De wachtkamer Het verlaten station van Lelystad-Zuid als fundament voor landbouw in de stad.
Tom Slots ArtEZ Academie van Bouwkunst september 2023
VOORWOORD De opgave begon voor mij op moment van schrijven 3,5 jaar geleden. Het gebouw, het ongebruikte station van Lelystad-Zuid, en de locatie intrigeerde me vanaf het begin. Hoe ontstaat zo’n plek en welke historie zit hierachter? Een uitdagende locatie waarvan ik vooraf dacht; Kom ik hier wel uit? Hoe ga ik hier aan beginnen? Het leek mij de uitdaging waard. Die uitdaging is niet klein gebleken. Het afstudeerproces werd naast een uitdagende ontwerpopgave ook een persoonlijke opgave. Wat vormt mij als architect en welke betekenis wil ik hieraan geven? Het speelde veel door mijn hoofd. Het laatste jaar heb ik de focus op het project kunnen leggen en meer gelaagdheid kunnen geven aan het onderzoek. ik miste de doortastendheid in eerste fasen van het afstudeeronderzoek waardoor ik moeilijk grip kon krijgen op de opgave en het proces. Ik wil iedereen bedanken die bijgedragen heeft aan mijn persoonlijke ontwikkeling die ik door dit project heb doorgemaakt en de inhoudelijke feedback en begeleiding die ik van mijn mentoren Wieteke Nijkrake en Machiel Spaan en vanuit de academie Ralph Brodruck, Annemariken Hilberink, Wouter Hilhorst en Gerard van Heel gekregen heb.
DE WACHTKAMER
5
SAMENVATTING Station Lelystad-Zuid, gebouwd in 1988 voor toekomstige uitbreidingen van Lelystad, staat er verlaten bij. Treinen razen voorbij aan een plek waar een nieuwe woonwijk ontwikkeld zou worden. De locatie ontwikkelde zich echter niet waardoor het stationscasco verlaten tussen de akkers is blijven liggen. De plek heeft zich in de afgelopen 30 jaar ontwikkeld tot een zeer interessante plek. Er is veel graffiti op het gebouw gespoten, delen zijn gesloopt en het station is omheind met hekwerken. Rond het station is de akker, als belangrijkste bouwsteen van Flevoland, identiteitsdrager van de locatie. Een duale landschappelijke ruimte, want ook Lelystad roert zich in het gebied met uitbreidingen op de stad. De dualiteit leidt ertoe dat het gebied geen meerwaarde levert aan zowel de stad als landbouw. Mijn onderzoeksvraag luidt daarom; Hoe kunnen we de huidige identiteit rond het station van LelystadZuid koesteren en laten bijdragen aan het verhaal van Lelystad? Het antwoord op deze vraag is terug te vinden in de titel van het onderzoek. De plek is EEN WACHTKAMER. Ik leg zo uit waarom. Locatiebezoeken maakte me bewust van de ruimte rond het stationscasco. Ruimtelijke analyses op verschillende schaalniveau’s, schetsen en het opschrijven van verhalen leverde een belangrijke bijdrage aan het onderzoek. Maquettes en schetsen leerden me het gebouw begrijpen. Ik zocht naar 6
DE WACHTKAMER
de kwaliteiten van de locatie en het gebouw. Zo komen we terug bij wat De Wachtkamer precies benadrukt en betekent. De Wachtkamer geeft betekenis aan de transitie van het gebied en de aanwezige polderstructuren en hergebruikt het stationscasco als fundament voor een nieuwe houten boerderijtypelogie. Maar hoe? De plek is er voor de bewoners van Lelystad, toevallige passanten en doelbewuste bezoekers. Het ontwerp is tweeledig. Het is de bedoeling dat de bezoekers bij het betreden van De Wachtkamer de historie van de locatie en het gebouw ervaren. De leegte, het verlaten stationscasco, de akker en de transititie die het gebied heeft ondergaan. Daarnaast is er een nieuwe laag, met een nieuw programma dat reageert op de bestaande kwaliteiten van de locatie. Een publieke voorziening. Een akker waarvan geoogst kan worden met een plek om te ontmoeten, de oogst te verwerken, producten van het land te kopen en uitzicht te hebben over de akker. Daarnaast duidt de term wachtkamer ook op de toekomstige strategie voor de locatie, namelijk; de wachtkamer als potentiële ontwikkellocatie. We weten immers niet hoe de stad zich in de toekomst gaat ontwikkelen.
DE WACHTKAMER
7
INHOUD Voorwoord 5 Samenvatting 6 Inleiding 12 1.
DWALEN 18
2.
IDENTIFICEREN 39
Het raamwerk 42 De bouwstenen 44 Positie in de stad 50 Transitie van het gebied 52 Structuur locatie 56 Het stationscasco 60 Kopieën 68 Passanten 70 Atmosfeer 74 De thema’s 80
3. BEPALEN 85 Ruimtelijke voorwaarden 88 Het programma 92
4.
DE WACHTKAMER
99
Aanloop 101
Ontwerp 108
5.
PROCES 151
TEKENINGEN BESTAAND 169
Conlusie 178 Nawoord 180 Literatuur 182 Colofon 184
DE WACHTKAMER
9
10
DE WACHTKAMER
Luchtfoto Lelystad-Zuid met in het midden van de kaart, omcirkelt met een stippelijn, het ongebruikte stationscasco van Lelystad-Zuid.
DE WACHTKAMER
11
IJSSELMEERPOLDERS
19e eeuw - heden 17e - 18e eeuw 15e - 16e eeuw 13e - 14e eeuw tot 13e eeuw locatie stationscasco Lelystad-Zuid
Polders en droogmakerijen vanaf 1300 in Nederland
12
> Fasering van de totale inpoldering “Aflsluiting en drooglegging der Zuiderzee”
DE WACHTKAMER
INLEIDING Gebouwen en plekken die hun tijd hebben doorstaan en die vanwege hun (voormalige) functie een opmerkelijk karakter hebben gekregen. Het voortbestaan ervan berust op het vermogen om belangrijk te zijn of te blijven voor de stad of zijn omgeving. Een van die plekken is het nooit afgebouwde station Lelystad-Zuid. Om deze plek beter te begrijpen, moeten we meer te weten komen over de geschiedenis van de plek. Het stationscasco ligt op een bijzondere locatie. Het maakt namelijk ondereel uit van door de mens opgespoten land. De inpoldering van Flevoland. De inpoldering volgt uit een lange historie van Nederland als delta. Sinds 1300 zijn we bezig ons land te verrijken met nieuw land. We leerden door te doen. Naast nieuwe landbouwgronden leverde het ook een nieuw type landschap op: Het polderlandschap. Een effectief productielandschap waar veeteelt en akkerbouw bedreven kon worden, maar waar ook steeds meer ruimte kwam voor de landschappelijke en architectonische waarde. Het cultuurlandschap is vervlochten geraakt met de Nederlandse identiteit. Het plan “Afsluiting en drooglegging der Zuiderzee” is het meest recente bewijs dat we nog steeds bezig zijn met het creëren van nieuwe stukken land. Hoewel we continu leren van ons verleden, is elke drooglegging ook een experiment opzich. DE WACHTKAMER
13
We zijn als land continu in transitie. Ze beïnvloeden ons ruimtegebruik en onze kijk op ruimte. Ons land zal adaptief en innovatief moeten blijven een bijdrage te leveren aan deze voortdurende transitie. Deze Nederlandse pioniersgeest heeft ons veel gebracht. Flevoland zou niet hebben bestaan zonder de energie en wilskracht van vele mensen. Een ambitieus plan dat door de denkkracht van onze ingenieurs werkelijkheid is geworden. Dezelfde pioniersgeest kent echter ook keerzijden. Er zijn plekken waar te ambiteuze gedachten nooit tot een ruimtelijke meerwaarde voor stad, akkerland en de bewoners hebben geleid. Het stationscasco Lelystad-Zuid en zijn directe omgeving is een van deze plekken. De trein is een belangrijke peiler in de ontwikkeling van de Flevopolder. Steden in de polder kregen een snelle treinverbinding met Amsterdam en de Randstad. Het moest ervoor zorgen dat inwoners van het overvolle Amsterdam zich ook in de polder gingen vestigen. Lelystad, gesticht in 1957, ontwikkelde zich, maar kreeg op den duur last van het latere ontwikkelde Almere. Almere lag immers dichterbij Amsterdam en had daarmee een snellere verbinding met de trein. Het tracé Lelylijn ontwikkelde zich in de jaren ‘80. Lelystad en Almere kregen beide een centrumstation. Vooruitlopend op stadsontwikkelingen werden zowel in Almere als Lelystad stations in de randwijken aangelegd. In de ruwbouw welliswaar, maar het stond nieuwe stadsontwikkelingen niet meer in de weg. Nieuwe 14
DE WACHTKAMER
wijken werden direct vanaf ontwikkeling aangesloten op het treinnetwerk. Almere groeide, waar Lelystad achterbleef. De stations in de randwijken van Almere werden snel in gebruik genomen. Station Lelystad-Zuid, het tweede station ten zuiden van Lelystad, bleef echter ongebruikt. Het station, opgeleverd in de ruwbouw, komt verlaten tussen de weilanden te liggen. Al ruim 30 jaar rijden treinen voorbij aan station Lelystad-Zuid zonder dat er ooit één is gestopt. Ontwikkelingen van het gebied rond het station komen, na de crisis in 2008, zeer langzaam op gang. Het station kijkt deze stadsontwikkeling aan, maar is nog ver verwijderd van zijn ontwikkeling naar oorspronkelijke stationsfunctie. De tijd dat het stationscasco verlaten tussen de akkers staat zou je kunnen opvatten als een gebrek. Lelystad heeft immers gefaald in zijn stadsontwikkeling. De plek zie ik echter als ontzettende potentie en meerwaarde voor de stad. De plek heeft zich in de afgelopen 30 jaar namelijk ontwikkeld tot een interessant akkerlandschap, met centraal gelegen het verlaten stationscasco. Het maakt onderdeel uit van de historie van Lelystad. Vertelt iets over hoe Lelystad is ontstaan en hoe de stad zich ontwikkelde. Een verhaal die je niet moet wegstoppen, maar juist mag vertellen.
