Psikolojik Sağlamlılık Dayanıklılık by Atila Erkek

ÖĞRENMEYİ GÜÇLEŞTİREN VE OKUL TERKİNE NEDEN OLAN RİSK FAKTÖRLERİNE KARŞI PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK-SAĞLAMLILIK Hamit DURNA*

Özet: Okul ortamında öğrencinin öğrenmesini ve okula devamını zorlaştıran içsel ve dışsal etkenler vardır. Litaretürde bunlar Risk Faktörleri olarak adlandırılır. Risk Faktörleri ile başa çıkmak ve öğrencilerin benlik algısını ve özgüvenini yükseltmek için bunları tespit edip koruyucu faktörleri geliştirerek Psikolojik DayanıklılıkSağlamlıklarını

artırmak

stresle

baş

etmelerini

sağlamak son yılların etkin yöntemlerinden biridir. Eğitim ve

öğretimde

öğrencilerin

psikolojik

dayanıklılık-

sağlamlıklarını geliştirmek akademik yaşantıda olduğu kadar sosyal hayatta da kullanabilecekleri bir yetenek olacaktır.

ocukluk

birçok

tan

önemli

yetişkin

değişim

liğe

geçişte

yaşandı

gelişim

ğı

sel

bazen

bir

basama

k olarak

karmaş

değerle

anın

ndirilen

hâkim

ergenli

olduğu 1

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

bir

olumsu

geçiş

dönemi

yaşantıl

dir. Bu

dönemd

karşı

e birey

karşıya

büyüme

kalabil

mektedi

olgunla

r (Duru

şma ve

gelişme

Arslan,

için

2014).

yeni fırsat ve yaşantıl ar kazanır ken aynı zamand a

Kişinin

ile

karşılaşmış

olduğu

zorluklara rağmen sağlıklı şekilde gelişim göstermesi veya risk durumları karşısında olumlu uyum sergileyebilmesi literatürde psikolojik sağlamlık-dayanıklılık olarak tanımlanır (Sameroff, 2005; Akt; Arslan, 2015). Literatürde

psikolojik

dayanıklılık,

akadem

yılmazlık, sağlamlık, güçlülük gibi kavramlar

ik,

eş anlamlı (Basım ve Çetin, 2011) olarak

sosyal ve kişisel uyumu

kullanılmaktadır. Aynı zamanda strese karşı koruyucu psikolojik

bir

nitelik

olarak

ele

sağlamlık-dayanıklılık,

alınan bireyin

yaşamında karşılaştığı güçlükler karşısında kendini toparlayabilmesi, stresli ve riskli

durumları

etkileye

(Goldstein, 2005), stresli durumlara uyum

cek

sağlayabilmesi (Rutter, 1993) gibi ifadelerle

birtakı

açıklanmaktadır (Yöndem ve Bahtiyar; 2016).

etkili

şekilde

yönetebilmesi

m risk veya 2 Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

Yapılan

çalışmalar

psikolojik

Risk

faktörlerinin

okul

terkini

sağlamlık düzeyi düşük olan bireylerin

kolaylaştıran ana etkenlerden öğrenme

daha fazla içe ve dışa yönelim sorunları

üzerinde de dolaylı olarak olumsuz etkide

yaşadıklarını desteklemektedir (Kabasakal

bulunduğu düşünülmektedir. Sosyal risk

ve Arslan, 2014; Kim ve Im, 2014; Leea ve

faktörleri akademik başarıyı düşürerek

Cranford, 2008; Aktr; Arslan, 2015). Diğer

okul terkine etki etmekte ve öğrencinin

yandan ergenlik döneminin; ebeveyn ya da

sokakta zaman geçirerek suç yönelmesinde

akranlarla

direkt

yaşamla

ilişki ilgili

sorunları, güçlükler

akademik ve

riskli

baş etme ve dayanıklılık özelliklerinin belirlenmesi oldukça önemlidir (Yöndem ve Bahtiyar, 2016). Akademik başarısızlığa neden olan içsel ve dışsal risk faktörler ile psikolojik dayanıklılık ve baş etme yollarının beraber incelenmesinin öğrenmeyi sağlamaya ve artırmaya yönelik katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.

