لە باشووری کوردستان قبوڵ ناکەین‪،‬‬ ‫لەمڕۆ بەدواشەوە بۆ وەدەرنانی ئەو هێزە هەوڵ و‬ ‫تێکۆشانەکانی خۆمان بەرفراوانتر دەکەین‪ ،‬هەتا‬ ‫دوایی لەپاڵ تێکۆشانی گەلی باشوورداین‪.‬‬ ‫کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان «کەنەکە»‬

‫ڕاشیگەیاند کە تورکیا دەیەوێت بە ناردنی هێزی‬ ‫سەربازی بۆ باشووری کوردستان پارتی بخاتە‬ ‫نێو کێشەی شێعە و سوننە‪ ،‬بیانکاتە پارچەیەک‬ ‫لە سیاسەتی خۆی‪ ،‬لەگەڵ پەکەکە بەشەڕی بدات‬ ‫و پاشانیش ئۆپەراسیۆنی هاوبەش ئەنجام بدەن‪،‬‬ ‫لێدوان و سیاسەتەکانی پارتی لەو بارەیەوە داخوازی‬ ‫و بوێری زیاتر دەدات دەوڵەتی تورکیا‪ ،‬سەرباز و‬ ‫جبەخانەی زیاتر دەنێرێتە ئەو هەرێمانەی لە ژێر‬ ‫دەسەاڵتی پارتیدایە‪.‬‬ ‫کەجەکە دەڵێت‪»:‬ناردنی سەرباز بۆ باشووری‬ ‫کوردستان‪ ،‬خەباتی هاوبەش و ئاڵوگۆڕی‬ ‫ئیستخباراتی لە نیوان تورکیا و پارتیدا‪ ،‬دوای‬ ‫سەردانەکەی مەسعود بارزانی بۆ تورکیا دژواربوونی‬

‫کەنەکە کەوەک چەترێکی سیاسی الیەنە‬ ‫کوردستانیەکان دەبینرێت و زۆبەی حزب و‬ ‫ڕێکخستنە کوردستانیەکان ئەندامیان تێیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬وێڕای ئیدانەکردنی لەشکرکێشی تورکیا‬ ‫بۆ باشووری کوردستان ڕاشیگەیاند کە دەوڵەتی‬ ‫تورکیا خۆی دەخزێنێتە ناو باشووری کوردستان‬ ‫تاوەکو لەالیەکەوە سەنگەری داعش و دۆستەکانی‬ ‫داعش بەهێز بکات و لەالیەکی دیکەوە سەنگەر دژ‬ ‫بە هەبوونی پەکەکە بگرێت کە هیزێکی جدیی و‬ ‫کوردستانی و جەسوورە تا زەمینەی هێرشکردن بۆ‬ ‫سەر پەکەکە ساز بکات‪.‬‬ ‫کەنەکە وتیشی‪:‬ئەمڕۆ بە ناوی گوایە پەروەردەکردنی‬ ‫پێشمەرگەوە دەخوازرێت شەرعیەت بەهێنانی سوپای‬ ‫تورک بدرێت و ماسکی دۆستبوونیان لەگەڵ کورددا‬ ‫بە ڕووخساردا هەڵبوواسرێت‪ ،‬تورکیا نەک هەر‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪10‬‬

‫دۆستی کورد نییە‪ ،‬بەڵکو دوژمن و داگیرکەرە‪.‬‬ ‫زۆربەی حزبەکانی دیکەی باشووری کوردستان‬ ‫بەدەرکردنی بەیاننامەکانیان دژ بە لەشکرکێشی‬ ‫تورکیا وەستانەوە‪ ،‬تەڤگەری ئازادی کۆمەڵگای‬ ‫کوردستان لەبەرامبەر هاتنی ئەو هێزە لە‬ ‫چەندین شار و شارۆچکەی باشوور خۆپێشاندان‬ ‫و گردبوونەوەی ناڕەزایی ڕێکخست و جەماوەرێکی‬ ‫بەرچاو بەشداری ناڕەزایەتیەکان بوون‪.‬‬ ‫عێراق‬ ‫عێراق وەک جوغرافیایەک لە ملمالنێ هەرێمی‬ ‫و جیهانیەکاندا‪ ،‬الیەنی سەرەکی جەمسەری‬ ‫شیعەگەریدا جێگە دەگرێت‪ ،‬بەغداد لەژێر کاریگەری‬ ‫سیاسەتی تاراندایە کە سەرکێشی جەمسەرەکە‬ ‫دەکات‪ ،‬عێراقیش هەمیشە لەگەڵ تورکیا کە یەک لە‬ ‫کارەکتەرە سەرەکیەکانی هێلی سوننەیە دژبەربوون‪.‬‬ ‫لەشکرکێشی تورکیا بۆخاکی باشووری کوردستان‬ ‫ناڕەزایی توندی بەغدادی بەدواداهات‪ ،‬سەرۆکایەتی‬ ‫وەزیران و سەرۆکایەتی کۆماری عێراق بەبەیاننامەی‬ ‫جیاواز داوای دەستبەجێ کشانەوەی هێزەکانیان‬ ‫کرد‪ ،‬بەپشێڵکردن و دەستدرێژی بۆسەر سەروەری‬ ‫خاکی عێراق پێناسەی کرد‪ ،‬گەرچی وەک باسمان‬ ‫کرد لە ڕابردوودا تورکیا چەندین جار ئەو سنورەی‬ ‫بەزاندوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی شەڕی جەمسەرەکان و دۆخی‬ ‫شەڕی عێراق و داعش کە تورکیا ڕۆڵێکی نەرێنی‬ ‫لەهاوکاری داعش دا تێدا دەبینێت‪ ،‬نزیک بوونەوەی‬ ‫هێزە سەربازیەکەی تورکیا لە دەسەاڵتداری بەغداد‪،‬‬ ‫وایکرد هەرزوو عێراق بە خەڵک و حکومەتیەوە‬ ‫دژبەو هێزە هەستنە سەرپێ‪.‬‬ ‫مەرجەعی شیعەکان کە گرانی زۆریان لەسەر بڕیارە‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫سیاسیەکانی عێراق هەیە‪ ،‬بەلێدوانی ڕەسمی‬ ‫داوایان لە حکومەت و خەڵکی عێراق کرد کە هەرچیان‬ ‫کردبێت هەبوونی هێزی تورکی لەسەر خاکەکەیان‬ ‫قبوڵ نەکەن‪.‬‬ ‫رۆژی یەکشەممە ‪ 2015-12-6‬ئەنجوومەنی‬ ‫ئاسایشی نیشتمانی عێراق بە سەرۆکایەتی‬ ‫حەیدەر عەبادی لەسەر ئەو پرسە کۆبوونەوە‪،‬‬ ‫ئەنجوومەنی ئاسایشی رایگەیاند هێزەکەی تورکیا‬ ‫ێ رەزامەندی عێراق هاتووەتە خاکی واڵتەکەمان‬ ‫بەب ‌‬ ‫و حکومەتی عێراق ئاگادار نەکراوەتە‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫هەنگاوە بە رێزنەگرتن لە سەروەری عێراق و رێز‬ ‫ێ دەزانین‪.‬‬ ‫نەگرتن لە واڵتی دراوس ‌‬ ‫ڕۆژێک پێش کۆبونەوەکە حکومەتی عێراق باڵیۆزی‬ ‫تورکیای لە واڵتەکەی بانگ کرد و یاداشتی ناڕەزایی‬ ‫پێشکەشکرد‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪ 12.12.2015‬هەزاران عێراقی لە دژی‬ ‫هاتنی سوپای تورکیا لە گۆڕەپانی تەحریری‬ ‫بەغداد خۆپیشاندانیان کرد و لەوێ ئااڵی تورکیایان‬ ‫سووتاند‪.‬‬ ‫نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق و هادی‬ ‫عامری‪ ،‬ئەمینداری گشتی رێکخراوی بەدر و فەرماندەی‬ ‫حەشد ئەلشەعبی ئامادەی خۆپیشاندانەکەبوون‪.‬‬ ‫هادی عامری لەدژی هاتنی سوپای تورکیا گوتارێکی‬ ‫بۆ خۆپیشاندەران خوێندەوە و هەڕەشەی شەڕی دژ‬ ‫بەو سوپایە کرد‪.‬‬ ‫عامری پێش ئەوە گوتارێکی لە زانکۆی موستەنسەڕییە‬ ‫پێشکەشکرد بوو و گوتبووی‪ :‬داگیرکاری تورکیا بۆ‬ ‫خاکی عێراق‪ ،‬بێ وەاڵم نابێت و بە هەموو شێوەیەک‬ ‫رووبەڕووی دەبینەوە‪ ،‬ئێمە لەوە تێدەگەین‬ ‫پرۆژەیەکی هەرێمی هەیە بۆ دابەشکردنی عێراق‪،‬‬ ‫بەاڵم شکستدەهێنێت‪ ،‬ئەگەر تورکیا تانکەکانى لە‬ ‫نەینەوا پاشەکشێ پێنەکات ئەوە تێکیاندەشکێنین‪.‬‬ ‫حاکم زاملی‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی ئاسایش و بەرگری‬ ‫پەرلەمانی عێراق راگەیاند ئەگەر تورکیا هێزەکانی‬ ‫لە عێراق نەکشێنێتەوە‪ ،‬ئەوا وەک داعش مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ دەکەین و رووبەڕووی دەبینەوە‪ ،‬وەک‬ ‫چۆن شەڕی داعشمان کردووە‪ ،‬بەو شێوەیە شەڕی‬ ‫تورکیاش دەکەین‪.‬‬ ‫عێراق یاداشتی ناڕەزایی گەیاندە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیەکگرتوەکان‪ ،‬ئەو ئەنجومەنەش‬ ‫بڕیاری دا سکااڵکەی بەغداد تاوتوێ بکات‪ ،‬وەلێ‬

‫‪11‬‬ ‫تائێستاش چاوەڕێی هەڵوێست لەو ئەنجومەنە‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫هەڵوێستی جیهان‬ ‫لەشکرکێشی تورکیا دەنگدانەوەی لە ئاستی‬ ‫جیهانیشدا لێکەوتەوە‪ ،‬واڵتانی ڕۆژئاوایی کە‬ ‫لەهەوڵی داڕشتنەوەی دیزاینی نوێی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستن‪ ،‬هەر یەکیان لە ڕوانگەی بەرژەوەندی‬ ‫و پەیوەندیەکانی خۆیانەوە لەپرسەکەیان ڕوانیوە‪،‬‬ ‫ئەوان کە ڕاستەوخۆ پەیوندیدارن بە ئاڵۆزیەکانی‬ ‫ناوچەکەوە‪ ،‬هەوڵیانداوە هاوسەنگی لەنێوان‬ ‫الیەنەکاندا ڕاگرن‪.‬‬ ‫کۆشکی سپی لەلێدوانێکدا ڕایگەیاند کە باراک‬ ‫ئۆباما ڕۆژی ‪ 18.12.2015‬لە پەیوەندییەکی‬ ‫تەلەفۆنیدا لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬داوای‬ ‫لێکردووە هێزەکانی تورکیا لە عێراق بکشێننەوە و‬ ‫گوتووشیەتی دەبێت ڕێز لە یەکپارچەیی خاکی عێراق‬ ‫و دەسەاڵتی دەوڵەتی ئەو واڵتە لە چوارچێوەی‬ ‫سنوورەکانی خۆیدا بگرن‪.‬‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا جەختی لەوەش کردۆتەوە کە‬ ‫تورکیا دەبێ هەوڵی زیاتر بدات بۆ سەقامگیرکردنی‬ ‫ئارامی و کەمکردنەوەی کێشەکان‪.‬‬ ‫یەکێتی ئەوروپاش لە بەیاننامەیەکدا پشتگیری‬ ‫تورکیای نەکرد و دوای کشانەوەی هێزەکەی لێکرد‪.‬‬ ‫ڕووسیا کە بەهۆی خستنەخوارەوەی فڕۆکەیەکی‬ ‫لەالیەن تورکیاوە لەشەڕێکی سەخت و سارددایە‬ ‫لەگەڵ تورکیا پشتگیری عێراقی کرد‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫‪ 07.12.2015‬وەزارەتی دەرەوەی رووسیا لە‬ ‫روونکردنەوەیەکدا کاردانەوەی واڵتەکەی بەرامبەر‬ ‫لەشکرکێشی تورکیا بۆ نزیک موسڵ ڕاگەیاند و‬ ‫ئیدانەی کرد‪.‬‬ ‫لە روونکردنەوەکەی وەزارەتی دەرەوەی رووسیادا‬ ‫هاتووە‪ :‬ناردنی هێزی تورکیا بۆ نزیک موسڵ‪ ،‬بە‬ ‫بێ خواستی حکومەتی عێراق یان وەرگرتنی مۆڵەت‬ ‫لێی‪ ،‬ئاڵۆزییەکی جدییە و وەک بابەتێک تەماشای‬ ‫دەکەین کە قبوڵ ناکرێت و بەڵێنی بەبەغداد دا کە‬ ‫پرسەکە بخاتە ئەنجومەنی ئاسایشەوە‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە ئەمینداری گشتی کۆمکاری عەرەبیش‬ ‫رایگەیاند کە باڵوکردنەوی هێزێکی سوپای تورکیا لە‬ ‫باکوری عێراق دەستێوەردانی ئاشکرایە لە کاروباری‬

‫ناوخۆی عێراق و دژی رێکەوتنامە نێودەوڵەتیەکانە‪.‬‬ ‫نەبیل عەرەبی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەنووسیدا‬ ‫ڕایگەیاند‪ :‬باڵوکردنەوەی هێزی تورکیا لە‬ ‫باکوری عێراق دەستوەردانی ئاشکرایە لە خاکی‬ ‫واڵتێکی عەرەبی و پێچەوانەی سەرجەم بەڵگەنامە‬ ‫نێودەوڵەتی و بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکانە‪.‬‬ ‫ئێران کە خۆی بە خاوەنی عێراق دەزانێت‪ ،‬خاوەن‬ ‫گەورەترین پێگەیە لە عێراق و باس لەبوونی‬ ‫ژمارەیەکی زۆر لە هێزە سەربازیەکانیان لە عێراق‬ ‫دەکرێت و لە شەڕی دژ بەداعشدا لە چەند جێگەی ئەو‬ ‫واڵتە فەرماندەی گشتی سوپای قودسی ئێرانی قاسم‬ ‫سولەیمانی بینراوە‪ ،‬ڕەخنەی توندی لە لەشکرکێشی‬ ‫تورکیا بۆ عێراق گرت و داوای کشانەوەی هێزەکەی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫مەرزیە ئەفخەم وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران‬

‫به‌رگرتن به‌ به‌هێزبوونی کوردی ئازاد‬ ‫له‌ناوچه‌که‌دا و ڕێگرتن له‌ به‌شداری هێزی‬ ‫هاوبه‌شی کورد ل ‌ه ئازادکردنی موسڵدا‬

‫سه‌باره‌ت ب ‌ه لەشکرکێشی تورکیا بۆ نێو خاکی‬ ‫ئێراق وتی‪ :‬کۆماری ئیسالمیی ئێران ل ‌ه سه‌ر ئه‌و‬ ‫بڕوایه‌ی ‌ه ک ‌ه هه‌ر کرده‌وه‌یه‌ک یه‌کپارچه‌یی خاک و‬ ‫مافی سه‌روه‌ریی واڵتان بخات ‌ه مه‌ترسییه‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت ‌ه‬ ‫هۆی ئاڵۆزتربوونی ڕه‌وشی قه‌یرانیی ناوچه‌ک ‌ه و‬ ‫بیانوو ده‌دات ‌ه ده‌ستی واڵتانی بیانی بۆ ده‌ستێوه‌ردان‬ ‫ل ‌ه کاروباری نیوخۆیی ئەم واڵتانە‪.‬‬ ‫تورکیا بەتەنها مایەوە‬ ‫کۆی گشتی هەڵوێستەکان نیشاندەدات کە جگە‬ ‫لە واڵتانی سعودیە و قەتەر بەبێدەنگی و پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستانی عێراقیش لەسەر ناوی‬ ‫وتەبێژی حکومەتی هەرێم پشتگیری تورکیای کرد‪.‬‬ ‫واڵتان و لەسەروشیانەوە هێزی ناتۆ ئەو‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪12‬‬ ‫هێرشه‌کانی ده‌وڵه‌تی تورکیا بۆسه‌ر‬ ‫هه‌رێمه‌کانی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری‪ ،‬زیادبوونی‬ ‫هێرش ‌ه ئاسمانیه‌کان بۆ سه‌ر هه‌رێمی‬ ‫پاراستنی مه‌دیا و گه‌ریالکان‪ ،‬نیشانی ده‌دات‬ ‫که‌ په‌یوه‌ندیه‌کانی نێوان پارتی و تورکیا‬ ‫هیچ خێر و سودێکی بۆ کورد نی ‌ه و ئه‌نجامێکی‬ ‫ئه‌رێنی لێناکه‌وێته‌وه‌‬ ‫لەشکرکێشیەیان وەک دروستکردنی پشێوی زیاتر‬ ‫لەناوچەکە و پێشێلکردنی سەروەری عێراق‬ ‫شرۆڤەکرد و داوای کشانەوەی بەپەلەیان لە ئەنقەرە‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫گەرچی تورکیا بەشێک لە هێزەکەی لە بەعشێقەوە‬ ‫بەرەو هەرێمی کوردستان کشاندەوە‪ ،‬بەاڵم هەتا‬ ‫ئێستاش ئەنقەرە پێداگری دەکات لە مانەوەی‬ ‫هێزەکانیان لەوێ و بەپێداویستیەکی ناوچەکەی‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫گەرچی تورکیا وای نیشاندا تورکیا بەشێک لە‬ ‫هێزەکەی لە بەعشیق کشاندوەتەوە بەاڵم ئاشکرا‬ ‫بوو کە تورکیا لە دوو پیالنی پێشتر ئامادەکراودا‬ ‫بەشێکی کەم لە هێزەکەی کشاندەوە‪ ،‬یەکەم؛‬ ‫لەکشانەوەدا بڕێکی زۆر چەک و تەقەمەنی بۆ‬ ‫چەتەکانی داعش بەجێهشێت و داعش لە شەوی‬ ‫‪ 22‬لەسەر ‪ 2015/12/23‬بەو چەکانەی تورکیا‬ ‫هێرشی کردە سەر پێشمەرگە لەناوچەکە و لەئاکامدا‬ ‫ژماریەکی زۆر پێشمەرگە شەهید و برینداربوون‪.‬‬ ‫دووهەم؛ پاش شکستی داعش لە ناوچەکە و نزیک‬ ‫بوونەوەی تێکشکاندیان لە موسڵ تورکیا ئەو چەتە‬ ‫تورکانەی ناردبوونیە ناو داعش لەگەڵ کاروانی‬ ‫گەڕانەوەی سوپاکەیدا گەڕاندونیەتیەوە بۆ تورکیا‪.‬‬ ‫دوو ئامانج‬ ‫شرۆڤەکان وانیشان دەدەن تورکیا بەنیازە بەهێنانی‬ ‫هێزەکەی بۆ ناوچەکە‪ ،‬دەستبگرێت بەسەر سامان‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫و نەوتی ئەو هەرێمەدا لەڕێی دروستکردنی هێزێکی‬ ‫دیکەی سوننە لەجێێ داعش بەیارمەتی پارتی و‬ ‫بارزانی‪ ،‬لەالیەکی دیکەش بەرگرتن بە بەهێزبوونی‬ ‫کوردی ئازاد لەناوچەکەدا و ڕێگرتن لە بەشداری‬ ‫هێزی هاوبەشی کورد لە ئازادکردنی موسڵدا‪،‬‬ ‫لەهەمانکاتدا لێدان لە پێگەی پەکەکە لە باشووری‬ ‫کوردستان و بەتایبەتی لە شەنگال‪.‬‬ ‫بوونەوەی تێکشکاندیان لە موسڵ تورکیا ئەو چەتە‬ ‫تورکانەی ناردبوونیە ناو داعش لەگەڵ کاروانی‬ ‫گەڕانەوەی سوپاکەیدا گەڕاندونیەتیەوە بۆ تورکیا‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫پانوراما وه‌رگه‌ريان و داهوريانێن كوردستانێ‪ ...‬ديتن و شرۆڤه‌‌كارى!!‬ ‫ﺳﻪﯾﺪ ﺋﻪﻛﺮهم ﺧﺎﻟﺪ‬ ‫ل ڤان چه‌ند سالێن بورى دا‪ ،‬روژهه‌التا نافين‬ ‫تژى بويه‌رێن و وه‌رگه‌ريان و داهوريانێن بله‌ز و‬ ‫تژى رۆيدانێن سه‌يروئه‌نتيك ‌ه بوينه‌‪ ،‬دناڤا واندا‬ ‫كوردستان كه‌ڤتي ‌ه به‌ر رۆناهى و وه‌رگه‌ريانێن‬ ‫نوى‪ ،‬ئه‌ڤێ ژى داخويانى و شرۆڤه‌‌كارى پێ دڤێن‪،‬‬ ‫دمه‌يدانا كاروخه‌باتێ دا زۆر رۆل و كاريگه‌ريێن‬ ‫جودا جودا دهێن ديتن‪ ،‬هه‌رديسان مايتێكرن و‬ ‫كاريگه‌رى ژى دهێن ‌ه ديتن‪ ،‬دناڤا ڤاناندا رۆل و‬ ‫كاريگه‌رێن سێبه‌رى و به‌رزه‌يى ژى دهێن ديتن‪،‬‬ ‫گرێدان و ده‌ستهه‌ڤساركرن ژى برێڤه‌ن ‌ه و برۆل و‬ ‫كاريگه‌رى تێك دته‌شقلن و ته‌ڤلهه‌ڤيا خو هه‌نه‌‪.‬‬ ‫‪..‬ئه‌ڤان هه‌ميان پرس و به‌رسڤ‪ ،‬هه‌الويستى‬ ‫هێالن ‌ه و ياگرنگه‌‪ ،‬پرس بێن ‌ه كرن و به‌رسڤێن رون‬ ‫و شه‌فاف بێنه‌وه‌رگرتن‪ ،‬ئه‌ڤ ‌ه ژى دبيتن ئه‌ركێ‪،‬‬ ‫يێن تايبه‌تمه‌ن و يێن دكارن خاندن و شرۆ‌ڤه‌كاريان‬ ‫بجێ بينن و ل ره‌وشێ بخودان ده‌ركه‌ڤن‪ ،‬يێن وه‌ك‬ ‫مه‌ژى خانده‌ڤانن‪ ،‬لێ خانده‌ڤان ژى دڤێتن برۆل و‬ ‫ئه‌ركێ خورابيتن و لڤێر ‌ه ل گوره‌ى به‌رومنێن خو‬ ‫ئه‌ز ژى دێ هنده‌ك پرس و داخويانيان هاڤێژم‬ ‫مه‌يدانێ و بمه‌ره‌ما هندێ‪ ،‬يێن دزان و يێن پرس‬ ‫دكه‌ڤن ئاليێ وان و ده‌رحه‌قێ به‌رسڤدانێ ده‌رده‌ڤ‬ ‫بێن ‌ه جه‌واب و بمه‌ره‌ما هندێ خزمه‌ته‌ك گشتى‬ ‫و ته‌ڤگه‌رى بێت ‌ه كرن‪ .‬ئه‌ڤ ته‌ڤلهه‌ڤى وتێكه‌ل و‬ ‫پێكه‌ليا هه‌ى برونى وبه‌رچاڤى بكه‌ڤيتن مه‌يدانێ‪،‬‬ ‫بونا كاربده‌ست و يێن جێ به‌جێ كرنا پرسا‪،‬‬ ‫دكه‌ڤيتن سه‌رمللێ وان بباشى ده‌رحه‌ق پرساوه‌رن‬ ‫و بكارن كاره‌كێ جدى بو خزمه‌ت و برێڤه‌برنێڤ ‌ه‬ ‫بباشى و جديه‌ت و ساخله‌مى رۆلێ خويێ‬ ‫نيشتيمانى و نه‌ته‌وايه‌تى بله‌يزن و كار بكه‌ن‪،‬‬ ‫له‌ومان ل ڤێر ‌ه بكورتى هنده‌ك خال و مژاران دێ‬ ‫ديار و شرۆڤه‌‌كه‌م لگوره‌ى هزروبيرێن خو‪.‬‬

‫‪- 1‬‬

‫رۆيدانێن بهارا عه‌ره‌بى‪:‬‬

‫ل دو سێ سالێن بووری دا ل دنيايێ و بنه‌خاسمه‌ي ‌‬ ‫ى‬ ‫ل ده‌ڤه‌را عه‌ره‌بى سه‌رهه‌لدان و گورينكاريێن مه‌زن‬ ‫هاتن رۆيدان و دئه‌گرێ دا هه‌رئێك ژ رژێما(تونس‪،‬‬ ‫مسر‪ ،‬ليبيا‪ ،‬يه‌مه‌ن) گورينكاريێن جه‌وهه‌رى‬ ‫تێدا درۆست بوون‪ ،‬ئه‌ڤه‌ژى دئه‌گه‌رێ په‌يدابوونا‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪14‬‬ ‫هوكارێن ناڤخويى و ده‌رڤه‌ده‌رى دا و بنه‌خاسمه‌يى‬ ‫دئه‌گه‌رێ سه‌رهه‌لدان و نه‌رازيبونا جه‌ماوه‌رى دا‪،‬‬ ‫ئه‌ڤ گورينكاري ‌ه ئه‌گه‌ر چى و ل گوره‌ى ديتنا زۆربه‌ى‬ ‫شلوه‌كاران‪ ،‬ڤێ بهارا عه‌ره‌بى درولێ خودا شكه‌ستن‬ ‫ئينا و نه‌گه‌هه‌شتي ‌ه ئه‌رمانجێن خو‪ ،‬لێ بهه‌رحال‬ ‫گورينكاريا هنده‌ك رژێم و ده‌ستهه‌التا دكتاتورى و‬ ‫تاك ‌ه حزبى و سه‌ركرداريا قوماندارى هات ‌ه گورين‬ ‫و دئه‌گه‌رێ دا ده‌ستهه‌التێن چه‌ندايه‌تى و بئيدار ‌ه‬ ‫و راگه‌هاندنا چه‌ندايه‌تى(ته‌عه‌ددى) هاتن ‌ه ديتن‬ ‫و داناندن‪ ،‬ژ بلى هندێ كو به‌ره‌اليى و خرابكارى‬

‫ئاليه‌كى و ژئاليێ دى بسه‌روكاتيا توركيا و‬ ‫سعوديا‪ ،‬وه‌كى جووت ده‌وله‌تێن سه‌ركێشيا ته‌يارێ‬ ‫سونى‪ ،‬ژبلى هندێ ل ده‌مه‌كێ درێژبو ده‌ڤه‌ر توشى‬ ‫دورهێل و هه‌ڤركيا به‌ره‌يێ رۆژئاڤا دا بسه‌روكاتيا‬ ‫ئه‌مريكا و به‌ره‌يێ رۆژهه‌الت يێ كو دهێتن ديتن د‬ ‫سه‌روكاتيا يه‌كێتيا سوڤياتى ياكه‌ڤن و رۆسيا نها‪،‬‬ ‫تاكو نهاژى ره‌نگڤه‌دان و ده‌نگڤه‌دانا ئايديولوژيك‬ ‫و كارتێكرنێن وان دهێتن ديتن‪ ،‬دكوماڤێ دياركرنا‬ ‫مه‌دا‪ ،‬هه‌ڤركى و گورينكاريێن ده‌ڤه‌رێ خودبينن و‬ ‫دهێن ‌ه برێڤه‌برن‪ ،‬تشتێ دى يێ ژ هه‌ميێ گرنگترێ‬

‫»ڤێ بهارا عه‌ره‌بى درولێ خودا شكه‌ستن ئينا و نه‌گه‌هه‌شتيه‌ ئه‌رمانجێن خو«‬ ‫وتيرۆر و توقاندن ل ده‌ڤه‌رێ بره‌نگه‌كێ به‌رفره ‌ه و‬ ‫به‌ربه‌الڤ هات ‌ه ديتن‪ ،‬دئه‌گه‌رێ دا هێز و بزاڤ و‬ ‫ته‌ياريێن دى په‌يدا بوون چ دئيناندن و په‌يدا كرنا‬ ‫بيروهزراندا يان ژى دسه‌رهه‌لدان و په‌يدابوونا ته‌يار‬ ‫و ره‌وتێن توندوتيژو تيرۆرستى دا‪ ،‬ئه‌ڤ ‌ه ژى دهێتن‬ ‫ديتن بره‌نگه‌كێ‪ ،‬نه‌خاسمه‌ى ل عێراق و سوريێ دا و‬ ‫دئه‌گه‌رێ په‌يدا بوونا هێز و ته‌ياريێن تيروستى دا يا‬ ‫كو دهێتن كوم كرن د ده‌وله‌تا ئيسالمى يا عێراق و‬ ‫شامێ دا (داعش) ل عێراق و سوريێ دا‪ ،‬ئه‌ڤێ هێزێ‬ ‫هه‌مى ده‌ڤه‌را رۆژهه‌التا ناڤين هه‌ژاند ن ‌ه و نه‌خاسم‬ ‫پاشى گرتنا ميسل و ئه‌نبار و سێ گوشه‌يا سونى‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌حند ‌ه به‌ريا وێ مه‌ساحه‌تێن زۆر مه‌زن ژئاخا‬ ‫سورى لبن ده‌ستێ واندا بوي ‌ه و ئه‌ڤ هه‌مى ده‌ڤه‌ر ‌ه‬ ‫توشى شه‌رهكێ گران و كوشتارگه‌هێن مه‌زن ببوون‪،‬‬ ‫چول و هول كرنا ده‌ڤه‌ريێن زۆرا مه‌زن به‌رده‌وام‬ ‫بوون‪..‬دئه‌گه‌رى راگوهاستن و ده‌ربه‌ده‌ريا مليونه‌ها‬ ‫خه‌لكێ سڤيل و خه‌لكێ ده‌ربه‌ده‌ر‪ ،‬ديمه‌نێن برس و‬ ‫تژى زولم و زورى دروست كربوون‪.‬‬ ‫ده‌ڤه‌را رۆژهه‌التا ناڤين ده‌ڤه‌ره‌كا زه‌نگين و زور‬ ‫گرنگه‌‪ ،‬چ ل ده‌مێ بورى و چ ژى ل نها و داهاتى دا‪،‬‬ ‫ژ به‌ر هندى ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ‌ه هه‌رده‌م بوي ‌ه جهێ هه‌ڤركى‬ ‫و خوپاالفتنا ده‌وله‌تى و هه‌رێمى‪ ،‬دڤێ ئه‌گه‌رێ دا‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندى و ئايديولوژيكێن ژێك جودا و هه‌ڤرك‬ ‫په‌يدابوون و كه‌ڤتن ناڤا شه‌ره‌نيخه‌كا گران‪ ،‬كاڤلكارى‬ ‫و وێرانكارى هاتن برێڤه‌برن‪ ،‬ژوان هه‌ڤركيا دومدرێژ‬ ‫و دژوارا سونى و شيعى و بسه‌روكاتيا ئيرانێ ژ‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫ئه‌و ‌ه بهێتن گوتن‪ ،‬ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسم‬ ‫توركيا‪ ،‬ئيرانێ‪ ،‬سعوديێ پشته‌ڤانى و پالدانێن‬ ‫مه‌زن كرن‪ ،‬بونا زێده‌كرنا تيرورا جه‌سه‌دى و هزرى‬ ‫ل ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسم ل ده‌ردورا هه‌رێمێن كوردستانێ‬ ‫بونا خورت كرن و كويركرنا پێگه‌و و به‌رژه‌وه‌ندێن‬ ‫خو‪ ،‬دئالێ دى دا‪ ،‬هه‌رديسانێ پالن و به‌رنام ‌ه‬ ‫رێژيێن وان دبه‌رده‌وامن بو لێدانا كێشه‌يا كوردى و‬ ‫بونا كێشا كوردى وه‌رارێ بخوڤه‌نه‌بينيتن و توشى‬ ‫زه‌ربه‌كى ببيتن!!‪.‬‬ ‫هه‌ر ژبه‌ر ڤێ رێكخستنا ده‌وله‌تى يا تيرۆرستى‬ ‫بناڤێ(داعش) ده‌ست بهێرشێن تژى هوڤاتى كرن‪،‬‬ ‫ل سه‌رده‌ڤه‌رێن كوردستى‪ ،‬يێن كو دكه‌ڤن ده‌ڤه‌رێن‬ ‫عه‌ره‌بشين كرى‪ ،‬بناڤێ(ده‌ڤه‌رێن كوردستانى‬ ‫يێن ده‌رڤه‌ى هه‌رێمێ)‪ ،‬نه‌خاسم ل ناوچه‌يێن(‬ ‫شنگال‪ ،‬زومار‪ ،‬ده‌شتا ميسل‪ ،‬سعدي ‌ه و جه‌لوال‪،‬‬ ‫دووزخورماتوو‪.).....‬‬ ‫دڤان ده‌ڤه‌راندا كوشتارگه‌هێن زور مه‌زن برێڤه‌برن‬ ‫و نه‌خاسم ل شنگالێ بسه‌ده‌ها هزرا خه‌لك‬ ‫ده‌ربه‌ده‌ر بوو‪ ،‬بهزاره‌ها ژنێن ئێزدى گرتن و‬ ‫كرن ‌ه سه‌بايه‌‪ ،‬بده‌هان هزر مێرگرتن و هندا كرن‪،‬‬ ‫كريارێن نامروڤايه‌تى و ل ديڤ هه‌مى برێڤه‌چوونێن‬ ‫نه‌مروڤايه‌تى دان ‌ه دووماندن‪ ،‬دئه‌گه‌رێ دا زێده‌ى‬ ‫ئێك مليون و نيڤ خه‌لك ئاواره‌ى كوردستانێ بوون‬ ‫و توشى هه‌مى ره‌نگێن ئێشاندنێن هزرى و جه‌سته‌يى‬ ‫بوون‪ ،‬ئه‌ڤه‌ هه‌مى هاتن ‌ه برێڤه‌برن ل ده‌مه‌كى هه‌رێما‬

‫‪15‬‬ ‫كوردستانێ لبن هره‌ش ‌ه و گڤاشتنێن هه‌رێمى و‬ ‫بنه‌خاسمه‌ي ‌ه لبن گه‌فێن ده‌وله‌تا مه‌ركه‌زى دا كه‌ڤتي ‌ه‬ ‫بن قه‌يرانه‌كا گران اداريى دا‪.‬‬ ‫نهاژى ژبلى هه‌ره‌ش ‌ه و قه‌يرانێن ده‌ڤه‌رێ و نه‌خاسم‬ ‫دئاليێ ئابورى دا‪ ،‬هه‌رێماكوردستانێ و لباشور‬ ‫ئيداره‌يێ دكه‌تن لبن گڤاشتن و تێك ته‌شقلينا‬ ‫به‌رژه‌وه‌نديێن ناڤده‌وله‌تى و بتايبه‌تى ژاليێ ئيران و‬ ‫توركيا ڤه‌‪ ،‬تاكو وه‌سان دهێتن ديتن و شوبهاندن‪،‬‬ ‫هه‌روه‌چكى هه‌رێم هاتي ‌ه دابه‌ش كرن‪ ،‬لبن سێبه‌ر و‬ ‫سها توركيا و ئيرانێ دا‪ ،‬لبن كارتێكرنا وانان ژيان‬ ‫و ئيداره‌يێ دكه‌تن‪ ،‬لێ سه‌ره‌راى ڤێ هه‌ميێ ژى‪،‬‬ ‫دهه‌رێمێ دا يه‌كگرتنا رێزێن هێزوبزاڤێن كوردى و‬ ‫كوردستانى ناهێتن ديتن و دووبه‌ره‌كى و دووبه‌ره‌يێن‬ ‫هه‌ڤدژ تێدا ديار و ئاشكرا دهێن ديتن و ئه‌ڤه‌ژى‬ ‫خه‌ته‌ره‌ك ‌ه و نه‌ئاراميێ ل ده‌ڤ هه‌رتاكه‌كێ كوردى‬ ‫و كوردستانى دروست دكه‌تن‪...‬له‌وما لڤێر ‌ه دهێت‬ ‫داخازكرن‪ ،‬هێزو اليه‌نێن كورد و كوردستانى به‌ره‌يێن‬ ‫خودروست بكه‌ن و يه‌كێتيا خو پێك بينن‪ ،‬تاكو‬ ‫بشێن هه‌مبه‌رى ڤان خه‌ته‌را راوه‌ستن و بسه‌ركه‌ڤتن‬ ‫ده‌ستكه‌ڤتێن ملله‌تێ خو بپارێزن‪.‬‬ ‫‪- 2‬‬

‫سامانێ خو ببه‌تن و ته‌ناهيىێ و ژيانه‌كا باش بو‬ ‫خه‌لكێ ڤى وه‌التى دروست و دابين بكه‌تن‪.‬‬ ‫نها ژى ئه‌ڤ وه‌الت ‌ه دناڤا كاڤلكارى و وێرانكاريێ‬ ‫و جوودابوونێ دا ئيدار ‌ه و ژيانێ دكه‌تن‪ ،‬وه‌التى‪،‬‬ ‫سێ ده‌ڤه‌رى و سێ ده‌سته‌التى و سێ ملله‌تينى پێڤ ‌ه‬ ‫ديار و ئاشكاريه‌(كوردى‪ ،‬عه‌ره‌بى سونى‪ ،‬عه‌ره‌بى‬ ‫شيعى) ژبلى نه‌ته‌و ‌ه و ئولێن دى يێن دهێن ‌ه ديتن‪...‬‬ ‫هه‌ر ئه‌ڤه‌ژى ئه‌گه‌رێن ديار و به‌رچاڤ بونا هه‌بونا‬ ‫شه‌روكاڤل كاريێن به‌رده‌وام و كوشت و كوشتارگه‌هێن‬ ‫زور مه‌زن ل كه‌ڤن و ل نها ژى‪.‬‬ ‫ئه‌ڤێ ره‌وشێ و ئه‌ڤان هه‌ڤركاتيان كارتێكرن دروست‬ ‫كرن‪ ،‬ل سه‌ر ره‌وش و ژيانا خه‌لكێ كوردستانێ ژى‬ ‫و نه‌خاسم لبن ده‌ستهه‌التا جووت حزبى دا‪ ،‬دڤێ‬ ‫ئه‌گه‌رێ دا ره‌وشێن خوينا وى و رويدانێن بكاڤل‬ ‫كارى و دابه‌ش بوو نێن ئيدارى و هه‌رێمى دروست و‬ ‫ديار بوون‪ ،‬تاكو ره‌وش گه‌هشتي ‌ه وێ هندێ‪ ،‬ده‌ڤه‌ر‬ ‫ده‌ڤه‌ركانێ په‌يدا ببيتن و اليه‌ك بكه‌ڤيتن بن زوما‬ ‫ئيرانيزمێ و يادى بكه‌ڤيتن بن زوما تركيزمێ‪.‬‬

‫ره‌وش و بارێ عێراقێ و رۆلێ به‌غداد(ناوه‌ندێ)‪:‬‬

‫راست ‌ه ده‌ڤه‌را دووال هه‌ردووك رۆيبارا(عێراقا) نوكه‌‪،‬‬ ‫جهه‌كێ كه‌ڤنار و گرنگ ‌ه ژ هه‌مى اليه‌كێ ژيانێ چ وه‌ك‬ ‫دێرۆك و شارستانيه‌ت يان ژى وه‌كى مه‌لبه‌نده‌كێ‬ ‫ئابورى و زه‌نگين بسه‌رچاوه‌يێن خو يێن سروشتى‪،‬‬ ‫ژاليێ نه‌ته‌وه‌يى و دينى و مه‌زهه‌بى هه‌مه‌ره‌نگى و‬ ‫هه‌م ‌ه ده‌نگى پێڤه‌ديار ‌ه و دگه‌ل هنێ دا‪ ،‬خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ‬ ‫لكه‌ڤن و لنها دا ژيانه‌كا تژى زه‌محه‌تى و هه‌ڤركى‬ ‫و تژى شه‌روپێكدادان و وێرانكارى بوراندي ‌ه و ئه‌ڤ‬ ‫وه‌الت ‌ه ل سه‌رخاست و حه‌زكرنێن خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ‬ ‫نه‌هاتي ‌ه دروست كرن‪ ،‬هه‌رديسان ژى دسه‌دساال‬ ‫بورى د هیچ رژێمێن ديموكراتى و دادپه‌روه‌رى ژى‬ ‫تيدا دروست نه‌بوينه‌‪ ،‬له‌ومانێ دناڤا هه‌ڤركى و‬ ‫ژێبرنا ئولى و نه‌ته‌وه‌يى دا‪ ،‬خوينرێتن و تاالن و‬ ‫وێرانكارى دبه‌رده‌وام بووين ‌ه لڤى وه‌التى‪...‬رژێمێن‬ ‫دكتاتوورى و نفشيه‌رێسى ئێك ل دوويڤ ئێكى‪،‬‬ ‫بده‌سته‌كێ ئاسنى ده‌ستهه‌التا ڤى وه‌التى كري ‌ه و ماف‬ ‫و ئه‌رك بن پێ كرنه‌‪ ،‬ئازادى زه‌بت كرنه‌‪ ،‬ڤى وه‌التى‬ ‫ته‌ناهى بخوڤ ‌ه نه‌ديتي ‌ه تاكو خوشيێ بسراوه‌ت و‬

‫‪- 3‬‬

‫داعش و كاتێكرنا داعيشمێ‪:‬‬

‫ئه‌ڤ ‌ه رێكخراوه‌كا تيروزيزميا ئيسالمي ‌ه و ژ كويراتيا‬ ‫رێخراوا قاعيده‌يا دروست بوي ‌ه بسه‌روكاتيا ئوسام ‌ه‬ ‫بن الدنێ سعودى ل عێراق و شامێ بسه‌روكاتيا‬ ‫ابوبه‌كرێ به‌غدادى‪ ،‬ئه‌ڤ رێكخراو ‌ه هات ‌ه پشته‌ڤانى‬ ‫و دروست كرن بهاريكارى و پشته‌ڤانيا سعوديا‪،‬‬ ‫توركيا‪ ،‬ئيمارات‪ ...‬پشتى خورتبونا بنه‌ماييكێن‬ ‫ده‌وله‌تا ئيسالميا شيعى ل عێراقێ ل سه‌رده‌مێ‬ ‫نورى المالكى و پشتى بلندبوونا ده‌نگێ دروست‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪16‬‬ ‫بووناده‌وله‌تا كوردى ل باشور‪ ،‬ئه‌ڤ رێكخراو ‌ه‬ ‫بره‌نگه‌كێ ئاشكرا هات ‌ه پشته‌ڤانى كرن بو به‌رهنگاريا‬ ‫نفوزێ ئيرانى و خورت بونا بهێزبوون و ئاڤابوونا‬ ‫ده‌وله‌تا شيعه‌گه‌رى ل عيراقێ د ئاله‌كى دا و دئالێ‬ ‫دا بونا به‌رهنگارى و لێدانا ده‌ستهه‌الت و بێ ده‌نگ‬ ‫كرنا ده‌نگێن ده‌نگويا ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا كوردى‪.‬‬ ‫لێ كوشتارگه‌هێن گشتى‪ ،‬چوول و هول كرنا‬ ‫ده‌ڤه‌رێ‪ ،‬تيكدانا شوينوار و جهێن پيروز‪ ،‬گونه‌هبار‬ ‫و هه‌رفاندنێن ڤێ رێكخراوێ‪ ،‬دئاله‌كى دا هه‌ماهه‌نگى‬ ‫و ل هه‌ڤهاتن دروست كرن ‌ه ل كوردستانێ و ل ئالێ‬ ‫دى پشته‌ڤانى كومه‌كى بو هه‌رێمێ بده‌ستڤ ‌ه ئيناندن ‌ه‬ ‫و وه‌رگه‌ريان ‌ه و پێشداچوونه‌ك ئێخستي ‌ه كێشه‌يا‬ ‫كوردى بره‌نگه‌كێ گشتى و ته‌ڤايى و ئێدى كورد وه‌كى‬ ‫هێزه‌كا خورت و بوێره‌كى ل هه‌ردوونيايێ هات ‌ه‬ ‫ناس كرن‪ ،‬ئه‌ڤ ‌ه ژى ژبلى هێز و خورتين ‌ه بو ملله‌ت‬ ‫و بو كێشا كوردى‪ ،‬ساخكرنه‌ك و ساخله‌ميه‌كێ‬ ‫دده‌ن ديار كرن چ ل ده‌ڤ كوردان و چ ژ ل ده‌ڤ‬ ‫وان هێزێن كاريگه‌ر و هه‌ڤدژ دگه‌ل تيرورزمێ دا‪،‬‬ ‫ئيدى كورد ملله‌ته‌ك ‌ه و دشێتن ئيدارا خوبكه‌تن و‬ ‫هێزا پاراستنێ ل ده‌ڤ هه‌ي ‌ه و گه‌ره‌ك ‌ه رێك بوب‬ ‫هێتن خوش كرن‪ ،‬تاكو كيانێ خوبخويى بخودانن و‬ ‫پاراستنا خو بكه‌ن و بشته‌ڤانى و هاريكاريا هێزێن‬ ‫ناڤده‌وله‌تى وه‌رگرن‪ ،‬لێ مخابن كورد تاكو نها ژى‬ ‫ناێتن ديتن ڤێ ده‌ليڤێ وه‌رگرن و ئه‌گه‌رێن ژ ده‌ست‬ ‫چونێ هه‌نه‌!!!‪.‬‬ ‫راست ‌ه هه‌ر ئێك ژ توركيا وئيران ده‌وله‌تێن كه‌ڤن‬ ‫و مه‌زن و كاريگه‌رن و هه‌رئێكێ ژ وان كارتێكرن‬ ‫و كاريگه‌ريا خو هه‌ي ‌ه و هه‌رئێكێ ژ وان چاوان‬ ‫ده‌ست هه‌ي ‌ه دلڤاندن و ئاراسته‌كرنا هيزێن كوردى و‬ ‫كوردستانى دا‪ ،‬هه‌ربوى ره‌نگى و به‌لكى بره‌نگه‌كێ‬ ‫كاريگه‌رترژى رول هه‌به‌ي ‌ه دئاراسته‌كرن و خورت‬ ‫كرت كرنا هێزو رێكخستنێن تيرورستى دا‪ ،‬نه‌خاسم‬ ‫تيرۆرستێن داعش‪ ،‬ده‌ستێ هه‌رئێكێ ژ ئيران و توركيا‬ ‫هه‌ي ‌ه دئاراسته‌كرن و پرچه‌ك كرنا ڤێ هيزێ دا‪،‬‬ ‫ل گوره‌ى به‌رژه‌وه‌ندى و ستراتيژيه‌تێن خو‪ ،‬بزاڤ‬ ‫پێ كرن و دان ‌ه شولى‪ ،‬تاكو ل گوره‌ى حه‌زكرن و‬ ‫به‌رژه‌وه‌نديا وان‪ ،‬ده‌ڤه‌ر بێتن ميزان كرن و به‌له‌نزێ‬ ‫هێزان بهێتن دروست كرن و په‌ياد ‌ه كرن‪ ،‬ديسان‬ ‫دهێتن ديتن هه‌ماهه‌نگى و هه‌ڤكاريه‌كا ڤه‌شارتى‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫هه‌بيتن لناڤبه‌را ئيران و توركيا دا‪ ،‬دناڤبه‌را ڤێ‬ ‫دا‪ ،‬توركيا به‌رژه‌وه‌ندييێن ئابورى هه‌ن ‌ه و ئيران‬ ‫پاراستنا وانان پێكدئينيتن و دپارێزيتن و به‌رامبه‌رى‬ ‫وێ ئيرانێ به‌رژه‌وه‌نديێن ئه‌منى و پاراستنى هه‌ن ‌ه و‬ ‫توركيا ژبونا ڤێ رێكێ خوش دكه‌تن كويراتيا هياللێ‬ ‫شيعى ل عێراق و سوريێ رێخوش كرن و پشته‌ڤانى‬ ‫لێ بهێتن كرن‪ ،‬ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ بلوك به‌ندى‬ ‫هه‌ن ‌ه و دهێن ‌ه ديتن دبه‌رژه‌وه‌ندييێن خو دناڤبه‌را‬ ‫هێز و ته‌ياراتێن ده‌ڤه‌رێ ژى دا دپارێزن‪.‬‬

‫ده‌ڤه‌رێ دابه‌ش بوون و بلووك سازى بخوڤ ‌ه‬ ‫ديتينه‌‪ ،‬ژبه‌ركو شێست ژ سه‌دێ خه‌لكێ‬ ‫عێراقێ شيع ‌ه مه‌زهه‌بن و چل ده‌رسه‌دێ كورد‬ ‫و عه‌ره‌بێن سونينه‌‬ ‫‪- 4‬‬

‫رۆلێ هێزێن هه‌رێمى و ناڤده‌وله‌تى‪:‬‬

‫وه‌كى لبه‌ريا نها مه‌داي ‌ه ديار كرن‪ ،‬گرنگيا ڤێ‬ ‫ده‌ڤه‌رێ ژ رويێ ئابورى و هه‌ل ومه‌رجێن بابه‌تى‬ ‫و هه‌رێمى و نه‌خاسم دوارێ سياسى دا‪ ،‬هه‌ر زور‬ ‫ژ كه‌ڤن دا شه‌رو هه‌ڤركيێن خويناوى لڤێ ده‌ڤه‌رێ‬ ‫دهێن ‌ه ديتن و برێڤه‌برن‪ ،‬ده‌ڤه‌رێ دابه‌ش بوون و‬ ‫بلووك سازى بخوڤ ‌ه ديتينه‌‪ ،‬ژبه‌ركو شێست ژ سه‌دێ‬ ‫خه‌لكێ عێراقێ شيع ‌ه مه‌زهه‌بن و چل ده‌رسه‌دێ‬ ‫كورد و عه‌ره‌بێن سونينه‌‪ ،‬هه‌رديسانێ كێماتيه‌كا‬ ‫كاريگه‌را شيعان هه‌يه‌ ل هه‌رئێكێ ژ سوريێ و‬ ‫لوبنانێ و ئه‌ڤ كێماستيا شيعى بخورتى هاتي ‌ه‬ ‫ئاماده‌كرن و تيژ كرن‪ ،‬بهزروبيرێن شيعه‌گه‌رى و‬ ‫ئيران لوى هياللى باال ده‌ست ‌ه و بخورتى و كريار‪،‬‬ ‫لوێر ‌ه باال ده‌سته‌‪ ،‬هه‌رديسان توركيا ژى هه‌ست‬ ‫بڤێ چه‌ندێ كري ‌ه و ده‌ست داي ‌ه خوپاراستنێ‪،‬‬ ‫دناڤ عه‌ره‌بێن سونى و كه‌مينه‌يا توركومانى دا‪،‬‬ ‫هه‌ر ل سه‌رڤى بنياتى توركيا و سعوديا پشته‌ڤانى‬ ‫و هاريكارى دان ‌ه داعش‪ ،‬بمه‌ره‌ما هندێ داليه‌كى‬ ‫دا هه‌بون و كارتێكرنا شيعان كێم بكه‌تن و هه‌م‬ ‫ژى هه‌به‌رى پێشكه‌ڤتن و پيشداچوونێن كوردان‬ ‫راوه‌ستيتن‪ ،‬نه‌خاسم لباكور و بنه‌خاسمه‌يى ترێ‬