DE WACHTKAMER
15
In de verslag laat ik mijn onderzoek naar de plek zien. Hoe het gebied zich ontwikkelt als een wachtkamer voor de stad, een oogstplaats voor bewoners, waarin het stationscasco dient als fundament voor een nieuwe typologie. Aan de hand van een viertal hoofstukken neem ik jullie mee in mijn onderzoek. Hoofdstuk 1 bevat “het dwalen”, een verhaal over mijn perspectief op de loctie. Ik bezocht de plek meerder malen en heb zodoende veel van de plek kunnen leren. In hoofdstuk 2 identificeer ik het casco en de locatie aan de hand van een aantal thema’s. De thema’s focussen zich met name op het aanwezige ritme; De polder, de stadsontwikkeling en het casco. Aan de hand van deze thema’s ontwikkelt zich een strategie voor de plek, de wachtkamer. De akker als belangrijke waarde voor de stad. In hoofdstuk 3 licht ik deze strategie voor de plek toe. In hoofdstuk 4, de wachtkamer, neem ik jullie mee in mijn ontwerp voor de plek. Een ontwerp van een stadboerderij bovenop het fundament van het stationscasco Lelystad-Zuid. In het laatste hoofdstuk deel ik kort de belangrijkste stappen in het proces.
16
DE WACHTKAMER
eg
dw
C
r ize
Bu
S de
n ra
e
D
B
a W
d
a st
ly
Le
D
id
Zu
ht
oc
lkt
a nv
e
r To
g
H se
nd
la
ol
r To
t
ou
H lijn
or
o Sp
ge
La ar
Dw rt
aa
sv
Locatiekaart Lelystad-Zuid ten behoeve van het eerste hoofdstuk: Dwalen
18
we
alk
v en
A
ersd
reef
Bioma ssa centr ale
Penitentiaire inrichting
Lars
o zz la Pa
Jus jeu titiële g inr d ich tin g
rt
e ag
a Va
L
< Informatiekaart hoofdstuk 1
Locatie station Lelystad-Zuid S
Startpunt en eindpunt wandelroute Wandelroute Foto positie en kijkrichting
19
1. Dwalen Dwalen is de ruimte en tijd nemen om plekken in je op te nemen. Wat speelt er op de plek? Wie komen daar? Welke kenmerken maken de plek uniek? Dit eerste hoofdstuk bevat een empirisch onderzoek naar aanleiding van mijn locatiebezoeken aan het station Lelystad-Zuid. Ik wandelde door het gebied, één daarvan is weergegeven in een map op de vorige pagina. Drager van het hoofdstuk is een verhaal dat ik schreef naar aanleiding van de route die ik aflegde. Aan de hand van fotografie, handschetsen en zelfgeschreven korte teksten (tenzij anders vermeld) breng ik de locatie rond het station Lelystad-Zuid in beeld. De conclusie bevat de thema’s waarin de kwaliteiten, kansen en bedreigingen zijn vastgelegd en vormt tevens de inleiding van hoofdstuk 2. Ik neem jullie in dit eerste hoofdstuk graag mee naar de ontdekkingen die ik ter plaatse heb opgedaan.
20
Nieuwe gebouwen zetten hun voeten op akkergrond Foto positie A: Werkzaamheden aan één van de vele nieuwe ontwikkelingen als uitbreiding op de bestaande stad.
Ik parkeer mijn auto, stap uit en wandel door een nieuwe woonwijk die nog volop in aanbouw is. Niet lang geleden was dit nog akkerland. Nu staan er huizen en rijden vrachtwagens af en aan een nieuwe woonwijk te laten herrijzen. Ik loop de woonwijk Warande uit en stuit op een brede watergeul. Ik wandel langs het water tot mijn oog wordt getrokken door een silhouet dat zich verhult tussen het vlakke akkerlandschap en de woekerende begroeiing. Het maakt mij nieuwsgierig en ga op onderzoek uit. Ik probeer een weg te vinden langs het akkerland. Nadat ik het water ben overgestoken, vervolg ik mijn weg door het hoge gras. De windsingels bieden beschutting tegen de oprukkende wind terwijl ik uitkijk over de akker. Terwijl ik even uitrust, hoor ik een zwaar en laag geluid. Dertig tellen later doorkruist een trein het landschap over een talud waarna hij achter het silhouet verdwijnt tussen de begroeiing. DE WACHTKAMER
21
Doorzicht op het stationscasco: verticaal uitstekende element goed zichtbaar
Foto positie B: Doorzicht op het station vanaf de grens tussen landbouw en woonwijk De Warande. Het station is in de verte zichtbaar tussen de begroeiing.
22
DE WACHTKAMER
De vaart, het doorzicht door een bomenrij en de akker geven een geven een gevoel van afstand en onbereikbaarheid
DE WACHTKAMER
23
Handschets met houtskool windsingel en akker Lelystad-Zuid
24
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
25
Begroeiing maskeert het stationscasco
Foto positie 1: Doorzicht tussen de bomen op het verweerde betoncasco van station Lelystad-Zuid.
26
DE WACHTKAMER
Het silhouet is horizontaal met twee verticale accenten Ik wandel tot ik me tussen een aantal rijen hoge bomen bevind en volg vanaf hier een pad dat begaanbaar is gemaakt door de bandensporen van een tractor. Vanaf het beschutte wandelpad doemen tussen de begroeiing af en toe de akkers op. Ik blijf doorlopen tot ik plots de eerste schimmen van het silhouet opvang. Ik loop nog iets verder en stop daar waar de bomenrij bijna ophoud. Ik besluit even af te wachten en de locatie in me op te nemen. Opnieuw hoor ik het zware en lage geluid. Twintig tellen later raast een trein opnieuw voorbij. Ditmaal overheerst het mijn gevoel door het grote contrast met stilte die ik daarvoor ervaarde. Tien tellen later is het voorbij en keert de stilte langzaam terug. DE WACHTKAMER
27
“In de paradox van de architectuur bestaat een bepaald raakpunt waar de tegenstelling tussen architectonisch concept en sensuele ervaring wordt opgeheven: het rottingspunt, precies dat punt dat onder invloed van taboes en cultuur altijd is afgewezen. Deze metaforische rotting is het punt waar de architectuur thuiskomt. De verrotting slaat een brug tussen het zintuigelijk genot en de rede.” Bernard Tschumie
Handschets met houtskool stationscasco Lelystad-Zuid
Het hoekige silhouet van het betoncasco staat in contrast met de weelderige begroeiing Het ritme van de betonkolommen Begroeiing rijkt tot onder het stationscasco
Licht brengt via de vlanken een difuus licht binnen
Ik durf nu langzaam mijn beschutte plek te verlaten en kom aan op een open plek. Voor mij het silhouet dat ik vanaf een afstand zag. De tekenen van graffiti, op een ruwe en verweerde betonnen constructie, verhullen dat het lang niet gebruikt is. Ik blijf een tijdje staan, verstijfd neem ik de contouren van het gebouw in mij op. Ik loop door tot onder het gebouw waar ik als eerste de repeterende werking van de kolommenstructuur aanschouw. De gelijkenissen tussen de leegte van het open en gedeeltelijk ongeroerde landschap en de leegte van het gebouwde station wekken een vreemde stemming bij mij op. De plek voelt heel intens. Sporen van graffiti, uitstekende stekeinden van gesloopte trappen, het verweerde en groen aangeslagen beton, planten woekeren tot onder het perron, het dichtzetten met zware houten panelen van de toegangen tot het perron en de omheining die het onmogelijk maakt de plek volledig te betreden geven het gevoel dat je hier eigenlijk niet hoort te komen. Het winkelkarretje dat achter de hekken ligt verraad nogmaals dat er wel degelijk mensen zijn geweest. Vermoedelijk hangjongeren. De plek en het gebouw spelen met mijn perceptie van tijd. In de verte hoor ik zacht gerommel, niet veel later voel ik het voorbijrazen van de trein. Het serene licht dat via beide flanken naar binnen dringt filtert harde kleuren in mijn oog tot een vlak perspectief.
“Onthechting. De kunst van het wachten. Een bijna transcendente staat van niets-doen en nietswillen. Met als uiteindelijk resultaat ‘niet langer slechts de doordruk van anderen’ te zijn, maar ‘een leven buiten de consensus.” De kunst van het wachten, David Nolens, schrijver
< Foto van onder het perron. De begroeiing neemt bezit van het gebouw.
DE WACHTKAMER
31
Ik bestudeer de gemaakte tekeningen op het ruwe beton. Opnieuw dendert een trein met volle vaart boven mij langs. Wanneer de stilte is wedergekeerd merk ik dat ik me op mijn gemak begin te voelen. Het gebouw brengt me in een ritme.
Handschets met houtskool, ritme van kolommen en balken
“In de paradox van de architectuur bestaat een bepaald raakpunt waar de tegenstelling tussen architectonisch concept en sensuele ervaring wordt opgeheven: het rottingspunt, precies dat punt dat onder invloed van taboes en cultuur altijd is afgewezen. Deze metaforische rotting is het punt waar de architectuur thuiskomt. De verrotting slaat een brug tussen het zintuigelijk genot en de rede.” Bernard Tschumie
32
DE WACHTKAMER
Graffiti Het ritme van de betonkolommen
De dalende temperatuur onder het stationscasco door het betonnen spoordak
Afsluiting middels hekwerk
Handschets met houtskool, dichtgezette trap met kolommenrij
> Foto genomen onder het perron. Dichtzetting van de trap naar het perron.
34
DE WACHTKAMER
Graffiti Afsluiting trap naar het perron
Gebouw en gebied hebben veel verschillende tijdslagen in zich. Iedere tijdslaag heeft zijn eigen kenmerken en heeft op zijn eigen wijze weerslag gekregen hoe de locatie op de dag van vandaag ervaren en gebruikt wordt. De structuur van het akkerlandschap, de bouw van een nieuwe woonwijk, het verlaten betoncasco, het voorbij razen van de trein, de aanwezigheid van mensen, de verwering door tijd en klimaat, een boer die zijn akker verbouwt, ze nemen allemaal op eigen wijze “bezit” van de locatie. Dit “bezit” resulteert in een plek die geen eigenaar kent. Difuus is omdat het gebruik ervan niet onderscheidend is en nog geen betekenis vervult voor de stad. Het stationscasco staat verlaten tussen de akkers en kijkt ontwikkelingen die langzaam naderen met lede ogen aan. In het komende hoofdstuk onderzoek ik de kwaliteiten, bedreigingen en de potentie die er ligt deze plek en het casco kwalitatieve waarde aan de stad mee te geven.
LELYS
36
D TA
?
“De tijd heeft ruimte gemaakt een nieuwe relatie tussen mens, gebouw en het landschap te ontwikkelen. Ruimte die het object vervreemdt van zijn plek. Soms haast plaatseloos en tijdloos maakt.”