eden

başında

Psikolojik

dayanıklılık,

kişideki

sadece olumlu gelişmeleri ve sonuçları içerirken;

risk,

kişinin

henüz

karşılaşmadığı her türlü olumsuz sonuçları ifade eder. Başka bir deyiş ile risk, olası olumsuz

sonuçları

tahmin

eden

bir

değişken olarak, olumsuz hayat şartlarını ifade etmek için kullanılır. Risk faktörleri kişiyle ilgili risk faktörleri, aile ile ilgili risk faktörleri ve sosyal risk faktörleri olarak üç grupta ele alınmaktadır (Tümlü, 2012).

Risk Faktörleri

a. Kişi ile İlgili Risk Faktörleri:

Risk; zorluk, sıkıntı, tehlike ve

Kişinin kendine güveninin az olması,

tehdit anlamına gelmektedir. Genel olarak

problemle

risk

mekanizmalarının

kişiler

etmenlerin

gelmektedir (Durna; 2015).

davranışlarla karşılaşma gibi gelişimsel stresleri dikkate alındığında, bu dönemde

etki

yerine

belirli

grupları

etkili

başa

çıkma

olmaması,

kendini

tanımlamak için kullanılır. Risk faktörleri,

kontrol etme yeteneğinin az olması, agresif

olumsuz

kişilik

bir

sonucun

ortaya

çıkma

yapısına

sahip

olması,

sosyal

olasılığını arttıracak ya da olası bir

değerlere yabancı olması ve uyumsuz

problemin süregelmesine neden olacak

davranışlar

etkiler olarak tanımlanmıştır (Kirby ve

(Sarıkaya, 2015)

Fraser, 1997; Akt: Gürgan, 2006).

sergilemesini

içermektedir

b. Aile ile İlgili Risk Faktörleri: Ebeveynlerden birinin yada her ikisinin de 3

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

hastalığı, ebeveynlerin boşanması, tek

nelerdir?

ebeveyne sahip olma, ebeveyn çocuk

sağlamlıkla ilgili yapılan çalışmalarda bu

arasında sağlıklı kişiler arası ilişkilerin

sorunun yanıtı bulunmaya çalışılmıştır. Bu

kurulamaması, aile içi şiddet ve cinsel

alanda

istismarı içermektedir (Ruther, 1987; Akt.

araştırmacılar,

Sipahioğlu, 2008).

dönemlerinde olumsuzluklara yol açan

c. Toplumsal Risk Faktörleri: Düşük

sosyo-ekonomik

düzey,

evin,

Risk

faktörlerini

yapılan

ilk

yaşamın

inceleyen

çalışmalarda daha

belirli ve tek bir risk faktörü üzerine odaklanmışlardır. Ancak daha sonra, birden

okulun ya da diğer hizmetlerin yetersizliği,

fazla

çevredeki

modellerinin

bulunduğunu ve bu faktörlerin bireyin

eksikliği, madde kullanımı, göç ve işsizlik

sağlıklı bir yaşam sürdürmesine tehdit

gibi

oluşturduklarını fark etmişlerdir. Buna

olumlu

toplumsal

rol

olaylar

ile

şiddetin

risk

birikmiş etkisinin, sağlamlık kavramını

sağlamlık

üzerindeki

faktörlerinin

olumsuz

risk

arada

bağlı

Risk

çoklu

bir

yaşandığı çevre içinde bulunmayı içeren faktörüdür.

olarak

faktörünün

faktörlerinin

etkileri

nasıl etkilediğini anlamaya çalışmışlardır.

açıktır. Bu risk faktörlerini azaltan toplum,

Masten ve Reed’e (2002) göre risk

okul ve aileler, çocuklarda ve gençlerde

faktörleri sıklıkla eş zamanlı olarak ortaya

sağlamlığın gelişmesini sağlayan olumlu

çıkar ve bir birikime yol açar (Karaırmak,

bir ortam hazırlamış olacaklardır (Gürgan,

2006).