‫‪17‬‬ ‫هه‌مبه‌رى پێشكه‌ڤتن و پێشداچوونێن كوما جڤاكێن‬ ‫كوردستانى(كه‌جه‌كه‌)‪.‬‬ ‫ئه‌ڤ شه‌رێ تيرۆرا داعش دكه‌تن‪ ،‬ترازى و بلوك‬ ‫به‌نديا دونيايێ گورين و ێ نوى دروست كرنه‌‪،‬‬ ‫پشته‌ڤانيا به‌رده‌واما توركيا ژ داعش‪ ،‬ئه‌مريكى‬ ‫و ئه‌وروپى تور ‌ه كرنه‌‪ ،‬ديسان ئاشكرابوونا‬ ‫ئيمپراتوريه‌ت بوونا توركيا گه‌فه‌كا دي ‌ه ل سه‌رده‌ڤه‌رێ‬ ‫و ل سه‌ربه‌رژه‌وه‌نديێن ئه‌مريكا و ئه‌وروپا‪ ،‬دئالێ‬ ‫سيان دا توركيا بوي ‌ه باره‌كێ گران ل سه‌رئه‌وروپا‬ ‫و پێشه‌سازيا ئه‌وروپا ڤه‌گوهاستي ‌ه توريكيا و‬ ‫ده‌ست بسه‌ر بازارێن رۆژهه‌التا ناڤيندا گرتي ‌ه و‬ ‫ئه‌ڤه‌ژى دبن ‌ه ته‌نگاسى و دلسارى بو ئه‌وروپيان‪،‬‬ ‫ژ به‌رهندێ دهێتن ‌ه ديتن‪ ،‬ئه‌مريكا و ئه‌وروپا ئێدى‬ ‫ده‌ست ژپشته‌ڤانيا توركيا به‌رده‌ن و ل شوينا وێ‬ ‫پشته‌ڤانيا كوما جڤاكێن كوردستانى(كه‌جه‌كه‌) بكه‌ن‪،‬‬ ‫چونكى كه‌جه‌ك ‌ه بوي ‌ه هێزه‌كا كاريگه‌ر و دكاريتن‬ ‫ده‌ڤه‌رێ بپارێزيتن و نه‌خاسم پشتى گرتنا تلبه‌راك و‬ ‫تلحه‌ميز و پاراستنا كه‌مينێن وێ ده‌ڤه‌رێ و جهگرتنا‬ ‫وان ل ناڤ كانتونێن رۆژئاڤادا‪ ،‬نه‌خاسم پشتى‬ ‫هه‌لبژارتنێن بگه‌رم و گورێن به‌له‌ديان ل جزيرێ!!‬ ‫ديسان ئيران ژى بوي ‌ه هێزه‌كا كاريگه‌ر و ئێدى‬ ‫ئه‌مريكا خه‌ريك ‌ه دان و ستاندنان دگه‌ل دا دكه‌تن و‬ ‫رێك لبه‌ر خوش كرن ‌ه دپاراستن و پاقژ كرنا عێراقێ‬ ‫دا‪.‬ئێدى ده‌م هات لێك گورين و پێك گورينا هێز و‬ ‫به‌رژه‌وه‌نديا ل ده‌ڤه‌رێ دروست ببيتن و پێگوريك‬ ‫ته‌مام ببن و ئيران جهێ توركيا بگريتن‪ ،‬يان ژى‬ ‫بهه‌ڤسه‌نگى سه‌رده‌ريێ دگه‌ل دا بێتن كرن‪.‬‬ ‫ئه‌ردوغان وه‌كى هرچێ سوارى كورسيكێ بوي ‌ه و وه‌كى‬ ‫‪- 5‬‬ ‫رويڤى سياسه‌تێ دكه‌تن‪:‬‬ ‫ئه‌ردوغان سياسه‌تمه‌داره‌كێ حيله‌كه‌ر و شاره‌زايه‌‪،‬‬ ‫هه‌رده‌م شكه‌ستنێن خو يێن سياسى دكه‌تن ستويێ‬ ‫خه‌لكێ دى و سه‌ركه‌ڤتنێن خه‌لكێ دى بخو حسێب‬ ‫دكه‌تن‪ ،‬بمن وه‌ر ‌ه ئه‌ڤ رۆل و له‌يزتنا وى‪ ،‬پيڤه‌ر ‌ه‬ ‫بو حيل ‌ه و حه‌والێن وى‪ ،‬كێش و پيڤانا وان قياس‬ ‫دكه‌تن‪ ،‬ژبلى هندێ ئه‌ڤ ‌ه شه‌ره‌مه‌ك و فهێتيه‌ك ‌ه‬ ‫بو وى‪ ،‬چونكى سياسه‌تا بحيل ‌ه و حه‌وال ‌ه ياده‌م‬ ‫كورته‌‪ ،‬دوماهيكا وێ دبيتن نوسيبه‌ت و شكه‌ستن‬ ‫بو خودانێ‪ ،‬ئه‌ردوغان بته‌ريق ‌ه و سوفيگه‌رييا رێكا‬

‫ئه‌ردوغان‬ ‫سياسه‌تمه‌داره‌كێ حيله‌كه‌ر‬ ‫و شاره‌زايه‌‬

‫نورسى خوگه‌هانده‌ نه‌جمه‌دين ئه‌ربه‌كان‪ ،‬تاكو‬ ‫جهێ پێن خو موكوم كرى و نه‌خاسم پاش سه‌ره‌دانا‬ ‫نه‌جمه‌دين ئه‌ربه‌كانى بو ليبيا‪ ،‬كێش ‌ه وه‌رگرت و‬ ‫كوده‌تايه‌كا سيى ل سه‌رنه‌جمه‌دين ئه‌ربه‌كان كر‪،‬‬ ‫بو مريدێ فه‌تحوال گوله‌نى و برێك و هاريكاريا‬ ‫وى گه‌هشت ‌ه كورسيكا ده‌ستهه‌التێ و پاش خورت‬ ‫كرنا ده‌ستهه‌التا خو‪ ،‬كوده‌تايه‌كا ره‌شا نه‌به‌رگرتى‬ ‫ل سه‌ر ته‌يارێ فه‌تحواليى ژى كر‪ ،‬ئێدى پرۆژێ‬ ‫ئاشتيێ يێ كو عبدوال ئوجالنى داناندى‪ ،‬كر ‌ه پرۆژێ‬ ‫خو و لگوره‌ى حه‌زكرن و ئاڤاكرنێن خو‪ ،‬بانگه‌ش ‌ه‬ ‫بو كرن و هه‌ول دا كه‌جه‌ك ‌ه و عه‌بدوال ئوجه‌النى ژێك‬ ‫جودا بكه‌تن‪ ،‬ئه‌ڤ ‌ه بخو سياسه‌ته‌كا ره‌ش و كرێت ‌ه‬ ‫ئه‌ردوغان‪ ،‬پياد ‌ه دكه‌تن‪ ،‬جار هه‌ول دده‌تن هه‌ده‌پێ‬ ‫و به‌ده‌پێ دگه‌ل قه‌نديل ناكوك بكه‌تن و جاران ژى‬ ‫بزاڤێ دكه‌تن قه‌نيل و عبدوال ئوجه‌النى ژێك جودا‬ ‫بكه‌تن‪‌ ،‬ئه‌ڤ ‌ه سياسه‌ته‌كا شكه‌ستى و قرێژيه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫لبه‌رخودگريتن‪ ،‬بپشت راستى ژى دبێژم‪ ،‬ئه‌وا دهێتن‬ ‫ديتن دكريار و برێڤه‌چوونێن وى دا‪ ،‬ئه‌و نه‌خوشێ‬ ‫كورسيكێي ‌ه و هه‌مى خه‌ونێن وى ئه‌ون‪ ،‬ئه‌و زه‌المێ‬ ‫به‌ريا هه‌شتێ ساالن نه‌خوش كه‌ڤتى و مرى ساخ بكه‌تن‬ ‫و بالوى بينيتن مه‌يدانێ و ئيمپراتوريه‌تا عوسمانلى‬ ‫بده‌تن ئاڤاكرن‪ ،‬بونا ڤێ يێ ئاماده‌ي ‌ه هه‌رتشته‌كى‬ ‫بكه‌تن‪ ،‬ئه‌و پشته‌ڤانيا چه‌ندين سال ‌ه ئه‌مريكا و‬ ‫ئه‌وروپا بو كرى‪ ،‬بكارئيناندن بونا ئاڤاكرنا ڤان‬ ‫مه‌ره‌مان‪ ،‬تاكو نوك ‌ه مه‌ره‌ما وى ژى ژ پرۆژێ‬ ‫ئاشتيێ ته‌نها بورينا ده‌مى و وه‌رگرتنا ده‌ليڤايه‌‪ ،‬دا‬ ‫كو ئه‌رمانجێن خو خورت كه‌تن و ل گوره‌ى به‌رنام ‌ه و‬ ‫پالنێن وى بو داناندين‪...‬لێ شاره‌زايى و هزرمه‌نديا‬ ‫كه‌جه‌ك ‌ه و بسه‌روكاتيا عبدوال ئوجه‌الن بهوستاكاريا‬ ‫وان‪ ،‬شيان پالنێن وى سه‌ر نوخين دكه‌ن و مه‌رجێن‬ ‫خودهاڤێژن مه‌يدانێ و بساخله‌مى گاڤادهاڤێژن‪،‬‬ ‫ئێدى ده‌رفه‌ت ل سه‌رده‌رفه‌تێ ژێ دچن و ده‌م دبوريتن‬ ‫و ئه‌و حيلێن وى داناى بسه‌رێ وى دا دشكێن‪...‬لێ‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪18‬‬ ‫يا جهێ حێبه‌تێ و مخابنيێ‪ ،‬ده‌ستهه‌التا بادينان‬ ‫وه‌كى سێبه‌را وان دهێتن ديتن و خه‌ريك ‌ه يه‌كگرتوو‬ ‫و بزاڤا گوران و حزبا سوشيالست و شويعى ژى‬ ‫دێ كه‌ڤن ده‌رد ‌ه كوكينا وێ و بن ‌ه سێبه‌را سيبه‌رێ و‬ ‫ئه‌ڤ ‌ه خه‌له‌تيه‌ك و شاشيه‌كا مه‌زن ‌ه و گه‌ره‌كه‌ بهێتن‬ ‫راست كرن و بهشيارى گاڤ و حه‌ره‌كه‌ت بهێتن برێڤ ‌ه‬ ‫برن‪ ،‬د كوما ئيداره‌كرن و په‌ياده‌كرنا سياسه‌تا ئاق‬ ‫پارتى و ئه‌ردوغانى دا‪ ،‬دهێتن ديتن ئه‌ردوغان وه‌كى‬ ‫هرچێ سوارى كورسيكێ بوي ‌ه و وه‌كى رويڤييه‌كى‬ ‫سياسه‌تێ دكه‌تن‪ .‬له‌ومانێ دڤێتن كورد و كوردستانى‬ ‫هه‌رده‌م دهشيارى و ئاماده‌باشيێ دابن‪ ،‬تاكو بشێن‬ ‫خوژ تله ‌ه و خه‌فكێن وانان ده‌رباز بكه‌ن و بشێن بهزر‬ ‫و شيانێن خو و بسه‌المه‌تى و ساخله‌مى گه‌ميا خو‬ ‫ده‌ربازى كه‌نارێ ته‌ناهيێ بكه‌ن‪.‬‬ ‫‪- 6‬‬

‫هێز و اليه‌نێن كوردستانى‪:‬‬

‫دابه‌ش بوون و رێبه‌ندييا ل ده‌ڤه‌رێ دهێتن‬ ‫په‌ياده‌كرن‪ ،‬كارتێكرنه‌كا نه‌گه‌تيڤ و دابه‌ش بونه‌كا‬ ‫خراب ئێخستي ‌ه ناڤ رێزێن هێز و بزاڤێن كورد و‬ ‫كوردستانى‪ ،‬ئه‌و بلوك سازيا سه‌رده‌مێ شويعيه‌ت‬ ‫و ئيمپرياليستى نها ژى سيبه‌را وێ دهێتن ديتن‪،‬‬ ‫بسه‌روكاتيا ئه‌مريكا و روسيا و توركيا دكه‌ڤيتن‬ ‫ناڤ به‌ره‌يێ ئه‌مريكى و ئيران دكه‌ڤيتن ناڤ به‌ره‌يێ‬ ‫رۆسى‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌م هوير نێرين و كوير نێرينه‌كێ‬ ‫دهێز و قه‌واره‌يێن كوردى دا بكه‌ين‪ ،‬دێ بينين‪،‬‬ ‫هێزێن كورى بوين ‌ه سێ بلوك لناڤ خويى‪ ،‬پارتيا‬ ‫ديموركراتى كوردستان و هه‌ڤال به‌نديێن خو دگه‌ل‬ ‫بلوكێ توركيادان ‌ه و خودان هێزه‌كا ئابورى خورتن‪،‬‬ ‫يه‌كێتى نيشتيمانى خودان هێزه‌كا مه‌زنا په‌رش و‬ ‫به‌الڤ و بێ سه‌رگێرى و خودبينيتن دگه‌ل بلوكێ‬ ‫ئيرانێ و دگه‌ل هه‌ڤال به‌ندێن خودا‪ ،‬لێ ڤێ خه‌تێ‬ ‫خوگرتي ‌ه دگه‌ل قه‌نديل و كه‌جه‌كێ و ئه‌و هێزا دوێ‬ ‫دا به‌رزه‌بوى ژ كه‌جه‌كێ وه‌ردگريتن و خو پێ ب هێز‬ ‫دكه‌تن‪...‬كه‌جه‌ك ‌ه و قه‌نديل و هه‌ڤال به‌ندێن خو ژى‬ ‫دبن ‌ه هێزه‌كا مه‌زن و خورت و وه‌كى هێزا سيان ل‬ ‫كوردستانێ و ناڤ كرين ‌ه ببلولكێ ئاپوجى‪ ،‬خودان‬ ‫به‌رنام ‌ه و ستراتيژيك و ته‌كتيكێن سه‌ركه‌ڤتين ‌ه و‬ ‫پێن خو ل سه‌رئه‌ردێ موكم كرين ‌ه ل سه‌ر پرۆژێ‬ ‫رێگه‌چاره‌يا نه‌ته‌وا ديموكراتيك‪ ،‬يێ كوژ ڤه‌رێژا‬ ‫هزروبيرێن سه‌روك عه‌بدوال ئوجه‌النى هاتي ‌ه هونين‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫كه‌جه‌ك ‌ه و قه‌نديل و هه‌ڤال‬ ‫به‌ندێن خو ژى دبن ‌ه هێزه‌كا‬ ‫مه‌زن و خورت‬ ‫و ئاڤاكرن و كوژ ناڤا فه‌لسه‌فا عه‌بدوالى سه‌رچاو ‌ه‬ ‫وه‌رگرتي ‌ه و دبيتن رێگه‌چاره‌يه‌كا ساخله‌م‪ ،‬نه‌ك بو‬ ‫خه‌لكێ كوردستانێ‪ ،‬به‌لكى بو هه‌مى گه‌ل و ملله‌تێن‬ ‫هه‌رێمێ و دونيايێ بگشتى و ئه‌ڤ ‌ه دبيتن بيا ڤه‌كێ‬ ‫ساخله‌م بو گه‌له‌ك چاره‌سه‌ريێن دونيايێ نه‌خاسم‬ ‫دوارێ پێكڤه‌ژيان و ساخله‌ميا جڤاكى و نيشتيمانى‬ ‫دا‪ .‬جونكى بيروهزرێن داناندنا ڤى پرۆژه‌ى ژ كويراتيا‬ ‫تاقى كرنێن سه‌ركه‌ڤتى و شرۆڤه‌‌كاريێن راست و‬ ‫ساخله‌مێن دێرۆكێ سه‌رچاو ‌ه وه‌رگرتي ‌ه و ژن كري ‌ه‬ ‫ژيان و چاره‌سه‌رى درۆلێ ژنێ و د ده‌سته‌به‌ركرنا‬ ‫ماف و ئازاديان دا هاتي ‌ه ديتن‪ ،‬ل سه‌ربنياتێن خوگر‬ ‫و ساخله‌م و برێداچوون ورۆهن و ته‌ندروست ره‌ئى و‬ ‫ده‌نگێ خه‌لكى ژى هاتي ‌ه وه‌رگرتن و كري ‌ه پێڤاژويه‌كا‬ ‫سه‌ركه‌ڤتى‪.‬‬ ‫له‌ومانێ لڤێر ‌ه هه‌مى هێزێن كورد و كوردستانى‪،‬‬ ‫داخاز كرين ‌ه دگه‌لك دا‪ ،‬كوم ببن و بكه‌ڤن ناڤا‬ ‫مزاكره‌ت و بتێ گه‌هشتن شرۆڤه‌‌كارى و رێگه‌چاره‌يان‬ ‫بدانن و دروست بكه‌ن‪ ،‬خوبكه‌ن به‌ره‌يه‌كێ موكم‬ ‫و يه‌كێتياخو دروست بكه‌ن‪ ،‬بساخ و ساخله‌مى و‬ ‫برێگه‌چاره‌سه‌ريێن زانستى رێگه‌چاره‌سه‌ريه‌كا‬ ‫موناسب بخودانن و سه‌ربه‌خويا خو بپارێز و بريارا‬ ‫خو بته‌ندروستى بده‌ن و بكه‌ڤن كار و خه‌باتێ‪ ،‬تاكو‬ ‫كوردستان ياپاراستى بيتن و چاره‌نوس يێ ديار‬ ‫و پاراستى بيتن و ئه‌م ببين خودان وه‌الته‌ك و ڤى‬ ‫وه‌التى ماف و ئازادى تێدا دپاراستى بن و ده‌ست‬ ‫هه‌الت ژ خه‌لكى و بو خه‌لكى بهێتن ئاڤاكرن‪.‬‬ ‫پرسا ده‌وله‌ت بوون و خوسه‌ريا خه‌لكێ كوردستانێ‪:‬‬ ‫‪- 7‬‬ ‫كورد ل ده‌ڤه‌رێ ملله‌ته‌كێ كه‌ڤنار و خودان ده‌ستهه‌الت‬ ‫و شارستانيه‌ت بوينه‌‪ ،‬دئاڤاكرنا ئيمپراتوريه‌ت و‬ ‫ده‌وله‌تێن هه‌رێمێ دا و نه‌خاسم ل دوال ميزوبوتاميا‬ ‫كوردان‪ ،‬رۆلێ گرنگ و سه‌ره‌كى هه‌بويه‌‪ ،‬نها ژى‬

‫‪19‬‬

‫كوردستان وه‌الته‌كێ زور زه‌نگين ‌ه‬ ‫بخه‌لك و سرۆشت و دێروك و‬ ‫سه‌رچاوه‌يێن خو يێن سروشتى‪،‬‬ ‫شيانێن هندێ هه‌ن ‌ه ده‌وله‌ته‌ك خورت‬ ‫تێد ابهێتن ئاڤاكرن‬

‫دروست بوونا يه‌كێتى يا كورد و كوردستانيا و كوك‬ ‫‬‫‪ 1‬‬ ‫بونا وان ل سه‌ربه‌رنام ‌ه و پياده‌كرنا به‌رنامه‌يا‬ ‫بساخ و ساخله‌مى و بێ گرێدان و خار و خاڤى‪...‬‬ ‫دبيتن يه‌ك بگرن و بيه‌ك گرتن دام و ده‌زگه‌هێن‬ ‫خويێن موئه‌سه‌ساتى ئاڤابكه‌ن و دروست بكه‌ن و ل‬ ‫سه‌ربنياتێن زانستى و بێ هيچ هه‌بونا تارياتى و‬ ‫غه‌ش و گه‌نده‌ليه‌كێ‪ ،‬گه‌ل به‌رنام ‌ه و پرۆژه‌يان دانن‬ ‫رۆلێ كوردان زورێ گرنگ و كاريگه‌ره‌‪ ،‬كوردبوون ‌ه و گه‌ل رێڤه‌به‌رى و سه‌رگێريێ لێ بكه‌تن و ساخله‌مى‬ ‫هێزه‌ك هه‌رێمى و دبيتن جهێ خو گرتبيتن ژى و رونى و به‌رچاڤى‪ ،‬دهه‌رگاڤه‌كێ دا هه‌بتن و ماف و‬ ‫لناڤا پارسه‌نگێن ناڤده‌وله‌تى ژى دا‪ ،‬ئه‌ڤ ‌ه بوو ئازادى دپاراستى بن و ديموكراتيه‌ت جهبگريتن‪.‬‬ ‫كوردان سه‌رده‌مه‌ك و بياڤه‌كێ زورباش و گرنگه‌‪،‬‬ ‫ئاڤا كرنا سازى و دام و ده‌زگه‌هێن ئيدارى‪ ،‬ئه‌منى‪،‬‬ ‫گه‌ره‌ك ‌ه ده‌ليڤا وه‌ربگرن و خودروست بكه‌ن و بريارا ‪ -2‬‬ ‫خو ساخله‌م كه‌ن و بساخله‌مى وه‌ربگرن‪ ،‬كوردان له‌شكه‌رى‪ ،‬ئابورى‪ ،‬جه‌ماوه‌رى‪ ،‬مه‌ده‌نى‪ ،‬ل‬ ‫ل درێژاهيا دێرۆكێ گه‌له‌ك ده‌ليڤ ‌ه ژێ چووين ‌ه و سه‌ربنياته‌كێ ساخله‌م و شه‌فاف و زانستى و شيانێن‬ ‫دهێتن چاڤه‌رێ كرن‪ ،‬ده‌ليڤێن بهێن ژى ژ ده‌ست ده‌سته‌به‌ركرى‪ ،‬دهه‌رواره‌كى دا‪.‬‬ ‫بچن‪ ،‬چونكى يه‌كێتى و ساخله‌مى ناهێتن ديتن‪،‬‬ ‫ئاڤاكرنا په‌يوه‌نديێن نيشتانى و ناڤده‌وله‌تى و‬ ‫كوردا ئه‌گه‌ر به‌رهه‌مێن سه‌رهه‌لدانا ساال ‪1991‬ز ‪ -3‬‬ ‫بساخله‌مى وه‌ر بگرتبانه‌‪ ،‬دبيتن پاش ده‌ربازبوونا هه‌رێمى و ديسان ل سه‌رپره‌نسپێن راست و دروست و‬ ‫چه‌ند سالێن كێم شيابان ‌ه ده‌وله‌تا خويا سه‌ربخو ساخله‌م و ل ديڤ به‌رژه‌وه‌نديێن بااليێن نيشتيمانى‪.‬‬ ‫راگه‌هاندبايه‌‪ ،‬لێ مخابن شه‌رو هه‌ڤركيێن حزبى‬ ‫داناندنا دستوره‌كێ ساخله‌م و بنه‌جێ و‬ ‫ده‌ليڤێن زێرين هندا كرن‪ ،‬ل پاش ئازاديا عێراقێ ‪ -4‬‬ ‫و ل ساال ‪2003‬ز ديسان كوردان ئه‌گه‌ر يه‌كێتيا خو ل سه‌ربنياتێ ئاڤاكرنا پێگه‌هوپرنسپێن گشتى‬ ‫دروست كرباي ‌ه و بساخله‌مى رێگه‌چاره‌سه‌رى دانابان ‌ه و بپه‌ياده‌كرنا داد و دادوه‌ريا جڤاكى و ئابورى و‬ ‫و پاده‌كربان ‌ه بساخله‌مى ديسان نها ژمێژاباي ‌ه كورد سياسى‪...‬بره‌نگه‌كى ماف و ئازادى و ئه‌رك دپاراستى‬ ‫ببان ‌ه خودان ده‌وله‌تا خويا سه‌ربخو‪ ،‬لێ نها و لڤان بن بوه‌ك هه‌ڤيه‌ك گشتى‪.‬‬ ‫كاودانان و بڤى ده‌ست و دارى راگه‌هاندنا ده‌وله‌تێ‬ ‫سه‌روه‌ريا ياسايێ‪ ،‬ياپاراستى بيتن و وه‌ك‬ ‫گه‌ف ‌ه و ساخله‌مى ناهێتن ديتن‪ ،‬راگه‌هاندنا ده‌وله‌تێ ‪ -5‬‬ ‫بگوتن بساناهيه‌‪ ،‬لێ شه‌رت و مه‌رجێن وێ هه‌ن ‌ه يه‌كى هه‌بيتن و پيرۆزى بێن ‌ه كوم كرن د سه‌روه‌ريان‬ ‫و شه‌رت و مه‌رج ژى ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌التا ناڤين دا(ناسنامه‌‪ ،‬ئاال) كو ده‌ربرينێ دكه‌ن ژئاخ و هاوالتيى‬ ‫زۆرگران و بمه‌ترسينه‌‪ ،‬ژ به‌رهندێ هه‌ر به‌حس و بوونێ و مه‌رجێن ژيان و پێكڤ ‌ه ژيانێ ته‌مام دكه‌ن‪.‬‬ ‫شرۆڤه‌‌كاريێن بئاشكراهى ل سه‌ر ده‌وله‌ت بوونا‬ ‫هه‌مى دام و ده‌زگه‌هێن ل سه‌ربنياتێ حزبايه‌تى‬ ‫‬‫كوردا بگه‌ف و ئاسته‌نگى دهێن ‌ه پێشوازى كرن‪ ،‬بال ‪ 6‬‬ ‫شه‌رت و مه‌رجێن ده‌وله‌ت بوونێ حازروئاماده‌بن و و سه‌ربه‌تى و شه‌خصه‌نه‌كرنێ هاتين دروست‬ ‫راگه‌هاند نه‌ئارێش ‌ه و ئه‌گه‌ر كوردا شه‌رت و مه‌رج كرن بهێن ‌ه هه‌رفاندن و سه‌رژنوى و ل سه‌ربنياتێ‬ ‫دروست كرن‪ ،‬ئه‌و بخو ده‌وله‌تن و بێ راگه‌هاندن و ساخله‌مى و هه‌ڤپشكيا نيشتيمان بێن ‌ه ئاڤه‌دان كرن‪.‬‬ ‫لهينگێ راگه‌هاندن ژى نابيتن ده‌ردوئاسته‌نگ‪...‬بمن‬ ‫جڤاكێ ساخله‌م و ل سه‌ربنياتێ زانستى و‬ ‫‬‫وه‌ر ‌ه نهاشه‌رت و مه‌رج زۆر گران بوين ‌ه و دڤێتن بهێن ‪ 7‬‬ ‫پێكئيناندن‪ ،‬به‌رى راگه‌هاندنێ و ئه‌ز بكورتى دناڤا ببه‌رچاڤ وه‌رگرتنا هه‌مى پره‌نسپ و مه‌رجێن ژيان و‬ ‫پێكڤ ‌ه ژيانێ بێن ‌ه دروست كرن و ئاڤاكرن‪.‬‬

‫ڤان خاالن دا شه‌رت و مه‌رجان كوم دكه‌م‪:‬‬

‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪20‬‬ ‫راگه‌هاند وه‌كى ده‌ستهه‌التا چارێ و بمه‌رج و‬ ‫‪ -8‬‬ ‫پێوه‌رێ ناڤده‌وله‌تى و ساخه‌لم بێت ئاڤه‌دان كرن و‬ ‫سسته‌م كرن‪.‬‬ ‫په‌يوه‌نديێن ناڤخويى و ده‌وروبه‌رى و‬ ‫‪ -9‬‬ ‫ناڤده‌وله‌تى سه‌رژنوى بساخله‌مى و شه‌فاف بێن ‌ه‬ ‫دروست كرن‪ ،‬ل سه‌ربنياتێ به‌رژه‌وه‌نديێن نيشتيمانى‬ ‫و نه‌ته‌وايه‌‪ ،‬بێن ‌ه ئاڤاكرن‪.‬‬

‫و به‌لكى زێده‌تر ژى دروست ببيتن‪ ،‬نه‌يارێن مه‌ژى‬ ‫ژ جاران زێده‌تر و خورت ترن‪..‬ئارێشا هه‌رى مه‌زن‬ ‫نها بوي ‌ه مووچ ‌ه و مووچه‌ژى ناهێن ‌ه دان‪ ،‬له‌ومانێ‬ ‫ل كاودانه‌كێ هوسان پرسا ده‌وله‌ت بوونێ پرسه‌كا‬ ‫گران ‌ه و كورد و كوردستانێ دكێشيتن بوناڤ هه‌ڤركى‬ ‫و شه‌رێن گران و هه‌رێمى و ل ده‌مه‌كى مووچه‌ناهێن‬ ‫داين و پرس بووي ‌ه موچه‌‪ ،‬ئه‌رێ چاووان كورد و‬ ‫كوردستانى دێ خو ل به‌ر شه‌ر و هه‌ڤركيێن گران گرن‪،‬‬ ‫ل ده‌مه‌كى چ ئاماده‌باشى دگورێ دا نينن‪...‬له‌ومان ل‬ ‫ڤێر ‌ه دێ بێژم لناڤ كه‌ڤلێ مهێ و ل به‌رده‌ڤێ ره‌ڤد ‌ه‬ ‫گورگا‪ ،‬خه‌ونێن حێشترێ جهناگرن‌و دبه‌تاالن‪.‬‬

‫ رێگه‌چاره‌سه‌رێێن ديموكراتى و ل سه‌ر بنياتێ‬‫‪ 10‬‬ ‫ده‌ستهه‌التا ملله‌تى ل سه‌رملله‌تى و ل سه‌رئاخا‬ ‫نيشتيمانى بهه‌ڤبه‌شى و بهه‌ماهه‌نگى و بساخله‌مى‬ ‫به‌رئه‌نجام و دوماهيك گووتن‪:‬‬ ‫بێن ‌ه په‌ياد ‌ه و برێدابرن‪.‬‬

‫ئارێشا هه‌رى مه‌زن نها بوي ‌ه‬ ‫مووچ ‌ه و مووچه‌ژى ناهێن ‌ه دان‬ ‫راست ‌ه كوردستان وه‌الته‌كێ زور زه‌نگين ‌ه بخه‌لك و‬ ‫سرۆشت و دێروك و سه‌رچاوه‌يێن خو يێن سروشتى‪،‬‬ ‫شيانێن هندێ هه‌ن ‌ه ده‌وله‌ته‌ك خورت تێد ابهێتن‬ ‫ئاڤاكرن‪ ،‬خه‌لك ژى بونا برێڤه‌برناوێ حازرو‬ ‫ئاماده‌باشى تێدا هه‌نه‌‪ ،‬لێ مخابن سه‌ركردايه‌تى و‬ ‫سياسيان ئارێش ‌ه و ئاسته‌نگ كرنه‌‪ ،‬جوداكارى و‬ ‫دژايه‌تى لناڤ دزورن و پێك ناكه‌ن و نه‌دبه‌رهه‌ڤ‬ ‫دگه‌لك دا ئيداره‌يێ بكه‌ن‪ ،‬عه‌قلێ ژێبرنێ و قورغكاريێ‬ ‫هه‌ي ‌ه و يێ باال ده‌سته‌‪ ،‬بياڤ و كاودان نه‌ئاماده‌كرن ‌ه‬ ‫بو پێكڤه‌ژيان و دگه‌لك ئيداره‌كنێ‪ ،‬ناكوكي زێده‌كرن‬ ‫و خالێن هه‌ڤبه‌ش به‌رته‌نگ كرنه‌‪.‬‬ ‫ل ڤێر ‌ه پسيارا هه‌رى گرنگ ئه‌و ‌ه ئه‌رێ ئه‌ڤ مه‌رج و‬ ‫شه‌رت ‌ه دروست بووينه‌!! دوو ئيداره‌يى يابه‌رده‌وامه‌‪،‬‬ ‫بپره‌نسپێن حزباتيا به‌رته‌نگ ئيدار ‌ه دهێتن كرن‪،‬‬ ‫دوو ئاسايشى هه‌رهه‌يه‌‪ ،‬دوو له‌شكه‌رى‪ ،‬دوو‬ ‫دارايى‪ ،‬پاراستن و ده‌زگه‌هێ زانيارى‪...‬هێشتا جووت‬ ‫سه‌رى ل هه‌رجهه‌كى هه‌ي ‌ه و خه‌ريك ‌ه سێ جه‌مسه‌رى‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫دروماال رۆيدان و شرۆڤه‌‌كاريێن بورى دا‪ ،‬ديار و‬ ‫به‌رچاڤ دبيتن‪ ،‬كوردستان وه‌الته‌كێ زه‌نگين و‬ ‫دێرين ‌ه و جهێ شارستانيه‌تايه‌‪ ،‬ژ كه‌ڤن و نوى‬ ‫كه‌ڤتي ‌ه ناڤا ناوه‌ندێن ناڤده‌وله‌تى يێن هه‌ڤرك به‌ر‪،‬‬ ‫ناوه‌نێن ده‌رو جيرانان يان ژى لبن داگير كرن و‬ ‫بسه‌رداگرتنێن ئيمپراتوريه‌ت و ده‌وله‌تێن هێز مه‌زن‪،‬‬ ‫دبه‌رئه‌نجامى ڤێ هه‌ميێ دا كورد و كوردستانى‬ ‫توشى قه‌تل و عام و راگوهاستن و ده‌ربه‌ده‌ريه‌كا‬ ‫بێ ئه‌نداز ‌ه مه‌زن بووينه‌‪ ،‬ژ بلى توشبوونا وان‬ ‫بئه‌نال و كيميابارانێن مه‌زن و نه‌خاسم ل سه‌رده‌مێ‬ ‫رژێما به‌عسا فاشت‪ ،‬ل سه‌دساال بورى دا‪ ،‬بزاڤا‬ ‫ئازاديخوازيا كوردى بگه‌رم وگور و بدژوارى شه‌ركري ‌ه‬ ‫و رابووي ‌ه سه‌ر خو‪ ،‬لێ توشى شكه‌ستن و كه‌ڤتنێن‬ ‫مه‌زن بويه‌‪ ،‬بزاڤا ئازاديخوازيا كوردى دحه‌فتێ‬ ‫سالێن بورى دا‪ ،‬لباشور هاتي ‌ه برێڤه‌برن دناڤا‬

‫‪21‬‬

‫ل رۆژا ئه‌ڤروكه‌ژى پارتى به‌ديل و‬ ‫جهگرێ خو و ژوێ باشترێ نه‌ديتي ‌ه‬ ‫و ناهێتن چاڤه‌رێ كرن ل ده‌مه‌كێ‬ ‫نێزيك ژى بهێتن ديتن‬ ‫به‌رده‌واميه‌كا شه‌روهه‌ڤركانێن دوومدرێژوخويناوى‬ ‫دناڤخويا خودا‪ ،‬ژبلى هندێ شه‌رولێدانێن هه‌رێمى‬ ‫ژى دژى م ‌ه دبه‌رده‌واميێ دابووينه‌‪ ،‬ژ ساال‪1946‬ز‬ ‫تاكو نها بره‌نگه‌كى ژ ره‌نگان پارتى ديموراتى‬ ‫كوردستان سه‌ركێشيا بزاڤا ئازاديخوازيا كوردى‬ ‫دكه‌تن‪ ،‬ب سه‌روكاتيا مه‌المسته‌فايێ بارزانى و‬ ‫كورێ وى مه‌سعودبارزانى و تاكو نها ژى ئه‌و‬ ‫سه‌ركێشى و سه‌روكاتى يابه‌رده‌وامه‌‪ ،‬ژبلى گه‌له‌ك‬ ‫هه‌ل و ده‌ليڤێن ژ ده‌ست كوردا چووين ‌ه بسه‌روكاتيا‬ ‫وان‪ ،‬هه‌رديسانێ كورد توشى جوداكارى و شه‌رێن‬ ‫ناڤخويى و كاڤلكارى بوينه‌‪ ،‬لناڤا ڤێدا‪ ،‬گه‌نده‌ليه‌كا‬ ‫مه‌زن و جووداكارى و ياسا شكێنيه‌ك مه‌زن دهێتن‬ ‫ديتن‪ ،‬ده‌ستهه‌الت به‌ره‌ڤ ده‌ستهه‌التا شه‌خصه‌ن ‌ه و‬ ‫بنه‌مالك و عه‌شائيرگه‌رى بوويه‌‪ ،‬مه‌حسوبيه‌ت و‬ ‫مه‌نسوبيه‌ت پشكه‌كا زور گرنگ و په‌ياده‌كرى بوي ‌ه‬ ‫ژ ده‌ستهه‌التێ‪ ،‬ده‌ستهه‌الت به‌ره‌ڤ دكتاتوريه‌تى‬ ‫و ته‌كره‌وى و ئيستغاللى بوويه‌‪ ،‬دناڤا ڤێد ا زور‬ ‫جوداكارى و دابه‌ش بوون دروست بوين ‌ه دبه‌ره‌و‬ ‫بزاڤێن ئازاديخوازيا دا دروست بووينه‌‪ ،‬ئه‌ڤ هه‌مى‬ ‫گه‌نده‌لى و شاشيێن هاتين ‌ه ديتن و په‌ياده‌كرن‪،‬‬ ‫پشكا هه‌رى زور دكه‌ڤيتن سه‌رمللێن پارتى ديموكراتى‬ ‫كوردستان‪ ،‬لێ تاكو نها ژى وه‌سان دهێتن ديتن‬ ‫پارتى دهه‌لبژارتناندا براوێ ئێكێ ‌ه و شاده‌مارێن‬ ‫ده‌ستهه‌التێ لناڤ ده‌ستێ وێ داينه‌‪ ،‬سه‌روكاتيا‬ ‫هه‌رێمێ‪ ،‬سه‌روكاتيا جڤاتا وه‌زيران‪ ،‬شێره‌تكارێ‬ ‫ئاژانسا پاراستنێ‪ ،‬وه‌زيرێ نه‌فت و سه‌رچاوێن‬ ‫سروشتى‪ .‬ووه‌زاره‌تا ناڤخويى‪...‬دده‌ستێ وان دانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ڤ هه‌مى پارت و رێكخراو هێزێن ژێ جوودابوين‬ ‫و هه‌مبه‌رى وان رابووين تاكو ڤێ ده‌مى نه‌شيان ‌ه‬ ‫نمونه‌يه‌كا باشترێ په‌ياده‌بكه‌ن و هه‌مبه‌رى كار و‬ ‫خه‌باتا وان الواز و بێ چار ‌ه دهێن ‌ه ديتن‪ ،‬له‌ومان‬ ‫دبێژم ل رۆژا ئه‌ڤروكه‌ژى پارتى به‌ديل و جهگرێ‬ ‫خو و ژوێ باشترێ نه‌ديتي ‌ه و ناهێتن چاڤه‌رێ كرن‬

‫ل ده‌مه‌كێ نێزيك ژى بهێتن ديتن‪ ،‬له‌و دبێژم پارتى‬ ‫ديموكراتى كوردستان زور سه‌ده‌م و پرسێن خراب و‬ ‫بخرابى لناڤ ده‌ستێ وه‌دا هاتن برێڤ ‌ه برن و ل سه‌ر‬ ‫ريا خو دبه‌رده‌وامن و بێ هه‌ڤركن‪ ،‬له‌ومان دبيژم‬ ‫ده‌ستێن وه‌دخوش بن ئه‌گه‌ر هوين بكارن خوبگورن‬ ‫وخزمه‌ته‌كا ساخله‌م و بێ جووداكارى ژ نهوپاشدا‬ ‫بكه‌ن و سه‌روه‌ريا ياسايێ بپارێزن و ماف و ئازاديێن‬ ‫خه‌لكێ كوردستانێ ل سه‌ربنگه‌هه‌كێ ديموكراتى‬ ‫پارڤه‌بكه‌تن و بپارێزن‪ ،‬ئێدى پرۆسێسا ده‌ستهه‌الت‬ ‫ژ خه‌لكى و بو خه‌لكى بال خوجهبيتن و به‌رده‌وام‬ ‫بيتن‪ ،‬به‌روڤاژى گورين به‌رده‌وامن و برێڤه‌ن ‌ه و‬ ‫ئێدى هێزنين ‌ه خو لبه‌ر بگريتن و خويكامه‌زن دێ‬ ‫ده‌ستهه‌الت ده‌تن‪.‬‬

‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪22‬‬ ‫له‌شکرکێشیه‌کانی ده‌وڵه‌تی تورک بۆ باشوری کوردستان ل ‌ه ناوه‌ڕاستی هه‌شتاکانه‌وه‌‬

‫د‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺳﯿﺮه‬ ‫هۆکار و ده‌رئه‌نجامه‌کانی‬ ‫ل ‌ه جه‌نگی یه‌که‌می که‌نداو (عێراق ‪ /‬ئێران) له‌شکری‬ ‫تورکی چه‌ندین جار هێرشی کردۆت ‌ه ناو باشوری‬ ‫کوردستان‪ .‬ئه‌و له‌شکرکێشیانه‌ی تورکیا له‌و‬ ‫کاته‌دا بۆ ئه‌و ئامانج ‌ه بوو چونک ‌ه ڕژێمی به‌غدا‬ ‫سه‌رقال بوو ب ‌ه جه‌نگی دژ ب ‌ه ئێران و نه‌یده‌توانی‬ ‫دژ ب ‌ه بزوتنه‌وه‌ی کورد ل ‌ه باشوری کوردستان ب ‌ه‬ ‫ته‌واوی بجه‌نگێت‪ .‬بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه حکومه‌تی به‌عس‬ ‫ڕێکه‌وتنامه‌یه‌کی له‌گه‌ل حکومه‌تی تورکیا واژۆ کرد‬ ‫ک ‌ه تورکیا بۆی هه‌بێت دژ ب ‌ه بزوتنه‌وه‌ی کورد ل ‌ه‬ ‫کوردستانی «عێراقدا» بجه‌نگێت‪.‬‬

‫به‌الم دوای جه‌نگی دوه‌می که‌نداو (عێراق ‪ /‬کوێت)‪،‬‬ ‫و دوای ڕاپه‌ڕینی خه‌لکی کوردستان‪ /‬عێراق‪ ،‬تورکیا‬ ‫له‌شکرکێشیه‌کانی به‌ناوی شه‌ڕی دژ به‌ (پ‪.‬ک‪.‬ک)‬ ‫ئه‌نجامداو بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش چه‌ندین جار‬ ‫سنوربه‌زێنی باشوری کوردستانی کردوه‌‪ .‬جگ ‌ه له‌و ‌ه‬ ‫ل ‌ه شه‌ڕی ناوخۆی نێوان یه‌کێتی و پارتی ‪ ،‬تورکیا‬ ‫ڕاسته‌وخۆ ته‌ره‌فگیری پارتی کرد دژ ب ‌ه یه‌کێتی و‬ ‫هێزی هاوپه‌یمان‪.‬‬

‫دوای ڕوخانی ڕژێمی سه‌دام حسێن و‬ ‫داڕمانی یه‌کێتی سۆڤیه‌ت‪ ،‬گرنگیی تورکیا‬ ‫بۆ ڕۆژئاوا هاته‌ خواره‌وه‌‬

‫گرنگترین خاله‌کانی رێکه‌وتنامه‌ی نێوان تورکیا و حکومه‌تی بێده‌نگیی به‌رامبه‌ر ب ‌ه له‌شکرکێشیه‌کانی تورکیا بۆ باشوری‬ ‫به‌عس‪:‬‬ ‫کوردستان‬

‫‪ -1‬سوپای هه‌ردوو ده‌وله‌ت رێگا پێبدرێت سنوربه‌زێن‬ ‫بکه‌ن بۆ گه‌ڕان ب ‌ه شوێن ئۆپۆزیسیۆنی دژداو دژایه‌تی‬ ‫کردنی‪.‬‬ ‫‪ -2‬بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه بڕیاری زانیاری گۆڕینه‌وه‌و‬ ‫پێکه‌و ‌ه هاوکاری کردن له‌سه‌ر ئاستی ئه‌منیی‪.‬‬ ‫‪ -3‬ب ‌ه پێی ڕێکه‌وتنامه‌ک ‌ه ده‌بێت دیل و گیراوه‌کان‬ ‫ته‌سلیم به‌یه‌کتر بکرێن‪.‬‬ ‫‪ -4‬حکومه‌تی عێراق ده‌بێت لێپرسینه‌وه‌ی خه‌رجی و‬ ‫ئاماده‌کاری لۆجیستیکی بگرێت ‌ه ئه‌ستۆ‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ڕژێمی به‌عس نرخی ئه‌م کاره‌ی‬ ‫ب ‌ه تورکیادا‪.‬‬ ‫سه‌دام حسین ب ‌ه شێوه‌ی خۆی نرخی ئه‌م داگیرکردنه‌ی‬ ‫هه‌ر پێشه‌کی دا‪« .‬عێراق و تورکیا ل ‌ه ‪1982/12/5‬‬ ‫رێکه‌وتنێکیان سه‌باره‌ت ب ‌ه ناردنی نه‌وت ئیمزا کرد‪.‬‬ ‫ئه‌و بۆری نه‌وتانه‌ی ک ‌ه به‌ناو کوردستاندا له‌(کرکوک)‬ ‫‌ه و ‌ه بۆ دۆرتیۆل ل ‌ه ئه‌سکه‌نده‌رون ‌ه ده‌ڕوات‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫‪ 650‬هه‌زار به‌رمیله‌و ‌ه کرای ‌ه یه‌ک ملیۆن به‌رمیل»‬ ‫(‪ Middle East Report‬ی ‪.1983/1/15‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫دوای ڕووخانی شای ئێران و سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی‬ ‫گه‌النی ئێران و بوونی یه‌کێتی سۆڤیه‌ت وه‌ک‬ ‫بلۆکیک به‌رامبه‌ر ب ‌ه ڕۆژئاوا‪ ،‬تورکیا ل ‌ه ڕۆژهه‌التی‬ ‫ناوه‌ڕاست و ناوچه‌کانی قه‌فقاس بۆ ڕۆژئاوا‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت بۆ ویالیه‌ت ‌ه یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا ڕۆلێکی‬ ‫گرنگی ده‌بینی‪ .‬ئه‌و ‌ه یه‌کێک ‌ه له‌و هۆکاران ‌ه ‪ ،‬بۆچی‬ ‫ڕۆژئاوا ‪ ،‬به‌تایبه‌ت ئه‌مریکا چاوی ل ‌ه سیاسه‌ت و‬ ‫هێرش ‌ه سه‌ربازیه‌کانی ده‌وله‌تی تورک ده‌پۆشی بۆ‬ ‫ناو باشوری کوردستان و هه‌روه‌ها دژ ب ‌ه باکوری‬ ‫کوردستان‪ .‬تورکیا وه‌ک ئه‌ندامێکی هاوپه‌یمانی‬ ‫ئه‌تله‌سی بێ ڕه‌زامه‌ندی وگلۆپی سه‌وزی ئه‌مریکا‬ ‫و ڕۆژئاوا ئۆپه‌راسیۆنی سه‌ربازی ئاوها قورسی‬ ‫ئه‌نجام نه‌ئه‌دا‪ .‬تورکیا والتێکی عه‌ره‌بی نیه‌و به‌شێکی‬ ‫ڕاسته‌وخۆش نی ‌ه ل ‌ه نێو ئه‌و ملمالنێ ئالۆزه‌ی نێوان‬ ‫عه‌ره‌ب و ئیسرائیل و والتێکی ئیسالمیشه‌‪ .‬به‌الم‬ ‫دوای ڕوخانی ڕژێمی سه‌دام حسێن و داڕمانی یه‌کێتی‬ ‫سۆڤیه‌ت‪ ،‬گرنگیی تورکیا بۆ ڕۆژئاوا هات ‌ه خواره‌وه‌‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫«له‌شکرکێشی تورک بۆ باشوری‬ ‫کوردستان له‌ جه‌نگی (عێراق ‪ /‬ئێران)‬ ‫و هه‌لوێستی هاوپه‌یمانی ئه‌تڵه‌سی»‬ ‫ل ‌ه نه‌خشه‌ی تورکیادا هه‌بوو ل ‌ه حاله‌تی ڕوخاندنی‬ ‫ڕژێمی به‌عس ل ‌ه عێراق له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه‌‪ ،‬بچێت ‌ه ناو‬ ‫باشوری کوردستانه‌وه‌و شار ‌ه نه‌وتی ‌ه کوردیه‌کانی‬ ‫وه‌ک که‌رکوک و هه‌روه‌ها موسل داگیر بکات و‬ ‫مه‌سه‌له‌ی والیه‌تی موسل زیندو بکاته‌وه‌‪ .‬تورکیا‬ ‫به‌لگه‌ی بۆ ئه‌م سیاسه‌ته‌ی به‌و ‌ه ده‌هێنایه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫عێراق تا کاتی جه‌نگی یه‌که‌می جیهانی به‌شێک بوو ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی ‪ /‬تورکی‪ .‬ده‌وله‌تی‬ ‫تورک ل ‌ه دروست بونیه‌و ‌ه ‪ ،‬دوای جه‌نگی یه‌که‌می‬ ‫جیهانیی خه‌و ب ‌ه فراوان کردنی ئه‌م ئیمپراتۆریه‌ته‌و ‌ه‬ ‫ده‌بینێت‪ Altemur Kilik ».‬ی نوێنه‌ری ڕۆژنامه‌ی‬ ‫ئه‌سته‌مبولی ڕاستره‌و ‪ Tercuman‬ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫«ئێم ‌ه مافێکی قانونیمان هه‌ی ‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه موسل‬ ‫و کرکوک و ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ‌ه ده‌بێت ل ‌ه کاتی به‌ستنی‬ ‫کۆنفره‌نسی ئاشتی ڕه‌چاو بکرێت(گۆڤاری ‪Spiegel‬‬ ‫ی ئه‌لمانی‪ ، 1991/9/17 ،‬الپه‌ر ‌ه ‪.187‬‬ ‫تورکیا ئه‌م ده‌هۆله‌ی ل ‌ه کاتی جه‌نگی دوه‌می‬ ‫که‌نداویش زوو زوو لێ ده‌دایه‌وه‌‪ .‬لێره‌دا ئه‌و پرسیار ‌ه‬ ‫دێت ‌ه پێش‪ ،‬ئایا بۆ مه‌به‌ستی شه‌ڕی ( پ‪.‬ک‪.‬ک)‬ ‫چ پێویست بوو ‌ه هێزێکی ئاوها گه‌ور ‌ه ب ‌ه سه‌دان‬ ‫تانک و زرێپۆش و ده‌بابه‌و فڕۆکه‌ی جه‌نگی و ب ‌ه‬ ‫زیاتر ل ‌ه ده‌یان هه‌زار سه‌ربازه‌و ‌ه بێن ‌ه ناو باشوری‬ ‫کوردستانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر تورکیا نیاز و ئامانجی‬ ‫زیاتری نه‌بوبێت بۆ مه‌ودای دوور جگ ‌ه ل ‌ه هیرش‬ ‫کردن ‌ه سه‌ر پ‪.‬ک‪.‬ک‪ .‬دیار ‌ه یه‌کێک ل ‌ه ئامانجه‌کانی‬ ‫تورکیا ڕوخاندنی ئیداره‌ی کوردی و بنبڕکردنی‬ ‫بیروفکری دروست بوونی بووه‌‪ .‬ب ‌ه بیروڕای‬ ‫حکومه‌تی ئه‌نقه‌ر ‌ه دروستبونی خۆبه‌رێوه‌به‌رێتیه‌ک‬ ‫ل ‌ه باشوری کوردستان مه‌ترسی دروست ده‌کات بۆ‬ ‫یه‌کێتی تورکیا‪.‬‬ ‫ل ‌ه کاتی جه‌نگی نێوان عێراق و ئێران چاالکی ‌ه‬ ‫سه‌ربازیه‌کانی پارت ‌ه سیاسیه‌کانی کوردستانی‬ ‫«عێراق» ل ‌ه دژی سوپای عێراق ڕووی ل ‌ه به‌هێزی‬