DE WACHTKAMER
2. Identificeren In dit hoofdstuk ga ik op zoek naar de kwaliteiten en bedreigingen van de locatie. Aan de hand van een aantal thema’s analyseer ik de identiteiten die ik op de plek in hoofdstuk 1 heb aangetroffen. De thema’s die aan bod komen, behandel ik van de grote naar de kleine schaal. Onderstaande thema’s komen in de hoofdstuk aan bod.
HET RAAMWERK DE BOUWSTENEN POSITIE IN DE STAD TRANSITIE VAN HET GEBIED STRUCTUUR LOCATIE HET STATIONSCASCO KOPIEËN PASSANTEN ATMOSFEER
39
In de droogmakerij is de ontmanteling van het theatrale compleet. De formele elementen zijn als identieke, repeterende gietvormen in een homogeen patroon over het hele landschap verspreid. Het compositieschema van de klassieke tuin is in de droogmakerij gereduceerd tot een neutraal topografisch kader. Het resultaat is een objectieve vorm met een eigen monumentaliteit. Citaat uit het boek Zee van Land
DE WACHTKAMER
41
DE NOORDOOSTPOLDER [1942] Centrale hoofdplaats met voorzieningen omringend door kleinere dorpen. Ontworpen volgens de centrale plaatsentherorie van geograaf Walter Christaller. Landbouw is sterk verweven met het dorpse wonen.
OOSTELIJK FLEVOLAND [1957] Lelystad als belangrijkste voorziengskern.
Lelystad
Swifterband
Dronten
Biddinghuizen
ZUIDELIJK FLEVOLAND [1968] Almere als groeistad
De keuze voor het raamwerk heeft consquenties voor de verbondenheid stad en landbouw.
42
DE WACHTKAMER
HET RAAMWERK Flevoland ontwikkelde zich tussen 1942 en 1968 in drie fasen tot het grondgebied zoals we die vandaag kennen. Achtereenvolgens werden de Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland en Zuidelijk Flevoland drooggelegd. Hoewel landbouw aan het begin de drijfveer was voor de ontwikkeling en daarmee de bouwsteen voor de verkaveling van het land bepaalde, kregen we sterker de behoefte het land ook elders voor te gebruiken. Flevoland zou een plek moeten worden waar naast het boerenleven ook ruimte kwam voor wonen, werken en cultuur. Een plek waar de pioniers van die tijd een geschiedenis konden opbouwen, zodat Flevoland onderdeel kan worden van onze Nederlandse identiteit.
Locatie station Lelystad-Zuid water
groen
wegen
bebouwing
landbouw
Raamwerk IJsselmeerpolder; De Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland & Zuidelijk Flevoland
DE WACHTKAMER
43
DE BOUWSTENEN eg W t Sl oo
g we er at W
Pe rc ee l
f Er
Sl oo
t
DE NOORDOOSTPOLDER [1942] Bouwsteen: 300x800m Erf: 1ha Perceel: 23 ha
a elieg Sp
80
0
s 10
00
0
30 0
30 0
80
50
0
OOSTELIJK FLEVOLAND [1957] Bouwsteen: 300x1000m Erf: 1ha Perceel: 29 ha
10
00
0
30 12
00
0
30
0 80
0
50
ZUIDELIJK FLEVOLAND [1968] Bouwsteen: 500x1200m Erf: 1ha Perceel: 59 ha
10
00
0
30
Akkers vormen de bouwstenen voor de lanschappelijke structuur. Ogenschijnlijk lijkt de aaneenschakeling van akkers een homogeen landschap te hebben voortgebracht. Echter, door de sterk ontwikkelende mechanisatie ten tijde van de aanleg is de ruimtelijke opzet van iedere drooglegging anders. Door dezelfde toenemende mechanisatie waren de boeren daarnaast in staat per dag meer land te bewerken, waardoor boeren grotere bedrijven konden onderhouden. De Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland en Zuidelijk Flevoland hebben zo ieder hun eigen ruimtelijke structuur ontwikkelt. De landbouwkundige structuur is drager van de identiteit van de plek ondanks dat het stedelijk weefsel zich langzaam uitbreidt. De bouwsteen voor de locatie is 500(1,5xbouwsteen)x1000 meter.
12
00
0
30 0
50
De bouwstenen van de IJsselmeerpolders
44
DE WACHTKAMER
Veel verdraaiingen, naar wel geclusterd. Zo zijn er veel aaneengesloten stukken polder met dezelfde structuur en richting.
12
00
Scheiding tussen Oostelijk Flevoland en de Noordoostpolder
Veel verdraaiingen van de structuur. Het landschap word vaak onderbroken. Dit is ook terug te zien op de kaart van pagina 43, waar steden, bossen en water de leegte doorbreken.
Positie foto pagina 46 Ketelweg
Dijk tussen drooglegging Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland
De structuur is sterk. Weinig uitzonderingen. Landbouw word weinig onderbroken.
De bouwsteen werd groter en veranderde door toenemende mechanisatie Akkerstructuur IJsselmeerpolder; De Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland & Zuidelijk Flevoland
DE WACHTKAMER
45
Windsingels rond het erf zorgen voor beschutting tegen de weersinvloeden en creëeren privacy voor de bewoners. Ieder erf krijgt zo een eigen identiteit zonder de monumentaliteit van het landschap te beinvloeden.
Boerderij
Windsingel
Inrit
Schuren
Erf
Kavel
Polderblok
Poldermodule
< Luchtfoto, Ketelweg, Oostelijk Flevoland. Foto: Jan Rijpma (2014)
Schematische weergave van een poldermodule met polderblok, kavel en erf.
DE WACHTKAMER
47
Poster ter demonstratie bouw van schokbetonschuren
48
Drie generaties schokbetonschuren
DE WACHTKAMER
Archetype voor de ontwikkeling van boerenbedrijven werd de Schokbeton- of ook wel montageschuur. Ze werden gemaakt van beton en geprebariseerd. In tijd vond er een doorontwikkeling plaats waardoor er verschillende generaties schuren bestaan.
De landbouwkundige structuur is drager van de identiteit van de plek ondanks dat het stedelijk weefsel zich langzaam uitbreidt. De bouwsteen voor de locatie is 500(1,5xbouwsteen)x1000 meter. Op de akkers rond het station hebben zich nooit boerenbedrijven gevestigd. Het gebied kent dus geen “eigendom”.
Structuur landbouw Bouwsteen: 450x1000m [1,5xbouwsteen] Perceel: 45 ha
De bouwsteen is nog duidelijk herkenbaar op de locatie
DE WACHTKAMER
49
Hollandse Hout
[recreatie] Bossen rond de stad.
Wijken omsloten door een wegenstructuur, dreven genoemd zijn hierdoor sterk van elkaar gescheiden.
IJsselmeer
Markermeer
Water: Sloten en kanalen rond de stad monden uit, ten zuiden van de stad, in het Markermeer.
Snelweg A6 langs de oostzijde van Lelystad
1. Centrum 1.
Luchthaven Lelystad Airport
Voorzieningskernen met centraal het verticaal georganiseerde centrum van Lelystad.
50
DE WACHTKAMER
Spoorlijn doorkruist bos, akker en de stad.
POSITIE IN DE STAD Lelystad, is ontwikkelt en ontworpen vanuit een verticale en langwerpige stadskern. Een structuur door Cornelis van Eesteren bedacht om toekomstige wijken de nabijheid van het centrum te kunnen bieden. De wijken aan deze langwerpige stadskern vormen “affe” structuren
met ook in ieder wooncluster een eigen kern met voorzieningen en een school. De wijken worden verbonden en tevens ruimtelijk van elkaar gescheiden door een hoofdstructuur van wegen. De stad ontwikkelde een sterke stadsgrens door aanleg van de A6 ten oosten van Lelystad, water in het westen en noorden en bos ten zuiden van de stad. De akker van
De Warande
Ontwikkeling Lelystad vanuit de stadskern naar buiten. De Warande als meest recente stadsontwikkeling
Landbouw direct verbonden aan Lelystad.
Lelystad-Zuid is naast het noorden van Lelystad de enige plek waar akkerland direct grenst aan de stad en dus geen sterke stadsrand vormt, maar een open gebied is. Een buffer tussen stad en de grens rond de stad. Die grens wordt in de nabije toekomst nog sterker door de aanleg van een nieuwe rondweg, een snelle verbinding naar de A6 en Lelystad Airport.
1965-1975 1975-1985 1985-1995 1995-2005 2005-2015 2015-heden
Grenzen rond de stad. Met in de nabije toekomst een nieuwe rondweg langs de onderzijde van Lelystad.
Lelystad toekomstig? Een stad die vol is.
DE WACHTKAMER
51
1927 Proefpolder Andijk
1930 Wieringermeerpolder
1932 Afsluitdijk
Boven <1957: Voor de drooglegging van Oostelijk Flevoland bestond het gebied uit water. In eerste instantie zout water en behoorde het tot de Zuiderzee. Later, door de aanleg van de Aflsluitdijk, werd het onderdeel van het IJsselmeer.
1942 Noordoostpolder
1957 Oostelijk Flevoland
Boven 1957-1975: Vlak na de drooglegging werd het land verkaveld. De waterstructuur, infrastructuur en groenstructuur vormen de basis. 1968 Zuidelijk Flevoland
1975 Waterkering Houtribdijk
2018 Marker Wadden
52
DE WACHTKAMER
Onder 1975-1990: Tussen 1975 en 1990 ontwikkelde Lelystad zich snel. De basis voor de stad werd gelegd. Het spoor tussen Amsterdam en Lelystad werd aangelegd in 1980. Het stationscasco van Lelystad-Zuid werd gebouwd tussen de akkers.
d ta lys Le -Z uid
De plek heeft vanaf 1957, de start van de drooglegging, in circa 65 jaar een grote ruimtelijke transitie ondergaan. De plek transformeerde van Markermeer, toen nog in open verbinding met de Waddenzee, naar zoetwater door aanleg van de Afsluitdijk. Na de drooglegginging 1975 ontwikkelt ten noorden van de locatie Lelystad, ten zuiden de
Oostvaardersplassen met daartussen een omvangrijk bosgebied Het Hollandse hout. Het spoor doorkruist even later het landschap na de aanleg van het spoor eind jaren ‘80. De ontwikkelingen rond de locatie kapselen het oorspronkelijk akkerlandschap, na de drooglegging in 1957, sterk in. De akker die ooit op de plek werd aangelegd, wordt alsmaar kleiner en langzaam ingenomen door uitbreidingen van Lelystad.
co as sc ion at St
TRANSITIE VAN HET GEBIED
<1957: Water
1957-1975: Structuur verkaveling
1975-1990: Het spoor
Boven 1990-2005: Lelystad breidt zich in je jaren daarna niet meer zo snel uit, toch ontstaan er nieuwe woonwijken ten zuiden van de stad. De infrastructuur rond het spoor word verder uitgebreid. Twee windsingels ter plaatse van het station worden gepland.
