De berg - afstudeerverslag - Bennie Jansen

DE BERG

HOOGBOUW OP DE KOP

VAN CRUQUIUS

COLOFON

project:

trefwoorden:

kandidaat:

roepnaam:

opleiding: mentor:

begeleiding:

coördinator:

beoordelaar verslag:

DE BERG HOOGBOUW

OP DE KOP VAN

CRUQUIUS

architectuur, woongebouw, hoogbouw, middelhoogbouw, openbare ruimte, route, gebouwtypologie, architectonisch concept, wonen, gezinswijk, woningtekort, Amsterdam, verticaliteit, doorsnede.

H.A.T. Jansen

Bennie Jansen

Acedemie van bouwkunst ArtEZ - Master Architectuur

Daniël Peters | Damast Architects

Annemariken Hilberink & Ralph Brodrück

Renske van Dam

Miranda Nieboer

status document:

datum:

DEFINITIEF

22.11.2024

‘‘Er is volop bewijs dat hoge gebouwen mensen gek maken [1].’’

[1] C. Alexander, S. Ishikawa, M. Silverstein, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, 1977, pp. 158-163.

VOORWOORD

Voor u ligt mijn onderzoek dat ik heb uitgevoerd ter afsluiting van mijn masterstudie Architectuur, op de ArtEZ University of the Arts te Arnhem. Dit verslag is met name bedoeld voor architecten en stedenbouwkundigen en ontwikkelaars. Zij zijn de vormgevers van onze leefomgeving. Door de woningnood en het gebrek aan ruimte in steden, is hoogbouw onvermijdelijk. Zo goed als het volledige aanbod van hoogbouw gebouwen biedt geen of zeer weinig leefkwaliteit voor kinderen. Daarom moet er een bewustwording komen naar de noodzaak voor goede hoogbouw, afgestemd op gezinnen als doelgroep. Deze noodzaak biedt kansen voor unieke projecten, die verder gaan dan een eenvoudige stapeling van plattegronden. Ik hoop dat dit onderzoek ontwerpers zal uitdagen om anders te denken in het ontwerpproces en zo te komen tot nieuwe creatieve woongebouwen.

Bij deze wil ik mijn dank uiten naar mijn mentor Daniël Peters, architect en directeur van Damast Architects, te Amsterdam. Met zijn ervaring en ruime vakkennis heeft hij me de juist weg gewezen in dit afsluitende studietraject. Tenslotte wil ik de begeleiders vanuit de academie bedanken voor hun tijd en inzet, Renske van Dam, Gerard van Heel, Ralph Brodruck en Annemariken Hilberink.

‘‘Het is mogelijk dat bepaalde gebouwen deze grens (4 verdiepingen) moeten

overschrijden,

maar dat mogen nooit gebouwen zijn om in te wonen [1].’’

[1] C. Alexander, S. Ishikawa, M. Silverstein, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, 1977, pp. 158-163.

SAMENVATTING

Door de grote woningnood [2] en het feit dat er de laatste decennia meer mensen met kinderen in de stad blijven wonen [3], is de dreiging ontstaan dat hier te weinig plek is voor gezinnen. De ruimte op maaiveld is beperkt en de huidige woongebouwen in het (middel)hoogbouw segment bieden te weinig woonkwaliteit een gezin, in het bijzonder voor het kind. Door middel van een omslag te maken in de architectuur van een woongebouw, laat ik zien dat het ook anders kan dan de huidige woongebouwtypologieën.

Uit onderzoek ‘‘Families in Flats’’ van D.M.F.

Fanning [4] blijkt dat er vele negatieve gevolgen kleven aan het wonen op hoogte. Er kan geen contact worden gemaakt met de mensen op straat, zodat eenzaamheid ontstaat. Onder andere door trappen en liften is de drempel hoog om naar buiten te gaan. Zeker voor kinderen, heeft dit negatieve gevolgen voor de ontwikkeling. Zelfs geestesziektes kunnen ontstaan door de problemen die ontstaan bij het wonen hoger dan 4 verdiepingen.

Met mijn ontwerp heb ik een hoogbouwgebouw gemaakt, waarbij de nadruk ligt op de openbare ruimte en daardoor wel de benodigde kwaliteiten biedt van

een horizontale gezinswijk. Door kansen te benutten die hoogte en verticaliteit bieden is een woonmachine ontstaan, afgestemd op het gezin.

Mijn probleemstelling heeft betrekking tot de stad, waardoor Amsterdam is gekozen als locatie, namelijk op de kop van Cruquius. De kavel bevindt zich aan het einde van een doodlopende straat in een post-industrieel gebied, wat is getransformeerd tot hippe woonwijk. Het is een prominente plek in de wijk én in Amsterdam. Het ontwerp doet hier recht aan en kan omschreven kunnen worden als een iconisch gebouw en een pionier wat betreft verblijfskwaliteit in hoogbouw.

Waar moet een kwalitatieve woonwijk aan voldoen? Om dat te weten te komen heb ik gezinswijken geanalyseerd. Ik heb kwaliteiten en bedreigingen geprojecteerd en hieruit conclusies getrokken, zoals dat een veilige en gemoedelijke dynamiek gewenst is.

Met betrekking tot veiligheid op straat heb ik onderzoek gedaan naar Jane Jacobs. De overleden Amerikaans-Canadees publiciste en stadsactiviste werd bekend om haar theorie ‘‘Eyes on the street’’ [5]. Hiermee omschrijft zij onder andere dat mensen op straat zorgen

‘‘Het is mogelijk dat bepaalde gebouwen deze grens (4 verdiepingen) moeten overschrijden, maar dat mogen nooit gebouwen zijn om in te wonen [1].’’

[1] C. Alexander, S. Ishikawa, M. Silverstein, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, 1977, pp. 158-163.

SAMENVATTING

voor ogen op straat. Hoe meer ogen op straat, des te meer toezicht en veiligheid op straat. Dynamiek op straat zorgt voor veiligheid [5]. Een dynamische verticale leefomgeving verwezenlijken, lukt niet als alle gebruikers de lift nemen. Om dit te voorkomen heb ik een route ontworpen aan de hand van persoonlijke ervaringen. Ongeveer tien jaar geleden wandelde ik naar de top van Table Mountain in Kaapstad. Bijna niemand koos ervoor om de kabelbaan te nemen, en wel voor de ervaring van de route. Mijn persoonlijke ervaring van die route heb ik geanalyseerd en gedestilleerd tot zelfgenoemde bergmomenten. Deze zijn vervolgens omgezet in ruimtelijke modellen. Zo is een toolbox ontstaan welke is ingezet bij het ontwerpen van de route en het gebouw. Hieruit is de naam onttrokken van mijn gebouw: De Berg.

Het eindresultaat is een hoogbouw-woongebouw die dezelfde belangrijke kwaliteiten biedt als een gezinswijk op maaiveld. Het gebouw bestaat uit een stapeling van maaivelden en massa’s van 4 verdiepingen. Het positioneren van de maaivelden is gebeurd aan de hand van de afstand en kijkrichting naar Amsterdamse stadsdelen. Hoe dichterbij het stadsdeel ten opzichte van de locatie, des te lager

het maaiveld. De maaivelden zijn aan elkaar verbonden met een route, welke is ontworpen aan de hand van mijn persoonlijke bergmomenten. De ontworpen route fungeert als verlengstuk van de straat op het maaiveld en eindigt boven op het gebouw. Door het slim kiezen van ondersteunende functies en het nauwkeurig positioneren hiervan ontstaan er vele looplijnen. Daarnaast zijn de maaivelden en is de route met veel aandacht ontworpen, waardoor een verticale en dynamische woonomgeving is ontstaan.

‘‘Het is mogelijk dat woongebouwen deze grens (4 verdiepingen) overschrijden, maar dan moet er gebruik worden gemaakt van meerdere maaivelden.’’

H. A. T. Jansen, Afstudeeronderzoek: De Berg, hoogbouw op de kop van Cruquius, 2024, Acedemie van bouwkunst ArtEZ - Master Architectuur

INLEIDING

Nederland kampt met een woningtekort van 317.000 woningen [2] en wordt hierdoor rigoureus volgebouwd. Tegelijkertijd maakt flora en fauna plaats voor gestandaardiseerde woningbouw. Om het opofferen van onze landschappelijke kwaliteiten te beperken, worden post-industriele terreinen omgevormd tot hippe woon/-werkgebieden. De locatie van het gebouw van dit onderzoek bevindt zich in zo’n gebied, namelijk in de Amsterdamse wijk, Cruquius. Des te meer industriegebieden er worden gebruikt om het woningtekort op te lossen, des te meer natuurgebieden er kunnen worden gewaarborgd. Na Malta is Nederland het meest dichtbevolkte land van de EU, met 507 personen per km2 [6]. De ruimte op maaiveld is dus beperkt, maar de kansen liggen in de lucht. Wonen op hoogte is de oplossing of zelfs noodzaak.

Uit onderzoek [3] van de NOS komt naar voren dat er steeds meer mensen in steden willen blijven wonen. Vroeger kwam de jeugd naar de stad om te studeren. Mensen werden verliefd op elkaar om vervolgens, wanneer men gesetteld was, de stad te verlaten. Buiten de stad werd beschouwd als een omgeving die veiliger was om de kinderen te laten opgroeien. Tegenwoordig is deze tendens gekeerd. De mensen blijven graag in de

stad wonen, om daar vervolgens een gezin te stichten. De stad raakt hierdoor steeds meer verdicht, waardoor hoogbouw zelfs onvermijdelijk lijkt.

Wonen op hoogte biedt een oplossing, maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat er ook serieuze bedreigingen bestaan [4],[7],[8]. Deze beginnen vanaf een hoogte van vier verdiepingen. Zeker met betrekking tot kinderen hebben diverse onderzoeken uitgewezen dat hoogbouw schadelijk kan zijn voor de ontwikkeling. Ook problemen als eenzaamheid wordt bij hoogbouw versterkt. Blijkbaar leveren de huidige typologieën niet de benodigde leefkwaliteit in vergelijking tot wonen op het maaiveld [1]. Hoe kan een woongebouw worden vormgegeven waar gezinnen kunnen leven met dezelfde kwaliteiten als het wonen op maaiveld? Om te voorkomen dat de stad een plek wordt die niet bedoeld is voor gezinnen, zal er snel een omslag moeten worden gemaakt bij het ontwerpen van (middel)hoog-woongebouwen.

Dit onderzoek presenteert het ontwerp ''De Berg''. Dit is een woontoren waarbij de nadruk ligt op de openbare ruimte. Door het analyseren van bestaande wijken zijn ontwerpkeuzes gemaakt. Dit is gedaan met

het doel om een vergelijkbare hoogwaardige leefomgeving van een gezinswijk, ook te creëren in een woontoren. De route van het gebouw is hierbij het belangrijke architectonische begrip.

Aan de hand van persoonlijke ervaringen tijdens een wandeling over Table Mountain in Kaapstad, is de routing ontworpen. Deze ervaringen zijn omgezet tot ruimtelijke modellen en vervolgens ingezet als designtools. Bepaalde terminologie in dit verslag is ook afgestemd op deze zo te noemen bergervaringen. De vele ontwerpkeuzes worden in dit onderzoek bloot gelegd en bieden inspiratie voor ontwerpers van woongebouwen in de toekomst.

Dit onderzoek dient opengeslagen gelezen te worden, zodat altijd de linker- en rechter bladzijde zichtbaar zijn. De informatie op beide pagina's werkt ondersteunend en aanvullend op elkaar. Dit document is onderverdeeld in 4 delen, welke ieder ter plaatse kort wordt geintroduceerd.

Veel leesplezier gewenst.

render - ''De Berg'' bij zonsopkomst

1 DE BERGINFORMATIE

Dit deel biedt een introductie van ''De Berg'' . Dit begint bij het ontstaan van het architectonisch concept en beschrijft de doelgroep. Vervolgens geeft het uitleg dat analyses van diverse gezinswijken en persoonlijke ervaringen van een bergbeklimming in Kaapstad, ter grondslag liggen aan het ontwerp van het gebouw. Tot slot biedt deel 1 uitleg over het gekozen programma en introduceert het de locatie.

-

conceptschetsmaaiveld binnen het gebouw

conceptschetsmaaiveld buiten het gebouw

maaivelden binnen gebouw maaivelden bUITEN gebouw

1. HOOGBOUW OP MAAIVELD

2. MAAIVELD BINNEN HET GEBOUW

3. MAAIVELD BUITEN HET GEBOUW

CONCEPT

MAAIVELDEN OP HOOGTE

Tot vier verdiepingen kun je door het raam nog deelnemen aan het leven op het maaiveld. Je kunt mensen nog roepen en contact maken. ziet in de straat nog de details: de mensen, hun gezichten en het groen. Boven de vier

verdiepingen wordt deze verbinding verbroken. Ook wordt de mentale drempel hoger, om via trappen of liften naar buiten te gaan [1].

De binding met het maaiveld is dus cruciaal

voor de leef-/ en woonkwaliteit. Daarom is een architectonisch concept ontworpen waarbij overal in een hoogbouwgebouw er binnen de grens van 4 verdiepingen contact is met het maaiveld.

VERSCHILLENDE ROUTES

MAAIVELD ALS PARK

4. MAAIVELD ALS TRAP

5. MAAIVELD ALS ROUTE

6. MAAIVELD ALS PARK

KIND 8-18 JAAr

vrienden en vriendinnen in de buurt - zelfstandig - VOETBALLEN

vrienden ontvangen - BARBECUEËN - uitgaan - snel verplaatsbaar - DRUK - geen verplichtingen - thuis voelen

dichtbij het werk wonen

e n

- hondenspeelplaats

Verzorgd worden - eten - slapen - spelen - AFHANKELIJK - SPEELTUIN

binnen - uitgelaten worden - eten - slapen- spelen - rennen buiten prive domein - buiten

(2019). De 10 leukste ideeën voor je tuinfeest [foto]. Geraadpleegd van https://www.libelle.be/thuis/tuinfeest/

foto - spelende kinderen [12] foto - jongeren [11] foto - honden die worden uitgelaten [10] foto - jongvolwassenen [9]

bron: diertotaal utopia. (z.d.). Wandelen zonder trekken [foto]. Geraadpleegd van https://www.diertotaalutopia.nl/view/123/Wand zonder-trekken.html

VOORONDERZOEK

DOELGROEP

Het gebouw ''De Berg'' heeft als doelgroep het gezin. Om de haalbaarheid te kunnen toetsen is inzichtelijk gemaakt, wat de behoeftes zijn van deze doelgroep. Deze bestaat uit ouders, kinderen en eventueel een huisdier, wat vaak een hond of kat betreft.

OUDERS 30-65 JAAR

Dingen die betrekking hebben tot deze doelgroep zijn: opvoeden, verzorgen, privacy, comfort, werken, samen eten, sociale controle, veiligheid, sportief, tweeverdieners, tuin, uitzicht, vrienden ontvangen, uitgaan, snel verplaatsbaar, druk, thuis voelen.