‫ده‌کرد‪ .‬ناوچه‌ی ڕزگارکراو دروستبوو‪ ،‬توانای‬ ‫هاتوچۆ زیادی ده‌کرد‪ .‬ڕژێمی عێراقیی خۆی ل ‌ه‬ ‫قه‌یراندا ده‌بینی و ل ‌ه توانایدا نه‌بوو شه‌ڕی ته‌واوی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی کورد بکات‪ .‬ئه‌م چاالکی ‌ه سه‌رکه‌وتوه‌‬ ‫سه‌ربازیانه‌ی کورد نه‌ک هه‌ر ب ‌ه ته‌نیا حکومه‌تی‬ ‫به‌عس به‌لکو تورکیاشی هه‌ژاندبوو‪ ،‬ک ‌ه وای‬ ‫ده‌بینی سه‌رکه‌وتنی کورده‌کانی «عێراق» بۆ‬ ‫باکوری کوردستانیش ئه‌نجامی خۆی ده‌بێت‪ ،‬به‌لکو‬ ‫هاوپه‌یمانی ئه‌تله‌سی شیان خستبو ‌ه په‌رۆشیه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ربۆی ‌ه تورکیا ڕۆلی دریژکه‌ره‌وه‌ی دوژمنکارانه‌ی‬ ‫ڕژیمی به‌عسی ده‌بینی به‌رامبه‌ر ب ‌ه کورد و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی خۆشیانی بێگومان تێدا بووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م بارودۆخ ‌ه بو ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی حکومه‌تی سه‌دام‬ ‫حسێن رێکه‌وتنێک له‌گه‌ل حکومه‌تی ئه‌نقه‌ره‌دا واژۆ‬ ‫بکات (رێکه‌وتنێک ک ‌ه دوای ڕوخانی ڕژێمی به‌عس‬ ‫شه‌رعیه‌تی نه‌ماوه‌)‪ ،‬رێگا ب ‌ه سوپای تورکی درا بۆ‬ ‫شه‌ڕی دژ ب ‌ه کورد ل ‌ه کوردستانی «عێراقدا»‪ .‬ب ‌ه پێی‬ ‫رێکه‌وتنه‌ک ‌ه سوپای تورکیا بۆی هه‌بێت له‌شکرکێشی‬ ‫بکات ‌ه ناو خاکی عێراقه‌وه‌‪ .‬تورکیا پێش هه‌موان‬ ‫ئاره‌زوی له‌م چاالکی ‌ه سه‌ربازیانه‌ی دژ ب ‌ه کورد‬ ‫هه‌بوه‌‪ .‬بۆ ڕژێمی عێراقی به‌عسیش ئه‌م ئۆپه‌ڕاسیۆن ‌ه‬

‫تورکیا ئه‌م ده‌هۆله‌ی ل ‌ه کاتی جه‌نگی‬ ‫دوه‌می که‌نداویش زوو زوو لێ ده‌دایه‌وه‌‪.‬‬

‫ب ‌ه قازانجی بوو‪ .‬ئه‌م چاالکیه‌ سه‌ربازیان ‌ه ک ‌ه ده‌بێت‬ ‫ب ‌ه داگیرکردن ل ‌ه قه‌له‌م بدرێت‪ ،‬چونک ‌ه مه‌سه‌له‌ی‬ ‫چاالکیه‌ک نی ‌ه ل ‌ه سنورێکی زۆر دیاری کراودا‬ ‫وه‌ستابێت‪.‬‬

‫گرفتی که‌رکوک و موسل گرفتی ڕۆژئاواشه‌‬

‫شاره‌زای سی ئای ئه‌ی ‪ Henze‬بۆ کاروباری‬ ‫تورکیا ده‌یووت‪ :‬گرفتی که‌رکوک و موسل هه‌ر‬ ‫ب ‌ه ته‌نیا گرفتی تورکیا نیه‌‪ ،‬به‌لکو هی سه‌رجه‌م‬ ‫‪ - )NATO‬هاوپه‌یمانی ئه‌تله‌سی) یه‌‪ .‬گه‌ر پێویست‬ ‫بێت هه‌موو پێکه‌وه‌ ب ‌ه هاوبه‌ش هێرش ده‌که‌ین ‌ه‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪24‬‬ ‫«ئه‌م هێرش ‌ه ب ‌ه ماوه‌یه‌کی کورت پێش‬ ‫ده‌ست پێکردنی مناوه‌ره‌که‌ی (‪– NATO‬‬ ‫هاوپه‌یمانی ئه‌تله‌سی) بوو»‬ ‫سه‌ر که‌رکوک و موسل‪ .‬رۆژئاوا به‌رژه‌وه‌ندیه‌کی‬ ‫به‌هێزی ل ‌ه کوردستان هه‌یه‌‪ :‬کوردستان ناوچ ‌ه و‬ ‫شوێنه‌وارێکی جیۆستراتیجی و جیۆپۆله‌تیکی گرنگی‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه ناوچه‌که‌دا و‪ ،‬والتێکی ده‌وله‌مه‌ند ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕووی ئابوری و نه‌وته‌وه‌‪ .‬بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی‬ ‫بازرگانی له‌گه‌ل والته‌کانی تورکیا و ئێران و عێراق‬ ‫ل ‌ه ده‌ست نه‌ده‌ن‪ ،‬مه‌سه‌له‌ی کوردیان پشت گوێ‬ ‫خست و یه‌کبوون له‌وه‌ی کورد ڕۆلێکی تایبه‌تی خۆی‬ ‫نه‌بینێت و کێشه‌ی کورد گه‌ور ‌ه نه‌بێت و گرفتی زۆر‬ ‫دروست نه‌کات‪.‬‬ ‫«ل ‌ه کاتی جه‌نگی نێوان عێراق و ئێران‪ ،‬ک ‌ه عێراق‬ ‫مه‌ترسی ژێرکه‌وتنی لێده‌کرا‪ ،‬ل ‌ه نێوان تورک و‬ ‫ئه‌مریکیه‌کان باسیان له‌سه‌ر سیناریۆیه‌ک کردوه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه کاتی هاتن ‌ه ژوره‌وه‌ی ئێران بۆ عێراق‪،‬‬ ‫سه‌رچاو ‌ه نه‌وتیه‌کان ل ‌ه الیه‌ن سوپای تورکیه‌و ‌ه‬ ‫نه‌خش ‌ه کرابوو بۆ داگیر کردن‪ .‬ئه‌و کات ‌ه وا ده‌وترا‬ ‫ئه‌گه‌ر عێراق دابه‌ش بکرێت ئه‌وا ده‌بێت ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه‬ ‫بدرێت ب ‌ه تورکیا» (گۆڤاری ‪ Spiegel‬ی ئه‌لمانی‬ ‫‪ ، 1991/9/17‬الپه‌ر ‌ه ‪.187‬‬ ‫که‌وات ‌ه تورکیا ل ‌ه جه‌نگی یه‌که‌می که‌نداودا (عێراق‬ ‫‪ /‬ئێران) ڕۆلێکی گه‌وره‌ی بینی سه‌باره‌ت ب ‌ه شه‌ڕ و‬ ‫ده‌وره‌دانی بزوتنه‌وه‌ی کورد و له‌بری عێراق ئه‌نجامی‬ ‫ئه‌دا‪ .‬ل ‌ه ‪( 1983/5/26‬قائد قوات) ی سوپای‬ ‫ئه‌مریکی جه‌نه‌رال ‪ John W. Vessey‬ل ‌ه ئه‌نقه‌ر ‌ه‬ ‫بوو‪ ،‬بۆ چاودیری کردنی ئه‌و مناوه‌ر ‌ه سه‌ربازیه‌ی‬ ‫هاوپه‌یمانی ئه‌تله‌سی ک ‌ه له‌دوای ‪ 1983/5/28‬ل ‌ه‬ ‫باکوری کوردستان ب ‌ه به‌شداری ئه‌مریکا و به‌لجیکا و‬ ‫ئینگلته‌را و ئیتالیا و ئه‌لمانیای فیدرالی ئه‌نجامدرا‬ ‫ک ‌ه بۆ یه‌که‌م جار بوو که‌رتێکی هێرشی خێراش تێیدا‬ ‫به‌شدار بێت‪ .‬ل ‌ه چوارشه‌مه‌ی ‪ 1983/5/25‬چه‌ند‬ ‫که‌رتێکی سوپای تورکی ب ‌ه پالپشتی هێزی ئاسمانی‬ ‫چون ‌ه ناو باشوری کوردستانه‌وه‌‪ .‬ئه‌م هێرش ‌ه ب ‌ه‬ ‫ماوه‌یه‌کی کورت پێش ده‌ست پێکردنی مناوه‌ره‌که‌ی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫(‪ – NATO‬هاوپه‌یمانی ئه‌تله‌سی) بوو‪ .‬ل ‌ه سالی‬ ‫‪ 1980‬و ل ‌ه سه‌ره‌تای مانگی ‪ 1982/11‬ل ‌ه نێوان‬ ‫ئه‌مریکاو تورکیا رێکه‌وتنێکی سه‌ربازی ئیمزاکرا بۆ‬ ‫به‌مۆدیرن کردن و پێکهێنانی بنکه‌ی سه‌ربازی نوێی‬ ‫هاوبه‌ش نه‌ک هه‌ر ل ‌ه ڕۆژئاوای تورکیا به‌لکو‬ ‫باکوری کوردستانیشی گرته‌و ‌ه (‪Washington Post‬‬ ‫ی ‪ 1982/11/7‬و ‌ه ‪ British new Statesman‬ی‬ ‫‪.1983/5/13‬‬ ‫سیلۆپی بوو ‌ه بنکه‌ی هێزی هاوپه‌یمانه‌کان بۆ‬ ‫«پاراستنی» کورد ل ‌ه سه‌روی هێلی ‪ 36‬وه‌‪ .‬که‌چی‬ ‫ناوچه‌کانی باشوری کوردستان که‌وتن ‌ه به‌ر هێرش و‬ ‫په‌الماری سوپای تورکی و فڕۆکه‌ی جه‌نگیی تورکی بێ‬ ‫هیچ به‌رگـریه‌ک له‌م «ناوچ ‌ه ئارامه‌« ک ‌ه ب ‌ه بڕیاری‬ ‫رێکخراوی نه‌ته‌و ‌ه یه‌کگرتوه‌کان دروستبوو‪ .‬خه‌لکی‬ ‫مه‌ده‌نی و په‌ناهه‌نده‌ی کورد ک ‌ه ل ‌ه ترسی کوشتن‬ ‫و سیاسه‌تی وێران کردنی ڕژێمی به‌عس هه‌التبون‬

‫توشی زیانێکی زۆر بوون ب ‌ه هۆی ئه‌م سیاسه‌ت ‌ه‬ ‫عه‌سکه‌رتاریه‌ته‌ی ده‌وله‌تی تورکه‌وه‌‪ .‬گه‌وره‌ترین‬ ‫ڕۆژنامه‌ی تورکی (حوریه‌ت) ل ‌ه ‪1990/10/18‬‬ ‫ل ‌ه کاتی قه‌یرانه‌که‌ی که‌نداودا نه‌خشه‌یه‌کی نوێی‬ ‫ب ‌ه سنوری ده‌ستکرده‌و ‌ه بالوکرده‌و ‌ه ک ‌ه ب ‌ه کورتی‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه مه‌سه‌له‌ی باشوری کوردستان ئه‌م‬ ‫تێبینیه‌ی تێدا بوو‪« :‬مه‌لیک حه‌سه‌نی دووه‌م ده‌لێ‪:‬‬ ‫عێراق لێکده‌ترازێت‪ ،‬ل ‌ه سه‌روی عێراق ده‌وله‌تێکی‬ ‫کوردی پێک دێت‪ ،‬به‌الم موسل و کرکوک ئه‌درێن ‌ه‬ ‫تورکیا‪ .‬والت ‌ه زلهێزه‌کان هاوڕا ده‌بن سه‌باره‌ت به‌و‬ ‫نه‌خش ‌ه نوێی ‌ه گۆڕدراوه‌ی ل ‌ه ڕۆژهه‌التی ناوه‌ڕاست‬ ‫ده‌کرێت‪.‬‬ ‫تورکیا ل ‌ه بارودۆخێکی خراپی ئابوریدا خه‌رجیه‌کی‬ ‫ئه‌وه‌ند ‌ه زۆر ناکات‪ ،‬ئه‌گه‌ر ستراتیجیه‌کی دوری ل ‌ه‬

‫‪25‬‬

‫کوردستان و ناوچه‌که‌دا نه‌کێشابێت‪ ،‬و بێ به‌رامبه‌ر‬ ‫نابێت ‌ه هاوپه‌یمانی ستراتیجی ئه‌مریکا ل ‌ه ناوچه‌که‌دا‪.‬‬ ‫به‌الم ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌ته‌ش ده‌کرێ به‌هۆی فاکته‌ری‬ ‫جیاوازه‌و ‌ه الواز ببێت‪ ،‬بۆنمون ‌ه تورکیا به‌هۆی رێگا‬ ‫نه‌دان به‌سوپای ئه‌مریکی بۆ په‌ڕینه‌و ‌ه له‌تورکیاو ‌ه بۆ‬ ‫ناو عێراق بۆ دروستکردنی به‌ره‌ی باکور ل ‌ه جه‌نگی‬ ‫دژ ب ‌ه ڕژێمی به‌عس و هه‌روه‌ها به‌هۆی پشتگیری‬ ‫کردنی داعش ل ‌ه الیه‌ن ده‌وله‌تی تورکه‌وه‌‪ .‬ڕوخانی‬ ‫ڕژێمی سه‌دام و ڕمانی یه‌کیه‌تی سۆڤیه‌ت ل ‌ه گرنگیی‬ ‫تورکیای هێنای ‌ه خواره‌و ‌ه بۆ ڕۆژئاوا‪.‬‬ ‫(تورکیا ب ‌ه به‌زاندنی‬ ‫سنوری ده‌ولی بۆ ناو‬ ‫عێراق‬ ‫بو ‌ه هێزێکی داگیرکه‌ر)‬ ‫تورکیا ب ‌ه به‌زاندنی‬ ‫سنوری ده‌ولی بۆ ناو‬ ‫عێراق‪ ،‬ل ‌ه ڕابوردوداو‬ ‫و ‌ه ل ‌ه ئێسته‌شدا بوت ‌ه هێزێکی داگیرکه‌ر و ب ‌ه حوکمی‬ ‫هێز و زه‌بروزه‌نگ ده‌یه‌وێت ئامانج ‌ه دورونزیکه‌کانی‬ ‫خۆی جێبه‌جێ بکات‪.‬‬

‫(له‌شکرکێشیه‌کانی تورک بۆ کوردستان دوای جه‌نگی دوه‌می‬ ‫که‌نداو)‬ ‫سوپای تورکی ل ‌ه ‪ 1991/8/4‬ب ‌ه پشتگیری فڕۆکه‌و‬ ‫هه‌لیکۆپته‌ری جه‌نگیی و هێزی ده‌بابه‌و ‌ه دوبار ‌ه‬ ‫له‌شکرکێشی کرده‌و ‌ه ناو باشوری کوردستان‪ .‬ئه‌م‬ ‫داگیرکردنه‌ی ئه‌م جار ‌ه ب ‌ه بیانوی پێویستیی تێک و‬ ‫پێکشکاندنی باره‌گاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان‬ ‫(پ‪.‬ک‪.‬ک) ئه‌نجامدا‪ ،‬بێگومان هێرش کردن ‌ه سه‌ر‬ ‫(پ‪.‬ک‪.‬ک)ش به‌شێکی ئه‌و به‌رنامه‌ی ‌ه بووه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫کاتێکدا ل ‌ه سیلۆپی به‌بۆنه‌ی دروستکردنی بنکه‌ی‬ ‫هاوپه‌یمانه‌کان وه‌ک یارمه‌تی مرۆیی بۆ پشتگیری‬ ‫کورده‌کان ل ‌ه باشوور ئاهه‌نگ ده‌گێردڕا‪ ،‬تورکیا‬ ‫ل ‌ه به‌شێکی سنوره‌که‌و ‌ه ده‌چو ‌ه سه‌روی عێراق‬ ‫(کوردستان) بۆ تیرۆرکردنی کورد ب ‌ه زه‌برو زه‌نگی‬ ‫سوپاو دوبار ‌ه ترس و تیرۆری ڕابوردووی به‌یاد‬ ‫خه‌لکی ناوچه‌ک ‌ه ده‌هێنایه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه بری یارمه‌تی و‬ ‫پشتگیری‪ ،‬بۆمب و باروتی ده‌رژاند به‌سه‌ر خه‌لکی‬ ‫کوردا‪.‬‬

‫دوای سه‌رکوت کردنی خوێناوی راپه‌ڕینی کورد ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن سوپای عێراقه‌وه‌و دوای دانپێدانانی حکومه‌تی‬ ‫عێراق ب ‌ه بریاره‌کانی هاوپه‌یمانه‌کان دوای ڕزگار‬ ‫کردنی کوێت‪ ،‬ئه‌و ‌ه بوو ‪ 3-2‬ملیۆن کورد کۆڕه‌ویان‬ ‫بۆ شاخه‌کانی کوردستان کرد‪ ،‬بۆ تورکیا و بۆ‬ ‫ئێرانیش‪ ،‬ل ‌ه نیشتمانی خۆیه‌و ‌ه بۆ نیشتمانی خۆی‪،‬‬ ‫ل ‌ه کوردستانه‌و ‌ه بۆ کوردستان‪».‬ناوچ ‌ه ئارامه‌که‌«‬ ‫بۆ ئه‌و ‌ه بوو ک ‌ه زه‌مینه‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌ناهه‌ند ‌ه‬ ‫کورده‌کان خۆش بکات و بپارێزرێن ل ‌ه هێرشه‌کانی‬ ‫سوپای عێراقی‪ .‬بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش (‪)5000‬‬ ‫سه‌ربازی ئه‌مریکی و‬ ‫هۆله‌ندی و فه‌ره‌نسی‬ ‫و ئینگلیزی و ئیتالی‬ ‫بۆ پاراستنی کورد‬ ‫له‌م ناوچه‌ی ‌ه بنکه‌یان‬ ‫سوپای‬ ‫دامه‌زراند‪.‬‬ ‫ده‌وله‌تی تورک بێ‬ ‫هیچ ڕێگا گرتنێک لێی‬ ‫ب ‌ه قوالیی ‪ 70 - 60‬کم چو ‌ه ناو خاکی باشوری‬ ‫کوردستانه‌وه‌و که‌وتن ‌ه بۆمباباران کردنی به‌شێکی‬ ‫گه‌وره‌ی ناوچه‌که‌‪ ،‬ک ‌ه بوو ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ک‬ ‫ل ‌ه په‌ناهه‌ند ‌ه کورده‌کانی له‌م ناوچه‌ی ‌ه بۆ پاراستنی‬ ‫ژیانیان خۆیان دالد ‌ه دابوو ببن ‌ه قوربانی هێرشی‬ ‫له‌شکری تورک و مال و شوێنی ژیانیان وێران بکرێت‪.‬‬ ‫ئامانجی تری تورکیا وه‌ک ئاماژه‌م بۆ کرد ئه‌وه‌ش‬ ‫بوو ک ‌ه حکومه‌تی به‌غدا و ئۆپۆزیسیۆنی کوردیش‬ ‫بچن ‌ه ژێر فه‌رمان و ویستی ده‌وله‌تی تورکه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین ڕۆژنامه‌ی تورکی (حوریه‌ت) له‌و کاته‌دا‬ ‫باسی ئه‌وه‌ی ده‌کرد ک ‌ه سوپای تورکی ده‌یویست ل ‌ه‬ ‫سه‌روی عێراق ناوچه‌یه‌کی بێالیه‌ن (حیاد) ب ‌ه پانی‬ ‫‪ 17‬کم دروست بکات‪ .‬دواتر بریاری دروستکردنی‬ ‫ناوچه‌یه‌کی بێالیه‌نی ‪ 15‬کیلۆمه‌تریان ب ‌ه فه‌رمی‬ ‫ڕاگه‌یاند‪.‬‬ ‫خالێکی سه‌ره‌کی ئامانجی تورکیا ل ‌ه سیاسه‌تی‬ ‫دروستکردنی ناوچه‌یه‌کی چۆلی ‪ 15‬کم ب ‌ه درێژایی‬ ‫سنوری عێراق و ئێران و سوریا لێکدابڕانی گه‌لی‬ ‫کورد و ب ‌ه هێز نه‌بوونی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی و بزوتنه‌و ‌ه‬ ‫ڕزگاریخواز ‌ه نیشتمانیه‌که‌یه‌تی له‌یه‌کتر و دابچرانی‬ ‫پارت و ڕێکخراو ‌ه سیاسی ‌ه کوردیه‌کان ‌ه ل ‌ه یه‌کتر و‬ ‫نه‌هێشتنی په‌یوه‌ندییان ب ‌ه یه‌کتره‌وه‌‪ .‬ڕۆژنامه‌ی‬ ‫(حوریه‌ت)ی تورکی ل ‌ه ناوه‌ڕاستی مانگی ئۆکتۆبه‌ری‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪26‬‬

‫‪ 1997‬ل ‌ه ده‌م وه‌زیرێکی تورکیه‌و ‌ه بالوی‬ ‫کرده‌و ‌ه ک ‌ه سوپای تورکیا پشتێنێکی ئاسایشی‬ ‫سه‌ربازی ل ‌ه ناوچ ‌ه سنوریه‌کان دروست ده‌کات‬ ‫ب ‌ه هاوکاری ئه‌مه‌ریکا و ئیسرائیل‪ ،‬سیسته‌مێکی‬ ‫ئه‌لیکترۆنی بۆ چاودێری کردنی سه‌ربازیی دیو ‌ه‬ ‫سنوریه‌که‌ی عێراق داناو ‌ه و هه‌شت هه‌زار سه‌رباز‬ ‫له‌و ناوچانه‌دا جێگیر کراون ک ‌ه ئه‌م له‌شکر ‌ه بریار‬ ‫بوو نه‌کشێته‌وه‌‪ .‬ڕوداوه‌کانی لوبنان و ئیسرائیل‬ ‫ده‌ریان خست ک ‌ه شریت ‌ه ئاسایشه‌که‌ی لوبنان دوای‬ ‫زیاتر ل ‌ه د ‌ه (‪ )10‬سال سه‌رکه‌وتو نه‌بوو‪ .‬ئیسرائیل‬ ‫وازی له‌و پشتێنی ئاسایش ‌ه هێناو ل ‌ه خواروی لوبنان‬ ‫کشایه‌وه‌‪ .‬تورکیا هه‌میش ‌ه ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بوو‬ ‫ئه‌و بارودۆخ ‌ه سیاسیه‌ی ل ‌ه باشوری کوردستان‬ ‫دوای ڕاپه‌رینه‌ک ‌ه دروستبوو کاردانه‌وه‌یه‌کی خراپی‬ ‫هه‌بێ بۆ سه‌ر باکوری کوردستان‪ .‬بۆی ‌ه هه‌ر له‌و‬ ‫ساته‌و ‌ه هه‌ولی ئه‌وه‌ی ئه‌دا نزیک بێته‌و ‌ه ل ‌ه حیزب ‌ه‬ ‫سه‌ره‌کیه‌کانی کوردستانی «عێراق» بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫بیانخات ‌ه بازنه‌ی‬

‫خۆی‪،‬‬

‫ئه‌وه‌ش بۆ دوو مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی‪:‬‬

‫خۆ (پ‪.‬ک‪.‬ک) کاتی له‌شکرکێشیه‌کانی تورکیا‬ ‫بۆ ناو کوردستان له‌ جه‌نگی نێوان عێراق –‬ ‫ئێران ل ‌ه باشوری کوردستاندا بوونی نه‌بوو‬

‫کورد دوژمنی زۆره‌ به‌الم ده‌وله‌تی تورک‬ ‫دوژمنێکی سه‌رسه‌خت و مه‌ترسیدار‌ه بۆ‬ ‫ته‌واوی کوردستان‬ ‫کوردستان ده‌کرا‪ ،‬ئه‌وه‌ش ئه‌و ڕاستی ‌ه نیشان ده‌دات‬ ‫ک ‌ه تورکیا چه‌ند ‌ه ل ‌ه بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی کورد‬ ‫ل ‌ه باکور ده‌ترسێت‪ .‬هه‌روه‌ها ل ‌ه ئازاری ‪ 1995‬دا‬ ‫بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ‌ه تورکیا هه‌ر ب ‌ه یارمه‌تی پارتی‬ ‫بارزانی توانی له‌شکرکێشیه‌کانی خۆی بۆ ناو‬ ‫خاکی باشوری کوردستان ئه‌نجام بدات (کوردستانی‬ ‫نوێ‪ ،1997/8/21،‬ژمار ‌ه ‪.)1452‬‬ ‫وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی تورکی ل ‌ه کۆنفه‌ره‌نسێکی والت ‌ه‬ ‫ئیسالمیه‌کان ل ‌ه ئه‌سته‌نبول ل ‌ه وتووێژێکدا له‌گه‌ل‬ ‫وه‌زیری ئه‌وکاته‌ی ده‌ولی عێراقی سعید الشهاب‬ ‫داوای لێکردبوو دوور بکه‌ونه‌و ‌ه ل ‌ه پالنی ئاوتۆنۆمی‬ ‫له‌گه‌ل کورده‌کان (رۆژنامه‌ی ‪TAZ‬ی ئه‌لمانی‪،‬‬ ‫به‌رلین ‪ ، 1991/8/7‬الپه‌ر ‌ه ‪.)8‬‬ ‫بۆ یه‌که‌م جار نیه‌ له‌شکری تورکی ب ‌ه ناوی شه‌ڕی‬ ‫(پ‪.‬ک‪.‬ک) و ‌ه هێرش به‌رێت ‌ه سه‌ر کوردستانی‬ ‫«عێراق» و هه‌موو جارێکیش ده‌یانووت ئیتر‬ ‫مه‌سه‌له‌ی تیرۆریستمان ب ‌ه ته‌واوی چاره‌سه‌ر کرد‬ ‫و دوبار ‌ه ده‌کشێنه‌و ‌ه دواوه‌‪ .‬خۆ (پ‪.‬ک‪.‬ک) کاتی‬ ‫له‌شکرکێشیه‌کانی تورکیا بۆ ناو کوردستان ل ‌ه جه‌نگی‬ ‫نێوان عێراق – ئێران ل ‌ه باشوری کوردستاندا بوونی‬ ‫نه‌بوو‪ ،‬لێره‌دا ئه‌و ڕاستی ‌ه ده‌بینرێت ک ‌ه ده‌وله‌تی‬ ‫تورک دژی کورد ‌ه وه‌ک گه‌لێک‪ .‬که‌چی وه‌زاره‌تی‬ ‫به‌رگری ئه‌مریکی ئه‌م ڕه‌فتارانه‌ی هاوپه‌یمانه‌که‌ی‬ ‫ئه‌تله‌سی ب ‌ه مه‌سه‌له‌یه‌کی تورکیا خۆی له‌قه‌له‌م‬ ‫ئه‌دا (ڕۆژنامه‌ی ‪Frankfurter Rundschau ،‬‬ ‫‪.)1991/8/12‬‬

‫یه‌که‌م‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ی ل ‌ه رێگای ئه‌و حیزبانه‌و ‌ه ده‌ست‬ ‫بخات ‌ه ناو کاروباری ناوخۆی هه‌رێمی کوردستان‪.‬‬ ‫دوه‌م‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ی ببن ‌ه پاسه‌وان له‌سه‌ر ئه‌و پشتێن ‌ه‬ ‫ئه‌منیه‌ی ک ‌ه ده‌وله‌تی تورک ده‌یه‌وێ دروستی بکات‬ ‫و بیانکات ب ‌ه گژ (پ‪.‬ک‪.‬ک) دا‪ .‬ئه‌و هه‌والنه‌ی تورکیا‬ ‫ئه‌وکات ‌ه سه‌رکه‌وتنی ب ‌ه ده‌ست هێناو توانی ل ‌ه رێگای‬ ‫(پ‪.‬د‪.‬ک) هه‌روه‌ک ئه‌مرۆکه‌ش به‌دی ده‌کرێت ب ‌ه‬ ‫ئاشکرا خۆی هه‌لقورتێنێت ‌ه ناو کێشه‌کانی ناوخۆی‬ ‫هه‌رێمی کوردستان و رێکه‌وتننامه‌ی پاریس بن به‌ست‬ ‫بکات و دواتریش خۆی بکات ‌ه الیه‌نێک ل ‌ه گقتوگۆی‬ ‫وشه‌ی کۆتایی‬ ‫ئاشتی نێوان یه‌کێتی و پارتی ب ‌ه ڕاده‌یه‌ک له‌و‬ ‫کۆبونه‌وانه‌دا هێنده‌ی باسی ئاشتی نێوان (ی‪.‬ن‪.‬ک • ده‌وله‌تی تورک ل ‌ه مێژووی خۆیدا سیاسه‌تێکی‬ ‫ پ‪.‬د‪.‬ک) ده‌کرا ئه‌وه‌نده‌ش له‌الیه‌ن تورکیاو ‌ه ڕه‌گه‌زپه‌رستانه‌و فاشیستانه‌ی به‌رامبه‌ر ب ‌ه کۆی‬‫باس ل ‌ه ئاسایشی نێوان سنووری تورکیا و هه‌رێمی کورد به‌کار هێناو ‌ه وه‌ک گه‌لێک‪.‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪27‬‬ ‫ڕۆژهه‌التی ناوین له‌به‌رده‌م گۆڕانکاریدای ‌ه‬ ‫ب ‌ه عێراق و سوریاشه‌وه‌ هه‌ربۆیه‌ ب ‌ه ڕێگای‬ ‫هێزی سوپاو‌ه ده‌یه‌وێت ڕێگا ل ‌ه دروستبوونی‬ ‫بیرۆکه‌ی سه‌ربه‌خۆیی بگرێت‬ ‫• ل ‌ه کاتی جه‌نگی عێراق ‪ /‬ئێران‪ ،‬سوپای تورکی‬ ‫له‌شکرکێشی و هێرشی بردۆت ‌ه سه‌ر باشوری کوردستان‬ ‫ک ‌ه ئه‌و کاته‌ پ‪.‬ک‪.‬ک بوونی نه‌بوو ‌ه له‌وێدا‪ ،‬ده‌بوای ‌ه‬ ‫الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌کانی باشوری کوردستان له‌م مێژو ‌ه‬ ‫سیاسیه‌و ل ‌ه جۆری بیرکردنه‌وه‌ی ده‌وله‌تی تورک‬ ‫بگه‌یشتایه‌‪.‬‬ ‫• ده‌سه‌التی سیاسی تورکیا ده‌یه‌وێت هه‌رێمی‬ ‫کوردستان بکات ‌ه قوبروسێکی ئابوری بۆ خۆی و‬ ‫کۆنترۆلی سیاسی هه‌رێمیش بکات ب ‌ه تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫رێگای پارتی بارزانیه‌وه‌‪.‬‬

‫ناو هاوکێشه‌ک ‌ه ده‌کرێ ئاڕاسته‌کان بگۆڕدرێن‪،‬‬ ‫به‌الم ئه‌وه‌ی رژێمی تورکیا په‌یوه‌ندی ب ‌ه داهاتووی‬ ‫کوردیشه‌و ‌ه هه‌ی ‌ه چونک ‌ه تورکه‌کان ئه‌و ڕاستی ‌ه‬ ‫ده‌زانن ک ‌ه ڕۆژهه‌التی ناوین له‌به‌رده‌م گۆڕانکاریدای ‌ه‬ ‫ب ‌ه عێراق و سوریاشه‌و ‌ه هه‌ربۆی ‌ه ب ‌ه ڕێگای هێزی‬ ‫سوپاو ‌ه ده‌یه‌وێت ڕێگا ل ‌ه دروستبوونی بیرۆکه‌ی‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی بگرێت بۆ کورد ئیتر ئه‌و ‌ه ل ‌ه عێراق‪،‬‬ ‫سوریاو تورکیاش بێت و ب ‌ه ئاشکرا نوێنه‌رایه‌تی ئه‌م‬ ‫هه‌لوێسته‌ی کردو ‌ه ‪ ،‬ئه‌مه‌و باپه‌ند کردنی هه‌رێم‬ ‫ل ‌ه ڕووی سیاسی و ئابوری و بگر ‌ه که‌لتوریشه‌و ‌ه‬ ‫ب ‌ه تورکیاو ‌ه ئه‌و ڕاستی ‌ه ده‌سه‌لمێنێت ک ‌ه ئیدعای‬ ‫ڕیفراندوم و ده‌وله‌تی کوردی ل ‌ه الیه‌ن بارزانیه‌وه‌‬ ‫درۆیه‌کی شاخداره‌‪.‬‬

‫• سوپای تورکی چوبێت ‌ه هه‌ر ناوچه‌یه‌ک لێی‬ ‫نه‌کشاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه ده‌بێت بوونی سوپای‬ ‫تورکیا ل ‌ه باشوری کوردستاندا وه‌ک مه‌ترسیه‌ک‬ ‫ببینرێت‪.‬‬ ‫• کورد دوژمنی زۆر ‌ه به‌الم ده‌وله‌تی تورک دوژمنێکی‬ ‫سه‌رسه‌خت و مه‌ترسیدار ‌ه بۆ ته‌واوی کوردستان‪،‬‬ ‫له‌به‌ر ڕۆشنایی ئه‌م ڕاستی ‌ه خه‌باتی هاوبه‌شی‬ ‫کوردستانیان بۆت ‌ه پێویستیه‌ک دژ ب ‌ه ڕژێمی تورک‬ ‫و هه‌روه‌ها ئازاد بوونی باکوری کوردستان گرنگ ‌ه‬ ‫بۆ باشوری کوردستانیش و ده‌بێت ‌ه ده‌ست به‌ستنی‬ ‫ئه‌و هێز ‌ه کوردیانه‌ش ک ‌ه بوونه‌ت ‌ه دارده‌ستی ڕژێمی‬ ‫تورک و ده‌یانه‌وێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سکی خۆیان‬ ‫هه‌رێم بکه‌ن ‌ه ویالیه‌تێکی سه‌ر ب ‌ه تورکیا‪.‬‬ ‫• ئاماژه‌کان وا ده‌گه‌یه‌نن ک ‌ه له‌م جه‌نگ ‌ه نوێیه‌ی‬ ‫ڕۆژهه‌التی ناوه‌ڕاستدا نه‌خشه‌ی جوگرافی و سیاسی‬ ‫بگۆڕدرێت و تورکیاش کار له‌سه‌ر ده‌ستکه‌وت و پشکی‬ ‫خۆی ده‌کات ل ‌ه داڕشتنه‌وه‌یه‌کی نوێی ڕێکه‌وتنامه‌ی‬ ‫سایکس بیکۆدا و هێنانی هێزی سه‌ربازی تورک ب ‌ه‬ ‫ناو خاکی کوردستاندا بۆ نزیک موسلیش ده‌بێت له‌م‬ ‫ڕوانگه‌یه‌شه‌و ‌ه ببینرێت‪ ،‬به‌الم ب ‌ه هاتنی ڕوسیا بۆ‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪28‬‬ ‫خانه‌ی زینده‌وه‌ر‪ :‬مۆدێلی واڵتێک ب ‌ه سیسته‌مێکی تایب ‌هت‌‬ ‫د‪.‬ﺷﻴﻼن ﻋﻪﺗﺎ ﺗﺎ‪‬ﻪﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ه درێژه‌ی سیمینارێکه‌ ک ‌ه به‌شێك بوو ل ‌ه‬ ‫خولێکی هۆشیاری‪ ،‬ک ‌ه رێکخراوی (هاواڵتی ئازاد و‬ ‫ی ‪ 2013‬ل ‌ه چه‌ند‬ ‫یه‌کسان) به‌رێوه‌ی برد له هاوین ‌‬ ‫شارێکی هه‌رێمی کوردستان‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌شی یه‌که‌می بابه‌ته‌ک ‌ه خانه‌‪ ،‬ک ‌ه مرۆڤ و‬ ‫گشت زینده‌وه‌رێك لێی پێکهاتوه‌‪ ،‬و پێکهاته‌کانی‬ ‫وکاره‌کانی ل ‌ه ئاستێکی زانستی ساد ‌ه باس ئه‌کرێت‪،‬‬ ‫ول ‌ه به‌شی دووه‌م چۆنیه‌تی تێگه‌شتن ل ‌ه سیسته‌می‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی خانه‌‪.‬‬ ‫خانه له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫‌‌‬ ‫له‌م سیسته‌م ‌ه ئه‌بینین ک ‌ه‬ ‫تایبه‌ت و ب ‌ه په‌یمانی سروشتی کاره‌کانی خۆی‬ ‫ئه‌بات ‌ه ڕێو ‌ه و ک ‌ه سیسته‌مه‌که‌ی هه‌ره‌مه‌کی نیه‌‪.‬‬

‫به‌شی یه‌که‌م‬

‫هه‌یه‌‪ :‬وه‌كو تاکێکی سه‌ربه‌خۆ به‌اڵم به‌شێكیش ل ‌ه‬ ‫کۆمه‌لگایه‌ك‪ ،‬کاری خۆی ئه‌نجام ئه‌دا‪.‬‬

‫خان ‌ه جۆری زۆره‌‪ ،‬هه‌ر خانه‌یه‌ك ل ‌ه زینده‌وه‌ره‌کان‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر‬ ‫زینده‌وه‌رێك چه‌نه‌ها جۆری خان ‌ه هه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه مرۆڤ‪،‬‬ ‫بۆ نمونه‌‪ ،‬خانه‌کانی مێشك جیاوازن ل ‌ه خانه‌کانی‬ ‫ن ل ‌ه خانه‌ی ماسولکه‌‪ ،‬جگه‌ر‪،‬‬ ‫دڵ‪ ،‬و ئه‌وانه‌ش جیا ‌‬ ‫هتد‪ .‬شانه‌کان پێكهاتون ‌ه ل ‌ه ژماره‌یه‌کی زۆر ل ‌ه‬ ‫هه‌مان جۆر خانه‌‪ .‬ئه‌ندامه‌کان وه‌کو( دڵ‪ ،‬مێشك‪،‬‬ ‫جگه‌ر‪ ،‬هتد) پێکهاتو‌ن ‌ه ل ‌ه ژماره‌یه‌ك ل ‌ه شانه‌کان‪.‬‬ ‫وێنه‌ی ڕاست‪ :‬وێنه‌کێشی خانه‌ی ‌ه ‌و به‌شه‌کانی‪ ،‬هه‌ر‬ ‫یه‌کیان ب ‌ه ڕه‌نگێ‪ .‬وێنه‌ی چه‌پ‪ :‬وێنه‌یه‌کی ڕاستی‬ ‫خانه‌یه‌کی مرۆڤ ‌ه ک ‌ه ب ‌ه مایکرۆسکۆپی ئه‌لیکترۆنی‬ ‫بینراوه‌‪.‬‬

‫خان ‌ه چی ‌ه ؟‬ ‫خانه‌‪ ،‬یه‌ک ‌ه وبچوکترین شێوه‌ی ژیانه‌‪ .‬گشت‬ ‫ێ ل ‌ه یه‌ك‬ ‫زینده‌وه‌رێك پێكهاتو ‌ه ل ‌ه خانه‌‪ ،‬هه‌ند ‌‬ ‫خان ‌ه (وه‌کو به‌کتیریا)‪ ،‬و زۆربه‌ی زینده‌وه‌ران پێك‬ ‫هاتون ‌ه ل ‌ه ژماره‌یه‌کی زۆر ل ‌ه خانه‌‪.‬‬ ‫بۆ نمون ‌ه مرۆڤ پێك هاتو ‌ه ل ‌ه نزیکه‌ی ‪100‬‬ ‫تریلیۆن خانه‌‪.‬‬ ‫کۆی چاالکی خانه‌کان ئه‌بێت ‌ه چاالکی زینده‌وه‌ره‌که‌‪،‬‬ ‫واتا زینده‌وه‌ر چاالکیه‌کانی ژیانی ئه‌نجامی چاالکی‬ ‫خانه‌کانێتی ک ‌ه لێی پێكهاتوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه زینده‌وه‌رێ هه‌ر خانه‌یه‌ك سیسته‌مێکی ته‌واوی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫هه‌رچه‌ن ‌ه جیاوازی هه‌ی ‌ه ل ‌ه جۆره‌کانی خان ‌ه ل ‌ه‬ ‫زینده‌وه‌رکان‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه یه‌ك سیستم کار ئه‌که‌ن‪ .‬و‬ ‫ئه‌و سیستم ‌ه زۆر تایبه‌تمه‌ندی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌شه‌کانی خان ‌ه‬ ‫خانه‌ی مرۆڤ پێك هاتو ‌ه ل ‌ه چه‌ند به‌شێك ک ‌ه هه‌ر‬ ‫یه‌کێ وه‌کو ژووری ماڵێك یان ده‌زگای واڵتێک کاری‬ ‫تایبه‌ت ئه‌کات‪.‬‬ ‫په‌رده‌ی خانه‪ :‬پێك هاتوو ‌ه ل ‌ه چه‌وری و وه‌کو‬

‫‪29‬‬ ‫سنورێک ‌ه تاکێتی و سه‌ربه‌خۆیی خانه‌ک ‌ه ئه‌پارێزێ‪ .‬مایتۆکۆندریا و پالستید‪ :‬کاریان دروستکردنی‬ ‫له‌و په‌رده‌ی ‌ه چه‌نه‌ها که‌ناڵ یان ده‌رواز ‌ه هه‌ن ک ‌ه ووزه‌یه‌‪.‬‬ ‫سایتۆسکێلیتۆن‪ :‬ژماره‌یه‌ك ل ‌ه تیرۆکه‌ن وه‌کو‬ ‫هه‌یکه‌لی خانه‌ن‪ ،‬و هه‌روه‌ها وه‌کو سیسته‌می‬ ‫هاتوچۆ و رێگاوبان کار ئه‌که‌ن‪.‬‬

‫ناووك‪ :‬پایته‌خت یان په‌رله‌مان یان‬ ‫حکومه‌ت‬

‫لێیان هه‌ندێ ل ‌ه گه‌رده‌کان هاتوچۆی خان ‌ه ئه‌که‌ن‪،‬‬ ‫بۆ په‌یوه‌ندی کردن له‌گه‌ل ده‌ره‌وه‌ی خانه‌و خانه‌کانی‬ ‫تر‪ .‬له‌سه‌ر هه‌ر یه‌ك له‌و ده‌روازان ‌ه پێشواز هه‌ن (ک ‌ه‬ ‫پرۆتینن) و وه‌کو که‌سانێکن ک ‌ه کۆنترۆڵی هاتوچۆی‬ ‫ناوو و ده‌ره‌وه‌ی خان ‌ه ئه‌که‌ن و هه‌روه‌ها پێشوازی‬ ‫کیمیاویانه ک ‌ه خانه‌کانی تر‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌که‌ن له‌و ماد ‌ه‬ ‫ئه‌ینێرن وه‌کو نام ‌ه و په‌یامی نێوان خانه‌کان‪ .‬ئه‌و‬ ‫نامان ‌ه گرنگن بۆ به‌ڕێوه‌بردنی کاری خانه‌کان (بۆ‬ ‫نمونه‌‪ ،‬خانه‌ی ماسولکه‌ ک ‌ه نامه‌ی خان ‌ه ده‌ماریه‌کان‬ ‫وه‌رئه‌گرێ ئه‌بێت ‌ه هۆکاری جواڵندنی)‪.‬‬

‫له‌سه‌ر ئاستێکی بچوکتر گه‌رده‌کان هه‌ن‪.‬‬ ‫گه‌رده‌کان‪ :‬وه‌کو چۆن له‌ماڵێك که‌سانی ئه‌و ماڵ ‌ه‬ ‫هه‌ن‪ ،‬ول ‌ه هه‌ر یه‌ك ل ‌ه ژووره‌کانی ماڵه‌ک ‌ه و ل ‌ه‬ ‫نێوان ژووره‌کان که‌لوپه‌لی ناو ماڵ هه‌یه‌‪ ،‬گه‌رده‌کان‬ ‫وه‌کو ئه‌و به‌شانه‌ن ل ‌ه خانه‌‪ .‬کاریان به‌م شێوه‌یه‌ی‬ ‫خواره‌وه‌یه‌‪:‬‬ ‫ئاو‪ :‬گشت کاره‌کان ل ‌ه ناوه‌ندی ئاو ئه‌کرێت‪.‬‬ ‫د ن ا (‪ :)DNA‬ماده‌ی بۆماوه‌یی خانه‌ی ‌ه ک ‌ه تیایا‬ ‫گشت زانیاریه‌کان ده‌رباره‌ی ئه‌و زینده‌وه‌ر ‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫پرۆتین‪ :‬ئه‌و مادانه‌ی که‌ کاره‌کانی خان ‌ه جێبه‌جێ‬ ‫ئه‌که‌ن‪ ،‬و ک ‌ه له‌سه‌ر کۆدی (دنا) دروست ئه‌کرێن‪.‬‬ ‫ی ل ‌ه خانه‌‪.‬‬ ‫شه‌کره‌کان‪ :‬سه‌رچاوه‌ی ووزه‌ی به‌رده‌ست ‌‬ ‫چه‌وریه‌کان‪ :‬سه‌رچاوه‌ی ووزه‌یه‌‪ ،‬و چه‌ند کارێکی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫گه‌رد ‌ه بچوکه‌کان‪ :‬یه‌که‌ی دروستبونی گه‌رد ‌ه‬ ‫گه‌وره‌کانن و چه‌ند کارێکی تریان هه‌یه‌‪.‬‬

‫خان ‌ه چۆن کار ئه‌کا؟‬

‫ناوك‪ :‬گه‌وره‌ترین به‌شی خان ‌ه و گرنترین کاری‬ ‫ی دنا (‪ )DNA‬ئه‌پارێزێت‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه که ماده‌ی بۆماوه‌ی ‌‬ ‫تێکچونی ناوك و ئه‌و (دنا) ک ‌ه ئه‌یپارێزێ‪ ،‬کاره‌کانی خان ‌ه ونێوان خانه‌کان ب ‌ه به‌رده‌وامی و‬ ‫ل ‌ه هه‌مان کاتا ئه‌کرێن ول ‌ه ئه‌نجامدانی هه‌ر کارێ‬ ‫سه‌ختترین جۆری تێکچونی خانه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌زاران تاك به‌شدارن‪ .‬هه‌موو کاره‌کان پێکه‌و ‌ه‬ ‫سایتۆپالزم (شله‌ی خانه‌)‪ :‬ئه‌و به‌شه‌ی خانه‌ی ‌ه ک ‌ه به‌ستراون‪ .‬ل ‌ه (دنا‪ ) DNA‬گشت زانیاریه‌کان‬ ‫ده‌رباره‌ی به‌ڕێوه‌چونی خان ‌ه هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌و زانیاریان ‌ه‬ ‫گشت به‌شه‌کانی تر کاری خۆیان لێ ئه‌که‌ن‪.‬‬ ‫تۆڕی ئیندۆپالزمی نه‌رم‪ :‬لێره‌دا چه‌وری دروست ده‌رباره‌ی دروستکردنی پرۆتینه‌کانن ک ‌ه کاره‌کانی‬ ‫خان ‌ه ئه‌نجام ئه‌ده‌ن‪ .‬هه‌ندێ ل ‌ه کاره‌کان پێویستیان‬ ‫ئه‌کرێت و هه‌روه‌ها الدانی ماد ‌ه ژه‌هراویه‌کان‪.‬‬ ‫تۆڕی ئیندۆپالزمی زبر‪ :‬لێره‌دا پرۆتینه‌کان دروست ب ‌ه ووزه‌ی ‌ه و ئه‌ویش ب ‌ه شکاندنی چه‌وری و شه‌کره‌کان‬ ‫دروست ئه‌کرێت‪.‬‬ ‫ئه‌کرێت‪.‬‬ ‫ئامێری گۆڵجی‪ :‬ڵیره‌دا پرۆتینه‌کان به‌ ته‌واوی کارا‬ ‫ئه‌بن وئاماد ‌ه ئه‌کرێن بۆ ئه‌نجامدانی گشت کاره‌کانی‬ ‫خانه‌‪.‬‬ ‫الیسۆسۆم‪ :‬لێره‌دا ماد ‌ه ژه‌هراویه‌کان الئه‌درێن له‌‬ ‫خانه‌‪ ،‬و ماد ‌ه به‌کاره‌کان ک ‌ه تێکچونه جارێکی تر‬ ‫به‌کارئه‌هێنرێن ‌( ریسایکڵ)‪.‬‬