2006). Risk altındaki çocuklarda davranış bozukluğu, madde kullanımı ya da erken hamilelik görülme

gibi

olumsuz

ihtimalini

yaşantıların

arttıran

etmenler

Tablo 1. Gelişim Dönemlerine göre Risk Alanları. Risk Alanı

Doğum

0-5 yaş Erken Çocukluk

6-12 yaş Orta Çocukluk

12-18 yaş Ergenlik

Etki Büyüklüğü 4

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

1-Biyolojik/Biyososyal Riskler Erkek Cinsiyeti

Genetik Yatkınlık

Doğum Komplikasyonu

Doğum Sonrası Problemler Düşük Düzey Fizyolojik Uyarım Nörotranmiter işlevsizliğidisfonksiyonu Hormonal Etmenler

***

* *

Erken Buluğ (Kız) 2. Psikolojik Etmenler

2.1 Erken Çocukluk, Kişilik ve Davranışsal Riskler Düşük Zeka Düzeyi

** * ***

Konuşma Problemleri

Zayıf Yönetim Fonksiyonları Gelişimsel Gecikme

DEHAB

Risk Alma ve Uyaran İhtiyacı Suçluluk Duygusunun Olmaması Empati Olmaması

***

Bağlanma Problemleri

Antisosyal Davranışın Erken Dönem Başlaması 2.2 Sosyal Biliş ve Tutumlarda Risk Saldırganlık eğilimli sosyal bilgi işleme Problem çözme ve başetme yetersizliği Gerçek olmayan öz etkinlik Sapkın tutumlar/sapkın

*** *** ***

***

Zor Mizaç/Olumsuz Duygulanım Dürtüsellik

*** *** * *

* *** *** *** **

5 Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

kültür ile kendini kimliklendirme 3. Sosyal Riskler 3.1 Aile Riskleri X

*** **

Fakirlik/Düşük SED

Düşük Düzey ebeveyn eğitimi Etnik durum (Bazı ülkelerde) Ergen Anne

***

Tek Ebeveyn Olma

Geniş Aile

Boşanma/Ayrılma

Bakımveren değişim sıklığı Ebeveyn İşsizliği

** * * * **

Ebeveyn suçluluğu

Ebeveyn fiziksel istismarı

Ebeveyn akıl rahatsızlığı

Ebeveyn arası uyumsuzluk ve çatışma hali Çocuğun ihmali ve ebeveyn sıcaklık yoksunluğu Taciz

***

Fiziksel ceza

Yetersiz disiplin ve yönetim Yüksek düzey aile stresi

*** ** ***

Sosyal izolasyon ve desteğin olmaması Sapmayı destekleyen aile tutumları Kardeşin suça eğilimi

***

* *** ** * **

** **

3.2 Yaşam Tarzı Riskleri Yapılandırılmamış boş zaman aktivitesi Şiddet içerikli medya tüketimi Alkol kullanımı

6 Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

İlaç bağımlılığı

İlaç taşıyıcılığına bulaşma

Silah taşıma

Sağlığı tehdit eden diğer davranışlarda bulunma Mesleki beceri yoksunluğu/İşsizlik 3.3 Okulla İlgili Riskler

*** *** *** **

** *** **

Başarı problemleri

Düşük motivasyon/düşük okula bağlılık duygusu Okuldan kaçma

Sık sık okul değiştirme

Okulu bırakma

Ebeveynin okula düşük ilgisi Okul iklimi

Diğer antisosyal çocuklar

** ** *** ** * **

3.4 Akran Grup Riskleri Arkadaşın reddi

Düşük olumlu sosyal kontak Suç kamplaşması durumunun olması Çete üyeliği

***

** *

3.5 Toplum ve Komşulara İlişkin Riskler Diğer problemli aileler Organize olmayan komşular Şiddet ve madde bağımlı çevre Suça kolay erişim