KIND 12-18 JAAR

Dingen die betrekking hebben tot deze doelgroep zijn: vrienden in de buurt, zelfstandig, muziek luisteren, barbecueën, voetballen, skaten, buiten rond hangen, gamen, school, zwemmen in het park liggen, slapen, eten, studeren.

KIND 0-8 JAAR

Dingen die betrekking hebben tot deze doelgroep zijn: kinderdagverblijf / bso, veiligheid, vrienden in de buurt, buiten spelen, naar school gaan, speeltuin, voetballen, afhankelijk, slapen, verzorgd worden, gamen.

HOND / KAT

Dingen die betrekking hebben tot deze doelgroep zijn: uitgelaten worden/wil naar buiten, hebben baasjes, slapen, eten, rond rennen.

VOORONDERZOEK

WIJKANALYSES

Om in een hoogbouw woongebouw een hoge leefstandaard te realiseren zijn bestaande woonwijken geanalyseerd. Wat zijn sterke en zwakke punten in deze wijken en hoe zijn deze te projecteren op een hoogbouw woongebouw? Oftewel, hoe kunnen de analyses van een horizontale wijk worden gebruikt bij het ontwerpen van een verticaal woongebouw?

Om die vragen te beantwoorden zijn er vier specifieke gezinswijken bezocht en geanalyseerd:

• Tuindorp t’ Lansink, Hengelo

• Stadswijk Funenpark, Amsterdam

• Stadswijk Sportheldenbuurt, Amsterdam

• Woonwijk Lent, Nijmegen

De wijken zijn bezocht en geanalyseerd met de literatuur [5] van Jane Jacobs onder de arm. Zijn er genoeg ogen op straat, of zoals Jane Jacobs ze noemt, eyes on the street? In welke vorm of manier zijn er ogen op straat? Is er leven op straat? Wat is de sfeer? Wat zijn de kwaliteiten van de wijk? Wat zijn potentiële kansen en bedreigingen voor een wijk?

De belangrijkste conclusies die getrokken zijn uit de uitgevoerde wijkanalyses zijn dat een goede wijk een gemoedelijke sfeer kent, in een groene en veilige omgeving. Een wijk heeft urban activators nodig om mensen uit huis en op straat te krijgen. Dit zijn bepaalde functies in een wijk, die deze kunnen activeren. Dit kan zijn een supermarkt, een zwemvijver waar mensen omheen lopen, of een school die uitgaat. Hierdoor leren mensen elkaar kennen en herkennen. Indirect zorgt dit er voor dat men zich er thuis voelt.

Voor kinderen is het belangrijk dat het naar buiten treden als zeer laagdrempelig wordt ervaren. Speel-faciliteiten horen om de hoek aanwezig te zijn. Ook het in de buurt wonen van andere vrienden zorgt ervoor dat kinderen gemakkelijk buiten zullen spelen. De omringende bebouwing hoort zo te zijn vormgegeven dat zij ogen op straat vormen ter behoeve van de veiligheid [5].

Tot slot is ook naar voren gekomen dat de hond erg belangrijk is voor de sociale cohesie en de gemoedelijke sfeer op straat. De hond zorgt ervoor dat de eigenaar naar buiten komt, een wandeling maakt en de medebewoner herkent en eventueel groet.

De belangrijkste resultaten uit de wijkonderzoeken worden benoemd en getoond in deel 2 (route) van dit onderzoek. Bijlage 2 in deel 3 vanaf pagina 94, geeft alle overige resultaten uit de wijkanalyes weer.

foto - selfiemoment Table Mountain

VOORONDERZOEK

BERGMOMENTEN

De kwaliteiten van een wijk zijn bekend. De vervolgstap hierop is om een horizontale wijk om te zetten tot een verticale wijk. De hoofdvraag hierbij: hoe kan bereikt worden dat mensen de route van de wijk omhoog volgen en niet de lift pakken en bijna alle sociale interactie ontwijken.

In 2014 ben ik naar Zuid-Afrika gereisd en heb daar meerdere malen Table Mountain bewandeld. Waarom namen daar nauwelijks mensen de kabelbaan omhoog, maar kozen voor de wandelroute? Het antwoord is dat de mensen de route wilde ervaren. Ik heb mijn persoonlijke route van destijds geanalyseerd, ervaringen beschreven en omgezet tot ruimtelijke modellen. Zo is een zogenoemde bergmomenten ontstaan, welke ingezet zijn bij het ontwerpen van de route in, door en op het gebouw.

De belangrijkste resultaten uit de wijkonderzoeken worden benoemd en getoond in het volgende deel van dit onderzoek, namelijk deel 2: route. In deel 3, Bijlage 3 op pagina 104 staan alle overige ruimtelijk modellen van de bergmomenten weergegeven.

SUPERMARKT

DROGIST

KLEDINGWINKEL

SPORTSCHOOL

RESTAURANT

PARKEERGARAGE / FIETSENSTALLING

KOFFIEHUIS

BUITENSCHOOLSE OPVANG (BSO)

SPEELPLEIN

GEMEENSCHAPPELIJKE WERKPLEKKEN

SPEELTUIN

KINDEROPVANG

UITKIJKPUNT

HOTEL

ROOFTOPBAR

gemeenschappelijke GROEN / PARK

RUIMTE VOOR HET UITLATEN VAN DE HOND

LIFT ALS BUURTBUS

HARDLOOPROUTE

SKATEPLAATS

WIJK

woning

VOORONDERZOEK

PROGRAMMA

Het programma is bepaald aan de hand van de uitgevoerde wijkonderzoeken. Hierbij zijn de volgende vragen gesteld als hulpmiddel:

• Welke functies kunnen dienen als urban activators?

• Welke functies dragen bij aan de ervaringen in, langs of op het gebouw?

• Welke functies dragen bij als ogen op straat?

Uit de wijkanalyses is de conclusie getrokken dat auto's geen positieve bijdragen leveren aan de sfeer in een wijk. Daarom is besloten om auto’s te stallen onder het gebouw en geen onderdeel te laten uitmaken van de ervaringen op de berg. Ook de toevoeging van fietsers was gezien de kavelgrootte, praktisch gezien niet wenselijk. Een school voor is al aanwezig in de wijk en is daarom ook niet gesitueerd in ''De Berg''.

Het gekozen programma creëert een woonmachine voorzien van alle benodigde voorzieningen die nodig zijn om een hoogwaardig gezinsleven te leiden.

De ondersteunende functies en fasciliteiten met betrekking tot het gebouw ''De Berg'' zijn hiernaast weergegeven.

Cruquiuskade

Cruquiuskade

OOSTERPA

OOSTERPA

INDIS

ZEEBUR

DIEMEN

VOORONDERZOEK

LOCATIE

Het Cruquiusgebied is een voormalig industrieterrein dat vandaag de dag een onderdeel is geworden van de ontwikkeling van het stadsdeel Oostelijk havengebied in Amsterdam. Dit gebied heeft de afgelopen decennia een grote transformatie ondergaan en is nu een hippe woonwijk.

STEDENBOUW

Het stedenbouwkundige plan van de wijk kent een strenge stedenbouwkundige hoogte van 20 meter. Hierbij zijn er twee hoogte-accenten toegestaan (gele stippen). Het betreffende kavel is zo’n plek waarbij de 20 meter hoogtegrens mag worden overschreden. Door deze twee hoogte-accenten zal de overige bebouwing dienen als stedenbouwkundige plint.

Het gebouw zal staan op een zeer prominente plek, namelijk op de kop van Cruquius. De hoofdstraat van de wijk Cruquius eindigt aan de kop, dus ter plaatse van het kavel.

STADSDELEN

Cruquis is omringt door verschillende stadsdelen van Amsterdam. Vanaf de locatie kan er over deze stadsdelen worden uitgekeken.

Het werkt ook andersom. Vanuit de stadsdelen en vanaf het water wordt er gekeken naar de plek van het gebouw. Hierdoor kan het gebouw dienen als ankerpunt in de stad. Oftwel, een locatie met de potentie voor een iconisch gebouw.

ORIËNTATIE

Het kavel kent een zeer strenge noord-zuid oriëntatie. Hierdoor zal de zon aan de oostkant van het gebouw opkomen. De zuidelijke kant zal de gehele dag maximaal genieten van de zon. De zon gaat neer aan de westzijde van het kavel. Voor de omringende bebouwing zal er nauwelijks nadelige schaduwwerking optreden.

- Cruquius

C r uquiusk ade, A msterdam

luchtfoto (bewerkt) - Cruquius [15]

VOORONDERZOEK

LOCATIE

situatiemaquetteleeg kavel op de kop van

Cruquius [16]

BERGVOLUME

PLOT

Het plot omhoog getrokken tot plusminus 70 meter.

situatiemaquette h - plot

AANSLUITING OP STRAAT

Het volume een lage toevoeging gegeven om aan te sluiten op de hoofdstraat.

MEER LUCHT

Het volume biedt meer lucht vanuit het perspectief vanaf de hoofdstraat. Het uitzicht wordt minder geblokkeerd.

situatiemaquette h - aansluiting op straat situatiemaquette h - meer lucht

ONTWERP

BERGVOLUME

TWEE VOLUMES

Twee torens maken voor genoeg daglicht intreding en buitenruimten.

situatiemaquette h - twee volumes

SCHADUWWERKING

Verplaatsen van volume, zodat meer volume georiënteerd is op het zuiden.

situatiemaquette h - schaduwwerking

GEBOUW ALS TRAP

Verkleinen van de korrelgrootte door volumes betreedbaar te maken.

situatiemaquette h - gebouw als trap

AMST E RDAM-C E NT RUM

AMST E RDAM-C E NT RUM

DIEMEN BIJLMER

SLUISBUURT

DIEMEN , IJBURG

SPORTHELDENBUURT

KNSM

CRUQUIUSKADE

BIJLMER

BORNE O-E ILAND

BERGVOLUME

Leven en ogen op straat, oftewel op een maaiveld. Boven de vierde verdieping is het niet meer mogelijk contact te hebben met het maaiveld. Daarom is het gebouw opgebouwd in segmenten van vier verdiepingen. Ieder 4 verdiepingen-segment bestaat uit woningen en met een of meerdere urban activators, zoals horeca of kinderopvang. Op elk segment bevindt zich een maaiveld met een eigen identiteit en beleving. Deze zijn ontworpen

aan de hand van onder andere wijkanalysen. Vanuit iedere woning of overige functie is er binding en contact met een maaiveld. Zo leeft iedere gebruiker in een dynamische levendige wereld, zowel binnen als buiten.

De positie van de maaivelden, is bepaald aan de hand van uitzichten richting kenmerkende stadsdelen van Amsterdam. Hierbij is als regel gehanteerd: hoe korter de afstand tot dit

stadsdeel, hoe lager het maaiveld zich bevindt. Vanzelfsprekend richt het hoogst geplaatste maaiveld zich tot het stadsdeel wat het verst weg ligt van de locatie van het gebouw. Uiteindelijk is een route bepaald welke de verschillende maaivelden verbindt. De beleving van de route is ontworpen aan de hand van persoonlijke ervaringen tijdens een bergwandeling van Table Mountain.

SPORTHELDENBUURT

CRUQUIUSKADE

SLUISBUURT

AMSTERDAM-NOORD

render - oostgevel van ''De Berg''

2

DE ROUTE

Deel 2 beschrijft de route en deelt deze op in diverse routedelen. De beschrijving van ieder routedeel bestaat uit 2 subhoofdstukken, namelijke routebeleving en routebeschrijving. De ‘‘routebeleving’’ wordt verteld vanuit de beleving en daarom is hier gekozen om de ikvorm te hanteren. Vervolgens geeft de daarop volgende ‘‘routebeschrijving’’ meer uitleg over dat deel van de route.

Vanuit de schaduw van het gebouw begint de route. Het voelt nog fris maar dat zal straks veranderen. Ik zie de zon al opkomen tussen de gebouwen. Het doet me denken aan mijn bergbeklimming in Kaapstad, Zuid-afrika. Daar zag ik langzaam de zon opkomen tussen de bomen van de natuur. Nu zie ik de zon opkomen tussen de hoogbouw van de stad. De zon wordt gefilterd door het gebouw en strijkt neer op de straat.

Zoals ik Table Mountain benaderde in Kaapstad, benader ik nu het imposante gebouw ''De Berg'' in Amsterdam. Ik ben onder de indruk van de massa en de hoogte. Ik kijk omhoog en voel me klein. De bovenste verdieping is ver weg. Wat staat me daar te wachten? En hoe ga ik deze bereiken? Is het niet te hoog? Wordt het te zwaar en neem ik onderweg de lift? Waar is deze eigenlijk? Het gebouw betreden voelt gemoedelijk en ongedwongen. De gevels kennen een grit van ogen. Ogen op straat. De afstand is groot genoeg om me niet bekeken te voelen.

Ik word vanaf de straat meegezogen het gebouw op. De bomen langs de straat lopen gewoon door het gebouw op. De begroeiing laat meteen zien dat dit gebouw niet alleen gaat over stenen en harde materialen. Het is

een samenspel van architectuur en natuur. Wanneer betreed ik het gebouw? De grens tussen straat en gebouw lijkt vervaagd. Brede traptreden en een zeer flauwe klimlijn maken het betreden van het gebouw laagdrempelig. Mijn nieuwsgierigheid wordt verder aangewakkerd door de sportende mensen die ik tegenkom. De trap lijkt niet alleen een trap, maar ook een plek om te ontmoeten.

Ik loop richting de dominante gevel, welke mijn zicht blokkeert. Ik ben benieuwd naar wat zich om de hoek zal afspelen.

foto - geblokkeerd zicht op TM

axonometrie - positie wandelaar in het dal

lif t & t r appenhuis onder st eunende f unct ies

super mar k t

dr og ist

k leding w ink el

spor t school

r est aur ant

park eren / f iet st enst alling P

route posit ie: ov er de berg posit ie r ender / w andelaar

aut obest uur der f ietser

ROUTEBESCHRIJVING

HET DAL

TABLE MOUNTAIN

De route van het gebouw, start voordat het gebouw wordt betreden, namelijk op straat. Het gebouw fungeert als een verlengstuk van deze straat. De bomen en groenstructuur worden vanuit de straat doorgetrokken naar de route over het gebouw. Hierdoor wordt het betreden van het gebouw als zeer toegankelijk en laagdrempelig ervaren.

Refererend naar mijn bergwandeling op Table Mountain wordt het beeld van de wandelaar grotendeels geblokkeerd. Zo weet de wandelaar niet wat hem of haar na de zichtblokkade staat te wachten. Het creëren van momenten als deze, maakt het wandelen van de route naar boven spannend en afwisselend. De wandelaar belandt telkens in nieuwe omgevingen en verhoudt zich

afwisselend tot de ruimtes er omhem heen.

EYES ON THE STREET

Het exterieur herkent zich in de term ‘raster architectuur’. De openingen zijn bedoeld als Jane’s ogen. De ogen op straatniveau en verder omhoog, ogen op plateaus en straten op hoogte.

worden dan risicovol voor duistere zaken als bijvoorbeeld drugshandel. Dit probleem is opgelost door een gym te positioneren aan de noordzijde van het gebouw. Een gym betekent veel glas waarachter sportende mensen ogen richten op straat. Hierbij wordt gekozen voor een gym die 24/7 open is, dus 24/7 toezicht en controle op straat.