‫ب ‌ه به‌رده‌وامی به‌شه‌کان و ئه‌ندامه‌کان ل ‌ه ناو خان ‌ه‬ ‫(هه‌روه‌ها ل ‌ه نێوانی خانه‌کان) په‌یوه‌ندیان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ن پێویستیان به‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه به‌رده‌وامی په‌یوه‌ندی‬ ‫خانه‌کا ‌‬ ‫ب ‌ه یه‌ك بکه‌ن ونامه‌ بۆ یه‌ك بنێرن بۆ رێکخستنی‬ ‫کاره‌کانیان‪ .‬واتا هه‌ر خانه‌یه‌ك پێویستی به‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه ئاگای ل ‌ه ده‌وروبه‌ری بێت و له‌گه‌ڵی په‌یوه‌ندی‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪30‬‬ ‫چاالكانه‌ی هه‌بێت‪ .‬ئه‌م په‌یوه‌ندی ‌ه یان راسته‌وخۆیه‌‪ ،‬چه‌وری و شه‌کره‌کان‪ :‬خۆراك یان هه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌کی‬ ‫یان ب ‌ه ناردنی نام ‌ه (ماده‌ی کیمیاوی وه‌کو هۆرمۆن ووزه‌‪.‬‬ ‫یان نامه‌ی ده‌ماری)‪ .‬ئه‌گه‌ر خان ‌ه ئه‌و نامانه‌ی پێ‬ ‫نه‌گا توشی گرفت ئه‌بێت‪.‬‬ ‫ک ‌ه خان ‌ه تووشی گرفت بو و ک ‌ه گرفته‌ک ‌ه گه‌یشت ‌ه‬ ‫ئاستی‌ماده‌ی بۆماوه‌یی ‪ ،) )DNA‬هه‌ولی چاره‌سه‌ری‬ ‫ئه‌دات ب ‌ه چه‌ند میکانیزمی تایبه‌ت‪ .‬ک ‌ه کێشه‌ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاستی چاره‌سه‌ر گه‌وره‌تر بو‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی زیان نه‌دا‬ ‫ل ‌ه خانه‌کانی تر‪ ،‬ب ‌ه پالنی تایبه‌ت خۆی ئه‌کوژێ‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر خان ‌ه نه‌یتوانی هه‌ڵه‌کانی ماده‌ی بۆماوه‌یی‬ ‫(‪ )DNA‬چاك بکاته‌و ‌ه و ل ‌ه پرۆگرامی خۆ‪ -‬له‌ناودان‬ ‫سه‌رکه‌وتو نه‌بو‪ ،‬ئه‌وه‌ ئه‌گه‌ری زۆری هه‌ی ‌ه ببێت ‌ه‬ ‫خانه‌ی شێرپه‌نجه‌یی‪ .‬خانه‌ی شیرپه‌نج ‌ه خانه‌یه‌ک ‌ه‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه یاساکانی شانه‌که‌ی (خانه‌کانی تر) ده‌رچوه‌‪.‬‬ ‫چی تێئه‌گه‌ین له‌م سیستمه‌؟‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫ی نزیکترمان‬ ‫تێگه‌یشتن ل ‌ه خان ‌ه و سیسته‌مه‌که‌ ‌‬ ‫ئه‌کاته‌و ‌ه ل ‌ه تێگه‌یشتنی ژیان‪ ،‬چونک ‌ه ئێمه‌ی مرۆڤ خان ‌ه سیستمی تایبه‌تی خۆی هه‌ی ‌ه و به‌بێ ئه‌و‬ ‫(و گشت زینده‌وه‌رێ) پێك هاتوین ‌ه ل ‌ه ژماره‌یه‌کی رێکخستن ‌ه زیندوو نابێت‪ ،‬و هیچ زینده‌وه‌رێك بوونی‬ ‫زۆر له‌و خانانه‪ .‬ئه‌کرێ بوترێ ک ‌ه سیستمی خان ‌ه نیه‌‪ .‬هه‌روه‌ها جۆره‌کانی خان ‌ه بۆ جێبه‌جێکردنی کاری‬ ‫تایبه‌تی خۆیان هه‌ندێ جیاوازی نێوانیان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫باشتر ‌ه ل ‌ه پێشکه‌وتوترین واڵت‪.‬‬ ‫شێوه‌ی کارکردنی خان ‌ه ئه‌توانین ب ‌ه چه‌ند ووشه‌یه‌ك گشت ئه‌ندامێك ل ‌ه خانه‌ کاری خۆی هه‌ی ‌ه وهیچی‬ ‫دیاری بکه‌ین‪ :‬په‌یمانی سروشتی‪ ،‬رێکه‌وتن‪ ،‬به‌شی بێ کار نیه‌‪ .‬هیچ به‌شێك ناتوانێ بێ به‌شه‌کانی تر‬ ‫کارا ل ‌ه کۆمه‌لگا‪ ،‬دادپه‌روه‌ری‪ ،‬یاسا‪ ،‬یه‌کسانی ل ‌ه کاری خۆی بکا‪ .‬په‌یوه‌ندی کردن ل ‌ه نێوان به‌شه‌کان‬ ‫کار‪ ،‬ده‌ستور‪ ،‬کارگێڕی‪ ،‬هاوسه‌نگی و به‌شکردنی و گه‌رده‌کانی خانه‌‪ ،‬و هه‌روه‌ها ل ‌ه نێوان خان ‌ه‬ ‫جیاکان‪ ،‬ئه‌وپه‌ڕی گرنگه و ئه‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی‬ ‫کار‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر وه‌ك واڵتێ سه‌یری خانه‌که‌ین‪ ،‬به‌شه‌کانی و ڕاست و روون بێت‌‪ .‬به‌بێ ئه‌و ‌ه خان ‌ه ل ‌ه ناوئه‌چێ‬ ‫یان ئه‌بێت ‌ه کێش ‌ه بۆ خانه‌کانی تر (کۆمه‌ڵگا)‪ .‬به‌اڵم‬ ‫کاره‌کانی به‌م شیوه‌یه‌ن‪:‬‬ ‫هه‌رچه‌ن ‌ه پێویست ‌ه له‌گه‌ڵ خانه‌کانی تر په‌یوه‌ندی‬ ‫په‌رده‌ی خانه‌‌‪ :‬سنووری واڵت‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬خان ‌ه ناتوانێ کاری خۆی بکات و په‌یوه‌ندی‬ ‫ناووك‪ :‬پایته‌خت یان په‌رله‌مان یان حکومه‌ت‬ ‫ته‌ندروستی هه‌بێت له‌گه‌ڵ خانه‌کانی تر‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫سایتۆپالزم‪ :‬خاك‬ ‫ئاستێکی سه‌ربه‌خۆیی نه‌بێت‪.‬‬ ‫تۆڕی زبر‪ :‬ماڵ‬ ‫ئامێری گۆڵجی‪ :‬قوتاپخان ‌ه یان زانکۆ (یان په‌یوه‌ندیکردنی راستی ل ‌ه نێوان تاکه‌کان زۆر گرنگ ‌ه‬ ‫بۆ ته‌ندروستی ده‌روونی‪ ،‬هه‌روه‌ها بۆ دروستبونی‬ ‫هه‌ردوکیان)‬ ‫تۆڕی نه‌رم‪ :‬کارگه‌کان‬ ‫مایتۆکۆندریا و پالستید‪ :‬کشتوکاڵ یان هه‌ر‬ ‫ل ‌ه نێوان خان ‌ه جیاکان‪ ،‬ئه‌وپه‌ڕی گرنگه‬ ‫کارگه‌یه‌کی خۆراك‬ ‫الیسۆسۆم‪ :‬شاره‌وانی‪ ،‬به‌شی پاککردنه‌وه‌ی شار‪.‬‬ ‫و ئه‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی ڕاست و روون‬ ‫پێشوازه‌کان‪:‬‬ ‫کۆنترۆلی سنوره‌کان و شاره‌کان‪ ،‬و بێت‌‪ .‬به‌بێ ئه‌و‌ه خانه‌ ل ‌ه ناوئه‌چێ یان‬ ‫به‌شی دیبلۆماسی‬ ‫ئه‌بێته‌ کێش ‌ه بۆ خانه‌کانی تر (کۆمه‌ڵگا)‬ ‫دنا (‪ :)DNA‬ده‌ستوور‬ ‫پرۆتین‪ :‬مرۆڤه‌کانی ئه‌و واڵته‌ن‪.‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪31‬‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کی ته‌ندروست‪ .‬ئه‌م ‌ه راست ‌ه ل ‌ه ئاستی کاری خۆی ب ‌ه تاکی بکات‪ ،‬به‌اڵم کاری ئه‌وانی تر‬ ‫واڵتانیش‪ ،‬ئه‌و په‌یوه‌ندی ‌ه ئه‌بێ له‌سه‌ر بنه‌مای ته‌واو ئه‌کات و له‌سه‌ر پرۆگرامێ کاره‌ک ‌ه ئه‌کات‪.‬‬ ‫یه‌کسانی بێت‪ .‬گفتوگۆکردن و قسه‌کردنی راستی ئه‌م ‌ه راست ‌ه له‌سه‌ر ئاستی کۆمه‌لگایش و واڵتانیش‪،‬‬ ‫هه‌ر والتێ نه‌توانێ سه‌ربه‌خۆیی راستی خۆی هه‌بێ‬ ‫نابێت ل ‌ه یه‌ك البێت چونک ‌ه بێ سووده‌‪.‬‬ ‫ناتوانی ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ته‌ندروست په‌یوه‌ندی هه‌بێ‬ ‫له‌گه‌ل واڵتانی تر‪.‬‬

‫سیسته‌می خان ‌ه تشتێك نی ‌ه وه‌کو‬ ‫ده‌سه‌اڵت بێت‌‪ ،‬به‌ڵکو سیستمێکی‬ ‫هاوپه‌یمانی هه‌یه‌‬

‫له‌سه‌ر ئاستی تاك و کۆمه‌لگا ئه‌م ‌ه زۆر راسته‌‪ ،‬تاك‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی کارا بێت ل ‌ه کۆمه‌لگاکه‌ی ئه‌بێ بتوانێ ب ‌ه‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی بیر بکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م سیستم ‌ه ئه‌زانین ک ‌ه گرفتی گه‌وره‌ی خان ‌ه کاتێک ‌ه‬ ‫ک ‌ه ده‌ستووری (دنا) تێك ئه‌چێت‪ .‬شێرپه‌نجه و چه‌ند‬ ‫نه‌خۆشی ت ‌ر تێكچوون ‌ه ل ‌ه ئاستی (دنا)‪ ،‬وڤایرۆس‬ ‫هه‌تاکو هێرش نه‌کات ‌ه سه‌ر ده‌ستوری خانه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫وه‌کو چۆن گفتوگۆکردن ل ‌ه خان ‌ه ته‌نها رێی ‌ه ک ‌ه خان ‌ه ناتوانێ بکات‪.‬‬ ‫بپارێزێ ل ‌ه شێرپه‌نج ‌ه و ل ‌ه گرفتی تر‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئه‌م ‌ه ڕاست ‌ه ل ‌ه ئاستی مرۆڤ و ل ‌ه ئاستی واڵتان‪ .‬ل ‌ه پێکهاته‌ی بنه‌مایی خۆمان‪ ،‬و ل ‌ه سروشت ئه‌توانین‬ ‫هه‌ر سیستمێ ک ‌ه به‌ڕێوه‌بردنی و گفتۆگۆکردنی ب ‌ه زیاتر تێبگه‌ین ل ‌ه کێشه‌کانمان‪ .‬دوورکه‌وتنه‌وه‌مان‬ ‫شێوه‌یه‌کی بازنه‌یی نه‌بێ‪ ،‬یان هاوکاری نه‌بێ‪ ،‬یان له‌و سیسته‌مانه‌ی ک ‌ه بنه‌مای ژیان له‌سه‌ری‬ ‫هیچ به‌شێکی دیکتاتۆر بێ‪ ،‬ئه‌و سیستم ‌ه خان ‌ه تێك به‌ڕێوه‌ئه‌چن‪ ،‬ناسروشتیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌دا‪ .‬سیستمی خان ‌ه دیکتاتۆری نیه‌‪ ،‬وهه‌روها ل ‌ه سیسته‌می واڵت و خێزان وخوێندنگا تێك ئه‌چن‬ ‫سیسته‌می خان ‌ه تشتێك نی ‌ه وه‌کو ده‌سه‌اڵت بێت‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر سیسته‌می ل ‌ه سیسته‌می خانه‌ی سروشتی‬ ‫نه‌کا‪ ،‬ل ‌ه ئه‌نجامدا خۆی خۆی ته‌واو ئه‌کات‪‌.‬‬ ‫به‌ڵکو سیستمێکی هاوپه‌یمانی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌نجامدانی کار پرۆتین ئه‌یکا‪ ،‬به‌اڵم به‌بێ زانیاری‪،‬‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه چه‌ند الیه‌که‌و ‌ه دێت‪ ،‬و به‌بێ ووز ‌ه ناتوانێ‬ ‫ئه‌و ‌ه بکات‪ ،‬و پرۆتین به‌پێی نوسراوی دنا دروست‬ ‫ئه‌کرێت‪.‬‬ ‫له خانه‌ فێرئه‌بین ک ‌ه پاراستنی‬ ‫له هه‌مان کاتا ‌‌‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی و تاكێتی گرنگه‌‪ .‬هیچ ئه‌ندامێك وه‌کو‬ ‫قالب بیرکردنه‌وه‌ی ئه‌ندامی تر به‌کار ناهێنێ‪،‬‬ ‫هه‌ر یه‌ك ل ‌ه پرۆتینه‌کان ئه‌بێ جیا بن و تایبه‌ت‬ ‫بن‪ .‬به‌بێ ئه‌و تاکێتی ‌ه کاره‌کان ئه‌نجام نادرێن‪،‬‬ ‫و به‌بێ جیاوازی کاره‌کان ناکرێن‪ .‬هه‌ر خانه‌ی ‌ه و‬ ‫هه‌ر ئه‌ندامێك له‌و خانه‌و ‌ه ئه‌بێ بگات ‌ه لوتکه‌ی‬ ‫ده‌رخستنی تواناکانی خۆی‪.‬‬ ‫تاکێتی و سه‌ربه‌خۆیی‪ ،‬و ل ‌ه هه‌مان کاتا کارکردن‬ ‫وه‌کو به‌شێك ل ‌ه کۆمه‌لگه‌‪ ،‬هه‌ردوکی گرنگ ‌ه بۆ خان ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌ر هه‌ردوو ئاستی به‌رێوه‌چونی خانه‌ک ‌ه خۆی‬ ‫و په‌یوه‌ندی خانه‌ک ‌ه له‌گه‌ل خانه‌کانی تری ئه‌و‬ ‫زینده‌وه‌ره‌‪ .‬ل ‌ه ناو خانه‌ک ‌ه هه‌ر پرۆتینێ ئه‌بێ بتوانێ‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪32‬‬ ‫شەڕی دژە تیرۆر و عەقلی سیاسی کوردستانی‬ ‫ﻛــﺎوه ﻧﺎدر‬ ‫هێزە کوردستانییەکان ئەکتیڤترین و جەربەزەترین‬ ‫هێزی زەمینی دەرچوون لەشەڕی دژە داعشدا و‬ ‫گورزی کەمەرشکێن و جەرگبڕیان لە جەستەی‬ ‫سەربازی داعش وەشاند‪ ،‬کە زۆر لە سوپای واڵتانی‬ ‫ناوچەکە بەو هەموو چەکە پێشکەوتووە و تواناو‬ ‫شارەزاییە سەربازی و دارییەی هەیان بوو‪ ،‬نەک‬ ‫نەیان توانی هەر خۆڕاگربن و گورز بوەشێنن بەڵکوو‬ ‫لەبەرامبەریاندا خراپ بەزین!‪ ،‬کەچی شەڕڤانان‬ ‫و پێشمەرگە بەو چەکە کالسیکییەو نانە رەقییە‪،‬‬ ‫توانیان تەقڵە بە داعش لێبدەن و هه‌یبەتیان بشکێنن!‪،‬‬ ‫ئیتر چیتر دروشمی «داعش دەمێنێ و فروان دەبێ»‬ ‫بەگەرمی بەرز نەکەنەوە و هەڵوەستەی لەسەر‬ ‫بکەن!‪ ،‬بۆیە بە پێی دەرئەنجامەکانی مەیدانی لە‬ ‫گۆڕەپانی سەربازی و بەرژەوەندیی زلهێزییەکان و‬ ‫گۆڕانکارییە چاوانڕوانەکانی ناوچەکە‪ ،‬کوردستان‬ ‫لەناو جەرگەی ئەو گۆڕانکارییانەدایە و واش‬ ‫مەزەندە دەکرێ ئاکامی باش و دەسکەوتی گەورەی لێ‬ ‫بکەوێتەوە کە لە پڕۆژە نەتەوەییەکەی کوردستانی‬ ‫نزیک بێتەوە!‪ ،‬بەاڵم فاکتەرە ناوخۆییەکانی‬ ‫کوردستانی دواکەوتوون و لە ئاستی فاکتەرە‬ ‫دەرەکیی و بابەتییەکانی کە بۆی فەراهام بوون نیین‬ ‫و بگرە زۆر جار رێگری بۆ ئەو خواستە دەکەن و لە‬ ‫ڕێچکە ئاسایی خۆی دووری دەخەنەوە‪.‬‬

‫عەقلی سیاسی کالسیکی کارەساتی لێدەکەوێتەوە‬ ‫سەرهەڵدان و قەبەبوونی جوالنەوەی نیشتیمانی‬ ‫کوردستانی لەدوای هەرێنامەی لۆزان‪ ،‬ئەو‬ ‫جوالنەوەیە بە حوکمی کۆمەڵێک فاکتەر‪،‬‬ ‫نەیتوانییوە لە چوارچێوە ئاساییەکەی خۆی خەبات‬ ‫بکات و تەنیا هێندە رێگەی پێدراوە و دەرفەتی‬ ‫دراوەتێ لە کەلەن و پەراوێزی رووداوە گەرمەکانی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫کە لە ناوچەکە دەگوزەران گەمە بکا و جولە بکات‬ ‫و داخوازییەکانی بەرزکاتەوە‪ ،‬لەالی دیکە زۆر جار‬ ‫گەلەکۆمەکییەکانی سەر جوالنەوەی نیشتیمانی‬ ‫کوردستانی یەکجار گەورە بوون هۆکاری هەندێک‬ ‫لە گەلەکۆمەکییەکان و پێکهاتە و توخمەکانی ئەو‬ ‫گەلەکۆمەکییە لەالیەن رابەرانی ئەو جوالنەوەیە‬ ‫نەدەزانراو شرۆڤەیان پێ نەدەکرا و زۆربەی جاریش‬ ‫نەیاندەتوانی لەبەردەم ئەو هەموو پاشقووڵگرتن‬ ‫و سەنگەرگرتنانەی لە ختو خۆڕای کە هەندێکیان‬ ‫خۆیان بەدۆست لەقەڵەم دەدا‪ ،‬زەفەریان پێ ببەن و‬ ‫توشی بێ ئومێدی و هەرەس دەهاتن!!!‪.‬‬

‫دەسەاڵتدارانی باشووری کوردستانی ئیستاش وا‬ ‫دەزانن کە رۆڵی ئەقلیمی هەمان رۆڵی دەورانی‬ ‫شەڕی ساردی هەیە‬

‫هەر بۆیە «شکست و هەڵسانەو شکست» وەک‬ ‫دیاردەیەکی ئەو جوالنەوە تا دوای راپەرین‬ ‫دەبینرێ لە باشووری کوردستاندا‪ ،‬ئەوجا هەرەسە‬ ‫لەپڕەکەی شۆڕشی ئەیلول وپاشقوڵگرتنی ئەمریکا‬ ‫و ئیسرائیل لە مستەفا بارزانیی ساڵی ‪١٩٧٥‬دا‪،‬‬ ‫ترسی دووبارە بوونەوەی ئەو کارەساتە لە ناخی‬ ‫ئەو رابەرانەدا بوونی هەیە‪ ،‬وای کردوە و پاڵی‬ ‫پێوەناون‪ ،‬بەردەوام پشت بە هاوکێشە ئەقلیمی‬ ‫و نێودەوڵەتییەکان ببەستن و ببنە بەشێک لە‬ ‫ئەجینداکانیان و پشت لە پێگەیاندن و رۆلی فاکتەرە‬ ‫ناوخۆییەکان بکەن!‪ ،‬ئەم ریتمەی کە عەقلی سیاسی‬ ‫بە شێوەی رێژەیی بەڕێوەی دەبه‌ن لێرەو لەوێ تا‬ ‫ئیستاش پەیرەوی دەکەن و وایان لێهاتووە بەبێ‬ ‫بەرنامەیی و بۆ بەرژەوەندی حزبایەتی و شەخسی‪،‬‬ ‫سەنگەر لە هەندێک بگرن و بچنە نێو ئەجندای‬ ‫هەندێکی دیکە‪ ،‬لە کاتێکدا هاوکێشە ئەقلیمییەکان‬ ‫دژ بە کوردستانیان و نێودەوڵەتییەکانیش دیماگۆگی‬

‫‪33‬‬ ‫و پراگمتیکیانە مامەڵە لەگەڵ دۆزی کوردستانی‬ ‫دەکەن و وەک دۆزی نیشتمانێکی داگیرو دابەشکراو‬ ‫هەڵسوکەوتی لەگەڵدا ناکەن!!‪.‬‬ ‫بۆیە لەدەورانێکدا کە وەک لەسەرەوە باسمان‬ ‫کرد ئەکتیڤترین هێز لەناوچەکە بێ و چاڵە‬ ‫نەوتییەکان لەژیر خاکی بێ‪ ،‬کە مەرامی سەرەکی‬ ‫کەپیتالیزمە‬ ‫زلهێزەکانی‬ ‫دەستبەسەراگرتنی‬ ‫لە ناوچەکە!؟ کەچی دەسەاڵتدارانی باشووری‬ ‫کوردستانی ئیستاش وا دەزانن کە رۆڵی ئەقلیمی‬ ‫هەمان رۆڵی دەورانی شەڕی ساردی هەیە و بە هەمان‬ ‫مەنهەجیەتی دەورانی شەڕی ساردا هەڵسوکەوت‬ ‫لەگەڵ واڵتانی ئەقلیمدا دەکەن‪ ،‬پێگەو بەژمارەبوونی‬ ‫کوردستان لەبەرچاو ناگرێ و بەهەردوو پێ دەکەوێتە‬ ‫نێو خزمەتی بەرژەوەندییەکانی هەندێ واڵتانی‬ ‫ناوچە کە دووشەشیان لەدەست تۆپییوە و لەهەموو‬ ‫دونیا گڕوو و بێزەوەرن!!‪ ،‬کەچی کاکی دەسەاڵتی‬ ‫کوردستانی تاکە گرەو لەسەر ئەو واڵتە دەکات!!؟‪.‬‬

‫پەیڕەوکردنی سیاسەتی سەرکێشیکردن‬ ‫سیاسەتی سەرکێشیکردن کە بەکوردییە پەتییەکەی‬ ‫سیاسەتی سەرشێتانەشی پێ دەگوترێ‪ ،‬پێویستە لە‬ ‫هەندێ کات و سات و هەل و مەرجدا ئەنجام بدرێ‪،‬‬ ‫ئەوەش دانایی و لێهاتووی سەرکردە دەتوانێ‬ ‫دەستنیشانی بکاو ئەنجامی بدات‪ ،‬ئەوەتا «ماو»‬ ‫لە چین و «هۆشی منە» لە ڤیتنام و «تیتۆ» لە‬

‫جاڕدانی دەوڵەتی کوردستانی رەتدانەوەیەکی‬ ‫سیاسی و تۆڵەکردنەوەی گەورەی ئەو هێرش و‬ ‫پەالمارە بوو‬

‫ئەوا ناتوانرێ هەنگاو بەرەو ئاسۆی نوێ هەڵنبرێ‪،‬‬ ‫لەدەورانی شەڕی دژە تیرۆری داعشیشدا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی بەرەی دژە کوردستانیان کەم نیین و بەشی‬ ‫زۆری هێرشەکانی داعش بۆ سەر خاکی کوردستان‬ ‫بوو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش جاڕدانی دەوڵەتی کوردستانی‬ ‫رەتدانەوەیەکی سیاسی و تۆڵەکردنەوەی گەورەی‬ ‫ئەو هێرش و پەالمارە بوو‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە لەبری‬ ‫ئەوەی ئەو سیاسەتە سەرکێشییە بۆ بەرەی دوژمنان‬ ‫ئەنجام بدرێ‪ ،‬ئەوا سەرکردایەتی کوردستانی‬ ‫دوو دڵی و لەرزۆکیان لەبەردەم ئەو داخوازییە‬ ‫جەماوەرییە نیشان دا و بوێریان تیا بەدی نەکرا‬ ‫و خۆیان شاردەوە لەو خواستەو کات و هەل و‬ ‫مەرجی ئەو جاڕدانەیان لەدەست دا!!‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫جارێکی دیکە عەقلی سیاسی کوردستانی بێ توانایی‬ ‫و سەرلێشێواوی خۆی بۆ هەموو الیەک نیشان‬ ‫داو پتر هەڵپەی باوەشی بە عێراقبوونەوە دەدا لە‬ ‫دوای ئەو شکستە سیاسیانەی کە بەسەر خۆیدا‬ ‫داهینا‪ ،‬کە لەناوەڕکدا قوڵکردنەوەی قەیرانەکانە‬ ‫کە رووبەروویان بۆتەوە‪.‬‬

‫بارگرانی سەرکردەکان بەسەر دۆزی کوردستاندا‬ ‫ئەگەرچی وا باوە کە سیاسەت هونەری مومکیناتە‬ ‫بۆ بەرژەوەندی گشتی و یەکخستنی میللەت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ ٢٤‬ساڵە پێچەوانەکەی پراکتیزە دەکرێ لە باشووری‬ ‫کوردستان بۆ بەرژەوەندی تەسک و تایبەت کە‬ ‫«ملمالنێی بۆ نفوز و پەرتەوازەیی میللەت‪ ،‬لە‬ ‫پێناو دەسکەوتی مادی و مەعنەوی»‪ ،‬ئەمەش بەندە‬ ‫بە کەسانی هەڵسوڕاوانی سیاسی نەک سروشتی‬ ‫وهره ﺋ‪‬ﺮه ﻣﻪﭼﯚ ﺋﻪوێ‪...‬وهرهﺋ‪‬ﺮه ﻣﻪﭼﯚ ﺋﻪوێ‬

‫یۆگسالفیا‪ ،‬لە هەڵگیرساندنی شۆڕشی واڵتەکانیان‬ ‫و «جەالل تالەبانی» لە شۆڕشی نوێی باشووری‬ ‫کوردستان و « عه‌بدوڵاڵ ئۆج ئاالن» لە تەباخی‬ ‫‪١٩٨٤‬دا جاڕدانی شەڕی چەکداری لە باکووری‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەو سیاسەتەیان پەیڕەو کرد و جۆرێک‬ ‫لە موجازەفەیان ئەنجامداو تیادا سەرکەوتووش‬ ‫بوون!‪ ،‬ئەو جۆرە سیاسەتە لەهەندێ کات و سیاسەت‪ ،‬کۆمەڵێکی خۆسەپێنەر بەسەر دەسەاڵت‪،‬‬ ‫هەلومەرجدا نەکرێ و مل لە تیخ نزیک نەبێتەوە‪ ،‬بازرگانی بە سیاسەت و سوککردن و سوکایەتی بە‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪34‬‬ ‫سیاسەت لە الیەن دەسەاڵتەوە لێکەوتۆتەوە‪ ،‬کە‬ ‫لە راستی ئەو زانستە دوورەو ئەو دوورکەوتنەوەش‬ ‫لە زەرەر بەوالوە هیچ قازانجێکی دیکەی بە دۆزی‬ ‫کوردستانی نەگەیاندووە‪ ،‬ئەوەی لێی بەرپرسن‬ ‫لەبەردەم ئەو دوورکەوتنەوە لە ناوەڕۆکی سیاسەت‬ ‫و زەمینەی سەرمایەی سیاسی بۆ سەرمایەی‬

‫«هەموو دەم فکر دەورەی دراوە بە واقیع»‬ ‫دارایی خۆشکردوە‪ ،‬گەندەلی و دەست بەسەراگرتن‬ ‫و خۆپەرستی سەرکردایەتی سیاسی باشووری‬ ‫کوردستانە لەو نێوەندەدا‪ ،‬کە لە الیەک دەرفەتی‬ ‫نەدا دۆزی کوردستان پڕ بە پێستی خۆی پێی خۆی‬ ‫راکێشێ لە ناوچەکە و لەالی دیکەو ‌ه خۆسەپاندن و‬ ‫دەست بەسەرداگرتنی مەرکەزی ئەو بڕیار دان و توانا‬ ‫ئابووری و سیاسییانە بوو بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەر دەست گرتن و زەوتکردنی ئەو مافە لەالیەن ئەو‬ ‫سەرکردانە نەبوایە رەنگە دۆخی دۆزەکەی کوردستان‬ ‫بەالیەکیدا دەشکایەوە کە باشتر خزمەتی بکردایە‬ ‫بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬تەنانەت هەندێکی لە کورتبینی‬ ‫سەرکردایەتی و هەندێکی لە درک پێ نەکردنی‬ ‫دەبینرێتەوەو هەندێکی لە پەلەکردنی راگەیاندنی و‬ ‫هەندێکی دیکەی لەساتەوەختی نەگونجاو پێشوەخدا‬ ‫دۆزەکەی شێواندوەو وەک لینین گۆتەنی « ئەورۆ‬ ‫زووەو و سبەی درەنگە « رەچاو نەکرا بێ و لێ‬ ‫نەهاتوویی خۆیان نیشان داوە‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەیە‪،‬‬ ‫کە لەکۆتاییدا بە نەرێنی بەسەر تەواوی دۆزەکەدا‬ ‫شکاوەتەوە!!‪.‬‬ ‫چالدێران و ئیدریسی بەتلیسی خۆی نوێدەکاتەوە‬ ‫عەقلی سیاسی کوردستانی پارچەگەرییە و پشت‬ ‫بە رەهەندە نەتەوەییەکانی کوردستانی نابەستێ‬ ‫و دۆزی کوردستان وەک یەک مەسەلە سەیر ناکەن‬ ‫و بەڵکوو وەک چەند مەسەلەیەک سەیری هەر‬ ‫پارچەیەکی کوردستان دەکەن و لە نێو ئەو واڵتانەی‬ ‫بەسەریان دابەشکراوە دەنۆڕن!!‪ ،‬بۆیە داڕسان بۆ‬ ‫خەبات لە باشووری کوردستان لە چوارچێوەی‬ ‫دەسکەوت بە تەنیا بۆ خۆی هەوڵ دەدات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫پاڵی پێوە دەنێ کە پشت بە هەندێ واڵتانی ئەقلیمی‬ ‫ببەستێ کە ئیستا لە ملمالنێدان لەگەڵ یەکداو هەردوو‬ ‫تەوەربەندیش نەک هەر هیچیان بۆ دۆزی کوردستان‬ ‫پێ نییە‪ ،‬بەڵکوو تەوەربەندییەکەیان بۆ دژایەتی‬ ‫کوردستانیان پێکهێناوە‪ ،‬ئەم رەوشە وا دەکات‬ ‫مێژووی شەڕی چالدێران و رۆلی ئیدریسی بەتلیسی‬ ‫بە بەرگێکی دیکە نوێبێتەوە لە دەورانێک کە زروفی‬ ‫بابەتی یەکجار لەبارە بۆ سەربەخۆیی کوردستان!؟‪،‬‬ ‫کە تیادا عوسمانییەکان کوردیان خافالندو دوای‬ ‫تەواو بوونی شەڕەکە‪ ،‬هەرچی دەسکەوت هەبوو‬ ‫لە میرنشینە کوردییەکانیان ستاندەوە‪ ،‬رەفتاری‬ ‫ئێستای دەسەاڵتی باشووری کوردستان لە بری پشت‬ ‫بەستن بە قواڵیی رەهەندی نەتەوەیی و جوالنەوەی‬ ‫نیشتیمانی کوردستانی‪ ،‬ئەوە بۆ جارێکی دیکە گرەو‬ ‫لە تورکیای ئەردۆگان دەکەن‪ ،‬کە لە ناوەڕۆکدا بۆ‬ ‫بەرژەوەندی حزبی و تایبەتە نەک دۆزی کوردستان‪.‬‬

‫دامودەزگاکان هێمای دیموکراسیەتە‬ ‫لەوەتەی ئەمریکا هاتۆتە ناوچەکە‪ ،‬هەوڵی داوە‬ ‫ئارامی ناوچەکە بپارێزێ و برەو بە چەمکەکانی‬ ‫دیموکراسی بداو لە واقیعی ناوچەکەدا بەرجەستەی‬ ‫بکات‪ ،‬بە داخەوە لەم دواییانەدا دەسەاڵتدارانی‬ ‫باشووری کوردستان بە تایبەتی پارتی دەستی بۆ‬ ‫هەردووکیان برد! بە بڕیارێکی تاکەکەسی هەردوو‬ ‫حاڵەتی خستە ژێر پرسیارەوە‪ ،‬کە مسۆگەر ئەمریکا‬ ‫و ئەوروپییەکان لێی رازی نابن و ئەوان رێز لە‬ ‫بوونی رای گشتی و پاراستنی مافی مرۆڤ و ماف و‬ ‫رۆڵی ژنان و کۆڵگەکانی دیکەی مەدەنیەت دەگرن‪،‬‬ ‫کەچی پارتی بە بڕیارێکی نایاسایی‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫رۆڵی ئەو دەزگایانەی کە خەڵک دەنگی پێداون لە‬ ‫پرۆسەیەکی دیموکراسیدا‪ ،‬لە رێگەی هێز و بڕیاری‬ ‫تاکە کەسی پووچی کردەوە‪ ،‬وەک زانای بواری‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسی ئەلمانی (هابرماس) دەڵێ‬ ‫« هەموو دەم فکر دەورەی دراوە بە واقیع»‪ ،‬ئەو‬ ‫قسەیەی لەسەر دەستی دەسەاڵتدارانی باشووری‬ ‫کوردستان بەرجەستە بوو‪ ،‬هێز دەتوانێ فتی‬ ‫دیموکراسیەت بکات!!‪ ،‬ئەوا رێک لە باشوور ئەو کارە‬ ‫ئەنجام درا‪ .‬بەاڵم نائاسودەیی مرۆڤی کوردستانی‬ ‫لە بازرگانی کردن بە کوردایەتی و پێگەیشتنی‬ ‫نەوەی دوای راپەڕین کە لەوەتەی چاوی کردۆتەوە‬

‫‪35‬‬ ‫لە نایەکسانی و نادادوەری ژیان دەگوزەرێنێ و‬ ‫تووشبوونیان بە بتی تازە!! و فاروق رەفیق گۆتەنی‬ ‫«شکاندنی بت تەنیا بە فەیلەسوفە کالسیکییەکان‬ ‫دەکرێ» و هیگلیش گۆتەنی «عەقالنیەت ئامانجە بۆ‬ ‫ئازادی و نوێخوازی» هابرماسیش هێوە تر دەڕواو‬ ‫دەڵێ»عەقالنیەت کلیلی هەموو ئازادیەک نییە‪،‬‬ ‫بەڵکوو تەنیا زەمینە بۆ ئازادییەکان خۆش دەکات»‪،‬‬ ‫ئەگەر هابرماس بانگەشەی ئەوە دەکا « عەقل بە‬ ‫دیفاکتۆ دەوردراوە»‪ ،‬بەاڵم بۆ وەاڵمدانەوەیدا‪،‬‬ ‫دووبارەی قسە جوانەکەی هیگل دەکەمەوە کە دەڵێ‬ ‫«ئیرادەی سەربەخۆ(رادیکال)دەتوانێ سنووری‬ ‫دیفاکتۆییەکان ببەزێنێ» و دەسەاڵتێک کە رێز لە‬ ‫راو ئیرادەی زۆرینە و عەقالنیەت و نوێخوازی نەگرێ‬ ‫ناتوانێ دەسەاڵتێکی مۆدێرن و دیموکراسی بێت و‬ ‫بەردەوام بارگرانی دەبێ بەسەر خواستی خەڵک‪.‬‬

‫بێ و تەبەلور بکات و قسە و گوزارشت تێپەڕێنێ‪،‬‬ ‫رێچکەی سێیەم بگرنە بەر بۆ خواستی خەڵک لە‬ ‫دابینکردنی کارە خزمەتگوزارییەکان و هەم خواستە‬ ‫نەتەوەییەکاندا‪ ،‬ئەگەر چی هێشتا بە تەواوی لەسەر‬ ‫پێی خۆی نەوەستاوە و مۆرکی خۆی نیشان نەداوە‬ ‫بە تەواوی‪ ،‬بەاڵم هیڵە گشتییەکانی خۆی مەیاندووە‬ ‫و هەڵپەی ئەوە دەکات کە لەدەرگای مەزنتر بدات بۆ‬ ‫خۆسەلماندن‪ ،‬لە رێگەی هەڵبژاردنێکی پێشوەختەی‬ ‫سەرتانسەری لە باشووری کوردستان‪ ،‬کە ناکرێت‬ ‫!!‪ ،‬بۆ سنووردانانی ئەو قەیرانە فرە الیانەی کە‬ ‫رووی لە باشووری کوردستان کردووە‪ ،‬جەماوەر‬ ‫ناچارە دەست بۆ خەباتی مەدەنی ببات!‪.‬‬ ‫‪----------------------------‬‬

‫رێگەی سێیەم چارەسەرە‬ ‫فەشەلی عەقلی سیاسی باشووری کوردستان لە‬ ‫رووی ئیداری و سیاسی و دیبلۆماسیی و ئابووری و‬ ‫نقوم بوونی دەسەاڵت لە گەندەلی و نا یەکسانی و‬ ‫نادادوەری لە دوای راپەڕین تا ئیستاکەیدا ناڕەزایی‬ ‫دروست کرد‪ ،‬بەاڵم وەک کانتی ئەلمانی گۆتەنی «‬ ‫فکر تەنیا هێز لە راستییەکەی وەرناگرێ بەڵکوو‬ ‫ئەوکاتە دەبێتە هێز کە کەرامەت و داخوازییەکانی‬ ‫مرۆڤ بپارێزێ» و کاتێ ئەو فکرە دەبێتە ئیرادە‬ ‫بۆ پرۆژەی نوێخوازی‪ ،‬هەوڵدەدا پیرۆزییەکانی‬ ‫کۆمەڵگەی دواکەوتوو بشكێنێ و نیچە گۆتەنێ «‬ ‫ئیرادە هێزی جەربەزەیە کە دەتوانێ سنوری دیفاکتۆ‬ ‫ببەزێنێ»‪ ،‬دیکارتی فەرەنسیش دەڵێ « نوێخوازی‬ ‫دەبێتە هێڵی دەسپێکی شکاندنی کۆنه‌پارێزی و‬ ‫دەسەاڵتی سیوکراتی بۆ مەیینی مۆرکی پرۆژەی‬ ‫نوێخوازی «‪ ،‬بۆیە دۆڕاندی ئۆپۆزسیونی لە‬ ‫باشووری کوردستان‪ ،‬لەبەرامبەر ئەو دروشمانەی کە‬ ‫بەرزیان کردبویه‌و ‌ه لە کاتی هەڵبژاردن و دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬کاتێ بوونەتە بەشێک لە دەسەاڵت یاخود‬ ‫چوونە نێو جغزی دەسەاڵت‪ ،‬خۆیان لێ دزییەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵوێستەی ئۆپۆزسیون‪ ،‬بێ ئومێدی لەالی جەماوەر‬ ‫دروستکرد‪ ،‬کوردستان‪ ،‬کە یەکێ لەمەکۆکانی ئەو‬ ‫گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەییە لە ناوچەکەدا‪،‬‬ ‫وای کردوە کێرڤی ناڕەزایی خەڵک لە زیادبووندا‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫د‪ .‬عصام سلیمان‪/‬مدخل الی علم السیاسة ‪/‬الطبعة الثانیة‪١٩٨٩/‬‬ ‫ص‪١٥_٩‬‬ ‫ابن داود عبدالنور‪ /‬المدخل الفلسفي للحداثة‪ ٢٠٠٩ /‬الطبعة االولی‪/‬‬ ‫ص ‪٤٦_١٢‬‬ ‫فاروق رەفیق‪ /‬بت سازی و بت شکاندن ‪ /‬بەشی دووەم ‪ /‬رۆژنامەی‬ ‫هاواڵتی ژمارە ‪١٥٢‬‬

‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪36‬‬ ‫ئه‌قلیه‌تی ناوه‌ندگه‌رای ده‌سه‌اڵتدار‪ ،‬واڵت به‌ره‌و دیكتاتۆریه‌ت ده‌بات‬ ‫ﺳـﻪردار ﺳﺘﺎر‬ ‫قه‌یرانی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و خۆسه‌پاندن و‬ ‫دیكتاتۆریه‌ت یه‌كێكن له‌و نه‌خۆشی ‌ه كوشندانه‌ی‬ ‫ك ‌ه زۆربه‌ی گه‌ل و میلله‌تان رووبه‌ڕووی ده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی داماڵدراون ل ‌ه دیموكراتی و‬ ‫نرخ و ماف ‌ه سه‌ره‌تایه‌كانی مرۆڤ‪ ،‬بێگومان هیچ‬ ‫یه‌كێك له‌و ده‌سه‌اڵت و ده‌وڵه‌تان ‌ه خۆیان نه‌یان‬ ‫گوتو ‌ه ك ‌ه بوونه‌ت ‌ه بارێكی گران به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگاوه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو خۆیان له‌ئاستی بااڵ به‌پارێزه‌ر و نوێنه‌ری‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی ‌ه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیه‌كان ده‌زانن و‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌وان نه‌بن ئه‌وا واڵت تووشی ماڵوێرانی‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئه‌وه‌ی باس ده‌كرێ سه‌باره‌ت به‌ قه‌یرانه‌كانی‬ ‫ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و ئه‌و گێژاوه‌ی رووبه‌ڕووی كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫بۆته‌و ‌ه بۆی ‌ه ده‌سه‌اڵتداریه‌تی وه‌ك ‌نه‌خۆشی‬ ‫سه‌یرده‌كرێت‪ ،‬چونك ‌ه پرسی به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫و پرسی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی دوو پرسی جیاوازن‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌بێ كاتێك باسی ده‌سه‌اڵت ده‌كه‌ین ده‌بێ وه‌ك‬ ‫نه‌خۆشی باسی بكه‌ین نه‌ك وه‌ك ئیمتیاز‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌مڕۆشی له‌گه‌ڵ دابێ پۆست و پل ‌ه و پای ‌ه وه‌ك‬ ‫ئیمتیاز بۆ كه‌سێك و بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ئه‌ژمێردرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه راستیدا ئه‌وانه‌ سێ نه‌خۆشی بۆماوه‌ین‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه نه‌خۆشی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫پله‌داری بۆ ئه‌مڕۆی مرۆڤایه‌تی ماوه‌ته‌وه‌« وه‌ك‬ ‫شێرپه‌نجه‌ی كۆمه‌ڵگاش به‌ناو ده‌كرێت»‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌مڕۆ له‌كۆمه‌ڵگه‌ی ئێم ‌ه بۆ ده‌سه‌اڵت باسده‌كرێت‬ ‫وه‌ك ئیمتیازێك په‌سند ده‌كرێ‪ ،‬ئه‌مه‌ش وایكردوه‌‬ ‫ك ‌ه هه‌ركه‌س ‌ه و هه‌ڵپه‌ی ده‌سه‌اڵت و پۆست و پله‌و‬ ‫پایه‌یی بێ‪ ،‬زۆرترین ناكۆكیش ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێم ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه كه‌مترین پل ‌ه یان پۆست یان پایه‌یی‬ ‫به‌ده‌ست كه‌وتوه‌‪ ،‬واتا ئه‌گه‌ر ده‌ستی بگات ب ‌ه پل ‌ه و‬ ‫پۆست و پایه‌‪ ،‬ئه‌وكات ده‌نگ ناكا و له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫هه‌موو تاوان و كردو ‌ه ناشیاو ‌ه نادیموكراتیه‌كانی‬ ‫ده‌سه‌اڵت خۆی لێ نه‌بان ده‌كا و وای نیشانده‌دات‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌و واڵتدانییه‌‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتداریه‌تی ك ‌ه مێژووه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ‬ ‫پێش دروست بوونی ده‌وڵه‌ت‪ ،‬بۆی ‌ه كاریگه‌ریكه‌ی‬ ‫تائاستێك ‌ه نه‌ته‌نها له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌به‌ران و ئه‌وانه‌ی‬ ‫حكومیان له‌ده‌ستدای ‌ه هه‌یه‌‪ ،‬به‌ڵكو كاریگه‌ری له‌سه‌ر‬ ‫هه‌موو تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگ ‌ه هه‌یه‪ ،‬ئه‌وه‌ش وایكردو ‌ه ك ‌ه‬ ‫سازشبكرێ له‌سه‌ر نه‌خۆشیه‌كانی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی‬ ‫و هه‌ركه‌س ‌ه و ئه‌وه‌ی به‌رامبه‌ر تاونبارده‌كا‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌بنه‌مادا تاكه‌كانیش وه‌ك ده‌سه‌اڵتداران ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆشیه‌ك ‌ه به‌ده‌رنین‪ .‬بێگومان كاتێك سیسته‌می‬ ‫ده‌وڵه‌تگه‌رای بونیادی خۆی ل ‌ه ده‌وڵه‌ت ‌ه شاری‬ ‫سومه‌ر و بابل دانان‪ ،‬ده‌سه‌اڵتداریه‌تی له‌ناو قواڵیی‬ ‫ده‌وڵه‌تدا خۆی گوزاره‌كرد‪ ،‬بۆی ‌ه كاتێك خوێندنه‌و ‌ه‬ ‫بۆ ده‌سه‌اڵتداریه‌تی ده‌كه‌ین بێگومان دابڕاونییه‌ ل ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌بێ ده‌سه‌اڵت و ده‌وڵه‌ت پێكه‌و ‌ه‬ ‫پێناس ‌ه بكرێ‪ .‬ده‌سه‌اڵت و ده‌وڵه‌ت سیمایه‌كی‬ ‫پیاو ساالری پێوه‌ی ‌ه بۆیه‌ش ئه‌ڵێن ته‌مه‌نی‬ ‫ده‌سه‌اڵتداریه‌تی و پیاو ساالری ‪ 5000‬ساڵه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه پێوانه‌ی ‌ه بۆ ته‌مه‌نی ده‌وڵه‌ت‪ ،‬هه‌مانكات بۆ‬ ‫ته‌مه‌نی پیاو ساالریش‪ ،‬بێگومان هه‌ردووكیشیان‬ ‫دوو نه‌خۆشین ك ‌ه كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی تا ئه‌مڕۆ‬ ‫به‌ده‌ستیانه‌و ‌ه ده‌ناڵێنێت‪.‬‬

‫له‌بنه‌مادا تاكه‌كانیش وه‌ك ده‌سه‌اڵتداران‬ ‫له‌ نه‌خۆشیه‌كه‌ به‌ده‌رنین‬ ‫ل ‌ه ‪ 5000‬ساڵی ته‌مه‌نی ده‌وڵه‌تدا به‌قه‌د ئه‌و دووسه‌د‬ ‫ساڵه‌ی رابردوو كۆمه‌ڵگه‌ ن ‌ه چه‌وساوه‌ته‌وه‌و ن ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵكوژ كراوه‌‪ ،‬هه‌مانكات له‌ماوه‌ی ئه‌و ‪200‬‬ ‫ساڵه‌شدا سه‌ده‌ی بیست زۆرترین ده‌وڵه‌تی تیا‬ ‫دروست كراوه‌‪ ،‬هه‌مانكات هه‌ردوو شه‌ڕی جیهانیش‬ ‫هه‌ر له‌و سه‌ده‌یه‌دا كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م جار ‌ه ب ‌ه‬

‫‪37‬‬ ‫شه‌ڕی جیهانی یه‌كه‌م ئه‌و دابه‌شكاریه‌یی ل ‌ه‬ ‫په‌یمانی سایكس بیكۆ و ئه‌نقه‌ره‌و لۆزان‬ ‫كران پێوانه‌ی سه‌ره‌كیان به‌گوێره‌ی ده‌وڵه‌ت‬ ‫– نه‌ته‌وه‌ی سیسته‌می سه‌رمایه‌داریدانران‬ ‫مۆدێلێكی جیاوازتر له‌ژێر سیسته‌مێكی جیاوازتر‪،‬‬ ‫سیسته‌می سه‌رمایه‌داری له‌و ‪ 200‬ساڵه‌ی رابردوو‬ ‫شێوه‌یه‌كی تری دا به‌ده‌وڵه‌ت به‌ناوی ده‌وڵه‌ت‬ ‫ نه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌مانكات وه‌ك ئه‌لته‌رناتیفێكی دانا‬‫به‌رامبه‌ر سیسته‌می ده‌ربه‌گایه‌تی ك ‌ه مۆدێله‌كه‌ی‬ ‫ئیمپراتۆریه‌ت بوو‪ ،‬بۆچی ده‌وڵه‌ت ‪ -‬نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫پێشخرا؟ چونك ‌ه پرسی نه‌ته‌وه‌كان وه‌ك كێشه‌یه‌كی‬ ‫سه‌رده‌میان ‌ه ده‌ركه‌وت ‌ه پێش‪ ،‬ئه‌مه‌ش وایكرد ل ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌ریه‌ك بگه‌ڕێن‪ ،‬به‌اڵم چاره‌سه‌ریه‌ك له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌مای چینایه‌تی و به‌گوێره‌ی پێشكه‌وتنی ئابووری‬ ‫به‌تایبه‌ت پێشه‌كه‌وتنی پیشه‌سازی‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫بنه‌مایه‌ ل ‌ه شه‌ڕی جیهانی یه‌كه‌م ئه‌و دابه‌شكاریه‌یی‬ ‫ل ‌ه په‌یمانی سایكس بیكۆ و ئه‌نقه‌ره‌و لۆزان كران‬ ‫پێوانه‌ی سه‌ره‌كیان به‌گوێره‌ی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫سیسته‌می سه‌رمایه‌داریدانران‪.‬‬

‫نه‌ته‌وه‌كان ل ‌ه ده‌وڵه‌تدا چڕ كردۆته‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌تیش‬ ‫مۆدێلێكی ‪ 5000‬ساڵه‌یه‌‪ ،‬كێشه‌ی كۆمه‌ڵگاش ته‌نها‬ ‫كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو سه‌دان بگر ‌ه هه‌زار‬ ‫كێشه‌ی جۆراو جۆری هه‌ی ‌ه ك ‌ه سه‌رچاوه‌ی هه‌موو‬ ‫كێشه‌كانیش ئه‌گه‌ڕێته‌و ‌ه بۆ چه‌مكی ده‌سه‌اڵت و‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ .‬بێگومان كاتێك باسی ده‌وڵه‌ت ده‌كه‌ین‬ ‫ئه‌و ‌ه ناكرێ هیگلیش له‌بیربكه‌ین‪.‬‬

‫له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی شۆرشی به‌لشه‌فیك و ده‌ركه‌وتنی‬ ‫مۆدێلی سیسته‌می سۆسیالیستی‪ ،‬به‌ناوی خاوه‌ن‬ ‫ده‌ركه‌وتن ل ‌ه چینی هه‌ژار و گه‌النی بنده‌ست و‬ ‫دروستكردنی ده‌وڵه‌تی پرۆلیتاری وانیشاندرا‬ ‫ك ‌ه سه‌رده‌مێكی تر بۆ ئازادی گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كان‬ ‫ده‌ستی پێكردوه‌و ئیتر گه‌النی بن ده‌ست و نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫چه‌وساوه‌و به‌شبه‌ش بووه‌كان له‌ژێر ئااڵی‬ ‫سیسته‌می سۆسیالیستی سه‌رده‌كه‌ون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫كۆتاییه‌كه‌ی واده‌رنه‌كه‌وت‪ ،‬هیچ نه‌بێ بۆ نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫كورد واده‌رنه‌كه‌وت‪ ،‬چونك ‌ه ده‌وڵه‌تی سۆسیالیستی‬ ‫سۆڤیه‌ت په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ هه‌موو داگیركه‌ران و‬ ‫هێزه‌كانی كوردستانیان دابه‌ش كردو ‌ه هه‌بوو ب ‌ه‬ ‫لینینیشه‌وه‪ ،‬به‌اڵم هیچ رۆژێك نه‌بوون ‌ه كارئاسان‬ ‫بۆ ئازادی و رزگاری گه‌لی كوردستان‪.‬‬

‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ‌ه سه‌یرده‌كه‌ین به‌ده‌یان ده‌وڵه‌ت ل ‌ه‬ ‫ده‌وروبه‌ری ئێم ‌ه دانران‪ ،‬نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب باشترین‬ ‫«ده‌وڵه‌تی سۆسیالیستی ئاوی به‌ئاشی‬ ‫نمونه‌ی ‌ه ك ‌ه كراوه‌ت ‌ه ‪ 22‬ده‌وڵه‌تۆچكه‌ی پارچه‌پارچ ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌تی سه‌رمایه‌داری داكرد»‬ ‫و دژبه‌یه‌كتر‪ ،‬بێگومان پارچه‌كردنی كوردستانیش‬ ‫بۆ چواربه‌ش و ئه‌وه‌ی تا رۆژی ئه‌مڕۆ به‌ده‌ستیوه‬ ‫‌ده‌ناڵێنین؛ ئه‌ویش ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی تورك‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ لێكۆلینه‌و ‌ه له‌وباره‌یه‌و ‌ه ده‌كرێت‬ ‫فارس و عه‌ره‌به‌‪ ،‬هه‌مانكات ئه‌وه‌ی نه‌شیهێشتو ‌ه‬ ‫تێكۆشانی نه‌ته‌ویی كوردستانی سه‌ركه‌وێ ئه‌ویش به‌تایبه‌ت رێبه‌ر ئۆج ئاالن زۆر به‌بوێران ‌ه په‌نجه‌ی‬ ‫سوڕانه‌وه‌ی ‌ه له‌ناو بازنه‌یی داخراوی ده‌وڵه‌ت – له‌سه‌ر داناو ‌ه ئه‌ویش ده‌ڵێت «ده‌وڵه‌تی سۆسیالیستی‬ ‫ئاوی به‌ئاشی ده‌وڵه‌تی سه‌رمایه‌داری داكرد» هه‌روه‌ها‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫ده‌ڵێت جیاوازی چی ‌ه له‌نێوان دیكتاتۆریه‌ت جا ئه‌و ‌ه‬ ‫تۆماس هۆبز گه‌ور ‌ه فه‌یلسوفی سه‌رمایه‌داری ده‌وڵه‌ت به‌ناوی سه‌رمایه‌داری و ئابووریه‌وه‌بێت یان به‌ناوی‬ ‫ب ‌ه لیڤی ئاتان به‌ناو ده‌كات‪ ،‬ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌یی ل ‌ه سۆسیالیزم و پرۆلیتاریاوه‌بێت» به‌مانایه‌كیتر‬ ‫په‌رتوكی پیرۆز ته‌ورات وه‌رگرتوه‌و و بۆ ده‌وڵه‌تی چه‌وسانه‌وه‌و نه‌كۆڵیكردن به‌هه‌ر ناوێك ئه‌بێ كێش ‌ه‬ ‫به‌كارهێناوه‌« لیڤی ئه‌تانیش وه‌ك دێوی ناو ده‌ریا نییه‌‪ ،‬كێش ‌ه ناوه‌ڕۆك و سیسته‌می به‌ڕێوه‌چوونی‬ ‫به‌ناو ده‌كرێت»‪ ،‬پرسیار ‌ه گه‌وره‌ك ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه بنه‌مای كۆمه‌ڵگایه‌‪ .‬ئه‌و ‌ه هۆكارێكی سه‌ره‌كی بوو ك ‌ه له‌‬ ‫سیسته‌می سه‌رمایه‌داری بۆ چاره‌سه‌ری پرسی سه‌ده‌ی بیسته‌م زۆربه‌ی بزووتنه‌و ‌ه سیاسی و‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪38‬‬ ‫ستراتیژی بزووتنه‌وی سیاسی باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫به‌اڵم فیدرالیه‌تیش ل ‌ه ئۆتۆنۆمی زۆر جیاوازتر نییه‌‪،‬‬ ‫هه‌مان چه‌مك و نزیك بوونه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه چوارچێوه‌یه‌كی‬ ‫تۆزێك فره‌وانتر‪ ،‬بۆی ‌ه له‌دوای رووخانی رژێمی‬ ‫به‌عس پرسی چاره‌سه‌ری نه‌ته‌وه‌یی كورد كه‌وتۆت ‌ه‬ ‫رۆژه‌ڤه‌و ‌ه ل ‌ه دوو چوارچێوه‌‪ ،‬چوارچێوه‌یه‌یی ره‌سمی‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌غدا چاره‌سه‌ری ل ‌ه فۆڕمی فیدرالی و مانه‌و ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ عێراقدا» چوارچێوه‌ی دووه‌م به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫نافه‌رمی ئه‌ویش هه‌رێمی كوردستان ببێت ‌ه ده‌وڵه‌ت –‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ‪.‬‬