* **

* Çok düşük etki düzeyi/yeterince tekrarlanmamış ** Düşük etki düzeyi

*** Orta üstü etki

(Bruce, 2006; Akt; Güler 2010’den Akt; Durna 2015). Risk

etmenleri

incelendiğinde,

sosyal davranışın gelişmesi üzerinde etkiye

sosyal, psikolojik ve biyolojik etmenlerin,

sahip

olduğu

görülmektedir.

Ayrıca,

davranış problemlerine yol açtığı, okulla

çocuğun yaşadığı çevre, sapkın yaşam tarzı

ilgili risklerin ve arkadaş etkisinin de anti 7 Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

ve tutumları da diğer risk etmenleri arasındadır (Durna 2015).

a) Genel sağlık: Fiziksel olarak sağlıklı çocuklar diğerlerine kıyasla daha dayanıklıdır. Bu çocuklar daha az sayıda

Koruyucu Faktörler

çocukluk

Bireyin hayatını etkileyen riskin

hastalığı

Ortalamadan

daha

geçirmişlerdir. yüksek

düzeyde

veya olumsuz durumun etkisini azaltan ve

enerjiye sahiptirler. Fiziksel olarak güçlü,

bireyin uyumunu ve yeterliğini sağlayan

gelişimleri iyi, koordine ve sağlamdırlar.

faktörlerdir (Sipahioğlu, 2008).

b) Genetik yatkınlık: Psikolojik

Koruyucu faktörlerin varlığı, bir taraftan problemi ortaya çıkmadan önce tespit edip önlemeyi ve bir problem davranışın oluşumunu azaltmayı sağlarken diğer bir taraftan var olan sorunun etkisini azaltarak bireyin duygusal ve fiziksel iyi oluşunu arttıracak davranışları, tutumları ve

bilgileri

olarak

güçlendirmesine

problemler

yardımcı

karşısında

ayakta

kalmasını sağlamaktır (Romano ve Hage, 2002; Akt: Terzi, 2005). Koruyucu

faktörlerin

risk

durumlarının ortaya çıkardığı olumsuz etkileri

azalttığı

uyum

sürecini

hızlandırdığı düşünülmektedir. Psikolojik olarak dayanıklı çocuklar zorluklarla başa çıkmada “içsel” ve “dışsal” kaynakları kullanmaktadır. Bunlar: A-İçsel dayanıklılıkla

Faktörler: ilgili

içsel

Psikolojik faktörler

kalıtımsal, içgüdüsel ve birey kaynaklıdır. İçsel faktörler biyolojik ve psikolojik faktörleri içermektedir: 1-Biyolojik Faktörler:

olarak

dayanıklı

öykülerinde

daha

çocukların az

kronik

aile ya

kalıtımsal hastalık bulunmaktadır. c) Mizaç: Uysal, sakin mizaca sahip çocuklar strese daha kolaylıkla uyum göstermektedir. d) Cinsiyet: Erkekler genel olarak tüm risk faktörlerine karşı daha duyarlı ve dayanıksız görünmektedir. 2-Psikolojik Faktörler: a) Bilişsel yeterlik: 1-Zeka: Psikolojik olarak dayanıklı çocuklar eğitimsel başarı ve yetenek testlerinde daha yüksek puanlar almaktadır. 2-Bilişsel stil: Genellikle dayanıklı çocukların kullandığı baskın bilişsel stil, düşünerek eylemde bulunmayı ve dürtü kontrolünü Dayanıklı

sağlamayı çocuklar

içermektedir. aniden

tepkide

bulunmak yerine, eyleme geçmeden önce dikkatlice düşünmektedir. 3-Başa çıkma yeteneği: Etkili başa çıkma dayanıklılıkla aynı anlama geliyor gibi görünse de, ondan ayrı bir yapıdır. 8