Aan de westelijke kant bevindt zich een restaurant. Vanuit binnen kan men mooi over het water kijken en toezicht houden op de straat die zich voor de ramen bevindt. Ook in de avond en weekenden is horeca geopend.

WIJKONDERZOEK

Een van de meest bekende quotes van Jane Jacobs heeft betrekking tot ‘eyes on the street’. Veel mensen op straat betekent veel ogen op straat. Hierdoor letten mensen op elkaar, ook al ken je deze niet persoonlijk. Het programma is bepaald om zo veel mogelijk dynamiek te creëren rond het gebouw. Hierbij is er ook rekening gehouden met de avonden en weekenden. Een supermarkt en drogist zijn functies die altijd mensen trekken, ook in de avonden en weekenden. Om te voorkomen dat alle ramen aan deze zijde volgeplakt worden met reclame, is de supermarkt dieper in het gebouw bepaald in plaats van langs het gebouw. Op de hoek zit een kledingzaak, die mee kan profiteren van de vele langslopende voetgangers die naar de supermarkt of drogist gaan.

De woonwijk Funen is opgezet als park met daarin gebouwen. Doordat deze gebouwen midden in het park staan, hebben deze geen ‘echte’ achterkant. De gebouwen hebben aan alle zijden ramen, dus ogen op straat. In de woonwijk zijn hierdoor geen onveilige plekken, is overal toezicht, wat het gevoel van veiligheid vergroot. Daarnaast kent het gebouw ''De Berg'' ook geen achterkant doordat het 2 entrees bevat. De twee entrees op tegenovergestelde posities levert meer beweging op rond het gebouw. Dus meer dynamiek van mensen met ogen op straat. ruimtelijk model - een geblokkeerd perspectief maakt nieuwsgierig naar wat er achter gebeurt

Op de kop van het Cruquiusgebied is de kans op weinig toezicht het grootst. Deze plekken

COMMERCIEEL

SUPERMARKT

PARKEREN F ETSEN

GYM

HORECA

DROGIST

ROUTEBESCHRIJVING

HET DAL

EYES ON THE STREET

analysekaart - Funenpark - gebouwen zonder achterkant

Het fiets- en autoverkeer wordt zo snel mogelijk naar binnengeleid. Auto’s rijden direct de parkeerverdiepingen in en fietsers kunnen hun voertuig op de begane grond plaatsen. Vervolgens kunnen zij via het trappenhuis of de lift zich omhoog bewegen. Zij zullen vervolgens terecht komen op de route buiten en bijdragen aan de dynamiek op ‘De Berg’. Uiteraard is het ook mogelijk om één van de hoofdentrees te gebruiken.

De dynamiek op ‘‘De Berg’’ is niet afhankelijk van de bezoeker die de hele wandeling aflegt vanaf het dal tot de top. In de praktijk zullen bijvoorbeeld mensen met boodschappen de kortste route pakken naar huis, door middel van de lift. Het belangrijkste is dat er zo veel mogelijk bewegingen en dynamiek is op en rond het gebouw. Dit gebeurt evengoed door middel van korte afstanden. Bijvoorbeeld bewoners die de lift pakken, zullen daarna altijd het gebouw buiten betreden, waardoor zij hoe dan ook hun bijdrage leveren aan de dynamiek en ogen op straat.

1:3000

Mensen die hun hond uitlaten buiten ‘De Berg’ zullen het gebouw ook betreden, doordat ‘De Berg een verlengstuk is van de straat. Ook zij zullen dus bijdragen aan de dynamiek op ‘De Berg’.

ruimtelijk model - overgang van straat in trap uitgevoerd in het zelfde materiaal zorgt voor een naadloze overgang. Daarom is de keuze gemaakt om de eerste trede van ''De Berg'' op straatniveau te laten beginnen

Scan de code voor bewegende beelden

ROUTEBELEVING

OM DE ROTS

De gebouwmassa komt steeds dichterbij, totdat ik eindelijk om de hoek kan kijken. Ondertussen rijdt een skateboarder me bijna omver! Blijkbaar fungeert de trap hier dus ook als een skatebaan. Traptreden nemen de vorm aan van zitplaatsen. Mensen lijken hier even rustig de dag te beginnen met een bakje koffie en een uitzicht op Borneo-eiland en het KNSMgebied.

Ik herken enkele gezichten, bewoners van verderop in de wijk. Het geeft een gevoel van thuiskomen om mensen te herkennen.

Tegelijkertijd is er een afstand die ons scheidt. Ik kan genieten van hun aanwezigheid zonder de druk te voelen om in gesprek te gaan.

Mijn aandacht wordt al snel getrokken naar de grote opening in het gebouw. Het is alsof ik een grot ga betreden. Ik zie binnen de zon tegen de gevels schijnen. Het hout en de ronde hoeken verzachten het zonlicht. Een contrast met de harde steen buiten. Een nieuwe wereld lijkt zich er af te spelen, niet buiten, maar binnenin het gebouw. Ik wil naar binnen en ben benieuwd naar wat zich daar afspeelt.

axonometrie - positie wandelaar om de rots

onder st eunende f unct ies

lif t & t r appenhuis

posit ie r ender / w

route posit ie: ov er de berg w onen

Jane's cof f y corner

andelaar

ROUTEBESCHRIJVING

OM DE ROTS

TABLE MOUNTAIN

Net zoals de route van Table Mountain heeft de route van het gebouw ‘De Berg’ meerdere functies. Het is niet alleen een trap die in verschillende klimlijnen de bezoeker omhoog leidt, maar de route neemt op meerdere plekken ook de vorm aan van een zitplek. Overal kan er genoten worden van het uitzicht en is er ruimte voor een spontane ontmoeting. Daarnaast fungeert de route ook onder andere als een podium, skatebaan of plek om te sporten. De eerste plateaus zijn gepositioneerd op de stadsdelen die het dichtstbij liggen, namelijk Borneo-eiland en het KNSM-terrein.

EYES ON THE STREET

Jane’s coffeecorner is een belangrijk onderdeel van de multifunctionele trap. Hier kan de dag worden gestart met échte koffie. Hierachter schuilt het gedachtegoed van Jane Jacobs. Door de sociale cohesie te stimuleren, leren bewoners elkaar kennen en herkennen. Het is geen eens noodzakelijk dat mensen elkaar groeten. De aanwezigheid zorgt al voor een veilig gevoel. Het herkennen van gezichten draagt er aan bij, dat men zich thuis gaat voelen. Vervolgens verlaagd het de drempel om de volgende keer wellicht wel een praatje te maken, wanneer zij naast elkaar in de rij staan bij het koffiehuis.

ruimtelijke modellen - een trap kan meerdere functies bekleden door de maat van de op- en aantreden. Grotere maten zorgen ervoor dat mensen er bijvoorbeeld op gaan zitten of op blijven staan. Het gevolg is dat mensen elkaar ontmoeten of bij herhaling elkaar zullen herkennen. Nog grotere aantreden maakt deze geschikt als podium om op te dansen of bijvoorbeeld zelfs te gebruiken als skatebaan.

‘‘This is something everyone knows: A well-used city street is apt to be a safe street. A deserted city street is apt to be unsafe [5].’’

‘‘I don't watch my neighbours. I see them. We make our community safer together [5]’’.

[5] Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1989

ROUTEBESCHRIJVING

OM DE ROTS

Jane's Coffeecorner is niet te bereiken, door enkel een trappenhuis of de lift. Dit betekent dat alle gebruikers die gedurende de dag, koffie komen drinken of halen bij het koffiehuis, dus bijdragen aan de dynamiek op ''De Berg''.

Naast een woonprogramma bevinden zich hoger in het gebouw ook onder andere gemeenschappelijke werkplekken. Het gebouw zal dus ook betreden worden door mensen die niet in het gebouw wonen. Zij dragen bij aan het leven op ‘De Berg’. Het koffiehuis is gesitueerd, zodat alle bezoekers hoe dan ook zorgen voor dynamiek op ‘De Berg’. Of er nu

foto - Tuindorp ‘t Lansink - mensen zitten op zorgvuldig gepositioneerde bankjes, omgeven in het groen.

één van de twee hoofdentrees wordt gebruikt of mensen via het trappenhuis ter plaatste van de fietsenstalling of parkeergarage naar boven komen. Het koffiehuis stimuleert de bezoeker om gebruik te maken van de openbare ruimte, buiten op ‘De Berg’.

WIJKONDERZOEK

Een veilige leefgemeenschap creëren, kan door zo veel mogelijk eyes on the street te creëren [5]. Daarbij is uit de wijkanalysen naar voren gekomen dat een gemoedelijke sfeer het streven is. De route over, door en langs het gebouw, is de motor om deze 2 hoofddoelen te behalen: veiligheid en gemoedelijkheid.

foto - wijk Lent - ook bij minder mooi weer komen mensen naar buiten om te sporten of hun hond uit te laten.

Een belangrijke conclusie die ook is getrokken uit het analyseren van wijken, is dat groen een hele belangrijke factor is, in de behaaglijkheid van een wijk. Ook breedtes van straten en trottoirs spelen daarbij een rol. Plekken om te zitten stimuleren de sociale cohesie. Het plaatsen van bomen, beplanting, grasstroken en het laten begroeien van gevels zorgt voor een gewenste groene uitstraling. De natuurlijke materialen dragen hier aan bij. Wie aan architectuur denkt, ziet meteen bouwelementen, gevels, kolommen en ornamenten voor zich, maar eigenlijk komt dat allemaal pas op de tweede plaats. Niet de vorm sorteert het meeste effect, maar zijn tegendeel: de ruimte, de leegte, zoals die zich ritmisch tegen de muren ontvouwt, erdoor begrensd wordt, maar waarvan de dynamiek belangrijker is dan die muren [17].

Scan de code voor bewegende beelden

foto - uitzicht op TM

ROUTEBELEVING

DE GROT

De zon die in mijn gezicht schijnt, verblindde mijn zicht. Inmiddels wat meer gewend aan de zon treed ik de grot binnen. Het uitzicht wordt steeds beter zichtbaar. Het is prachtig. Het silhouet van stadsdeel ‘De Sportheldenbuurt’ wordt ingekaderd door het gebouw. De zon komt hier elke ochtend op tussen de gebouwen en schijnt vervolgens dwars door deze opening in de ‘grot’ van ‘De Berg’ . Voor me zie ik het zonlicht schijnen door de bladeren. Over het water glinsteren de golven als diamanten. Mensen gaan op de bewust geplaatste schommels zitten om dit unieke stadsbeeld vast te leggen. Tegelijkertijd voel ik de wind door mijn haren waaien. Terwijl de zon recht in mijn gezicht blijft schijnen, vraag ik me af: hoe zou vanavond, de zonsondergang er aan de andere kant uit zien?

De brede straat biedt genoeg ruimte voor kinderen om te spelen met een bal. Buren begroeten elkaar hier met een warme knik, wanneer ze elkaar treffen bij het uitlaten van de hond. De sfeer voelt gemoedelijk. Door de zijstraten zijn er verschillende keuzes te maken waar ik naartoe kan gaan. Aan de rechterkant wordt mijn aandacht getrokken, doordat door de afgeronde hoek een trap zichtbaar is. De hoogte van de opening suggereert dat daar iets is. Ik denk dat dit de weg is naar de top.

SPORTHELDENBUURT

SPORTHELDENBUURT

onder st eunende f unct ies

lif t & t r appenhuis

posit ie r ender / w andelaar

route posit ie: ov er de berg w onen

route posit ie: door de berg

Jane's cof f y corner

ROUTEBESCHRIJVING

DE GROT

TABLE MOUNTAIN

Zoals tijdens mijn wandeling op Table Mountain, verandere mijn positie ten op zichte van de berg. Zo bevond ik me op, maar ook tussen en later ook langs de berg. Ook tijdens de wandeling over de route van het gebouw ‘De Berg’ verandert deze positie. Daar waar de bezoeker de wandeling begint over ‘De Berg’, gaat de bezoeker zich vervolgens begeven binnen ‘De Berg’.

De grot speelt in op de harde oriëntatie ten opzichte van de zon en creeert tegelijkertijd een zichtlijn richting ‘De Sportheldenbuurt’.

Daarnaast zorgt de opening voor extra daglicht in de woningen welke grenzen aan de brede straat. Door het doorboren van het volume ontstaat er een gat welke bijna precies op het oosten en westen zijn gericht. Tegelijkertijd worden deze uitzichten vanuit de grot ingekaderd. Aan het begin van de dag is hier dus de zonsopkomst te zien, welke langzaam tussen gebouwen omhoog komt. Aan het einde van de dag is aan de andere kant te zien hoe de zon weer neerdaalt op de stad.

Net als Table Mountain bestaat ''De Berg'' uit verschillende biotopen. Hierbij is onderscheid gemaakt in de tuinbiotoop, begroeide heuvel biotoop en de rotsbiotoop [18]. De onderste

axonometrie - biotopen

lagen bevinden zich in de tuinbiotoop. Deze herkent zich in kleurrijke en lichtgroene fauna. De beplanting is hier gekozen, zodat het flora aantrekt, zoals vlinders. De bovenliggende biotopen zullen meer donkere tinten hebben en minder dicht begroeid zijn.

EYES ON THE STREET

De route van ‘De Berg’ kan gezien worden als een straat. Het straatprofiel in ‘de grot’ is breed genoeg voor spelende kinderen of om de hond uit laten. Een straat met zijstraten waaruit gekozen kan worden. Zijstraten met afgeronde

hoeken. De afgeronde hoeken creëren langere zichtlijnen de straten in. Het verbind de straten met elkaar. Meer ogen op de straat. Er zijn hier geen plekken waar geen zicht op is.

WIJKONDERZOEK

De wijkanalyse van Tuindorp ‘t Lansink is goed zichtbaar door de afgeronde hoeken binnenin de grot. Tuindorp ‘t Lansink kenmerkt zich namelijk door gebogen straathoeken. Het loslaten van van rechte lijnen, platte vlakken en haakse hoeken, toont aan dat de architectuur niet a priori ruimtelijke structuren realiseert, maar op de eerste plaats bouw ten dienste van een menselijke ervaring [19].

foto - Tuindorp ‘t Lansink - een groen en breed straatprofiel zorgt voor een aangenaam straatbeeld

GROTWONING

GROTWONING

GROTWONING

GROTWONING

GROTWONING

ANE S COFFEE CORNER

ROUTEBESCHRIJVING

DE GROT

De woningen overal in en op ''De Berg'' hebben namen gekregen en zijn hoofdzakelijk vernoemd naar de gesitueerde positie. Zo hebben de woningen ter plaatse van ''De grot'' bijvoorbeeld de naam ''grotwoning'' gekregen.

Op de plattegrond staan de zichtlijnen op straat aangegeven. Uiteraard werkt dit ook andersom, dus de zichtlijnen naar binnen. Uit de analyse van stadswijk Funenpark is een potentiële dreiging naar voren

EYES ON THE STREET

gordijnen. Hierdoor kan een gevel een hele open structuur hebben, maar door de bewoners alsnog worden gesloten. Dichte gevels betekent dat de ogen op straat worden afgesloten.