Onder 2005-2020: De eerste fase van de Warande, de wijk ten westen van de locatie, word aangelegd.
1990-2005: Eerste ontwikkelingen na aanleg spoor
2005-2020: Ontwikkeling woonwijk
DE WACHTKAMER
53
Oorspronkelijke plannen voor de plek komen voort uit de ontwikkeling van het station. Rond het station zou een centrum ontstaat met verschillende winkels. Het zou tevens een sterke verbinding krijgen met het langgerekte en verticaal georganiseerd stadcentrum van Lelystad.
Je ziet dat de gedraaide waterstructuren rechts van het station, welke terugkomen in analysetekeningen op pagina 57, zijn gedraaid ten gunste van ontwikkelen van Lelystad. Hierover op de volgende pagina’s meer.
Bron: Plankaart Warande fase 1:Ruimtelijke plannen
Lelystad ontwikkelde veel stadsvisies. Het laatste betreft een visie op de locatie voor 2023 waarop de plek gemarkeerd staat als woonbestemming. Het station zal in dat geval zijn functie hoogstwaarschijnlijk weer gaan vervullen.
2023
54
DE WACHTKAMER
1964 1969 1978 2015
1992
Omgevingsvisie Lelystad 2040
De plankaart (links) lijkt nog actueel. De wijk links van de locatie is daadwerkelijk zo gebouwd. De visie van Lelystad rijkt echter verder. Toekomstplannen voor de plek zijn vastegelegd in een omgevingsvisie voor lelystad waarin ze aankondigen de hoofdstatd van de natuur te willen worden. Voor
Lelystad-Zuid wordt gedacht aan wonen in een groene omgeving. Zelfs een nieuw station, aangemerkt met de oranje stip op de kaart, wordt overwogen.
DE WACHTKAMER
55
Infrastructuur De Larserdreef, de zuidelijkste hoofdontsluitingsweg van Lelystad vormt een barrière tussen de stad en het ingeklemde landschap ten zuiden van de stad. De interactie tussen de stad boven en landbouw onder is daardoor nihil. Een zandweg over het terrein van een biomassacentrale is de enige mogelijkheid het station te bereiken. De kaarsrechte infrastructuur van de landbouw ten oosten van het station snijdt dwars door het gebied en rijkt tot de Oostvaardersplassen. Het spoor snijdt in dezelfde richting ook dwars door de structuur van de landbouw en creëert twee fysiek gescheiden gebieden. In het gebied, links van het stationscasco, bevindt zich een overwoekerd tractorpad.
o stadsstructuur o landbouwstructuur o toegangsweg stationscasco o tractorpad
Groenstructuur De nog aanwezige laanbeplanting, afkomstig van de landbouwstructuur, onderbreken het landschap en zorgen voor een coulissewerking. Twee windsingsels, dwars door de landbouwstructuur, markeren de plek van het verlaten station. Die hierdoor verscholen tussen het groen is komen te liggen.
o stadsstructuur o landbouwstructuur
56
DE WACHTKAMER
STRUCTUUR LOCATIE
Morfologie Vanuit de stad vinden er verschillende ontwikkelingen plaats. maar er is weinig tot geen samenhang tussen ontwikkelingen. Daarnaast is de relatie tussen de gebouwen en aangesloten landschap van een slechte kwaliteit. De gebouwen lijken haast ongeaard. Ze houden geen rekening met de structuur van het landschap, het zijn uitbreidingen op de structuur van de bestaande stad of zelfs nieuwe structuren die contextueel op zichzelf staan. Station Lelystad-Zuid, te midden van de landbouw kijkt de ontwikkelingen aan. Het ziet hoe de stad heel langzaam zijn voetstappen op de landbouwgrond zet. Het stedelijk weefsel is op verschillende plekken de landbouwkundige structuur binnengetreden. Ze vormen sterke uitzondering op de orthogonale structuur van de landbouw.
Waterstructuur De structuur van het water kan worden ondergebracht in twee structuren. De structuur van de stad en van het platte land. Ten noordwesten van de locatie rijkt de orthogonale waterstructuur van de landbouw tot in de stad. De grote vaarten vormen ten zuiden en oosten van de locatie een fysieke grens met het overige landschap. De aanwezige sloten geven het het ritme van de landbouw weer. Een ritme die rond de locatie is verstoord door mogelijk de bouw van het station in 1988, waarbij aan beide zijdes van het aangelegde talud voor de trein ook geulen ten behoeve van afwatering werden gegraven.
o stadsstructuur o landbouwstructuur
o stadsstructuur o landbouwstructuur
DE WACHTKAMER
57
De pioniersbegroeiing rond het stationscasco geeft de plek een intiem en besloten karakter
De waterstructuur heeft een andere richting en volgt de verdraaiing van de windsingel.
1988-2023 Station Lelystad-Zuid in landbouwkundige context, Denis Guzzo
Een zandweg onder het perron verbindt de akkers aan weerszijde van het spoor
De locatie wordt sterk begrensd. De identiteit van de plek ontleent zijn kwaliteiten aan deze begrenzing, omdat het afstand en ruimte creëert tussen bebouwing en het stationscasco. De doorkruising van het spoor zorgt binnen de begrenzing voor twee gescheiden gebieden. Het stationscasco verbindt de twee gebieden. De landbouw, de pioniersbegroeiing en windsingels zijn de landschappelijke dragers van de plek en vervreemden het stationscasco als een stedelijke entiteit in een landschappelijke context.
Begrenzing
De weg doorkruist de akkers en begrensd de verstoring van de landbouwstructuur
Structuren binnen begrenzing met een bestaand tractorpad tussen de windingel
De spoorlijn doorkruist de akkers. Een tweetal windsingels scheidt het gebied in vier kwadranten
Stationscasco verbind twee gebieden
DE WACHTKAMER
59
HET STATIONSCASCO Het stationscasco is een doorbraak in de taludwand waarop de trein rijdt. Het perron is opgetild van het maaiveld door een kolommenstructuur van beton. Het perrondek
vormt een sterke zonering tussen maaiveld en het perron. Een onbetreedbare wereld in zijn huidige toestand, omdat trappen naar het perron zijn dichtgezet. Het casco zelf heeft een sterk silhouet door zijn horizontaliteit en twee verticale trapelementen.
0
2,5
5
7,5
10
20
0
2,5
5
7,5
10
20
0
2,5
5
7,5
10
20
Station in gebruik: verbinding tussen perron en maaiveld
Station buiten gebruik: Casco is niet meer dan een verbinding tussen links en rechts. Perrron is een barriere tussen boven en onder.
Ter plaatse van het station; een verbinding tussen links en rechts
Trein op het talud; geen verbinding links en rechts
60
DE WACHTKAMER
Plattegrond perrondek
3,7
Trap naar perron
4,3 4,3 3,7
Trap naar perron
12
12
12
12
12
Plattegrond onder perron
Gevelaanzicht: Stationscasco als doorbraak van het treintalud; een verbinding tussen twee plekken
DE WACHTKAMER
61
Maquette stationscasco Lelystad-Zuid: ritme van kolommen in een stramien van 12 meter.
Maquette stationscasco Lelystad-Zuid: trap naar het perron
62
DE WACHTKAMER
Een station in gebruik is een plek waar wordt gewacht op de trein. Het stationscasco van Lelystad-Zuid doet dat in zekere zin ook. Het wacht op een gebruiker.
Maquette stationscasco Lelystad-Zuid: Een sterk silhouet door zijn horizontaliteit en twee verticale trapelementen.
Gevelaanzicht geleding
DE WACHTKAMER
63
Een casco met telbare elementen
6x kolomelement
2x verticaal element
10x voet element
24x gevel element
110x plafond element
ijn
lyli
Le
Veel elementen uit het casco zijn telbaar, volgen een ritme en zijn in veelvoud aanwezig.
Het casco station LelystadZuid in elementen
64
DE WACHTKAMER
Bouwstenen station Lelystad-Zuid
DE WACHTKAMER
65
2
2
o huidige casco o gesloopt in 2016
1. Situatie betoncasco tot 2016, trap naar perron is gesloopt
1
1
0
2,5
DE WACHTKAMER
7,5
10
Het station is gebouwd in 1988, maar heeft zonder in gebruik te zijn genomen al een aantal transities ondergaan. Reeds gesloopt zijn de trappen aan de twee verticale betonelementen en de hellingbanen aan de uiteinden van beide perrons vanwege de veiligheid en als gevolg van overlast en vandalisme. Om dezelfde reden “tijdelijk” toegevoegd zijn een stalen hekwerk en houten panelen die de twee trappen naar het perron afsluiten.
66
5
20
2
1
1
2
o huidige casco o tijdelijke dichtzettingen na 2016
1: Dichtzetting van trap naar het perron
0
2,5
5
7,5
10
20
2: Omheining station na sloop trappen en hellingbanen, aangebracht ter voorkoming van incidenten.
DE WACHTKAMER
67
KOPIEËN ALMERE
2 3
1
5
6
4
Ze zijn een weergave van de plek die Lelystad-Zuid had kunnen zijn wanneer deze als station zou functioneren; Stations Almere Muziekwijk, Almere Parkwijk en Almere
1
2
Buiten. Componenten die het casco vormen zijn gelijkwaardig. Het stramien van 12m, de kolommenstructuur, het afgeronde perrondek, de trappen. Er zijn echter ook
3
0
2,5
5
1
7,5
10
20
2. Station Almere Muziekwijk,1987 Trap links, 4 stramienen (12m), Losse trappen tegenover elkaar.
68
DE WACHTKAMER
verschillen; de positie van de trappenhuizen, en de lengte van het perron is locatiespecifiek. Zichtbaar wordt hoe het station zou integreren in het stedelijk milieu.