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

Başa çıkma, çevresel ve içsel talepleri

kabul

edici

yönetmenin bir biçimidir.

dayanıklılıkta önemli faktörlerdir.

b) Kişilik özellikleri: 1-Kendini

varlığı

c) Belirli aile üyeleri: Tutarlı tanımlama:

bakımı, uygun ve yeterli özen, en az bir

öz-etkililik,

aile üyesiyle (sıklıkla anne; ya da baba,

kendinin farkında olma, içsel denetim

kardeş, teyze, amca, büyük ebeveynler vs.)

odağı, iyimserlik, motivasyon ve merakı

yakın ilişki içerisinde olma, dayanıklılıkla

içerir.

sahip

ilişkili görünmektedir. Dayanıklı çocuklar

çocuklar kendi güçlü ve zayıf yanlarının

için en önemli aile üyesi genellikle annedir.

Olumlu

olumlu

ebeveynlerin

benlik-saygısı,

Olumlu

benlik

algısına

farkındadır ve bağımsız karar verebilirler.

2-Aile Dışındaki Ortam:

Acı ve sıkıntı veren yaşantıları bile yapıcı

bir biçimde algılarlar.

Belirli

bireylerle

ilişkilerin

doğası ve niteliği: Çocuğa arkadaşlık

2-Kişiler arası ilişkileri olumlu

gösteren

yönlendirmede

bulunan,

tanımlama: Kişiler arası ilişkilerde duyarlı

yardım eden, aile dışındaki destekleyici

ve empatik olma, dostça davranma, saygılı

yetişkinlerin (öğretmenler, akranlar, aile

olma ve akranları tarafından sevilmeyi

dostları vb.) varlığı önemlidir.

içerir. Bu bireyler otoriteye karşı olumlu

b) Toplumsal kaynaklar:

bir bakış açısına sahiptirler. Öğretmenlerin,

gündüz

ebeveynlerin ve toplumun kararlarına,

organizasyonları

kurallarına,

sosyal

değerlerine

önerilerine

bakım hizmetler

programları, (sağlık vs.);

Okul, gençlik

hizmetleri bakım

veren,

uyarlar (Eminağaoğlu, 2006, Sipahioğlu,

destekleyici sosyal hizmet kurumları aynı

2008).

zamanda B. Dışsal Faktörler: Ailede ve

ailenin dışında kurulan ilişkilerde kendini

yeteri

kadar

yetişkinlerle

bağlantıyı sağlar (Eminağaoğlu, 2006, Sipahioğlu, 2008).

gösterir. 1-Aile Ortamı: a)

yapılandırılmış,

ortamı: fiziksel

Organize, kalabalığın

olmadığı bir aile ortamı dayanıklılıkla ilişkili görünmektedir. b) Ebeveyn tutumları: Tutarlı ve

Psikolojik Dayanıklılık-Sağlamlılığın ve Olumlu Sonuçları Her bireyin karşı karşıya kaldığı

yaşa uygun disiplinin yer aldığı ebeveyn tutumları ve bireysel farklılıklara saygılı ve

risk

durumlarına

karış

koruyucu

ve 9

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

savunma mekanizmaları farklı olabilir. Dolayısı ile sonuçları da etkisi farklı

• Duygusal problemlerin semptomların azlığı

olacaktır. Her koruyucu faktör aynı etkiyi

• Mutluluk

göstermeyebilir, bireysel farklılıklar da

• Okula devam etme

olabilir. Bu bakımdan olumlu sonuçların görülmesi önem taşımaktadır. Psikolojik

• Yasa uygun spor yapma

sağlamlık araştırmalarının birçoğunda da,

• Sosyal yardım çalışmalarına katılma

yalnızca riskin tanımı yeterli görülmemiş

• Ders dışı etkinliklerin içinde yer almak

bunun yanı sıra, elde edilen akademik ve

• Kurallara uygun davranışlar

sosyal alanlardaki yeterlik gibi olumlu sonuçların

belirlenmesi

yoluna

gidilmiştir (Gürgan, 2006). Olumlu sonuçlar var olan çevresel koşullar altında, bireysel gelişim sürecini sağlıklı bir biçimde devam ettirebilmesi