EYES ON THE STREET

foto (bewerkt) - wijkanalyse ‘t Lansink - afronde straathoeken

Dit is te voorkomen door een zogenoemde overgangszone te maken tussen publiek en privaat. Buiten wordt een klein voortuintje geplaatst, zodat voetgangers niet direct voor het raam langs kunnen lopen. Deze voortuin is eigendom van de bewoner en kan door de bewoner worden ingericht. Hierdoor ontstaat

een persoonlijk stukje territorium. Ook lokt het opmerkingen uit over de mooie tuin, bijzondere betegeling of het kleurrijke bankje [20]. De sociale cohesie wordt zo gestimuleerd. Achter de gevel wordt de keuken gepositioneerd. Hierdoor komen er ook geen ramen tot aan de grond. Deze ontwerp- en inrichtingkeuzes vergroten de privacy van de bewoner en voorkomen de behoefte om de ramen af te sluiten.

schets - wijkanalyse ‘t Lansink - afgeronde straathoeken

Scan de code voor bewegende beelden

foto - intieme doorgang op TM

renderde intieme doorgang

ROUTEBELEVING

DE INTIEME DOORGANG

Vanuit de brede straat sta ik opeens voor een intieme smalle straat, een verrassende overgang die mijn nieuwsgierigheid prikkelt. Terwijl ik me in de richting van de afgeronde hoek begeef, valt mijn oog op een vrouw die achter het raam staat. Met een vriendelijke glimlach begroet ze een medebewoner, een blijk van de warme gemeenschap die hier blijkbaar heerst.

Het zonlicht dat eerst nog volledig de afronding verlichtte, begint langzaam te vervagen tot een betoverende schaduw. Het licht wordt gefilterd door de groene bladeren. Hierdoor ontstaat een sfeervolle schaduwwerking. De intieme straat waar ik me nu bevind, straalt een warme en gezellige atmosfeer uit, dankzij de groene aankleding en het zachte materiaalgebruik.

Gedreven door nieuwsgierigheid besluit ik omhoog te gaan en tussen de volumes van ‘De Berg’ richting het zonlicht en de warmte te klimmen. De klimlein is steiler geworden, maar met elke trede die ik neem, voel ik mijn enthousiasme toenemen. Naarmate ik verder omhoog ga, zie ik mensen op verschillende niveaus staan. Boven staat een vader die speels bezig is met zijn kinderen. Het geeft me een glimlach op mijn gezicht. In mijn gedachten vraag ik me af in welke wereld ik

terecht zal komen wanneer ik het einde van deze trap bereik. Misschien wacht daarboven een wereld vol levendige interacties of kom ik terecht in een oase van rust. Het moment van de waarheid komt bij elke genomen trede dichterbij. Trede, voor trede, voor trede, voor trede, bereik ik de intieme doorgang.

foto - trap door het groen op TM

axonometrie - positie wandelaar in de grot

lif t & t r appenhuis onder st eunende f unct ies w onen

posit ie r ender / w

route posit ie: door de berg

Jane's cof f y corner

andelaar

ROUTEBESCHRIJVING

DE INTIEME DOORGANG

TABLE MOUNTAIN

Bij de route op ‘De Berg’ wordt vanuit het maaiveld de straat doorgetrokken het gebouw op. Een straat met zijstraten en keuzemogelijkheden. Hierdoor wordt het gebouw als geheel beleefd als een verticale wijk waarbij meerder routes mogelijk zijn, wat de kans op de spontane ontmoeting vergroot. Door verschillende breedtes van straten wordt de beleving afwisselend gehouden.

Na het betreden van de grot volgt de wandelaar de afgeronde hoek en belandt in een veel intiemere straat. De straat is in de lengte ontworpen richting het zuiden. Hierdoor profiteert de straat maximaal van de zon die door de vides en trapgaten naar binnen schijnt. Hetzelfde geldt voor de grote sparing in de zuidgevel.

Het licht van boven zet hier aan om er naartoe te klimmen. De wandeling omhoog is niet alleen een letterlijke opbouw van treden, maar ook een figuurlijke opbouw naar een bijzonder moment. Het vanuit beneden terecht komen in een geheel nieuwe onvoorspelbare omgeving.

De wandeling op Table Mountain was er een van meerdere wisselende ruimtelijke belevingen en keuzes in route. Op de volgende

paginas staat weergegeven en beschreven hoe een ruimtelijke ervaring op Table Mountain is omzet tot ruimtelijk model en vervolgens is gebruikt bij het ontwerp van ‘De Berg’.

EYES ON THE STREET

Waarbij in de grot de overgangszone tussen openbaar en prive wordt gecreëerd door een klein tuintje wordt dat op de verdiepingen erboven gedaan door vides. Hierdoor is het

geveltekening - westgevel

PRIVE

onmogelijk om direct langs ramen te lopen van medebewoners, waardoor mensen de ramen niet zullen afsluiten door gordijnen of iets dergelijks. De ramen in de gevels, zullen dus fungeren als eyes on the street.

WIJKONDERZOEK

Bovenstaand conclusie is getrokken uit de wijkanalyse van Funenpark, zoals eerder is beschreven in dit onderzoek.

bewerkte foto Funenpark - overgang openbaarprive

ruimtelijk model - zijdelinkse benadering van smalle doorgang, waardoor de nieuwsgierigheid wordt getriggerd. De hoogte van de volumes en de smalle doorgang suggeren dat er daar wat te zien of te beleven valt.

ruimtelijk model - frontale benadering van de smalle hoge doorgang. Er is een glimp op te vangen van wat er achter gebeurt, wat de nieuwsgierigheid en het enthousiasme des te meer aanwakkert.

ruimtelijk model - door de smalle opening begeeft men zich in een inmense vrijheid en openheid. De persoon wordt beloond met een uitzicht dat zich weids voor deze persoon volstrekt.

1. ZIJDELINKSE BENADERING

2. FRONTALE BENADERING

3. UITZICHT EN VRIJHEID

ROUTEBESCHRIJVING

DE INTIEME DOORGANG

Render ‘De Berg’ - zijdelinkse benadering van smalle doorgang.

Render ‘De Berg’ - frontale benadering van smalle doorgang.

1. ZIJDELINKSE BENADERING

2. FRONTALE BENADERING

3. UITZICHT EN VRIJHEID

ROUTEBELEVING

DE GROENE HEUVEL

Vanuit de intieme straat ga ik door een smalle opening en belandde ik in een nieuwe wereld, waarbij ik me weer echt op ‘ De Berg’ begeef. Mijn ogen worden onmiddellijk gegrepen door het uitzicht dat zich voor me uitstrekt. Ik bevind me op dezelfde hoogte als de stedenbouwkundige plint en voor het eerst kan ik het hele Cruquiusgebied in één oogopslag aanschouwen. Het beeld dat zich voor me ontvouwt, is simpelweg prachtig. Het herinnerd me aan mijn beklimming van Table Mountian, waarbij ik na een klim opeens gelijk was met een uitgestrekt rotsachtige landschap. De rotsen van toen zijn de stedenbouwkundige volumes waar ik nu op uitkijk.

Terwijl ik om me heen kijk, zie ik mensen ontspannen in het gras liggen. Het is alsof ik me in een weelderig park bevind. Vlinders fladderen vrolijk rond en kinderen spelen en lachen met elkaar. De zon staat hoog aan de hemel en het hele park baadt in haar warme stralen, aangezien het naar het zuiden gericht is. De route naar boven vervormd in een trap met zitplekken. Ik zie mensen plaatsnemen om te genieten van de zon en het panoramische zicht over het Cruquiusgebied.

Het lijkt alsof de tijd even stilstaat. Weg van de drukte van de stad. Het geluid van spelende

kinderen vermengt zich harmonieus met het gefluit van vogels en het zachte ritselen van bladeren in de wind. Dit is een plek waar ik even kan ontspannen.

Terwijl ik mijn gedachten even laat afdwalen, realiseer ik me hoe bijzonder het is dat dit stukje groen, op een hoogte van 20 meter, midden in een stadswijk is gecreëerd. Groene bomen, kleurrijke bloemen en mensen in gesprek, die genieten van het buiten zijn.

axonometrie - positie wandelaar voor de heuvel

CRUQUIUSKADE

onder st eunende f unct ies

lif t & t r appenhuis

speelplein

g emeensc happelijk e v eldjes (par k )

posit ie r ender / w andelaar

route posit ie: ov er de berg w onen

foto - uitzicht over rotsen op

ROUTEBESCHRIJVING

DE GROENE HEUVEL

TABLE MOUNTAIN

Vanuit de intieme straat begaf de wandelaar zich door smalle opening, om vervolgens verrast te worden door een open en groen park met het uitzicht over Cruquiuskade. Van een licht beklemmend gevoel in de opening, ervaart de wandelaar vlak daarna vrijheid, lucht en uitzicht. Wat deze beleving vooral bijzonder maakt is dat het park, oftewel het maaiveld, op hoogte is gesitueerd, namelijk exact gelijk met de stedenbouwkundige plint van de wijk. Deze plint is zeer dominant in de wijk en kent enkel twee hoogte-accenten, waaronder het gebouw ‘De Berg’ waar de wandelaar zich op bevindt.

Daarnaast heeft er ook weer een verandering plaatsgevonden met betrekking tot de positie ten opzichte van de berg. De wandelaar

bevindt zich namelijk niet meer in de berg maar er op.

Net als op Table Mountain wordt de wandelaar geleid door een ‘rotsachtig’ pad door de ''groene heuvel biotoop'' omhoog. Het groen is hier nog rijk aanwezig, maar deze is donkergroen van kleur. Tijdens het naar boven bewegen kan de groene beplanting worden geroken en aangeraakt. Het is een park dat trapsgewijs omhoog loopt. De podiums kunnen worden gebruikt door de wijkbewoners of werkende mensen van de aangrenzende gemeenschappelijke werkplekken. Kinderen kunnen er op klimmen, volwassenen kunnen er in het gras liggen of jongeren kunnen er samen muziek maken. Het park is een plek waar van alle generaties van het gezin samenkomen. Door de zuidelijke ligging van het park is deze optimaal georiënteerd op de zon.

maqutte - uitzicht over stedenbouwvolumes

De route loopt omhoog midden tussen deze trapsgewijze podia. De sociale cohesie zal hier plaatsvinden. Mensen zien elkaar en zullen elkaar herkennen. Uiteindelijk zullen grenzen vervagen en meer mensen elkaar begroeten of zelfs in gesprek gaan. Dit komt allemaal ten goede aan de samenhorigheid in de wijk, oftewel op ‘''De groene heuvel'' van ''De Berg''.

foto - geleidelijk pad op TM

render - geleidelijk pad op ''De Berg''

GEM SCHA PPEL WERKPLEKKEN GEM. K A NTOOR

GEMEENSC HA PPEL IJK E WERKPLEKKEN

GEMEENSC HA PPEL IJK E WERKPLEKKEN

K INDERDA G V ER BLIJF K ELDER W ONING

K INDERDA G V ER BLIJF

WOON/ -WERK W ONING WOON/ -WERK W ONING WOON/ -WERK W ONING

WOON/ -WERK

ROUTEBESCHRIJVING

DE GROENE HEUVEL

EYES ON THE STREET

Naast een woonprogramma is er een buitenschoolse opvang (BSO), met daaraan grenzend een ruimtelijk speelplein in de vorm van een atrium. De BSO is in de middelste verdiepingen van het gebouw geplaatst, met daaraan grenzend enkel (semi)buitenruimte. Het is hierdoor onmogelijk om de BSO te bereiken, zonder de buitenroute te betreden. Dit betekent dus dat er veel bewegingen van mensen komen richting de BSO, dus dynamiek op ''De Berg''. De centrale ligging zorgt daarnaast voor veel eyes on the street, dus een veilige omgeving.

De positionering van het programma is afgestemd op de tijdspaden van de gebruikers. Bijvoorbeeld, een ouder die werkt bij het gemeenschappelijke kantoor, zal over ''de groene heuvel'' moeten gaan om zijn of haar kind op te halen bij de BSO. Vervolgens zal weer de buitenroute worden betreden om thuis te komen. Zo zijn er tal van tijdspaden in combinatie met de diverse functies te bedenken, waarbij altijd een bijdrage wordt geleverd aan de dynamiek op ''De Berg''.

WIJKONDERZOEK

In Funenpark was de school de urban activator. De wijk kwam tot leven toen de school uit ging. Ouders kwamen naar buiten om hun kinderen op te halen en maakte een praatje met elkaar. Vervolgens kwamen de kinderen naar buiten en bleven hier grotendeels met elkaar spelen. Conclusie: de

wijk werd geactiveerd door de school. Het beste voorbeeld van een urban activator is te vinden in de Sportheldenbuurt in Amsterdam. Hier ligt de urban activator centraal in de wijk. Deze bestaat grotendeels uit een skatepark. Het is door middel van groen ook aantrekkelijk gemaakt om er te verblijven als je niet skate. De vele comfortabele zitbankjes dragen hieraan bij. Jongeren skaten op de skatebaan, kleine kinderen spelen in geïntegreerde speeltuin. Ouders en grootouders letten op hun (klein)kinderen of maken een wandeling met elkaar, alleen, of met de hond. Mensen van alle leeftijden en culturen zijn buiten en ontmoeten elkaar. Uit deze urban activator heb ik in het begin van de ontwerpfase, meerdere conclusies getrokken. De route moet aantrekkelijk zijn om te bewandelen, jongeren moeten er kunnen skaten, er dienen zitplekken aanwezig te zijn en het moet plek bieden voor het uitlaten van de hond.

plattegrond - achtste verdieping foto sportheldenbuurt - urban activator

renderlangs de berg

ROUTEBELEVING

LANGS DE BERG

Vanuit de groene omgeving waar mensen samenkomen, belandt ik op een rustig pad. Het is hier helemaal stil. Ik hoor enkel de voetstappen van een joggende vrouw, die me net heeft gepasseerd. Voor het eerst volg ik mijn route niet op of in het gebouw, maar erlangs. Het herinnert me aan mijn wandeling over Table Mountain waarbij de route zich ook verstrekte langs het gebergte. Zoals bij toen en ook nu bevindt het uitzicht aan mijn zijkant. Ik zie hier voor het eerst het stadsdeel De Sportheldenbuurt samen met De Sluisbuurt. Hoogbouw is hier in ontwikkeling.

De stad is dynamisch en altijd in ontwikkeling. Ik realiseer me dat schoonheid één van de weinige dingen is die nooit verveelt. Of het nu gaat om de schoonheid van de natuur, zoals ik heb ervaren op Table Mountain, of de schoonheid van een stad, zoals ik nu ervaar tijdens deze wandeling. De cyclus van dag en nacht, of de verandering van de seizoenen, zorgen voor vele verschillende aanzichten. De stad is altijd in ontwikkeling en verandert ook door de jaren heen. Op welke manier dan ook, deze uitzichten zullen altijd adembenemend zijn.