‫چه‌كداریه‌كانی كوردستان و گه‌النی بنده‌ست ده‌كه‌وتن ‌ه‬ ‫به‌ره‌ی سۆڤیه‌ت و ده‌وڵه‌تی سۆسیالیستیان بۆ‬ ‫ئازادی و رزگاری ده‌كرد ‌ه ئامانجی تێكۆشانیانن‪،‬‬ ‫به‌اڵم سه‌یركه‌ین ئه‌وانه‌ی گه‌یشتن ب ‌ه ئامانج‬ ‫و ده‌وڵه‌تیان دروست كرد‪ ،‬له‌كۆتایدا بوونه‌و ‌ه‬ ‫دیكتاتۆر و رژێمی ملهوڕ‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ده‌وڵه‌تیشیان‬ ‫پێ دروست نه‌بوو به‌نائومێدی سه‌ریان نایه‌وه‌‪.‬‬ ‫لێر ‌ه ده‌بێ خاڵێك ئاماژ ‌ه بكه‌ین ك ‌ه ده‌كا خاڵی‬ ‫هاوبه‌ش له‌نێوان هه‌ردوو شێوه‌ی ده‌وڵه‌ت چ وه‌ك‬ ‫سه‌رمایه‌داری چ وه‌ك سۆسیالیستی‪ ،‬ئه‌ویش دیاری‬ ‫كردنی پێوانه‌ی نه‌ته‌وه‌بوونه‌‪ ،‬الی هه‌ردووكیان‬ ‫كورد وه‌ك نه‌ته‌و ‌ه دیاری نه‌كراو كوردستانیش وه‌ك الیه‌ن ‌ه سیاسیه‌كانی باشوری كوردستان تا ئێستا‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی واقعیان بۆ پرسی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‬ ‫سۆڤیه‌ت نه‌كرد‪ ،‬هه‌مان ئه‌و حیساب و كتابه‌ی‬ ‫سه‌دام كردبووی زیاتر به‌دواداچوونیان بۆ نه‌كردوه‌‪،‬‬ ‫پرسی تێكۆشان له‌پێناو ئازادی و سه‌ربه‌خۆی‬ ‫چونك ‌ه تائێستاش سۆسیالیزم و پرسی چاره‌سه‌ری‬ ‫كوردستان بچوكرایه‌وه‌‬ ‫كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگ ‌ه ل ‌ه چوارچێوه‌ی سه‌رده‌می‬ ‫جیهانی دوو جه‌مسه‌ریه‌و ‌ه سه‌یر ده‌كرێت‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫پرسه‌كانی كۆمه‌ڵگ ‌ه بوونه‌ت ‌ه به‌شی كۆتای یان‬ ‫نیشتمان‪ ،‬بۆی ‌ه سه‌رئه‌نجام هه‌ردووكیان به‌هه‌مان به‌هیچ ئه‌ژمێردرێن و ته‌نها فۆڕم و كه‌ره‌سته‌كانی‬ ‫پێوانه‌ی كورد له‌سه‌ر خاكی خۆی میوان ئه‌بینرا‪ ،‬ده‌وڵه‌ت قسه‌یان له‌باره‌و ‌ه ده‌كرێت‪ .‬چونك ‌ه ده‌وڵه‌ت‬ ‫هه‌روه‌ها ئه‌و ئاماژه‌و ناو لێنانانه‌ی داگیركه‌ران و – نه‌ته‌و ‌ه په‌رد ‌ه ده‌خات ‌ه سه‌ر پرسه‌كانی جڤاك و‬ ‫نه‌ته‌و ‌ه سه‌رده‌سته‌كانی كوردستان ل ‌ه كوردیان ده‌نا به‌ته‌نها پرسی نه‌ته‌و ‌ه زه‌ق ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه‬ ‫ئه‌وانیش هه‌مان پێناسه‌یان په‌سندبوو‪ ،‬نمونه‌ی ئه‌ورپا به‌ناوی ناسیۆنالیزم به‌ناوكرا‪ ،‬ده‌بێ بۆ‬ ‫توركی كێوی یان شاخاوی الی توركیا و تێكده‌رو ئه‌ورپا ناسیۆنالیزم به‌واتای نه‌ته‌و ‌ه په‌رستی بێ‬ ‫یاخی بوو ل ‌ه عێراق و له‌ سوریاش وه‌ك په‌ناهه‌ند ‌ه و به‌شێكیش ‌ه ل ‌ه شۆڤینزمی نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ‬ ‫‪ ،‬ئێم ‌ه دوو شرۆڤ ‌ه بكه‌ین‪ ،‬پرسی واڵتپارێزی و نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫و بێ ناسنام ‌ه ده‌ناسران‪ ،‬ل ‌ه ئێرانیش كورد هه‌یه ‌‬ ‫به‌اڵم بێ مافی خۆبه‌ڕێوه‌بردن و زمان و كلتور و بێ په‌روه‌ری» هه‌روه‌ها نه‌ته‌وه‌په‌رستی و كۆنه‌په‌رستی‬ ‫و خۆسه‌پێنی به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌دا‪.‬‬ ‫مێژوو‪.‬‬ ‫دوای شه‌ڕی جیهانی دووه‌م مۆدێلی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌و ‌ه‬ ‫زیاتر خۆی سه‌پاند‪ ،‬مۆدێرینیته‌ی سه‌رمایه‌داری ل ‌ه • كێشه‌ی ده‌وڵه‌ت و پرسی دیموكراسی‪:‬‬ ‫ی به‌خۆیدا‪،‬‬ ‫لیبرالیزمدا گۆڕانكاری كرد و زیاتر په‌ره‌ ‌‬ ‫سۆسیالیزمیش ل ‌ه بلۆكێكدا بوو ‌ه یه‌كێك ل ‌ه زڵهێز ‌ه ئه‌و ‪ 50‬ساڵه‌ی رابردوو زۆرترین باسی پرسی ده‌وڵه‌ت‬ ‫جیهانیه‌كان‪ ،‬مرۆڤایه‌تی پارچ ‌ه و دابه‌شكرا‪ .‬بۆی ‌ه كراوه‌‪ ،‬تا شوێنیكیش پرسی ده‌وڵه‌تی كوردستان و‬ ‫پرسی تێكۆشان له‌پێناو ئازادی و سه‌ربه‌خۆی ئازادی خاك و ئاو و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان تێكه‌ڵ‬ ‫كوردستان بچوكرابویه‌وه‌ ل ‌ه چورچێوه‌ی ئۆتۆنۆمی یه‌كتری كراوه‌‪ .‬له‌الیه‌كیتریش پرسی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی‬ ‫یان ئۆتۆنۆمی راسته‌قینه‌‪ ،‬تا ساڵی ‪ 1991‬به‌ده‌ر و ناوه‌ندگه‌رایی‪ ،‬تێكه‌ڵ كراو ‌ه له‌گه‌ڵ خۆبه‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫له‌و ‌ه شتێكیتر نابینین‪ ،‬په‌سندكردنی ئۆتۆنۆمی كۆمه‌ڵگ ‌ه و پرسی ده‌سترۆویشتو‌ی‌«صالحیه‌« له‌ناو‬ ‫واتا په‌سند كردنی هه‌مان چوارچێوه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌وڵه‌ت كۆمه‌ڵگه‌دا‪ .‬ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب ل ‌ه عێراق‬ ‫– نه‌ته‌و ‌ه بۆ ئێمه‌ی دیاری كردوه‌‪ ،‬به‌هه‌مانشێو ‌ه ك ‌ه ل ‌ه چوارچێوه‌ی حیزبی به‌عس باشترین ره‌نگ‬ ‫ل ‌ه دوای ساڵی ‪1991‬ش به‌دواوه‌و فیدرالی بوو ‌ه و شێوازی خۆی پێناسه‌كرد‪ ،‬چونك ‌ه ‪ 35‬ساڵ ل ‌ه‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪39‬‬ ‫ده‌سه‌اڵت مایه‌وه‌‪ ،‬راست ‌ه سه‌رده‌می پاشایه‌تی‬ ‫كاتێكی زیاتر ‌ه بۆ مانه‌و ‌ه له‌ده‌سه‌اڵت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ‌ه‬ ‫ده‌زانرێت ك ‌ه رژێمی پاشایه‌تی ل ‌ه عێراق خاوه‌نی‬ ‫ئه‌و ئیراد ‌ه نه‌بوو بۆ بونیادنانی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫عه‌ره‌بی له‌عێراق‪ ،‬ئه‌گه‌ر ته‌مه‌نی قاسم درێژی‬ ‫بكردبوایه‌‪ ،‬به‌ڵكو فۆرمی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫عه‌ره‌بی باشتر ده‌ركه‌وتبوایه‌‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك ئه‌نجام ل ‌ه‬ ‫ده‌رخستن ‌ه رووی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌دا جیاوازیه‌كی‬ ‫ئه‌وتۆ له‌نێوان ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی قاسم و عارفه‌كان‬ ‫و به‌عس به‌گشتیه‌و ‌ه نییه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن جیاوازی‬ ‫له‌نێوان ده‌وڵه‌تی كۆماری‪ ،‬ئۆلیگارشی‪ ،‬مۆنارشی‪،‬‬ ‫ئۆتۆكراتی و تیۆكراتی نییه‌‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه كاتێك باسی نه‌خۆشی و قه‌یران و گێژاوی‬

‫وادیار‌ه ره‌گ و ریشه‌ی دیكتاتۆریه‌ت رۆچووت ‌ه‬ ‫ناو زه‌وی باشوری كوردستان و عێراق و‬ ‫به‌ئاسانی له‌ناو ناچێت‬ ‫باشوری كوردستان و عێراق ده‌كه‌ین ده‌بێ جارێك‬ ‫خوێندنه‌و ‌ه بۆ پرسی ده‌سه‌اڵتگه‌راو زهنیه‌تی‬ ‫ناوه‌ندگه‌را و دیكتاتۆر بكه‌ین‪ ،‬ده‌بێ بزانین‬ ‫هۆكاره‌كانی به‌رهه‌م هێنانی دیكتاتۆرێك چین؟؟ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ی زیاتر ل ‌ه ‪ 35‬ساڵ به‌ده‌ستی دیكتاتۆریه‌تمان‬ ‫نااڵند و زۆرترین قوربانیمان له‌پێناو رزگاربوون ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندگه‌رایی دیكتاتۆر دا‪ ،‬به‌اڵم وادیار ‌ه‬ ‫ره‌گ و ریشه‌ی دیكتاتۆریه‌ت رۆچووت ‌ه ناو زه‌وی‬ ‫باشوری كوردستان و عێراق و به‌ئاسانی له‌ناو‬ ‫ناچێت!!!‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه گرنگ ‌ه له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایانه‌ش هه‌ڵسه‌نگاندنێك‬ ‫بۆ راستینه‌ی سیاسی و ده‌سه‌اڵتداریه‌تی بكه‌ین‪،‬‬ ‫شیكارێكی وا ده‌مانگێنێت ‌ه كۆمه‌ڵێك راستی بنه‌ڕه‌تی‬ ‫ك ‌ه ده‌توانین ل ‌ه گۆڕانكاری و وه‌رچه‌رخانی كۆمه‌ڵگا‬ ‫پشتی پێببه‌ستین‪ ،‬ئه‌گه‌رنا ل ‌ه دووبار ‌ه بوونه‌و ‌ه‬ ‫رزگارمان نابێ‪ ،‬یان ده‌كرێ هه‌ندێك سه‌روچاو‬ ‫بگۆڕین‪ ،‬به‌اڵم به‌هه‌مان ناوه‌ڕۆك خۆی دووبار ‌ه‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ئه‌و پرسانه‌ی ده‌رگایان ل ‌ه‬ ‫روودا داخراوه‌‪ ،‬نمونه‌ی بۆچی شه‌ڕی ناوخۆ‪ ،‬بۆچی‬

‫هێنانی سوپای داگیركه‌ر بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت‪،‬‬ ‫ل ‌ه راستیدا باشترین نمون ‌ه كاتێك ده‌ڵێین ده‌سه‌اڵت‬ ‫نه‌خۆشی ‌ه ئه‌ویش هێنانی سوپای داگیركه‌ر و ده‌وڵه‌ت‬ ‫– نه‌ته‌‌‌وه‌یی سه‌رده‌ست ‌ه به‌ناوی یه‌كالكردنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت و ره‌وایه‌تی پێدانی‪ ،‬هه‌مانكات به‌ناوی‬ ‫پێكهێنانی ئه‌ركی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی ل ‌ه سااڵنی‬ ‫‪ 80 ،70 ،60‬كان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مڕۆ به‌شێكی زۆری‬ ‫ئه‌وانی ئه‌و ئه‌ركه‌یان ل ‌ه پێشمه‌رگایه‌تی وكاری‬ ‫‌ته‬ ‫سیاسی و حیزبی جێبه‌جێكردو ‌ه ئه‌مڕۆ بوونه ‌‌‬ ‫مشه‌خۆر و بارگرانیه‌كی زۆر‪ ،‬ئه‌وه‌ش به‌ده‌سه‌اڵتی‬ ‫شۆرشگێڕی به‌ناوده‌كردێت‪ ،‬ل ‌ه راستیدا هیچ‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌ده‌سه‌اڵتی شۆرشگێڕیه‌و ‌ه نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫شۆرشگێڕان شۆرش بۆ ده‌سه‌اڵتداریه‌تی داپلۆسێنه‌ر‬ ‫و تااڵنكاری ناكه‌ن‪ ،‬هه‌مانكات شۆرشگێڕان نابن ‌ه‬ ‫فه‌رهود و فیرعه‌ون و زاڵم و كوژه‌ری رۆژنامه‌نوس‬ ‫و هاوڕێیه‌كانی سه‌رده‌می شۆرش‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌بێ ئه‌و‬ ‫جۆر ‌ه ده‌سته‌واژانه‌ش راستبكرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫چه‌قبه‌ستبوونی قه‌یرانه‌كانی هه‌رێم له‌یه‌ك حیزبدا و‬

‫ره‌خنه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای بونیادنان و شه‌ڕی‬ ‫ئایدیۆلۆژیا پێشنه‌كه‌وتوه‬ ‫خۆسه‌پاندنی الیه‌نێك به‌سه‌ر داموده‌زگاو حكومه‌ت و‬ ‫په‌رله‌مان و هێزه‌كانی ئاسایش و پێشمه‌رگه‌دا‪ ،‬هیچ‬ ‫جیاوازیه‌كی نیی ‌ه له‌گه‌ڵ پێوانه‌كانی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی‬ ‫ناوه‌ندگه‌را‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و شێواز ‌ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌ی ‌ه‬ ‫ناوه‌ندگه‌رایه‌ی ‌ه به‌ره‌و دیكتاتۆریه‌ت ده‌چێت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫باشوری كوردستان هه‌رێمێك له‌ژێر ده‌سه‌اڵتداریه‌تی‬ ‫سیاسی كوردی دایه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ته‌مه‌نی ‪ 24‬ساڵیدا‬ ‫كامترین یه‌كتر قه‌بوڵ كردن هه‌بووه‌‪ ،‬ل ‌ه ته‌مه‌نی ‪70‬‬ ‫ساڵه‌ی خه‌باتی سیاسی و چه‌كداریشدا به‌هه‌مانشێو ‌ه‬ ‫كه‌مترین یه‌كتری قه‌بوڵكردن‪ ،‬زۆرترین شه‌ڕی‬ ‫ناوخۆ و یه‌كتری سڕینه‌و ‌ه بووه‌‪ ،‬كاتێك سازش‬ ‫هه‌بوو ‌ه ئه‌وكاتش هه‌موو توانسته‌كان بۆ پێشكه‌وتن‬ ‫و گۆڕانكاری و ره‌خن ‌ه كردن وه‌ستاون‪ ،‬چونك ‌ه الیه‌ن ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتدار و ناوه‌ندگه‌رایی ل ‌ه هه‌رێمی باشور ره‌خن ‌ه‬ ‫به‌دوژمنایه‌تی ده‌زانێ‪ ،‬چونك ‌ه ره‌خن ‌ه له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫بونیادنان و شه‌ڕی ئایدیۆلۆژیا پێشنه‌كه‌وتوه‌‪،‬‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪40‬‬ ‫چه‌وسانه‌وه‌و گه‌نده‌ڵی و نادادپه‌روه‌ری و شه‌ڕێكی‬ ‫ناوخۆمان پێ ده‌كه‌ن و واڵتیان كردۆت ‌ه هه‌زارپارچ ‌ه‬ ‫بوونه ده‌وڵه‌تیش چیمان‬ ‫‌‌‬ ‫بۆ فیدراڵی‪ ،‬دیارنی ‌ه بۆ‬ ‫به‌سه‌ر بێنن؟؟‪.‬‬

‫به‌ڵكو ره‌خن ‌ه بۆیه‌كتری سڕینه‌وه‌و كۆتای ب ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی تر به‌كارهاتووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش وایكردو ‌ه نه‌فه‌سی‬ ‫دیموكراتی زۆر ته‌نگ بێ‪ ،‬به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌ی شه‌ڕی‬ ‫ناوخۆ و دووپارچه‌كردنی هه‌رێم كراوه‌ت ‌ه دروشم و‬ ‫كردار‪ ،‬بێگومان ئه‌و ‌ه قه‌ده‌رنیه‌و هیچ ده‌سه‌اڵتێكی‬ ‫ناوه‌ندگه‌رای خۆسه‌پێنیش نه‌ی توانیو ‌ه تاسه‌ر هه‌ڵبه‌ت شتێكیتریش تێكه‌ڵی یه‌كتری كراوه‌؛ ئه‌ویش‬ ‫پرسی واڵت و ده‌وڵه‌ت‪ ،‬كوردستان واڵتێكی هه‌ره‌كۆنی‬ ‫به‌رده‌وامبێ‪.‬‬ ‫سه‌ر رووی زه‌ویه‌‪ ،‬چونك ‌ه كه‌وتۆت ‌ه میزۆپۆتامیا ك ‌ه‬ ‫دیموكراتیه‌ت و پرسی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموكراتیانه‌‪ ،‬به‌النكه‌ی مرۆڤایه‌تی داده‌نرێت‪ ،‬به‌هه‌مانشێوه‌ش‬ ‫هه‌روه‌ها ئه‌لته‌رناتیفی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌و ‌ه ل ‌ه گه‌لی كوردیش كۆنترین گه‌لی سه‌ر رووی زه‌ویه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی دیموكراتدا‪ ،‬بێگومان گفتوگۆیه‌كی ن ‌ه نه‌ته‌و ‌ه سه‌ر ده‌ست و داگیركه‌ره‌كان‪ ،‬ن ‌ه زڵهێز ‌ه‬ ‫زۆری دروست كردوه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و ده‌سته‌واژان ‌ه ل ‌ه جیهانیه‌كان و ن ‌ه چینی سه‌رده‌ست ‌و ده‌سه‌اڵتداری‬ ‫ئێستادا ل ‌ه رۆژئاوای كوردستان كه‌وتونه‌ت ‌ه بواری كوردستان ناتوانێ ئازادی كوردستانمان ل ‌ه‌هه‌بوون‬ ‫جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه باكوریش شه‌ڕی جێبه‌جێكردنیان و نه‌بوونی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌اڵتداریه‌تی ناوه‌ندگه‌رایی‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬له‌باشوریش ده‌ڤه‌ری شه‌نگال ده‌یه‌وێت دیكتاتۆر ته‌سك بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫تاقی بكاته‌وه‌‪ ،‬هه‌رێمی كوردستانیش دوای ‪ 24‬ساڵ‬ ‫ل ‌ه ده‌سه‌اڵتی خۆماڵی ئێستا ترسی دیكتاتۆربوون و‬ ‫دووبار ‌ه بوونه‌وه‌ی دێوه‌زمێكی گه‌وره‌ی لێ ده‌كرێت‪،‬‬ ‫چونك ‌ه مل بۆ دیموكراسی پێكه‌و ‌ه ژیان و پێكه‌و ‌ه‬ ‫كاركردن نادات‪ .‬پرسی كورد پێویست به‌و ‌ه ده‌كات‬ ‫ل ‌ه زیاتر ل ‌ه یه‌ك بژار بكه‌وێت ‌ه به‌ر لێكۆڵینه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌مانكات ئه‌زمونی هه‌رێم له‌زۆر بواره‌و ‌ه ئیدی‬ ‫به‌ره‌و هه‌ره‌س و داڕمانده‌چێ‪ .‬بۆی ‌ه پێویست ده‌كات‬ ‫چ وه‌ك كورد و چ وه‌ك گه‌النی تر ل ‌ه رێگا چاره‌و‬ ‫بژاری تر بۆ به‌ڕێوه‌بردن و چاره‌سه‌ری پرسی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی بگه‌ڕێین ك ‌ه مه‌رج نیی ‌ه ل ‌ه بازنه‌یی بێ‬ ‫چاره‌ی ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندگه‌رایی به‌ناو ده‌وڵه‌ت –‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی سه‌رمایه‌داریدا بسوڕێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئازادی كوردستان و پرسی به‌ده‌وڵه‌ت بوونیش‬ ‫تێكه‌ڵ یه‌كتری كراوه‌‪ ،‬هه‌بوونی قه‌واره‌یه‌كی ئازاد‬ ‫بۆ هه‌رنه‌ته‌وه‌و گه‌لێك مافێكی سروشتیه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ك ناچه‌رنیی ‌ه له‌ژێر ده‌سه‌اڵت و‬ ‫جه‌ورو سته‌می هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر بچه‌وسێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ‌ه سیسته‌می ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه واده‌كا‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌ك بخات ‌ه ژێر ده‌سه‌اڵتی نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر‬ ‫له‌ژێر ناوی نه‌بوونی كاراكته‌ری نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬واتا‬ ‫نه‌ته‌و ‌ه سه‌رده‌سته‌كان كاراكته‌ری نه‌ته‌وه‌نه‌بوون‬ ‫بۆ نه‌ته‌وه‌یی ژێرده‌ست داده‌نێنن‪ ،‬ئێم ‌ه له‌باشور‬ ‫ده‌ریایه‌ك خوێنمان رژاند بۆ ئۆتۆنۆمی‪ ،‬ك ‌ه فلسێكی‬ ‫سوتاویی نه‌هێنا‪ 25 ،‬ساڵیش ‌ه هه‌موو جۆر ‌ه‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪41‬‬ ‫خۆسەری‪ :‬تێزێکی ستراتیژی و هەنگاوی کردەیی‬ ‫سێ تەوەرەی « دیموکراسی ناوخۆیی‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ ناوەند و پەیوەندی دەرەکی»‪ .‬پرسی کورد‬ ‫لە هەموو بەشەکانی کوردستان بەتایبەتی و‬ ‫ﻧﻪﺟﯿﺒﻪ ﻗﻪرهداﺧﯽ‬ ‫پرسی نەبوونی سیستەمی دیموکراتی لە ناوچەکە‬ ‫چەند دەرهاویشتەکانی ڕۆژانەیی ببینرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرچاوەکانی مێژوویی و بونیادییە‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫پرس و قەیرانەکانی ئەمرۆ لە رۆژهەاڵتی ناوین سەرەکی دوونیابینی»پارادایم»ی دەوڵەت و پلەدارییە‬ ‫بە هێندەی ڕۆژانەییی دیارن لەوە زیاتر پرسی کە لە ڕووی زهنیەوە قەیرانێکی قوڵی بەرهەمهێناوە‬ ‫کەڵەكەبووی مێژوویین‪ .‬ڕێسایەکی مێژوویش هەیە و بە چاکسازی چارەسەر ناکرێ‪.‬‬ ‫دەڵێ» هەر پرسێک لە کاتی خۆی دا چارەسەر نەکرا‬ ‫دەگوازرێتەوە بۆ دوای خۆی «‪ .‬لە نێو کۆمەڵگەدا‬ ‫هەمیشە قسەگەلێک هەیە کە زۆر دووبارە دەبنەوە» لە مێژووی کوردستان دا جیاواز لەو میتۆد و رێبازانە‬ ‫ئەم دەسەاڵتەش لەوەی پێش خۆی باشتر نابێ» یان‬ ‫ڕێبەری گه‌لی کورد ع‪.‬ئۆج ئاالن تێزی شارستانی‬ ‫« تۆ بڵێی ئەمانەش وەک ئەوانەی پێشوو نەبن»‬ ‫دیموکراتی‬ ‫یان هەمیشە چاوەڕوانی چارەسەری پرسەکان‬ ‫وەک تێزێکی ئەلتەرناتیڤ لەبەرامبەر شارستانی‬ ‫لەناوەندەوە دەکەن‪ ،‬بەتایبەتیش لەو واڵتانەی چینایەتی « سیستەمی ده‌وڵه‌ت ‪ -‬نەتەوە» خستە ڕوو‬ ‫کە هەمیشە کێشەی ماف و ئازادی یان کێشە لە‬ ‫نێوان گروپێک‪ ،‬ئەتنیک و کەلتورێک لەگەڵ ناوەند‬ ‫دا هەبووبێ یان لەنێو خۆی دا پرسی دیموکراسی پێویستی بە هەڵوەستەی شۆرشگێڕانە هەیە نە بەو‬ ‫هەبێ‪.‬‬ ‫واتایەی کە لە سەردەمی ڕزگاری نیشتمانی سااڵنی‬ ‫لە دۆخی ڕۆژهەاڵتی ناوین چەمکەکانی دەسەاڵت ‪٧٠-٦٠‬کان کە ئامانج ڕوخانی دەوڵەت و دامەزراندنی‬ ‫و دەوڵەت ‪ -‬نەتەوە هێندە پیرۆزکراوە توێژێك دەوڵەتێکی تر‪ ،‬بەڵکو پێویستی بە شۆرشی‬ ‫بۆ پاراستنی بەرژوەندیەکانی توێژێک سڵ دیموکراتیانە هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەش مامەڵە کردن لەگەڵ‬ ‫لەوە ناکاتەوە گەورەترین کۆمەڵکوژی لە سەر پرسی کورد و ڕێبازی چارەسەری نە دەکرا بە میتۆدی‬ ‫کۆمەڵگە بەڕێوەبەرێ‪ .‬سەدەی ‪ ٢٠‬پڕێتی لە نمونە داگیرکەران‪ ،‬نە پارتی سیاسی ڕیفۆرمخواز و نە بە‬ ‫کۆمەڵکوژیەکانی وەک گەالنی وەک ئەرمەنی‪ ،‬ڕێی رێکخراوەی کۆمەڵگەی مەدەنی بێ‪ ،‬چونکە پرسی‬ ‫ئاسوری‪ ،‬کورد و مەزهەب و ئاینەکانی وەک کورد تەنیا پرسێکی سیاسی و نەتەوەیی نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫عەلەوی‪ ،‬ئێزیدی کە چەمکی نەتەوەپەرستی لە پرسێكی مێژوویی کۆمەڵگەیەکە کە لە دەرەوەی‬ ‫پیرۆزکردنی سنور و سەمبولەکان دا تۆخ و زەق مێژوو هێلرابۆوە‪ ،‬بە تایبەتی لە ‪ ٢٠٠‬ساڵی دوایی‬ ‫دەکاتەوە و هەموو ناسنامە‪ ،‬زمان‪ ،‬کەلتور‪ ،‬ئاین هێندەی بەکارهێنراوە ئەوەندە نەبۆتە خود و لە‬ ‫و ئاینزاکانی تری کۆمەڵگە لەناودەبات‪.‬‬ ‫ڕووی سیاسی و کۆمەاڵتیەوە‪ ،‬ناسنامە‪ ،‬کەسایەتی‬ ‫باشترین و بەرچاوترین نمونەی هەموو و هەبوونەکەی و تەنانەت جوگرافیاکەی ڕووبەڕووی‬ ‫قەیرانەکانی رۆژهەاڵتی ناوین لەو واڵتانەیە کە قڕکردنی جەستەیی‪ ،‬مەعنەوی و کەلتوری کرایەوە و‬ ‫کوردستانی بەسەر دا دابەش کراوە‪ ،‬لە کارکردن دەکرێتەوە کە داگیرکەرانی کوردستان و هەم خودی‬ ‫بە چەمکی ناوەندێتی ناکرێ مۆدێلی حکومڕانی بزوتنەوەکانی کورد بە هەمان چەمک و زهنیەتی‬ ‫‪ ٢٤‬ساڵی باشوری کوردستان دا لەو چەمکە شارستانی چینایەتی مامەڵەی لەگەل چارەسەری‬ ‫ناوەندگەراییە جیابکەینەوە کە کاری پێکراوە‪ ،‬تا پرسەکە کرد‪.‬‬ ‫ئێستا بەتایبەت لە کێشە کەڵەکەبووەکانی دا لە بۆ یەکەمین جار لە مێژووی کوردستان دا جیاواز‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪42‬‬ ‫لەو میتۆد و رێبازانە ڕێبەری گه‌لی کورد ع‪.‬ئۆج‬ ‫ئاالن تێزی شارستانی دیموکراتی‬

‫« سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی»‬ ‫وەک تێزێکی ئەلتەرناتیڤ لەبەرامبەر شارستانی‬ ‫چینایەتی « سیستەمی ده‌وڵه‌ت ‪ -‬نەتەوە» خستە‬ ‫ڕوو و خوێندنەوەیەکی نوێی بۆ سەرچاوەی قەیران‬ ‫و چارەسەریەکان خستەڕوو‪ .‬ئەو بە زیاتر لە ‪١٠‬‬ ‫کتێبی بەرگرینامە و بە گشتی نوسینی نزیکەی ‪١٠‬‬ ‫هەزارالپەڕە لە زیندانە تاکەکەسیەکەوە لە ئیمرالی‪،‬‬ ‫وەک خۆی لە یەکێک لە دیدارەکانی لەگەڵ پارێزەرانی‬ ‫دا دەڵێ « نەدەکرا لە کەشی ئالۆزی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین و بە دواداچوونی ڕۆژانەدا دەرفەتی ئەو‬ ‫قوڵبونەوەیەم بۆ بڕەخسێ وەک ئەوەی لە دورگەی‬ ‫ئیمرالی بۆم ڕەخسا»‪ ،‬وەهاش پێویستی هەنگاوی‬ ‫کردەیی جیهانبینیەکی ئەلتەرناتیڤی داڕشت کە وەک‬ ‫پارادایمی شارستانی دیموکراتی پێناسەی دەکات‪ ،‬بە‬ ‫سیستەمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی بەناوی دەکات‬ ‫و مۆدێلەی حکومڕانیەکەشی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری گەل ‌ه «‬ ‫خۆسەری دیموکراتیە «‪ .‬لە نەورۆزی ‪ ٢٠٠٥‬دا بەرێز‬ ‫ئۆج ئاالن باسی لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی کرد و‬ ‫ئەو سیستەمی خستە ڕۆژەڤی گەلی کوردەوە‪ ،‬دواتر‬ ‫بۆ یەکەم جار لەکۆنگرەی جڤاكی دیموکراتی ‪KCD‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١١‬کەوتە بەرنامەی کۆنگرەوە کە دواتر‬ ‫باسی ئەو پێکهاتەیە دەکەم‪.‬‬ ‫ئەوەی لە فەرهەنگی سیاسی جیهان وەک‬ ‫ئۆتۆنۆمی‪ -‬دەسەاڵتی خۆجێی دەناسرێ نوێ نیە‪،‬‬ ‫جۆرێکە لە شل بوونەوەی پەیوەندی لەگەڵ ناوەند‪.‬‬ ‫لە زانستی سیاسی باودا خۆبەڕێوەبەری لە فۆڕمی‬ ‫فیدرالی‪ ،‬کۆنفیدرالی یان نیمچە فیدرالی دەبینرێ‪،‬‬ ‫ئەو مۆدێالنە بە زهنیەتێکی دەوڵەت ‪ -‬نەتەوە‬ ‫بەڕێوەدەبرێ‪ .‬خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری یان خۆسەری مۆدێل‬ ‫و چەمکێکی جیاوازە‪ ،‬مۆدێلێکی نوێی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫و هزراندنێکی نوێیە لە ژیانی کۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫دا‪ ،‬جیاواز لەو شێوازە ژیانەی کە دەوڵەت لەنێو‬ ‫کۆمەڵگەدا وەک خویەک پەرەی پێداوە و تەمەنی‬ ‫هەزاران ساڵە‪ .‬ئەوەی لە خۆسەری دا باس دەکرێ‬ ‫زیندووکردنەوە و نوێ کردنەوەی تەواوی ئەو بەها‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫ئەخالقی و کۆمەاڵیەتی و ئابوریانەیە کە ده‌وڵه‌ت‬ ‫زەوتی کردووە و تەنیا بۆ بەرژەوەندی گروپێک‬ ‫بەکاری هێناوە و گەڕاندنەوەی ئەو بەهایانەیە‬ ‫بۆ کۆمەڵگە و بە دەزگاکردنێتی لەسەر بنەمای‬ ‫دیموکراسی ڕاستەوخۆ‪.‬‬ ‫خۆسەری لە ڕووی تیۆریەوە مێژوو‪ ،‬کۆمەڵگە‪،‬‬ ‫دیموکراسی‪ ،‬دەوڵەت‪ ،‬ژن و زۆرێک لە چەمک و‬ ‫دیاردەکان سەرلەنوێ دادەڕێژێتەوە‪ ،‬خاوەندارێتی‬ ‫لە الیەنە مەعنەوی و پۆزەتیڤی هەموو سەرهەڵدانە‬ ‫مێژووییەکان دەکات لە پێناوی ئازادی و ماف دا‪،‬‬ ‫بە بایەخەوە لە ڕۆڵی ئاین لە ژیانی گەالن دا‬ ‫دەبینێ و لە میکانیزمی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری ئاین لە‬

‫کۆت و بەندی دەسەاڵت دووردەخاتەوە و پەرە بە‬ ‫چەمکی کەلتوری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و ئەخالقیەکەی ئاین‬ ‫دەدات نەک وەک دەوڵەت ‪ -‬نەتەوە کە لە ئاین‬ ‫وەک ئامزارێک بەکاردێنێ بۆ پیرۆزکردنی دەسەاڵت‬ ‫و سەرکوتکردن و توندوتیژی بەرامبەر کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەشە بەئایندارانی کوردستان ده‌ڵێ « وەک‬ ‫سەردەمی یەکەمی سەرهەڵدانی ئاینەکان پەرستگاکان‬ ‫بکەنە جێی کۆبوونەوەی چارەسەرکردنی کێشەکانی‬ ‫کۆمەڵگە» و پێویستی دیموکراتیزەکردنی دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ .‬لە خۆسەری دا گرنگی و پێگەی ژن لە پرۆسەی‬ ‫دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگە و خێزان و ڕۆڵی لە‬ ‫چەسپاندنی ئەو سیستەمەدا سەرلەنوێ پێناسە‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کێشەی ژن وەک کێشەی سیستەم و‬ ‫دەرهاویشتە و بەرهەمی زهنیەتی داگیرکاری و‬ ‫زەوتکردنی ڕەنجی ژن لە کۆمەڵگەی پلەداری دەبینێ‬ ‫و پێی وایە کە ژن لە ڕێی هەڵسەنگاندنێکی نوێ بۆ‬ ‫مێژوو بە دیدی شارستانی دیموکراتیانە‪ ،‬بەشداری‬

‫‪43‬‬ ‫لە بونیادنانی سیاسەتی دیموکراتیانە‪ ،‬بەشداری‬ ‫و بونیادنانی ئابوری کۆمیناڵ» هەروەزەیانە» و‬ ‫بەکورتی پێگەی ژن لە کردەوە بۆ خودێک دەگۆڕێ‪.‬‬ ‫ئەوەش لە دۆخی هەنوکەیی باکوری کوردستان‬ ‫بزووتنەوەیەکی دەیان ساڵە لە ئەنجامی تیكۆشانی‬ ‫ئازادی لێکەوتۆتە کە لە بەهاری ‪ ٢٠١٥‬دا خۆی‬ ‫گەیاندە ئاستی کۆنگرە کە بە کۆنگرەی ژنانی ئازاد‬ ‫نەسراوە و سەدان بزووتنەوە‪ ،‬دەزگا و دامەزراوەی‬ ‫ژنان لە ژێر چەتری دا کۆدەکاتەوە و خۆسەریانە‬ ‫خۆی رێکخستن کردووە‪.‬‬

‫خۆسەری ئەو ئۆتۆریتە ناوەندیە بەالوە‬ ‫دەنێ لە سەر بنەمای دەوڵەت‪ +‬دیموکراسی‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ دەکات‬ ‫داخۆ گەلی کورد کە دەستیان بەبونیادنی سیستەمی‬ ‫خۆسەری کردووە‪ ،‬وەک ئەوەی بانگەشە دەکرێ‬ ‫نەیانتوانی دەوڵەت دامەزرێنن یان دەستیان لە‬ ‫ستراتیژی دەوڵەتسازی بەرداوە؟‪ ،‬سازمانکاری‬ ‫و دارێژەری سەرەکی تێزی خۆسەری کە خودی‬ ‫بەڕێز ئۆج ئاالنە لە ڕووی ئایدیۆلۆژیەوە پێی‬ ‫وایە کە کۆمەڵگەکان پێویستیان بە ده‌وڵه‌ت نیە بە‬ ‫پێچەوانەوە دەوڵەت پێویستی بە کۆمەڵگە هەیە بۆ‬ ‫ئەوەی ڕەوایی خۆی پێ بدات و دەوڵەت هەمیشە بۆ‬ ‫توێژێکی بااڵدەست بەسەرکۆمەڵگەوە بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆسەری ئەو ئۆتۆریتە ناوەندیە بەالوە دەنێ لە‬ ‫سەر بنەمای دەوڵەت‪ +‬دیموکراسی مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫دەکات‪ .‬لە کاتێکدا کە لەسەر بنەمای بونیادنانی‬ ‫سیستەمی خۆی پەرە بە سیستەمێکی دیموکراتیانە‬ ‫دەدات تا ئەو جێیەی دەوڵەت قەبوڵی بکات وەک‬ ‫خۆی لەگەڵی دا لە پەیوەندیەکی سستکراودا دەبێ‪،‬‬ ‫ئەگەرنا ئەوە خۆی لێی دادەبڕینێ بێ ئەوەی کە‬ ‫تێکدانی سنورەکانی ده‌وڵه‌تی ناوەندی بکاتە ئامانج‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمڕۆ گەلی کورد و پێشەنگانی بونیادنانی‬ ‫ئەو سیستەم ‌ه کوردن؛ نایەتە واتای ئەوەی کە ئەو‬ ‫سیستەمە تەنیا بە گەلی کوردەوە سنوردار دەبێ‪.‬‬ ‫هەندێ نمونەی بەرچاو دەکرێ ئامانجەکە باشتر‬ ‫ڕوون بکاتەوە‪ .‬کوردستان جوگرافیایەک نیە کە‬ ‫تەنیا کوردی لێ بژی پێدەچێ لە رۆژهەاڵتی ناوین‬

‫و جیهان دا فرەڕەنگترین جوگرافیا بێ‪ ،‬بیربکەرەوە‬ ‫ئەگەر هەرکام لەو کۆمەڵگە‪ ،‬نەتەوە‪ ،‬ئاین ئاینزا‬ ‫و ڕەنگە جیاوازانە بیەوێ لەسەر بنەمای دەوڵەت‬ ‫ نەتەوەی ئەتنیکی بێ یان مەزهەبی دەوڵەت‬‫دامەزرێنێ‪ ،‬چی ڕوودەدات ؟ وا نمونەکانی لە واڵتانی‬ ‫دیکەی رۆژهه‌اڵتی ناوین دەبینین کە گەورەترین‬ ‫قەیران وگێژاوی سەردەمەکەمانە‪ .‬لەو جێیانەی‬ ‫دەسەاڵتدارەکان کاریگەریان لەسەر کۆمەڵگە الوازە‬ ‫دەبێ بزانین لەوێ دا کۆمەڵگە ڕێكخراوەیە‪ ،‬وشیارە‬ ‫و چاالکە یان النی کەم میکانیزمەیەکی جلەوکردنی‬ ‫دەسەاڵت هەیە چ بە یاسا بێ یان بە ئەخالقی‬ ‫کۆمەڵگەیی‪ .‬ئامانجی سەرەکی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری گەل‬ ‫یان خۆسەری دیموکراتی خۆبەڕێوەبردنی گەلە لەو‬ ‫جوگرافیایەی لێی دەژی دوور لە چەمکی ناوەندێتی‬ ‫و بێ گەڕانەوە بۆ ناوەند لە هەموو کاروبارێک و‬ ‫ئاڵوگۆڕێک دا‪ ،‬خۆبەڕێوەبردن بە ئیرادەی خۆیی‬ ‫و بە کەڵک وەرگرتن لەو دەرفەت‪ ،‬وزە مرۆیی و‬ ‫سروشتیانەی هەیە بۆ چارەسەرکردنی پرسەکانی‬ ‫کۆمەڵگە و‪ ،‬لەسەر بنەمای دیموکراتی‪ ،‬ئازادی‬ ‫ژێندەری و ژینگەپارێزی کار دەکات‪.‬‬

‫گەلی کورد لەو جێیانەی کە زیاترین‬ ‫دەنگیان لە هەڵبژاردن دا هێنا‪ ،‬لە رێی‬ ‫ئەنجومەنەکانی گەل دەستیان بە ڕاگەیاندنی‬ ‫سیستەمی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری کرد‬

‫لە هەر جێیەکی پەرە بە سیستەمی خۆسەری بدرێ‬ ‫گەل پێویستی بە هیچ هێز و دەوڵەتێک نابێ‪ ،‬خۆی‬ ‫بە ئیرادەیی خۆیی‪ ،‬خۆی به‌ڕێوه‌دەبات و خۆی‬ ‫دەپارێزێ و بڕیاردەری سەرەکیش گەل ‌ه لە رێی‬ ‫ئەنجومەکانیانەوە کە سیستەمێکی ژێر بۆ ژوورە‪،‬‬ ‫پێویستیەکانی کۆمەڵگە لە کۆمینەکان دەست‬ ‫نیشان دەکرێ‪ ،‬لە ئەنجومەنەکان گەاڵڵە دەکرێ و‬ ‫بڕیاری لەسەردەدرێ‪ .‬لە مەسەلە ستراتیژیەکان‬ ‫دا و وەاڵمدانەوەی پێویستی هەمەالیەنەی گەل دا‪،‬‬ ‫کۆنگرەی جڤاتی دیموکراتی ئۆرگانی بڕیاردانە‪ .‬گەل‬ ‫ڕەنگ‪ ،‬ئاین‪ ،‬ئەتنیک‪ ،‬ڕەگەز‪ ،‬زمان بۆ هەمووان‬ ‫کراوەیە‪ .‬لە باکوری کوردستان دوای دەستپێکردنی‬ ‫هێرشە فراوانەکانی سوپای تورکیا بە فەرمانی‬ ‫حکومەتی پارتی داد وگەشەپێدان و خودی ئەردۆغان‬ ‫لە ‪ ٢٤‬تەموزی ‪ ٢٠١٥‬ەوە‪ ،‬گەلی کورد لەو جێیانەی‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪44‬‬ ‫کە زیاترین دەنگیان لە هەڵبژاردن دا هێنا‪ ،‬لە‬ ‫رێی ئەنجومەنەکانی گەل دەستیان بە ڕاگەیاندنی‬ ‫سیستەمی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری کرد‪.‬‬

‫بۆچی ئەم جۆرە مۆدێلە لە چارەسەری کەوتە ڕۆژەڤی‬ ‫گەلی کوردەوە بە تایبەتی کورد و ئەوانەی دیکەی کە‬ ‫باوەڕیان بە سیستەمی خۆسەری و هزری ئۆج ئاالن‬ ‫هەیە؟‪ .‬کاتێ لە دەوڵەتە ناوەندیەکانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین و بەتابیەتی ئەو واڵتانەی کوردستانی بە‬ ‫سەردا دابەشکراوە بڕوانین کە بە پێی پەیماننامەی‬ ‫سایکس – بیکۆ و ڕێکەوتنامەی لۆزانەوە چەمکی‬ ‫ناوەندێتی ڕەها سەردەستە‪ ،‬یەک لەوانەش تورکیا‬ ‫ئەوە مێژووی سەدەیەک سەلماندویەتی کە هەموو‬ ‫حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان دوایینیان پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان تاکتیکیانە و لە ڕووی ئاسایشیەوە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ پرسی کورد کردووە‪ ،‬سەرۆک‬ ‫کۆماری ئێستای تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆغان‬ ‫لەسەروبەندی هاتنە سەردەسەاڵتداری پارتەکەی تا‬ ‫ئێستا هەموو رێبازەکانی توند و نەرمی بۆ شکاندنی‬ ‫بزووتنەوەی ئازادی گەلی کورد پەیڕەو کردووە‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬دا کاتێ ئەردۆغان چووە ئامەد و‬ ‫وتی» ئەم پرسە پرسی منە چارەسەری دەکەم»‪.‬‬ ‫هەموو دانوسانەکان ئیمرالی بۆ چارەسەری لەگەل‬ ‫بەرێز ئۆج ئاالن و دەوڵەت وێڕای ئەوەی کە بە‬ ‫گه‌اڵڵه‌نامه‌ی دۆڵمەباخچە « ئەو گه‌اڵڵه‌نام ‌ه دە‬ ‫خاڵیەی کە لە کۆشکی دۆڵمەباخچەی ئەنکەرە‬ ‫لە ‪٢٨‬ی شوبات‪ »٢٠١٥-‬بە گرنگترین گه‌اڵڵه‌نام ‌ه‬ ‫لەقەڵەمدرا لە نێوان کورد و ده‌وڵه‌ت‪ ،‬بەاڵم پاشان‬ ‫ئەردۆغان نکۆڵی لێكرد‪ ،‬لە دوای دە ساڵ و لەمانگی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫تەموزی ‪ ٢٠١٥‬دا وتی» پرسی کورد نیە‪ ،‬مێزی گفتوگۆ‬ ‫نیە‪ ،‬دانوسان نیە‪ ،‬تیرۆر هەیە و تا یەک کەسیان‬ ‫بمێنێ ئەو شەڕە بەردەوام دەبێ»‪ .‬گەلی کورد لە‬ ‫باکوری کوردستان لە کاتێکدا کە هیچ ئاماژەیەکی‬ ‫ئەرێنێ»ئیجابی» بۆ چارەسەری نابینن‪ ،‬کاتێ زیاتر‬ ‫لە ‪ ١٠‬هەزار سیاسی و ئەندامی رێكخراوە مەدەنیان‬ ‫لە زیندان ئاخنرابن‪ ،‬لە کاتێکدا بە توند و تیژی‬ ‫شەڕ مامەڵە لەگەڵ داواکانیان بکرێ و هەست بکەن‬ ‫کە لە ژێر ناوی دانوسان دا هەڵدەخەڵەتێنرێن ئەوە‬ ‫تاکە رێگایەکی کە بمێنێتەوە‪ ،‬خۆیان لە چارەسەری‬ ‫بگەڕێن‪.‬‬ ‫بێگومان بۆ باکوری کوردستان بە تایبەتی‬ ‫نمونەیەکی زیندوو و ئەزمونکراو لە تەنیشتیانەوە‬ ‫لە ڕۆژاڤا بینی‪ ،‬تەنانەت سەدان لە ڕۆڵەکانیان‬ ‫لەو بەری سنورەدەستکردەکانەوە لەو بەشەی‬ ‫کوردستان گیانیان بەختکرد لە شەڕی دژی داعش‬ ‫ئیتر بۆ ئەوانێکی کە سەرچاوەی تێکۆشانەکەن ئیتر‬ ‫چەسپاندنی سیستەمی خۆسەری نەک تەنیا بابەتی‬ ‫باس ‌ه بەڵکو بابەتی هەنگاوی کردەیی بوو‪ .‬لە‬ ‫زەمینەی ئاشکرای خەباتی سیاسی دا باکور خاوەن‬ ‫گەورەترین و فراوانترین دەزگای ڕێکخراوەن کە‬ ‫کۆنگرەی جڤاتی دیموکراتی ‪ KCD‬یە کە بە سیستەمی‬ ‫هاوسەرۆکی به‌ڕێوه‌دەبرێ‪ ،‬لە ژێر چەتری نزیکەی‬ ‫‪ ٨٠٠‬پارت‪ ،‬ڕێكخراو‪ ،‬بزووتنەوە خۆجێیەکان‪،‬‬ ‫دەزگا و دامەزراوەی سیاسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬پەروەردە‪،‬‬ ‫شارەوانی‪ ،‬تەندروستی‪ ،‬زمان‪ ،‬کەلتور‪ ،‬هونەر‪،‬‬ ‫ژنان‪ ،‬مندااڵن‪ ،‬بەسااڵچوان‪ ،‬وەرزش‪ ،‬گەنجان‪،‬‬ ‫ئاینداران‪ ،‬کەمینەکان و ‪...‬هتد‪ ،‬هەن‪ .‬هەموو ئەو‬ ‫دەزگایانەش بە سیستەمی هاوسەرۆکی لەسەر‬ ‫بنەمای هزری به‌ڕێز ئۆج ئاالن و ‌ه به‌ڕێوه‌دەچن‪ .‬لە‬ ‫گەڕەکەکانی شار و ناوچە وتەنانەنەت گوندەکان بە‬ ‫مۆدێلی کۆمینەکان و ئەنجومەنەکانی گەل لە ئاستی‬ ‫سەرەوەدا‪ ،‬لە بونیادی ئەوانەش دا بە رێی کۆمیتە‬ ‫و کۆمسیۆنەکان کاروبارەکانیان به‌ڕێوه‌دەبەن‪ .‬باس‬ ‫لەوە دەکرێ لە جێیەکی وەک گەڤەر و گوندەکانی‬ ‫سەدان کۆمین لە هەموو بوارەکان دا دامەزراوە‪،‬‬ ‫کۆمین هەم وەک ئۆرگانێک و هەم وەک شێوازێکی‬ ‫ژیانە‪ ،‬دژ بەو شێوازی ژیانی تاکڕەوێتی‪ ،‬خۆپەرستی‬ ‫و پاوانخوازیە‪.‬‬ ‫کۆنگرەی جڤاكی دیموکراتی لە دوا کۆبونەوەی خۆی‬ ‫دا لە رۆژانی ‪٢٧-٢٦‬ی دیسەمبەر ‪ ٢٠١٥‬لە وەاڵمی‬