• Arkadaşları tarafından kabul görmek ve yakın arkadaşlık ilişkiler kurmak • Psikopatolojinin bulunmaması • Psikososyal uyum • Kendini kabul ve uyum

için etkili ve sağlıklı bir uyum göstermesi

• Yasam doyumu

olarak tanımlanmaktadır. Sağlıklı uyum ya

• İyilik hali (Gürgan, 2006; Sipahioğlu, 2008).

da yeterlik sosyal ve akademik basarının varlığı gibi olumlu davranışların olmasının yanında, bireyin yaşamında uyumsuzluk,

Psikolojik Sağlamlık ve Risk Faktörleri

psikopatoloji, duygusal stres, riskli ve suça

ilişkisi

yönelik davranışların olmaması olarak da sayılabilmektedir (Gürgan, 2006).

Çocukluk

ergenlik

döneminde risk durumlarına maruz kalmak

Genel anlamda olumlu sonuçlar şu şekilde ifade edilebilir:

daha

• Gelişim görevlerinin yerine getirilmesi

birlikte

• Akademik başarı

nitelendirilen ergenlik dönemindeki sosyal

• Olumlu sosyal ilişkiler/ sosyal yeterlik

gelişim

dönemlerinde

aksamalara yol açabilmektedir. Bununla gelişimsel

bir

kriz

olarak

ve duygusal gelişim nedeni ile bir takım risk faktörleri ile karşı karşıya kalan ergen,

• Suça yönelik davranışlardan uzak durma

bu gelişim esnasında sağlamlığı ölçüsünde

• Psikolojik sağlık

risk

faktörlerinin

olası

sonuçlarını 10

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

azaltabilir (Conger ve Conger, 2002 Akt;

tarafından gerekli görülmektedir. Mücadele

Sipahioğlu, 2008).

edilebilecek bir ortam sunulması ve risk

Yaşamda karşılaşılabilecek olumsuz deneyimler ve başa gelebilecek felaketler, kişinin psikolojik olarak sağlıklı bir yaşam sürmesinde

göstermesinde

psikolojik risk

sağlamlık

faktörleri

olarak

karşımıza çıkmaktadır (Masten, 2002; Akt; Sipahioğlu, 2008).

çocuklar

gençler

üzerindeki yıkıcı olumsuz etkilerinin de kontrol edilmesi psikolojik sağlamlığın gelişiminde

etkili

olabilir.

Böyle

bir

ortamın sağlanması daha büyük olumsuz durumlarla

karşılaşılmadan

özelliklerin

geliştirilmesi

önce

bazı

açısından

önemlidir (Gürgan, 2006).

Yoksulluk,

ebeveynlerdeki

psikopatolojik durum, ya da hastalıklar, genetik bozukluk, cinsel taciz, boşanma, doğal afetler ve terör risk faktörleri olarak sayılabilir. Literatürdeki sağlamlık ile ilgili öncü çalışmalardan biri olarak kabul edilen Kauai

faktörlerinin

çalışmasında,

yoksulluk,

düşük

sosyo-ekonomik düzey, aile içi şiddet,

Bu açıdan okullarda ev içinde sosyal

kurumlarda

çocuk

gençlik

merkezlerinde risk grubu içindeki çocuk ve gençlerin

psikolojik

sağlamlıklarının

dayanıklılık

artırılabilmesi

ve için

programlar ve uygulamalar yapılmalıdır (Durna, 2015)

annenin eğitim düzeyi, genetik bozukluklar ve

ebeveynlerin

göstermesi

patolojik

risk

belirtiler

faktörleri

olarak

değerlendirilmiştir (Werner, 1989, Akt; Karaırmak, 2006, Sipahioğlu; 2008). Sonuç olarak risk faktörlerinin sağlamlık