Ik geniet van de zon die zachtjes reflecteert op de houten gevel. De schaduw van het groen

zorgt voor een serene sfeer. Voor me lijkt de route optisch te eindigen, alsof ik van ‘De Berg’ af kan vallen. Ongetwijfeld zal de route zich om de hoek vervolgen, maar ik kan het niet zien. Ik denk spelende kinderen te horen, al lijkt me dat sterk op een hoogte van plusminus 35 meter.

axonometrie - positie wandelaar langs ''De Berg''

SLUISBUURT

AMSTERDAM-NOORD

SLUISBUURT

SPORTHELDENBUURT

onder st eunende f unct ies

lif t & t r appenhuis

g emeensc happelijk e w erk plek k en

posit ie r ender / w andelaar

route posit ie: lang s de berg w onen

ROUTEBESCHRIJVING

LANGS DE BERG

TABLE MOUNTAIN

Tijdens dit deel van de route gaat de wandelaar zich voor het eerst langs de berg bewegen. Dit zorgt voor de beleving die refereert naar het vooronderzoek van Table Mountain. Hierbij bevond ik me destijds ook omringt door massa en werd mijn perspectief duidelijk gestuurd. Het perspectief veranderde langzaam naarmate ik me om de berg heen bewoog. Dit ging erg langzaam, aangezien de bocht die ik maakte ook flauw was. Bij ‘De Berg’ is er een scherpere bocht ontworpen. Hierdoor lijkt de route vanaf een afstand te eindigen. Eenmaal ter plaatse vind er een snelle verandering van perspectief plaats. Het uitzicht over de Sluisbuurt veranderd in het uitzicht richting Amsterdam-Noord.

ruimtelijk model - het model geeft de persoonlijke ervaring weer die ik had op Table Mountain. De ruimtelijke ervaring van omringt worden door massa, wat zorgt voor een gestuurd perspectief. Daarnaast is het de ervaring van het op hoogte begeven wat zorg voor de complete ervaring.

foto - langs de berg op TM

ruimtelijk model - verwijzend naar de ervaring op Table Mountain. Hier leek het pad te eindigen, alsof het einde van de wereld wat bereikt en je er vervolgens vanaf zou kunnen vallen. foto - route lijkt te eindigen

ROUTEBESCHRIJVING

LANGS DE BERG

EYES ON THE STREET

Op de tiende tot en met de twaalfde verdieping bevindt zich het verticale gemeenschappelijke kantoor. De werkplekken grenzen aan buitenruimten welke onderdeel zijn van het getrapte park. Vanuit de gemeenschappelijke werkplekken worden er dus ogen gericht op de onderliggende groene podiums. De werkplekken binnen zorgen voor een rustige dynamiek op straat voor de woningen die aan het kantoor grenzen.

WIJKONDERZOEK

Zoals eerder beschreven is een gemoedelijke sfeer een belangrijke conclusie die getrokken is uit de wijkonderzoeken. Sfeer biedt een bewuste beleving van ruimten en plekkeneen ervaring die je bijblijft [21]. Doordat het zonlicht vanuit het oosten door de balustrade heen schijnt is er bewust gekozen om deze met beplanting te laten begroeien. Hierdoor ontstaat een sfeervolle schaduwwerking tegen de houten gevel. De combinatie van de rust, het zonlicht, het uitzicht en een vriendelijke groet van een voorbijganger, zorgen voor de gemoedelijke sfeer die gewenst is in de openbare ruimte van een woonomgeving.

plattegrond - elfde verdieping

Scan de code voor bewegende beelden

renderspelen op hoogte

ROUTEBELEVING

SPELEN OP HOOGTE

Mijn vermoeden kloptte dus toch. Vanuit de rust van mijn wandeling langs de berg beland ik opeens in een wereld vol spelende kinderen. Kinderen

rennen de spiltrap op omhoog en komen via een gouden blijbaan weer naar beneden. Ze rennen rond en spelen met elkaar in de buitenlucht. En dat op deze hoogte!

De wind waait door het semi-open raster, wat begroeit is met flora. De beplanting zorgt voor schaduweffecten op de gevels. Door de hoogte verandert is het fauna verandert in een meer donkere kleur.

De speeltuin is onderdeel van de kinderopvang, waar ouders een praatje met elkaar maken voordat zij hun kinderen ophalen. Zij zullen ongetwijfeld via de glijbaanroute helemaal naar beneden willen. Natuurlijk ga je daar als ouder erachteraan. Stiekem ben ik ook nieuwsgierig, maar ik vervolg mijn route omhoog. De spiltrap omhoog doet me denken aan de wandeling op Table Mountain. Ook daar bewoog ik me omhoog door het groen, richting het licht en tussen de vliegende vogels. Ik hoor mensen praten en beweeg me langzaam door het trappengat.

axonometrie - positie wandelaar bij de glijbaan foto - trap door het groen op TM

INDISCHEBUURT

INDISCHEBUURT

onder st eunende f unct ies

lif t & t r appenhuis

k inder opv ang

speelt uin

g lijbaan

posit ie r ender / w andelaar

route posit ie: lang s de berg

route posit ie: door de berg w onen

ROUTEBESCHRIJVING

SPELEN OP HOOGTE

TABLE MOUNTAIN

Nadat de wandelaar om de hoek is gekomen belandt de wandelaar in weer een volkomen nieuwe wereld: een verticale speelplaats. Er vindt weer een verandering plaats met betrekking tot de positie van de wandelaar ten opzichte van ‘De Berg’. De route gaat weer in ‘De Berg’ afspelen. Ook is er wisseling qua biotoop. De rotsbiotoop is bereikt, waar de beplanting nog donkerder is en richting de top helemaal niet meer aanwezig is.

De route refereert naar mijn ervaring op Table Mountain waarbij ik door het groen omhoog bewoog richting het licht van de zon. De route van ‘De Berg’ laat dit de gebruiken ook ervaren, met een steile looplijn over de spltrappen naar boven. Boven aan de trap schijnt het licht door het trapgat naar beneden.

Tijdens mijn ervaring op Table Mountain bewandelde ook veel mensen de omgekeerde route. Deze route naar beneden is minsten zo belangrijk als de route omhoog. Vandaar dat er vanuit de speelplaats een glijbaan is die eindigt een verdieping lager. Kinderen zullen de glijbaan willen nemen, wat ouders aanmoedigt om de lift te ontwijken. Dit zorgt ervoor dat mensen dezelfde weg naar benenden nemen zoals ze boven zijn gekomen, namelijk de route

die leidt langs ‘De Berg’.

EYES ON THE STREET

De urban activator is op dit maaiveld de

kinderopvang. De spelende kinderen zorgen voor de dynamiek. Boven de kinderopvang bevinden zich de kelderwoningen. Deze zijn ontsloten via de bovenverdieping en bewoners hebben hier de verdiepingen niet boven de ontsluiting maar eronder. Dit is een voorbeeld van een benutte kans die wonen op hoogte biedt. Zie hiervoor meer bij ''bijlage 4, kansen voor hoogbouw''.

De kelderwoningen zijn georienteerd op de verticale speelplaats. De bewoners bieden de ogen op straat, voor een veilige omgeving voor de spelende kinderen. Kinderen zullen meerdere malen per week naar de kinderopvang worden gebracht en opgehaald. Hierdoor zullen ouders elkaar gaan herkennen. Dit draagt bij aan de gemoedelijkheid en veiligheid binnen de woongemeenschap op ‘De Berg’.

plattegrond - zeventiende verdieping

‘‘Most [sidewalk interaction] is ostensibly utterly trivial but the sum is not trivial at all [5].’’

[5]

Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1989

ROUTEBESCHRIJVING

SPELEN OP HOOGTE

WIJKONDERZOEK

De beoordeling van het karakter van een omgeving is een complexe mengeling van waarnemingen vanuit meerdere zintuigen en ontelbare factoren die ogenblikkelijk en gezamenlijk worden begrepen als een algemene sfeer, gevoel, stemming of ambiance [22].

Net als langs de berg is hier ook bewust het groen geplaatst ter plaatse van het semi-open baksteen raster. De zon zal hier aan het einde van de dag doorheen schijnen, wanneer de ouders hun kinderen komen ophalen bij de kinderopvang. De schaduwwerking tegen de gevel zal ook hier zorgen voor een sfeervol beeld.

K ELDER W ONING

K INDERDA G

V ER BLIJF

K INDERDA G

V ER BLIJF

WOON/ -WERK

W ONING

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

ATRIUM

W ONING

ATRIUM W ONING

ATRIUM W ONING

GROT

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

WOON/ -WERK

WOON/ -WERK

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

WOON/ -WERK

W ONING

ATRIUM W ONING

ATRIUM W ONING ATRIUM W ONING GROT W ONING GROT W ONING

GROT

W ONING

ONING

ONING GROT

W ONING

foto sportheldenbuurt - speeltuin als urban activator doorsnede B - maaiveld op hoogte van kinderdagverblijf en kelderwoningen uitgelicht

foto - selfie op TM

foto - gelijk met de vogels op TM

ROUTEBELEVING

DE TOP

Ik kom door het trapgat omhoog en opnieuw beland ik in een nieuwe omgeving met een nieuwe dynamiek. Rooftopbar De Krater, zoals het hier heet, lijkt een plek waar mensen samenkomen om hun dag te bespreken en te genieten van een drankje en het prachtige uitzicht. Verre perspectieven reiken tot de IJburg en Diemen. Het centrum van Amsterdam is ook goed zichtbaar. Ik zie iemand een selfie maken met de stad bij zonsondergang als achtergrond. Vogels vliegen hier rond. Het doet me beseffen dat ik me op dezelfde hoogte begeef. Net als bij een echte bergtop is flora hier nog nauwlijks aanwezig.

De top kenmerkt zich door bruine rotsachtige tinten.

Terwijl ik rondkijk, zie ik een groepje sporters arriveren na hun intense bootcamp. Deze bar fungeert ook als eindpunt van een sportieve bootcamp. Ik hoor uit de verhalen van de sporters dat beneden in de gym hier een sportroute begint. Hier verzamelen de sporters voordat ze zich naar boven begeven voor een welverdiende beloning. Wat een geweldige manier om buurtbewoners met elkaar in contact te brengen.

De route lijkt echter verder te reiken. Ik ben nog niet belandt op de top van ‘De Berg’.

Het laatste deel kan ik alleen bereiken als een echte bergbeklimmer. Doormiddel van een klimwand bereik ik het eindpunt van deze route en voel een opwinding door me heen stromen. Het is een ervaringsrijke klim geweest, maar nu ik hier ben, overvalt me een

axonometrie - positie wandelaar bij de rooftopbar gevoel van voldoening. Het uitzicht vanaf hier is ronduit indrukwekkend. Ik kan alle stadsdelen van Amsterdam overzien en het voelt alsof ik de hele wereld aan mijn voeten heb. De skyline van de stad strekt zich voor me uit. Ik voel me klein in vergelijking met dit panoramische uitzicht, maar tegelijkertijd ook vrij en verbonden met alles om me heen.

DIEMEN , IJBURG BIJLMER

DIEMEN , IJBURG

lif t & t r appenhuis onder st eunende f unct ies

uit k ijk punt

r oof topbar : De K rater

g lazen plaat

uit k ijk k ubus

posit ie r ender / w andelaar

route posit ie: ov er de berg

route posit ie: door de berg

BIJLMER

ROUTEBESCHRIJVING

DE TOP

TABLE MOUNTAIN

Net zoals bij Table Mountain is de route van ‘De Berg’ ontworpen met meerdere klimlijnen. De route begon flauw en eindigt met een steeds steilere klimlijn. Om de top van ‘De Berg’ te bereiken zal er letterlijk geklommen moeten worden doormiddel van een klimwand. Er wordt ook op dit laatste deel, naar het licht toegeklommen, om vervolgens beloond te worden met een uitzicht over alle stadsdelen van Amsterdam. Boven op de rooftopbar bevinden zich hotelkamers. Ook deze zijn enkel te bereiken via de klimwand. De ervaring van ‘De Berg’ wordt dan maximaal benut.

Een gimmick van de architect is de glazen plaat in de vloer. De wandelaar kan er voor kiezen om de diepte en hoogte extreem te ervaren, vergelijkbaar met hoe mijn persoonlijke ervaring op Table Mountain was. In de zuidelijke richting kijkt de wandelaar terug over de route die is afgelegd. Omringt door vogels, welke door het veranderlijke fauna worden aangetrokken, beseft de wandelaar zich des te meer hoe hoog het zich bevindt. Dit refereert naar het moment waarbij ik boven op Table Mountain terug keek het dal in. Op gelijke hoogte met de vogels en trots terugkijkend op de route die was afgelegd.

ruimtelijke model - verticaal klimmen als een echte bergbeklimmer. Door dit model te maken is de conclusie getrokken dat het beklimmen van ''De Berg'' verder moet gaan dan de persoonlijke ervaring op Table Mountain. Het echt verticaal klimmen is vervolgens opgenomen in de route om de absolute top van ''De Berg'' te bereiken.

doorsnede B - hoogste maaivelden t.p.v. hotelkamers en uitkijkpunt

ruimtelijk model - model dat verwijst naar de persoonlijke ervaring, zoals op de foto hiernaast is weergegeven. Het echt uitslaan van angst,

waarbij de puurste ervaring van diepte wordt beleefd, behoort onderdeel te zijn van ''De Berg''. Doordat deze ervaring zo extreem is, is het als

foto - dieptegevoel op brug

een gimmick omgezet, zodat de bezoeker zelf de keuze kan maken om zich hieraan te wagen.

ROUTEBESCHRIJVING

DE TOP

render - glazen plaat op ''De Berg''

EYES ON THE STREET

De urban activator is het café, tevens het eindpunt van de bootcamp route. Naast de sportende mensen, komen hier ook de werkende mensen samen voor een borrel of eventueel een formele meeting. De bezoekers van de rooftopbar hebben zicht op de onderliggende lagen. Zij dragen bij aan de eyes on the street op ‘De Berg’.

WIJKONDERZOEK

Uit de wijkonderzoek is gebleken dat sport mensen op straat krijgen en samenbrengen. De route is daarom zo ontworpen, zodat deze geschikt is voor bootcamp. De sporten mensen hebben een doel en beloning nodig, zodat zij zorgen voor dynamiek op de Berg. Zij zijn waarschijnlijk de enige mensen die de route zullen afleggen van benenden naar boven, tot aan de rooftopbar De Krater.

ruimtelijke model (midden onder) - Ultiem vrij voelen doe je als er geen belemmeringen omheen zijn. Op het hoogste punt van ''De Berg'' is daarom gekozen voor glazen balustrades. Zo blijft het zicht om de bezoeker heen zo vrij mogelijk.

ruimtelijke model (rechts onder) - Het ervaren van hoogte wordt versterkt, naarmate de

kwetsbaarheid toeneemt. Het staoppervlakte is klein, waardoor de ervaring van de hoogte wordt versterkt. Uit dit ruimtelijke model is de beslissing genomen om op het hoogste platform van ''De Berg'' nog een uitkijkkubus te plaatsen. Dit is een staplatform van een kubieke meter, waarop men kan staan t.b.v. deze soortgelijke ervaring.