2
3
4
5
6
0
2,5
5
7,5
10
20
4 Station Almere Parkwijk, 1996 Trappen tegenover elkaar, trapelement gewijzigd, doorgaande balustrade langs perron.
LE
LYS
8
TA D
7
D-ZUID
LELYSTA
Tracé Lelylijn tussen Lelystad en Almere Overige treinstations Lelylijn tussen Lelystad en Almere 1. Station Almere Poort, 2012 3. Station Almere Centrum, 1987 6. Station Almere Oostvaarders, 2004 8. Station Lelystad Centrum, 1988
1
2
3
4
5
6
0
5. Station Almere buiten, 1987 Casco 1 stramien langer, trap 1 stramien opgeschoven, 180 graden gedraaid.
2,5
5
1
7,5
10
20
2
3
4
5
0
2,5
5
7,5
10
20
7. Stationscasco Lelystad-Zuid, 1987 Casco 1 stramien langer, trap 1 stramien opgeschoven, 180 graden gedraaid.
DE WACHTKAMER
69
PASSANTEN Het ritmische polderlandschap is traag. Het langsrijden van een trein of het tegenkomen van mensen leveren een kort moment van bewustwording op. Tijd en plaats trekken aan je voorbij totdat er weer iemand langswandelt of er een volgende trein voorbijraast. Het overstemt tijdelijk de traagheid van het landschap. Een sterk contrast met de stilte die je daarvoor ervaart. Iedere vorm van stedelijkheid, wandelende mensen, het voorbijrazen van een trein voelt intens. Metname omdat het gebouw geen functie vervult en desolaat is.
Schets leegte stationscasco
Twee stromen overkruisen elkaar
Schets voorbijrazende trein
HET VOORBIJRAZEN VAN EEN TREIN De contrasten op de plek zijn groot. De stilte word ieder half uur kortstondig tweemaal doorbroken.
70
DE WACHTKAMER
Aanwezigheid van mensen op de locatie
De ervaring van leegte en traagheid van het homogene landschap en het verlaten betoncasco staat in spanning met kortstondige interventies. Een geparkeerde auto vlakbij het stationscasco
DE WACHTKAMER
71
stilte...
6 seconden later, de trein verdwijnt uit het zicht Sequentie van de trein tussen Lelystad en Almere, iedere 30 minuten, tussen 6:30 en 01:00, 365 dagen per jaar.
72
DE WACHTKAMER
Trein Lelystad naar Almere passeert
6 seconden later, de trein verdwijnt uit het zicht
40 seconden later, de trein Almere naar Lelystad passeert
stilte... voor 30 minuten lang
DE WACHTKAMER
73
ATMOSFEER Het casco is de afgelopen 30 jaar blootgesteld aan climatologische invloeden. Doordat het station niet in gebruik is genomen, zijn deze niet geremd door menselijke inbreng. De opgetreden verwering versterkt het feit dat het niet in gebruik genomen is. Daarnaast dragen tijdelijke interventies bij aan het schimmige karakter van het gebouw en de locatie. Zoals het later aangebrachte hekwerk om vandalisme tegen te gaan en de aangebrachte graffiti op het gebouw.
De uitgebloeide grassen, begroeiing en bomen voegen zich naar de kleur van het verweerde beton. < Foto locatie: 4 januari 2020
74
DE WACHTKAMER
Prefab beton, glad Onderzijde perrons
In het werk gestort beton, plankenbekisting. Onderzijde spoortracé
Reliëfbeton, Bekleding trappen en kopwand onderzijde perron
Verweerd prefab beton Balustrade perron
Verschil in verwering door verwijderen van trappen.
Graffiti Aangebracht op kolommen, wanden en tijdelijke dichtzettingen.
Ronde kolommen, ruw Veel grind aan oppervlakte
DE WACHTKAMER
75
Foto positie B
B
B
D
C
C
Foto’s Denis Guzzo (voor sloop van trappen), Station Lelystad-Zuid
76
DE WACHTKAMER
> Foto positie D
Contrasten worden uitvergroot. De rauwheid van de plek en het beton zijn sterk voelbaar. De plek voelt intiem omdat er geen relatie meer met de omgeving is. Het gebouw verliest nog sterker zijn oorspronkelijke functie.
> Foto positie C
DE WACHTKAMER
77
Foto A: Denis Guzzo (voor sloop van trappen), Station Lelystad-Zuid in de nacht. Aangelicht vanonder het casco.
78
DE WACHTKAMER
De desolate context draagt bij aan de atmosfeer die het gebouw met zich meedraagt. Belangrijke dragers van de atmosfeer zijn de ritmiek; terug te vinden in de kolommenstructuur en het perron, en de materialiteit; beton met verschillende texturen door de wijze van storten.
A
DE WACHTKAMER
79
DE THEMA’S De plek is een wachtkamer in meerdere opzichten en op verschillende schaalniveau’s. Op het schaalniveau van Flevoland legt de plek een verbinding met landschapskamers waaruit Flevoland is opgebouwd. Voor Lelystad een wachtkamer,
HET RAAMWERK
omdat het al 30 jaar wacht op ontwikkeling. Het stationscasco als wachtkamer dat refereert aan zijn ontstaansgeschiedenis van wachtruimte voor de trein. De landbouw, die de plek volledig omringt, is de belangrijkste identiteitsdrager van de plek en heeft er samen met de sterke aanwezige landschappelijke
structuren voor gezorgd dat het stationscasco nog midden tussen de akkers ligt. Het stationscasco zelf is verweerd geraakt door blootstelling aan het weer, deels gesloopt, afgesloten en aangetast door graffiti. Ze vertellen het verhaal van de transformatie die het gebouw de afgelopen 30 jaar heeft ondergaan. De akker moet blijven om het stationscasco vervreemd te houden van
DE BOUWSTENEN
POSITIE IN DE STAD
Een landbouwgebied dat begrensd is
1,5x bouwsteen van Flevoland
Landbouw grenst aan de stad
> Ieder thema draagt op eigen wijze bij aan de identiteit van de locatie en het verlaten stationscasco.
80
DE WACHTKAMER
zijn locatie. In het komende hoofdstuk vertel ik meer over de strategie voor de locatie en het stationscasco.
TRANSITIE VAN HET GEBIED
STRUCTUUR LOCATIE
HET STATIONSCASCO
De stad treedt op eigen wijze de landbouwkundige structuur binnen.
Sterke begrenzing door orthogonale structuren. Windsingels, water en wegen.
Herkenbaar silhoutte met een horizontale geleding en verticale trapelementen. Een casco van een ongebruikte wachtruimte.
DE WACHTKAMER
81
82
KOPIEËN
PASSANTEN
ATMOSFEER
De kopieën zijn waardevol als contrast met de plek van station Lelystad-Zuid. Het laat zien hoe de plek zich had kunnen ontwikkelen tot station. Het moet niet opnieuw een station worden.
Het voorbijrazen van de trein versterkt de afstand die de plek heeft tot de stad. Verlaten en ongebruikt.
Geeft het gebruik van de plek in de afgelopen 30 jaar weer.
DE WACHTKAMER
3. Bepalen De ontwikkelde landschappelijke en ruimtelijke kwaltiteiten, die ik heb onderzocht in hoofdstuk 2, mogen niet zomaar verloren gaan. De plek weer inzetten als station zou de afgelopen 30 jaar doen vervagen. De landbouw is namelijk een belangrijke identiteitsdrager voor de ontwikkeling van Flevoland en de plek. Het stationscasco tussen de akkers een symbool voor de roerige ontwikkeling van LelystadZuid. Samen zorgen ze voor een bijzondere identiteit waar stad en landschap met elkaar verweven is. In dit hoofdstuk presenteer ik mijn strategie voor de locatie en het gebouw. De plek als stadsakker.
85
De plek heeft een strategie nodig de ruimtelijke kwaliteiten uit hoofdstuk 2 zichtbaar en beleefbaar te maken. Bereikbaar zijn voor iedereen. Zodat het gebouw en de plek een ruimtelijke bijdrage kunnen leveren aan stad en de bewoners. Daarnaast een verrijking is van het landschap en een bijdrage levert aan het verhaal en de geschiedenis van de plek. Om dit te bereiken zijn twee speerpunten van belang: 1. De ruimtelijke voorwaarden creëren voor het gebruik van de plek. Waarin het huidige landschap en het gebouw aan de basis liggen. Er zijn vier voorwaarden, die ik hierna verder toelicht: A Zichtbaar houden historie landbouwstructuur B Behoud van landschappelijke tijdslagen C Het fundament vergroeit met de plek D Opnieuw en opnieuw 2. Een programma toevoegen zodat de plek waarde krijgt voor de stad, zijn bewoners, en betekenis geeft aan de veranderende omgeving. Twee thema’s zijn belangrijk bij het creëren van een functie voor de plek: LANDSCHAP: De locatie als stadsakker GEBOUW: Het stationscasco als erf en fundament voor een ontmoeting.
DE WACHTKAMER
87
1A. ZICHTBAAR HOUDEN HISTORIE LANDBOUWSTRUCTUUR De huidge ruimtelijke condities zorgen voor een vervreemde werking van het gebouw en zijn context. Deze wisselwerking tussen gebouw en omgeving is een kwaliteit en moet behouden blijven. De kwalitatieve en telbare leegte van Flevoland moet ook voelbaar zijn in de stad. Een nieuw landschappelijk kader creëert de afstand die het station nodig heeft vervreemd te blijven in zijn omgeving. Binnen dit kader vormt zich een landschap als landgoed voor de stad. Het oorspronkelijke productielandschap van Flevoland gekoppeld aan beleefbaar maken en openstellen van het gebied. De functie die het eigenlijk al had alleen dan met een ruimtelijke kwaliteit voor de stad. Rond dit gebied breidt de stad zich uit. Door sterke grenzen te markeren, blijft de bewoonde wereld op afstand en vormt het wonen zich rond het landgoed. Het landgoed wordt daarmee een heterotopie binnen de stedelijkheid. Een lusthof en wachtruimte voor de stad. We weten immers nu nog niet hoe we de stad over 20 jaar gaan gebruiken.
88
DE WACHTKAMER
De structuur van de polder inzetten en zichtbaar houden
1B. BEHOUD VAN LANDSCHAPPELIJKE TIJDSLAGEN Wat al was blijft behouden. Deels oorspronkelijke akkers, deels al aangetast stukken land door toekomstige stedelijke ontwikkeling. Huidige aanwezige structuren als wegen, windsingels en geulen dragen bij aan het verhaal van de plek. Ze blijven behouden en krijgen een nieuwe functie.