‫‪45‬‬ ‫هێرشە بەردەوامەکانی دەوڵەوت و ئاکەپە بۆ سەر‬ ‫گەلی کورد لە باکور کە بانگەشە دەکات کە ئەو‬ ‫سیستەمە تەنیا پرۆژەیەکی پەکەکەیە و لە رێی‬ ‫گروپێکی بچوکەوە و بە چەک دەسەپێنرێ‪ ،‬داکۆکی‬ ‫لە سیستەمی خۆسەری کرد‪ ،‬دەرگاکانی بە کراوەیی‬ ‫بۆ دەوڵەت هێشتەوە کە دەکرێ بە دەستورێکی‬ ‫دیموکراتی دان بە خۆسەری دا بنرێ‪.‬‬

‫«ئیتر ناکرێ ئەنکەرە لە ناوەندێکەوە ‪ ٧١‬ملیۆن‬ ‫به‌ڕێوه‌بەرێ»‬ ‫سەرەکی‬ ‫کۆڵەیەکی‬ ‫لەباکور‬ ‫خۆسەری‬ ‫دیموکراتیزەبوونی تورکیایە‪ ،‬هەروەها هاوسەرۆکی‬ ‫پارتی دیموکراتی گەالن سەالحەدین دەمیرتاش ده‌ڵێ‬ ‫«ئیتر ناکرێ ئەنکەرە لە ناوەندێکەوە ‪ ٧١‬ملیۆن‬ ‫به‌ڕێوه‌بەرێ»‪ ،‬خۆ بەخۆ لە بەیاننامەی هەردوو‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ ٧‬حوزەیرانی و ‪ ١‬ی نۆڤەمبەری ‪٢٠١٥‬‬ ‫دا بە ڕوونی باس لە ناناوەندکردن « المەرکەزی‬ ‫کردن»ی ده‌وڵه‌تی تورکیا و بە ڕوونی داکۆکی لە‬ ‫خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دەکات نەک تەنیا بۆ گەلی کورد‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ هەر جێیەک کە گەل بڕیار بدات لە‬ ‫چوارچێوەی سنوری تورکیادا‪.‬‬ ‫بێگومان هەم کۆنگرەی جڤاكی دیموکراتی و پارتی‬ ‫دیموکراتی گەالن‪ ،‬پارتی هەرێمە دیموکراتیەکان‬ ‫بەردەوام دووپاتی دەکەنەوە کە داوای خۆبه‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫گەلی کورد داوایەکی نوێ نیە و داوای سەد ساڵەیە و‬ ‫ئەو دەسەاڵتە خۆجێیە پێشتر لەسەردەمی ئیپراتۆری‬ ‫عوسمانی دا هەبووە‪ ،‬گەلی کورد و میرە کورد و‬ ‫عەشیرەتەکان تەنیا بە باج و ناردنی سەرباز»‬ ‫تەنیا لە کاتی شەڕدا» بە ناوەندەوە بەسترابونەوە‪،‬‬ ‫ئیدی خێرە لە سەدەی ‪ ٢١‬و ساڵی ‪ ٢٠١٥‬دا و لەنێو‬ ‫ئەو هەموو پێشکەوتنە گەورەیەی جیهان دا گەلێک‬ ‫مافی نەبێ بە زمانی خۆی منداڵەکانی پەروەردەبن‪،‬‬ ‫مافی لە دەستوردا مسۆگەر نەبێ‪ ،‬وەک گەلێک دان‬ ‫بە بوونی دا نەنرێ؟‪.‬‬ ‫سیستەمی خۆسەری داوایەکی گەلە‪ ،‬دەنگدانی گەل‬ ‫لە هەڵبژاردنەکان دا بەو پارتانەی کە زۆرینەی‬ ‫دەنگدەرەکانیان کوردن و بە درێژایی ‪ ٢٥‬ساڵی‬ ‫رابردوو لە هەڵکشاندان تا دوایینیان هەدەپە بوو لە‬ ‫دوو هەڵبژاردن لە کوردستان سەرکەوتنی گەورەی‬

‫تۆمار کردو داکۆکیش لەو سیستەمە دەکات‪ .‬ئەگەر‬ ‫چاوێک لەو بەندانە بڕوانین کە کۆنگرەی جڤاكی‬ ‫دیموکراتی داکۆکی لێدەکات و بۆ یەکەم جار پارتی‬ ‫ئاشتی و دیموکراتی لە کۆنگرەکەی خۆی دا دایڕشت‬ ‫دەبینین کە گەلی کورد مەبەستی چیە لە خۆسەری و‬ ‫پەیوەندیەکانی لەگەڵ دەوڵەت دا‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬تورکیا پێویستی به‌چاکسازیەکی ڕیشەیی‬ ‫هەیە بۆ زەمینەسازی دیموکراتیزەکردنی لە ڕووی‬ ‫سیاسی و ئیدارەیەوە‪.‬‬ ‫دووەم ‪ :‬تەنیا بە گۆڕینی سیستەم ده‌وڵه‌ت‪،‬‬ ‫پرسەکان چارەسەر نابن ‪،‬بەڵکو خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫کۆمەڵگە بە بنەما بگیرێ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دەبێ بە فەلسەفەی گەڕانەوەی بڕیار و ئیرادە‬ ‫بۆ گەل‪ ،‬بەهێز کردنی خۆجێی‪ ،‬پەرە بە چارەسەری‬ ‫کێشەکان بدرێ‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬داکۆکی لە بەشداری دیموکراتیانەی گەل‬ ‫دەکات لە پرۆسەی بڕیاردان دا و هەموو یەکە‬ ‫خۆجێیەکانی نێو ئەنجومەکان بە بنەما دەگرێ‪.‬‬ ‫پێنجەم ‪ :‬نەک تەنیا لە سەر بنەمای ئەتنیک و‬ ‫خاک‪ ،‬بەڵکو داکۆکی لە پێکهاتەی خۆجێی وهەرێمی‬ ‫لەسەر بنەمای فرەڕەنگی کەلتوری دەکات‪.‬‬ ‫شەشەم ‪ :‬لەگەڵ ئەوەی کە « ئااڵ» و زمانی فەرمی»‬ ‫بۆ هەموو « نەتەوەی تورکیا» دەبینێ‪ ،‬بەاڵم داکۆکی‬ ‫لەوە دەکات کە هەر هەرێم و یەکەیەکی خۆسەر‪،‬‬ ‫دانانی ڕەنگ و سەمبولی خۆسەری دیموکراتیان‬ ‫هەبێ‪.‬‬ ‫حەوت‪ :‬به‌ڕێوه‌بەری خۆسەری دیموکراتی بەشێوەی‬ ‫ئەنجومەنی هەرێمەکان خۆی رێک دەخات و ئەو‬ ‫کەسانەی لەو هەرێمانەدان نوێنەرایەتیان لەو‬ ‫ئەنجومەنانەدا دەبێ‪.‬‬ ‫هەشتەم ‪ :‬هەرێمەکان یان ناوی تایبەت بە خۆیان‬ ‫یان لەالیەن ئەنجومەنی گەورەترین ناوچەوە‬ ‫ناوەکەی لێ دەنرێ‪.‬‬ ‫زۆر خاڵی دیکە کە داکۆکی لەوە دەکات کە لە‬ ‫هەموو بوارە ئیداری و ژیانیەکان دا دەستڕۆیی بە‬ ‫گەل دەدات‪ ،‬خۆبەخۆ ئەو خااڵنەش لە گه‌اڵڵه‌نامه‌ی‬ ‫دۆڵمەباخچەدا هەبوو کە دواتر ئەرۆدغان ڕەتی‬ ‫کردەوە و مێزی دانوسانی هەڵگێڕایەوە‪ ،‬تاکە شتێکی‬ ‫کە سەپاندی «بێ چەک کردن»وەک مەرجی یەکەم و‬ ‫سەرەکی بوو‪ ،‬کە ئەوە لە دۆخی رۆژهەاڵتی ناوین‬ ‫دا و نەبوونی مسۆگەری یاساییانە بۆ چارەسەری‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪46‬‬ ‫و دیموکراتیزەنەبوونی تورکیا نەک هەر ڕیسکه‌‪ ،‬لە ئەنجومەکان دەدەن‪ ،‬بەهۆی خەڵەتاندنی گەل لە‬ ‫بەڵکو کارەسات و کۆمەڵکوژی لێدەکەوتەوە و تاکە مزگەوتەکانی دەوڵەت لە ساڵی ‪ ٢٠١١‬ەوە گەل لە‬ ‫جێی تر پێویستیە ئاینیەکانیان جێبەجێ دەکات‪،‬‬ ‫ئامانجیش بێ مەرج ڕادەستبوون بوو‪.‬‬ ‫تەنانەت ناویان لێنابوو « هەینی سڤیل و هه‌ینی‬ ‫بێ ده‌وڵه‌ت» و خەڵک لەسەر شەقامەکان بە کۆمەڵ‬ ‫ه نوێژیان دەکرد و وتاری هەینی دەدا‪.‬‬ ‫وادیار‌ه ره‌گ و ریشه‌ی دیكتاتۆریه‌ت رۆچووت ‌‬

‫ناو زه‌وی باشوری كوردستان و عێراق و‬ ‫به‌ئاسانی له‌ناو ناچێت‬

‫س‪.‬دەمیرتاش پێی وایە کە « بونیادنانی‬ ‫خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری لە هەرێمەکان دا‪ ،‬بەهێز کردنی‬ ‫به‌ڕێوه‌بەری خۆجێیی‪ ،‬لە ڕووی ئابوریەوە‬ ‫چارەسەرکردنی بێ کاری و پەرەدان بە ئابوری‪،‬‬ ‫گەشەسەندنی کۆمەاڵیەتی و پەرەپێدانیان لەڕووی‬ ‫سیاسیەوە و بە گواستنەوەی دەستڕۆیی بۆ‬ ‫به‌ڕێوه‌بەریە خۆجێیەکان تا دوا ڕادە مافێکی ڕەوایە‪،‬‬ ‫لە ڕووی مێژوویەوە و پێداگری گەلی کورد لەو‬ ‫داواییان زۆرگرنگە‪.‬‬ ‫لە هەندێ جێگە و لە ناو شارەکان ده‌وڵه‌ت زۆر‬ ‫هەڵوێستی توند نیشان دەدات و زێدەڕۆییانە هێز‬ ‫بەکاردێنێ‪ ،‬هەر لە کوشتنەوە بگرە تا گرتنی‬ ‫هاوسەرۆکان‪ ،‬لە بۆمباباران کردنی گەڕەکەکانی‬ ‫شار تا دەگاتە ڕووخاندنی ماڵەکان بە رۆکێت‪،‬‬ ‫قەدەغەی هاتنە دەرەوە و بە راگەیاندنی باری‬ ‫نائاسایی دەیەوێ ڕێ و شوێنی گوشار هێنان بۆ گەل‬ ‫ببنە ڕێگر‪ ،‬بەاڵم ئەو مافە سیاسیەی گەل لە ئاستی‬ ‫جیهان دا گونجاو دەبینرێ‪ ،‬بۆ ئەوەش ناتوانن ببنە‬ ‫تەگەرە لە بەردەم گەیشتن بەو مافانە‪.‬‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬قایمقام‪ ،‬پارێزگار‪ ،‬پۆلیس و دادوەر‪،‬‬ ‫تەنانەت مامۆستای خوێندنگەکان لەناوەندەوە‬ ‫بڕیاری لەسەر دەدرێ کە لە سیستەمی خۆسەری‬ ‫دا گەلی کورد لە دژی ئەو بڕیار و حوکمڕانیەی‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌‪ .‬بەاڵم گەل لە رێی ئەنجومەنەکانی گەل‬ ‫پێویستیەکانی خۆی لە پەروەردە‪ ،‬تەندروستی‪،‬‬ ‫کشتوکاڵ تەنانەت بواری حقوقی پەرە پێدەدات لە‬ ‫زۆر جێی کوردستان‪ ،‬ئیتر سەر لە دادگاکانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫نادەن بۆ یەکالکردنەوەی کێشەکانیان‪ ،‬بەڵکو سەر‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫سیستەمی خۆسەری بێ پاراستن نابێ‪ ،‬چەمکی‬ ‫خۆپاراستن هەمەالیەنەیە تەنیا سەربازی نیە و وەلێ‬ ‫ئەو بوارە بە مشتومڕترین الیەنێتی هەم بۆ ده‌وڵه‌ت‬ ‫و هەم بۆ گەل‪ ،‬گەل بۆ خۆپاراستن لە هێرشەکانی‬ ‫دەوڵەت خەندەقی هەڵکەند و بەربەستیان دانا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاکەپە و دەوڵەت لەم ماوەی پێنج مانگی کۆتایی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬دا ئەوەیان کردە بیانوو بۆ هەرچی هێرشی‬ ‫زیاتر‪ ،‬وێڕای ئەوەی کە لە دۆخی ئاسایشی دا گەل‬ ‫پێویستی بە میکانیزمایەکی خۆپاراستن هەیە چ لە‬ ‫ئاست ئەو هەموو هێرشەی کە دەوڵەت دەیکاتە سەر‬ ‫هەرێمەکانی خۆسەری‪.‬‬ ‫چەمک و سیستەمی خۆسەری نوێیە و کەمترین‬ ‫قسەی لەسەر کراوە بۆ ئەوەش بە دەر لە گەلی‬ ‫کورد دژبەرانی هەن و دەوڵەت ومیدکانی و هاوکارە‬ ‫تەنانەت کوردەکانی ده‌وڵه‌ت بەئاگایییەوە مەسەلەی‬ ‫خۆسەری چەواشەدەکات و هەڵمەتیکی ڕەشکردنیان‬ ‫لەبەرامبەری وەگەڕخستووە و وەک پارچەکردنی‬ ‫واڵت بانگەشەی لەدژ دەکەن و بە ئاگاییەوە شەپۆلی‬ ‫نەژاپەرستی بەرامبەر تاودەدەن‪ ،‬ئەوەش دیارە‬ ‫ئاکەپە دەیەوێ بە کەڵکی خۆی وەگەڕی بخات لە‬ ‫کاتێکدا سەرقاڵی ڕیفراندۆمە لەسەر چەسپاندنی‬ ‫سیستەمی سەرۆکایەتی کە تەنانەت هەڵبژاردنی‬ ‫‪ ٧‬حوزەیرانی لە پێناودا خستە زبڵەوە و پشتی لە‬ ‫ئەنجامەکانی کرد‪.‬‬

‫‪47‬‬ ‫پەیوەندی هێزەكان‪ ...‬دەوڵەت و خێزان‬ ‫ﻧﺎزان ﺋﻮﺳﺘﻮﻧﺪاغ‬

‫ﻟ‪ ‬ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾ‪‬وە ‪ :‬ﭬﯿﺎن ﻣ‪‬ﺟﯿﺪ ﻓ‪‬رەج‬

‫یەكێ لە هەرە ئیلیمێنتە گرنگەكانی گفتوگۆكەی ئۆج‬ ‫ئاالن سەبارەت بە مۆدێرنەتەی سەرمایەداری و‬ ‫مەدەنیەت‪ ،‬ئەو شرۆڤە رەخنەییەیە كە بۆ خێزانی‬ ‫مۆدێرن و پەیوەندیەكانی بە كاپیتالیزم و دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەییەوە ئەنجامی داوە‪ .‬ئامانجم لەم باسە‪:‬‬ ‫یەكەم؛ پوختەكردنی وتارەكەی ئۆج ئاالن و‬ ‫فكرەكەیەتی دەربارەی خێزان‪.‬‬ ‫دووەمیش؛ قسەكردنە دەرحەق بە پراكتیزەكردنی‬ ‫بزووتنەوەی ئازادی كوردان و كاریگەرێتی ئەمانە‬ ‫لەسەر دامەزراوەی خێزان‪.‬‬ ‫لە كۆتایشدا؛ جێهێشتنی پرسیارگەلێك بەكراوەی‬ ‫دەرهەق بە حاڵی خێزانەكان لەو جڤاكە مۆڕاڵیە‬ ‫سیاسیەدا كە الویستە گەشەبكات شانبەشانی‬ ‫بونیادنانی مۆدێرنەتەی دیموكراتیك‪ .‬بەشێكی‬ ‫زۆری ئەم پرسیارانە بەدڵنیایەوە بە كردار وەاڵم‬ ‫دراونەتەوە‪ ،‬گەرچی من الم وایە دەبێ لەڕووی‬ ‫زانستیشەوە لەسەریان بووەستین تا بەشداریان‬ ‫ال بكەین لەو دیبەیتە نێونەتەوەییانەی بەردەوامن‬ ‫لەشێوەی رێكخراوی بەرهەمهێنانەوەی خۆشەویستی‬ ‫و گرنگیالدانو هەمووو ئەوشتانەی لەنزیكەوە‬ ‫پەیوەندیان بە خێزانەوە هەیە‪.‬‬ ‫باوكساالری دەوڵەتی مۆدێرن‪ ،‬ئامانجی دیبەیتێكی‬ ‫چڕی ئەدەبیاتی فێمێنستیە‪ .‬ئەو ئایدیایەی كە‬ ‫نایەكسانی بەرهەم دەهێنێ الكهاتەی هاواڵتی‬ ‫مۆدێرن و كۆمیۆنەی نیشتمانیەو كاپیتالیزمی‬ ‫سەرەتای و كۆتایەكەشی بوونەتە زەمینەیەكی‬ ‫هاوبەشی سۆسیالیست‪ ،‬رادیكاڵ و پۆست كۆلۆنیال‬ ‫فێمێنستەكان كە لە چوارچێوەی جودای كێبەركێو‬ ‫دیالۆگدا دەریدەبڕن‪ .‬لەكاتێكدا دۆكیومێنتە‬ ‫مێژوویەكان دەریدەخەن مۆدێرنەتە‪ ،‬لەجێگای ئەوەی‬ ‫ئەو ئازادیەی ژنان ئاكتیڤ بكات‪ ،‬بەالچەوانەوە‬ ‫زۆر دەگمەن واتای راستەقینەی شوناسی زایەندەیی‬

‫و پۆلێنی هەرەمی گواستۆتەوە‪ ،‬لێكۆڵینەوەكانی‬ ‫سۆسیۆلۆژی و رەگەزناسی ئەو پۆلێنە هەرەمیەیان‬ ‫بە بنەمایەكی بنچینەیی سنوركێشانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابوری و سیاسی لە هەردوو باری سیمبۆلی و‬ ‫ماتریاڵەوە داناوە‪ .‬لێكۆڵینەوەكانی بواری ژنانیش‬ ‫لەوالوە ئەوەیان بەبەڵگەوە دەرخستوە كە نیشاندان‬ ‫و نوێنەرایەتیكردن‪ ،‬لەڕووی ناوەخۆی و دەرەكی‪،‬‬ ‫گرنگیدان‪ ،‬توندوتیژی و دیسپلینكردنیی جەستەی‬ ‫ژن ئەمانە هەمووو الكهاتەی هێزی مۆدێرنەتەو‬ ‫شكۆیی دەوڵەتن‪.‬‬ ‫ئۆج ئاالن لە نوسینەكانیدا هەمان تێڕوانینی خستۆتە‬ ‫ڕوو‪ .‬بەگوێرەی ئۆج ئاالن‪ ،‬ژن كۆنترین داگیركراوە‬ ‫كە سنورێكی دیاریكراوی نیە‪ ،‬لەمەش زیاتر‪ ،‬جەخت‬ ‫دەكاتەوە لەوەی مێژوی داگیركردنی ژنان لەوكاتەوە‬ ‫دەستی الكرد كە ماتریاركی گۆڕدرا بۆ پاتریاركی‬ ‫و پیاوساالری‪ .‬ئەمەش لەسەردەمی كاپیتاڵیزمی‬ ‫مۆدێرندا بەتەواوی گەشەی كرد‪ .‬دامەزراوەی خێزان‬ ‫سەرەكیترین رۆڵی لەم پرۆسەیەدا هەیە؛ خێزان ئەو‬ ‫جێگایەیە كە تیایدا كاركردنی ژنان بەكاردەهێنرێ و‬ ‫لەژێر زاراوەی خۆشەویستی و دایكایەتی و ژنایەتی‬ ‫و نزیكایەتیدا دەشاردرێنەوە‪ .‬هەروەك لەرێگای‬ ‫ئەو الكهاتە فشاركارانەی خێزان كە دەوڵەت و‬ ‫كاپیتاڵیزم جار دوای جار دروستیدەكەنەوە‪ .‬كاتێ‬ ‫باسی رۆڵی خێزان دەكەین لە داگیركردنی ژندا‪ ،‬ئۆج‬ ‫ئاالن سێ رێگا دەستنیشاندەكا كە بەهۆیانەوە خێزان‬ ‫بەستراوەتەوە بە دەوڵەت و خڕبوونەوەو قۆرخكاری‬ ‫سەرمایەوە‪.‬‬ ‫یەكەم؛ خێزان دەوڵەتێكی بچوككراوەیە‪ ،‬كە پیاو‬ ‫حوكمڕانی ژن دەكا تیایدا‪ ،‬پیاویش ئامرازەكانی‬ ‫توندویژی و دەركردنی بڕیاری قۆرخكردوە‪.‬‬ ‫بەواتایەكی تر‪ ،‬خێزان ئەو شوێنەیە كە دەوڵەت‬ ‫بەهۆیەوە خۆی لە جڤاكدا جێگیر دەكا‪.‬‬ ‫دوەم؛ خێزان ئەو جێگایەیە كە تواناكانی ژنی‬ ‫تیا خەرج دەكرێ‪ ،‬بەواتایەكی تر ژنان تیایدا بە‬ ‫وەزیفەی بەرهەمهێن هەڵدەستن بێ ئەوەی هیچ‬ ‫لەبەرامبەردا وەرگرن‪.‬‬ ‫سێیەم؛ دەوڵەت ژنان بەرپرسیار دەكا لە پەروەردەو‬ ‫گەورەكردنی منااڵندا‪ ،‬بە واتایەكی تر‪ ،‬گەشەی‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪48‬‬ ‫دانیشتوان لە رێگای دامەزراوەی خێزانەوە ئەنجام‬ ‫دەدرێ‪.‬‬ ‫چوارەم؛ خێزان مامەڵەی دژایەتیكردن و كۆیلەكردنی‬ ‫ژنان لە جڤاكدا وەك مژارێكی ئاسایی و نۆڕماڵ‬ ‫دەبینێ‪.‬‬ ‫بەكورتی؛ ئۆج ئاالن خێزان بەو ئایدیۆلۆژیایە‬ ‫دەچوێنێ كە كولتور و مژاری كاپیتاڵیسی مۆدێرنەتە‬ ‫دەخوڵقێنێ‪ .‬ئەو ناوەندەشە كە شەڕ دژی ژنان‬ ‫هەڵدەگیرسێنێ‪ .‬ژنان سنوركێشكراون بە خێزان و‬ ‫كراونەتە كەرەسەی ئەوپەڕی خۆشگوزەرانی لەرێگای‬ ‫ئستغالل كردنی زایەندەیی و كۆیلەیەتی كاركردنەوە‬ ‫وەك دایك بێت جا یان ماڵداریكار‪ ...‬مۆڕاڵیش‬ ‫گۆڕدراوە بۆ یاسا و سیاسەت لەالیەن دەوڵەتەوەو‬ ‫بەپلەی یەكەم‪ ،‬هاوكات‪ ،‬لەناو خێزاندا هەمووو‬ ‫ئەم مژارانە پەردەپۆشی كۆمەڵێك دەربڕینی وەك‬ ‫خۆشەویستی و ئازادی و نزیكایەتین‪ .‬خێزان دواجار‬ ‫سەربەخۆیانە دەبێتە الكهاتەی هاواڵتی مۆدێرن كە‬ ‫لەتوانایدایە بگوزەرێت لە دەوڵەتێكی كاپیتالیستی‬ ‫مۆدێرنەی ژێر فشاری سەركوتكردندا‪.‬‬

‫ئەمە تێڕوانینەكانی ئۆج ئاالنە بۆ خێزانی مۆدێرن‬

‫كەچی لە هەمبەر خێزانی كورد لەسەر بنەمای‬ ‫ئەزمونی كەسی و گەڕانە تایبەتەكانی سەبارەت بە‬ ‫ئیتنۆگرافی ئەو مژارە بەرباس دەكا‪.‬‬ ‫وەك ئێمە ئاگادارین‪ ،‬ژمارەیەك لە پۆست كۆڵۆنیاڵ‬ ‫فێمینستەكان رەخنەیان لە دژایەتیكردنی فێمێنستە‬ ‫سپی الستەكان گرت دەرهەق بە خێزان و وایان‬ ‫نیشاندا لە چوارچێوەی كۆڵۆنیالیزم و راسیزمدا‬ ‫دەشێ خێزان رۆڵێكی كاریگەرانەتری لە هاریكاری‬ ‫و دابینكردنی ئاسایش بۆ ئەندامەكانی هەبێت‪ .‬ئۆج‬ ‫ئاالنیش بڕوای وایە بە ئامانجی بەدەستهێنانی ئازادی‬ ‫و سەربەخۆیی‪ ،‬الویستە الوە كوردەكان خۆیان لە‬ ‫خێزانەكانیان جودا بكەنەوە‪ .‬بەگوێرەی ئۆج ئاالن‪،‬‬ ‫خێزانی كورد نەك تەنها دەناڵێنێ بەدەست خێزانی‬ ‫مۆدێرنەوە‪ ،‬بەڵكو لەناو خێزانی كورد دایە كە‬ ‫كۆڵۆنیالیزم و هەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتدا دەكاتە‬ ‫ئامانج‪ ،‬چونكە خێزانەكان هاریكاری تێگەیشتن و‬ ‫نۆرماڵكردنی داگیركاری كەسایەتیەكان دەكەن‪.‬‬ ‫بەستنەوەی شۆڕشی ئازادیخوازی كوردو بەتایبەت‬ ‫شۆڕشی گەریالی تەنها بەرخودان دژی دەوڵەت‬ ‫و كاپیتاڵیزم نیە‪ ،‬بەڵكو بەرخودانە دژ بە‬ ‫ئایدیۆلۆژیای خێزانیش‪.‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫رۆڵی گەریالكان و ئایدیاو كردارەكانیان‬ ‫خێزانەكانی گۆڕیوە جا راستەوخۆ بێ یان‬ ‫ناراستەوخۆ‬ ‫لێرە الویستە ئەوە سەربار بكەم كە بەگوێرەی ئۆج‬ ‫ئاالن‪ ،‬خێزان ئەو دەزگایە نی یە كە الویستە دژایەتی‬ ‫بكرێ‪ ،‬بەڵكو دەزگایەكە الویستی بە گۆڕانكاریەكی‬ ‫گەورە هەیە‪ .‬تەنها دوای ئەم گۆڕانكاریە خێزان‬ ‫دەتوانێ بە ئەركی سەرلەنوێ بەرهەمهێنانەوە لە‬ ‫هەردوو روانگەی مۆڕاڵی و سیاسیەوە هەستێ‪ .‬هەتا‬ ‫ژنان یەكسان و ئازاد نەبن‪ ،‬ئۆج ئاالن الی وایە‪،‬‬ ‫پەیوەندیەكی بااڵی بەردەوام تەنها خۆشەویستی و‬ ‫زایەندەیی دەبێ‪ .‬هەر لەبەر ئەم هۆكارەشە خۆی و‬ ‫گەریالكان و ئەندامانی تەڤگەری ئازادی ناگلێن لە‬ ‫هیچ پەیوەندیەكی زایندەییەوە‪.‬‬ ‫گەرچی وەك قوربانی ئەمە نەبینراوە‪ ،‬بەڵكو زیاتر‬ ‫دەچێتە چوارچێوەی پیادەكردنی رەفتارێكی سیاسی‬ ‫و تاكەكەسی‪ ،‬سەڵتبوون‪ ،‬یان رەبەنی داواكراوێكی‬ ‫گشتی نیە لە تەواوی كۆمەڵگەی تەڤگەر‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەزمونی بزووتنەوە كوردیەكان ئەوەیان نیشانداوە‬ ‫نمونەیی رۆڵی گەریالكان و ئایدیاو كردارەكانیان‬ ‫خێزانەكانی گۆڕیوە جا راستەوخۆ بێ یان‬ ‫ناراستەوخۆ‪.‬‬ ‫بەشێوازی راستەوخۆ؛ بزووتنەوەكە گۆڕانكاری لە‬ ‫هۆشیاری و پەیوەندیە جێندەریەكان دا ئەنجامداوە‬ ‫لەرێگای چەندجارەی ئەزمونكردنی پەروەردەی و‬ ‫سیاسیەوە‪ .‬بە ناڕاستەوخۆش؛ لەڕێگای كوڕ‪ ،‬كچ‪،‬‬ ‫براو خوشكەوە كە پەیوەندیان بە گەریالوە كردوەو‬ ‫خۆیان دابڕیوە لە خێزانەكانیان‪ .‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەمانە خۆیان لەڕوانگەی بایۆلۆژیەوە جارێكی‬ ‫تر الناگەیەننەوە بۆیە دەكەوێتە سەر هاوڕێ و‬ ‫خێزانەكانیان ئاستی وەرگرتن و رەنگدانەوەی‬ ‫ئایدیاو مەردایەتی و بیرەوەریەكانیان‪ ،‬هەروەك‬ ‫لەرێگای ناردنی خەڵكی زیاتر بۆ بوونە گەریال‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش الی خۆیەوە سەرلەنوێ بونیادی خێزانەكان‬ ‫دەنێتەوە‬ ‫ئێستا لێكۆڵینەوەكانی بواری ئیتنۆگرافی ئەوەیان‬ ‫دەرخستوە كە بزووتنەوەی گەریالی دەزگای خێزانی‬

‫‪49‬‬ ‫خرۆشاندوەو مێینەكانی خێزان‪ ،‬ئەوانەش كە لە‬ ‫بەریەككەوتنەكانیان دژ بە دەوڵەتدا كوژراون‪،‬‬ ‫لەرووی سیاسیەوە ئاكتیڤ بوون و بەشدارن لە‬ ‫كۆمەڵگای مەدەنی و شوێندەگرن لە شارەوانی و‬ ‫پارلەمان و مێردو‪.‬‬ ‫مناڵەكانیان لەماڵەوە جێدەهێڵن و كارو خزمەتی ماڵ‬ ‫الكەوە دابەشدەكەن كەمپەینی فێربوونی زمانی دایك‬ ‫لەالیەكی ترەوە رۆڵی ژنانی زیاتر دەرخست‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوە ژنانن لەماڵەوە تەنها بە كوردی قسەدەكەن‪،‬‬ ‫چونكە نەنێردراون بۆ خوێندنگە و بەم هۆیەشەوە‬ ‫كەمتر تێكەاڵوی كولتوری و زمانەوانیان هەبووە‪.‬‬ ‫بەم تێگەیشتنە رۆڵی ژنان لە خێزان و كۆمەڵگەدا‬ ‫بەهایەكی نوێی بەدەستهێنا‪ ،‬ئەویش ئەو بكەرانە‬ ‫بوون كە رێگریان لە دەوڵەت و داگیركاری ئیتنی‬ ‫دەگرت لە گەیشتنی تەواوەتیان بە ئامانجەكانیان‪.‬‬ ‫شانبەشانی گۆڕانی دۆخی ژن لە خێزاندا‪ ،‬نەوەی نوێ‬ ‫كە لە «‪»١٩٩٠‬دە كانەوە بەهۆی سیاسەتی راگواستنی‬ ‫رژێمی سەربازیەوە نیشتەجێی شارەكانن الگەیشت‪.‬‬ ‫ئەم نەوەیە كۆمەڵگەی تایبەتی خۆیان هەیەو بكەری‬ ‫زۆرینەی سەرهەڵدانەكان و خۆپیشاندانەكانی دژ بە‬ ‫دەوڵەتن‪.‬‬

‫شەڕ لەكوردستان‪ ،‬دەرئەنجامی جوگرافی هەبووە‬ ‫كە لە رێگایەوە ناسیۆنالیزم‪ ،‬كاپیتالیزم و خێزان‬ ‫بەشێوەیەكی سیستەمی شكستیانهێنا‬ ‫لە ئەنجامیشدا مناڵێتی وەك دۆخێكی سیاسی بینراو‬ ‫تیایدا گرووپی جیاوازی تەمەن وەك سەرچاوەی‬ ‫ئازادی تاك و سیاسی وەبەرهێنرا‪.‬‬ ‫سەرباری هەمووو كاریگەریە نەرێنیەكانی‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین شەڕ لەكوردستان‪ ،‬دەرئەنجامی‬ ‫جوگرافی هەبووە كە لە رێگایەوە ناسیۆنالیزم‪،‬‬ ‫كاپیتالیزم و خێزان بەشێوەیەكی سیستەمی‬ ‫شكستیانهێنا لە خۆنوێكردنەوەو بەرهەمهێنانەوە‪.‬‬ ‫مایەی سەرسوڕمان نی یە گەر سەیربكەین‪ ،‬وەك‬ ‫هەرجێگایەكی تر‪ ،‬لە سەرەتای «‪»٢٠٠٠‬وە دەوڵەتی‬ ‫توركیا خێزانە كوردەكانی وەك بنەماییترین یەكەی‬ ‫سیاسەتە كۆمەاڵیەتیەكانی كردە ئامانج‪ ،‬هاوزەمان‬ ‫مناڵ و ژنانی تا ئەوپەڕی سزا داوە‪.‬‬ ‫پرۆگرامەكانی هاریكاری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬رێگاكانی‬ ‫پارەدانی مەرجدار‪ ،‬چاكسازیە تەندروستیەكان‪،‬‬

‫ناوەندە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬كەمپینە خوێندنگەییەكان‬ ‫و كەمی نرخی یەكە نیشتەجێكردنە گشتیەكان‪،‬‬ ‫له‌هەموو الیه‌كەوە ئابڵوقەی خێزانە كوردەكانیان‬ ‫داو بەتوندی بەستیاننەوە بە دەوڵەتەوە‪.‬‬ ‫سەرۆكی حكومەت‪ ،‬ئەردۆگان‪ ،‬هانی دایكانی دا‬ ‫شایستانە مناڵەكانیان پەروەردە بكەن‪ ،‬خۆی و‬ ‫فەتحواڵ گولەن‪ ،‬كەوتنە قەرزدانی خوێندن و الدانی‬ ‫سكۆلەرشیپ( بازاڕی سیكۆالر) الیان تا لە خوێندنگە‬ ‫تایبەتەكان و تەنانەت زانكۆ ناوەندیەكانیش‬ ‫بخوێنن‪ ،‬بەمەش بەرنامەكانی خۆیان خستە‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫كاتێ پارتی داد و گەشەپێدان دەستی بە پرۆسەی‬ ‫ئاشتی كرد‪ ،‬بە سوپرایز نابینرێ یەكەمین شەهیدی‬ ‫ئاشتی ساكینە جانسیز و دوو هاوڕێكەی بوون‪،‬‬ ‫جانسیز لە دامەزرێنەرانی پەكەكەو سەركردەیەكی‬ ‫بزووتنەوەی ئازادیخوازی ژنان بوو‪ .‬دووەمین‬ ‫شەهیدیش مەدەنی یەڵدریم‪ ،‬نێوجەوانێك بوو‪،‬‬ ‫پۆستەرێكی هێزە چەكدارەكانی بە بینایەكی‬ ‫شارۆچكەكەیدا هەڵواسی‪.‬‬ ‫سەرۆك وەزیران لەچەندین بۆنەدا بە درێژای پرۆسەی‬ ‫ئاشتی ئەوەی بەیانكردوە كە ئاشتی كوردستان‬ ‫بەڕووی سەرمایەی وەبەرهێنان دا دەكاتەوە‬ ‫لەكاتێكدا شەڕ كردویەتیە ناوچەیەكی نەگونجاوی‬ ‫سەرمایەگوزاری‪ .‬دانیشی ناوە بەوەدا كە هەڵە لە‬ ‫الیەن دەوڵەتەوە ئەنجامدراوەو خوازیارە مێژووی‬ ‫كوردیش لە بەسەرهاتە نەتەوەییەكاندا جێبكرێتەوە‬ ‫لەرێگای باسكردنی كەسایەتیە مێژویەكانی كورد‬ ‫هاوشێوەی ئەحمەدی خانی‪ ،‬شڤان پەروەر و سەعید‬ ‫نورسی‪ .‬لەكۆتایشدا ئەو قسە باوەی دووپات كردەوە‬ ‫كە دەڵێت؛ «چیتر دایكان پێویست ناكا بگرین» جار‬ ‫دوای جار گرنگی ئەڵقەی پێكبەستنی بێبایەخكردو‬ ‫هەوڵی داوە بزووتنەوەی گەریال لە ئەفسانەی‬ ‫تراژیدیاكانی خێزانەكاندا كەمبایەخ بكا‪.‬‬ ‫ئاشتیەكەی دەوڵەت هەمیشە ئەوەیە كە خاكێك‬ ‫بەهۆی جەنگەوە نائارامبێت و دواتر ئاسایش‬ ‫بكرێت و سەرلەنوێ الناس بكرێتەوە‪ .‬كاتێ چەند‬ ‫مێژوویەك لە یەك مێژووی نیشتمانیدا ئاوێتەبن و‬ ‫كۆمەڵگە بە یەكەیەكی هارمۆنی و گونجاو بناسرێ‪.‬‬ ‫ئەوكاتە مۆڕاڵ و كۆمەڵگەی سیاسی دەتوانن دوای‬ ‫ئەوەی دەوڵەت و سەرمایە دەسەاڵت لەدەستدەدەن‪،‬‬ ‫دەرچە لە رێگای دروستكردنی فۆرمی نوێی جڤاك‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪50‬‬ ‫و دەربڕینەوە بدۆزنەوە‪ .‬لەراستیدا راستەوخۆ‬ ‫دوای راگەیاندنی پرۆسەی ئاشتی ئەكەپە كەوتە‬ ‫بونیادنانی رێگاوبان و بەنداو جۆرەكانی تری‬ ‫پرۆژەی ژێرخان تا تایبەتمەندێتی بدەنە كۆمۆنەی‬ ‫كوردستان و بونیادنانی یەكەی سەربازی نوێ‬ ‫بەمەبەستی بە نیشتمانی كردنی‪.‬‬ ‫لەم رێگایانەوە هەوڵی سەرلەنوێ بونیادنانەوەی‬ ‫خێزان و ئەوەی ئۆج ئاالن ناوی لێناون خانە‬ ‫دەوڵەتیە بچوكەكان درا‪.‬‬ ‫بەاڵم بزووتنەوەی كورد ئامادەكراوبوو‪ ،‬ئۆج‬ ‫ئاالنیش رێبازێكی نوێی جەنگیی دژ بە هەموو ئەو‬ ‫یەكدەستیانە گەشەپێدا لەرێگای ئاراستەكردنی‬ ‫بزووتنەوەكە بۆ ئەوەی خۆمان الی دەڵێین‬ ‫پرۆسەی بونیادنان‪ .‬ئەمەش بریتیە لە دروستكردنی‬ ‫دامەزراوەكانی دیموكراسی خۆسەری و مۆدێرنەیی‬ ‫سەرباری دەوڵەت‪ .‬ئۆج ئاالن الی وایە خێزان كلیلی‬ ‫بونیادی مۆڕاڵ و كۆمەڵگەی سیاسیە كە دەبنە‬ ‫مایەی گەشەپێدانی دیموكراسی خۆسەری وەك‬ ‫دەرەنجامێكی پرۆسەی بونیادنان‪.‬‬ ‫هیواخوازم تەنها جیاوازیەكانی نێوان بیری ئۆج‬ ‫ئاالن و رەخنەی فێمێنستەكان دەرهەق بە خێزان‬ ‫روون بێت التان‪.‬‬ ‫یەكەم؛ بۆ ئۆج ئاالن‪ ،‬ئازادی ژنان و گۆڕینی خێزان‬ ‫بۆ ئازادیخوازی و یەكسانی الكەوەیی گرنگن بۆ‬ ‫كۆمەڵگەی سیاسی و مۆڕاڵی و بە پێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫بەم الیە خواستی ژنان و خێزان و كۆمەڵگە الكەوە‬ ‫گرێدراون و كاریگەری ئاڵوگۆڕیان هەیە‪ .‬بەم‬ ‫تێگەیشتنە‪ ،‬ئۆج ئاالن ئازادی تاكەكەسی رەت‬ ‫دەكاتەوەو لە جیاتی ئەمە كار لەسەر تێگەیشتنی‬ ‫تاكەكان دەكا كە بەقوڵی ئاوێتە و پێكەوە گرێدراوی‬ ‫یەكتربن‪ .‬ئازادی ئەوە نییە؛ تۆ هەرچیەكت ویست‬ ‫بیكەی؛ بەڵكو بریتیە لە گەشەپێدانێكی ئەخالقی‬ ‫ئەوانەی دەتبەستنەوە بە كۆمەڵگەوە تا لە‬ ‫رێگایانەوە بتوانرێ كۆمەڵگەیەكی نوێی دیموكراسی‬ ‫بونیادبنرێ‪.‬‬ ‫دووەم؛ یەكێكی تر لە رەخنەكانی فەلسەفەی ئۆج‬ ‫ئاالن‪ ،‬بریتیە لەو پراكتیزەیەی كە بانگەوازی خێرا‬ ‫بۆ هەنگاوی بەكۆمەڵ دەكا‪ .‬تێگەیشتنی ئەو بۆ مێژوو‬ ‫كە دژبەری هەردوو تێزی پۆسیتیڤیزم؛ فەلسەفەی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫بارودۆخی؛ و ژینیۆلۆژیە زۆر لە ژێر كاریگەری‬ ‫ئینگلیزدایە‪ ،‬الی خۆشمەوە دەڵێم كاریگەری‬ ‫كالسترێس – یش‪ .‬جەنگ لەنێوان كۆمەڵگەو‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬جەنگ لەنێوان ژن و پیاو یەكسانە بە‬ ‫جەنگی دەوڵەت و سەرمایە دژ بە كۆمەڵگە‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫هۆكاری مێژووی كۆمەڵگە چاكتر تێدەگا‪.‬‬ ‫سێیەم؛ لە فەلسەفەی رەخنەیی ئۆج ئاالن‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ئاراستەكردن هەیە‪ .‬ئەم ئاراستەكردنە پێویستە‬ ‫ستراتیژی و تاكتیكی تایبەتی هەبێت‪ ،‬كە بەهۆیانەوە‬ ‫ئامانجە دیاریكراوەكان بەدیدێن‪ .‬دەتوانین بڵێین‬ ‫ئەم دوانەیەییانەی رەخنەو پراكتیك‪ ،‬ئایدیۆلۆژی‬ ‫و ئاراستەكردنی بەكۆمەڵ‪ ،‬ئازادی و بونیادنان‪،‬‬ ‫میتۆدەكانی فەلسەفەكەی دادەڕژن كە لەباشترین‬ ‫پێناسدا دەتوانین ناوی پۆست كۆڵۆنیاڵی لێ‬ ‫بنێین‪ ،‬چونكە ئاوێتەی جەنگێك دەبێت كە لەدژی‬ ‫داگیركاریە‪.‬‬

‫دكتۆر نازان‪ ،‬پسپۆڕی بواری تیۆریەكانی فێمینستی‪ ،‬پۆست كۆڵۆنیاڵی‪،‬‬ ‫مژارەكانی دەوڵەت و توندوتیژی و میتۆدی مێژوییە‪ .‬ستونەكانی لە‬ ‫بیانێت و ئۆزگور گوندەمدا باڵوكراونەتەوە‪ .‬ئەندامی دامەزرێنەری‬ ‫ئەنجومەنی ئاشتی‪ ،‬ژنان بۆ ئاشتی و ئەكادیمیستان بۆ ئاشتیە‪.‬‬ ‫ئەندامی كۆمیتەی بەڕێوەبەری هەدەپەیە‪.‬‬ ‫ئەم وتارە لە كۆنفرانسی؛ بەرخودان دژی مۆدێرنەی كاپیتالیست؛‬ ‫وردكردنەوەی مۆدێرنەی كاپیتاڵیست ‪ -‬بونیادنانی كۆنفیدرالیزمی‬ ‫دیموكراتیك؛ لە «‪ »٥ -٣‬ی هامبۆرگ پێشكەشكراوە لەالیەن دكتۆر‬ ‫نازان ئوستونداغ ی پرۆفیسۆری یاریدەدەری زانكۆی بۆغازجی لە‬ ‫ئیستانبوڵ بۆ تێزه‌كانی به‌ڕێز عه‌بدوڵاڵ ئۆج ئاالنه‌‪ ،‬ئێمه‌ش المان‬ ‫باشبو له‌چه‌ند زنجیره‌یه‌كی گۆڤاره‌كه‌مان باڵوی بكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬

‫‪51‬‬ ‫كورته‌یه‌ك ل ‌ه جواڵنه‌و ‌ه و بزاڤ ‌ه شۆڕشگێڕیه‌كانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دﯾﺎری ﺧﺎﻟﯿﺪ‬

‫ﺗﻮ‪‬ﮋهری ﺑﻮاری ﻣ‪‬ﮋوو‬

‫پێشه‌كی‬

‫وه‌ك پێشتر ئاماژه‌ی بۆ كرا‪ ،‬هه‌ندێكیان په‌یوه‌ندی‬ ‫به‌الیه‌نی بارودۆخ و سروشتی ناوچه‌كه‌وه‌ی ‌ه و‬ ‫هه‌ندێكی دیكه‌ی په‌یوه‌ندی ب ‌ه رژێمی به‌ڕێوه‌به‌ریه‌كه‌و ‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬لێره‌دا باس له‌هه‌ندێك له‌و هۆكار ‌ه سه‌ره‌كیان ‌ه‬ ‫ده‌كه‌ین‪:‬‬

‫‪_1‬جیوگرافیا و دابه‌شبونی هاواڵتیان‬

‫جیوگرافیای كوردستانی رۆژئاوا‪ ،‬به‌جۆرێك ‌ه ده‌رفه‌تی‬ ‫نه‌داوه‌ت ‌ه كورده‌كان پێكه‌وه‌بن و زیاتر په‌یوه‌ندیان‬ ‫هه‌بێت‪ .‬به‌وپێیه‌ی دابه‌شبونی جوگرافیای كورده‌كان‬ ‫له‌باكوری ئه‌و واڵت ‌ه رێگر ‌ه ل ‌ه ئه‌گه‌ری دروست‬ ‫بونی بزوتنه‌وه‌یه‌كی به‌رهه‌ڵستكاری رێكخراو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫توانای رێكخستن و كاری گه‌ریالی و چه‌ك هه‌ڵگرتن‬ ‫هه‌بێت‪)١( .‬چونك ‌ه مه‌ودای دووری نێوان شاره‌كان‬ ‫زۆره‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌شارۆچكه‌یه‌كی وه‌ك كوبانێ بۆ‬ ‫جزیری وه‌ركرین ده‌بینین زۆر دوورن له‌یه‌كه‌و ‌ه بۆی ‌ه‬ ‫به‌ئاسانی نایانتوانیو ‌ه هاوكاری یه‌كتری بكه‌ن و‬ ‫زۆر له‌یه‌كتر ئاگاداربن‪.‬‬ ‫له‌هه‌مان كات له‌نێوان شار و ناوچ ‌ه كوردیه‌كان‬ ‫مه‌ڵبه‌ند و ناوچه‌ی عه‌ره‌بنشین هه‌ی ‌ه و لێكیان‬ ‫جیاده‌كاته‌وه (‪ )٢‬به‌مه‌ش رێگری دروست ده‌بێت و‬ ‫نیانتوانیو ‌ه یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی دروست بكه‌ن‪.‬‬

‫پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌م توێژینه‌وه‌ی ‌ه بكه‌م و‬ ‫زانیاری له‌سه‌ر رۆژئاوای كوردستان كۆبكه‌مه‌وه‌‪،‬‬ ‫زۆر كات ئه‌و پرسیاره‌م ال دروست ده‌بوو‪ ،‬بۆچی ل ‌ه‬ ‫و به‌شه‌ی كوردستان‪ ،‬بزاڤ و جواڵنه‌و ‌ه الواز بو ‌ه و‬ ‫له‌ئاسی پێویست نیه؟ یاخود بۆچی سه‌ركرده‌یه‌كی‬ ‫سیاسی دیار ل ‌ه رۆژئاوا دروست نه‌بوه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی ل ‌ه پارچه‌كانی دیك ‌ه به‌درێژایی سه‌ده‌ی بیست‬ ‫سه‌ركرده‌ی دیار و گاریگه‌ری تێدابوه‌؟ به‌اڵم له‌گه‌ل‬ ‫به‌رده‌وامیدان ب ‌ه كاركردن له‌سه‌ر رۆژئاڤا‪ ،‬ئه‌وه‌م‬ ‫بۆ رون بویه‌و ‌ه ك ‌ه خه‌مساردی ل ‌ه خۆمانه‌وه‌ی ‌ه له‌و‬ ‫به‌شه‌ی كوردستان ئاگادارنین‪ .‬یان بۆ خۆمان كاری‬ ‫له‌سه‌ر ناكه‌ین و نانوسین‪ ،‬چاوه‌ڕوانی نوسه‌ر و‬ ‫رۆشنبیری واڵتانی ده‌وروبه‌ر و ئه‌وروپیه‌كانین به‌و‬ ‫شێوه‌ی ده‌یانه‌وێت مێژوه‌كه‌ی بنوسنه‌و ‌ه و دواتر‬ ‫له‌وانه‌و ‌ه وه‌ریگرین‪.‬‬

‫_نكوڵی كردن له‌ نه‌ته‌وه‌یی كورد‬

‫لێره‌دا به‌كورتی باس ل ‌ه هه‌ندێك كاروچاالكی‬ ‫سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و رۆشنبیری رۆژئاوای‬ ‫كورستان ده‌كه‌ین‪ ،‬ك ‌ه چۆن دژی ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫جیاوازه‌كان جه‌نگاون‪ .‬له‌هه‌مان كات باس له‌و‬ ‫هۆكارانه‌ش ده‌كه‌ین ك ‌ه رێگربون له‌سه‌ركه‌وتنی‬ ‫جواڵنه‌و ‌ه و بزاڤه‌كانی رۆژئاوا‪ ،‬به‌جۆرێك هۆكاری‬ ‫سروشتی و مرۆین و هه‌ندێكی په‌یوه‌ندی ب ‌ه دۆخی‬ ‫واڵته‌كه‌و ‌ه هه‌یه‌‪ .‬ك ‌ه تاڕاده‌یه‌ك هۆكاربو ‌ه ك ‌ه‬ ‫چاالكیان كه‌متربێت و ده‌نگدانه‌وه‌ی گه‌وره‌ی نه‌بێت‬ ‫به‌راورد ب ‌ه به‌شه‌كانی دیكه‌ی كوردستان‪.‬‬