ROUTEBELEVING

HET ICOON

Deze ervaring heeft me doen realiseren dat bergtoppen niet alleen fysieke hoogtes symboliseren, maar ook een iconische betekenis hebben voor het landschap waarin ze zich bevinden. Net zoals een gebouw een icoon kan zijn voor een stad.

Niet alleen wordt er vanaf de plateaus van het gebouw naar de verschillende delen van de stad gekeken, maar dit werkt ook andersom. Op de kop van Cruquius, staat een gebouw dat recht doet aan de prominente plek, een iconisch gebouw. Net zoals een bergtop een herkenbaar kenmerk is van het landschap, domineert een iconisch gebouw de skyline van een stad en fungeert het als een ankerpunt.

Het gebouw dient niet alleen als een volume om functies in onder te brengen, maar ook als een bron van trots en samenhorigheid voor de bewoners van de wijk Cruquius. Het is de motor die sociale cohesie op gang helpt. De gevels spreken het concept uit en zijn opgebouwd uit segmenten van 4 verdiepingen. Daarbovenop een maaiveld om elkaar te ontmoeten. De route die vanaf de straat is doorgezet over, door en langs het gebouw, is zichtbaar. Uiteindelijk leidt deze route de bezoekers naar de top, om te genieten van vrijheid en eenheid met de stad.

terras

cof f ycorner

- noordgevel

- oostgevel

- zuidgevel

geveltekening

geveltekening

geveltekening

ROUTEBESCHRIJVING

HET ICOON

Het gebouw ‘’De Berg’’ is gevormd door de route. Het exterieur is geïnspireerd vanuit een berg die op de top, ter plaatse van de rooftopbar ‘’De Krater’’, tot uitbarsting is gekomen. De lava is van de top naar beneden gestroomd en heeft de route gemaakt welke de openbare ruimte heeft gevormd. De route is als een lavastroom om en langs de berg naar beneden gelopen en stroomt over de begroeide heuvel op het zuiden naar beneden. De lava vormt een sinkhole en baant zich een weg in ‘’De Berg’’. Er vormt zich een grot, waarin brede en intieme straten ontstaan. Door een grote opening in de bergmassa komt de lavastroom naar buiten en verspreidt zich uiteindelijk als een vlek over straat en vermengt zich zo met de omgeving. De grens tussen straat en gebouw wordt vervaagt, waardoor het gebouw zich op een subtiele manier verbindt met de buitenwereld. ‘’De Berg’’ is één met zijn omgeving, als een levend, ademend onderdeel van de wijk Cruquius.

''De Berg'' is een icoon voor Cruquius, maar hoe verhoudt ''De Berg'' zich tot andere hoogbouw gebouwen? Bijlage 5, onderzoek typologieen (middel)hoogbouw, biedt ondersteuning bij het beantwoorden van die vraag.

render - ''De Berg'' vanuit vogelvluchtperspectief

render - westgevel van ''De Berg''

3 DE BIJLAGEN

Dit deel bevat bijlagen welke een extra verdieping bieden op de verschillende onderwerpen uit dit verslag, zoals de overige wijkanalysekaarten en ruimtelijke modellen van de bergmomenten. Daarnaast beschijft het extra kansen voor hoogbouw, welke kunnnen worden ingezet bij de ontwerpen van de indiviudele woningen. Bijlage 5 biedt een beknopt verslag van de huidige woongebouw typologieën, waarnaar op de vorige pagina is verwezen. Tot slot biedt bijlage 6 een greep uit de processchetsen van waaruit ''De Berg'' is ontstaan.

‘‘Hoge gebouwen hebben geen echte voordelen, behalve dan de speculatieve winsten die banken en grondeigenaren er op maken. Ze zijn niet goedkoper, ze helpen niet om open ruimtes te scheppen, ze verpesten het landschap in de stad, ze vernietigen het sociale leven, ze bevorderen de misdaad, ze maken het leven moeilijk voor kinderen, ze zijn duur in het onderhoud, ze maken de open ruimtes in hun buurt kapot en ze beschadigen het licht, de lucht en het uitzicht [1].''

''Maar los van deze argumenten die aangeven dat hoge gebouwen niet echt zinnig zijn, tonen gegevens uit de praktijk aan dat ze de geest en de gevoelens van mensen echt kunnen beschadigen [1].''

[1] C. Alexander, S. Ishikawa, M. Silverstein, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, 1977

ONDERZOEKEN WONEN OP HOOGTE

ONDERBOUWENDE STUDIES

‘‘Hoge gebouwen hebben geen echte voordelen, behalve dan de speculatieve winsten die banken en grondeigenaren er op maken. Ze zijn niet goedkoper, ze helpen niet om open ruimtes te scheppen, ze verpesten het landschap in de stad, ze vernietigen het sociale leven, ze bevorderen de misdaad, ze maken het leven moeilijk voor kinderen, ze zijn duur in het onderhoud, ze maken de open ruimtes in hun buurt kapot, en ze beschadigen het licht, de lucht en het uitzicht. Maar los van deze argumenten die aangeven dat hoge gebouwen niet echt zinnig zijn, tonen gegevens uit de praktijk aan dat ze de geest en de gevoelens van mensen echt kunnen beschadigen [1].’’

C. Alexander, S. Ishikawa, M. SilversteinEen patroontaal

‘‘Newman vergeleek twee aan elkaar grenzende woonbuurten in New York. De een hoogbouw, de ander een verzameling van betrekkelijk kleine drie-verdiepingen flats. Beide met een zelfde bevolkingsdichtheid en een vergelijkbaar inkomen. Newman vond dat de misdadigheid in de hoogbouw ruwweg tweemaal die van de laagbouw was [23].‘‘

O. Newman - Defensible Space

‘‘Hoe verder van de grond iemand woont, hoe waarschijnlijker het is dat hij aan geestesziekte zal gaan lijden.’’ 11

...

‘‘Een simpel mechanisme kan dit verklaren: hoog wonen haalt mensen weg van de grond en weg van de losse, alledaagse samenleving, zoals die voorkomt op trottoirs en straten en in tuintjes. Het sluit hen op, alleen in hun flats [4].’’

D.M. Fanning - Families in flats

‘‘Het percentage jonge kinderen dat buiten speelt neemt af met de hoogte van de woning: 90% van al de kinderen uit de onderste drie lagen in hoge flatgebouwen speel zelfstandig buiten tegen slechts 59% van de kinderen op de drie bovenste verdiepingen’ [7]’.

...

‘‘Jonge kinderen in de hoogbouw hebben minder contacten met speelgenootjes dan die in de laagbouw: van de kinderen van een, twee en drie jaar heeft 86% van de kinderen in de laagbouw dagelijks contact et speelgenoten tegen slecht 29% van die uit de hoogbouw [7].’’

J. Morville - Deense studie

‘‘Jongeren in hoogbouw worden veel sterker

sociaal beroofd van soortgenoten en activiteiten in de buurt dan hun tegenvoeters in de laagbouw, en daarom zijn ze slecht gesocialiseerd en zitten ze te dicht op de volwassenen die als gevolg daarvan gespannen en geïrriteerd raken [8].’’

...

‘‘Er heerst in hoogbouw meer passiviteit wegens de obstakels tegen actieve belevenissen op de grond, obstakels als liften en gangen, en in het algemeen is er tijdsverlies en inspanning nodig om de verticale reis te maken [8].’’

Dr. D. Cappon - Mental Health and the High Rise

URBAN ACTIVATORS

Urban _ activator | recreatief skatepark, speeltuin, wandelroute, ...

Meerdere urban activators samengesmolten op 1 plek centraal gelegen in de wijk. Skatende pubers en jongvolwassenen. Verliefde stelletjes. Opa's en oma's spelend met kleinkinderen in de speeltuin. Ouders die een wandeling maken. Alle leeftijden en afkomsten zijn aanwezig.

1:4000

BIJLAGE 2

OVERIGE WIJKONDERZOEKEN

SPORTHELDENBUURT, AMSTERDAM

Bij de sportheldenbuurt draait alles om de urban activator. De hele wijk is gebouwd om de grote activator in het midden van de wijk. Deze bestaat grotendeels uit een skatepark. Het is door middel van groen ook aantrekkelijk gemaakt om er te verblijven als je niet skate. De vele comfortabele zitbankjes dragen hieraan bij. Jongeren skaten op de skatebaan, kleine kinderen spelen in geïntegreerde speeltuin. Ouders en grootouders letten op hun (klein)kinderen of maken een wandelen. Op een vrijdagmiddag lijkt niemand binnen te zijn. Mensen van alle leeftijden en culturen zijn buiten en ontmoeten elkaar. Een geslaagder voorbeeld van een succesvolle urban activator wijk is niet voor te stellen.

GROEN

ENTREE

analysekaart -Sportheldenbuurt - entree

STRAATPROFIEL

analysekaart -Sportheldenbuurt - eyes on the street

analysekaart -Sportheldenbuurt - groen analysekaart -Sportheldenbuurt - straatprofiel analysekaart -Sportheldenbuurt - route

‘‘...and

to see that these public street spaces have eyes on them as continuously as possible [5].''

But it is not so simple to achieve these objects, especially the latter. You can’t make people use streets they have no reason to use. You can’t make people watch streets they do not want to watch [5].’’

[5] Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1989

BIJLAGE 2

OVERIGE WIJKONDERZOEKEN

‘T LANSINK, HENGELO

Tuindorp ‘t Lansink is een historische wijk gelegen in Hengelo. Het is een van de eerste tuindorpen in Nederland en is bekend om zijn groene omgeving. De wijk is ontworpen met brede wegen en voetpaden, groene parken en ruime tuinen, waardoor het een rustige en aantrekkelijke plek is om te wonen.

De wijk kent nog een authentiek centrum waar de mensen elkaar tegenkomen en ontmoeten. In het centrum zitten winkels voor de eerste levensbehoeften, zoals een groenteboer en supermarkt. Dit kleine centrum zorgt ervoor dat de mensen uit hun huis komen en de wijk activeren, oftewel het kan benoemd worden als urban activator. Hetzelfde geldt voor het centraal gelegen meer. In de zomer wordt hierin gezwommen en in de winter op geschaatst.

Is het niet warm of koud genoeg, dan functioneert dit meer als een mooie wandelroute om de hond uit te laten. Mensen komen elkaar tegen, zien elkaar, groeten, of groeten niet, maar herkennen elkaar wel. De hond is dus een heel belangrijke schakel voor het bevorderen van de sociale korrel. De hond trekt de mensen naar buiten en activeert dus de wijk. Er heerst een gemoedelijke sfeer.

analysekaart - 't Lansink - groen

analysekaart - 't Lansink - route

URBAN ACTIVATORS

analysekaart - 't Lansink - urban activator

analysekaart - 't Lansink - toegankelijkheid

URBAN ACTIVATORS

Urban activator | recreatief strand, zwemmen, watersport etc.

Urban activator | educatief basisschool

Urban activator | educatief hondenspeeltuin

Urban _ activator | recreatief wandel- en fietsroutes

Urban _ activator | recreatief strand, zwemmen, recreeren

Urban _ activator | recreatief speelbos / speeltuin

BIJLAGE 2

OVERIGE WIJKONDERZOEKEN

LENT, NIJMEGEN

De grootste specifieke kwaliteit van Lent is dat er goed vormgegeven routes zijn bepaald. Zelfs met slecht weer waren er mensen op straat, zoals honduitlaters en hardlopers.

Daarnaast kent de wijk meerdere urban activators welke het leven op straat stimuleren, zoals een speelbos, hondenuitlaatplaats, scholen, faciliteiten voor watersport, een strand en zoals eerder benoemd wandel- en fietsroutes.

analysekaart - Lent - route - sportende man

analysekaart - Lent - route - ontworpen route

TOEGANKELIJKHEID

analysekaart - Lent - toegankelijkheid

analysekaart - Lent - groen

analysekaart - Lent - route

Sportende mensen en honduitlaters maken gebruik van aandachtig vormgegeven routes

Sportende mensen en honduitlaters maken gebruik van aandachtig vormgegeven routes

‘‘Lowly, unpurposeful, and random as they appear, sidewalk contacts are the small change from which a city’s wealth of public life must grow [5].’’

[5] Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities, 1989

BIJLAGE 2

OVERIGE WIJKONDERZOEKEN

FUNENPARK, AMSTERDAM

In de stadswijk Funen was de basisschool de urban activator. Tot het moment dat de school uit ging voelde de sfeer aan als doods. Weinig tot geen mensen waren er in het park te vinden.

Het goede aan de wijk is dat de gebouwen geen achterkanten kennen. Zo ontstaan er eigenlijk geen duistere plekken, omdat overal ogen op straat zijn.

De wijk is erg groen en fraai vorm gegeven. Het voelt aan als een park, met zorgvuldig geplaatste en vorm gegeven gebouwen.

Het meest interessant aan de wijk is de overgang van publiek naar privé. In tegenstelling tot het tuindorp hebben de woningen hier geen of zeer geringe voortuin. De overgangszone van publiek naar prive is te klein. Daarnaast hebben de gevel openingen tot aan de grond. Het resultaat is dat gordijnen de ramen afsluiten. De gevels zijn hierdoor gesloten en blokkeren de ogen op straat.

URBAN ACTIVATORS

analysekaart - Funen - urban activator

TOEGANKELIJKHEID

analysekaart - Funen - toegankelijkheid

Het groen is verspreid over de hele wijk en eigentijds vorm gegeven.

BIJLAGE 2

OVERIGE WIJKONDERZOEKEN

analysekaart - Funen - route

BIJLAGE 3

OVERIGE BERGMOMENTEN

ruimtelijke model - wandelen enkelhoogte ruimtelijke model - wandelen kniehoogte ruimtelijke model - wandelen ooghoogte

ruimtelijke model - intieme doorgang

ruimtelijke model - zitten op de rot

ruimtelijke model - klimmen horizontaal

fotobadkamer met uitzicht [24]

toilet met uitzicht

foto

[25]

BIJLAGE 4

KANSEN VOOR HOOGBOUW

ONSLUITINGEN

Bij een standaard gezinswoning vindt de ontsluiting altijd op de onderste laag plaats. Bij gestapelde woningbouw zijn er meer mogelijkheden. Zo is het mogelijk om bijvoorbeeld op een van de bovenliggende verdiepingen de woning te ontsluiten, zoals is gedaan bij de kelderwoningen. Doordat deze woningtypes boven maaiveld zijn gesitueerd is hier sprake van kelders zonder nadelen. In deze kelders is namelijk meer dan voldoende daglicht.