Tijdslagen behouden
DE WACHTKAMER
89
1C. HET FUNDAMENT VERGROEID MET DE PLEK Het station heeft geen stedelijke context gekend. Het is altijd een vreemd baken in het landschap geweest. De toekomst van dit baken in het landschap is niet het terugbrengen van het gebouw naar zijn oorspronkelijke functie in zijn oorspronkelijk bedoelde context, maar juist het omarmen van de huidige leegte. Deze leegte heeft de architectonische kwaliteit van het gebouw zichtbaar gemaakt. Het gebouw vormt het epicentrum van het lege stadshart. Een centrale passage voor samenkomen en uiteengaan. Het casco is waardevol als fundament voor een nieuw programma. Het vertelt een belangrijk verhaal over de geschiedenis van Lelystad, waarbij een ontwikkeling in gang gezet is die tot op heden niet voltooid is. Het casco is vergroeid geraakt met het lege landschap en wordt drager voor een nieuw programma. Het stramien van het casco vormt het uitgangspunt.
Bestaande structuur van het fundament vormt de basis voor de structuur van het nieuwe programma.
Nieuwe structuur op het bestaande fundament.
90
DE WACHTKAMER
1D. OPNIEUW EN OPNIEUW Zowel de omliggende akkers als het casco functioneren als wachtkamer. Het nieuwe programma is demontabel, het fundament herbruikbaar voor een ander programma of zijn originele functie van station.
Het fundament is herbruikbaar.
De toevoeging is licht van structuur en demontabel.
DE WACHTKAMER
91
LANDSCHAP: DE LOCATIE ALS STADSAKKER Een productielandschap voor de bewoners van Lelystad met producten die in het Nederlandse klimaat in de volle (klei) grond groeien. Met respect voor bestaande landschappelijke structuren, zodat circa 90 hectare vruchtbare landbouwgrond terug
92
gegeven kan worden aan de stad. Het programma van de stadsakker komt voort uit het de historie van de plek. De locatie is immers vanaf de aanleg landbouwgrond geweest. Door een programmatische verbinding te leggen met de stad, krijgt de plek een nieuwe betekenis en daarmee een gebruikswaarde voor zijn omgeving.
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
93
DE COÖPERATIE HERENBOEREN Een coöperatie bestaande uit ca. 200 leden welke éénmalig geld betalen en meedelen in de oogst, maar ook een verplichting hebben mee te helpen op de akker.
BOER Beheert de grond en de boerderij en krijgt betaald vanuit de coöperatie Herenboeren.
BEZOEKERS/OVERIGE AFNEMERS Betalen voor de producten welke ze zelf van het land halen of kopen deze in de buurtwinkel.
Werking van een coöperatie Herenboeren
GEBOUW: HET STATIONSCASCO ALS ERF EN FUNDAMENT VOOR ONTMOETING
94
Centrum van de ontwikkeling is het erf en de boerderij. Het erf is een plek van samenkomen. Een plek waar herinneringen worden gemaakt en met elkaar worden gedeeld. De plek verwerft betekenis in het dagelijks leven van de stadsbewoners. Het erf als epicentrum van een nieuwe wijk dat functioneert als een buurtcentrum. Het Concept: herenboerderij, Een
DE WACHTKAMER
andere manier van boeren Eigenaar van het erf en de daarbijhorende akkers zijn een groep streekbewoners dat op een kleinschalige manier duurzame landbouw bedrijft. In dienst bij de Herenboerij is een boer/zijn boeren die als kennisdrager functioneert en het dagelijkse werk op de boerderij op zich neemt. De streekbewoners betalen de boer en delen mee in de opbrengst van het land. De grootte
SCHUUR
OOGST EN MACHINES 300 M² producten van het land en machines tbv bewerking
SCHUUR
WERKPLAATS 150 M² bewerkingen van producten kunnen door de buurt worden gedaan in de werkplaats
WINKEL 80 M² In de winkel worden spullen van het land verkocht KEUKEN + BUURTCENTRUM 120 M² een plek om samen te komen en te eten
VERBLIJF BOER 80 M² Een plek waar de boer verblijft ten tijde van de oogstwinning.
WONING Programma erf Lelystad-Zuid
van een Herenboerderij varieert, maar heeft vaak een grootte van ca. 20 hectare. Door wisselende delen braak te laten, kan de bodem herstellen, maar is er ook voldoende ruimte voor biodiversiteit zoals verschillende dieren, wilde bloemen en grassen.
Startprogramma Herenboerderij Basis voor het programma zijn ruimtes waar ontmoeting centraal staat. Een winkel, waar producten van het land worden verkocht, een buurtcentrum waar samen gekookt kan worden en een werkplaats waar producten verwerkt kunnen worden voor de verkoop. Daarnaast is er ruimte voor opslag van de oogst en landbouwmachines.
DE WACHTKAMER
95
WINKEL EN BUURTCENTRUM Een verblijfsplek voor buurtbewoners om samen te eten van de oogst.
UITKIJKPUNT Zicht over de akker en de toekomstige ontwikkeling van Lelystad
VERBLIJF BOER Een eigen woning waar de boer kan verblijven in het oogstseizoen.
WERKPLAATS Een plek waar producten van het land worden schoongemaakt, worden verwerkt tot producten en worden klaargemaakt voor de winkel.
Ruimtelijke vertaling met de belangrijkste eisen/ kwaliteiten van iedere plek. In het ontwerp (hoofdstuk 4) ligt ik deze nader toe. Je ziet dat ik de volumes ook een eigen vorm heb gegeven. In het ontwerp zal ik nader toelichten waarom dit zo belangrijk is voor het gebouw.
96
DE WACHTKAMER
OOGST EN MACHINES Op het maaiveld, een koele plek waar de oogst goed te bewaren is.
4. De wachtkamer In dit hoofdstuk neem ik jullie mee in mijn ontwerp voor de plek; De wachtkamer als stadsakker en boerderij. In de eerste pagina´s van het hoofdstuk laat ik een deel van het proces zien. Welke keuzes zijn belangrijk en waarom. Daarna volgt de uitwerking van het ontwerp, welke begint met een situatie. De plek ontleent zijn nieuwe programma aan de functie die al aanwezig is, de akker. De stadsboerderij slaat een brug tussen akker en stad. Een plek waar mensen uit de stad hun groentes kunnen halen, samen kunnen verbouwen en samen kunnen proeven van het land. Een plek voor ontmoeting. Het houten ontwerp koestert het bestaande casco als drager van het nieuwe programma, voegt zich ruimtelijk naar de structuur van de polder en legt een programmatische verbinding tussen landbouw en stad. De historie van Lelystad en Flevoland gevangen in het ontwerp.
99
Principedoorsnede: Houten schuur op het bestaande stationscasco
Een houten schuur op het bestaande casco. De trein raast door het gebouw. De bestaande trappen worden gebruikt de nieuwe gebouwen erboven te bereiken. Het maaiveld en de ruimte onder het voormalige perron wordt bewust vrijgehouden en behoudt daarmee zijn kwaliteit als vluchtige ruimte.
DE WACHTKAMER
101
Een eerste verbeelding van “de schuren” op het bestaande stationscasco
102
DE WACHTKAMER
Het betoncasco functioneert als basement voor de nieuwe stadsboederij. De vorm van deze boerderij en mogelijk ook de bouwmethodiek is ontleent aan de typologische bebouwing van de schuren in de Flevopolder. De relatie tussen gebouw en omgeving is puur functioneel. De
omliggende landbouwgrond is geen attractie/ suggereert geen verbinding maar is voor de bezoeker onbereikbare leegte als buffer tussen het wonen en deze stadsboerderij. Het nieuwe in verhouding tot het bestaande. Sterke, duidelijke en sobere vorm. Niet ondergeschikt aan het bestaande gebouw, maar juist als vorm heel
sterk. De nieuwe vorm onderscheidt geen functie en is uniform. In de nieuwe volumes vindt opslag van de gewassen plaats en bevinden zich dienende ruimtes.
DE WACHTKAMER
103
104
DE WACHTKAMER
Het archetype Het stramien is gegeven door het stationscasco, de architectonische expressie daarentegen niet. De keuze van het archetype komt voort uit de analyse van het erf en de schuren die door heel Flevoland verspreid staan. Woonhuis en schuur hebben in bijna alle gevallen een zadeldak . De vorm van het volume versterkt de herkenbaarheid van de functie. De gebruiker kan zich ermee identificeren. Ik maakte verschillende studiemodellen en zocht naar het archetype en de architectonische expressie.
DE WACHTKAMER
105
De modellen brachten me naar een een samengesteld volume met als archetype de schuur.
Fundament als drager Een van de eerdere schetsen waarin de houten constructie is doorgezet op het maaiveld. Nieuw en oud vermengen. Sterker is wanneer geen nieuwe constructie op het maaiveld nodig is, maar het betonnen fundament van het stationscasco de drager is.
106
DE WACHTKAMER
programma bovenop het bestaande fundament. Zo blijft het maaiveld vrij van gebouwen en word het de bestaande situatie nauwelijks aangetast.
Gebouw boven het maaiveld Een volume bovenop het bestaande fundament. Zo blijft het maaiveld vrij van gebouwen. De identiteit van de plek blijft zoveel mogelijk gehandhaafd.
het volume verder naar achteren schuiven in de luwte van het station, dieper het groen in.
Structuren op elkaar leggen Het volume verder naar één zijde van het perron schuiven, waardoor het gebouw betreden kan worden via de bestaande (huidig dichtgezette) trappenhuizen.
programmatisch opknippen van het volume in verschillende hoofdvolumes. (samengesteld volume) Het principe van een boeren erf waarbij ieder gebouw zijn eigen vorm heeft.
Aftekening programma Programmatisch opknippen van het volume in verschillende hoofdvolumes (samengesteld volume). Het principe van een boeren erf waarbij ieder gebouw zijn eigen expressie heeft.
Positie van het volume op het statonscasco
DE WACHTKAMER
107
De Wachtkamer is een stedenbouwkundige leegte, die de schaal van de oorspronkelijke bouwsteen oppakt en zichtbaar maakt. De grijze gebieden op de kaart worden gepland voor uitbreiding van Lelystad. Na voltooiing komt de stadsakker als leegte in de stad te liggen. Het contrast tussen stad en akker wordt vergroot. De wachtkamer functioneert als groene ruimte in het hart van de stad.
108
DE WACHTKAMER
Situatietekening Lelystad-Zuid
DE WACHTKAMER
109
1
De wachtkamer als groene ruimte in de stad. De oorspronkelijke structuur erbinnen blijft behouden. Toegangen tot hoofdroutes door het gebied bevinden zich op de plekken waar het gebied ook nu betreden wordt of via de slotenstructuur in het oostelijke gedeelte, aangeduid met een zwart omrande cirkel. Toegang 1, over het bestaande tractorpad tussen de windsingel, wordt met een brug over het water verbonden met de stad. In de komende pagina’s neem ik jullie mee in de route over deze brug, via het tractorpad naar het gebouw. Toegangen tot de Wachtkamer.