‫_ سیاسه‌تی په‌رتك ‌ه و زاڵبه‌‬

‫یه‌كێك له‌و بۆچون ‌ه عه‌ره‌بیانه‌ی‪ ،‬ك ‌ه به‌درێژای‬ ‫سه‌ده‌ی بیست و به‌تایبه‌ت له‌سه‌ره‌تای بیسته‌كانی‬ ‫سه‌ده‌ی رابردوو‪ ،‬نكوڵی ل ‌ه كوردانی رۆژئاڤا كردو ‌ه‬ ‫و پێیان وابو ‌ه و وای ‌ه ئه‌و كوردان ‌ه ل ‌ه باكوری‬ ‫كوردستانه‌و ‌ه رۆشتونه‌ت ‌ه ئه‌و واڵت ‌ه و كۆچه‌رین‬ ‫و پێویست ‌ه واڵت به‌جێبهێڵن‪ .‬ئه‌مه‌ش بوه‌ت ‌ه واقیع‬ ‫و راستی الی هه‌ندێك ل ‌ه كورده‌كانیش(‪ .)٣‬بۆی ‌ه‬ ‫تاڕاده‌یه‌ك‪ ،‬خه‌م ساردی به‌رامبه‌ر به‌خاكی ئه‌و واڵت ‌ه‬ ‫بونی هه‌ی ‌ه و تاڕاده‌یه‌ك هه‌ستی خۆبه‌كه‌مزانینیان‬ ‫الدروست بوبو‪.‬‬

‫یه‌كێك له‌و سیاسه‌تانه‌ی ك ‌ه زۆرینه‌ی جار به‌رامبه‌ر‬ ‫هۆكاری الوازی شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كان ل ‌ه رۆژئاوا‬ ‫كورد گیراوه‌ته‌به‌ر «سیاسه‌تی په‌رتك ‌ه و زاڵبه‌«یه‌‬ ‫چه‌ندین هۆكار له‌پشت الوازی و سه‌رنه‌كه‌وتنی (‪)4‬له‌الیه‌ن رژێم ‌ه جیاوازه‌كانه‌و ‌ه گیراوه‌ته‌به‌ر‬ ‫جواڵنه‌و ‌ه و راپه‌ڕیه‌نه‌كانی رۆژئاوای كوردستانن‪ .‬به‌تایبه‌ت له‌الیه‌ن ئه‌وروپیه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه به‌جۆرێك‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪52‬‬ ‫بو ‌ه زۆربه‌ی كات زیانی ب ‌ه كورد گه‌یاندو ‌ه و (‪)7‬پارچه‌بون و دابه‌شبونی حیزبه‌كانی رۆژئاڤا‬ ‫په‌رتكراون‪ ،‬دواتریش به‌ئاسانی زاڵبون به‌سه‌ریاندا‪.‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ئینتیدابی فه‌ره‌نسا‪ ،‬ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ‪ -‬یه‌كێك ‌ه سیما دیار و گه‌وره‌كانی جواڵنه‌و‌ه و راپه‌رین ‌ه كوردیه‌كان‪،‬‬ ‫به‌رامبه‌ر كورده‌كانی رۆژئاوا به‌كارهینا‪ ،‬ك ‌ه كێشه‌ی ناوخۆی و ناكۆكیه‌كانیان ‌ه ك ‌ه سه‌رئه‌نجامی‬ ‫دابه‌شبون وپه‌رتبونی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌هۆیه‌و ‌ه‬ ‫به‌هۆیه‌و ‌ه دابه‌شی دوو به‌ره‌ی كردن‪.‬‬ ‫هێزه‌كانی ده‌ورووبه‌ریان به‌ئاسانی توانیویه‌تی‬ ‫«جه‌مال عه‌بدولناسر»‪ ،‬سه‌رۆككۆماری پێشوتری به‌سه‌ریان زالبێت‪.‬‬

‫میسر‪ ،‬ك ‌ه زیاتر واڵتانی عه‌ره‌بی له‌خۆ‬ ‫كۆده‌كردو‌ه دژی ئیسرائیل هانیدان‬

‫ئه‌مه‌ش به‌شێوه‌یه‌ك بوو‪ ،‬كاری كرد ‌ه سه‌ر‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی كورده‌كان‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ك ‌ه‬ ‫به‌شداریان ل ‌ه جواڵنه‌وه‌ی «ئاگری داخ» بوون‪،‬‬ ‫له‌ناوخاكی سوریا‪ ،‬ل ‌ه دژی توركیا و په‌رت‬ ‫بوون‪ .‬بۆی ‌ه جواڵنه‌وه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی «خۆییبون»‪،‬‬ ‫فه‌ره‌نسای دڵنیاكرده‌و ‌ه ك ‌ه نابێت ‌ه هۆی جوداخوازی‬ ‫و نه‌ژاد ل ‌ه سوریا‪ ،‬دیار ‌ه ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری له‌سه‌ر‬ ‫هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ی كورده‌كان هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم دواتر‬ ‫كێشه‌یان له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب ‌ه ناسیۆنالیسته‌كان بۆ‬ ‫دروست بوو‪.‬‬ ‫(‪)5‬له‌نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی رابردوو‪ ،‬جواڵنه‌وه‌ی‬ ‫ناسیۆنالیستی عه‌ره‌ب‪ ،‬زیاتر گه‌شه‌ی سه‌ند‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می «جه‌مال عه‌بدولناسر»‪،‬‬ ‫سه‌رۆككۆماری پێشوتری میسر‪ ،‬ك ‌ه زیاتر‬ ‫واڵتانی عه‌ره‌بی له‌خۆ كۆده‌كردو ‌ه دژی ئیسرائیل‬ ‫هانیدان‪ .‬بۆی ‌ه له‌واڵتێكی وه‌كو سوریاش‪ ،‬كار بۆ‬ ‫ئه‌و مه‌به‌سته‌كراوه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌ده‌ستور و یاساكانیان‬ ‫ئاماژیان پێكراوه‪.‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ل ‌ه ‪ 1973-3-13‬ل ‌ه ده‌ستوری ئه‌و‬ ‫واڵت ‌ه جاریكیتر نوسرایه‌و ‌ه له‌به‌ندی (‪)1‬یه‌كه‌می‬ ‫مادده‌ی سێیه‌م (‪ ،) 3‬هاتو ‌ه حكومه‌ت ئامرازێك ‌ه‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی شۆسیالیست و یه‌گرتنی نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫عه‌ره‌ب‪.‬‬ ‫(‪)٦‬پێشتریش له‌كاتی هاتنی به‌عسیه‌كان بۆ‬ ‫ده‌سه‌اڵت‪ ،‬كێش ‌ه «ناسنامه‌« بۆ كورده‌كان دروست‬ ‫بوو‪ .‬به‌وپێیه‌ی پرۆسه‌ی سه‌ندنه‌وه‌ی ناسنام ‌ه و‬ ‫هه‌ویه‌‪ ،‬ل ‌ه كورده‌كان‪ ،‬له‌ساڵی (‪ ،)1962‬ده‌ستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬ك ‌ه به‌و‌هۆیه‌و ‌ه زیاتر ل ‌ه ‪ 300‬هه‌زار كورد‬ ‫بێ ناسنامه‌بوون‪ ،‬ئه‌وه‌بوو‪ ،‬كوردی سوریا كۆچه‌رن‬ ‫و ل ‌ه عێراق و توركیاو ‌ه رۆشتونه‌ت ‌ه خاكی سوریا و‬ ‫ده‌بێت واڵت به‌جێ بهێڵن‪.‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫یه‌كیك له‌و هۆكارانه‌ی ك ‌ه پارتی سیاسی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬ل ‌ه سه‌ده‌ی رابردوو‪ ،‬كاریگه‌ری زۆری‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬متمان ‌ه و باوه‌ڕی خه‌ڵكی به‌ده‌ست بهێنێت‬ ‫و كاریگه‌ریان هه‌بێت دابه‌شبون و جیاجونه‌وه‌یانه‌‪.‬‬ ‫له‌سالی (‪ ،)1957‬حیزبێكی كوردی به‌ناوی «پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان ل ‌ه سوریا» دامه‌زرا‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫ساڵی (‪ ،)1965‬ئه‌م حیزب ‌ه بوب ‌ه دوو به‌شه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك‪:‬‬ ‫به‌ره‌ی چه‌پ و به‌ره‌ی راسته‌كان جیابونه‌وه‌‪« .‬حه‌مید‬ ‫حاجی ده‌روێش» رێبه‌به‌رایه‌تی چه‌په‌كانی ده‌كرد‬ ‫و «وه‌سمان سه‌بری» رێبه‌رایه‌تی راستڕه‌وه‌كان‪.‬‬ ‫دواتریش ئه‌م دوو حیزبه‌‪ ،‬بۆ (‪)11‬به‌ش دابه‌شبون‪.‬‬ ‫به‌شێكیی زۆریان له‌ژێر كاریگه‌ری چه‌په‌كان بوون‬ ‫ك ‌ه بڕوایان به‌كوردایه‌تی نه‌بوو‪ ،‬هه‌ندێكی دیك ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌ی جیاواز بیریان ده‌كرده‌و ‌ه بۆی ‌ه نه‌یانتوانی‬ ‫سود له‌ده‌رفه‌ته‌كان ببینن و یه‌كێتی نیوانیان‬ ‫بپارێزن‪ .‬به‌جۆرێك ئه‌م حیزبان ‌ه به‌رده‌وام ناكۆكیان‬ ‫هه‌بو له‌مه‌ش خراپتر هه‌واڵگری سوریا دزه‌ی كردبو ‌ه‬ ‫ناویانه‌و ‌ه و ته‌راتێنی پێده‌كردن(‪.)8‬‬

‫‪-‬هه‌ژاری ئابوری و ده‌وڵه‌مه‌ندی كولتووری سوریا‪:‬‬

‫به‌پێچه‌وانه‌ی واڵتێكی وه‌ك عێراق ك ‌ه ل ‌ه ئابوریدا‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ند و ل ‌ه كولتووری عه‌ره‌بیدا هه‌ژار‪ ،‬سوریا‬ ‫واڵتێكه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌مه‌ند ‌ه ل ‌ه كولتووری نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بی‬ ‫و په‌یوه‌ندی به‌هێزی له‌گه‌ڵ واڵتانی دیكه‌ی عه‌ره‌بی‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬به‌تایبه‌تی میسر(‪ .)٩‬چونك ‌ه بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بی ل ‌ه كۆتایه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م‬ ‫و سه‌ره‌تاكانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا به‌شێوه‌یه‌كی تر‬ ‫ده‌ركه‌وت‪.‬سه‌ره‌تا ل ‌ه میسر و دواتر ل ‌ه سوریا(‪.)١٠‬‬ ‫دیار ‌ه ئه‌مه‌ش په‌راوێزخستنی كێشه‌ی كورد و‬ ‫پشتگوێخستنی لێ ده‌كه‌وته‌وه‌‪ .‬به‌تایبه‌ت دوای‬ ‫دامه‌زراندنی رژێمی به‌عس و ده‌ستكردن به‌كاروچاالكی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‪ .‬‬

‫‪53‬‬ ‫جواڵنه‌و ‌ه و راپه‌ڕینی رۆژئاوا‪ ،‬به‌درێژای سه‌ده‌ی‬ ‫بیست(‪)٢٠‬م‬ ‫له‌به‌ر گۆشه‌گیرخستنی ئه‌و به‌شه‌ی كوردستان‬ ‫تائێستا ئه‌و ‌ه بۆ خوێنه‌ری كورد‪ ،‬ئاشكرا نه‌بو ‌ه‬ ‫ك ‌ه كورده‌كانی رۆژئاڤا به‌درێژایی سه‌ده‌ی بیست‬ ‫ل ‌ه جواڵنه‌و ‌ه و راپه‌ڕیندا بوون‪ .‬چ دژی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئینتیدابی فه‌ره‌نسا یاخود ده‌سه‌اڵته‌ت یه‌ك له‌دوا‬ ‫یه‌كه‌كانی سوریا‪.‬‬

‫دووه‌می ساڵی ‪ 1920‬فه‌ره‌نسا دابه‌شكردنی سوریای‬ ‫بۆ چوار ده‌وڵه‌ت و هه‌رێم راگه‌یاند‪ ،‬ك ‌ه بریتی بوون‬ ‫ل ‌ه حه‌له‌ب و دیمه‌شق و چیای عه‌له‌ویه‌كان و دروز‪،‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪ 1925‬فه‌ره‌نسا هه‌ردوو ده‌وڵه‌تی دیمه‌شق‬ ‫و حه‌له‌بی ل ‌ه ژێر سیاسه‌تی ئینتیدابی خۆیدا كرد ‌ه‬ ‫یه‌ك ده‌وڵه‌ت و ب ‌ه ناوی سوریا هێشتیه‌وه‌‪ ،‬هاوكات‬ ‫ناوچ ‌ه كوردیه‌كانی (جزیره‌ی بۆتان‪ ،‬نسێبین‪،‬‬ ‫ئۆرفه‌‪ ،‬كلس‪ ،‬عه‌نتاب‪ ،‬مه‌رعه‌ش)ی خست ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌وڵه‌تی توركیا‪ ،‬ك ‌ه ده‌بوای ‌ه ئه‌م ناوچان ‌ه ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی رۆژائاوای كوردستاندا بمایه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌مه‌و ‌ه به‌رچاوڕونی زیاتر بۆ خوێنه‌ر دروست‬ ‫ده‌بێت ك ‌ه له‌دوای ‪ 1920‬ده‌بێت كوردستانی سوریا‬ ‫یان باكور و باشور دروست بوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ‪ 400‬پ‪ .‬ز كورده‌كان‪ ،‬رێیان ل ‌ه له‌شكره‌كه‌ی‬ ‫زینه‌فونی یۆنانی گرت‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه كاتی گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ‬ ‫واڵته‌كه‌یان و ئاسته‌نگیان بۆ دروست كردوون(‪.)١٣‬‬ ‫له‌سه‌رده‌می رۆمانه‌كان و دواتریش هاتنی ئیسالم‪،‬‬ ‫كوردانی ئه‌و به‌شه‌ی رۆژئاوا وه‌ك پارچه‌كانی دیك ‌ه‬ ‫رۆڵیان هه‌بوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و كات جیاوازی نه‌بو ‌ه له‌نێوان‬ ‫پارچه‌كانی كوردستان یاخود دابه‌شنه‌كرابوون‪.‬‬ ‫له‌سه‌ده‌ی دوانزه‌یه‌مدا هێزی چه‌كداری كورد‪،‬‬ ‫له‌شێوه‌ی فه‌رمی و نافه‌رمی ل ‌ه سوپای موسڵماناندا‬ ‫جه‌نگاون‪ .‬به‌ناوبانگترین كه‌سیش «سه‌اڵحه‌دینی‬ ‫ئه‌یوبیه‌« ك ‌ه دژی خاچدروشمان جه‌نكاوه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫دیمه‌شق و ده‌وبوربه‌ری شوێنی بچوكیان دروست‬ ‫كردو ‌ه و دواتر بوه‌ت ‌ه شوێنی هه‌میشه‌ییان‪ .‬هه‌ر‬ ‫ل ‌ه دیمه‌شق وشوێنه‌كانی تر كورد ماونه‌ته‌و ‌ه و‬ ‫شوێن گه‌ڕه‌ك ‌ه به‌ناویانه‌وه‌ هه‌ی ‌ه وه‌ك گه‌ڕه‌كی‬ ‫كورده‌كان(حی ئه‌كراد)‪ ،‬و ناوچه‌كانی ساڵحی ‌ه‬ ‫له‌باكوری دیمه‌شق(‪.)١٤‬‬ ‫میرنشینی دۆسته‌كه‌ی له‌و به‌ش ‌ه ك ‌ه ئێستا ب ‌ه‬ ‫كورستانی رۆژئاڤا‪ .‬ناوده‌برێت مه‌ڵبه‌نده‌كه‌ی‬ ‫له‌وێ بو ‌ه و دواتر به‌به‌شه‌كانی تری كوردستان‬ ‫باڵوبوه‌ته‌وه‌(‪.)١٥‬‬

‫دابه‌شبونی كوردستانی گه‌ور ‌ه رونتربێت و ك ‌ه ناوی‬ ‫كوردستانی رۆژئاوا ده‌هێنین ئاگاداربن له‌كه‌یه‌و ‌ه‬ ‫بوه‌ت ‌ه كوردستانی رۆژئاوا یان كوردستانی سوریا‪.‬‬ ‫فه‌ره‌نسا‪ ،‬ل ‌ه په‌یمانی سیڤه‌ری ساڵی ‪ 1920‬دا‬ ‫بڕگه‌ی ‪ 62‬ل ‌ه خاڵه‌كانی (‪)32 ،11 ،27‬دا باس له‌‬ ‫ناوی كوردستانی رۆژائاوا كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه تشرینی‬

‫به‌پێی گێڕانه‌وه‌كانی‪ ،‬میر شه‌ره‌فخانی بدلیسی‪،‬‬ ‫نوسیویه‌تی‪،‬‬ ‫«شه‌ره‌فنامه‌«‪،‬‬ ‫له‌كتیبی‬ ‫فه‌رمانڕه‌وایانی میرنشینی (كلیس)‪ ،‬له‌ده‌وروبه‌ری‬ ‫شام و حه‌له‌ب حوكمیان كردو ‌ه و به‌شێكی زۆر ل ‌ه‬ ‫كورد ‌ه ئیزیدیه‌كانیان له‌ده‌ور كۆبوه‌ته‌وه‌(‪)١٦‬‬ ‫هه‌روه‌ها میرنشینی بۆتان‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می‬

‫تاكو جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م‪ ،‬شتێك نه‌بوه‌ به‌ناوی‬ ‫كوردی باشور و باكور یان كوردی رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا‬ ‫رۆژهه‌اڵتناس و كوردناسی روسی « مینۆرسكی»‬ ‫ئه‌و الی وایه‌‪ ،‬ئه‌و به‌شه‌ی كوردستان النكه‌ی‬ ‫كوردایه‌تی ‌ه و بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كوردی‪ ،‬له‌وێو ‌ه‬ ‫سه‌ری هه‌ڵداو ‌ه و كورد له‌وێو ‌ه بۆ ناوچه‌كانی تر‬ ‫باڵوبونه‌ته‌و ‌ه (‪.)١١‬‬ ‫هه‌روه‌ها مێژوونوسی كورد‪« ،‬د‪ .‬كه‌مال مه‌زهه‌ر»‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬راستیه‌كه‌ی نه‌مده‌زانی نیشتمان په‌روه‌ری و‬ ‫دڵسۆزی كوردی سوریا‪ ،‬تا ئه‌و راد ‌ه زۆر ‌ه سه‌رنجی‬ ‫دیبلۆماسی ‌ه به‌ریتانیه‌كانی راكێشاوه‌‪ ،‬تا ئه‌و كاته‌ی‬ ‫ل ‌ه نزیكه‌و ‌ه ئاگاداری ناوه‌رۆكی فایله‌كانی ئه‌رشیفی‬ ‫نیشتمانی به‌ریتانیا بووم‪.)١٢(»،‬‬ ‫كورده‌كانی رۆژئاوا‪ ،‬له‌دێرزه‌مانه‌و ‌ه خه‌بات و‬ ‫تێكۆشانیان هه‌بو ‌ه و بێده‌نگ نه‌بوون‪.‬‬ ‫به‌اڵم ده‌بێت لێره‌دا ئاماژ ‌ه به‌و ‌ه بده‌ین‪ ،‬تاكو جه‌نگی‬ ‫جیهانی یه‌كه‌م‪ ،‬شتێك نه‌بو ‌ه به‌ناوی كوردی باشور‬ ‫و باكور یان كوردی رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫هه‌موویان له‌چوارچێوه‌ی كوردستانی گه‌وره‌دابوون‪،‬‬ ‫ك ‌ه ده‌وڵه‌ت و ئیمپراتۆره‌كانی پێشو دابه‌شیان‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها هه‌ندێك زانیاری گشتی سه‌باره‌ت به‌م‬

‫بابه‌ته‌ به‌كورتی ده‌خرێت ‌ه روو تاكو‪:‬‬

‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪54‬‬ ‫له‌پایته‌خته‌كه‌یه‌و ‌ه‬ ‫میربه‌درخان(‪)1847-1821‬‬ ‫«جه‌زیری بۆتان – ئیبن عومه‌ر» تاكو شاری‬ ‫«وێران شهر» ل ‌ه باكوری سه‌رێ كانی ل ‌ه سوریا‬ ‫درێژبوه‌ته‌وه‌(‪.)١٧‬‬ ‫به‌شداریان ل ‌ه میرنشینه‌ك ‌ه كردو ‌ه و رۆڵی چاالكیان‬ ‫هه‌بوه‌‪.‬‬ ‫هه‌ردوو بنه‌ماڵه‌ی ئه‌لیوسف و شه‌مدین‪ ،‬نمونه‌ی‬ ‫ئه‌و بنه‌ماڵ ‌ه كوردیانه‌بون‪ ،‬كاریگه‌ریان ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌وڵه‌تی عوسمانی هه‌بوه‌‪ .‬پاشان ئه‌م بنه‌مااڵن ‌ه‬ ‫به‌ره‌و شاره‌كانی تری وه‌ك حه‌له‌ب و ده‌وربه‌ری‬ ‫كۆچیان كردو ‌ه و دانیشتوانی كورد زیادی كردوه‌(‪.)١٨‬‬ ‫دواتریش به‌شداریان ل ‌ه میرنشینه‌كه‌ی ئیبراهیم‬ ‫هه‌روه‌ها یوسف‬ ‫پاشای میللی كردوه‌(‪.)١٩‬‬ ‫ئه‌لعه‌زه‌م ‌ه (یوسف العزمه‌)‪ ،‬وه‌زیری حكومه‌ته‌كه‌ی‬ ‫مه‌لیك فه‌یسه‌ڵ بوه‌ل ‌ه سوریا‪ ،‬ب ‌ه چه‌ك و تفه‌نگ‬ ‫و ته‌قه‌مه‌نی دژی ده‌سه‌اڵتی فه‌ره‌نسی ل ‌ه شوێن ‌ه‬ ‫بازرگانیه‌كانی دیمه‌شق شه‌ڕ ده‌كات‪)٢٠(.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئیبراهیم هه‌نانۆ و هاوڕێكانی دژی‬ ‫ده‌سه‌التی ئینتیدابی فه‌ره‌نسا‪ ،‬جواڵنه‌وه‌یاكرد و‬ ‫چه‌ندین ناوچه‌یان ئازادكرد‪.‬‬ ‫هه‌رلوماوانه‌دا‪ ،‬كورده‌كان له‌شه‌ڕی «بیادور»‬ ‫ل ‌ه نزیك قامیشلی دژی فه‌ره‌نسیه‌كان راپه‌ڕین و‬ ‫هێرشیان كرد ‌ه سه‌ر فه‌ره‌نسیه‌كان(‪.)٢١‬‬ ‫ل ‌ه باكوری كوردستانیش كورده‌كانی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫به‌شداریان له‌راپه‌ڕینی شێخ سه‌عیدی پیران له‌ساڵی‬ ‫(‪ )1925‬كردو ‌ه و تاكو شكست پێهێنانی راپه‌رینه‌ك ‌ه‬ ‫به‌رده‌وام بوون‪ .‬چاالكیه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی «خۆییبوون»‬ ‫ل ‌ه دوای واڵتی لوبنان‪ ،‬گواستیانه‌و ‌ه بۆ ئه‌م به‌شه‌ی‬ ‫كوردستان و ل ‌ه حه‌ڵه‌ب ده‌ست به‌كاربوون‪ .‬ك ‌ه‬ ‫چه‌ندین كه‌سایه‌تی و سه‌رۆك عه‌شیره‌ت‪ ،‬چونه‌ت ‌ه‬ ‫ناو كۆمه‌ڵه‌ك ‌ه وه‌ك‪ :‬مسته‌فا شاهی به‌گ سه‌رۆكی‬ ‫عه‌شیره‌تی به‌رازان‪ ،‬حاجۆ ئاغا عوسمان زاد‪،‬‬ ‫سه‌رۆك عه‌شیره‌تی هه‌ڤێكان‪ ،‬ئه‌مین ئه‌حمه‌د‬ ‫په‌ریخان‪ ،‬سه‌رۆك عه‌شیره‌تی رامان و چه‌ندین‬ ‫كه‌سایه‌تی دیكه‌(‪.)٢٢‬‬ ‫ل ‌ه سااڵنی سییه‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو‪ ،‬بزوتنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫مه‌سیحی كوردی‪ ،‬ل ‌ه شارۆچكه‌ی جزیره‌‪ ،‬گه‌شه‌ی‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌وان به‌به‌رده‌وامی سكااڵیان له‌دژی فه‌ره‌نسا و‬ ‫ده‌وله‌تی ئینتیداب هه‌بوو‪ ،‬داوای المه‌ركه‌زی كارگێڕی‬ ‫و ئابوری جزیره‌یان‪ ،‬به‌چاودێری فه‌ره‌نسا ده‌كرد‪.‬‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫له‌هه‌مان كات داوایه‌كیان ئه‌وه‌بوو كارگێڕی ناوچه‌ك ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن مه‌سیحی و كورده‌كانه‌و ‌ه به‌ڕێوه‌ببریت(‪.)٢٣‬‬ ‫« ئه‌حمه‌د به‌ر ئاڤی»یه‌كێكی تر ‌ه له‌و كه‌سایه‌تیانه‌ی‬ ‫سه‌كردایه‌تی كورده‌كانی دژی فه‌ره‌نسیه‌كان شه‌ڕی‬ ‫كردوه‌‪ ،‬ل ‌ه شه‌ڕی «وادی عه‌جه‌م» به‌ره‌نگاری‬ ‫فه‌ره‌نسیه‌كانی كرد(‪.)٢٤‬‬ ‫هه‌رچی له‌ڕووی چاالكی كۆمه‌ڵ ‌ه و كاری‬ ‫رێكخراوه‌ییه‌و ‌ه «جڤاتا هاریكریا بلنگاڤێن كورد»‬ ‫له‌ساڵی ( ‪ ،)1931‬له‌الیه‌ن میر جه‌الده‌ت به‌درخان‬ ‫و چه‌ند كه‌سێكی تره‌و ‌ه بۆ هاوكاری هه‌ژارانی كورد‬ ‫دامه‌زراوه‌‪ .‬به‌تایبه‌تی بۆ ئه‌و كوردانه‌ی باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬له‌دوای راپه‌رینه‌كه‌ی ساڵی ( ‪ )1925‬بۆ‬ ‫رۆژئاڤا هه‌ڵهاتبوون(‪.)٢٥‬‬ ‫هه‌روه‌ها كورده‌كان‪ ،‬له‌ ساڵی (‪ ،)1945‬دژی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی فه‌ره‌نسا جه‌نگاون و داوایان كردوه‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتی ئینتیداب واڵت به‌جێ بهێڵت‪.‬‬ ‫له‌دوای سه‌ربه‌خۆی سوریا و نه‌مانی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئینتیداب‪ ،‬دوو كوده‌تا ل ‌ه دژی ده‌سه‌اڵت ئه‌نجامدرا‪،‬‬ ‫ك ‌ه له‌الیه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌و ‌ه بوون‪ ،‬نزیكایه‌تی‬ ‫وپێشینه‌ی له‌گه‌ل كورده‌كان هه‌بوو‪ ،‬یه‌كه‌م كوده‌تا‬ ‫ل ‌ه ‪ 30‬ئازاری ‪ 1949‬ئه‌نجامدرا له‌الیه‌ن (حوسن‬ ‫زه‌عیم)‪ ،‬ك ‌ه به‌زۆری پشتی ب ‌ه كه‌مه‌نه‌ته‌وایه‌تیه‌كانی‬ ‫ناو سوریا ده‌به‌ست‪ .‬دووه‌م كوده‌تاش ل ‌ه مانگی ‪12‬ی‬ ‫هه‌مان ساڵدابوو‪ ،‬له‌الیه‌ن (ئه‌دیب ئه‌لشیشه‌كانی)‪،‬‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌ك كورد بوو‪ .‬هه‌رچه‌ند ‌ه ئه‌دیب خۆی‬ ‫وه‌ك كوردێك ده‌رنه‌خستبوو‪ ،‬به‌اڵم داوای پاڵپشتی‬ ‫له‌كه‌مینه‌كان ده‌كرد‪ ،‬ب ‌ه كوردیشه‌وه‌(‪.)٢٦‬‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش ل ‌ه له‌نده‌ن‪ ،‬مه‌ڵبه‌ندی «كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان «‪ ،‬ك ‌ه گرنگی ب ‌ه كولتوور و‬ ‫فه‌رهه‌نگی كورد ده‌دا چاالكی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاتی دامه‌زراندنی كۆماری كوردستان له‌مه‌هاباد‪،‬‬ ‫له‌ساڵی (‪)1947‬دا‪ ،‬ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی زۆری له‌نێو‬ ‫چین و توێژ ‌ه جیاوازه‌كانی رۆژئاڤای كوردستان‬ ‫هه‌بو ‌ه و ترسی بۆ ده‌سه‌اڵتی سوریا دورست كردبوو‪،‬‬ ‫تا ئه‌و راده‌ی سه‌رنجی سه‌رۆك كۆماری ئه‌و كات‪،‬‬ ‫شوكری قوه‌تلیی‪ ،‬كاربه‌ده‌ست ‌ه گه‌وره‌كانی ئه‌و‬ ‫والته‌ی راكێشاوه‌‪ .‬ئه‌وه‌یش هانی دیپلۆماسییه‌كانی‬ ‫داو ‌ه هێنده‌ی تر به‌گه‌رمی بكه‌ون ‌ه سۆراخی دیو ‌ه‬

‫‪55‬‬ ‫شاراو ‌ه و ئاشكراكانی ئه‌و بابه‌ته‌‪ .‬ك ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌زاره‌تی موسته‌عمات له‌به‌رتانیا كه‌وتنه‌ت ‌ه نام ‌ه‬ ‫گۆڕینه‌و ‌ه و یه‌كتریان ئاگاداكردوه‌(‪.)٢٧‬‬ ‫به‌پێی ده‌قی به‌ڵگه‌نامه‌كانی حكومه‌تی به‌ریتانیا‪،‬‬ ‫ئه‌و به‌ئاگاییه‌ی كوردانی رۆژئاڤا‪ ،‬ل ‌ه كۆماری‬ ‫كوردستان‪ ،‬وای ل ‌ه سه‌رۆك كۆماركردو ‌ه به‌ده‌م‬ ‫كورده‌كانه‌وه‌بێت و موحسین به‌رازییه‌و ‌ه سكرتێری‬ ‫سه‌رۆك كۆمار‪ ،‬بانگهێشتی دیمه‌شق كردو ‌ه بۆئه‌وه‌ی‬ ‫راوێژ بدات ‌ه كورده‌كان و ترسی ئه‌وه‌ی ال دروست‬ ‫بوبو ك ‌ه كورده‌كان ل ‌ه روسیا نزیك بوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌الیه‌ن مسته‌فا شاهێنه‌و ‌ه یه‌كێك له‌‬ ‫ره‌هبه‌ر ‌ه به‌ناوبانگه‌كانی كوردی به‌رازی بانگهێشتی‬ ‫كۆڵۆنیال ئێلفینستۆن كرد تاكو سه‌ردانی كوردی‬ ‫سوریا بكات(‪.)٢٨‬‬ ‫له‌ساڵی (‪ )1958‬نزیك بونه‌وه‌یه‌ك له‌نێوان سوریا‬ ‫و میسر دورست بوو ك ‌ه سوریا كه‌وت ‌ه ژێر كاریگه‌ری‬ ‫ده‌ره‌كی و زیاتر «جه‌مال عه‌بدولناسر» سه‌رپه‌رشتی‬ ‫ئه‌و واڵته‌ی ده‌كرد‪ ،‬له‌ساڵی (‪ )1960‬هه‌ڵمه‌تێك دژی‬ ‫كۆمۆنیست و كورده‌كان كرا‪ ،‬كه‌ به‌هه‌ڵمه‌ت ‌ه گه‌وره‌ك ‌ه‬ ‫به‌ناوبانگ بوو‪ ،‬سه‌دان ئه‌ندامی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستانی سوریا ده‌ستگیركرا(‪.)٢٩‬‬ ‫پشتێنی عه‌ره‌بی ك ‌ه ل ‌ه ساڵی (‪ ،)1963‬یه‌كه‌م جار‬ ‫له‌الیه‌ن محه‌مه‌د ته‌ڵه‌ب هیالل (سه‌رۆكی ئاسایشی‬ ‫ناوخۆی پارێزگای حه‌سه‌كه‌) و ‌ه ئاماده‌كرا تیایدا‬ ‫راپۆرت ‌ه نهێنیه‌كه‌ی هیالل‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر كورده‌كانی‬ ‫جزیر ‌ه بوو‪ .‬كه‌تیایدا پیالنێكی دژی كورد هه‌بوو‪،‬‬ ‫چونك ‌ه به‌بڕوای ئه‌و كورده‌كان هه‌ڕه‌شه‌ن بۆ سه‌ر‬ ‫ده‌وڵه‌تی سوریا و یه‌كێتی عه‌ره‌بی(‪.)٣٠‬‬ ‫یه‌‌كێكی دیه‌كه‌له‌و چاالكی و نه‌به‌ردی ‌ه گه‌وره‌ی‬ ‫كورده‌كان‪ ،‬هێرشیان كرد ‌ه سه‌ر زیندانی (ته‌دمور)‪،‬‬ ‫هێزه‌كانی سوپا هاتن ‌ه ده‌ست و ل ‌ه ‪1980-7-27‬‬ ‫سه‌دان كه‌س كوژران‪ .‬به‌اڵم خه‌ڵكی له‌م ‌ه بێده‌نگ‬ ‫نه‌بوون ل ‌ه شوباتی (‪ )1982‬راپه‌ڕینیان كرد و سوپای‬ ‫ئه‌و واڵت ‌ه بۆ ماوه‌ی (‪ )27‬رۆژ گه‌مارۆدران دواتر‬ ‫شاره‌كه‌یان گرت و تۆپبارانیان كرد‪ ،‬به‌وهۆیه‌و ‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌كی زۆر هاواڵتی له‌و رووداوه‌دا كوژران(‪.)٣١‬‬ ‫جاریكی دیكه‌‪ ،‬له‌ساڵی (‪ )1987‬سه‌دان كورد‬ ‫ل ‌ه شاره‌كانی عه‌فرین و كوردان و شوێنه‌كانی تر‬ ‫كۆبونه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ئاهه‌نگی نه‌ورۆز به‌ئازادی‬ ‫بگێڕن‪ ،‬به‌اڵم له‌الیه‌ن پۆلیس و هێز ‌ه ئه‌مینه‌كانه‌و ‌ه‬

‫كه‌وتن ‌ه وێزه‌یان‪ ،‬به‌و‌هۆیه‌و ‌ه ده‌یان كه‌س‬ ‫برینداربوون و هه‌ندێكیان ده‌سه‌تگیركران و ل ‌ه‬ ‫دیمه‌شقیش‪ ،‬گه‌نجێك به‌ناوی حه‌ماد ئه‌مین‪ ،‬كوژرا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه ساڵی (‪ ،)1995‬رێگری ل ‌ه ئاهه‌نگێڕانی‬ ‫كوردان كرا به‌بیانوی ئه‌وه‌ی كوڕێكی «حافز ئه‌سه‌د»‬ ‫به‌ناوی»ماهیر» ل ‌ه رووداوی هاتوچۆ مردوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی(‪ )1997‬كورده‌كان له‌نه‌ورۆزدا ده‌ستیان‬ ‫كرد به‌باڵوكردنه‌وه‌ی گۆرانی و كاسێتی كوردی و‬ ‫به‌هۆیه‌و ‌ه چه‌ندین كه‌س ده‌ستگیركرا(‪)٣٢‬‬ ‫له‌ساڵی(‪ )2002‬له‌رۆژی جیهانی مافه‌كانی مرۆڤ‬ ‫نزیكه‌ی (‪ )150‬ئه‌ندامی پارتی یه‌كێتی كورد ل ‌ه‬ ‫سوریا‪ ،‬داوای مافه‌كانی هاواڵتی كوردیان ده‌كرد‪،‬‬ ‫وه‌ك مافی قسه‌كردن به‌كوردی به‌اڵم به‌شێك له‌م‬ ‫خه‌ڵك ‌ه گیرا و زیندانی كران (‪)٣٣‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی (‪ ،)2012‬له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی‪ ،‬كورده‌كانی رۆژئاوا‪ ،‬ده‌ستیان كرد ب ‌ه‬ ‫چاالكی و جواڵنه‌و ‌ه دژی رژێمه‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌بو له‌‪19‬ی ته‌موزی ئه‌و ساڵه‌دا توانیان شاری‬ ‫كوبانێ‬ ‫و دواتریش شاره‌كانی دیك ‌ه ئازادبكه‌ن‪ .‬له‌و ماوه‌كه‌مه‌دا‬ ‫توانیویان ‌ه هێزێكی چه‌كداری تۆكه‌م ‌ه دامه‌زرێنن ك ‌ه‬ ‫ی سێ كانتۆنی‬ ‫داعشیان تێكشاند‪ .‬ئه‌وان ئێستا خاوان ‌‬ ‫خۆسه‌ری دیموكراتین هێدی هێدی ناوچه‌كانی دیك ‌ه‬ ‫ده‌هێننه‌و ‌ه ژێر ده‌ستی خۆیانو به‌ری خه‌بات وره‌نجی‬ ‫سه‌ده‌ی رابردوویان كۆده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫ئه‌نجام‬

‫كوردانی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬به‌درێژایی سه‌ده‌ی‬ ‫بیست شۆڕش و راپه‌ڕینیان كردوه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر‬ ‫هۆكاری سروشتی و مرۆیی شكستیان هێناوه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫جیوگرافیا و باڵوه‌ی دانیشتوان‪ .‬نه‌بونی یه‌كده‌نگی‬ ‫له‌نێوان كورده‌كان‪.‬‬ ‫سیاسه‌تی په‌رتكه‌و زاڵبه‌‪ ،‬زۆرینه‌ی جار به‌رامبه‌ر‬ ‫كورد گیراوه‌ت ‌ه به‌ر و له‌ مافه‌كانیان بێبه‌شكراون‪.‬‬ ‫الوازی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ی كورد و به‌رزی هه‌ستی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب‪ ،‬هۆكارێك ‌ه كورده‌كان نه‌یانتوانیو ‌ه‬ ‫جواڵنه‌و ‌ه بكه‌ن‪.‬‬ ‫به‌الم وه‌ك باسكرا به‌رده‌وام جواڵنه‌و ‌ه و راپه‌ڕنیان‬ ‫هه‌بو ‌ه و ئه‌وه‌ی خرایه‌ڕو كه‌شێوه‌ی بایۆگرافیایه‌ژی‬ ‫جواڵنه‌وه‌كان‪ ،‬پیمان ده‌ڵیت سه‌ركه‌وتنی ئێستای‬ ‫رۆژئاڤا‪ ،‬باگراوه‌ندیكی قوڵی سیاسی و رۆشنبیری‬ ‫و میژووی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪56‬‬ ‫‪ -7‬‬

‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.117‬‬

‫سامی شۆڕش‪ :‬عێراق و ده‌وروبه‌ری كورد له‌و ناوه‌نده‌دا‪ ،‬چ‬ ‫‪ -8‬‬ ‫‪ ،1‬چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪ ،27‬هه‌ولێر‪.2002 ،‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕه‌‪.32،‬‬ ‫‪ -9‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه‬

‫په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كان‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬كوردی سوریا_ بونێكی نكوڵی لێكراو‪،‬‬ ‫‪- 1‬‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ ،‬محه‌مه‌د ئه‌مین حسین عه‌لی(مینه‌)‪ ،‬پێشه‌وا عه‌بدولحالق‬ ‫محه‌مه‌د‪ ،‬چاپی یه‌كه‌م‪ ،‬چاپخانه‌ی ره‌نج‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪ ،24‬سلێمانی‪،‬‬ ‫‪.2009‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬كورد ل ‌ه سوریا ‪-1920‬‬ ‫‪- 2‬‬ ‫‪ ،1946‬چاپی یه‌كه‌م‪ /‬چاپخانه‌ی خانی‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪ ،34‬دهۆك‪،‬‬ ‫‪.2009‬‬ ‫‪ -3‬‬

‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.42‬‬

‫سیاسه‌تی په‌رتك ‌ه و زاڵبه‌‪ :‬سیاسه‌تی داه‌بشكردن و‬ ‫‪- 4‬‬ ‫په‌رته‌وازه‌ی هێزی به‌رامبه‌ر‌ه تاكو به‌ئاسانی به‌سه‌ریاندا زاڵبن‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ساسه‌ت ‌ه له‌الیه‌ن به‌ریتانیه‌كانه‌و‌ه سه‌ره‌تا كاری پیكراوه‌‪ ،‬دواتریش‬ ‫هیزو الیه‌نه‌كانی دیكه‌‪ ،‬كاریان له‌سه‌ر كردو‌ه و كوردیش قوربانی ئه‌م‬ ‫سیاسه‌ت ‌ه بوه‌‪.‬‬ ‫‪- 5‬‬

‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الیه‌ڕه‌‪.40‬‬

‫‪ -6‬‬

‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.88‬‬

‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫‪ -10‬‬ ‫‪.77‬‬ ‫د‪ .‬كه‌مال مه‌زهه‌ر‪ :‬كورد و كوردستان ل ‌ه به‌ڵگه‌نام ‌ه‬ ‫‪ -11‬‬ ‫نهێنییه‌كانی حكومه‌تی به‌رتانیادا‪ ،‬ئاماده‌كردنی‪،‬عه‌بدواڵ زه‌نگه‌ن ‌ه و‬ ‫شه‌هال تاهیرحه‌یده‌ری‪ ،‬به‌رگی یه‌كه‌م‪ ،‬چاپی دووه‌م‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪،210‬‬ ‫هه‌ولێر‪.2009 ،‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه‬ ‫‪- 12‬‬ ‫‪.76‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ ،‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.27‬‬ ‫‪- 13‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.183‬‬ ‫‪ -14‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه‬ ‫‪ -15‬‬ ‫‪.78‬‬ ‫میر شه‌ره‌فخانی بدلیسی‪ :‬شه‌ره‌فنامه‌‪ ،‬وه‌رگێڕانی‪ ،‬هه‌ژار‪،‬‬ ‫‪ -16‬‬ ‫چاپی هه‌شته‌م‪ ،‬الپه‌ڕه‌‪ 280 ،‬تاران ‪1393‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪،‬‬ ‫‪ -17‬‬ ‫الپه‌ڕه‌‪.80‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ .‬الپه‌ڕه‌‪.27‬‬ ‫‪- 18‬‬ ‫عوسمان عه‌بدولڕه‌حمان سمایل‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه‬ ‫‪- 19‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.84‬‬ ‫‪ -20‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.88‬‬ ‫‪ -21‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.101‬‬ ‫‪ -22‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕه‌‪.96‬‬ ‫‪- 23‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.108‬‬ ‫‪ -24‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬سه‌ۆچاوه‌ی پێشوو‪،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.47‬‬ ‫‪- 25‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.42‬‬ ‫‪- 26‬‬ ‫د‪ .‬كه‌مال مه‌زهه‌ر‪ :‬سه‌چاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕه‌‪.213‬‬ ‫‪- 27‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬اله‌په‌ڕه‌‪ 215‬و ‪.216‬‬ ‫‪- 28‬‬ ‫هێریه‌ت مۆنتگرمی‪ :‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ ،‬الپه‌ڕ‌ه ‪.51‬‬ ‫‪- 29‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬اله‌په‌ڕ‌ه ‪56‬‬ ‫‪- 30‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬اله‌په‌ڕ‌ه ‪80‬‬ ‫‪- 31‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬اله‌په‌ڕ‌ه ‪150‬‬ ‫‪- 32‬‬ ‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪ ،‬اله‌په‌ڕ‌ه ‪170‬‬ ‫‪- 33‬‬

‫‪57‬‬ ‫ڕۆڵی ئێران ل ‌ه ناو بازنه‌ی قه‌یرانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا‬ ‫ﺳﯿﺎﻣﻪﻧﺪ ﻣﻮﻋﯿﻨﯽ‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست مه‌یدانی به‌ربه‌ره‌کانی‬ ‫هێژمۆنخوازان بۆ دابه‌شکردنی به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫ناوچه‌که‌ی ‌ه و هاوکات به‌هێز کردن و سه‌قامگیری‬ ‫ده‌سته‌اڵتی مایه‌نده‌ی ده‌سته‌اڵتخوازان ‌ه ک ‌ه ناوچه‌ک ‌ه‬ ‫خه‌ریک ‌ه ده‌بێت ‌ه وێرانه‌یه‌ک‪ ،‬ب ‌ه میلیۆنان خه‌لک ل ‌ه‬ ‫ژێر کاریگه‌ری ئه‌م کێبه‌رکێیه‌دا ئاوار ‌ه و ماڵ کاولکراو‬ ‫بون‪ .‬شه‌ڕی ده‌سته‌اڵتخوازان ل ‌ه الیه‌که‌و ‌ه و ویست‬ ‫و خواستی گه‌الن و ئازادیخوازان ل ‌ه الیه‌کی تره‌و ‌ه‬ ‫ده‌که‌وێت ‌ه پانتاییه‌که‌و ‌ه ک ‌ه کێشه‌یه‌کی قوڵی ل ‌ه سه‌ر‬ ‫بنه‌ما و بناخه‌ی سیستمی داڕێژراوی مۆدێرنیه‌ته‌ی‬ ‫کاپیتالیستی ک ‌ه ل ‌ه سه‌ر یه‌کێک ل ‌ه پایه‌کانی ک ‌ه‬ ‫بریتی ‌ه ل ‌ه میکانیزمی ده‌وڵه‌ت ‪ -‬نه‌ته‌و ‌ه قه‌یرانێکی‬ ‫مه‌زنی بۆ گه‌النی ناوچه‌ک ‌ه خوڵقاندوه‪.‬‬ ‫پێک هێنانی ناوه‌ندی هێژمۆنیک و پێکهاته‌کانی‪،‬‬ ‫دیالکتیکی بنچینه‌یی ‌ه که‌ تێڕوانینی مێژویی له‌و‬ ‫بنگه‌و ‌ه سه‌رچاو ‌ه ده‌گرێت‪ .‬هێز ‌ه هێژمۆنخوازه‌کان‬ ‫پاش قه‌یرانێکی قوڵ‪ ،‬دیسان خۆیان نوژه‌ن‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‪ .‬هه‌ر سیستمێکی هێژمۆن ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئه‌ساسی (هێز و به‌رهه‌م)ی نوێ دیسان خۆی ساز‬ ‫ده‌کاته‌و ‌ه و ب ‌ه کاراکته‌ی نوی ل ‌ه چوارچێوه‌ی نه‌زم‬ ‫و سیستمی داسه‌پاودا جێگیر ده‌کرێت‪ .‬بۆ تێگه‌ییشتن‬ ‫ل ‌ه کێشه‌کانی نێوان هێژمۆنخوازان پێویست ‌ه شه‌ڕ و‬ ‫کێشه‌کانی ک ‌ه ل ‌ه دووسه‌د ساڵی ڕابوردو ڕویان داو ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تیمان هه‌بێت ک ‌ه ئه‌و ئاڵۆزی‬ ‫و کێشان ‌ه ل ‌ه بازنه‌ی هێژمۆنی بۆ پێشکه‌وتن و‬ ‫ته‌مه‌دون نه‌بو ‌ه به‌ڵکو ل ‌ه قالبی فه‌رهه‌نگی دا هاتون ‌ه‬ ‫ئاراوه‌‪ .‬ئه‌و ناکۆکیانه‌ی بۆ پاراستنی هێژمۆنی‬ ‫له‌گه‌ڵ واڵتانی ڕۆژاواییه‌و ‌ه هاتونه‌ت ‌ه ئاراو ‌ه دوای‬ ‫سه‌ده‌ی ‪ ،١٩‬السه‌نگیه‌که‌ی ب ‌ه الی واڵتانی ئوروپایی‬ ‫دا شکاوه‌ته‌و ‌ه و له‌م کێبه‌رکێیه‌دا هێژمۆنی ئوروپا‬ ‫ده‌ستێکی بااڵی هه‌بو ‌ه و پاشه‌کشه‌ی ب ‌ه هێژمۆنخوازی‬ ‫واڵتانێکی وه‌ک ئێران و تورکی ‌ه کردوه‌‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه‬