PRIVACY

Vanaf een hoogte van meer dan 4 verdiepingen is het niet meer mogelijk contact te maken met de mensen beneden. De afstand is dan te groot om stemmen te herkennen of details waar te nemen om iemand te herkennen. Dit geldt uiteraard ook andersom. Vanzelfsprekend kunnen mensen van beneden niet de details herkennen van een persoon boven een hoogte van 4 verdiepingen. Dit biedt kansen voor woningen op hoogte. Ruimtes welke behoefte hebben aan privacy worden tegelijkertijd vaak beperkt in het uitzicht. Dit is niet nodig voor woningen op een grotere hoogte dan 4 verdiepingen boven maaiveld.

schetsen - ontsluitingconcepten

foto - Bosco Vertcale, Milaan

foto - The Valley, Amsterdam, route

foto - The Valley, Amsterdam, exterieur

BIJLAGE 5

ONDERZOEK TYPOLOGIEËN (MIDDEL)HOOGBOUW

Dit vooronderzoek betreft hoogbouw en middelhoogbouw van woongebouwen. In het boek ''Het woongebouw'' [26] wordt het begrip middelhoogbouw en hoogbouw onderverdeeld in verschillende typologieën. Wat zijn deze typologieën en hoe zijn deze te onderscheiden?

BLOK MET SPECULATIEHOVEN

Tijdens de industriële revolutie, wanneer het inwonertal van grote steden als Berlijn, Parijs en Londen exponentieel groeit als gevolg van de industrialisatie, is het collectieve woongebouw een noodzakelijke vorm van huisvesting om aan de vraag van woningen te kunnen voldoen. De trek naar grote steden en de daaruit voortvloeiende urbanisatie leiden in deze periode tot speculatiebouw, zonder inschakeling van architecten, los van sociaal-utopische ideeën of visies op de stad.

Het Berlijnse blok uit deze periode heeft een maat van 100 x 200 meter. Van een collectieve binnenhof is geen sprake meer. De woningen zijn gegroepeerd rond verschillende hoven. De hoven dienen slechts om de woningen van daglicht te voorzien. Door het dichtbouwen van het blok, met achter-woningen wordt een hoge dichtheid verkregen [26].

BLOK MET BINNENHOF

Een woonblok met binnenhof is ook een gesloten bouwblok met een opzet waarbij woningen rond een centrale binnenplaats zijn gegroepeerd. Dit bevordert een gedeelde ruimte tussen de wooneenheden, vaak afgeschermd van de buitenwereld. De binnenhof fungeert als gemeenschappelijke ruimte waar bewoners kunnen ontspannen. Een binnenhof kan diverse voorzieningen bevatten, zoals groenvoorzieningen en speelplaatsen. Dit ontwerp stimuleert gemeenschapsgevoel en interactie tussen de bewoners, terwijl het ook privacy biedt. Deze woonoplossing wordt vaak gezien als een aantrekkelijke en functionele stedelijke omgeving die collectieve ruimtes integreert met individuele privacy, en zo een balans

creëert tussen de drukke stad van buiten het woonblok en de rust in het binnenhof [26].

Een variant op het blok met binnenhof is een blok met atriums. Het binnenhof is in deze variant niet buiten maar binnen. De gemeenschappelijke binnenruimte is hierbij overdekt met een glaskap. De functie van deze gemeenschappelijke ruimte kan dan dienen als bijvoorbeeld collectieve werkplekken of overige ontmoetingsruimtes [26].

FRAGMENT VAN HET BLOK

Casa Mila van Antoni Gaudi is een mooi voorbeeld van een fragment van een blok met een binnenhof. Casa Mila heeft als fragment ook twee gemeenschappelijk omsloten binnenhoven in het eigen volume. De hoven zijn ontsloten met de straat op begane grond [24].

Berlijns bouwblok met verschillende hoven [26]

illustratie - massa Casa Mila [26]

TRANSFORMATIE VAN HET BLOK

Het woningblok 8House is een variant op het klassieke gesloten bouwblok. Het 8House stapelt alle ingrediënten van een levendige stadswijk in horizontale lagen. De woningen hebben net als in een stadswijk een voortuin en een weg welke de horizontale lagen verbind doormiddel van een loop- en fietspad tot aan de 10e verdieping. BIG wilde met het 8 house een driedimensionale stedelijke wijk creëren, waar zaken en huisvesting naast elkaar bestaan, met de energie van een stad. Een steeg langs de woningen waar op iedere verdieping, het sociale leven, de spontane ontmoeting en de naaste interactie centraal staan.

SCHIJVEN

Le Corbusier brengt in Unite d’habitation een verhouding aan tussen de individuele wooncel en de collectieve structuur van het gebouw. De unite is een vrijstaand schijfvormig gebouw op palen, met de ontsluiting aan corridors. De unite in Marseille is een woonmachine van 17 verdiepingen met op elke derde laag een corridor en op de de 7de en 8ste verdieping winkels, een restaurant en een hotel. Op het dak zijn een trimbaan, een kleuterschool en een zwembad. De openbare ruimte wordt zo binnen het gebouw getrokken [26].

LANGE WAND

Een revolutionair hedendaags voorbeeld van een lange wand is The line. Dit is een ambitieus project in Saudi-Arabië dat is aangekondigd door kroonprins Mohammed bin Salman. Het is een geplande stad die zich uitstrekt over 170 kilometer en is ontworpen als een duurzame en technologisch geavanceerde gemeenschap. The Line is bedoeld om een leefomgeving te creëren waarin mensen kunnen wonen, werken en genieten van een hoogwaardige levensstij. Het project heeft als doel om een miljoen inwoners aan te trekken en wordt gepresenteerd als een stad zonder auto’s, met snelle hypermoderne transportverbindingen.

VRIJSTAANDE TORENS

De Zalmhaventoren in Rotterdam is een moderne en iconische woontoren die de skyline van de stad sinds de voltooiing in 2022 heeft veranderd. Het is de hoogste woontoren van Nederland en biedt het een panoramisch uitzicht over de stad en de haven. Het ontwerp heeft een sculpturaal uiterlijk dat de futuristische uitstraling en is een icoon in de stad Rotterdam.

GECLUSTERDE TORENS

Een zeer hedendaags voorbeeld is The Valley van MVRDV in Amsterdam. De clustering van de drie torens is hier gedaan door deze te verbinden in de eerste twee tot zes verdiepingen boven maaiveld. Het programma bestaat uit kantoor en publieke ruimtes als winkels en culturele voorzieningen.

GEPERFOREERDE BLOKKEN

Een groep architecten die het structuralisme inzet om het probleem van het grote getal op te lossen, kiest voor deze benadering: door middel van een kleine eenheid tot grote gehelen komen, met mogelijkheden voor flexibiliteit en groei. Safdie ontwerpt een complex van duizend woonunits voor de wereldtentoonstelling van 1967 in Montreal, Canada [26].

render - The Line [27]

BIJLAGE 5

ONDERZOEK TYPOLOGIEËN (MIDDEL)HOOGBOUW

Op een landtong tussen de haven en de stad, zijn, ver weg van alle voorzieningen, heuvels van gestapelde woningen geprojecteerd. Iedere woning heeft hier een eigen tuin. Gestapelde woningen met de kwaliteit van het rijtjeshuis en van een woning op een berghelling: Habitat 67 doet denken aan een Italiaans bergdorp. Als legostenen werden de geprefabriceerde units in elkaar gezet [26].

ENSEMBLES

Bosco Verticale, ofwel de Verticale Bossen, zijn twee torens in Milaan die uniek zijn in hun ontwerp door hun overvloedige begroeiing van bomen, struiken en planten op de gevels. Gelegen in de wijk Porta Nuova, werden de torens ontworpen door architect Stefano Boeri en voltooid in 2014.

GETRAPTE BLOKKEN

Mountain Dwellings heeft een programma dat bestaat uit 2/3 parkeren en 1/3 wonen. In plaats van het parkeren en wonen naast elkaar te zetten zijn de woningen bovenop de garage geplaatst, welke de vorm heeft van een berg. Bjarke Ingels omschrijft de parkeergarage als een ‘man-made mountain of cars’.

Deze ‘berg’ vormt een betonnen helling bedekt met een dun laagje trapsgewijs lopende

huisvesting, met ieder een eigen daktuin en is aflopend gevormd richting het zuiden.

Bjarke Ingels omschrijft zijn werkwijze als wat hij zelf noemt ‘Bigamy’. ‘‘Er ontstaan vaak hele interessante dingen, wanneer ogenschijnlijk onverenigbare elementen worden veranderd en gecombineerd tot een nieuwe hybride.’’

The Mountain combineert aspecten van twee verschillende locaties, namelijk het uitzicht, de dichtheid en hectiek van de stad, met de kalmte, groene tuinen en parkeergelegeheid van buiten de stad. De bewoners van The Mountain zijn de eerste in Ørestad met de mogelijkheid tot parkeren, direct buiten hun huizen.

OPGETILDE STRATEN

Na de oorlog ontstaat het probleem van de grote aantallen woningen die moeten worden gebouwd. Het aandeel van hoogbouw neemt sterkt toe. Een groep architecten die verenigen in Team X, onder wie Bakema, Van Eyck en de Smithsons, verzetten zich tegen de oplossingen die CIAM aandraagt: scheiding van functies, met als resultaat grote monofunctionele woongebieden met veel herhaling.

Team X is geïnteresseerd in het mengen van functies, in de sociale samenhang van de woonbuurten en in het gedrag van mensen. Er wordt gezocht naar een manier om het

idee van de straat, met spelende kinderen, te realiseren in hoogbouwprojecten. ‘Staten in de lucht’ worden decks genoemd, brede galarijen die verscheidene verdiepingen ontsluiten. In de plannen voor Golden Lane City ontwikkelen de Smithsons in 1952 een doorsnede met decks, die later gebouwd zou worden in Robin Hood Gardens in Londen [26].

Golden Lane decks, Alison en Peter Smithsons, 1952 [26]

BIJLAGE 6

PROCESSCHETSEN

BIJLAGE 6

PROCESSCHETSEN

render - ''De Berg'' in de nacht vanuit noord-/oostperspectief

4

HET SLOTSTUK

Dit laatste deel begint met de conclusie uit dit onderzoek. Er wordt geantwoord op de hoofdvraag: hoe kan een woongebouw worden vormgegeven waar gezinnen kunnen leven met dezelfde kwaliteiten als het wonen op maaiveld? Daaropvolgend wordt er gereflecteerd hoe ''De Berg'' zich verhoudt tot de bestaande woongebouwtypologieën.

Na de conclusie volgt het nawoord. Hierin wordt gereflecteerd op het afstudeerproces. Tot slot eindigt dit verslag met de bronvermeldingen.

CONCLUSIE

‘‘Er is volop bewijs dat hoge gebouwen mensen gek maken [1].’’

Dit verslag is gestart met bovenstaand citaat. Wanneer er op een grotere hoogte dan 4 verdiepingen mensen wonen zullen er allerlei sociale problemen ontstaan, zoals eenzaamheid en een beperking op de ontwikkeling van kinderen. Dat hoge gebouwen mensen gek maken en dat gebouwen boven de vier verdiepingen nooit gebouwen mogen zijn om in te wonen, is vervolgens een te kortzichtige conclusie. Wel is de bezorgdheid die daaraan ten grondslag ligt zeer terecht.

Sinds de industriële revolutie, toen grote steden te maken kregen met een enorme toename in de woningbehoefte, werd een stapeling van woningen als oplossing gezien. Hoe krijgen we zo veel mogelijk woningen op een beperkt stuk grond? Ook vandaag de dag is dit nog vaak de hoofdvraag bij ontwerpopgaves. Dit heeft voor een tunnelvisie gezorgd waardoor men blind is geweest dat de belangrijkste leefkwaliteit zich misschien wel buiten de woning begeeft, namelijk in de openbare ruimte. Woongebouwen bieden in het middelhoog- en hoogbouw segment, te weinig leefkwaliteit buiten de woning om. De

focus ligt te veel op de dichtheid, terwijl deze meer moet komen te liggen op de ruimte buiten de woning. Daarom zal veel meer de openbare ruimte van hoogbouw moeten worden ontworpen, dan de meest efficiënte dichtheid.

Het ontwerp ''De Berg'', geldt als bewijsstuk dat kwalitatief hoogwaardige woningbouw mogelijk is, dus ook boven de 4 verdiepingengrens. De relatie met het maaiveld behouden is hiervoor de belangrijkste voorwaarde. Wanneer we woningen ontwerpen in de lucht, zullen we dat in combinatie moeten doen met opgetilde maaivelden, die in relatie staan met elkaar middels een aantrekkelijke route.

Een trend van openbare ruimtes op hoogte maken is de afgelopen jaren al ingezet. Maar de opgave gaat verder dan een daktuin of pleintjes op hoogte. Een lift naar een pleintje op de twaalfde verdieping draagt te weinig bij aan de dynamiek en sociale cohesie in het hele gebouw en lijkt het dus niet veel meer dan een leuk uitziend concept. Juist de relaties en verbindingen tussen de openbare ruimtes, oftewel de maaivelden op hoogte, zorgen voor de dynamiek in het gebouw. Het nauwkeurig bepalen en positioneren van het programma aan de hand van de tijdspaden en looplijnen

van de gebruikers, zal zorgen dat mensen elkaar tegenkomen gedurende de dag. De op de juist ontworpen positie van vluchtwegen en liften voorkomt dat de gebruikers elkaar ontlopen. De openbare ruimte van het gebouw moet zorgvuldig worden bepaald dat looplijnen naar de lift langer of minder aantrekkelijk zijn dan de looplijnen over het maaiveld of de buitenroute.

Juist de openbare ruimte leidend is voor de leefkwaliteit van de gebruikers van het woongebouw. De openbare ruimte is meer dan alleen de meest efficiënte manier om de woning te kunnen betreden. De woonblokken in het gebouw zijn de resultante van de vorm van de openbare ruimte. Een omslag in deze ontwerpdenkwijze is nodig. Om dit te bewerkstelligen zijn ook ontwikkelaars en overheden nodig. Want ja, het kost geld, en ja, we moeten meer de lucht in om genoeg eenheden te kunnen bereiken. Maar het is nodig! Het gaat tenslotte om de toekomst van volgende generaties. Er moet een bewustzijn komen die verder gaat dan de problemen op korte termijn. Denk verder dan het boven de grond bouwen van alleen woningen. Om voldoende leefkwaliteit te creëren zullen meerdere woningen boven de grond moeten functioneren als een levendige woonwijk!

CONCLUSIE

Terugkijkend op het uitgevoerde vooronderzoek naar de (middel)hoogbouwtypologieën, ontstaat de vraag onder welke typologie het ontwerp ''De Berg'' valt? In de groepering van de verschillende typen is de blokvorm richtinggevend. Zoals in het boek ''Het woongebouw'' [26] beschreven staat, kan het zijn dat gebouwen tot verschillende groepen behoren. In dat geval is gekozen voor het belangrijkste aspect van het project.

Ook ''De Berg'' valt onder verschillende groepen. Het is duidelijk dat het ontwerp niet behoort tot de groepen ‘gesloten bouwblokken‘, ‘schijven en wanden‘ of ‘ensembles‘. Het heeft wel aspecten van een toren, een geperforeerd- en een getrapt blok. Maar is een van deze aspecten op zichzelf het meest richtinggevend? Juist doordat het meerdere aspecten heeft, en er geen echt uitspringt, kan geen van deze aspecten het meest belangrijk zijn en dus de typologie bepalen.