Situatietekening locatie: De Wachtkamer
110
DE WACHTKAMER
< Centrumgebouw op het fundament van station Lelystad-Zuid
DE WACHTKAMER
111
Schets: gebruik maken van het tractorpad
1 HET BESTAANDE TRACTORPAD Het tractorpad is een nieuwe verbinding tussen de stad en de akker. Een houten brug
112
over het water brengt bezoekers en bewoners door de windsingel naar het gebouw. Op het pad ervaar je, kijkend tussen de bomen door, de akker. Langzaam nader je een
DE WACHTKAMER
plek die je nog niet kent of hebt gezien.
De wandelroute over tractorpad
DE WACHTKAMER
113
EEN NIEUW VOLUME OP HET BESTAANDE CASCO De boerderij “zweeft” boven het bestaande betonnen fundament. Afleesbaar vanaf het
maaiveld is een houten massa opgebouwd uit samengestelde volumes, voortkomend aan de verschillende functies in het gebouw.
Impressie exterieur
114
DE WACHTKAMER
Mysterieus, door de verticale lammellen wordt niet precies zichtbaar of er mensen aanwezig zijn in het gebouw. Het gebouw maakt hopelijk nieuwsgierig en verleidt
toevallige voorbijgangers het gebouw te betreden.
DE WACHTKAMER
115
‘s Avonds wordt door middel van verlichting “het zweven” versterkt, door de opbouw te verlichten en het bestaande casco donker te laten.
Het gebouw werkt als een lantaarn naar de omgeving.
Impressie exterieur avond
116
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
117
Grassen en wilde bloemen op braakliggende akkers zijn nodig de grond vruchtbaar te houden, maar versterken ook de leegte van de plek.
DE AKKER Op de akker wordt in strokenteelt verschillende groentes en fruit gekweekt. Braakliggende stukken worden gezaaid met een gras en bloemenmengsel en kan het jaar erop weer worden ingezet voor voedselproductie. Een
118
houten padenstructuur tussen de akkers, langs de bestaande sloten, begeleidt je door de akkers. In de verte is de boerderij zichtbaar en torend het boven de begroeiing uit. Het wekt nieuwsgierigheid op.
DE WACHTKAMER
Groentes worden geteelt in stroken zodat oogsten ervan beheersbaar blijft.
Bestaande sloten en geulen handhaven.
Padenstructuur tussen de akkers langs de bestaande sloten en geulen.
DE WACHTKAMER
119
Gevel voor
0
1
2
3
4
5
10
Gevel achter
120
DE WACHTKAMER
Gevel voor
Gevel achter
DE WACHTKAMER
121
Impressie exterieur
122
DE WACHTKAMER
Ook vanaf de andere zijde ervaar je een sterk samengesteld volume.
DE WACHTKAMER
123
De boerderij op het fundament van het stationscasco.
Hoogteaccent, uitkijktpunt altijd zichtbaar vanuit de omgeving.
Isometrie van het gebouw op het fundament
124
DE WACHTKAMER
Het programma afleesbaar in de hoofdvorm van het gebouw
DE WACHTKAMER
125
DE WERKPLAATS Producten van het land worden geoogst en meegenomen naar de werkplaats, waar ze klaargemaakt worden voor verkoop in de winkel of worden bewerkt.
D
C
Langsdoorsnede. Mensen in de doorsnede geven de positie en kijkrichting van de impressie op de volgende pagina’s weer.
DE WINKEL In de winkel worden producten van het land verkocht.
uitkijk punt
woning boer
e
werkplaats/winkel n t Verticaal transport
Relatieschema functies in doorsnede
126
Mogelijheid tot uitbreiding
DE WACHTKAMER
r
buurtcentrum e
e
opslag entree over bestaande trap naar het perron
A
F: UITKIJKPUNT
HET BUURTCENTRUM Producten van het land worden geoogst en meegenomen naar de werkplaats, waar ze klaargemaakt worden voor verkoop in de winkel of worden bewerkt.
E
B
A
RUIMTELIJKE VERDELING VAN HET PROGRAMMA De ruimtelijke vertaling van het programma is ondergebracht in vier hoofdvolumes; De werkplaats en de winkel, entree en uitkijkpunt, de woning van de boer
en het buurtcentrum. De opslag van de oogst en machines kunnen onder het bestaande fundament worden geplaatst. Het stijgpunt, uitkijkpunt en de woning zijn gepositioneerd in het midden van het gebouw. De boer leeft boven de voorzieningen en heeft
een directe connectie met het uitkijktpunt zodat hij over de akker kan uitkijken.
DE WACHTKAMER
127
A: Entree vanaf maaiveld via bestaande trap naar het perron
128
DE WACHTKAMER
TOEGANG Via een doorbraak in het hekwerk loop je de trap op naar het voormalige perron. De tijdelijke dichtzetting is tegen de achterwand van het trappenhuis geplaats.
B: Entree op perrondek
VESTIBULE Het perron is de lobby naar het gebouw. Je ervaart het station. De plek kan heel veranderlijk zijn. Soms is het stil, ieder half uur raast er een trein voorbij. Het contrasterende karakter tussen de bestaande en
nieuwe elementen wordt versterkt door verschillen in materiaalgebruik. Het lichte houten volume staat bovenop het zware bestaande betoncasco.
DE WACHTKAMER
129
Dwarsdoorsnede B
0
1
2
3
4
5
10
Dwarsdoorsnede C
130
DE WACHTKAMER
C
B
De positie van het gebouw op het fundament creëert een luwe zijde welke aan de overzijde wordt omsloten door bomen. Een plek die contrastrijk is doordat 2x per uur treinen voorbijrazen.
Gebouw maakt een besloten ruimte tussen het groen
Langs het betonnen element stijgen de trap en een transportlift. De trap brengt je naar de 1e verdieping met een buurtcentrum en werkplaats, de 2e verdieping waar de woning van de boer is gesitueerd en als laatste het uitzichtpunt.
DE WACHTKAMER
131
C: De trap vanaf het perron naar de winkel, de werkplaats en het buurtcentrum.
132
DE WACHTKAMER
ENTREE NAAR GEBOUW De trap naar het buurtcentrum, winkel en werkplaats stijgt via het bestaande betonnen trapelement omhoog.
F: Uitkijkpunt
UITKIJKPUNT Het uitkijkpunt geeft zicht op de omgeving. De akker, maar ook de ontwikkelingen van de naderende stad.
DE WACHTKAMER
133
Het appartement van de boer kijkt uit op de werkplaats en het buurtcentrum.
DE WERKPLAATS, DE WINKEL EN HET BUURTCENTRUM In de werkplaats worden product van het land verwerkt voor verkoop of voor direct gebruik in het buurtcentrum. Er kan
134
samen worden gekookt, gegeten en gedronken. Een plek waar je na een lange dag op het land werken je samen kunt zijn. de spil in het
DE WACHTKAMER
Een sterk ritme van kolommen in een ritme van 6 meter maakt een open ruimte waarin je kunt dwalen. D: Werkplaats en winkel met op de achtergrond het buurtcentrum
DE WACHTKAMER
135
Transportlift
Werkplaats
0
1
2
3
4
5
10
Plattegrond Winkel, werkplaats en buurtcentrum
136
DE WACHTKAMER
Winkel
Buurtcentrum
Verbinding overzijde perron met een doorzicht op de akker
DE WACHTKAMER
137
Uitkijkpunt Woning
De woning van de boer ligt centraal in het gebouw en heeft zicht op de werkplaats, winkel en buurtcentrum. De uitkijktoren geeft hem en andere bezoekers uitzicht over de akkers. 0
1
2
3
4
5
10
Plattegrond Winkel, werkplaats en buurtcentrum
138
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
139
0
1
2
3
4
5
10
Langsdoorsnede
140
DE WACHTKAMER
A
DE WACHTKAMER
141
15 graden verdraaiing
15 graden verdraaiing
E: Entree met zicht op de akker
142
DE WACHTKAMER
De lamellen aan de gevel hebben een hoekverdraaiing van 15 graden. Hierdoor kijk je altijd met de richting van de landbouwkundige structuur mee.
15 graden verdraaiing
Isometrie gebouwstructuur
De opbouw van het nieuwe volume is licht en volledig als houten skelet opgebouwd.
Principe houten toevoeging op bestaand stationscasco
DE WACHTKAMER
143
Het houten geraamte boven het bestaande stationscasco.
144
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
145
Locatiemaquette: een snede uit de Wachtkamer
146
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
147
4. Proces De relatie tussen gebouw en landschap is belangrijk. De context draagt de plek zowel ruimtelijk als functioneel. De kwaliteiten bleven voor mij lang onontdekt. De uiteindelijke kwaliteiten en daarmee ook de nieuwe functie vond ik door op verschillende manieren naar de plek te kijken. Schrijven, architectonische voorbeelden, ruimtelijke modellen maken, fotograferen en een analyse uit het boek Rewring Architecture. In dit hoofdstuk deel ik kort mijn proces.
151
Het ritmische polderlandschap is traag. Monumentaal. Echter, binnen de kaders van de monumentaliteit die Flevoland typeert, is ruimte voor veranderlijkheid. In het boek Heterotopia and the City, Public space in a postcivil society, vond ik voor mezelf een perspectief naar ruimte te kijken. De theorie van Michel Foucault, een franse filosoof die leefde van 1926-1984, beschrijft plekken die door werkelijke of fictieve grenzen worden losgemaakt van zijn omgeving. Ik herken in zijn theorie veel gelijkenissen met de plek die ik een aantal jaar geleden aantrof. Een plek dat door tijd en plaats zijn unieke onontdekte kwaliteiten heeft kunnen ontwikkelen. Juist deze kwaliteiten van de plek zoals hij nu is, niet ontworpen, maar ontstaan, zijn belangrijk voor het verhaal van de plek, betekenis en cultuurhistorie. In verschillende studiemodellen onderzocht ik de relatie tussen het bestaande gebouw en een nieuwe toevoeging.
DE WACHTKAMER
153
Toevoegingen die een relatie aangaan met het huidige casco. Plekken maken, afzonderen en uitsluiten. Een eerste stap naar het ontwikkelen van nieuwe ruimte. Hoe verhoudt het bestaande
154
zich tot het nieuwe? Ik ben eerst vooral bezig geweest om onder het stationscasco ruimte te maken, omdat de wereld boven het maaiveld moeilijk te betreden is.