‫شێوازێک ده‌سته‌مۆی کردون‪ ،‬به‌اڵم کێشه‌ی گه‌ور ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌مبه‌ر ئه‌م هێژمۆنخواز ‌ه سه‌رکه‌وتو ‌ه دا‬ ‫فه‌رهه‌نگ و هێزی دینامیکی کۆمه‌ڵگای ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌راست‪ ،‬به‌ربه‌ره‌کانی کردو ‌ه ک ‌ه ل ‌ه به‌انبه‌ر‬ ‫جێگیری فه‌رهه‌نگی مودێڕنیته‌ی کاپیتالیستی دا‬ ‫به‌رخۆدانی کردوه‌‪ .‬ل ‌ه سه‌ده‌ی ‪ ١٩‬دا ئیمپڕاتۆریه‌کانی‬ ‫ئێران و عوسمانی ب ‌ه تێڕوانینی هێزی هێژمۆنخوازی‬ ‫توانای شه‌ڕ و کێبه‌رکێی ل ‌ه گه‌ڵ واڵتانی ئوروپاییان‬ ‫نه‌بوو‪ ،‬ته‌نیا مانه‌وه‌ی خۆیان بۆ گرینگ بو ‌ه و ب ‌ه‬ ‫شێوازێک ده‌سته‌مۆی هێژمۆنخوازی ئوروپایی بون‬ ‫که‌ل ‌ه سه‌ر حیساباتێکی که‌م مای ‌ه بااڵنسێکی هێزیان‬ ‫پاراست‪ .‬به‌اڵم فه‌رهه‌نگی کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬ب ‌ه شێوازێکی‬ ‫جیاوازترل ‌ه زۆرێک له‌به‌شه‌کانی موسته‌عمه‌راتی‬ ‫ل ‌ه جیهاندا‪ ،‬ب ‌ه جێگای گرتنی فه‌رهه‌نگی مۆدێرنی‬ ‫سیستمی کاپیتالیستی ئوروپایی‪ ،‬ل ‌ه به‌رامبه‌ریدا‬ ‫مقاومه‌تی ل ‌ه خۆی نیشان دا‪ ،‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه به‌ته‌واوی‬ ‫نه‌کران ‌ه موسته‌عمه‌ر ‌ه ل ‌ه فه‌رهه‌نگی ئه‌م شوێنه‌دا‬ ‫سه‌رچاو ‌ه ده‌گرێت‪.‬‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هه‌م ل ‌ه بواری ژئۆپولتیک و‬ ‫هه‌میش ل ‌ه بواری ناوه‌ندێکی کانزا و وزه‌‪ ،‬ل ‌ه دوو‬ ‫سه‌ده‌ی کۆتاییدا هه‌ر ده‌م ل ‌ه ژێر سیاسه‌تی چاوه‌دیری‬ ‫و کۆنتڕۆڵی واڵتانی ئیمپریالیستیدا ژیانی سیاسی‬ ‫کردو ‌ه و به‌رده‌وام ئه‌م زلهێزان ‌ه پالنی سیاسی و‬ ‫ئابوری و ته‌نانه‌ت کۆمه‌اڵیه‌تیشان بۆ داڕشتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫یه‌کێک له‌م پالن ‌ه دوای شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی‬ ‫دروستکردنی سیستمی ده‌وڵه‌ت ‪ -‬نه‌ته‌و ‌ه بو ‌ه ک ‌ه‬ ‫ب ‌ه پێی سیاسه‌تی ئیستعماری واڵتانی ڕۆژاوا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪-‬نه‌ته‌وان ‌ه کۆنتڕۆل کراون و زلهێزه‌کان بۆ‬ ‫پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان ل ‌ه زۆرێک ڕه‌هه‌نده‌کان‬ ‫یارمه‌تیده‌ری ئه‌م سیستمان ‌ه بون‪.‬‬ ‫گه‌لی کورد ل ‌ه ناو ئه‌م بازنه‌یه‌دا و ب ‌ه تایبه‌ت ل ‌ه‬ ‫پاش په‌یمانی سایک‪-‬پیکۆ ل ‌ه ‪ ١٩١٦‬و په‌یمانی‬ ‫لۆزان ل ‌ه ‪ ١٩٢٣‬که‌ووت ‌ه به‌ر هێرشێکی قر کردن ل ‌ه‬ ‫هه‌مو بواره‌کانی سیاسی‪ ،‬ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تیدا‪،‬‬ ‫و پالنی ب ‌ه ئاسیمیل ‌ه کردن و ژنوسایدی ئه‌م گه‌ل ‌ه‬ ‫هه‌تاکو ئه‌مڕۆکه‌شی ل ‌ه گه‌ڵ بێت‪ ،‬به‌رده‌وام ‌ه و‬ ‫ته‌نانه‌ت ب ‌ه زێهنیه‌تی سایکس‪-‬پیکۆ ک ‌ه سنوره‌کانی‬ ‫کوردستانیان دابه‌ش کردوه‌‪ ،‬ده‌سته‌اڵتدارانی حاکم‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪58‬‬ ‫ب ‌ه سه‌رکوردستاندا هه‌وڵیان داو ‌ه روناکبیر و گشت‬ ‫گه‌لی کورد ل ‌ه بواری زێهنیه‌تیشه‌و ‌ه توشی نه‌خۆشی‬ ‫سایکس‪-‬بیکۆ بکه‌ن و ل ‌ه زۆر بواردا به‌شێکی زۆر‬ ‫ل ‌ه حیزبه‌کان و نوخبه‌ی کورد توشی ئه‌م نه‌خۆشی ‌ه‬ ‫هاتون(کوردستانی ئێران‪ ،‬عێڕاق‪ ،‬تورکیه‌‪ ،‬سوریه‌)‬ ‫و خۆده‌رباز کردن له‌م بیرۆک ‌ه بۆ به‌شێک ل ‌ه‬ ‫نوخبه‌ی کورد کارێکی ئاسان نی ‌ه و خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫زانستیان ‌ه و سه‌رده‌میانه‌ی ده‌وێت بۆ خۆڕزگارکردن‬ ‫له‌م نه‌هامه‌تیه‌‪.‬‬ ‫سه‌رده‌می نوێ ل ‌ه سه‌ر بناخه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناوینی‬ ‫مه‌زن و ب ‌ه پالنی گلوبالیزاسێۆن‪ ،‬ده‌رفه‌تێکی نوێی‬ ‫بۆ گه‌لی کورد ڕه‌خساندو ‌ه ک ‌ه بتوانێت ئیراده‌ی خۆی‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی زێهنیه‌تی سایکس‪-‬بیکۆ ئیفاد ‌ه بکات‬ ‫و له‌م گۆڕانکاریانه‌دا دیسان په‌راوێز نه‌خرێت و ل ‌ه‬ ‫ئاڵوگۆڕیه‌کانی سه‌رده‌مدا بێ ده‌ستکه‌وت نه‌بێت‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌تانی ئێڕاق و سوری ‌ه ب ‌ه هۆی ئه‌و قه‌یرانه‌ی‬ ‫ب ‌ه سه‌ریان دا هاتو ‌ه ب ‌ه شێوازی جاران مه‌جالی‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانی ل ‌ه گه‌ڵ گه‌لی کوردیان نه‌ماو ‌ه و به‌شێک‬ ‫ل ‌ه پاش ماوه‌کانی سیستمی ده‌وڵه‌ت‪-‬نه‌ته‌وه‌کان بۆ‬ ‫پاراستنی ستاتۆ و هێژمۆنخوازی خۆیان ل ‌ه ناوچه‌ک ‌ه‬ ‫دا شه‌ڕێکی ماڵوێرانکه‌ر ده‌که‌ن و گه‌ل و کۆمه‌ڵگای‬ ‫سیڤیل باجی ئه‌م ماڵویرانکاری ‌ه ده‌ده‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه مه‌یدانی کێشه‌کاندا ب ‌ه شێوازێکی ده‌ستکرد و پالن‬ ‫داڕێژراو هێڵی شیع ‌ه و سونی سه‌نگه‌ریان ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫یه‌کتردا گرتو ‌ه و ب ‌ه پڕاکتیک که‌وتونه‌ت ‌ه ناو ئه‌م پالن‬ ‫و سه‌نگه‌ربه‌ندیه‌و ‌ه و به‌ره‌ی ئازادیخوازی کورد له‌م‬ ‫کێبه‌رکێه‌دا سه‌نگه‌ری خۆی گرتو ‌ه و پاراستنی گه‌لی‬ ‫هه‌ڵبژاردو ‌ه ک ‌ه بۆ پاراستنی ئازادی و ده‌ستکه‌وته‌کان‬ ‫ستراتژیه‌کی شۆڕشگێڕیه‌‪ .‬هێڵی شیع ‌ه ب ‌ه پێشه‌نگی‬ ‫ئێران به‌رده‌وام‪ ،‬پالنداڕێژاو ئه‌م شه‌ڕه‌ی ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫سنوره‌کانی واڵتی خۆی بردۆت ‌ه پێش و ل ‌ه زۆر شوێن‬ ‫و واڵتان سه‌رکه‌وتوان ‌ه هه‌نگاوی هه‌ڵێناوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫شێوازێک بااڵنسی هێژمۆنخوازی پاراستوه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫شوێنانه‌ی پێویست ب ‌ه ته‌عویز بوبێت‪ ،‬ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫سنوره‌کانی خۆی ئه‌م دانوستانه‌ی ب ‌ه جێیگه‌یاندوه‌‪.‬‬ ‫ئێران ب ‌ه زێهنیه‌تی هێژمۆنخوازی و هه‌نارده‌کردنی‬ ‫ئیسالمی شیعه‌‪ ،‬ڕۆڵی ناوه‌ند ده‌گێڕێت ل ‌ه کێشه‌کاندا‪.‬‬ ‫به‌رده‌وامی ئه‌م سیاسه‌ت ‌ه ل ‌ه ناوچه‌ک ‌ه ده‌بێت ‌ه هۆکاری‬ ‫شه‌ڕێکی ڕوخێنه‌ر و ب ‌ه شێوازێکی سۆبژێکتیو‪،‬‬ ‫وه‌ک ئامرازێکی ب ‌ه هێز ل ‌ه الیه‌ن زلهێزانه‌و ‌ه ب ‌ه کار‬ ‫ده‌هێندرێت‪ ،‬واڵتانی که‌نداو‪ ،‬ئێران وه‌ک مۆته‌یه‌کی‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫مه‌ترسیدار‪ ،‬هه‌ر ده‌م له‌به‌ر چاویان ‌ه و هۆ و سه‌به‌بی‬ ‫کرینی چه‌ک و سیالح ب ‌ه به‌های میلیاردها دۆالر‪،‬‬ ‫به‌شێکی زۆر ل ‌ه به‌ر مه‌ترسی سیاسه‌تی هێرشبه‌رانه‌ی‬ ‫ئێرانه‌‪ .‬له‌م کێشان ‌ه و ب ‌ه بااڵنس کردنی هێزه‌کانی‬ ‫ناوچ ‌ه ته‌نیا گه‌النی ناوچه‌ک ‌ه زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بن و‬ ‫ده‌ستکه‌وتی پوڵی خوێنی گه‌النی ناوچه‌‪ ،‬ده‌که‌وێت ‌ه‬ ‫سه‌ر که‌ڵه‌که‌ی سه‌رمایه‌ی کۆمپانیاکانی موڵتی‬ ‫ناشناڵ و به‌کرێگیراوانی ناوچه‌که‌‪.‬‬ ‫کێشه‌ی ئێران ل ‌ه گه‌ڵ واڵتانی ده‌ره‌و ‌ه به‌رچاوه‌‪،‬‬

‫کێشه‌ی سه‌ره‌کی خه‌ڵکی ئێران ئه‌م ئابڵۆقان ‌ه‬ ‫نین به‌ڵکو کێشه‌ک ‌ه ده‌سته‌اڵدارانی ئێرانن‬ ‫و بۆ سه‌قامگیری ئۆتۆریت ‌ه و هێژمونی‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫ل ‌ه ناو کێشه‌کاندا ڕۆڵی گێڕاوه‌‪ .‬کێشه‌ی وزه‌ی‬ ‫ئه‌تۆمی سه‌رئێشه‌یه‌کی زۆری بۆ ئێران ساز کردوه‌‬ ‫و بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر ل ‌ه ژێر ئابڵۆقه‌ی ئابوریدا‬ ‫کۆمه‌ڵگای ل ‌ه هه‌مو ڕه‌هه‌نده‌کان توشی قه‌یران کرد‪.‬‬ ‫ل ‌ه ده‌ستپێکدا کۆماری ئیسالمی ئێران ب ‌ه ئیسرار‬ ‫ل ‌ه سه‌ر شوعاری « وزه‌ی ئه‌تۆمی مافی سه‌ره‌کی‬ ‫خۆمان ‌ه « حه‌ولی داو ‌ه ئه‌م وته‌ی ‌ه په‌یوه‌ند بداته‌و ‌ه‬ ‫ب ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مڕۆ ب ‌ه کشانه‌و ‌ه و‬ ‫قبوڵی سه‌رشۆڕی ل ‌ه هه‌مبه‌ر ئامریکا و سیاسه‌تی‬ ‫واڵتانی ڕۆژئاوا‪ ،‬ده‌یهه‌وێت ل ‌ه ئه‌گه‌ری هه‌ڵگرتنی‬ ‫ئابلۆقه‌ی ئابوری له‌ الیه‌ن واڵتانی ڕۆژئاوا ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئێران ئه‌و بابه‌ت ‌ه گرێ بداته‌و ‌ه ب ‌ه سه‌رکه‌وتن و‬ ‫پێشکه‌وتن ل ‌ه بواری ئابوری ئێرانه‌وه‌‪ .‬له‌وسازشه‌ی‬ ‫ئێران ل ‌ه گه‌ڵ ئامریکا‪ ،‬دیسان ڕه‌وشی خراپی ئابوری‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بێت‪ ،‬کێشه‌ی سه‌ره‌کی خه‌ڵکی ئێران ئه‌م‬ ‫ئابڵۆقان ‌ه نین به‌ڵکو کێشه‌ک ‌ه ده‌سته‌اڵدارانی ئێرانن‬ ‫و ئه‌و ڕه‌وش ‌ه هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی ب ‌ه ئابڵۆق ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌ر ئێران نی ‌ه به‌ڵکو به‌رهه‌می سیاسه‌تێکی هه‌ڵه‌ی‬ ‫ئابوری و سیاسی ‌ه ک ‌ه ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه سه‌ر مودیریه‌تی‬ ‫سه‌قه‌ت و هه‌ڵه‌ی حاکمانی ئێران‪ .‬جه‌وهه‌ری کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران بۆ مانه‌وه‌ی ل ‌ه ده‌سته‌اڵتدا‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر‬ ‫‌وه‬ ‫ئه‌ساسی چه‌ند فاکته‌رێکی سه‌ره‌کی داڕێژاوه‌ته ‌‌‬ ‫ک ‌ه هه‌تاکو ئێستاش به‌رده‌وام توانیویه‌تی له‌م‬ ‫چوارچێوه‌یه‌دا گه‌مه‌ی سیاسی خۆی به‌رده‌وام‬ ‫بکات‪ .‬یه‌کێک ل ‌ه فاکته‌ره‌کان ک ‌ه ده‌سته‌اڵتی کۆماری‬

‫‪59‬‬

‫ئیسالمی ل ‌ه سه‌ری ڕاوه‌ستاوه‌‪ ،‬هه‌بونی ده‌وڵه‌تێکی‬ ‫پۆلیسی و تۆقێنه‌ر له‌ سه‌ر ئه‌ساسی زێهنیه‌ت‬ ‫و کرداری هه‌اڵواردنی جنسی‪ ،‬دینی‪ ،‬ئیتنیکی و‬ ‫نه‌بونی تۆلێڕانسی عه‌قیده‌تی ل ‌ه ناو خۆی ئێران ک ‌ه‬ ‫به‌رده‌وام ب ‌ه سه‌رکوت‪ ،‬هه‌ولی بێده‌نگ کردنی هه‌مو‬ ‫پێکهاته‌کانی داوه‌‪ .‬فاکته‌رێکی تر که‌ڵک وه‌رگرتن ل ‌ه‬ ‫خاپاندن و فریوی ب ‌ه کۆمه‌ڵ ب ‌ه که‌ره‌سته‌ی دین‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ب ‌ه مه‌زهه‌بی ئیسالمی شیعه‌ی ده‌وڵه‌تی و مه‌زلوم‬ ‫نمایی‪ ،‬و فاکته‌رێکی تر ب ‌ه مۆنۆپۆل کردنی ئابوری‬ ‫ل ‌ه ئێران که‌ ل ‌ه ژێر چاوه‌دێری چه‌ند ده‌ستگای‬ ‫تایبه‌تدا به‌شێکی زۆر ل ‌ه خه‌ڵکی ب ‌ه خۆیه‌و ‌ه گرێ‬ ‫داوه‌‪.‬‬ ‫کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌کان ل ‌ه ئێران ب ‌ه تایبه‌ت مه‌سه‌له‌ی‬ ‫کورد ل ‌ه ده‌ستپێکی هاتن ‌ه سه‌ر حوکمی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬به‌رده‌وام ل ‌ه ئارادا بو ‌ه و کوردستان‬ ‫ب ‌ه شێوازێکی ئه‌منیه‌تی و میلیتاریستیه‌و ‌ه هه‌ڵس و‬ ‫که‌وتی له‌ گه‌ڵ کراو ‌ه و ئێران زیندانه‌کانی پڕ کردو ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌زاران کوردی شۆڕشگێڕ‪ ،‬به‌ سه‌دان مرۆڤی‬ ‫ئازادیخواز که‌وتونه‌ت ‌ه ژێر په‌تی سێدار ‌ه و ئێعدام‬ ‫کراون‪ .‬گه‌لی ئێم ‌ه ل ‌ه ژێر فشارێکی زۆر توانیویه‌تی‬ ‫ل ‌ه هه‌مو بواره‌کاندا وه‌ک ژینوسایدی سپی‪ ،‬زیندان‪،‬‬ ‫ئێعدام و بێ هیواکردن ب ‌ه شێوازێکی سیستماتیک‪،‬‬ ‫ئیراده‌ی خۆی بۆ خه‌بات و تێکۆشان به‌رز ڕاگرێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫پێناو به‌ره‌وپێش چونی خه‌بات و تێکۆشان پێویستی‬ ‫ب ‌ه میکانیزمی گونجاو له‌م سه‌رده‌مه‌دا هه‌ی ‌ه و بۆ‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانی ل ‌ه گه‌ڵ سیستمێکی وه‌ها تۆتالیته‌ر و‬ ‫دیکتاتۆر خه‌باتێکی هه‌مه‌ الیه‌نان ‌ه و گشتی ده‌خوازێت‬ ‫و به‌تایبه‌ت به‌ره‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌کان ل ‌ه الیه‌ک و‬ ‫پێکهێنانی ئۆتۆریته‌یه‌ک ل ‌ه خه‌بات ک ‌ه بتوانێت‬ ‫سوسیالیسته‌کان و خه‌لکی ئازادیخواز ب ‌ه ڕێکخستن‬ ‫بکات بۆ به‌ربه‌ره‌کانی ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌م سیستمه‌‪ .‬پژاک و‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئێم ‌ه توانای ئه‌وه‌ی هه‌ی ‌ه ک ‌ه پێشه‌نگی ئه‌م‬ ‫ڕه‌وت ‌ه بکات و ل ‌ه فۆرمی سونه‌تی تێکۆشانی کورد ب ‌ه‬ ‫شێوازێکی مۆدێرن گه‌ل به‌ ڕێکخستن بکات‪ ،‬و بۆ ئه‌م‬ ‫قۆناخ ‌ه ل ‌ه خه‌بات و تێکۆشان ب ‌ه پێشه‌نگی پژاک‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬کۆدار ئاوا کرا ک ‌ه سیستمێکی ئاڵترناتیوه‌‬ ‫بۆ خۆ به‌ڕێوه‌به‌ریه‌کی دیموکراتیک ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستانه‌‪ .‬شێوازی خه‌بات و تێکۆشان ل ‌ه هه‌ر هه‌مو‬ ‫ڕه‌هه‌نده‌کانی پێشکه‌وتن که‌ڵک وه‌رده‌گرێت بۆ به‌رز‬ ‫ڕاگرتنی ور ‌ه و ئیراده‌ی گه‌له‌که‌مان و هاوکات پژاک‬

‫و کۆدار تێده‌کۆشن ب ‌ه هه‌مو شێوازه‌کان‪ ،‬گه‌ل ب ‌ه‬ ‫ڕێکخستن بکه‌ن و خۆ ئاماد ‌ه ده‌که‌ن بۆ ئاڵۆگۆڕیه‌کانی‬ ‫ناوچه‌ک ‌ه و ئێران و ب ‌ه تایبه‌ت ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‪.‬‬ ‫بۆ پاراستنی ده‌ستکه‌وته‌کانی ئه‌مڕۆ و داهاتو‪ ،‬گه‌لی‬ ‫ئێم ‌ه پێویستی ب ‌ه هێزێکی پاراستن هه‌ی ‌ه ک ‌ه ‪YRK‬‬ ‫و ‪ HPJ‬ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ئه‌م ئه‌رکه‌یان ل ‌ه‬ ‫سه‌ر شان ‌ه ک ‌ه پاراستنی گه‌ل و واڵت بکه‌ن‪.‬‬

‫پێویست ‌ه حاکمانی ئێران باش بزانن ک ‌ه ل ‌ه هه‌ل و‬ ‫مه‌رجی هه‌ستیاری ئه‌م قۆناخه‌دا‪ ،‬مه‌ترسیه‌کی مه‌زن‬ ‫بۆ حاکمانی ئێران چاوه‌ڕوان ده‌کرێت ک ‌ه ل ‌ه ناو‬ ‫ده‌روازه‌کانی خۆیدا پێکدێت‪ ،‬ئێران ئیتر ناتوانێت‬ ‫ب ‌ه ڕوانگه‌یه‌کی سوک و ئاسایی ئه‌م ڕه‌وت ‌ه نه‌بینێت‬ ‫و تێپه‌ڕ بێت‪ ،‬ک ‌ه کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌کان و ئازادی ل ‌ه‬ ‫ئێراندا ئه‌گه‌ر ب ‌ه شێوازی پێشو هه‌ڵس و که‌وتی‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ بکات‪ ،‬ئیتر ده‌توانێت ببێت ‌ه فاکته‌رێکی‬ ‫سه‌ره‌کی بۆ تێکدانی ئه‌م سیستم ‌ه دیکتاتۆره‌ی ک ‌ه‬ ‫ب ‌ه هیچ شێوازێک نایهه‌وێت ئه‌م کێش ‌ه بنه‌ڕه‌تیان ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌ر بکات‪ .‬سه‌رده‌می ئاڵوگۆڕیه‌کان پێده‌چێت‬ ‫هه‌مو ناوچ ‌ه بگرێته‌و ‌ه و ئێران ناتوانێت‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫خاپاندنی جه‌ماوه‌ر و فێڵبازی‪ ،‬خۆی ل ‌ه ناکۆکی و‬ ‫کێشه‌کان بدزێته‌وه‌‪ .‬سه‌رده‌می ئه‌و ‌ه هاتو ‌ه گه‌النی‬ ‫ئێران به‌ یه‌کگرتویی و هاوخه‌باتی‪ ،‬وه‌اڵمی بێکه‌ڵکی‬ ‫مودیریه‌تی ده‌سته‌اڵتدارانی ئێران بده‌نه‌و ‌ه و چاره‌ی‬ ‫ژیان و ب ‌ه ده‌سته‌وه‌گرتنی به‌دیهێنانی ئازادی و‬ ‫خۆبه‌ڕێوه‌بردنی ئازادانه‌ ب ‌ه کرداری بکه‌ن و خۆیان‬ ‫ل ‌ه ژێر سته‌م و نابه‌رابه‌ریه‌کان ڕزگار بکه‌ن‪.‬‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪60‬‬ ‫ئـــااڵی بێ دەوڵــەت ‪ ،‬خـــاكی بێ خـــاوەن !!‬ ‫ﻛﻮردۆ ﺷﻮاﻧﯽ‬ ‫دەمەوێت هەندێ مژاری گرێدراو بە دۆخی كوردستان و‬ ‫ناوچەكە بخەمە بەرچاو و هەڵوەستەیەكی لەسەربكەین‪،‬‬ ‫ئاشكرایە روسیا بەشێوەیەكی كارا هێرشی بۆ سەر پێگە‬ ‫ئابوری و سەربازیەكانی چەتەكانی داعش دەست پێكردو‪،‬‬ ‫ئەو گورزە گورچك بڕانەش نەخشەو پیالنی زۆرێك لە‬ ‫وهیزو الیەن و واڵتانە تێكدا كە لە شەری داعشدا گەمەی‬ ‫سیاسیان دەكرد و دەسكەوت و بەرژەوەندیەكانی خۆیان‬ ‫خسیبووە بێش هەرشتێكی ترەوە‪.‬‬ ‫واڵتانی شەریكە دزیی داعش بۆ ئەوەی یاریەكەیان هەروا‬ ‫زوبەزو كۆتایی نەیات هەوڵیاندا بە هەر شێوازێك بێت‬ ‫ئاستەنگی بۆ ڕوسیا دروست بكەن یان بیخەنە تەڵەیەكەوە‬ ‫كە زیانێكی زۆری پێبگەیەنن‪ ،‬بۆ ئەوەش لە ‪2015\11\24‬‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا ‪ ،‬بەپاساوی بەزاندنی سنور‬ ‫فڕۆكەیەكی جەنگی روسیایان خستەخوارەوە‪.‬‬ ‫سێرگی الڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لە كۆنگرەیەكی‬ ‫ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند‪ :‬بە پێی ئەو بەڵگانەی كە‬ ‫واڵتەكەی كۆی كردونەتەوە خستنەخوارەوەی فڕۆكە‬ ‫ڕوسیەكە كارێكی پالن بۆ داڕێژراوبووە‪.‬‬ ‫ئەردۆگانیش ڕایگەیاند توركیا داوای لێبوردن لە ڕوسیا‬ ‫ناكات لەسەر خستنەخوارەوەی فڕۆكەكەی‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫فڕۆكەیە سنوری توركیای بەزاندووە‪ ،‬ئەوەش بە واتای‬ ‫شكاندنی سەروەری توركیایە‪.‬‬ ‫وەبیرهێنانەوەی ئەو ئاریشەو ناكۆكیانە بەو مەبەستەیە‬ ‫كە لە یادمان نەچێت توركیا كە باسی سەروەری خاك‬ ‫و واڵتی خۆی دەكات‪ ،‬ئایا هیچ ڕێزێكی بۆ خاكی كورد‬ ‫و هاواڵتیانی كوردستان داناوە؟ بۆ ئەوەش بە پێویستی‬ ‫دەزانم چەند مژارێكی تر بخەمە بەر دیدەی خوێنەران‬ ‫ی توركیا بۆ ناو‬ ‫ی سوپا ‌‬ ‫ی هاتن ‌‬ ‫‪ ،‬ئاشكرایە مێژوو ‌‬ ‫ی ‪ 1992‬كە‬ ‫ی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵ ‌‬ ‫ی هەرێم ‌‬ ‫خاك ‌‬ ‫ی هێناوە و جێگیریكردوە‪،‬‬ ‫بۆ شەڕی دژی پەكەكە هێز ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پارت ‌‬ ‫ی ‪ 1997‬یش لەسەر داوا ‌‬ ‫هەروەها لە ساڵ ‌‬ ‫ی ناوخۆ‬ ‫ی شەڕ ‌‬ ‫ی كوردستان و بۆ یەكالكردنەوە ‌‬ ‫دیموكرات ‌‬ ‫ی توركیا بردوەو‬ ‫ی بۆ سوپا ‌‬ ‫ی پەنا ‌‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫لە بەرژەوەندی ‌‬ ‫ی كوردستان كردوەو‬ ‫ی باشوور ‌‬ ‫ی زیاتر ڕەوانە ‌‬ ‫توركیا هێز ‌‬ ‫ی زۆربەی‬ ‫ی بەهێزتر كردوە‪ .‬بە بڕاو ‌‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫ی سەرباز ‌‬ ‫پێگە ‌‬ ‫ی توركیا‬ ‫ی سوپا ‌‬ ‫ی ئەمجارە ‌‬ ‫ی سیاسیش هاتن ‌‬ ‫چاودێران ‌‬ ‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫ی‬ ‫ی داعشەوە نییەو بەڵكو بۆ لێدان ‌‬ ‫ی بە شەڕ ‌‬ ‫پەیوەندی ‌‬ ‫ی كوردستانە‪.‬‬ ‫ی باشور ‌‬ ‫پەكەكەو ملمالنێ ناوخۆییەكان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی لەشكركێشی ‌‬ ‫ی توركیا‪ ،‬وردەكار ‌‬ ‫ی حوریەت ‌‬ ‫ڕۆژنامە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كوردستان و شوێن ‌‬ ‫ی هەرێم ‌‬ ‫ی توركیا بۆ ناوخاك ‌‬ ‫سوپا ‌‬ ‫ی ئەو‬ ‫ی زانیارییەكان ‌‬ ‫جێگیركردنیان باڵوكردۆتەوە‪ ،‬بە پێ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی میكانیك ‌‬ ‫ی كەتیبەیەك ‌‬ ‫ڕۆژنامەیە بەم شێوەیە‪ :‬بامەڕن ‌‬ ‫جێگیر كراوە كە لە ‪ 600‬سەرباز و چەندین تانك پێكهاتوە‪.‬‬ ‫ی تێدا جێگیر‬ ‫ی ‪ 400‬سەرباز ‌‬ ‫ی كۆماندۆ ‌‬ ‫ی هێزێك ‌‬ ‫ی ماس ‌‬ ‫كان ‌‬ ‫كراوە لە زاخۆ و دهۆك و هەولێرو باتوفە و ئامێدیش‬ ‫ی‬ ‫ی تایبەت وەك پەیوەند ‌‬ ‫ی ‪ 130‬سەربازی هێز ‌‬ ‫نزیكە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی یەكە ‌‬ ‫باڵوەیان پێكراوە‪،‬هەروەها لە سیمێل ناوەندێك ‌‬ ‫ی هەیە‪.‬‬ ‫هەواڵگر ‌‬ ‫وێڕای ئەو هێزانەی ‪ 23‬ساڵە خاكی باشوری كوردستان‬ ‫بەجێ ناهێڵن لە كاتێدا پەرلەمانی ئێراق و پەرلەمانی‬ ‫كوردستانیش داوای دەركردنی سوپای توركیایانكردووە‪.‬‬ ‫بەبێ لە بەرچاوگرتنی سەروەری خاكی كوردستان و‬ ‫ی‬ ‫ی سوپا ‌‬ ‫ی ‪ 2015\12\5‬لەشكركێش ‌‬ ‫ئیراق جارێكی تر لە ڕۆژ ‌‬ ‫ی كوردستان دەستپێكردوەو‬ ‫ی هەرێم ‌‬ ‫توركیا بۆ ناو خاك ‌‬ ‫ی‬ ‫بەگۆێرەی ئاژانسەكانی هەواڵی توركیا یەكەم كاروان ‌‬ ‫ی‬ ‫ئەو هێزەش كە پێكهاتوە لە ‪ 150‬سەرباز‪ ،‬بە پشتیوان ‌‬ ‫ی باشیك‬ ‫ی كوردستان و لە ناوچە ‌‬ ‫‪ 20‬تانك هاتۆتە هەرێم ‌‬ ‫جێگیر كراون‪.‬‬

‫هێزەكەی سوپای توركیا ژمارەیان ‪ 1200‬كەس بووە و‬ ‫قافڵەی ئوتۆمبیلە بارهەڵگرەكانیش ‪ 80‬بارهەڵگربووە‬ ‫زانیاری زیاتر سەبارەت بەو لەشكركێشیە لە‬ ‫ڕاگەیاندنەكانەوە باڵوكراوەتەوە و ئاماژەبەوەكراوە كە‬ ‫هێزەكەی سوپای توركیا ژمارەیان ‪ 1200‬كەس بووە و‬ ‫قافڵەی ئوتۆمبیلە بارهەڵگرەكانیش ‪ 80‬بارهەڵگربووە‪،‬‬ ‫سەرنج ڕاكیشە كاتێ باس لە كشانەوەی ئەو هێزە كرا‬ ‫لە باشیكەوە بۆ بامڕنێ ئاماژە بەوەكرا كە تەنها ‪10‬‬ ‫بارهەڵگر گەڕێنراوەتەوە!! جێی هەڵوەستە لەسەركردنە‬ ‫دوای ماوەیەكی زۆر لە شكستخواردن و بێدەنگ بون‬ ‫چەتەكانی داعش لە‪ 2015\12\16‬هێرشێكی بەرفراوانیان‬ ‫كردە سەر هێزەكانی پێشمەرگە لە هەمان ئەو میحوەری‬ ‫كە لەشكرەكەی توركیا چەك و كەرەسەیەكی سەربازی‬ ‫زۆریان بۆی گواستبۆوە‪ ،‬هەڵبەتە دیسان بە قوربانیدان و‬ ‫بەخوێنی گەشی كۆمەڵێ پێشمەرگەی قارەمان پەرپەرچی‬ ‫هێرشی چەتەكان درایەوەو تێكشكێنران‪.‬‬

‫‪61‬‬ ‫بەاڵم سوپاكەی تورك نەك نەهاتنە دەست و پارێزگاریان‬ ‫لە پێشمەرگەكان نەكرد بەڵكو بەوتەی فەرماندەكانی ئەو‬ ‫میحوەرەی شەڕەكەی تێدا كراوە سەربازە توركەكان‬ ‫هەڵهاتون؟!! كەواتا سوپاكەی توركیا ئەوژمارە زۆرە‬ ‫لە چەك و تەقەمەنی بۆ كێ برد؟ ئایا داعش لە كوێوە‬ ‫هیزی كۆكردەوەو چەك و پێویستیەكانی هێرشەكی دژی‬ ‫پێشمەرگە لە كوێوە دابینكرد؟‪.‬‬ ‫ئاشكرایە توركیا ‪ +‬سعودیە ‪ +‬قەتر سێكوچكەی پیالنگیڕی‬ ‫ناوچەكەو سەرچاوەی پشتیوانیكردنی چەتەكانی داعشن‪،‬‬ ‫هەر خۆیان كە بەرهەم هێنەری تیرۆرن لە ‪2015\12\15‬‬ ‫ی ‪ 34‬واڵت‬ ‫ی بە بەشدار ‌‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫ی سەرباز ‌‬ ‫هاوپەیمانیەك ‌‬ ‫ی تیرۆر پێكدێنن‪.‬‬ ‫ی سعودیە دژ ‌‬ ‫بە سەرۆكایەت ‌‬ ‫هەمو دنیا دەزانێت لە ئێراق و سوریا تاكە هێزی‬ ‫سەركەوتو بەسەر چەتەكانی داعش و تیرۆرستاندا هێزی‬ ‫پێشمەرگەو شەڕڤان و گریالكانن‪ ،‬بەاڵم ئەو ‪ 34‬واڵتە‬ ‫بەناو ئیسالمیە لە بڕیارێكی دور لە هەمو بەهایەكی‬ ‫ئەخالقی و مرۆڤایەتی ناوی پەكەكە و پەیەدە یان لە‬ ‫ڕٍیزبەندی گرۆپە تیرۆرستیەكاندا هەژماركردووە!!‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا ئەو هەڵویستە پڕ شەرمەزاریە و دەیان‬ ‫پیالنگێڕتر بونی هەیە ‪ ،‬ئایا دەبێت لە بارودۆخێكی‬ ‫زۆر هەستیاری وەك ئێستادا هاتوچۆی بەرپرسانی ئەو‬ ‫واڵتانە بۆ هەرێم و بەپێچەوانەشەوە لە ئاستێكی هێندە‬ ‫بەرچاودا چی لە هەگبەیاندابێت ؟!‬ ‫لە نیوەی ساڵی ‪ 2015‬و پێش ئەوەی شەنگال بە‬ ‫ئەنفالكردن بدرێت ڕۆژی یەكشەممە ‪ ،2015\7\19‬خالید‬ ‫ی قەتەر گەیشتە كوردستان ‪،‬‬ ‫عەتییە وەزیری دەرەوە ‌‬ ‫ی لەو جۆرە دادەنرێت كە‬ ‫ئەم سەردانە بەیەكەم سەردان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئەو واڵتە راستەوخۆ و بەبێ سەردان ‌‬ ‫ی بااڵ ‌‬ ‫بەرپرسێك ‌‬ ‫ی هەرێم بكات‪.‬‬ ‫بەغدا سەردان ‌‬ ‫تەنها سێ ڕۆژ لە دوای كودەتای هەڵبژاردن لە توركیا‬ ‫واتا ‪ 2015\11\4‬كە ئەكەپەو ئەردۆگان سنوری دڕندایەتیان‬ ‫تێپەڕاندبو لە بەرامبەر گەلی باكوری كوردستان‪،‬‬ ‫فەرەیدون سینیڕلی ئۆغلو وەزیری دەرەوەی توركیا‬ ‫گەیشتە هەرێم و لە گەڵ بەرپرسانی هەولێر كۆبووە‪ ،‬لە‬ ‫حەوتی حوزەیراندا كورد سەركەوتنێكی مەزنی بەدەست‬ ‫هێنا و بوبەخاوەنی ‪ 80‬كورسی پەرلەمانی توركیا‪،‬‬ ‫هەرچەندە لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا دەیان بارەگاری‬ ‫پاتی دیموكراتی گەالن سوتێنرا و ئاستەنگیەكی زۆریان بۆ‬ ‫سازكرا ‪ ،‬تاگەیشت بە كارە تیرۆریستی و كۆمەڵ كوژیەكەی‬ ‫ئامەد لە ‪ 2015\6\5‬تەنها دوو ڕۆژ پێش هەڵبژاردن سەدان‬ ‫قوربانی لێكەوتەوە‪ ،‬لە دوای ڕەتكردنەوەی ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردن و دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنی پێشوەخت‬ ‫لە الیەن ئەردۆگانەوە‪ ،‬هێرشەكانی سەر گەلی كورد زۆر‬ ‫دڕندانە چڕكرایەوە‪ ،‬دیارترین كردەوە تیرۆریستیەكانی‬ ‫ئەكەپە كۆمەڵكوژیەكەی ‪ 2015\7\20‬ی ناوەندی هونەری و‬

‫ڕۆشنبیری سروچ بو كە سی كەس شەهید كران و زیاتر‬ ‫لە سەد كەس بریندار بون‪.‬‬ ‫هەر لە زنجیرە كارە تیرۆریستیەكانی ئەكەپەدا لە‬ ‫‪ 2015\10\10‬لە یەك كاتدا سێ تەقینەوە لە ئەنكارا‬ ‫ئەنجامدرا لە ناو ئاپۆڕای الینگران و ئەندامانی هەدەپە‬ ‫دا كە نزیكەی ‪ 100‬شەهید و ‪ 200‬برینداری لێكەوتەوە لە‬ ‫ناویاندا كاندیدی هەدەپەی ناوچەی یەكەمی ئەستەمبوڵ‬ ‫(كوبرا مۆالئۆغڵوو) شەهیدبوو‪.‬‬ ‫ی عالەم جەدید‬ ‫هەرسەبارەت بە هاتوچۆكان‪ :‬سایت ‌‬ ‫ی لە كۆبوونەوەكەیدا لەگەڵ‬ ‫ڕاگەیاند مەسعود بارزان ‌‬ ‫ی سعودیە لە كاتی سەردانەكەی بۆ ئەو واڵتە‬ ‫پادشا ‌‬ ‫ی عێراق‪،‬‬ ‫ی كردوە لە حكومەت ‌‬ ‫ڕۆژ ‪ 2015\12\1‬سكاال ‌‬ ‫ی‬ ‫ی داوە داواكارییەكان ‌‬ ‫ی سعودیە بەڵێن ‌‬ ‫لەبەرامبەردا پادشا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سعودیە ڕاز ‌‬ ‫جێبەجێبكات‪ ،‬ئاماژەی بەوەشداوە پادشا ‌‬ ‫ی لە‬ ‫ی هەشت ملیار دۆالر بداتە مەسعود بارزان ‌‬ ‫بوە بڕ ‌‬ ‫ی عێراق‬ ‫ی پەرلەمان ‌‬ ‫ی سوننەكان ‌‬ ‫بەرامبەر پشتیوانیكردن ‌‬ ‫ی نیشتمانی‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ی پاسەوان ‌‬ ‫ی پرۆژەیاسا ‌‬ ‫بۆ تێپەراندن ‌‬ ‫هەردوای ئەو سەردان و قسەوباسە مژارێكی تر هاتە‬ ‫ئاراوە كە جێگەی سەرسوڕمان بوو‪ ،‬بێگومان ئەوەش‬ ‫هاتنی سوپای توركیای داكیركەر بو بۆ قواڵیی خاكی‬ ‫باشوری كوردستان‪.‬‬ ‫ی توركیا‪،‬‬ ‫ی حوریەت ‌‬ ‫ی ڕۆژنامە ‌‬ ‫ی سایت ‌‬ ‫ی زانیارییەكان ‌‬ ‫بە پێ ‌‬ ‫ی هەرێم هەفتەیەك بەردەوام‬ ‫ی بۆ ناو خاك ‌‬ ‫لەشكركێشی ‌‬ ‫ی جێگیر دەكرێن ژمارەیان‬ ‫دەبێت و سەرجەم ئەو هێزانە ‌‬ ‫ی بەوە‬ ‫دەگەنە دوو هەزار سەرباز‪ ،‬ڕۆژنامەكە ئاماژە ‌‬

‫بارزانی لەگەڵ وەزیری بەرگری توركیا‬ ‫كۆبونەوەی ئەنجامداوە‬

‫ێ پێش لەشكركێشیەكە‬ ‫ی مانگ ‌‬ ‫ی ئەو ڕێكەوتنە ‌‬ ‫داوە‪ ،‬بەپێ ‌‬ ‫ی توركیاو مەسعود‬ ‫ی دەرەوە ‌‬ ‫ی وەزیر ‌‬ ‫لەنێوان یاریدەدەر ‌‬ ‫ی كوردستاندا كراوە‪،‬‬ ‫ی دیموكرات ‌‬ ‫ی پارت ‌‬ ‫ی سەرۆك ‌‬ ‫بارزان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی باشیك باكوور ‌‬ ‫ی توركیا بۆ ناحیە ‌‬ ‫لەشكركێشی سوپا ‌‬ ‫ی موسڵ بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫خۆرهەاڵت ‌‬ ‫هەڵبەتە لە سەروبەندی ئەو هاتوچۆو كۆبونەوانەشدا‬ ‫فڕۆكەكانی توركیاش بەردەوام هێرشیانكردۆتەسەرخاكی‬ ‫كوردستان لە چیاكانی قەندیل و ئەو دەڤەرانەی گەریالكانی‬ ‫پەكەكەی لێوە نزیكە‪ ،‬بەگوێرەی زانیاریەكان لە ماوەی‬ ‫سێ مانگدا نزیكەی سەد هێرش كراوەتە سەر گوند و‬ ‫ڕەزو باخی هاواڵتیان ‪ ،‬لە ئەنجامی ئەو هێرشنانەشدا‬ ‫رۆژی ‪ 2015\8\ 1‬گوندی زارگەلی لە الیەن فڕۆكەكانەوە‪،‬‬ ‫بۆردومان كراوەو(‪ )8‬هاواڵتی مەدەنی شەهید بوون و‬ ‫(‪)12‬ی دیكەش بریندار بوون‪ ،‬جگەلەوەش قوتابخانەو‬ ‫‪( no / 1 )- 1 - 1 - 2016‬‬

‫‪62‬‬ ‫یادی ڕۆژی ئااڵ بكرێتەوە بە تایبەتی لە خوێندنگاو‬ ‫قوتابخانەكاندا بەشێوەیەكی بەرچاو ئەو ڕۆژە پیرۆز‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هۆكاری دانانی ئەم ڕۆژەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫كە لە ‪١٧‬ی كانوونی یەكەمی ‪ ١٩٤6‬ئااڵی كوردستان لەسەر‬ ‫دامودەزگاكانی كۆماری مەهاباد بەڕابەرایەتی پێشەوا‬ ‫قازی محەمەد هەڵكراوە‪.‬‬

‫مزگەوتی گوندەكەو (‪ )6‬خانوی هاواڵتییان بەتەواوەتی‬ ‫ویران كران‪.‬‬ ‫سەرنج ڕاكێشە هەر دوای ئەو تاوان و كۆمەڵكوژیە‬ ‫ڕۆژنامەنوسی كورد (باقی گیول) لە گۆشەنوسی خۆیدا‬ ‫لە ڕۆژنامەی یەنی ئۆزگیور پۆڵەتیكا لەژێر ناوی‬ ‫(داودئۆغڵوو ‪ 158‬ملیۆن دۆالری لەبەرامبەر چی داوەتە‬ ‫بارزانی؟) لە ‪ 2015\8\12‬ئاماژەی بەوەكردوە كە پێش‬ ‫هێرش و بۆردومانە بەرفراوانەكەی توركیا بۆسەر‬ ‫سەرئەنجام‬ ‫باشووری كوردستان سەرۆك وەزیرانی توركیا ‪ 158‬ملیۆن‬ ‫دۆالری بۆ بارزانی ناردووە‪.‬‬ ‫ئێستا كە لە ساڵی ‪ 2016‬داین لە هەر كاتێك‬ ‫زیاتر هێرش و پەالمار بۆ سەركوردستان و كوردی‬ ‫ئازادیخواز چڕكراوەتەوە‪ ،‬دیارە ئەوەش بە دەس‬ ‫لە گەڵ هەمو پیالنەكاندا بابەتی ئااڵكە‬ ‫پێشخەری و سەرپەرشتی توركیای فاشیست بەڕێوە‬ ‫بارزانی لەرۆژی چوارشەممە ‪ 2015\12\9‬بەسەردانێك دەبرێت‪ ،‬سەرهەڵدەنەكانی گەلی باكوری كوردستان‬ ‫لەسەر بانگێشتی توركیا گەیشتە شاری ئەنقەرە‌و بە بۆ مافەڕەواكانی خۆیان و واڵمی دڕندانەو نامرۆڤانەی‬ ‫گوێرەی هەواڵەكان لەیەكەمین وێستگەی سەردانەكەیدا حكومەتی ئەكەپە پەیامێكی ئاشكرایە بۆ هەمو گەلی‬ ‫بۆ ئەو واڵتە لەگەڵ هاكان فیدان ڕاویژكاری دەزگای كورد‪ ،‬ئەوەی ڕودەدات لە شارۆچكەكانی نسێبین و‬ ‫هەواڵگری توركیا ناسراو بە میت كۆبۆتەوەو دواتر لەگەڵ كەربۆرانی سەر بە مێردین و لە شارۆچكەكانی جزیرەی‬ ‫ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا لەكۆشكی بۆتان و سلۆپی سەر بە شرناخ و لە ناوچەی سوری‬ ‫سەرۆكایەتی كۆبۆوە‌و پاشان لەگەڵ ئەحمەد داودئۆغلۆ ئامەد كە هێزەكانی دەوڵەتی تورك زۆربەتوندی هێرش‬ ‫سەرۆك وەزیرانی توركیا كۆبۆوە‌و ڕۆژی دواتر بارزانی دەكاتە سەر هاواڵتیانی ئەو ناوچانە و بە تۆپ و تانك‬ ‫لەگەڵ وەزیری بەرگری توركیا كۆبونەوەی ئەنجامداوە‪ ،‬و چەكی گران خەڵكی سڤیل كۆمەڵ كۆژدەكەن ئەو پەڕی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی سەردانەكەی دوژمنكارانەیە‪.‬‬ ‫مەسعود بارزانی ڕاگەیتراوێكی بەاڵوكردەوە‬ ‫لەبەشێكی ئەو راگەیەندراوەدا هاتوە «بۆ یەكەمجار‬ ‫لەمێژوی سەردانی شاندە بااڵكانی هەرێمی كوردستان بۆ‬ ‫توركیا لەكۆبونەوەكەی نێوان بارزانی‌و سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیادا ئااڵی كوردستان لەتەك ئااڵی عێراق‌و توركیا‬ ‫دانرابو‌و بەو هۆیەشەوە بارزانی دەستخۆشی لەداودئۆغلۆ‬ ‫كرد كە لەكۆبونەوە فەرمییەكەی نێوانیاندا ئااڵی ئەگەر كوردی ئازاد خەباتی خۆی زیاتر گەشەپێنەداو‬ ‫كوردستان دانراوە‌و پێزانینی بۆ ئەم هەڵوێستە هەبووە‪ ،‬سەرنەكەوێت بەسەر كوردی وابەستەی داگیركەراندا‪،‬‬ ‫هەر دوای ئەو ئااڵدانانە بانگەشەیەكی چڕوپڕ لە ئەگەری ئەوەهەیە جارێكی تر لە دیزاینكردنەوەو‬ ‫ڕاگەیاندنەكانی هەولێرەو دەستی پێكرد‪ ،‬بەجۆرێك وەك نەخشەكێشانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا كە لە ‪ 2016‬دا سەد‬ ‫ئەوەی كورد دەوڵەتی سەربەخۆی ڕاگەیاندبێت و ئااڵكەی ساڵ تێپەڕدەبێت بەسەر پەیمانی سایكس بیكۆدا دیسان‬ ‫لە كۆشكی نەتەوە یەكگرتووەكان هەڵكرابێت‪ ،‬ئەوەش كورد زەرەرمەندی یەكەم بێت و بگەڕێتەوە چوارگۆشەی‬ ‫بۆ داپۆشینی هەمو ئەو پیالنگێڕیەنەی توركیا دەستی سفر‪ ،‬بۆیە پێویستی هەرە بەپەلە یەكێتی گەلی كوردە‬ ‫داوەتێ لە سێ بەشی كوردستاندا‪ ،‬لە كاتێكدا شانازی لە ئێستادا‪ ،‬ناكرێت ئەو كوشت و بڕو پێالنگێڕیانە لە‬ ‫بە دانانی ئااڵی هەرێمی كوردستانەوە لە توركیا دەكرێت بەرچاو نەگیرێت و سەروەری گەل و خاكی كوردستان بن‬ ‫كە بە بەشێوەیەكی كاتی و تاكتیكی بوو‪ ،‬توركیا لە پێ بكرێت‪ ،‬بەاڵم بە دانانی ئااڵیەك دوژمنی سەرسەختی‬ ‫قواڵیی خاكی هەرێمی كوردستاندا ئااڵی خۆی بۆ هەمیشە گەلی كورد بە دۆست پێناسەبكرێت‪ ،‬ئەوەی گەرنگە‬ ‫خاوەنداریكردنە لە گەل وخاك نەك گرنگیدان بە فێڵی‬ ‫هەڵكردووە ئەگەر بۆی بچێتەسەر‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئااڵی فەرمی هەرێم یان باشوری كوردستان دانانی ئااڵی بیدەوڵەت‪ ،‬دواجار پێویستە بەسەرهاتەكەی‬ ‫لەساڵی ‪2009‬وە پەرلەمانی كوردستان بڕیاریداوە كە حەسەن خەیری و ئەتا توركش لە بیر نەكەین‪.‬‬ ‫هەمو ساڵێ لە ‪ 12\17‬دا وەكو ڕۆژی ئااڵ دیاری بكرێت و‬ ‫لەو ڕۆژەدا لە سەرجەم دامودەزگانی باشوری كوردستان‬

‫پێویستی هەرە بەپەلە یەكێتی گەلی‬ ‫كوردە لە ئێستادا‬

‫(ژ‪11 - )1 .‬ی ڕێبه‌ندان ‪٢٧١٥‬‬

‫ﻧﮕﺎویﮐﺮدەﯾﯽ‬ ‫اﺗﯿﮋیوھ‪‬‬ ‫‪:‬ﺗ‪‬ﺰ‪‬ﮑﯽﺳﺘﺮ‬ ‫ﺧﯚﺳ‪‬ری‬

‫‪٤‬‬ ‫‪١‬‬ ‫اﺧﯽ ﻻ‬ ‫د‬ ‫ﺒﻪﻗﻪره‬ ‫ﯿ‬ ‫ﻧﻪﺟ‬

‫‪Govararekimehaneyeserbi‬‬ ‫‪xweasi‬‬ ‫‪yasi‬‬ ‫‪,hi‬‬ ‫‪zrî‬‬ ‫‪,ci‬‬ ‫‪vaki‬‬ ‫‪ye‬‬ ‫ﭬﻪ‬ ‫ا‬ ‫ﻧﻪوهوﺑﺰ‬ ‫ﯾﻪكﻟﻪﺟﻮ‪‬‬ ‫ﺗﻪ‬ ‫ﻛﻮر‬ ‫ﺎن‬ ‫ﺘ‬ ‫ایﻛﻮردﺳ‬ ‫ﺎو‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻧﯽرۆژ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯾﻪﻛ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺷﯚڕﺷﮕ‬

‫ﯽ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﭼ‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫‪‬ﻚﻛ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻪھ‬ ‫ﺎسﻟ‬ ‫ﯽﺑ‬ ‫ﺗ‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑ‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺋ‬ ‫ژ‬ ‫ۆ‬ ‫یر‬ ‫ﺮ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺷ‬ ‫ۆ‬ ‫ﯽور‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﯾ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﯚ‬ ‫ﯽوﻛ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻦ‬ ‫ﯾ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻛ‬ ‫ه‬ ‫ند‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻛ‬

‫ﯿ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫یﺧ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﯾ‬ ‫د‬ ‫و‪-‬‬ ‫و‬ ‫ﮋ‬ ‫‪‬‬ ‫یﻣ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ﻮ‬ ‫یﺑ‬ ‫ر‬ ‫ه‬ ‫ﮋ‬ ‫‪‬‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺗ‬ ‫‪٥١‬‬ ‫ﺪﻻ‬

‫!‬ ‫ﺎوهن!‬ ‫ﺎﮐﯽﺑ‪‬ﺧ‬ ‫‪،‬ﺧ‬ ‫‪‬ﻪت‬ ‫ﺎ‪‬یﺑ‪‬دهو‬ ‫ﺋ‬

‫ﺎنو‬ ‫ﺘ‬ ‫اوﺑﻪدۆﺧﯽﮐﻮردﺳ‬ ‫‪‬ﺪر‬ ‫اریﮔﺮ‬ ‫ﻧﺪێﻣﮋ‬ ‫‪‬ﺖھﻪ‬ ‫دهﻣﻪو‬ ‫ﯾﻦ‬ ‫ﺑﮑﻪ‬ ‫ﯾﻪﮐﯽﻟﻪﺳﻪر‬ ‫ﺘﻪ‬ ‫‪‬ﻮهﺳ‬ ‫ﺎووھﻪ‬ ‫ﺎوﭼﻪﮐﻪﺑﺨﻪﻣﻪﺑﻪرﭼ‬ ‫ﻧ‬

‫ﻧﯽ ﻻ‬ ‫ا‬ ‫ﻛﻮردۆﺷﻮ‬ ‫‪٦٠‬‬