Wat rest is de typologie ''opgetilde straten''. Tot deze laatste groep behoort ''De Berg'' niet al verleidt de naam om het gebouw daaraan toe te kennen. Het typerende project ''Robin Hood Gardens'' heeft ook een raakvak. Bij Robin Hood Gardens worden de extra brede galarijen

benoemd tot opgetilde straten, oftewel decks. Hierop kunnen kinderen spelen, net als op een echte straat. Maar een verbrede galarij met aan 1 kant een wand kan nooit een echte straat zijn voor spelende kinderen.

''De Berg'' gaat verder dan een opgetilde straat. Het is een openbaar toegankelijk route die vanaf het maaiveld volledig tot de bovenste verdieping is af te leggen en dus vele verschillende niveaus bereikt. Het is niet een enkele straat, maar een hoofdweg met zijstraten en stegen, die de bewoner naar parken en pleinen leidt. Het programma creëert een woonmachine voorzien van alle ingrediënten die nodig zijn om een hoogwaardig leven te leiden. Onder andere een supermarkt, sportschool, kinderopvang, kantoor en koffiehuis zorgt ervoor dat men elkaar tegenkomt. Wonen op hoogte en toch aan het maaiveld zorgt voor laagdrempeligheid voor kinderen om naar buiten te gaan en met vriendjes te spelen.

De kracht van ''De Berg'' ligt in de relaties en variatie van de openbare ruimte. De afstemming van de functies, belevingen en sfeer, zorgen gedurende de dag voor triggers en redenen om je te verplaatsen. Hierdoor ontstaat een dynamische levendigheid op hoogte.

Kortom, ''De Berg'' is meer dan een opgetilde straat. Daarom kan de conclusie getrokken worden dat met het ontwerp ''De Berg'' een nieuwe hoogbouwtypologie is ontstaan die zich kenmerkt door de nadruk te leggen op de openbare ruimte: hoogbouw als verticale woonwijk.

profielfoto -

H.A.T. Jansen

NAWOORD

Tijdens dit afstudeertraject zijn er twee momenten heel bepalend geweest. Op zowel het inhoudelijke deel van mijn opdracht als ook in de manier van werken ben ik in de begin fase erg zoekende geweest. Gelukkig heb ik op beide vlakken de tendens kunnen omdraaien.

Opdracht inhoudelijk begon het keerpunt bij een boektip van een van mijn begeleiders, Ralph Brodrück. Hij tipte me het boek ''Een Patroontaal'' van onder andere Chistopher Alexander. Ik, als geen grote-, en zeker ook geen snelle lezer, was weinig enthousiast toen ik het 1184 pagina’s tellende boek voor me had. Met een terughoudend enthousiasme sloeg ik het open. Vervolgens heeft het boek me de daaropvolgende uren niet meer losgelaten. Het boek heeft gedurende mijn hele afstuderen, vaak open, op mijn bureau gelegen. Het lezen van de quote over de ‘4 verdiepingen grens voor woongebouwen’ betekende het eigenlijk echte startpunt van mijn afstuderen.

Qua werkmethodiek ging het in de eerste periode ook moeizaam. Ik was erg zoekende om een juiste manier te vinden in het plannen van de werkzaamheden voor mijn eigen bedrijf en de uren voor dit onderzoek. Daarnaast had ik voor mezelf iedere vrijdag een overleg

ingepland, met mijn externe begeleider of met de begeleiding vanuit de academie. Deze overleggen waren te snel achter elkaar waardoor er veel tijd verloren ging die ik als ontwerpuren had kunnen inzetten. De voortgang verliep te traag, waardoor ik tussentijds heb besloten een half jaar te stoppen met het onderzoek.

Tijdens deze periode heb ik mezelf afgevraagd, waarom dit onderzoek traag verliep en mijn zelfstandige opdrachten wel efficiënt en adequate voortgangen kenden. Vervolgens heb ik na een half jaar besloten het roer om te gooien, en mijn onderzoek te beschouwen als een commerciële opdracht. Concreet betekende dit voor mij dat ik eerst even helemaal mijn eigen ding zou doen, zonder wekelijkse afspraken met begeleiders. Ik overlegde met mijn begeleiders wanneer ik dat nodig vond, niet wanneer het weer vrijdag was. Die mindset bleek een omslagpunt. Vanaf toen heb ik in relatief korte actieve periodes kunnen toewerken naar het eindproduct.

Om mezelf uit te dagen heb ik gekozen om een gebouw te ontwerpen van grote omvang. Ik ben hiermee buiten mijn comfortzone getreden, aangezien ik met mijn dagelijkse werkzaamheden vooral actief ben in de

particuliere woningmarkt. Doordat ik een gigantische schaalomslag maakte, ben ik in eerste instantie te veel bezig geweest met het maken van de buitenkant. Ik vergat hiermee helemaal mijn eigen ontwerpprincipe: form follows function. Of wellicht beter gezegd in het kader van dit onderzoek: form follows experience. Ik moest geen ultra mooi gebouw ontwerpen, maar een route. Ontwerpen vanuit de beleving, waaruit de buitenkant voortkomt.

Ook hierin heb ik mezelf eigenlijk opnieuw geleerd om daarbij zoveel mogelijk tools te gebruiken. Ik zat in de eerste, moeizamere periode, te veel vast in mijn computer. Na de koerswijziging ben ik teruggegaan naar de basis en is mijn manier van werken herontdekt. Het is de juiste balans vinden in het werken met computersoftware, het maken van maquettes en modellen, 3D printen, schetsen, etc. Ik ben dan ook erg trots op dit document, wat een mooie weerspiegeling biedt van mijn werkmethodiek als toekomstig architect.

voorkant

fotovoorkant boek ‘Het

Woongebouw’ [29]

BRONNENLIJST

Bronnenvermelding is verricht volgens de IEEE-richtlijnen.

REFERENTIES

1. [1] C. Alexander, S. Ishikawa, and M. Silverstein, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, 1977, pp. 158–163.

2. [2] Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Nationale woon- en bouwagenda, 2022. [Online]. Beschikbaar: file:///C:/Users/benni/Downloads/nationale-woon-en-bouwagenda.pdf. [Geraadpleegd: 14-feb-2024].

3. [3] NOS, "Waarom we allemaal in de grote stad willen wonen," NOS, 15 juni 2017. [Online]. Beschikbaar: https://nos.nl/op3/artikel/2178292-waarom-we-allemaal-in-de-grote-stad-willenwonen. [Geraadpleegd: 15 jun. 2017].

4. [4] D. Fanning, "Families in flats," The BMJ, vol. 4, no. 5576, pp. 382–386, 1967. [Online]. Beschikbaar: https://doi.org/10.1136/bmj.4.5576.382. [Geraadpleegd: 15 jun. 2017].

5. [5] J. Jacobs, The death and life of great American cities, 1989.

6. [6] Bevolking, "Bevolking | internationaal," Volksgezondheid en Zorg, [Online]. Beschikbaar: https://www.vzinfo.nl/bevolking/internationaal. [Geraadpleegd: 15 jun. 2017].

7. [7] J. Morville, [Deense studie], z.d.

8. [8] D. Cappon, "Mental health in the high-rise," PubMed, vol. 62, no. 5, pp. 426–431, 1971. [Online]. Beschikbaar: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/5137625. [Geraadpleegd: 15 jun. 2017].

9. [9] Libelle, "De 10 leukste ideeën voor je tuinfeest," Libelle, 2019. [Online]. Beschikbaar: https://www.libelle.be/thuis/tuinfeest. [Geraadpleegd: 10 jan. 2020].

10. [10] diertotaal utopia, "Wandelen zonder trekken," [foto], [Online]. Beschikbaar: https://www.diertotaalutopia.nl/view/123/Wandelen-zonder-trekken.html. [Geraadpleegd: 10 jan. 2020].

11. [11] T. VYelland, "Sunny Suljic (tweede van rechts) speelt Stevie, die aansluiting zoekt bij de skaters," [foto], Parool, 2019. [Online]. Beschikbaar: https://www.parool.nl/nieuws/nieuws-in-debios-skatende-pubers-en-roddelende-dames~b64227cf/. [Geraadpleegd: 10 jan. 2020].

12. [12] V. Van Breukelen, "Micha, Benjy, Sarah, Joep, Koen en Pim oefenen alvast voor de voorrondes van het NK Stoepranden," [foto], AD, 2017. [Online]. Beschikbaar: https://www.ad.nl/ dordrecht/nostalgie-ten-top-lekker-ouderwets-stoepranden-in-dordrecht~aab465e7/. [Geraadpleegd: 10 jan. 2020].

13. [13] Noun Project, "[iconen]," Noun Project, 2021. [Online]. Beschikbaar: https://thenounproject.com. [Geraadpleegd: 2 jan. 2021].

14. [14] Google, "[Google Maps-kaart van Amsterdam]," Google Maps, 2021. [Online]. Beschikbaar: https://www.google.com/maps/@52.3697656,4.9544085,7639m/data=!3m1!1e3?entry=ttu. [Geraadpleegd: 29 apr. 2021].

15. [15] Luchtfoto Cruquius Amsterdam bewerkt, "Luchtfoto Cruquius Amsterdam bewerkt," [z.d.].

16. [16] Gemeente Amsterdam, "Kaart Cruquiusgebied deelgebieden [Onderlegger]," Gemeente Amsterdam, [z.d.]. Niet meer beschikbaar op de website.

17. [17] A. Schmarsow, Barock und Rokoko. Eine kritische Auseinandersetzung uber das Malerische in der Architektur, Leipzig: Hirsch, 1897.

18. [18] M. van Stiphout, Eerste gids voor natuurinclusief ontwerp, 2de ed. Amsterdam: isnextcity.nl, 2023.

19. [19] G. Bohme, P. Zumthor, and J. Pallasmaa, Oase #91 Building Atmosphere, Nederland: nai010 uitgevers, 2013.

20. [20] E. van Ulden, D. Heussen, and S. van der Ham, De stoep: ontmoetingen tussen huis en straat, Rotterdam: nai010 uitgevers, 2015.

21. [21] G. Visser, De druk van de beleving. Filosofie en kunst in een domein van overgang en ondergang, Nijmegen: SUN, 1998.

22. [22] G. Bohme, "Atmosphere as an Aesthetic Concept," in Construction Atmosphere, op. cit. (noot 2), pp. 112, 114.

BRONNENLIJST

23. [23] O. Newman, Defensible Space: Crime Prevention through Urban Design, Journal Of Architectural Education Of The Association Of Collegiate Schools Of Architecture, vol. 27, no. 1, p. 11, 1974. [Online]. Beschikbaar: https://doi.org/10.2307/1423879. [Geraadpleegd: 15 jun. 2017].

24. [27] Room with a view: 60 Most incredible bathrooms with breathtaking views, One Kindesign, [foto], 16 okt. 2023. [Online]. Beschikbaar: https://onekindesign.com/2014/01/31/60incredible-bathrooms-breathtaking-views/.

25. [28] B. Cawthra, "Room with a view: This toilet on the 68th floor of The Shard, Europe’s tallest building, will be available for public use when The View visitor centre opens next month," The Shard, Londen, [foto], 16 okt. 2023. [Online]. Beschikbaar: https://www.dailymail.co.uk/news/article-2260485/The-Shards-loo-view-750ft-London-toilet-68th-floor-offers-spectacularperspective.html.

26. [29] J. van Zwol, Het woongebouw: klassieke en recente ontwerpen, Amsterdam: Uitgeverij Sun, 2009.

27. [30] NEOM, "De buitenkant van The Line moet worden bedekt met spiegels, zoals deze plaat goed laat zien," Kijkmagazine, [render], 24 dec. 2023. [Online]. Beschikbaar: https://www. kijkmagazine.nl/tech/the-line-komt-dit-megalomane-bouwproject-er-echt/.

28. C. Alexander, S. Ishikawa, M. Silverstein, and M. Jacobson, Een patroontaal: steden, gebouwen, constructie, Drachten: Educare bv, 1977. [foto].

29. J. van Zwol, Het woongebouw: klassieke en recente ontwerpen, Amsterdam: Uitgeverij Sun, 2009. [foto].

OVERIGE INSPIRATIEBRONNEN

• Koschuch, "Elements 1," Koschuch.com, [Online]. Beschikbaar: https://www.koschuch.com/projects/elements-1/. [Geraadpleegd: onbekend].

• Faro, "Tikkertje Trap," Faro.nl, [Online]. Beschikbaar: https://faro.nl/projecten/tikkertje-trap/. [Geraadpleegd: onbekend].

• Studio Ninedots, "Rebel," StudioNinedots.nl, [Online]. Beschikbaar: https://studioninedots.nl/project/rebel/. [Geraadpleegd: onbekend].

• Valley, "Valley," Valley.nl, [Online]. Beschikbaar: https://www.valley.nl. [Geraadpleegd: onbekend].

• ARCAM, "Kantoorgebouw Vinoly," ARCAM.nl, [Online]. Beschikbaar: https://arcam.nl/architectuur-gids/kantoorgebouw-vinoly/. [Geraadpleegd: onbekend.

• The Plan, "Biophilic Workspace: An Open and Flexible Architecture," ThePlan.it, [Online]. Beschikbaar: https://www.theplan.it/eng/award-2021-officebusiness/biophilic-workspace-an-openand-flexible-architecture-sanjay-puri-architects. [Geraadpleegd: onbekend].

• Bustler, "What Could Have Been of Gershwin Plot 14 by NL Architects," Bustler.net, [Online]. Beschikbaar: https://bustler.net/news/3337/what-could-have-been-of-gershwin-plot-14-by-nlarchitects. [Geraadpleegd: onbekend].

• Architectenweb, "Artikel over architectuur," Architectenweb.nl, [Online]. Beschikbaar: https://architectenweb.nl/nieuws/artikel.aspx?id=47927. [Geraadpleegd: onbekend].

• LEVS Architecten, "The Blox," LEVS.nl, [Online]. Beschikbaar: https://www.levs.nl/projecten/the-blox. [Geraadpleegd: onbekend].

• Archello, "Vertical," Archello.com, [Online]. Beschikbaar: https://www.archello.com/project/vertical. [Geraadpleegd: onbekend].

• Amazing Architecture, "Tree Tower: Archi Nature Co-existing in Tokyo, Japan by Moshe Katz Architect," AmazingArchitecture.com, [Online]. Beschikbaar: https://www.amazingarchitecture. com/visualization/tree-tower-archi-nature-co-existing-tokyo-japan-by-moshe-katz-architect. [Geraadpleegd: onbekend].

• Designboom, "GAD Architecture Giant Spiral Slide Istanbul Department Store Wepublic," Designboom.com, 13 dec. 2016. [Online]. Beschikbaar: https://www.designboom.com/ architecture/gad-architecture-giant-spiral-slide-istanbul-department-store-wepublic-12-13-2016/. [Geraadpleegd: onbekend].

• ArchDaily, "David Chipperfield Architects Selected to Design Tallest Tower in Hamburg," ArchDaily.com, [Online]. Beschikbaar: https://www.archdaily.com/888821/david-chipperfieldarchitects-selected-to-design-tallest-tower-in-hamburg. [Geraadpleegd: onbekend].

• BIG, "The Spiral," BIG.dk, [Online]. Beschikbaar: https://big.dk/projects/the-spiral-4456. [Geraadpleegd: onbekend].