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
155
156
DE WACHTKAMER
Onderzoeksmodellen naar nieuwe Heterotopiën. Toevoegen van elementen die met het bestaande casco een ruimtelijke ervaring vormen. Naderen, maar niet betreden van het casco. De huidige constructie gebruiken om nieuwe architectonische ingrepen te doen. Ook de bovenzijde van het gebouw betreden.
DE WACHTKAMER
157
Het perspectief van de verteller geeft richting aan de manier waarop wij ruimte ervaren en geloofwaardig vinden. Voor mij werd dit zichtbaar in de film Stalker, waarin Tarkovsky je meeneemt op reis naar een bijzondere plek genaamd De Zone. Een plek dat me inzicht gaf in mijn locatie, als een plek buiten de concensus dat tijd doet vergeten, maar door interupties je kortstondig terugplaatst in de werkelijkheid. In studiemodellen zocht ik naar de relatie tussen gebruiker, toevoeging en het bestaande gebouw.
158
DE WACHTKAMER
Weinig samenhang tussen de elementen. Het grote gebaar ontbreekt.
DE WACHTKAMER
159
160
DE WACHTKAMER
Fotografie van de maquette. Het kaderen van het perspectief naar het gebouw kijken.
DE WACHTKAMER
161
Studiemaquette voor een additie op het bestaande stationscasco. Elementen op het casco gaan op een bijzondere wijze een relatie aan met het gebouw. Ze zijn onlosmakelijk met
162
elkaar verbonden, omdat de toevoeging niet kan bestaan zonder het onderliggende casco. De constructie bijvoorbeeld ontleent zijn principes aan de onderbouw. Daarnaast ontstaat er
DE WACHTKAMER
ook een contrast. De opbouw is met name licht van constructie, terwijl de onderbouw zwaar is. Dit contrast is zeer interessant en heb ik meegenomen in het vervolgonderzoek.
De relatie tussen verleden, heden en de toekomst. De wijze van bouwen, permanent of tijdelijk, geeft weer hoe ik, maar ook anderen, naar de huidige stad en zijn infrastructuur kijken. Gebouwen zijn fundamenten voor nieuwe gebouwen. Voortbouwen op bestaande structuren. Korteknie Stuhlmacher Architecten ontwierp een additie op het bestaande werkplaatsengebouw “Las Palmes” als onderdeel van een architectuurtentoonstelling waarin op een parasitaire wijze nieuwe elementen werden toegevoegd aan de bestaande infrastructuur. Deze wijze van kijken heeft mij veel opgeleverd in de manier waarop bestaand en nieuw elkaar treffen en ook weer kunnen verlaten.
Parasiet “Las Palmas”, Wilheminakade Rotterdam, 2001, Korteknie Stuhlmacher Architecten
DE WACHTKAMER
163
Actie 4 - continue - comma instead of full stop
De functie van het station gebruiker. Wonen en werken in het landschap bereikbaar met de trein.
WOON/WERK/CULTUUR BEREIKBAAR MET TREIN EN VERBONDEN MET HET ONDERLIGGENDE LANDSCHAP
De potentie van gebouwen voor de toekomst. In het boek Rewriting Architecture 10+1 actions, worden manieren omschreven met bestaande gebouwen om te gaan. Hoe kunnen ze opnieuw een bijdrage leveren en welke ruimtelijke ervaring hoort daarbij? Ik volgde de stappen uit het boek en bedacht voor ieder scenario een manier om naar het gebouw te kijken. De belangrijkste twee acties voor het project toon ik hier. Doorbraak in de ontwikkeling
164
DE WACHTKAMER
Actie 10 - (re)start - over and over and over
and over
OEDSEL
WELKE KWALITEIT VOEG JE TOE/BLIJFT OVER ALS HET ER NIET MEER ZOU ZIJN?
Welke kwaliteit voeg je toe/blijft er over als het gebouw er niet meer zou zijn? De huidige kwaliteit als park of EEN STADSPARK VOOR EEN TOEKOMSTIGE WOO FUNCTIE = VERBINDING MET STADSPARK. landschap. De functie van het gebouw als centrum van het nieuwe stadspark en de verbinding met de stad.
TUINCENTRU STADSPARK
DE WACHTKAMER
165
166
DE WACHTKAMER
Het eerste concept volgde uit de 10 acties uit het boek Rewriting Architecture. Een landgoed voor de stad, met een zichtbare aftekening van de landbouw in de stad.
DE WACHTKAMER
167
Tekeningen bestaand
DE WACHTKAMER
169
170
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
171
172
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
173
174
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
175
176
DE WACHTKAMER
DE WACHTKAMER
177
CONCLUSIE Hoe kunnen we de huidige identiteit rond het station van Lelystad-Zuid koesteren en laten bijdragen aan het verhaal van Lelystad? Met De Wachtkamer heb ik getracht een manier gevonden te hebben de aanwezige kwaliteiten van de locatie te versterken. De stadsakker als leegte in de stad. Het bestaande gebouw als een duurzaam fundament voor een nieuwe ontwikkeling. Voor het hergebruik van het bestaande casco geldt het volgende; Wat wil het bestaande gebouw en hoe verhoudt je je hiertoe als ontwerper. Je doorwrocht de constructie, het ruimtelijk concept en het materiaal. Het nieuwe ontwerp is namelijk altijd een reactie op het bestaande. In dit geval een licht, wegneembaar houten ontwerp dat reageert op de constructie van het bestaande betoncasco. Het ontwerp is naast een herbestemmingsproject ook een landschappelijke opgave dat op grotere schaal impact heeft. De plek legt een relatie met de geschiedenis van Flevoland als landbouwprovincie en verbindt een landgoed voor de landbouw met de stad en zijn bewoners. Een leeg stadshart dat verbonden is met het drukke centrum van Lelystad. Een maatschappelijke en publieke voorziening die bijdraagt aan het wonen met het landschap.
178
DE WACHTKAMER
Dan rest nog het bestaande gebouw, dat in een eerste oogopslag alleen gebouwd lijkt te zijn als station en verbinding voor de trein. Ik wil daarmee zeggen; Het gebouw verliest zijn waarde als deze geen functie meer kan vervullen. Ik hoop met mijn ontwerp te hebben aangetoond dat een andere houding ten aanzien van het bestaande gebouw nieuwe ruimtelijke en architectonische inzichten kan opleveren. Zodat de plek geviert kan worden en weer een bijdrage aan onze maatschappij kan leveren. Dit verlaten stationscasco staat volgens mij niet op zichzelf. Er zijn immers veel potentiële gebouwen die een fundament voor nieuwe gebouwen en nieuwe verhalen kunnen zijn.
DE WACHTKAMER
179
NAWOORD Laat ik beginnen met de opgave die ik mezelf meegegeven heb aan de start van het afstuderen. Ik begon met de plek en mijn fascinatie voor het verlaten stationscasco van Lelystad-Zuid. Geen onderzoeksvraag of functie en geen houvast voor een ontwerpopgave. Het bleek, zeker het eerste jaar, lastig voor mezelf een opgave te formuleren. Ik worstelde met de schaal van de locatie en kon geen keuzes maken die me hielpen de plek te begrijpen. Ik worstelde ook met het bestaande gebouw. Wat maakt dit gebouw uniek en de moeite waard te behouden? Ik wilde recht doen aan de plek en het gebouw. Maar wat dat betekende voor de mijn opgave wist ik niet. Daarmee borrelde de vraag steeds vaker op; heb ik eigenlijk wel een ontwerpopgave en moet ik de plek niet gewoon leeg houden? Ik heb de opgave een tijdje aan de kant geschoven en ben me op andere dingen gaan focussen. Het project bleef echter voordurend in mijn achterhoofd spelen. Ik wachtte op een doorbraak. Die komt er natuurlijk niet vanzelf, al hoopte ik dat wel. Met de wisseling van mentor, zo’n anderhalf jaar geleden, kwam mijn onderzoek in een positieve ontwikkeling terecht. Ik kreeg grip op de schaal van het project omdat de nieuwe functie voor de plek, de stadsakker, langzaam duidelijk voor me werd. Plots vielen de uitdagingen uit de eerste fase van mijn afstuderen ook op zijn plek. Het stationscasco is niet meer dan een fundament voor een nieuw gebouw en 180
DE WACHTKAMER
doet daarmee voldoende recht aan de plek waar ik zo mee worstelde. Een project met een lange aanloop en veel pauzes. Ik had deze tijd nodig af te vragen wie ik als ontwerper ben en wil zijn. Deze opgave voelt daarom niet alleen als een ontwerpopgave, maar ook als een persoonlijke opgave, waarin ik mijzelf als architect op veel vlakken heb kunnen ontwikkelen. Met deze opgave sluit ik mijn opleiding aan de ArtEZ Academie van Bouwkunst af. Ik wil hiervoor nogmaals iedereen bedanken die hier, op welke manier dan ook, een bijdrage aan geleverd hebben.
DE WACHTKAMER
181
LITERATUUR Heynen, H., Loeckx, A., De Cauter, L. & Van Herck, K., (2001). Dat is architectuur: sleutelteksten uit de twintigste eeuw, 375-384, Aldo Rossi, 391-395, Michel Foucault, 613-614, Marc Augé, 723-728, De vermenigvuldiging van heterotopieën, Alkemade, F., Van Iersel, M., Minkjan, M., & Ouburg, J., (2020), Rewriting Architecture 10+1 actions. Dehaene, M., & De Cauter, L. (2008). Heterotopia and the City: Public Space in a Postcivil Society. Tarkovsky, A., (1979), Stalker, imbd Hemel, Z., (1994) Het landschap van de IJsselmeerpolders : planning, inrichting en vormgeving. Reh, W., Steenbergen, C., Aten, D., (2005) Zee van Land, De droogmakerij als atlas van de Hollandse landschapsarchitectuur. Denis Guzzo, Never so Bright. denisguzzo.com. https://www.denisguzzo. com/fine-art-never-so-bright-verlatenstation-lelystadzuid Gemeente Lelystad, Omgevingsvisie Lelystad 2040, https://www. ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.0995.SV00005-VG01/d_ NL.IMRO.0995.SV00005-VG01.pdf
182
DE WACHTKAMER
COLOFON
Redactie & vormgeving Tom Slots Met dank aan Ralph Brodruck, Annemariken Hilberink, Wouter Hilhorst, Gerard van Heel, Wieteke Nijkrake, Machiel Spaan Papierformaat 240x170mm Trefwoorden Herbestemming, nutteloze werken, stadsboerderij, Flevoland, Oostelijk Flevoland, Lelystad-Zuid, Lelystad, station, spoorlijn, houtconstructie, casco, tijdelijke functie, Artez Academie van Bouwkunst © Tom Slots, 2023