üzerindeki

olumsuz

etkileri

açıktır. Bu risk faktörlerini azaltan toplum, okul ve aileler, çocuklarda ve gençlerde sağlamlığın gelişmesini sağlayan olumlu bir ortam hazırlamış olacaklardır. Diğer bir bakış

açısıyla

faktörlerinin sağlamlık

katlanılabilir

bulunması için

bazı

risk

psikolojik

KAYNAKLAR

araştırmacılar 11

Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018

Arslan, G. (2015). Ergenlerde Psikolojik

Rehberlik Dergisi, 26, 129-139.

Sağlamlık: Bireysel Koruyucu Faktörlerin

Karaırmak, Ö., Çetinkaya-Siviş, R.,

Rolü.

(2011). Benlik Saygısının ve Denetim

Türk

Psikolojik

Danışma

Rehberlik Dergisi 2015, 5 (44), 73-82

Odağının Psikolojik Sağlamlık Üzerine

Durna, H. (2015). Suça Sürüklenen ve

Etkisi: Duyguların Aracı Rolü.

Sürüklenmeyen

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,

Çocuk

Ergenlerin

Türk

Psikiyatrik Özelliklerinin SCL-90-R ile

4.35, 30-43.

Saptanıp Karşılaştırılması. Yayınlanmamış

Sarıkaya, A. 14-18 Yaş Arsası Ergenlerin

Yüksek

Benlik Saygısı ve Psikolojik Dayanıklılık

Lisans

Tezi,

Eseneyurt

Üniversitesi, İstanbul 2015

Düzeyleri

Arasındaki

Duru, E. ve Arslan, G. (2014). Evlenmek

Yayınlanmamış

Yüksek

amacıyla evden kaçan kız ergenler: Bir

İstanbul Bilim Üniversitesi. İstanbul, 2015

olgubilim

Sipahioğlu,

çalışması.

Türk

Psikolojik

Ö.,

İlişki,

Lisans

(2008).

Tezi,

Farklı

Danışma ve Rehberlik Dergisi, (41),36-48.

Gruplarındaki

Eminağaoğlu, N. (2006). Güç koşullarda

Sağlamlıklarının

yaşayan sokak çocuklarında dayanıklılık

Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi

(sağlamlık). Yayımlanmamış doktora tezi.

Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ege Üniversitesi. Sosyal Bilimler

Terzi, Ş. (2006). Kendini Toparlama gücü

Enstitüsü. İzmir.

ölçeğinin uyarlanması: Geçerlik ve

Güler, M. (2010). Sosyal Psikoloji Bakış

güvenirlik çalışması. Türk psikolojik

Açısından Çocuk ve Ergenlerde Suçlu

danışma ve rehberlik dergisi 26, 77-84

Davranış Gelişimi, Türkiye Barolar Birliği

Tümlü,

Dergisi, 89, 355-3728

Dayanıklılık Düzeyleri Farklı Üniversite

http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2010-

Öğrencilerinin

Temas

89-630 Erişim 14.03.2015

İncelenmesi,

Ankara:

Gürgan, U. (2006). Grupla psikolojik

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

danışmanın

Yöndem,

üniversite

öğrencilerinin

Z.,

Ergenlerin

Risk

Psikolojik

İncelenmesi.

Ü.,

(2012).

Psikolojik Engellerinin

Bahtiyar,

Psikolojik

Yüksek

Hacettepe M.

(2016).

yılmazlık düzeyine etkisi. Yayımlanmamış

Ergenlerde

Dayanıklılık

doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim

Stresle Başetme. The Journal of Academic

Bilimleri Enstitüsü, Ankara

Social Science Studies, 45 (53-62).

Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve 12 Anamur Devlet Hastanesi 20.03.2018